Gr 12-Afrikaans Huistaal-Fasiliteerdersgids Letterkunde 2

Í5,È-A-AHT-FG02OÎ

2

1 1

2

-

A

-

A

H

T -

F

G

0

2

AFRIKAANS HUISTAAL FASILITEERDERSGIDS: LETTERKUNDE Graad 12

Afrikaans Huistaal Fasiliteerdersgids: Letterkunde

2 11 2 - A - A H T- F G 0 2

Í5,È-A-AHT-FG02OÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

N Faasen

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 4 STUDIEWENKE .................................................................................................................. 5 LESELEMENTE .................................................................................................................. 6 JAARPLAN ......................................................................................................................... 7 EENHEID 1: Poësie .......................................................................................................... 10 Les 1: Literêre begrippe............................................................................................... 10 Les 2: Gedig: “Gestorwe planeet” (Eveleen Castelyn)................................................. 16 Les 3: Gedig: “as dit reën in die boesmanland” (E.P. Nel)........................................... 17 Les 4: Gedig: “Opstaankoffie” (George Weideman) .................................................... 17 Les 5: Gedig: “gebuigde poskaarte” (René Bohnen) ................................................... 18 Les 6: Gedig: “My mamma is bossies” (Jeanne Goosen) ............................................ 18 Les 7: Gedig: “Elegie vir ’n vriend” (Johan Steyn) ....................................................... 19 Les 8: Gedig: “Boggomsbaai-blues” (Pirow Bekker) .................................................... 19 Les 9: Gedig: “Heil die leser!” (Daniel Hugo) ............................................................... 20 Les 10: Gedig: “Niks is waarna dit lyk nie” (Johan Myburg)......................................... 20 Les 11: Gedig: “Ek wil” (Willem Fransman) ................................................................. 21 Les 12: Gedig: “Genepoel” (Lucas Malan)................................................................... 21 Les 13: Gedig: “Mercedesrit in die aand” (Willem Krog) .............................................. 22 EENHEID 2: DRAMA – Mis (Reza de Wet) ...................................................................... 23 Les 14: Literêre begrippe (drama) en inleiding tot Mis................................................. 23 Les 15: Die drama: Mis................................................................................................ 27 Les 16: Die drama: Mis................................................................................................ 28 Les 17: Die drama: Mis................................................................................................ 28 Les 18: Kontekstuele vrae en langvrae: Mis ................................................................ 29 EENHEID 3: ROMAN – Skoenlapper (Irma Venter) ........................................................ 30 Les 19: Die lees van ’n roman ..................................................................................... 37 Aktiwiteit 1: Wat kan jy verwag? ..................................................................... 37 Aktiwiteit 2: Literêre begrippe.......................................................................... 40 Aktiwiteit 3: Opsomming van die karakters ..................................................... 42 Les 20: Lees die roman (1).......................................................................................... 42 Aktiwiteit 4: Leesjoernaal ................................................................................ 43 Les 21: Lees die roman (2).......................................................................................... 43 Aktiwiteit 5: Rangskik chronologies................................................................. 44 Les 22: Alex hoofstuk 1 – 11 (bl. 9 – 52) ..................................................................... 44 Aktiwiteit 6: Alex hoofstuk 1 ............................................................................ 46 Aktiwiteit 7: Alex hoofstuk 2 ............................................................................ 50 Aktiwiteit 8: Alex hoofstuk 3 ............................................................................ 51 Aktiwiteit 9: Alex hoofstuk 4 ............................................................................ 53 Aktiwiteit 10: Alex hoofstuk 5 .......................................................................... 56 Aktiwiteit 11: Alex hoofstuk 6 .......................................................................... 57 Aktiwiteit 12: Alex hoofstuk 7 .......................................................................... 60 Aktiwiteit 13: Alex hoofstuk 8 .......................................................................... 62 © Optimi

1

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Aktiwiteit 14: Alex hoofstuk 9 .......................................................................... 63 Aktiwiteit 15: Alex hoofstuk 10 ........................................................................ 64 Aktiwiteit 16: Alex hoofstuk 11 ........................................................................ 66 Les 23: Alex hoofstuk 12 – 15 (bl. 53 – 69) ................................................................. 68 Aktiwiteit 17: Alex hoofstuk 12 ........................................................................ 70 Aktiwiteit 18: Alex hoofstuk 13 ........................................................................ 73 Aktiwiteit 19: Alex hoofstuk 14 ........................................................................ 75 Aktiwiteit 20: Alex hoofstuk 15 ........................................................................ 76 Les 24: Alex hoofstuk 16 – 25 (bl. 70 – 112) ............................................................... 78 Aktiwiteit 21: Alex hoofstuk 16 ........................................................................ 81 Aktiwiteit 22: Alex hoofstuk 17 ........................................................................ 83 Aktiwiteit 23: Alex hoofstuk 18 ........................................................................ 84 Aktiwiteit 24: Alex hoofstuk 19 ........................................................................ 86 Aktiwiteit 25: Alex hoofstuk 20 ........................................................................ 86 Aktiwiteit 26: Alex hoofstuk 21 ........................................................................ 88 Aktiwiteit 27: Alex hoofstuk 22 ........................................................................ 90 Aktiwiteit 28: Alex hoofstuk 23 ........................................................................ 91 Aktiwiteit 29: Alex hoofstuk 24 ........................................................................ 92 Aktiwiteit 30: Alex hoofstuk 25 ........................................................................ 93 Les 25: Alex hoofstuk 26 – 31 (bl. 113 – 146) ............................................................. 94 Aktiwiteit 31: Alex hoofstuk 26 ........................................................................ 98 Aktiwiteit 32: Alex hoofstuk 27 ...................................................................... 100 Aktiwiteit 33: Alex hoofstuk 28 ...................................................................... 100 Aktiwiteit 34: Alex hoofstuk 29 ...................................................................... 101 Aktiwiteit 35: Alex hoofstuk 30 ...................................................................... 103 Aktiwiteit 36: Alex hoofstuk 31 ...................................................................... 105 Les 26: Voorbeeldvrae (bl. 1 – 146) .......................................................................... 106 Aktiwiteit 37: Alex hoofstuk 1 – 31 ................................................................ 106 Les 27: Ranna hoofstuk 1 – 8 (bl. 147 – 187)............................................................ 110 Aktiwiteit 38: Ranna hoofstuk 1..................................................................... 113 Aktiwiteit 39: Ranna hoofstuk 2..................................................................... 114 Aktiwiteit 40: Ranna hoofstuk 3..................................................................... 117 Aktiwiteit 41: Ranna hoofstuk 4..................................................................... 118 Aktiwiteit 42: Ranna hoofstuk 5..................................................................... 119 Aktiwiteit 43: Ranna hoofstuk 6..................................................................... 119 Aktiwiteit 44: Ranna hoofstuk 7..................................................................... 122 Aktiwiteit 45: Ranna hoofstuk 8..................................................................... 123 Les 28: Ranna hoofstuk 9 – 15 (bl. 188 – 226) .......................................................... 123 Aktiwiteit 46: Ranna hoofstuk 9..................................................................... 127 Aktiwiteit 47: Ranna hoofstuk 10................................................................... 129 Aktiwiteit 48: Ranna hoofstuk 11................................................................... 131 Aktiwiteit 49: Ranna hoofstuk 12................................................................... 133 Aktiwiteit 50: Ranna hoofstuk 13................................................................... 134 Aktiwiteit 51: Ranna hoofstuk 14................................................................... 134 Aktiwiteit 52: Ranna hoofstuk 15................................................................... 136 © Optimi

