Gr 10-Landboubestuurspraktyke-Fasiliteerdersgids

Í2*È-A-AMP-FG01>Î

1

8

1

0

-

A

-

A

M

P

-

F

G

0

1

LANDBOUBESTUURSPRAKTYKE FASILITEERDERSGIDS

Graad 10

A member of the FUTURELEARN group

Landboubestuurspraktyke Fasiliteerdersgids

1810-A-AMP-FG01

Í2*È-A-AMP-FG01>Î

Graad 10

Aangepas vir KABV

JC Zandberg

Fasiliteerdergids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 4 BRIEF AAN DIE FASILITEERDER ..................................................................................... 5 HOE WORD LEERDERS GEASSESSEER? ...................................................................... 6 WERKSKEMA/TYD ............................................................................................................. 7 JAARPLAN ......................................................................................................................... 8 EENHEID 1: Gewasseproduksie ....................................................................................... 9 Les 1.1: Inleiding ......................................................................................................... 9 AKTIWITEIT 1.1 .................................................................................................. 9 Les 1.2: Boerderystelsels .......................................................................................... 11 AKTIWITEIT 1.2 ................................................................................................ 11 Les 1.3: Verskillende ondernemings ......................................................................... 12 AKTIWITEIT 1.3 ................................................................................................ 12 Les 1.4: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Basiese grondvereistes ........ 13 AKTIWITEIT 1.4 ................................................................................................ 13 Les 1.5: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Grondbewerkingsmetodes..... 15 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................... 15 Les 1.6: Grond- en waterbestuur in diereproduksie................................................... 16 AKTIWITEIT 1.6 ................................................................................................ 16 Les 1.7: Waterbronne ................................................................................................ 18 AKTIWITEIT 1.7 ................................................................................................ 18 Les 1.8: Gewasbestuursaspekte ............................................................................... 18 AKTIWITEIT 1.8 ................................................................................................ 18 Les 1.9: Gewasbestuursaspekte: Monokultuur en wisselbou .................................... 19 AKTIWITEIT 1.9 ................................................................................................ 19 Les 1.10: Gewasbestuursaspekte: Rekordhouding ................................................... 21 AKTIWITEIT 1.10 .............................................................................................. 21 EENHEID 2: Diereproduksie............................................................................................ 23 Les 2.1: Diereproduksiepraktyke in Suid-Afrika ......................................................... 23 AKTIWITEIT 2.1 ................................................................................................ 23 Les 2.2: Hoofproduksieareas in Suid-Afrika .............................................................. 24 AKTIWITEIT 2.2 ................................................................................................ 24 Les 2.3: Algemene klassifikasie van plaasdiere ........................................................ 26 AKTIWITEIT 2.3 ................................................................................................ 26 Les 2.4: Beesrasse.................................................................................................... 27 AKTIWITEIT 2.4 ................................................................................................ 27 Les 2.5: Skaaprasse .................................................................................................. 28 AKTIWITEIT 2.5 ................................................................................................ 28 Les 2.6: Varkrasse .................................................................................................... 30 AKTIWITEIT 2.6 ................................................................................................ 30 Les 2.7: Pluimveerasse ............................................................................................. 31 AKTIWITEIT 2.7 ................................................................................................ 31

