Gr 6-Natuurwetenskappe en Tegnologie-Handleiding

Intermediêre Fase Graad 6 • Handleiding

Natuurwetenskappe en Tegnologie IEB KABV Natuurwetenskappe en Tegnologie

home classroom college workplace

Handleiding 6

Natuurwetenskappe en Tegnologie Handleiding

1806-A-NST-SG01

Í2&È-A-NST-SG01?Î

Graad 6

Aangepas vir KABV

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ................................................................................................................ 5 LES 1: Fotosintese........................................................................................................... 8 Aktiwiteit 1: Dramatiseer die proses van fotosintese ................................................. 12 Aktiwiteit 2: Wat is die verskil tussen ’n stysel en ’n suiker? ...................................... 16 Aktiwiteit 3: Die jodium-styseltoets ............................................................................ 17 Aktiwiteit 4: Die suurstof- en koolstofdioksiedsiklus ................................................... 19 HERSIENING ............................................................................................................ 22 LES 2: Voedingstowwe in voedsel ............................................................................... 24 Aktiwiteit 5: Indeling van voedsel in verskillende voedselgroepe ............................... 29 Aktiwiteit 6: Verdeel ’n maaltyd in die verskeie voedselgroepe. ................................ 31 HERSIENING ............................................................................................................ 33 LES 3: Voeding .............................................................................................................. 35 Aktiwiteit 7: Evalueer ’n dieet om vas te stel of dit al die voedselgroepe insluit ......... 37 Aktiwiteit 8: Vergelyk maaltye .................................................................................... 39 Aktiwiteit 9: Watter gesondheidsprobleme of simptome kan Rajesh ontwikkel as gevolg van sy dieet? .......................................................................................... 45 Aktiwiteit 10: Doen navorsing oor een van die gesondheidsprobleme....................... 46 HERSIENING ............................................................................................................ 47 LES 4: Voedselverwerking ............................................................................................ 49 Aktiwiteit 11: Kom ons reis deur tyd........................................................................... 50 Aktiwiteit 12: Beskrywing van verwerkte voedsel ...................................................... 54 Aktiwiteit 13: Klasbespreking ..................................................................................... 56 Aktiwiteit 14: Leer hoe om op te som......................................................................... 59 Aktiwiteit 15: Vergelyk tradisionele en kommersiële voedselverwerkingsmetodes .... 62 Aktiwiteit 16: Voedselverwerkingsprojek.................................................................... 64 HERSIENING ............................................................................................................ 65 LES 5: Ekosisteme en voedselwebbe .......................................................................... 68 Aktiwiteit 17: Beskrywing van verskillende ekosisteme ............................................ 69 Aktiwiteit 18: Beoordeel die balans tussen lewende en nie-lewende organismes ..... 73 Aktiwiteit 19: Teken voedselwebbe ........................................................................... 80 Aktiwiteit 20: Bestudeer ’n ekosisteem ...................................................................... 81 HERSIENING ............................................................................................................ 86 LES 6: Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse .............................................................. 89 Aktiwiteit 21: Ons maak asof ons deeltjies is! ............................................................ 92 Aktiwiteit 22: Die drie toestande van materie in die alledaagse lewe ........................ 94 Aktiwiteit 23: Die toestande van water ....................................................................... 97 HERSIENING ............................................................................................................ 99 LES 7: Mengsels .......................................................................................................... 100 Aktiwiteit 24: Die vermenging van vaste stowwe ..................................................... 102 Aktiwiteit 25: Die vermenging van ’n vastestof en ’n vloeistof.................................. 105 Aktiwiteit 26: Vermenging van vloeistowwe ............................................................. 106 1