2

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Les 29: Alex hoofstuk 1 – 6 (bl. 227 – 256) ............................................................... 137 Aktiwiteit 53: Alex hoofstuk 1 ........................................................................ 140 Aktiwiteit 54: Alex hoofstuk 2 ........................................................................ 143 Aktiwiteit 55: Alex hoofstuk 3 ........................................................................ 144 Aktiwiteit 56: Alex hoofstuk 4 ........................................................................ 145 Aktiwiteit 57: Alex hoofstuk 5 ........................................................................ 146 Aktiwiteit 58: Alex hoofstuk 6 ........................................................................ 149 Les 30: Ranna hoofstuk 1 – 3 (bl. 257 – 270)............................................................ 149 Aktiwiteit 59: Ranna hoofstuk 1..................................................................... 152 Aktiwiteit 60: Ranna hoofstuk 2..................................................................... 153 Aktiwiteit 61: Ranna hoofstuk 3..................................................................... 154 Les 31: Alex hoofstuk 1 – 2 (bl. 271 – 277) ............................................................... 156 Aktiwiteit 62: Alex hoofstuk 1 ........................................................................ 157 Aktiwiteit 63: Alex hoofstuk 2 ........................................................................ 160 Les 32: Ranna hoofstuk 1 – 9 (bl. 278 – 328)............................................................ 160 Aktiwiteit 64: Ranna hoofstuk 1..................................................................... 167 Aktiwiteit 65: Ranna hoofstuk 2..................................................................... 168 Aktiwiteit 66: Ranna hoofstuk 3..................................................................... 170 Aktiwiteit 67: Ranna hoofstuk 4..................................................................... 171 Aktiwiteit 68: Ranna hoofstuk 5..................................................................... 172 Aktiwiteit 69: Ranna hoofstuk 6..................................................................... 173 Aktiwiteit 70: Ranna hoofstuk 7..................................................................... 174 Aktiwiteit 71: Ranna hoofstuk 8..................................................................... 176 Aktiwiteit 72: Ranna hoofstuk 9..................................................................... 177 Aktiwiteit 73: Geheelbeeld ............................................................................ 178 Les 33: Hersiening van Skoenlapper 1: Oorsig van verhaalelemente ....................... 181 Aktiwiteit 74: Tydstruktuur van die roman ..................................................... 183 Les 34: Hersiening van Skoenlapper 2: Voorbeeldvrae............................................. 184 Aktiwiteit 75: Voorbeeldvrae ......................................................................... 184 TEMAS EN MOTIEWE IN SKOENLAPPER ................................................................... 188 KARAKTERS IN SKOENLAPPER ................................................................................. 198 TERMINOLOGIE: LITERERE TERME ............................................................................ 214 BRONNELYS .................................................................................................................. 219 BYLAE A ......................................................................................................................... 221 BYLAE B ......................................................................................................................... 223

© Optimi

3

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

VOORWOORD VOORGESKREWE BOEKE Die volgende boeke word saam met die handleiding en fasiliteerdersgids gebruik: • Om die aarde aan te haal en ander gedigte, C. Janse van Rensburg • X-Kit Presteer, Letterkunde studiegids: Om die aarde aan te haal en ander gedigte • Trits: Mis, Mirakel, Drif, Reza de Wet • Trits: Mis, Mirakel, Drif. Literatuurgids Guidelines, W. Theron • Skoenlapper, Irma Venter Al die fasette van graad 12 Afrikaans Huistaal-letterkunde word in die handleiding behandel.

Die drie genres wat in graad 12 behandel word (poësie, prosa – drama en prosa – roman) word elk in sy eie afdeling behandel. Die drie genres word wel gelyktydig deur die jaar behandel, dus moet die jaarplan geraadpleeg word om te sien hoe die genres geïntegreer is. Hou by die jaarplan om seker te maak dat al die werk betyds voor die assesserings, soos eksamens, behandel word.

Wanneer dit by die formele assesseringstake kom, word daar deurlopend van die kandidate verwag om portefeuljetake te voltooi wat die jaarpunt sal uitmaak. Die jaarpunt tel uiteindelik 25% van die totale punt vir Afrikaans Huistaal. Alle formele assessering is in die portefeuljeboek. Die aktiwiteite in die handleiding het ten doel om die kandidate te help met voorbereiding vir toetse en eksamens.

Hierdie jaar word 12 gedigte, die drama Mis (in die bundel Trits: Mis, Mirakel, Drif) en die roman Skoenlapper behandel. In elkeen van die genres moet die kandidate langvrae en kontekstuele vrae kan beantwoord. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer.

