Gr 8-Ekonomiese en Bestuurswetenskappe-Handleiding

Í2(È-A-EMS-SG012Î

2

0

0

8

-

A

-

E

M

S

-

S

G

0

1

EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE HANDLEIDING Graad 8

A member of the FUTURELEARN group

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Handleiding

Aangepas vir KABV

S Loots B Pretorius

2008-A-EMS-SG01

Í4(È-A-EMS-SG014Î

Graad 8

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ......................................................................................................... 4 VOORWOORD .......................................................................................................... 6 JAARPLAN ................................................................................................................ 8 EENHEID 1 .............................................................................................................. 10 Les 1: Hersiening .................................................................................................. 10 AKTIWITEIT 1.1................................................................................................. 14 Les 2: Die ekonomie – Regering ........................................................................... 15 AKTIWITEIT 2.1................................................................................................. 17 AKTIWITEIT 2.2................................................................................................. 18 Les 3: Die ekonomie – Nasionale begroting ......................................................... 21 AKTIWITEIT 3.1................................................................................................. 24 AKTIWITEIT 3.2................................................................................................. 26 Les 4: Die ekonomie – Lewenstandaard ............................................................... 29 AKTIWITEIT 4.1................................................................................................. 32 AKTIWITEIT 4.2................................................................................................. 33 AKTIWITEIT 4.3................................................................................................. 36 AKTIWITEIT 4.4................................................................................................. 37 AKTIWITEIT 4.5................................................................................................. 39 AKTIWITEIT 4.6................................................................................................. 41 Les 5: Finansiële geletterdheid – Rekeningkundige begrippe ............................... 41 AKTIWITEIT 5.1................................................................................................. 47 AKTIWITEIT 5.2................................................................................................. 47 AKTIWITEIT 5.3................................................................................................. 48 AKTIWITEIT 5.4................................................................................................. 48 AKTIWITEIT 5.5................................................................................................. 50 AKTIWITEIT 5.6................................................................................................. 51 AKTIWITEIT 5.7................................................................................................. 56 AKTIWITEIT 5.8................................................................................................. 56 Les 6: Finansiële geletterdheid – Brondokumente ................................................ 57 AKTIWITEIT 6.1................................................................................................. 65 AKTIWITEIT 6.2................................................................................................. 68

© Impaq

1

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

AKTIWITEIT 6.3................................................................................................. 68 AKTIWITEIT 6.4................................................................................................. 69 OEFENING 1: OOPBOEKTOETS ..................................................................... 69 EENHEID 2 .............................................................................................................. 73 Les 7: Hersiening .................................................................................................. 73 AKTIWITEIT 7.................................................................................................... 76 Les 8: Finansiële geletterdheid – Oorsig van die rekeningkundige siklus ............. 77 AKTIWITEIT 8.1................................................................................................. 80 Les 9: Finansiële geletterdheid – Kontantontvangstejoernaal ............................... 81 AKTIWITEIT 9.1................................................................................................. 87 AKTIWITEIT 9.2................................................................................................. 87 AKTIWITEIT 9.3................................................................................................. 88 AKTIWITEIT 9.4................................................................................................. 90 AKTIWITEIT 9.5................................................................................................. 90 Les 10: Entrepreneurskap – Produksiefaktore ...................................................... 92 AKTIWITEIT 10.1............................................................................................... 94 AKTIWITEIT 10.2............................................................................................... 97 AKTIWITEIT 10.3............................................................................................. 102 Les 11: Die ekonomie – Markte .......................................................................... 102 AKTIWITEIT 11.1............................................................................................. 105 OEFENING 2: OOPBOEKTOETS ................................................................... 105 Les 12: Hersiening vir Junie-eksamen ................................................................ 107 EENHEID 3 ............................................................................................................ 110 Les 13: Hersiening .............................................................................................. 110 AKTIWITEIT 13................................................................................................ 112 Les 14: Finansiële geletterdheid – Kontantontvangstejoernaal ........................... 113 AKTIWITEIT 14.1............................................................................................. 114 AKTIWITEIT 14.2............................................................................................. 115 Les 15: Finansiële geletterdheid – Kontantbetalingsjoernaal .............................. 116 AKTIWITEIT 15.1............................................................................................. 120 AKTIWITEIT 15.2............................................................................................. 120 AKTIWITEIT 15.3............................................................................................. 121 AKTIWITEIT 15.4............................................................................................. 122