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Aktiwiteit 27: Die skeiding van mengsels ................................................................. 108 HERSIENING .......................................................................................................... 110 LES 8: Oplossings is unieke mengsels ..................................................................... 111 Aktiwiteit 28: Wanneer is ’n mengsel ’n oplossing? ................................................. 112 Aktiwiteit 29: Watter mengsels is oplossings? ......................................................... 114 Aktiwiteit 30: Wat is ’n oplossing?............................................................................ 115 Aktiwiteit 31: Oplosbaar of onoplosbaar? ................................................................ 117 Ondersoek: Hoe kan ons die opgeloste stof (suiker) uit die oplossing herwin? ....... 119 Aktiwiteit 32: Hoeveel oplosbare stof sal oplos? ...................................................... 121 Aktiwiteit 33: Maak suikerkristalle ............................................................................ 122 HERSIENING .......................................................................................................... 126 LES 9: Oplossing ......................................................................................................... 128 Aktiwiteit 34: Is smelt en oplos dieselfde? ............................................................... 128 Ondersoek: Los sout vinniger in warm as koue water op? ...................................... 132 Ondersoek: Los fyn sout vinniger op as rots-sout? ................................................. 134 Ondersoek: Versnel die tempo van oplossing as ons dit roer?................................ 136 HERSIENING .......................................................................................................... 138 LES 10: Mengsels en water ......................................................................................... 139 Aktiwiteit 35: Dink oor besoedeling .......................................................................... 140 Aktiwiteit 36: Maak van ’n model van ’n vleiland ...................................................... 144 Aktiwiteit 37: Bestudeer die verskillende vleilande in Suid-Afrika. ........................... 146 HERSIENING .......................................................................................................... 148 LES 11: Prosesse om water te suiwer........................................................................ 150 Aktiwiteit 38: Suiwering van water in ’n distilleertoestel ........................................... 153 Aktiwiteit 39: Ontwerp, maak en evalueer ’n filter .................................................... 155 HERSIENING .......................................................................................................... 160 LES 12: Elektriese stroombane .................................................................................. 163 Aktiwiteit 40: Wat weet jy van elektrisiteit? .............................................................. 164 Aktiwiteit 41: Hoe om ’n flitslig se gloeilamp te laat skyn ......................................... 166 Aktiwiteit 42: Hoe werk ’n skakelaar?. ..................................................................... 170 Aktiwiteit 43: Batterye kom in alle vorms en groottes voor ...................................... 173 Aktiwiteit 44: Ondersoek gloeilampe........................................................................ 175 Aktiwiteit 45: Kom ons kyk na ander elektriese drade ............................................. 176 Aktiwiteit 46: Ruil die komponente om ..................................................................... 181 Aktiwiteit 47: Teken stroomdiagramme.................................................................... 182 HERSIENING .......................................................................................................... 185 LES 13: Elektriese geleiers en isolators .................................................................... 189 Ondersoek: Watter tipes materiale kan ons in ’n elektriese stroombaan gebruik? .. 190 HERSIENING .......................................................................................................... 196 LES 14: Stelsels om probleme op te los .................................................................... 198 Aktiwiteit 48: ’n Wêreld sonder elektrisiteit .............................................................. 198 Aktiwiteit 49: Stroombane beïnvloed ons lewens .................................................... 200 Aktiwiteit 50: Ontwerp, bou en lê ’n stelsel voor wat ’n stroombaan gebruik. .......... 203 HERSIENING .......................................................................................................... 207 LES 15: Hoofkabel elektrisiteit ................................................................................... 209 © Optimi