Die literêre begrippe van poësie word in les 1 bespreek, en daarna word elke gedig in ’n afsonderlike les behandel. By elke gedig moet vrae uit die bundel Om die aarde aan te haal en ander gedigte en vrae uit die X-Kit Presteer-studiewerkgids beantwoord word.

By die drama moet vrae in die bundel Trits: Mis, Mirakel, Drif, en vrae in die studiewerkgids deur Guidelines beantwoord word. Vir addisionele notas en voorbereiding kan die volgende studiegids vir die drama aangekoop word: Letterkunde-studiegids, Trits: Mis deur Ronél Gouws. Maskew Miller Longman. ISBN: 978-0-636-08610-4 Vir die roman moet die kandidate die aktiwiteite in die handleiding voltooi.

Let wel • Verwysings na bladsynommers in Skoenlapper geld vir boeke met ISBN 978-0-79815673-8. Bladsynommers van ander uitgawes mag dus van hierdie verwysings verskil.

• Vir Mis geld die bladsynommers vir boeke met ISBN 978-0-636-08560-2.

© Optimi

4

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

STUDIEWENKE Vir elke afdeling van Afrikaans Huistaal kan die kandidate ’n unieke manier gebruik om te leer, maar dit bly belangrik om alles wat geleer word oor en oor in te oefen. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Poësie: Elke gedig word in detail ontleed. Die kandidate moet die gedigte, hul ontleding en die poësieterme ken. Die terme is van toepassing op alle gedigte, en die kandidate moet dit ook op ongesiene gedigte kan toepas.

Prosa: Die roman en die drama móét gelees word. Die kandidate moet al die karakters ken, hul van mekaar kan onderskei, die gebeure in die verhaal kan identifiseer, konflik kan raaksien en karakterontwikkeling kan aandui. Die temas van die roman word in die handleiding opgesom. By die drama moet daar ook aandag aan die teksaanwysings gegee word.

BAIE BELANGRIK: In vraestel 2 van eksamens moet die kandidate ’n keuse uitoefen: Hulle moet ’n stel langvrae én ’n stel kontekstuele vrae beantwoord.

Indien die kandidaat besluit om die roman se langvrae te beantwoord, móét hy/sy die drama se kontekstuele vrae beantwoord, en anders om. Indien die kandidaat twee stelle kontekstuele vrae doen, sal slegs die eerste stel se antwoorde gemerk word, en die kandidate verloor summier 25 punte.

© Optimi

5

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet (geneem uit KABV).

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande/moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting bykomend tot die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir leerders met spesiale onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik.

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les, moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

© Optimi

6

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

JAARPLAN Die onderrigtyd vir Afrikaans Huistaal in graad 12 is 4,5 uur per week tydens ’n akademiese jaar van 30 weke. Tien weke is vir eksamendoeleindes. Die siklus hoef nie streng gevolg te word nie, maar taalvaardighede, veral lees en skryf, moet dikwels geoefen word. Die rooster moet voorsiening maak vir een dubbelperiode per week. In ’n tweeweeklikse siklus word 4 uur aan die studie van letterkunde toegestaan.

Eenheid 1: Poësie: Les 1 – 13 Eenheid 2: Drama: Les 14 – 18 Eenheid 3: Roman: Les 19 – 34 WEEK

DATUM BEGIN

LES KWARTAAL 1 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 1: Les 1 – 4 Eenheid 2: Les 5 – 8 Letterkunde

1–2

Poësie – Les 1: Literêre begrippe Poësie – Les 2: “Gestorwe planeet” (Eveleen Castelyn) Prosa – drama (Mis): Les 14 Prosa – roman (Skoenlapper): Les 19 Prosa – roman (Skoenlapper): Les 20 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 3: Les 9 – 12 Eenheid 4: Les 13 – 16 Letterkunde

3–4

Poësie – Les 3: “as dit reën in die boesmanland” (E.P. Nel) Prosa – drama: Les 14 Prosa – roman: Les 21 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 5: Les 17 – 20 Eenheid 6: Les 21 – 24 Letterkunde

5–6

Poësie – Les 4: “Opstaankoffie” (George Weideman) Prosa – drama: Les 15 Prosa – roman: Les 22 Taalstrukture en -konvensies 7–8

© Optimi

Eenheid 7: Les 25 – 28 Eenheid 8: Les 29 – 32

7

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Letterkunde Poësie – Les 5: “gebuigde poskaarte” (René Bohnen) Prosa – drama: Les 15 Prosa – roman: Les 23 Prosa – roman: Les 24 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 9: Les 33 – 36 Eenheid 10: Les 37 – 40 Letterkunde 9 – 10

Poësie – Les 6: “My mamma is bossies” (Jeanne Goosen) Poësie – Les 7: “Elegie vir ’n vriend” (Johan Steyn) Prosa – drama: Les 16 Prosa – roman: Les 25 Prosa – roman: Les 26 KWARTAAL 2 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 11: Les 41 – 44 Letterkunde

11 – 12

Poësie – Les 8: “Boggomsbaai-blues” (Pirow Bekker) Poësie – Les 9: “Heil die leser!” (Daniel Hugo) Prosa – drama: Les 16 Prosa – roman: Les 27 Prosa – roman: Les 28 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 12: Les 45 – 47 Letterkunde

13 – 14

Poësie – Les 10: “Niks is waarna dit lyk nie” (Johan Myburg) Poësie – Les 11: “Ek wil” (Willem Fransman) Prosa – drama: Les 17 Prosa – roman: Les 29 Taalstrukture en -konvensies Eenheid 13: Les 48 – 50 Letterkunde

15 – 16

Poësie – Les 12: “Genepoel” (Lucas Malan) Prosa – drama: Les 18 Prosa – roman: Les 30 Prosa – roman: Les 31

17 – 18

© Optimi

Taalstrukture en -konvensies Eenheid 14: Les 51 – 53

8

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Letterkunde Poësie – Les 13: “Mercedesrit in die aand” (Willem Krog) Prosa – roman: Les 32 19 – 20

Junie-eksamen KWARTAAL 3 Taalstrukture en -konvensies Doen hersiening (kyk weer na les 51 – 53)

21 – 22

Letterkunde Poësie – Hersien les 1 – 6 Prosa – drama: Hersien les 14 en 15 Prosa – roman: Les 33 Taalstrukture en -konvensies Doen hersiening soos nodig.