© Impaq

1

Fasiliteerdergids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

EENHEID 3:....................................................................................................................... 33 Les 3.1: Hantering van plaasdiere ............................................................................. 33 AKTIWITEIT 3.1 ................................................................................................ 33 Les 3.2: Versorging van plaasdiere ........................................................................... 34 AKTIWITEIT 3.2 ................................................................................................ 34 Les 3.3: Behuising van plaasdiere............................................................................. 36 AKTIWITEIT 3.3 ................................................................................................ 36 Les 3.4: Nasorg van plaasdiere ................................................................................. 38 AKTIWITEIT 3.4 ................................................................................................ 38 Les 3.5: Identifikasiemetodes .................................................................................... 39 AKTIWITEIT 3.5 ................................................................................................ 39 Les 3.6: Basiese konsepte van dierevoeding ............................................................ 40 AKTIWITEIT 3.6 ................................................................................................ 40 Les 3.7: Siektes en parasiete .................................................................................... 42 AKTIWITEIT 3.7 ................................................................................................ 42 Les 3.8: Rekordhouding ............................................................................................ 44 AKTIWITEIT 3.8 ................................................................................................ 44 Les 3.9 Basiese beginsels van bestuursprogramme ................................................. 45 AKTIWITEIT 3.9 ................................................................................................ 45 EENHEID 4: Bestuursbeginsels ...................................................................................... 47 Les 4.1: Definisie van bestuur ................................................................................... 47 AKTIWITEIT 4.1 ................................................................................................ 47 Les 4.2: Bestuursbeginsels ....................................................................................... 48 AKTIWITEIT 4.2 ................................................................................................ 48 Les 4.3: Verskillende soorte natuurlikehulpbronbestuur ........................................... 49 AKTIWITEIT 4.3 ................................................................................................ 49 Les 4.4: Grondpotensiaal en -bestuur: Grondverbetering ......................................... 51 AKTIWITEIT 4.4 ................................................................................................ 51 Les 4.5: Grondpotensiaal en –bestuur: Bewaringspraktyke ...................................... 52 AKTIWITEIT 4.5 ................................................................................................ 52 Les 4.6: Afvalbestuur: Verskillende soorte afval ........................................................ 54 AKTIWITEIT 4.6 ................................................................................................ 54

© Impaq

2

Fasiliteerdergids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

JAARPLAN

4 BESTUURSBEGINSELS

3 DIEREBESTUURSASPEKTE

2 DIEREPRODUKSIE

1 GEWASSEPRODUKSIE

EENHEID

Š Impaq

LES

1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding Boerderystelsels Verskillende ondernemings Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Basiese grondvereistes 1.5 Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Grondbewerkingsmetodes 1.6 Grond- en waterbestuur in diereproduksie 1.7 Waterbronne 1.8 Gewasbestuursaspekte 1.9 Gewasbestuursaspekte: Monokultuur en wisselbou 1.10 Gewasbestuursaspekte: Rekordhouding 2.1 Diereproduksiepraktyke in Suid-Afrika 2.2 Hoofproduksieareas in Suid-Afrika 2.3 Algemene klassifikasie van plaasdiere 2.4 Beesrasse 2.5 Skaaprasse 2.6 Varkrasse 2.7 Pluimveerasse 3.1 Hantering van plaasdiere 3.2 Versorging van plaasdiere 3.3 Behuising van plaasdiere 3.4 Nasorg van plaasdiere 3.5 Identifikasiemetodes 3.6 Basiese konsepte van dierevoeding 3.7 Siektes en parasiete 3.8 Rekordhouding 3.9 Basiese beginsels van bestuursprogramme 4.1 Definisie van bestuur 4.2 Bestuursbeginsels 4.3 Verskillende soorte natuurlikehulpbronbestuur 4.4 Grondpotensiaal en -bestuur: Grondverbetering 4.5 Grondpotensiaal en -bestuur: Bewaringspraktyke 4.6 Afvalbestuur: Verskillende soorte afval.

8

DATUM

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

EENHEID 1: Gewasseproduksie Les 1.1: Inleiding AKTIWITEIT 1.1

1.1 Neem die klimaat van die gebied in ag.  Kies gewasse wat geskik is vir daardie spesifieke klimaat- en grondtoestande.  Plant die gewasse op die regte tyd van die jaar.  Kies en plant hoë gehalte saad wat siektevry is.  Kies die regte kunsmis om die spesifieke voedingsbehoeftes te verskaf wat die plant nodig het om te groei.  Neem die waterbehoeftes van die gewasse in ag.  Pas geïntegreerde plaagbeheer toe.  (7) 1.2 Soort gewas

Tropiese vrugte

Subtropiese vrugte

Sagtevrugte

Klimaatsvereistes • Groei goed in temperature wat wissel tussen 13 en 38 °C. • Het ’n relatiewe vogtigheid van 75 – 85%.