2

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Aktiwiteit 51: Kom ons reis miljoene jare terug! ....................................................... 211 Aktiwiteit 52: Maak ’n plakkaat om die bron van ons elektrisiteit op te spoor .......... 217 Aktiwiteit 53: Energie wat elektriese toestelle en apparate gebruik ......................... 220 Aktiwiteit 54: Elektrisiteit en veiligheid ..................................................................... 224 Aktiwiteit 55: Hernubare teenoor nie-hernubare energie ......................................... 230 HERSIENING .......................................................................................................... 231 EENHEID 4 .................................................................................................................... 234 DIE AARDE, HEELAL, STELSELS EN KONTROLE ................................................... 234 LES 16: Die sonnestelsel ........................................................................................... 235 Aktiwiteit 56: Woordsoek oor die ruimte .................................................................. 235 Aktiwiteit 57: Die kern van die son ........................................................................... 238 Aktiwiteit 58: Kyk na die sonnestelsel vanuit die ruimte........................................... 245 Aktiwiteit 59: Maak ’n model van twee planete wat om die son beweeg.................. 246 Aktiwiteit 60: Leesbegrip oor die agt planete in ons sonnestelsel............................ 258 Aktiwiteit 61: Waar is die asteroïede gordel?........................................................... 262 Aktiwiteit 62: Hersiening van wat ons in graad 4 oor die maan geleer het.............. 264 Aktiwiteit 63: Vergelyk die maan en die aarde ......................................................... 265 Ondersoek: Lyk die maan groter as opkom as wanneer dit hoog in die lug is? ....... 266 Aktiwiteit 64: Mane in ons sonnestelsel. .................................................................. 270 HERSIENING .......................................................................................................... 271 LES 17: Beweging van die aarde en planete ............................................................. 273 Aktiwiteit 65: Bepaal oos en wes ............................................................................. 274 Aktiwiteit 66: Bou ’n dag en nag model van die aarde ............................................. 278 Aktiwiteit 67: Gebruik jou kop as ’n model van die aarde ........................................ 280 Aktiwiteit 68: Maak ’n model van die aarde wat om die son wentel ......................... 281 HERSIENING .......................................................................................................... 283 LES 18: Die beweging van die maan .......................................................................... 285 Aktiwiteit 69: Beteken dit dat die maan roteer/draai? .............................................. 286 Aktiwiteit 70: Maak ’n model van die aarde en die maan wat om die son wentel .... 287 HERSIENING .......................................................................................................... 289 LES 19: Stelsels wat die maan en Mars verken......................................................... 290 Aktiwiteit 71: Die wiele van die Mars-maantuig ....................................................... 293 Aktiwiteit 72: Ontwerp en maak jou maantuig.......................................................... 306 HERSIEING ............................................................................................................. 313 LES 20: Wat kan ons in die ruimte sien? ................................................................... 315 Aktiwiteit 73: Hoe laat lense en spieëls ’n teleskoop werk? ..................................... 319 Aktiwiteit 74: Die SKA .............................................................................................. 324 HERSIENING .......................................................................................................... 325

3

© Optimi

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

LESELEMENTE LEERDOELWITTE: Wat leerders aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie vorm deel van ’n spesifieke les en help om vakbegrip uit te brei.

DEFINIEER: Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK: Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van hierdie les uit te brei.

WENKE: Enige inligting wat nie in die handleiding verskyn nie wat leerders deur die leerproses kan begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES: Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteite en oefeninge tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om verder te verken. Vir begaafde leerders: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.

5

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

AKTIWITEIT: Vrae deur die loop van die les wat voltooi moet word om leerders se kennis van die les te toets.

OEFENING: Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

STUDIE/HERSIENING: Gebruik hierdie tyd aan die einde van die les om die inhoud te bestudeer en voor te berei vir ’n toets of die eksamen.

KERNINHOUD: Beklemtoon die belangrikste inligting in die les en bied ook ’n verdere verduideliking van ’n spesifieke afdeling in die les. Leerders moet hier inligting verstaan.

© Optimi

6

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

EENHEID 1 LEWE, LEWENSWYSE EN STRUKTURE

7

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

LES 1: Fotosintese LEERDOELWITTE: Sleutelvrae • Waarom kan 'n plant sy eie voedsel vervaardig, maar nie ‘n dier nie?

• Wat is nodig vir fotosintese om plaas te vind?

• Hoe vervaardig en stoor plante voedsel?

• Waarom benodig plante soveel water?

• Kan plante in donkerte lewe?

• Waarom is plante hoofsaaklik groen?

1.1

Plante en voedsel

BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • • • • • • • • •

fotosintese chlorofil koolstofdioksied suurstof glukose molekule toestande verankering mikrobe vrugbaar

Groen plante is net soos fabrieke! Hulle vervaardig voedsel vir hulleself en vir elke dier op aarde wat sonligenergie, water en koolstofdioksied gebruik. Hulle hersirkuleer die lug en maak suurstof sodat ons kan asemhaal.

© Optimi

8

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

VRAE: 1. Wat gebeur in 'n fabriek? Waarom dink jy kan ons sê plante is soos fabrieke?

2. 'n Fabriek is 'n plek waar goedere of produkte gemaak/aanmekaargesit/vervaardig word en dan by ander plekke afgelewer word om gebruik/verkoop te word. Plante word daarom as fabrieke beskou, want hulle gebruik rou materiaal om nuwe produkte (voedsel) te vervaardig.