23 – 24

Letterkunde Poësie – Hersien les 7 – 13 Prosa – drama: Hersien les 16 – 18 Prosa – roman: Les 34 Taalstrukture en -konvensies

25 – 26

Doen hersiening soos nodig.

Letterkunde Doen hersiening soos nodig.

Taalstrukture en -konvensies

27 – 28

Doen hersiening soos nodig.

Letterkunde Doen hersiening soos nodig.

29 – 30

Rekordeksamen KWARTAAL 4 Taalstrukture en -konvensies

31 – 34

Doen hersiening soos nodig.

Letterkunde Doen hersiening soos nodig.

35 – 40

© Optimi

Eindeksamen

9

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

EENHEID 1: Poësie Les 1: Literêre begrippe LEERDOELWITTE Aan die einde van die les moet die kandidate die volgende verstaan: • tipografie, bou van ’n gedig, enjambement, rym, rymskema, vrye vers, herhaling, verskil tussen spreker en skrywer, progressie, inversie.

• tradisionele digsoorte (die Italiaanse sonnet) • beeldspraak volgens ooreenkomste en assosiasies • stylfigure, bv. teenstelling, paradoks, klimaks, antiklimaks, hiperbool, litotes, eufemisme, herhaling, woordspeling, inversie, retoriese vraag, ironie en sarkasme Net soos by prosa, is daar by poësie ook aspekte wat die kandidaat moet kan uitken. Die meeste van hierdie aspekte is al in die kandidaat se skoolloopbaan behandel en hy/sy behoort dit onder die knie te hê. In elke gedig moet die kandidaat oplet na die titel, tema, beeldspraak, rym, halfrym, die rymskema en -patroon, die spreker, ens.

Baie belangrik: Die kandidate moet die literêre begrippe goed ken.

Voordat ons met gedigte kan werk, is dit belangrik om die verskil tussen prosa (bv. ’n roman) en poësie (gedigte) te verstaan. Gedigte het spesifieke kenmerke wat die skrywer (digter) tydens die skryf daarvan toegepas het.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE: POËSIE Die kandidate moet die onderstaande kenmerke bestudeer sodat dit makliker in die gedigte toegepas en geïdentifiseer kan word. Gebruik hierdie lys as verwysingsbron wanneer die voorgeskrewe gedigte bestudeer word.

Hoe moet ek ’n gedig lees?

• Kyk na die titel van die gedig – dit gee reeds ’n idee van waaroor die gedig gaan.

• Lees die hele gedig vinnig sodat jy weet waaroor dit gaan.

• Lees die gedig vir ’n tweede of derde keer deur en merk die moeilike dele of begrippe.

• Gebruik ’n woordeboek om die moeilike woorde na te slaan en die betekenisse neer te skryf.

• Lees die gedig weer deur – sommer hardop – en probeer agterkom hoe die dele bymekaar inskakel, en wat die gedig vir ons probeer sê.

• Let ook op na hoe die gedig uitgelê is (uiterlike bou), en watter tegnieke stylfigure gebruik is (innerlike bou). © Optimi

10

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

1.

DIE BOU VAN ’N GEDIG

1.1

’n Gedig word opgebou uit versreëls. Versreëls word onder mekaar gedruk, nie aaneenlopend soos in prosa nie. Die onbedrukte wit gedeelte aan weerskante sluit die versreël af.

1.2

Die einde van ’n versreël val nie noodwendig saam met die einde van ’n sin nie.

Wanneer die sin sonder onderbreking na die volgende versreël oorloop, noem ons dit enjambement.

Die funksie van enjambement is om die rym te verdoesel (weg te steek of die aandag van die rym af te lei) en om beweging te ondersteun.

1.3

Die lang reeks versreëls wat onmiddellik op mekaar volg en wat deur tipografiese wit van mekaar geskei word, word strofes genoem.

• ’n Strofe met twee reëls is ’n koeplet.

• ’n Strofe met drie reëls is ’n tersine.

• ’n Strofe met vier reëls is ’n kwatryn.

• ’n Strofe met ses reëls is ’n sekstet.

• ’n Strofe met agt reëls is ’n oktaaf.

2.

TIPOGRAFIE Dit is die manier waarop ’n gedig uitgelê is, vir ’n sekere effek. Dit beteken dat daar gekyk moet word na hoe die gedig letterlik lyk – die uiterlike bou van die gedig.

Visuele tekens tot die teks is onder meer spasiëring, leestekens, hoofletters en kleinletters.

Soms gebruik die digter tipografies ’n oop ruimte in ’n gedig. So ’n oop ruimte word tipografiese wit genoem. Die funksies is veral om stilte te suggereer en om die leser vir ’n oomblik te laat ophou lees.

3.

RITME EN RYM: DIE ASSOSIASIE MET KLANKE

3.1

Ritme Die ritme van ’n gedig dui die pas aan en moet by die betekenis van die gedig pas. ’n Stadige ritme weerspieël ’n somber betekenis en ’n vinnige pas kan op ’n gelukkige gemoedstemming dui.

Wanneer versreëls ewe veel lettergrepe bevat, skep dit ook goeie ritme.

Bv. hoe / la / ter / hoe / kwa / ter wie’s / daar / in / die / wa / ter?

© Optimi

11

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

3.2

Rymskema Paarrym: Kruisrym: Omarmde rym: Gebroke rym: Slagrym: Verslingerde rym:

Eenheid

1

aabbcc abab abba abcb aaaa abaabcbccb

Om die rymskema van ’n gedig te bepaal: • Onderstreep die laaste woord in elke versreël.

• Ken die alfabetletter “a” toe aan die eerste woord en aan elke versreël (van die strofe) waar die woord ook soos daardie woord klink.

• Doen dieselfde met die volgende rymwoorde en kyk of jy ’n patroon sien.

Voorbeeld Duiwe Bali se singende duiwe Omsingel die maan in hul vlug En hang, ’n tros donkerblou druiwe Aan die hoë prieel van die lug.

a b a Kruisrym b I.D. du Plessis

3.

