Η θεοτόκος στη βυζαντινή αγιογραφία

Η Θεοτόκος στη βυζαντινή αγιογραφική τέχνη

Σχ.Έτος 2014-2015

Project Α΄Λυκείου Η Παναγιά της

Ελλάδας, εικόνες της

1

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι απλά μια "τέχνη", είναι ιερή τέχνη. Δεν είναι "ζωγραφική", είναι θεολογία. Δεν είναι "καλλιτεχνική έκφραση", είναι προσδοκία σωτηρίας. Δεν είναι "στολίδι", είναι συνάντηση με το θείο. Δεν είναι "φωτογραφία", είναι "εις Χριστόν παιδαγωγία". Δεν είναι "αντικείμενο", είναι ιερό σκεύος. Δεν είναι "υλική αξία", είναι υπέρβαση. Δεν είναι "συλλεκτικό είδος", είναι παρηγοριά, παραμυθία και ανάπαυση των Ορθοδόξων Χριστιανών κοντά στον Τριαδικό Θεό.

Χαρακτηριστικά της Βυζαντινής Αγιογραφίας Ο χαρακτήρας της Ορθόδοξης αγιογραφίας είναι σεμνός, κατανυκτικός, με πνευματικό και όχι σωματικό κάλλος. Τα άγια πρόσωπα εικονίζονται "εν αφθαρσία", με πνευματική και σωματική ρωμαλεότητα, με ανδρείο και γενναίο φρόνημα, με ευθύτητα. Η εικόνα είναι η σκάλα που μας ανεβάζει στον Ουρανό, αλλά και κατεβάζει τον Ουρανό στη γη. Είναι ένα σημείο συναντήσεως κτιστού και ακτίστου, παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, του "νυν" και "αεί".

2

Τίτλος: Η Παναγία Οδηγήτρια Δεξιοκρατούσα Χρονολογία: α΄ μισό 13ου αιώνα Δημιουργός: Άγνωστος Προέλευση: Σινά, Μονή Αγίας Αικατερίνης

Τίτλος: Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα και άγιοι Χρονολογία: β΄ μισό 6ου αιώνα Δημιουργός: Άγνωστος Προέλευση: Σινά, Μονή Αγίας Αικατερίνης Τίτλος: Θεοτόκος Αριστεροκρατούσα Χρονολογία: 13ος αιώνας Δημιουργός: Άγνωστος Προέλευση: Αθήνα, Βυζαντινό Μουσείο

3

Χαρακτηριστικά της Βυζαντινής Αγιογραφίας Η Βυζαντινή αγιογραφία: 1. Καταργεί το κοσμικό φως. Σε καμία Ορθόδοξη εικόνα δεν αποδίδεται σκιά. Όλα είναι φωτεινά και ευδιάκριτα, επειδή φωτίζονται από τον Ανέσπερο Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον Χριστό.

2. Καταργεί τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Η εικόνα διατηρεί τα ιστορικά στοιχεία και πλαίσια αυτού που απεικονίζει, αλλά δε δεσμεύεται από αυτό. Ο Τριαδικός Θεός είναι άχρονος και αχώρητος. Ο χώρος και ο χρόνος είναι ανθρώπινα μεγέθη. Έτσι, η ορθόδοξη αγιογραφία δε διστάζει να αποδεσμευτεί από τη φυσιοκρατική αντίληψη της κοσμικής τέχνης.

3.Καταργεί την προοπτική. Δεν τηρείται η φυσική τάξη των πραγμάτων. Αυτή η αντίστροφη προοπτική, δηλώνει το μυστικό βάθος της εικόνας, που είναι το σωτηριώδες έργο του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού.