3. Waarom kan ons sê dat plante voedsel vir hulself en alle diere op aarde vervaardig?

Plante is die begin van die voedselketting. Alle diere - of dit herbivore is wat plante eet, of karnivore wat die herbivore eet – maak staat op plante vir voedsel.

Wetenskaplikes het uitgevind presies hoe plante in staat is om al hierdie dinge te doen.

Kom ons kyk van naderby hoe die raaisel opgelos is en hoe plante voedsel vervaardig.

VIR DIE NUUSKIERIGES: •

•

Die woord fotosintese kom van die Griekse woord phōs wat “lig” beteken en “sintese” om “saam te stel”. Ons gebruik die woord om te verduidelik hoe plante sonligenergie omskakel in chemiese energie wat die plant later gebruik om te oorleef.

Die fotosintese-liedjie http://www.youtube.com/watch?v=C1_uez5WX1o&feature=youtu.be

9

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Die proses van fotosintese Plante verander sonligenergie in chemiese energie wat uiteindelik omgeskakel word in voedsel vir die plant. Fotosintese vind plaas in alle groen dele van ’n plant. Blare is gewoonlik die groenste dele van ’n plant dus vind fotosintese meestal in blare plaas.

Kan jy onthou dat ons in graad 5 van fotosintese geleer het? Plante benodig sekere elemente vir fotosintese.

Daar is ’n paar belangrike vereistes vir fotosintese: 1.

Chlorofil: Chlorofil is ’n groen stof wat plante gebruik om ligenergie van die son vas te vang. Chlorofil is baie belangrik, daarsonder kan plante nie sonligenergie gebruik om voedsel te maak nie. Suurstofvlakke in die lug sal ook daal. Indien dit gebeur, sal plante en diere versmoor.

Wetenskaplikes het ’n uitdrukking vir stowwe soos chlorofil wat ’n kleur het. Dit word pigmente genoem. Daar is ook ander pigmente in plante. Kan jy aan hulle kleure dink? Daar is ook pigmente in jou liggaam! Waar kan jy hulle vind? Wat doen hierdie pigmente?

© Optimi

10

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

2.

Sonlig: Sonlig bevat energie. Plante gebruik hierdie energie om suikers (koolhidrate) te vervaardig uit water en koolstofdioksied.

3.

Water: Die wortels van ’n plant absorbeer water en voedingstowwe uit die grond.

Water is ’n oplosmiddel in alle lewende organismes. Opgeloste stowwe beweeg deur die liggaam na waar hulle die meeste benodig word. Net soos jy het plante ook are vir hierdie doel. Die are vervoer suikers van die blare afwaarts en minerale van die wortels opwaarts. Fotosintese kan slegs plaasvind in ’n wateroplossing.

Water is verder ook belangrik vir die ondersteuning van die plant. Dit help die plant om regop te bly.Net soos ons het plante ook geraamtes. Plante het egter net hidrostatiese geraamtes!

4.

Koolstofdioksied: Plante absorbeer of neem koolstofdioksied in uit die lug deur klein gaatjies in hulle blare of stingels, ons noem dit “stoma” of huidmondjies.

Stoma word oral op die plant gevind, meestal onder die blare.

Hulle laat ander gasse en water toe om die plant binne te kom of te verlaat. Dit is dieselfde as wanneer jy deur jou mond en neus asemhaal! Sweetgaatjies in jou vel verrig dieselfde taak wanneer jy sweet.

5.

Grond: Die grond verskaf noodsaaklike minerale, voedingstowwe en water vir die plant gedurende fotosintese. Grond anker die plant en verhoed dat dit omval. Klik op die volgende skakel of besoek die webtuiste vir die fotosintese liedjie: VIR DIE NUUSKIERIGES: Hulle laat ander gasse en water toe om die plant binne te kom of te verlaat.

Dit is dieselfde as wanneer jy deur jou mond en neus asemhaal!

Sweetgaatjies in jou vel verrig dieselfde taak wanneer jy sweet.

http://www.youtube.com/watch?v=C1_uez5WX1o&feature=youtu.be Hoe vind fotosintese plaas?

Besoek die volgende webwerf vir ’n liedjie oor fotosintese : http://www.youtube.com/watch?v=C1_uez5WX1o&feature=youtu.be Hoe vind fotosintese plaas?