• Hoë temperature veroorsaak sonskroei.

• Sterk winde beskadig gewasse.

Enige twee =  • Vereis ’n klimaat sonder ryp en met min wind.

• Optimale groeitemperatuur is tussen 20 en 24 °C. • Jaarlikse reënval moet 1 000 mm oorskry.

• Vereis warm, droë toestande.

Enige twee =  • Groei in matige klimaatstreke.  • Koel, nat winters met min ryp.  • Warm, droë somers. 

Grondvereistes • Verkies diep, ryk, leemagtige grond met ’n pH tussen 6 en 7,5.

• Grond moet goed gedreineer wees met voldoende vog.

• Moet ryk wees aan stikstof met genoeg fosfor en baie potas.

Enige twee =  • Benodig goeddeurlugte, goedgedreineerde grond wat dieper as 1 m is.

• Benodig ’n klei-inhoud van 20 – 40%; indien minder het die grond ’n beperkte waterhouvermoë.

Enige twee =  • Benodig goeddeurlugte grond met goeie organiese inhoud.  • Benodig goedgedreineerde grond met ’n diepte van 1 m.  • Die ideale klei-inhoud moet tussen 10 en 35% wees. 

(14) © Impaq

9

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

1.3

Eenheid

1

Kommersiële produksie van vrugte vir inmaak en verbruik as vars vrugte.

Ongeveer 48,7% van sagte vrugte word uitgevoer, dit verdien dus heelwat buitelandse valuta.  Kommersiële produksie van groente lewer ook ’n belangrike bydrae tot die ekonomie van Suid-Afrika.  Proteas en rose is gesogte uitvoerprodukte en verdien ook belangrike buitelandse inkomste.  (3)

1.4

Fynbos is ’n unieke soort plantegroei wat hoofsaaklik voorkom in die Suidwes-Kaap  in ’n gebied wat die Kaapse Floraryk genoem word.  (2)

1.5

Ideale grond is goed belug, dreineer maklik, is effens suur,  is ryk aan organiese materiaal, en het ’n hoë bergingskapasiteit.  Grond moet gesteriliseer word om plante teen siektes,  patogene en plae in die grond te beskerm. 

(4)

Grond sluit alle natuurlike hulpbronne in.  Arbeid sluit alle menslike hulpbronne in.  Kapitaal sluit alle mensgemaakte hulpbronne in, insluitend geld.  Bestuur sluit al die strukture in wat die vorige drie byeenbring om uitsette doeltreffend te produseer. 

(4)

1.6

1.7 1.7.1 1.7.2

1.7.3 1.7.4

1.8

Iets wat deur mense gebruik word om te oorleef, ’n bestaan te maak of rykdom te skep.  Iets wat waarde het en wat geruil kan word of teen ’n prys verkoop kan word, gewoonlik op ’n basis van ’n gewillige verkoper en ’n gewillige koper.  Risiko is die kans of bedreiging van skade of enige ander negatiewe gebeurtenis vir ’n persoon.  Bestuur is die algemene term wat gebruik word vir metodes wat in plek gestel word om ’n plaas produktief en winsgewend te maak.  (8)

Bedryfskapitaal is die geld wat beskikbaar is om die boerdery te bedryf. Die boer het bedryfskapitaal nodig om lone te betaal, vee, saad en kunsmis aan te koop en enige ander skuld wat die plaas aangaan, te betaal.  Vastekapitaal sluit toerusting, geboue en enige vorm van tegnologie in wat ontwerp is om die sakeonderneming se produksiepotensiaal te verhoog.  Roerende kapitaal is kapitaal wat minder permanent van aard is bv. vee, plaasimplemente, toerusting en masjinerie.  Natuurlike kapitaal is deel van die natuurlike wêreld en sy ekologiese sisteme. Die riviere waaruit die boer water pomp, die grond op die lande en die reën wat val is alles deel van natuurlike kapitaal.  (8)