Halfrym

3.3.1

Alliterasie Alliterasie is die herhaling van dieselfde klanke van konsonante/medeklinkers, gewoonlik aan die begin van woorde in dieselfde reël. Omdat halfrym oor die herhaling van dieselfde klanke eerder as oor die herhaling van dieselfde letter gaan, is die herhaling van byvoorbeeld “v” en “f” in dieselfde reël alliterasie.

Bv. Die valse voëls foeter deur die venster.

3.3.2

Assonansie Assonansie is die herhaling van dieselfde klanke van vokale/klinkers binne-in woorde. Onthou, halfrym gaan oor klanke, nie letters nie. As ons “rus” in die volgende voorbeeld ontrond, is dit assonansie: Bv. Dis die rus wat in die bosveld is.

4.

Die herhaling van woorde/sinskonstruksies/versreëls/strofes het onder meer die volgende twee belangrike funksies: 1) Dit beklemtoon ’n sekere aspek.

2) Dit ondersteun progressie.

© Optimi

12

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

5.

Eenheid

1

In elke gedig is daar ’n spreker aan die woord. Die spreker is nie die digter van die gedig nie, behalwe wanneer die gedig dit uitdruklik sê of biografiese inligting bevat.

Die digter skep ’n spreker in die gedig en stel die spreker aan die woord. ’n Mens kan gewoonlik baie duidelik uit die gedig aflei wie/wat die spreker is. Soms praat die spreker in die gedig met iemand. Dié iemand word die aangesprokene genoem.

Wanneer die spreker in die gedig in ’n gesprek met homself of ’n stilswyende tweede party gewikkel is, word dit ’n monoloog of alleenspraak genoem.

6.

Die meeste gedigte bevat progressie. Progressie is die ontwikkeling wat in ’n gedig voorkom wanneer die gegewens in die gedig tot ’n klimaks oploop.

7.

Wanneer ’n digter ’n woord uit sy normale sintaktiese posisie haal (die gewone woordorde verander), word dit inversie genoem. Inversie word meestal vir beklemtoning gebruik – die woord word in die bevoorregte posisie aan die einde van die versreël geplaas waar dit die klem ontvang. Dit word agterplasing genoem. As die woord eerste in die sin staan, is dit voorplasing. Wanneer inversie bloot ten doel het om ’n rymprobleem op te los, is dit rymdwang.

8.

TRADISIONELE DIGSOORTE

8.1

Die Italiaanse (Petrarkaanse) sonnet Uiterlik bestaan die Italiaanse sonnet uit twee kwatryne met omarmde rym wat gesamentlik ’n oktaaf vorm. Die oktaaf word gevolg deur ’n sekstet met die rymskema cdccdc of efgefg. Innerlik word in die oktaaf ’n beeld of natuurbeskrywing gegee en in die sekstet kom daar ’n wending in die vorm van ’n toepassing, teenstelling of verdieping in perspektief.

8.2

Engelse sonnet ’n Gedig wat bestaan uit 14 reëls met drie kwatryne (vier reëls elk = kwatryn) en ’n rymende eindkoeplet (twee reëls). In die drie kwatryne word die beeld/storie vertel, maar in die eindkoeplet vind daar ’n hoogtepunt plaas.

9.

BEELDSPRAAK Wanneer twee uiteenlopende sake met mekaar geskakel word op grond van een of ander verwantskap, het ons met beeldspraak te make.

9.1

Vergelyking ’n Vergelyking is die langsmekaarstel van ’n voorwerp en die beeld wat ’n sekere ooreenkoms daarmee toon. Sleutelwoorde wat gewoonlik in vergelykings voorkom, is “so”, “soos”, “nes” of “asof”. “ … Dis laat en lang ligvaandels wapper oor die straat soos oor ’n dam die blinkpad na die maan.”

© Optimi

13

Elisabeth Eybers (“Busrit in die aand”)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

9.2

Eenheid

Metafoor In ’n metafoor word twee verskillende goed met mekaar vergelyk, maar ’n sekere eienskap van die beeld word direk op die voorwerp oorgedra. Die woorde “soos”, “nes” of “asof” kom dus nie voor nie.

“Ek sit daagliks gekluister aan my rekenaar – ’n getroue en geteisterde Penelope”

9.3

1

Lina Spies (“Geen luitoon”)

Personifikasie Personifikasie is waarin menslike eienskappe aan lewelose voorwerpe, diere en natuurverskynsels gegee word.

“Ken jy die see, Meneer, ken jy die see?

Hy wat met groen jaloerse oë na ons gluur, …”

Uys Krige (“Ken jy die see …”)

10.

STYLFIGURE

10.1

Inversie (omgekeerde woordorde) Inversie kom voor wanneer die woordorde doelbewus verander word om byvoorbeeld ’n woord in ’n rymposisie te plaas, of ’n woord na die begin of einde van ’n versreël te skuif ter wille van beklemtoning.

10.2

Simbool Dit is ’n teken/voorwerp wat ’n ander saak verteenwoordig, byvoorbeeld, ’n kruis is ’n tradisionele simbool, wat soos beeldspraak na die werklikheid verwys, maar ook ’n dieper betekenis kry omdat dit na iets anders verwys.

Kruis: Tradisionele simbool wat met Christenskap geassosieer word, maar dit het ook ’n dieper betekenis, bv. dit dui moontlik op liefde, opoffering, ens.

10.3

Onomatopee/klanknabootsing Dit is woorde wat die klanke van ’n geluid weergee, soos sis, miaau, woef, kadoef.

10.4

Ironie Ironie is ’n vorm van humor. Dit is gebaseer op die gebruik van woorde wat die teenoorgestelde van hul letterlike betekenisse bedoel. Met ander woorde, dit is wanneer jy die teenoorgestelde sê van dit wat jy bedoel of iets is die teenoorgestelde as wat mens verwag. Voorbeeld: Die skepper van ’n verslankingsdieet is oorgewig.

10.5

Kontras (ook antitese of teenstelling genoem) Dit is ’n stylmiddel waarin twee uiterstes teenoor mekaar gestel word om ’n sekere effek te bereik, bv. hoe meer haas, hoe minder spoed.