•

•

Plante gebruik chlorofil, sonligenergie, water en koolstofdioksied om voedsel te vervaardig. Hier is ’n eenvoudige illustrasie om die proses te verduidelik Chlorofil vang die sonligenergie vas.

Die energie verdeel die water in waterstof en suurstof.

11

© Optimi

1

• • • • •

•

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Die suurstof word in die lug in vrygestel.

Die waterstof word saam met die koolstofdioksied gebruik om glukose (suikers) te vervaardig Die suikers beweeg van die blare na ander dele van die plante waar dit gestoor word.

Die water in die plant se are vervoer die suikers. Sodra die suikers die dele bereik waar dit gestoor word, word dit omgeskakel in suiker.

Plante kan stysels as volg stoor: o blare (kool, spinasie, blaarslaai) o vrugte (appels, piesangs, perskes) o stingel (suikerriet) o sade (koring of mielies) o blomme (kappertjies, broccoli en blomkool) o wortels (wortels of beet) Besoek:http://puzzling.caret.cam.ac.uk/pregame.php?game=16&phpsessid=65f1b 591e2a1548e0f52d556373966ce vir ’n speletjie oor groeiende plante.

Aktiwiteit 1: Dramatiseer die proses van fotosintese Aanwysings: 1.

Jou fasiliteerder sal verduidelik hoe om die proses van fotosintese te dramatiseer.

2.

Karakters in die mini-drama: • Verteller: om die proses te verduidelik Dit kan ’n fasiliteerder of leerder wees. Maak kort aantekeninge maak van die inligting hierbo, sodat leerders kan onthou in watter volgorde die proses plaasvind.

• Son: Die kostuum kan geel wees en versier met foelie of blink papier om die lig en hitte energie van die son uit te beeld..

• Plante: Laat ’n paar leerders groen aantrek en maak stringe toue aan hulle voete vas om die wortels voor te stel. Hulle kan rys/glinsterstof in hulle vashou om aan te dui dat water verdamp na fotosintese.

• Reën/water: Laat ’n paar leerders blou aantrek en rys, glinsterstof of klein stukkies foelie gebruik om reënval voor te stel..

• Koolstofdioksied: Speld naambordjies aan die leerders se klere vas wat lees “koolstofdioksied” hierdie karakters kan pers aantrek.

• Suurstof: Speld naambordjies aan die leerders se klere vas wat lees “suurstof” hierdie karakters kan oranje aantrek.

• Glukose-energie as vrugte en groente: Trek aan soos, of maak plakkate van groot wortels, appels, aartappels of iets soortgelyks.

• Sekere leerders moet diere wees wat koolstofdioksied uitasem en die plante eet. Laat hulle die dieremaskers dra soos bo genoem. © Optimi

12

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

VRAE: 1.

Waarom gaan plante dood in tye van droogte?

2.

1.2

Ontwerp ’n plakkaat vir jou maats om die proses van fotosintese aan hulle te verduidelik. Jy kan sinne en kort paragrawe gebruik en sluit baie illustrasies in.

Voedsel uit fotosintese

BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • • • •

jodium oplossing aanwyser stysel toets

Gedurende fotosintese skakel plante sonligenergie om in ander vorms van energie wat diere kan eet en gebruik vir hulle eie oorlewing Plante skakel glukose om in stysel, soos byvoorbeeld mielies (mielies en mielieblom), rys (rysmeel en rys) en koring (meel).

Plante stoor hierdie voedsel in verskillende dele van die plant soos blare, stingels of wortels, blomme, vrugte en sade. Diere wat dan die plante eet neem die voedingstowwe in en kan sodoende oorleef.

13

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

VRAE: Kyk na die foto’s van verskillende plantprodukte. Watter deel van die plant eet ons?

Byvoorbeeld wanneer ons ‘n appel eet, eet ons die stingel, die wortel, die vrug of die saad? Gebruik die spasie hieronder om 'n tabel te trek vir jou antwoorde.