© Impaq

2

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

AKTIWITEIT 15.5............................................................................................. 122 AKTIWITEIT 15.6............................................................................................. 123 AKTIWITEIT 15.7............................................................................................. 124 Les 16: Entrepreneurskap – Vorme van eienaarskap ......................................... 125 AKTIWITEIT 16.1............................................................................................. 130 AKTIWITEIT 16.2............................................................................................. 134 OEFENING 3: OOPBOEKTOETS ................................................................... 138 EENHEID 4 ............................................................................................................ 140 Les 17: Hersiening .............................................................................................. 140 AKTIWITEIT 17................................................................................................ 142 Les 18: Entrepreneurskap – Vlakke en funksies van bestuur ............................. 142 AKTIWITEIT 18.1............................................................................................. 147 AKTIWITEIT 18.2............................................................................................. 150 Les 19: Finansiële geletterdheid – Algemene grootboek en proefbalans............ 150 AKTIWITEIT 19.1............................................................................................. 154 AKTIWITEIT 19.2............................................................................................. 160 AKTIWITEIT 19.3............................................................................................. 160 AKTIWITEIT 19.4............................................................................................. 163 AKTIWITEIT 19.5............................................................................................. 163 AKTIWITEIT 19.6............................................................................................. 163 AKTIWITEIT 19.7............................................................................................. 163 AKTIWITEIT 19.8............................................................................................. 166 AKTIWITEIT 19.9............................................................................................. 167 AKTIWITEIT 19.10........................................................................................... 170 AKTIWITEIT 19.11........................................................................................... 170 OEFENING 4: OOPBOEKTOETS ................................................................... 171 Les 20: Eksamenvoorbereiding........................................................................... 173 WOORDELYS ........................................................................................................ 180 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS ...................................................................... 185

© Impaq

3

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat leerders aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV. BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van hierdie les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om leerders deur die leerproses te begelei.

Š Impaq

4

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat leerders aangemoedig word om te verken. Vir begaafde leerders: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae oor die les wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les wat verstaan moet word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

© Impaq

5

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

VOORWOORD Baie welkom by Ekonomiese en Bestuurswetenskappe. Die vak behels die doeltreffende en effektiewe gebruik van verskillende soorte private en publieke of kollektiewe hulpbronne om menslike behoeftes te bevredig. Dit behels ook die effektiewe bestuur van skaars hulpbronne om wins te verhoog.

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe is ’n praktiese vak wat leerders toerus met werklike lewensvaardighede vir persoonlike en gemeenskaplike ontwikkeling.

Hier is ’n paar wenke oor hoe om die handleiding te gebruik: •

Dit is noodsaaklik dat jy deur al die eenhede in die handleiding werk.

•

Elke les bevat gepaste aktiwiteite wat jy moet voltooi om die les beter te verstaan.

•

’n Oopboektoets aan die einde van elke eenheid sal jou kennis oor daardie eenheid toets. Dit sal voorbereiding vir toekomstige toetse en eksamens vergemaklik.

•

Jy word ook van ’n werkboek voorsien wat al die nodige antwoordblaaie bevat wat jy benodig om die aktiwiteite wat verband hou met finansiële geletterdheid te voltooi. Let wel dat daar in die onderskeie aktiwiteite aangedui word wanneer jy die werkboek moet gebruik.

•

Dit is belangrik dat jy tydskrifte en koerante lees oor verskillende onderwerpe wat in die handleiding behandel word om sodoende ’n meer in-diepte kennis oor die onderwerpe op te bou.

•

Jy moet ook weet wat in die ekonomie en finansies van die land gebeur.

AANBEVOLE HULPMIDDELE •

Hierdie handleiding is noodsaaklik.

•

’n Sakrekenaar om jou te help met die finansiële geletterdheid-gedeeltes.

•

Die gegewe werkboek om die rekeningkunde-aktiwiteite te voltooi.

© Impaq

6

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Die formele assessering vir die jaar word volledig in die onderstaande tabel uiteengesit en gee vir jou ’n goeie idee van watter assesseringstake jy moet voltooi.