© Optimi

14

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

10.6

Satire (spot) Dit is ’n manier om spottend die foute en dwaashede van individue of die wanbestuur van ’n samelewing oop te vlek; ’n hekelende/spottende manier van kritiek lewer.

10.7

Sarkasme Dit is om op ’n skerp, bytende manier met iemand te spot om seer te maak of met minagting op iemand se foute te wys.

10.8

Antiklimaks Dit is die omgekeerde van ’n klimaks of ’n hoogtepunt, die teenoorgestelde van dit wat die leser verwag en is gewoonlik ’n onverwagse teleurstellende uiteinde met ’n komiese of skokkende effek.

10.9

Eufemisme Dit is ’n vorm van taalgebruik wat versagting uitdruk of gebruik word om nie gevoelens seer te maak nie, bv. deur te sê dat iemand lang vingers het wanneer hulle steel, of idiome oor die afsterwe van iemand, bv. hy het die tydige met die ewige verwissel i.p.v. hy is dood.

10.10

Hiperbool Dit is ’n stylfiguur of vorm van taalgebruik wat doelbewus oordryf; om iets erger of groter te maak as wat dit werklik is, bv. ’n eindelose pad.

10.11

Woordspeling Dit is die doelbewuste gebruik van ’n woord om terselfdertyd ’n ander toepassing van die woord ook te aktiveer. Dit het dikwels te doen met die letterlike en figuurlike toepassing van ’n woord of gesegde. Dit word meestal op ’n humoristiese wyse gebruik om die leser te verras en daarop te wys dat sekere woorde op verskillende maniere gebruik kan word en dikwels misleidend kan wees. Voorbeeld: Op ’n advertensiebord waarop daar staan “Hou jou oë op die pad” is daar ’n prent van oë wat op ’n pad lê.

10.12

Sinekdogee Sinekdogee is wanneer daar na ’n gedeelte van iets verwys word in plaas van die geheel, bv. “Gee ons vandag ons daaglikse brood” – ons bedoel eintlik: Gee ons vandag alles wat ons nodig het.

10.13

Metonimia Metonimia kan maklik met sinekdogee verwar word. Metonimia is wanneer daar na een saak verwys word wat baie na aan ’n ander saak staan en amper as een aspek gesien word, bv. Die ketel kook. Dit is eintlik die water in die ketel wat kook. Nog ’n voorbeeld: Hy het die bottel lief. Hy het eintlik die drank in die bottel lief.

© Optimi

15

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

10.14

Antonomasia (naamsverwisseling) Dit is om iets aan te dui deur ’n kenmerkende eienskap te noem, dikwels die gebruik van ’n eienaam as ’n soortnaam om ’n algemene begrip uit te druk, bv. blink klippies i.p.v. diamante. Of: ’n Mens moet ’n Salomo wees.

10.15

Onderbeklemtoning Dit is ’n manier om iets te beklemtoon deur dit met terughouding te stel; nie al die feite of die volle waarheid te noem nie, bv.: Hierdie boek is ’n bietjie duurder as daardie een (wanneer dit baie duurder is).

10.16

Retoriese vraag Dit is ’n vraag waarmee ’n mens jou mening uitspreek en waarop jy nie ’n antwoord verwag nie omdat dit vanselfsprekend is, bv.: Hoe kan ’n moeder haar kind vergeet?

10.17

Litotes Dit is wanneer iets beklemtoon word deur die ontkenning van die teenoorgestelde, of deur verkleining of versagting, bv.: Sy’t ’n klein ou lyfietjie.

10.18

Sinestesie Dit is die vermenging van sintuie, bv. klapsopwaternat-gevoel – dit dui aan dat dit byna pynlik is (klap-), so erg voel dit. Of: Daar is ’n klankie in die vertrek – dui op ’n onaangename reuk.

10.19

Oksimoron Dit is twee teenoorgestelde begrippe wat direk teenoor mekaar gestel word, bv.: Ou nuus of siende blind.

Les 2: Gedig: “Gestorwe planeet” (Eveleen Castelyn) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n “groen”-gedig is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Gestorwe planeet” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

16

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 3: Gedig: “as dit reën in die boesmanland” (E.P. Nel) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n kontreigedig is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

Behandel “as dit reën in die boesmanland” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

Les 4: Gedig: “Opstaankoffie” (George Weideman) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Opstaankoffie” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

17

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 5: Gedig: “gebuigde poskaarte” (René Bohnen) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n reisgedig is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

Behandel “gebuigde poskaarte” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

Les 6: Gedig: “My mamma is bossies” (Jeanne Goosen) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “My mamma is bossies” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

18

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 7: Gedig: “Elegie vir ’n vriend” (Johan Steyn) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n elegie is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

Behandel “Elegie vir ’n vriend” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

Les 8: Gedig: “Boggomsbaai-blues” (Pirow Bekker) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n liriese gedig is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Boggomsbaai-blues” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

19

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 9: Gedig: “Heil die leser!” (Daniel Hugo) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • verstaan wat ’n satiriese gedig is Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

Behandel “Heil die leser!” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

Les 10: Gedig: “Niks is waarna dit lyk nie” (Johan Myburg) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Niks is waarna dit lyk nie” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

20

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 11: Gedig: “Ek wil” (Willem Fransman) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • die kenmerke van Kaapse Afrikaans verstaan Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

Behandel “Ek wil” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

Les 12: Gedig: “Genepoel” (Lucas Malan) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • die kenmerke van ’n Engelse sonnet kan opnoem Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Genepoel” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

21

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

1

Les 13: Gedig: “Mercedesrit in die aand” (Willem Krog) LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die literêre aspekte van die gedig verstaan • die gedig verstaan • die vrae oor die gedig kan beantwoord • intertekstualiteit verstaan Gebruik Om die aarde aan te haal en ander gedigte en X-Kit Presteer: Om die aarde aan te haal en ander gedigte: • • •

© Optimi

Behandel “Mercedesrit in die aand” en werk deur die gedigontleding.

Die kandidate beantwoord al die vrae in hul werkboek.