Plant

Deel wat ons eet

Kool

Tamaties

Aartappels

Broccoli

Seldery

© Optimi

14

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Plant

1

Deel wat ons eet

Wortels

Sonneblomsade

Blaarslaai

Suikerriet

Haselneute

Mielies

15

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Plant

Deel wat ons eet

Piesangs Ons weet dat plante glukose ('n suiker) vervaardig, maar hulle stoor stysel. Wat is dan die verskil?

Aktiwiteit 2: Wat is die verskil tussen ’n stysel en ’n suiker?

Materiale: • mieliemeel • meel • gekookte rys, aartappel, brood • glukose-lekkers • suiker • suikerriet (indien moontlik) • vars vrugte • blinddoek • knyperbord Aanwysings: 1.

Werk in groepe van twee.

2.

Een van die twee moet geblinddoek word.

3.

Maak ’n lys van 1 tot 10 op ’n stuk papier.

4.

Die leerder sonder die blinddoek moet die ander leerder help om die verskillende items te proe. Gebruik ’n teelepel om die meel in die leerder se mond te sit. As dit ’n harde kern is soos ’n ryskorrel of mieliepit, of ’n blokkie vrug, sit dit in die palm van sy/haar hand en laat hom/haar dit self eet.

5.

Na elke proe slag moet die geblinddoekte leerder raai of dit ’n suiker of ’n stysel is gebaseer op die smaak.

6.

Teken die antwoorde aan op die papier met die nommers van 1 tot 10.

7.

Ruil plekke en herhaal die toets.

© Optimi

16

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

VRAE: 1.

Was dit maklik om elke keer te onderskei tussen die suiker en stysel? Watter kosse was vir jou moeilik om te klassifiseer?

Hoe verskil die smaak van ’n suiker en stysel?

Ons kan nie op smaak alleen staatmaak om uit te vind of ’n voedsel ’n suiker of ’n stysel is nie.

Wetenskaplikes gebruik die jodium-styseltoets om te bepaal of ’n voedselsoort ’n stysel is of nie.

Wanneer jodiumoplossing (’n bruin vloeistof) op stysel gedrup word, kombineer die jodium en die stysel en verander die jodium na ’n diep blou/pers-blou kleur. Kom ons kyk hoe dit werk!

Aktiwiteit 3: Die jodium-styseltoets Nota: Daar sal NIE geproe word in hierdie aktiwiteit nie.

Materiale: • jodium • dieselfde voedselsoorte wat in die proetoets gebruik is (genommer 1 – 10) • sluit ook ander voedselsoorte in soos kaas en ’n gekookte eier in Aanwysings: 1.

Skryf die voedselsoort of plantproduk wat jy kies in die eerste kolom hieronder.

2.

Jy gaan nou toets of hierdie voedselsoort ’n stysel is of nie. Wanneer die jodiumoplossing verander na blou-swart weet jy dit is ’n stysel.

3.

Gebruik ’n drupper om jodiumoplossing op elke voedselgroep te drup.

4.

Plaas ’n regmerkie langs elke voedselgroep wat blou-swart kleur.. Dit is ’n stysel. Plaas ’n kruisie langs die voedselgroep wat bruin bly. Hierdie is nie ’n stysel nie.

17

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Name van voedselsoorte

Stysel of nie?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

VRAE: 1.

Watter toets is volgens jou die meer akkurate toets vir stysel – die proetoets of die jodium-styseltoets?

2.

1.3

Het die diereprodukte soos die kaas en gekookte eier stysel bevat? Waarom dink jy so?

Plante en lug BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • •

sel afvalproduk siklus

Alle diere en plante het suurstof nodig om te oorleef.

© Optimi

18

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

Diere asem suurstof in en koolstofdioksied uit – heel dag en nag.

Die suurstof stel energie van die voedsel in die liggaam vry wat verseker dat die dier sal oorleef.

VRAE: Kan jy onthou wat die sewe lewensprosesse van alle lewende dinge is? Skryf hulle hieronder neer.

Plante gebruik koolstofdioksied in die dag. Plante gebruik koolstofdioksied om te groei asook vir die ontwikkeling van nuwe plante, sade, blare en lote. Plante stel suurstof as 'n afvalproduk vry.

Plante fotosinteer nie gedurende die nag nie omdat daar nie sonligenergie beskikbaar is nie. Hulle benodig dus slegs koolstofdioksied gedurende die dag vir fotosintese.