TOTAAL: 50 © Impaq

10

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

Les 1.2: Boerderystelsels AKTIWITEIT 1.2

1.1.1 1.1.2

1.2

1.3

’n Bestaansboerdery is wanneer gewasse en diere deur ’n boer geproduseer word om sy familie te voed eerder as om dit na die mark te neem.  (2) Kommersiële boerdery is wanneer gewasse en diere geproduseer word om teen ’n wins by die mark te verkoop.  (2) Maak seker dat voer en skoon drinkwater altyd beskikbaar is.  Genoeg voer- en drinkbakke moet beskikbaar wees.  Ent die kuikens gereeld in teen Newcastlesiekte en koksidiose.  Die temperatuur in die kuikenhuis moet verlaag word tydens warm dae. 

(4)

Versamel inligting oor die eenhede.  Ontleed die inligting.  Neem besluite gebaseer op die inligting wat ontleed is.  Implementering van hierdie besluite. 

(4)

1.4

Die plaasgereedskap wat gebruik word, is goedkoop.  Al die gesinslede help gewoonlik met die plaaswerk.  Die maksimum kontak tussen boer, grond en gewas wat lei tot ’n fyner waarneming.  Die boer kan voldoende aandag aan individuele plante gee,  siek plante verwyder en  saad van die beste plante vir die volgende seisoen insamel.  (6)

1.5

Voordele: Dit is tydbesparend.  Dit vereis min plaaswerkers.  Nadele: Die implemente is baie duur.  Dit mag gebeur dat ’n boer so baie aan sy implemente bestee dat hy in ’n skuldposisie beland.  (2 x 2) = (4)

1.6.1

’n Stuk grond/gebou waar vee vetgemaak word vir die mark. 

1.6.2

Word gebruik om die plaas se produksievermoëns by diere se vereistes te laat pas ten einde die grootste marge bo vervoerkoste te kry, binne veilige perke van die benutting van natuurlike hulpbronne.  (1) ’n Program vir die bestuur van die voer regdeur die produksiesiklus, waar die korrekte voedingstowwe op ’n deurlopende basis aan kudde verskaf word.  (1)

1.6.3

(1)

TOTAAL: 25 © Impaq

11

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

Les 1.3: Verskillende ondernemings AKTIWITEIT 1.3 1.1 Sonneblomme • Sonneblom kan hoë temperature onder droogtetoestande baie beter weerstaan.  • Sonneblom is ’n baie doeltreffende verbruiker van grondvog as gevolg van sy diep en goed vertakte penwortelstelsel.  • ’n Warm, effens droë klimaat word as optimaal beskou vir sonneblom-verbouing.  • Koel, vogtige weerstoestande, veral gedurende die rypwordings-periode, is nie gewens nie.  • Sonneblom kan koue nagte of ligte ryp aansienlik beter verduur.  • Sonneblom kultivars benodig ’n jaarlikse reënval van 650-850 mm.  Enige 5 = (5)

1.2

© Impaq

Koring • Koring hou van koel weersomstandighede en benodig lae temperature en voldoende vog vir groei en warm, droë weer vir oes.  • Koring vaar die beste by reënval van 450 – 650 mm.  • Koring is baie sensitief vir ryp en erge koue.  • In die winterreënvalstreke word koring geplant vanaf die laaste week in April tot einde Mei, afhangende van die eerste reënval.  • In die somerreënvalstreke word koring geplant van Augustus tot September, afhangende van grondvog.  Enige 5 = (5)

Graansorghum • Graansorghum is goed aangepas in gebiede met ’n somerreënval van 400 tot 700 mm en hoër.