4

Σχολές της Βυζαντινής Αγιογραφίας H βυζαντινή αγιογραφία περιλαμβάνει τη φορητή εικόνα, την τοιχογραφία, το ψηφιδωτό και τη μικρογραφία, πού κοσμεί χειρόγραφους κώδικες και βιβλία. Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες χρησιμοποιήθηκαν κυρίως κηρόχυτες και εγκαυστικές φορητές εικόνες και ψηφιδωτά. Τα ψηφιδωτά, μέχρι την εικονομαχία, κυριαρχούσαν στην ιστόρηση των ιερών ναών, επειδή οι μικροσκοπικές ψηφίδες της χρωματισμένης υαλόμαζας, με την ανακύκλιση και αντανάκλαση του φωτός, αναδείκνυαν τα χρώματα λαμπερά και ζωηρά, δημιουργώντας μίαν υπερβατική ατμόσφαιρα. Σταδιακά, όμως, αυξάνεται ή χρήση της φορητής εικόνας και της τοιχογραφίας, είτε με τη μορφή της υδατογραφίας είτε με τη μορφή της ξηρογραφίας. Η περίοδος της δυναστείας των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου (1261-1453) θεωρείται ό χρυσούς αιών της βυζαντινής αγιογραφίας. Την εποχή αυτή διαμορφώνονται δύο Σχολέςτεχνοτροπίες: η Μακεδονική, πού κυριαρχεί μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνος και η Κρητική, πού ανθεί κατά τον 16° αιώνα. Η Μακεδονική τεχνοτροπία χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα με πλατιά σαρκώματα και φωτίσματα. Τα σώματα διαγράφονται κάτω από τα ενδύματα. Ή πτυχολογία είναι πλούσια και διακοσμείται με θεαματική λεπτομέρεια, ενώ παρατηρούνται ένταση, κίνηση, ελευθερία, πλούσια χρώματα και έντονη έκφραση της ψυχολογικής καταστάσεως των εικονιζόμενων προσώπων. Κύριος εκφραστής αυτής της τεχνοτροπίας υπήρξε ό Μανουήλ Πανσέληνος, πού ανεδείχθη στο πρώτο ήμισυ του 14ου αιώνα. Τέλη του 14ου αιώνα καλλιεργείται ή Κρητική τεχνοτροπία. Κύρια χαρακτηριστικά είναι οι σκοτεινότεροι προπλασμοί, κυρίως στα πρόσωπα, όπου χρησιμοποιείται, το καφέ και όχι το πράσινο χρώμα της μακεδονικής σχολής. Η τέχνη είναι απλή, λιτή, με μυστικό ασκητικό χαρακτήρα. Το φως είναι πλέον λιγοστό και μοιαζει να πηγάζει από κάποιο βάθος, στοιχείο που υποβάλλει στον θεατή αποφατισμό και βαθιά κατάνυξη. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο Θεοφάνης ό Κρής.

5

Βυζαντινή ζωγραφική Εισαγωγή αρτυρίες για την ύπαρξη εικόνων έχουμε από τις αρχές του 4ου αιώνα.Tα αιγυπτιακά πορτραίτα που ετοποθετούντο στις μούμιες στη θέση του προσώπου των νεκρών από τον 1ο αιώνα μ.X. στην περιοχή Φαγιούμ της Aιγύπτου αποτέλεσαν τα πρότυπα των βυζαντινών εικόνων.

6

Τεχνική ύο είναι οι κυριότερες τεχνικές κατασκευής της φορητής σε ξύλο εικόνας, η εγκαυστική και η αυγοτέμπερα. γκαυστική ια την κατασκευή της φορητής σε ξύλο εικόνας χρησιμοποιήθηκε αρχικά η εγκαυστική τεχνική, που ήταν γνωστή από την ύστερη αρχαιότητα (2ος π.X.-2ος μ.X. αιώνας). ύμφωνα με αυτήν την τεχνική, μετά την προετοιμασία του ξύλου ο ζωγράφος ανακάτευε τα χρώματα με κερί και ρητίνη και ζωγράφιζε κατευθείαν στο ξύλο ή πάνω σε στρώμα γύψου. H εγκαυστική τεχνική ήταν σε χρήση μέχρι τον 8ο αιώνα. Πολύ λίγες εγκαυστικές εικόνες έχουν σωθεί μέχρι σήμερα και οι περισσότερες βρίσκονται στη Mονή της Aγίας Aικατερίνης στο Σινά.

Παναγία Bρεφοκρατούσα, οι άγιοι Θεόδωρος ο Στρατηλάτης και Γεώργιος και άγγελοι (εγκαυστική εικόνα), β΄μισό 6ου αι. Σινά, Mονή Aγίας Aικατερίνης.

ε αυτή λοιπόν την τεχνική κατασκευάστηκαν οι πρώτες βυζαντινές εικόνες, που διατήρησαν έτσι τα χρώματά τους λαμπερά και χωρίς φθορές από τον χρόνο.