Hierdie siklus van suurstof en koolstofdioksied vervaardiging en gebruik is baie belangrik vir lewe op aarde.

Aktiwiteit 4: Die suurstof- en koolstofdioksiedsiklus Aanwysings: 1. Bestudeer die onderstaande illustrasie noukeurig.

2. Beantwoord die vrae wat volg.

19

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Die suurstof- en koolstofdioksiedsiklus VRAE: 1.

Maak ’n lys van lewende organismes in hierdie illustrasie wat beide suurstof en koolstofdioksied vervaardig.

2.

Identifiseer drie lewende organismes in hierdie illustrasie wat nie suurstof kan vervaardig nie.

Wat dink jy sal gebeur indien al hierdie diere uit die habitat verwyder word?

3.

© Optimi

Watter twee lewensprosesse is betrokke by die suurstof/koolstofdioksiedsiklus?

20

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

4.

Voltooi die siklus deur die ontbrekende inligting vir die twee pyle aan die linkerkant van die illustrasie in te vul. Benoem pyle 1 en 2.

5.

Verduidelik waarom diere nie sal oorleef indien alle plante op aarde skielik sou uitsterf nie.

6.

Hoekom sê ons dat suurstof en koolstofdioksied ’n siklus vorm?

1

KERNINHOUD • • • • • •

Plante vervaardig hulle eie voedsel (glukose) deur fotosintese.

Fotosintese vind hoofsaaklik in die blare plaas.

Gedurende fotosintese gebruik die plant chlorofil, sonligenergie, koolstofdioksied (uit die atmosfeer) en water om glukose te maak.

Plante skakel van die glukose (suiker) om na stysel wat in die blare, stamme en wortels, blomme, vrugte en sade geberg word.

Diere asem suurstof in en vervaardig koolstofdioksied wanneer hulle uitasem.

Plante herwin koolstofdioksied en vervaardig suurstof tydens fotosintese.

21

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

HERSIENING 1.

Noem vier faktore wat lewensbelangrik is vir plante en fotosintese.

2.

Gebruik woorde uit die woordraampie om die volgende sinne te voltooi. Skryf die sinne volledig uit.

Woordraampie: • organiese en anorganiese materiaal • fotosintese • water • lug • wortels • sand en rotse

3.

© Optimi

a.

Die proses waardeur die groen dele van plante voedsel vervaardig, word _____________________ genoem.

b.

Water en minerale word deur die _____________________ van plante geabsorbeer.

c.

Grond is saamgestel uit ___________________._____________ _____________________ _____________________

Die saailinge wat in die koerantpapier of watte geplant is, het glad nie baie goed gegroei nie, alhoewel hulle sonlig en water gehad het. Wat kon hulle nie uit die koerantpapier of watte kry wat plante normaalweg uit die grond kry nie?

22

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

4.

Waar vind fotosintese gewoonlik plaas? Verduidelik jou antwoord.

5.

Dink jy fotosintese vind snags plaas? Verduidelik jou antwoord.

6.

Wat word die suiker genoem wat plante gedurende fotosintese vervaardig?

7.

As wat stoor plante die glukose? Noem sommige van die plekke waar dit gestoor word.

23

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

LES 2: Voedingstowwe in voedsel LEERDOELWITTE: Sleutelvrae • Hoekom moet ek verskeie voedselsoorte eet? Hoekom kan ek nie net eet waarvan ek hou nie?

• Ek het al gehoor dat mense sê: "Jy is wat jy eet..." Wat beteken dit?

• Wat is verkeerd metlekkergoed? Hoekom moet ek nie baie daarvan eet nie?

• Wat is die verskil tussen 'n vet en 'n olie?

2.1

Voedselgroepe BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • • • • • • •

klassifikasie koolhidrate proteïene vitamiene voedingswaarde piramide immuunstelsel isoleer

Alle lewende plante en diere moet eet vir oorlewing. Plante vervaardig hulle eie voedseldeur fotosintese. Diere kan nie hulle eie voedsel vervaardig nie en moet plante of ander diere eet om te oorleef. Mense eet ook plant- of dierprodukte om te groei en ontwikkel.