Hoë humiditeit mag egter in sekere seisoene saadvorming skaad.  • Die gewas is baie gevoelig vir ryp en die meeste kultivars moet derhalwe ±130 – 140 rypvrye dae in hul groeiseisoen hê. Die groei-seisoen van die kultivar sal hier bepalend wees.  • Ontkieming geskied stadig by grondtemperature laer as 18 °C. Dit is meer gevoelig vir lae grondtemperature as mielies, wat nog goed by 10 – 12 °C kan ontkiem.  • Die ideale groeitemperature is 25 – 30 °C, met ’n minimum van 15 °C.  • Graan sorghum kan egter hoë temperature beter weerstaan as die meeste ander gewasse. Dit is egter gevoelig vir hoë temperature tydens blomvorming. Enige 5 = (5)

Sojabone • Warm, vogtige toestande met ’n reënval van 550 – 850 mm, goed versprei oor die groeiseisoen, is optimaal.  • Sojabone aard egter ook goed in warm, droë gebiede onder besproeiing.  • Opbrengste word nadelig beïnvloed as temperature bo 30 °C styg.  • Daglengte beïnvloed die ontwikkeling van sojabone (fotoperiodes sensitief).  • Sojabone is die meeste vatbaar vir droogte-stremming gedurende die blomen peulstadium.  Enige 5 = (5)

Verhouding,  verspreiding  en intensiteit van reënval. 

12

(3)

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

1.3

Verdamping is die proses waardeur vloeibare water verlore gaan  vanaf die grondoppervlak in die vorm van waterdamp.  Die graad van skadu rondom ’n gewas en die hoeveelheid water beskikbaar  op die grondoppervlak, is faktore wat die verdampingproses beïnvloed.  Verdamping vanaf die grondoppervlak is ’n direkte verlies en vermorsing van water. (5)

1.4

Wind is die horisontale beweging van lug.  Dit word veroorsaak deur verskille in lugdruk.  Lug beweeg altyd van gebiede met ’n hoër lugdruk  na gebiede met ’n laer lugdruk.  (4)

1.5 Absolute humiditeit  is die water-inhoud van die lug.  Relatiewe humiditeit,  uitgedruk as ’n persentasie, meet die huidige absolute relatiewe humiditeit aan die maksimum vir daardie temperatuur.  Spesifieke humiditeit  is ’n verhouding van die waterdampinhoud van die mengsel tot die totale luginhoud  op ’n massa basis.  (8)

TOTAAL: 40 Les 1.4: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Basiese grondvereistes AKTIWITEIT 1.4 1.1

1.2

1.3

© Impaq

Kommoditeite is iets wat waarde het  en wat geruil kan word of teen ’n prys verkoop kan word,  gewoonlik op die basis van ’n gewillige verkoper en ’n gewillige koper.  (3) Die grondkaart kan gebruik word om beplanning te doen  vir die beheer, gebruik en verspreiding van water.  Waar die watertafel hoog is, moet laagliggende grondsoorte goed gedreineer word.  Die fisiese beplanning van die kampe op die plaas.  Weidingskampe moet volgens die grense van die verskillende grondsoorte beplan word.  ’n Weikamp behoort slegs een soort grond te bevat, aangesien die grondsoorte die plante bepaal.  (6) Vir boerderydoeleindes is dit baie belangrik om die diepte van grond te bepaal  voor daar besluit word op aanplanting van gewasse.  Hoe dieper die grond, hoe beter is wortelontwikkeling by plante. Dit veroorsaak dat plante beter ontwikkel en meer kan produseer.  (4)

13

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

1.4

Voeg organiese materiaal by die grond.  Spit die grond deeglik om.  Dit verminder verdigting, verbeter belugting en dreinering en plantwortels kan die grond makliker binnedring.  Voorkom vinnige benatting of uitdroging van grond.  Moenie die grond diep omploeg om die grond te breek nie.  Vermy vloedbesproeiing wat klonterige grond veroorsaak.  (6)

1.5

Grondtekstuur bepaal die soort gewas wat geplant kan word.  Dit bepaal die besproeiingstelsel wat geïnstalleer moet word.  Dit bepaal die soort dreinering wat gebruik kan word. 