Die kandidate merk hul antwoorde deur die memorandum te gebruik. Gaan saam deur die antwoorde, maak seker hulle weet wat die regte antwoorde is, en verduidelik enige begrippe of antwoorde waarmee die kandidate gesukkel het.

22

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

2

EENHEID 2: DRAMA – Mis (Reza de Wet) Les 14: Literêre begrippe (drama) en inleiding tot Mis LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die unieke kenmerke van ’n drama verstaan • die bou van ’n drama verstaan • die elemente van ’n drama verstaan Die kandidate gaan die drama Mis lees en bespreek, sodat hulle kontekstuele en langvrae oor die drama kan beantwoord.

Gebruik die bundel Trits.

• Lees die “Inleiding tot die drama as genre” saam met die kandidate.

• Lees meer oor die dramaturg, “Reza de Wet binne konteks”.

In graad 10 het die kandidate Drif behandel en in graad 11 Mirakel. Lees nou saam met die kandidate wat die herhalende motiewe in Mis, Mirakel en Drif is. Help hulle om verbande te tref en ooreenkomste raak te sien.

Gebruik die studiewerkgids Trits: Mis, Mirakel, Drif. Literatuurgids Guidelines: • Lees die “Riglyne vir die studie van ’n drama en die skryf van letterkunde-eksamens” saam met die kandidate deur.

• Lees die “Agtergrond en konteks van die drama” saam met die kandidate deur.

WENKE VIR DIE LEES VAN ’N DRAMA 1.

Ontleed die karakteruitbeelding.

1.1 Tref onderskeid tussen die hoof- en newekarakters in die drama.

1.2 Die leser leer die karakters ken deur middel van hul dialoog, handelinge, konflik en die wyses waarop hulle optree in krisissituasies.

1.3 Gee aandag aan beide uiterlike en innerlike karaktereienskappe.

1.4 Met die loop van die drama vind karakterontwikkeling plaas. Sekere karakters word in diepte uitgelig, terwyl ander as vlak karakters beskou kan word.

2.

Bestudeer die dialoog in diepte.

2.1 Die dialoog verklap dikwels die innerlike van karakters.

2.2 Die dialoog ondersteun ook uiterlike handelinge van karakters.

© Optimi

23

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

2

3.

Bepaal die aard van die konflik van die drama.

3.1 Identifiseer beide die uiterlike en innerlike konflik van die karakters.

3.2 Bestudeer die oorsaak van die konflik.

3.3 Konflik bring sekere gebeure tot gevolg. Neem kennis van die uiteinde/ resultate van die konflik.

4.

Bestudeer die intrige van die drama.

4.1 Die intrige verwys na die oorsaak en gevolg van die handelinge van die karakters en dui gewoonlik op die storielyn en gebeure van die drama.

4.2 Bepaal of handelingsmomente logies op mekaar volg. (Dus: verloop die verhaal chronologies, bv. begin, middel en afloop van die verhaal? Of verloop die verhaal achronologies, bv. gedurende die verhaal is daar dikwels terugflitse van dit wat in die verlede gebeur het.)

4.3 Bepaal of die storielyn voorspelbaar of onvoorspelbaar is.

4.4 Bepaal die spanningslyn van die verhaal.

5.

Bepaal die aard van die handelinge.

5.1 Is beide innerlike en uiterlike handelinge teenwoordig? (Innerlike handelinge word dikwels tussen hakies aangedui. Gedagtes van die karakters word dikwels in skuinsdruk aangedui.)

5.2 Bepaal wat die redes agter die karakters se handelinge is.

6.

Bepaal die fokuspunt van die drama.

Identifiseer die kerngebeure en bestudeer die doel daaragter.

7.

Let op na die milieu van die drama (die milieu verwys na die tyd en ruimte waarin die drama afspeel).

7.1 Bepaal die effektiwiteit van die uitbeelding van die milieu.

7.2 Bepaal of die kleredrag (veral in die geval van hierdie drama), gewoontes, taalgebruik, ens. by die milieu van die drama inskakel.

7.3 Beïnvloed die ruimte die karakters en gebeure? Op watter wyse?

8.

Stel vas of die tempo van die gebeure vinnig of stadig is.

9.

Bepaal die tema van die drama.

9.1 Bepaal of die tema van die drama duidelik geïdentifiseer kan word.

9.2 Stel vas of die drama nuwe insigte ten opsigte van menseverhoudings en lewenswaardes bied.

10.

In hierdie drama word na ’n bedryf (act in Engels) verwys. Dit verwys na die hoofindelings van die drama.

© Optimi

24

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

2

Belangrike agtergrondinligting en literêre terme

Maak seker dat die kandidate die onderstaande terminologie en agtergrondinligting deeglik bestudeer.

Elemente van intrige en subintrige (Freitag se driehoek)

1.

Eksposisie/Uiteensetting Dit verwys na die begin van die stand van sake voor die handeling/konflik ’n aanvang neem. Dit stel die sentrale karakters bekend en verskaf inligting omtrent die agtergrond of die dramatiese konteks.

2.

Motoriese moment Die motoriese moment verwys na die oomblik van konflik. Die vraag ontstaan – wat nou?

3.

Ontwikkeling/Verwikkeling • Die ontwikkelingsfase verwys na die bekendstelling aan die konflik wat aanleiding gee tot die komplikasie of verwikkeling.

• Hierdie deel van die verhaal bied ’n reeks gebeure wat die sentrale karakter se situasie kompliseer.

• Konfliksituasies gee aanleiding tot die krisis/klimaks in die verhaal.

4.

Klimaks • Die klimaks verwys na die draaipunt/hoogtepunt van die verhaal.

• Dit is die opwindendste, effektiefste, belangrikste, mees intense oomblik (geestelik of in die handeling) van die storie.

© Optimi

25

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

•

•

Eenheid

2

Binne ’n bepaalde oomblik word die karakter gedwing om ’n besluit te neem of om tot ’n sekere handeling oor te gaan. Daardie moment is die beslissende oomblik. Dit veroorsaak dat die handeling omkeer.

Dit is die oomblik wanneer die beslissende moment plaasvind. Wat in hierdie oomblik plaasvind, bepaal die uitkoms van die teks.

5.

Afloop/Antiklimaks • Verwys na al die handeling wat op die klimaks volg.