© Optimi

24

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

1

Klassifikasie van voedselgroepe Daar is verskeie groepe/tipes voedsel wat ons eet, en dit word voedselgroepe genoem.

Daar is vier hoof voedselgroepe, en elke voedselgroep verrig ’n spesifieke funksie in die liggaam.

• Koolhidrate • Proteïene • Vette en olies • Vitamiene en minerale

Voorbeelde van die kossoorte in die voedselgroepe: koolhidrate, proteïene en vette en olies.

Ons klassifiseer voedsel volgens hierdie voedselgroepe, alhoewel meeste voedselsoorte ’n mengsel van meer as een groep bevat.

25

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Kom ons kyk na elke voedselgroep om vas te stel waarom elkeen belangrik is: 1.

2.

Koolhidrate: • Is die belangrikste bron van energie vir die liggaam.

• Stoor energie vir die liggaam.

• Is ’n belangrike deel van die liggaamstruktuur.

• Voedselsoorte wat koolhidrate bevat is: pasta, stampmielies, aartappels, graankos, mieliemeel, pap en brood.

Brood

Rys

Pasta

Aartappels

Proteïene: • Is die boustene van ons liggaam – hulle bou spiere.

• Help ook om beseerde of beskadigde weefsel te herstel.

• Kan as reserwe-energie gebruik word wanneer daar ’n tekort aan koolhidrate is.

• Voedselsoorte wat proteïene bevat is: vleis, vis, hoender, eiers, bone, melk en kaas.

• Proteïene kom ook in baie plantprodukte voor: keker-ertjies, bone, lensies, neute en soja.

Vleis © Optimi

Lensies 26

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

Amandels 3.

1.

1

Kaas

Vette en olies (lipiede): • Vet word rondom organe, soos die niere, gestoor om dit teen beserings te beskerm.

• Vet word ook onder die vel gestoor om ons te isoleer teen koue • Vette kan as reserwe-energie gebruik word wanneer daar ’n tekort aan koolhidrate is.

• Voedselsoorte wat vet bevat is: botter, margarien, sardyne, kookolies, neute, grondboontjiebotter en avokado’s.

Gemengde neute

Kookolie

Grondboontjiebotter

Margarien

Vitamiene en minerale: • Is noodsaaklik vir die menslike liggaam, maar ons vervaardig baie min hiervan self.

• Baie belangrike minerale kom voor in die voedsel wat ons eet. Twee van die belangrikstes is: o natrium wat help om die korrekte waterbalans in die liggaam te handhaaf en wat in die meeste voedselsoorte, behalwe vrugte, voorkom, en o kalsium wat belangrik is vir die versterking van bene en tande. Kalsium kom voor in vis, groen groentes, melk en kaas.

27

© Optimi

1

Handleiding G06 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie

Eenheid

• •

Die meeste vitamiene word deur plante vervaardig. Dus kry ons vitamiene uit die voedsel wat ons eet of van vitamien-aanvullings.

Daar is spesifieke voedselsoorte wat spesifieke vitamiene bevat. Die onderstaande tabel toon sommige van die belangrike vitamiene, hulle natuurlike bronne en/of die voedsel waarin dit voorkom, asook sommige van die funksies in die menslike liggaam:

Vitamien Vitamien A Vitamien B Vitamien C Vitamien D

Bronne Eiergeel, lewer, donkergeel en donkergroen vrugte en groente, vislewerolies Bruinrys, volgraanbrood

Dit stel die oog in staat om ’n pigment te vervaardig wat ons in staat stel om in dowwe lig te sien.

Daar is verskeie tipes vitamien B met hulle eie funksies, sommiges is belangrik in die chemiese prosesse van asemhaling.

Sitrusvrugte, aarbeie, tamaties, Dit versterk die liggaam se immuunstelsel, rissies en verhoog die vermoë om infeksie teen te werk..

Natuurlike bronne sluit in eiergeel Dit help met die absorbering van kalsium en vislewerolies, maar dit kan ook en fosfate. Hierdie voedingstowwe help in die vel vervaardig word met die vorming van sterk bene en tande.. wanneer ultra-violet strale van die son cholesterol in die vel omskakel in vitamien D.

Melk is ’n bron van kalsium.

© Optimi

Funksie

Vrugte en groente is ’n bron van vitamiene.

28