(3)

1.6

Waterkapasiteit is die vermoë van grond om ’n gegewe hoeveelheid water te behou  nadat die grond heeltemal met water versadig was.  Dit gebeur na reën of besproeiing en na dreinering.  (3)

1.7

Respirasie  Grondstruktuur  Gronddiepte  Grondtemperatuur 

(4)

1.8

Organiese materiaal in grond is afkomstig van dooie plante en diere.  Organiese materiaal is ’n belangrike komponent van grond.  Dit kom hoofsaaklik in die bogrond voor en kan wissel van 0% tot ongeveer 20% organiese materiaal per eenheidmassa.  Organiese materiaal ontbind en plantvoedingstowwe word vrygestel  deur die werking van grondmikrobes.  (5)

1.9

Dit word stadig ontbind deur die werking van grondmikrobes.  Die hoeveelheid humus in die grond hang af van die soort plantmateriaal wat in die grond gaan.  Hoe meer veselagtig en houterig die materiaal is, hoe meer humus sal in die grond gevorm word.  (3)

1.10

Grond wat gereeld bewerk word en goed belug is.  Warmer streke het heelwat minder humus as kouer streke.  Hoe digter die plantbedekking, hoe hoër die humusinhoud van die grond.  Die insluiting van meerjarige gewasreste sal lei tot akkumulasie van humus in grond.  (enige drie)

(3)

TOTAAL: 40

© Impaq

14

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

Les 1.5: Grond- en waterbestuur in gewasproduksie: Grondbewerkingsmetodes AKTIWITEIT 5

1.1

Die doel van grondbewerking is om die toestand van die grond te verbeter voordat daar geplant word.  Sommige grondsoorte het meer bewerking nodig as ander.  Grond moet eerste ondersoek word.  Stuur monsters vir ontleding indien nodig.  Besluit watter bewerkingspraktyke gevolg moet word.  (5)

1.2

Deklaagbewerking is die praktyk om die grond met verskillende stowwe soos boombas of hooi  te bedek om waterverlies en winderosie te keer.  Skoonbewerking is die praktyk waar alle oorblyfsels van vorige oeste verwyder word  of in die grond ingeploeg word.  (4)

1.3 • • •

•

Vloedbesproeiing 50% water word vermors en nie deur gewasse gebruik nie.  Laer produksie as water te lank op die gewasse bly.  Groot waterverliese kan egter voorkom indien die stelsel nie goed ontwerp en in stand gehou word nie.  Hierdie soort stelsels is redelik arbeidsintensief. 

1.4

1.5

© Impaq

• •

• • •

Sprinkelbesproeiing Permanente stelsels is baie duurder as verskuifbare stelsels.  Gewasse word beskadig deur die verskuiwing van pype by verskuifbare stelsels.  Benodig baie arbeid.  Pype is swaar om te verskuif.  Neem lank om die besproeiingsiklus oor die hele gebied te voltooi. 

(9) Gronddreinering is maniere waarop ’n boer ontslae raak van oortollige water en soute.  Oortollige water veroorsaak grond met ’n hoë watertafel  of dat grond brak word  en dit kan lei tot verlaagde produksie of ’n totale misoes.  (4) Die hoeveelheid water wat uit die grondprofiel verwyder moet word.  Topografie van die terrein.  Die eienskappe van grond.  Die vereistes van die gewas. 