• Vind gewoonlik plaas wanneer al die konflik opgelos word.

6.

Ontknoping/Dénouement • Hierdie gedeelte dui op die gevolgtrekking van die verhaal.

• Alle los drade word bymekaar getrek.

VERDERE TERMINOLOGIE •

Agtergrond – verwys na tyd, plek, ruimte en omstandighede waarin die verhaal afspeel om onder meer ook atmosfeer te skep. Dit kan deur die loop van die verhaal verander. Die milieu is belangrik om die tema en karakters te verstaan. Dit sluit die totale omgewing in waarbinne die handeling van ’n fiktiewe werk afspeel, bv. tyd/periode (bv. 1990’s), plek (Kaapstad), historiese milieu (soos die postapartheidsjare), sosiale, politieke en selfs geestelike/godsdienstige realiteite.

Die milieu word hoofsaaklik deur beskrywing bekendgestel, alhoewel vertelling ook gebruik kan word.

•

Konteks – ’n teks word altyd binne ’n bepaalde konteks gelees en verstaan. Dit behels die onmiddellike situasie, asook die wyer omgewing waarby aspekte soos sosiale, kulturele en politieke agtergrond ingesluit is.

•

Die stemming/atmosfeer/emosie kan karakters beïnvloed, bv. in ’n spookstorie of drama. Die lewensomstandighede van karakters kan hulle beïnvloed, bv. hulle klas, konflikte of die tronklewe.

•

Verteller: Die verteller bied die skryfstuk aan die leser. Hy/sy mag ’n aktiewe karakter in die vertelling wees of ’n ongeïdentifiseerde verteller en kommentator. Die verteller kan met die skrywer se standpunt/uitgangspunt saamstem, al dan nie.

© Optimi

o

Eerstepersoonsverteller: Die spreker is ’n karakter in die roman of drama en vertel die storie vanuit eie perspektief (“ek” word gebruik).

o

Derdepersoonsverteller (beperkte perspektief): Die spreker is ’n karakter in die roman of drama, maar vertel van die ander karakters. Hy/sy beperk

26

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

2

inligting oor wat een karakter sien en voel. Dit is ’n vertelling waarin die verteller na die karakters verwys as “hy”, “sy” of “hulle”.

•

Perspektief verwys na ’n karakter/skrywer/verteller se standpunt/siening oor kwessies in ’n roman of drama.

Les 15: Die drama: Mis LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die milieu van Mis kan omskryf • die temas, titel en motiewe van Mis verstaan • die bou van Mis as drama kan beskryf • ’n puntsgewyse opsomming van Meisie en Miem kan maak • ’n dagboekinskrywing oor die gebeure in die drama kan skryf • ’n koerantberig oor die gebeure in die drama kan skryf • kontekstuele vrae oor Mis kan beantwoord • stylfigure en beeldspraak in die drama kan identifiseer Gebruik die bundel Trits: • Lees “Inleiding tot Mis” saam met die kandidate.

• Die kandidate doen die preleesaktiwiteite.

• Lig die kandidate in waarna hulle moet oplet terwyl die drama gelees word deur die inligting op bladsy 56 saam met hulle deur te lees.

• Lees bladsy 3 – 31 van Mis. Gebruik die studiewerkgids Trits: Mis, Mirakel, Drif. Literatuurgids Guidelines: • Lees “Leer ken die teks” saam met die kandidate deur.

• Behandel afdeling 1 met die kandidate.

• Die kandidate doen kreatiewe skryfstuk 1.

• Die kandidate beantwoord die kontekstuele vrae oor afdeling 1.

• Behandel afdeling 2 met die kandidate.

• Die kandidate doen kreatiewe skryfstuk 2.

• Die kandidate beantwoord die kontekstuele vrae oor afdeling 2.

• Behandel afdeling 3 met die kandidate.

• Die kandidate doen kreatiewe skryfstuk 3.

• Die kandidate beantwoord die kontekstuele vrae oor afdeling 3.

• Gebruik die voorgestelde riglyne en antwoorde om die kandidate se kontekstuele vrae saam met hulle na te sien. Gaan saam met hulle deur die wenke vir die kreatiewe skryfstukke (afdeling 1, 2 en 3).

© Optimi

27

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

2

Les 16: Die drama: Mis LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • ’n onderhoud kan skryf wat op die gebeure in die drama gebaseer is • ’n dagboekinskrywing oor die gebeure in die drama kan skryf • kontekstuele vrae oor Mis kan beantwoord • dramatiese ironie kan verduidelik Gebruik die bundel Trits: • Lees bladsy 32 – 47 van Mis. Gebruik die studiewerkgids Trits: Mis, Mirakel, Drif. Literatuurgids Guidelines: • Behandel afdeling 4 met die kandidate.

• Die kandidate doen kreatiewe skryfstuk 4.

• Die kandidate beantwoord die kontekstuele vrae oor afdeling 4.

• Behandel afdeling 5 met die kandidate.

• Die kandidate doen kreatiewe skryfstuk 5.

• Die kandidate beantwoord die kontekstuele vrae oor afdeling 5.

• Gebruik die voorgestelde riglyne en antwoorde om die kandidate se kontekstuele vrae saam met hulle na te sien. Gaan saam met hulle deur die wenke vir die kreatiewe skryfstukke (afdeling 4 en 5).

Les 17: Die drama: Mis LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les moet die kandidate: • die dialoog en handeling van Mis kan verduidelik • die karakters van Mis kan opsom • verstaan wat karakteruitbeelding behels • die intrige, subintrige en konflik, dramatiese doelstelling, dramatiese ironie en dramatiese strukture kan omskryf • verstaan waarna die toneelaanwysings verwys • ’n plakkaat ontwerp wat op die inhoud van die drama gebaseer is • kontekstuele vrae oor Mis kan beantwoord • dramatiese ironie kan verduidelik Gebruik die bundel Trits: • Lees die laaste spreekbeurt van Miem op bladsy 47 van die drama tot en met bladsy 52.

• Werk deur die “Aantekeninge oor Mis as drama” in Trits. Maak seker dat die kandidate die aantekeninge verstaan. © Optimi

28