Formele assesseringsprogram vir Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

instrumente

memo

Totale punt

Datum voltooi

Tydstoekenning

Š Impaq

Memo

Rubriek/ Kontrolelys

Gevallestudie

Junie-eksamen Memo

Rubriek memo

EENHEID 4 Novembereksamen

Rubriek

EENHEID 3

Septembertoets

Assesserings-

EENHEID 2

Projek

assessering

Maarttoets

Vorm van

Datarespons

EENHEID 1

Memo

Memo

30

50

50

75

30

100

200

punte

punte

punte

punte

punte

punte

punte

Week

Week

Week

Week

Week

Week

Week

5

10

6

9

7

10

10

60 min

120 min

60 min

60 min

7

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

JAARPLAN EENHEID 1

ONDERWERP 1 Hersiening 2 Die ekonomie: Regering 3 Die ekonomie: Nasionale begroting 4 Die ekonomie: Lewenstandaard 5 Finansiële geletterdheid: Rekeningkundige begrippe 6 Finansiële geletterdheid: Brondokumente

2

7 Hersiening 8 Finansiële geletterdheid: Oorsig van die rekeningkundige siklus 9 Finansiële geletterdheid: Kontantontvangstejoernaal (diens) 10 Entrepreneurskap: Produksiefaktore 11 Die ekonomie: Markte

12 Junie-eksamen

© Impaq

8

DATUM BEGIN

DATUM VOLTOOI

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

3

13 Hersiening 14 Finansiële geletterdheid: Kontantontvangstejoernaal (diens) 15 Finansiële geletterdheid: Kontantbetalingsjoernaal (diens) 16 Entrepreneurskap: Vorme van eienaarskap

4

17 Hersiening 18 Entrepreneurskap: Vlakke en funksies van bestuur 19 Finansiële geletterdheid: Algemene grootboek en proefbalans (diens) 20 Eksamenvoorbereiding 21 Novembereksamen

© Impaq

9

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Eenheid

1

EENHEID 1 Les 1: Hersiening STUDEER/HERSIENING Lees deur die onderstaande hersieningsgedeelte om jou geheue te verfris oor wat in graad 7 in Ekonomiese en Bestuurswetenskappe behandel is.

1.1.1 Die ekonomie Die geskiedenis van geld Geld is so verweef met ons hele bestaan dat ’n mens nie die samelewing daarsonder kan voorstel nie.

Daar was ’n tyd toe daar geen geld was nie. Kan jy jou indink hoe die mense toe moes gelewe het?

Mense het ruilhandel toegepas, wat beteken dat hulle goedere geruil het in plaas daarvan om geld te gebruik. Ruilhandel is vervang met betaalmiddels

Bron: www.pbs.org

omdat alle kommoditeite nie dieselfde waarde gehad het nie.

Die eerste vorme van betaalmiddels was muntstukke en kourieskulpe.

Behoeftes en begeertes •

Behoeftes: Noodsaaklike goedere waarsonder die mens nie kan oorleef nie, bv. kos, water, skuiling, ens.

•

Begeertes: Goedere en dienste waarsonder die mens kan oorleef, bv. selfone, duur klere en skoene.

Behoeftes en begeertes beïnvloed die manier waarop gemeenskappe werk, leef en geld bestee. Mense se behoeftes en begeertes is onbeperk, maar die hulpbronne wat nodig is om hierdie behoeftes en begeertes te bevredig, is beperk.

© Impaq

10

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Eenheid

1

Goedere en dienste Daar is hoofsaaklik vier produksiefaktore: arbeid, kapitaal, natuurlike hulpbronne en entrepreneurskap.

•

Arbeid: Verwys na werk wat mense verrig.

•

Kapitaal: Verwys na geld, asook toerusting, geboue en grond wat ons kapitaalgoedere noem.

•

Natuurlike hulpbronne: Hulpbronne wat uit die

Bron: www.123rf.com

natuur kom, bv. water, grond, olie, ens.

•

Entrepreneurskap: Verwys na ’n entrepreneur se vermoë om al drie die ander produksiefaktore saam te voeg en suksesvol te gebruik om ’n finale produk of diens aan verbruikers te verskaf.