15

(4)

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

1.6

Wanneer die grond nie bewerk word nie, word daarna verwys na minimum- of geenbewerkingsboerdery.  Die grond waarin die oes geplant word, bly met die blare en stingels van die vorige oes bedek.  Die planter maak ’n voor waarin die saad val.  Onkruid word doodgemaak deur dit af te sny en op die grond te los om te ontbind.  Hierdie metode bring minder beweging van swaar voertuie oor die grond mee.  Dit verminder grondverdigting en voorkom ploegsole.  (6)

1.7

Verkry lugfoto’s van die gebied en bestudeer dit.  Soek na oorsake van die probleem.  ’n Grondopname sal die kenmerke van die grond beskryf wat belangrik is vir dreinering soos:  Diepte van die grond.  Deurlaatbaarheid van die grondlae.  Diepte van die watertafel.  Die oorsprong en rigting van oortollige water  en die beweging van ondergrondse water moet bepaal word.  (8)

TOTAAL: 40 Les 1.6: Grond- en waterbestuur in diereproduksie AKTIWITEIT 1.6

1.1

Voedselkettings toon die verskillende vlakke van afhanklikheid tussen produseerders en verbruikers in ’n ekostelsel.  Groen plante word bv. deur muise gevreet, muise word deur slange gevreet en die uile vreet slange wat weer deur valke gejag word.  Voedselwebbe verwys na ’n meer komplekse verhouding waar ’n aantal voedselkettings oorvleuel.  In bogenoemde voorbeeld kan die uile ook muise jag en die valk en die slang vreet ook muise.  Voedselpiramides illustreer die afhanklikheid tussen produseerders en verbruikers. Die laagste vlak van die piramide sal die grootste wees; elke volgende vlak is kleiner as die vorige.  (6)

1.2

Maak mis en kooigoed bymekaar, berg in waterdigte houers en bedek die houers om afloop te verminder.  Gebruik mis net vir gewasse wat by die voedingstowwe daarin kan baat.  Te veel mis kan voedingstowwe in die grondwater laat beland.  Moenie mis op lande gooi wanneer swaar reën verwag word en die moontlikheid van afloop nie te groot is nie. 

© Impaq

16

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

1

Moenie mis naby riviere sprei nie.  Moenie vee in sensitiewe areas, soos rivieroewers en vleilande, toelaat nie.  Waar moontlik moet afloop weggelei word van grond bokant gebiede waar vee loop en van nabygeleë oppervlakwater en damme.  Beperk die toegang van vee tot strome of riviere deur heinings op te rig en voorsien alternatiewe watervoorraad vir hulle.  (8) 1.3

Wisselweiding moedig ’n eweredige verspreiding van rusperiodes aan  in ’n kampstelsel om sodoende ’n kamp kans te gee om te herstel.  Dit ontmoedig die oorneem van onkruide en ongewenste plant spesies  wat ontstaan wanneer weiveld oorbewei en verswak is.  (4)

1.4

Beperkte grondverdigting wat wortelgroei aanmoedig.  Verminder gronderosie as gevolg van grondbedekking dwarsdeur die jaar.  Verminder die groei van onkruid tydens rusperiodes van veld.  Meer beskikbare weiding as gevolg van korter herstelperiodes van kampe.  Verbeter produktiwiteit van diere.  Meer effektiewe gebruik van weiding in vergelyking met aanhoudende beweiding.  Verbeterde voedingstof verspreiding (mis) as gevolg van ’n vaste skedule van kampverspreiding.  Rotasie van kampe beperk die weidingsgebied.  (8) Die soort veld.  Kondisie van die vee.  Vee wat die veld gebruik.  Vlak van bestuur.  (4)

1.5

1.6

Oorbeweiding:  Plante word aanhoudend gevreet tot die plant sterf.  Smaaklike plante word eers oorbewei en dan onsmaaklike plante.  Toestand van die veld gaan agteruit.  Gronderosie volg.  Selektiewe weiding:  Vee verkies sekere plantsoorte of plantdele.  Nadelig vir plantegroei.  Oorbeweiding van smaaklike plante verminder mededingendheid.  Dit lei tot die toename in minder smaaklike plante.  Deurlopende weiding:  Diere word aan die begin van die seisoen in ’n kamp geplaas en wei daar vir die jaar.  Die aantal diere kan wissel, maar daar is altyd weidiere in die kamp.  Goedkoopste opsie, bestuur is eenvoudig en min arbeid om diere te skuif.  Toestand van die veld gaan agteruit wat ly tot yl bedekking.  (15)

TOTAAL: 45

© Impaq

17

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Les 1.7: Waterbronne AKTIWITEIT 1.7 1.1

1.2

1.3

’n Area van landbou-aktiwiteite op riviere wat die Olifantsrivier voed.  Die gehalte van die water in die rivier word gemonitor. 

(3)

Skaapboerdery  Wingerdboerdery 

(2)

Skaapmis kan water besoedel.  Grond wat in die water inspoel.  Gronderosie wat toeneem.  Troebelheid of modderigheid wat toeneem. 

(4)

1.4

Skape veroorsaak gronderosie op rivierbanke  wat toelaat dat sand in die rivier beland en wat die water modderig maak.  (3)

1.5

Die water is nie geskik vir menslike gebruik nie.  Die water is besoedel. 

(2)

1.6

Ja,  as die nitrate,  fosfate  en pH-vlakke geskik is vir wingerd. 

(4)

1.7

Modderige water verhoed dat water genoeg lig kry.  Waterplante en alge kan dus nie fotosinteer nie.  Die suurstofvlakke van die water daal. 

(3)

Modderige water.  Besoedeling van organiese stowwe soos skaapmis. 

(2)

Verlaging van inkomste in die area (wingerdboerdery)  Minder werksgeleenthede. 

(2)

1.8

1.9

TOTAAL: 25 Les 1.8: Gewasbestuursaspekte AKTIWITEIT 1.8 1.1

© Impaq

Mielies behoort aan die grasfamilie en is ’n eenjarige somergewas.  Dit is ’n regopgroeiende plant.  Die ontwikkeling van die plant is hoofsaaklik enkelstammig,  hoewel sommige kultivars en soorte in mindere of meerdere mate spruite mag voorkom.  ’n Pluim of manlike blom word bo-aan die plant gedra.  Mielies is eensaadlobbige plant.  (6)

18

1

Fasiliteerdersgids G10 ~ Landboubestuurspraktyke

1.2

Eenheid

Beskikbare grondvog  Grondpotensiaal  Effektiewe diepte  Voghouvermoë  Grondvrugbaarheid  Kultivar  Jaarlikse reënval  Stikstofbemesting in kg/ha 

1

(8)

Mielies groei in enige grond – vanaf sand tot klei maar sandleem is die beste.  Daar moet geen beperkende lae soos ploegsole of kleibanke wees wat keer dat wortels afwaarts groei nie.  ’n pH van 5 – 7 word vereis.  Mielieplante se opbrengspotensiaal word bepaal deur grondvog  en effektiewe diepte van grond.  (5) 1.4 (10) FUSARIUM KOPVROT DIPLODIA KOPVROT Dit is ’n sekondêre infeksie wat plaasvind Dit is ’n swamsiekte wat epidemiese wanneer die plant fisies deur hael of afmetings kan aanneem in gunstige nat seisoene.  stronkboorders beskadig is.  Swamme dring die wonde binne.  Rooi en bruinerige vlekke op pitte.  Skade is eers sigbaar met oestyd.  Wit “waslagie” op pitte as blare afgemaak Dit word soms verwar met Diplodia word.  kopvrot.  Chemiese beheer is nie juis effektief nie.  Bestryding berus op voorkoming deurdat Omploeg van besmette lande help om die boer stronkboorders moet beheer.  siekte te beheer, veral waar stelsels van minimum bewerking gevolg word.  (10) 1.5 Pryse wat die boere op die opemark ontvang vir landbouprodukte.  (1)

1.3

TOTAAL: 30 Les 1.9: Gewasbestuursaspekte: Monokultuur en wisselbou AKTIWITEIT 1.9

1.1

© Impaq

Wisselbou is die verbouing van nie-verwante gewasse op die selfde land in opeenvolgende seisoene.  Goeie wisselbou verbeter die grond deur: Die voorkoms van siektes en plae te verminder.  Die grondstruktuur te verbeter.  Die grond vrugbaar te hou.  (4)

19