Ongelykheid en armoede Armoede beteken dat mense nie genoeg geld het om hul basiese behoeftes te bevredig nie. Faktore wat bydra tot armoede is: •

Ongelykhede van die verlede.

•

Ongeletterdheid en gebrek aan opleiding.

•

Die heersende ekonomiese toestande van die land.

Die produksieproses Produktiwiteit verwys na die hoeveelheid goedere en dienste wat in ’n sekere tydperk geproduseer word.

•

Die primêre sektor produseer grondstowwe.

•

Die sekondêre sektor gebruik grondstowwe om goedere te vervaardig.

•

Die tersiêre sektor verkoop die goedere en lewer dienste aan verbruikers.

’n Produsent lewer goedere en dienste aan ’n verbruiker wat die goedere en dienste dan koop en gebruik.

© Impaq

11

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Eenheid

1

1.1.2 Entrepreneurskap Besighede Besighede is instansies wat handeldryf met goedere of dienste en dit dan aan verbruikers lewer. Daar is hoofsaaklik drie vorme van besighede, naamlik: •

Formele besigheid: ’n Besigheid wat by die regering geregistreer is en wat belasting betaal.

•

Informele besighede: ’n Besigheid wat nie by die regering geregistreer is nie en wat nie belasting betaal nie.

•

Handelsonderneming: ’n Besigheid wat goedere en dienste koop en verkoop.

Formele en informele besighede kan beide produsente en verbruikers in die ekonomie wees.

Die entrepreneur ’n Entrepreneur is ’n persoon wat ’n winsgewende idee in ’n besigheid omskep. So ’n persoon moet oor sekere eienskappe beskik om suksesvol te wees, naamlik: •

’n Kundige op sy gebied.

•

Gemotiveerd.

•

Moet risiko’s kan neem.

•

Toegewyd.

Bron: www.graphicsfactory.com

Entrepreneursdag

’n Entrepreneursdag benodig baie beplanning, bemarking en die doeltreffende gebruik van ’n begroting.

Voordat jy vir ’n entrepreneursdag kan beplan, moet jy ’n volledige begroting opstel om jou verwagte inkomste en uitgawes te bereken.

© Impaq

12

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Eenheid

1

1.1.3 Finansiële geletterdheid Belangrike rekeningkundige begrippe: •

Kapitaal

•

Bates en laste

•

Inkomste en uitgawes

•

Wins en verlies

•

Begroting

•

Besparing

•

Bankwese

•

Finansiële rekords

•

Transaksies

Bron: http://northwestchicagoland.northwestquarterly.com

Inkomste en uitgawes Persoonlike inkomste verwys na ’n individu se totale jaarlikse verdienste uit alle bronne soos lone, beleggings, dividende, huurinkomste, winste en rente.

Persoonlike uitgawes verwys na al die kostes wat jy in jou daaglikse lewe aangaan.

Begrotings ’n Individu se beplande inkomste en uitgawes.

Besparing ’n Gedeelte van die geld wat ’n persoon verdien, wat hy wegsit om later weer te gebruik of in rykdom te omskep.

© Impaq

13

Handleiding G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe

Eenheid

1

AKTIWITEIT 1.1: Hersiening Sê of die volgende stellings waar of onwaar is.

1.1.1

Voor die ontstaan van geld, het mense ruilhandel toegepas.

1.1.2

Daar is hoofsaaklik drie produksiefaktore, naamlik arbeid, natuurlike hulpbronne en grondstowwe.

1.1.3

’n Formele besigheid moet by die regering geregistreer wees.

1.1.4

Besparing is wanneer jy ’n gedeelte van jou geld wegsit om dit later weer te gebruik.

1.1.5

’n Begroting is jou beplande inkomste en uitgawes vir ’n maand of vir ’n jaar.

1.1.6

’n Entrepreneur is ’n persoon wat ’n winsgewende idee in ’n besigheid omskep.

1.1.7

’n Entrepreneursdag verg geen beplanning nie.

1.1.8

’n Handelsonderneming verwys na die koop van goedere en dienste.

1.1.9

Die primêre sektor produseer grondstowwe.

1.1.10 Formele en informele besighede kan produsente en verbruikers in die ekonomie wees.

© Impaq

14