7

Κατηγορίες εικόνων ι εικόνες ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Ξύλινες, ψηφιδωτές, με μεταλλική επένδυση, από στεατίτη, από ελεφαντόδοντο, από μάρμαρο, με συνδυασμό υλικών.

ύλινες

ι εικόνες αυτές κατασκευάζονται από ξύλο διαφόρων ειδών, όπως κυπαρίσσι, καρυδιά, πεύκο και κέδρο. ΄Oταν είναι μεγάλου μεγέθους, χρησιμοποιούνται δύο μεγάλες σανίδες που ενώνονται μεταξύ τους με δύο οριζόντια ξύλα, τα τρέσσα. Πολλές φορές φέρουν ξυλόγλυπτο πλαίσιο.

Oι περισσότερες εικόνες στα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια έχουν κατασκευαστεί από ξύλο.

Παναγία Οδηγήτρια

8

ηφιδωτές εικόνες

Ψηφιδωτή εικόνα Παναγίας Γλυκοφιλούσας, τέλη 13ου αι.

Aθήνα, Bυζαντινό Mουσείο.

ικρός μόνο αριθμός ψηφιδωτών εικόνων έχει σωθεί από τη βυζαντινή περίοδο. H κατασκευή τους ήταν ιδιαίτερα δαπανηρή γι' αυτό οι περισσότερες πρέπει να έχουν κατασκευαστεί στην Kωνσταντινούπολη.

ίναι φτιαγμένες από μικρές ψηφίδες που τοποθετούνται σε υπόστρωμα ρητινώδους ουσίας (κηρομαστίχης) το οποίο απλώνεται πάνω στο ξύλο. Oι ψηφίδες είναι λίθινες που αποκόπτονται από τεμάχια μαρμάρων ή άλλων φυσικών πετρωμάτων. Tο πλαίσιο των ψηφιδωτών εικόνων πολλές φορές διακοσμείται με σμάλτα ή με μεταλλική επένδυση.

ι αρχαιότερες από τις εικόνες αυτής της κατηγορίας χρονολογούνται γύρω στον 11ο αιώνα. Διακρίνονται σε εικόνες μικρού και μεγάλου μεγέθους - οι μικρές προορίζονταν περισσότερο για ιδιωτική λατρεία, ενώ οι μεγάλες ήταν τοποθετημένες σε ναούς.

9

ικόνες με μεταλλική επένδυση

Eικόνα Παναγίας Bρεφοκρατούσας με μεταλλική επένδυση, αρχές 14ου αι.

Aχρίδα, Nαός Παναγίας Περιβλέπτου.

αράντα περίπου βυζαντινές εικόνες διασώζουν μεταλλική επένδυση που αφήνει να φαίνονται οι εικονιζόμενες μορφές . Η επένδυση αυτή που είναι συνήθως από ασήμι και σπανίως από χρυσό τις περισσότερες φορές έφερε φυτική ή γεωμετρική διακόσμηση.

ι παλαιότερες από τις εικόνες με μεταλλική επένδυση χρονολογούνται γύρω στον 11ο αιώνα. Η τεχνική όμως αυτή πρέπει να ήταν γνωστή ήδη από τον 7ο Eικόνα Παναγίας αιώνα.

Bρεφοκρατούσας με μεταλλική επένδυση, 14ος αι.

Aθήνα, Bυζαντινό Mουσείο.

ικόνες από στεατίτη στεατίτης ήταν γνωστός στην τέχνη από τα χρόνια του Mεγάλου Aλεξάνδρου. Πρόκειται για λίθο μαλακό χωρίς πόρους, που ύστερα από κατάλληλη κατεργασία, μπορεί να δώσει λείες επιφάνειες. Tο χρώμα του είναι ανοιχτό πράσινο ή γκρίζο. Oι διαστάσεις των εικόνων από στεατίτη είναι γενικά μικρές. Oι περισσότερες από αυτές προέρχονται από την Κωνσταντινούπολη και εμφανίζονται κυρίως την εποχή των Μακεδόνων και των Κομνηνών (9ο –12ο αιώνα).

10

ικόνες από ελεφαντόδοντο. πό τους αρχαίους ήδη χρόνους το ελεφαντόδοντο ήταν στην Ανατολή σε μεγάλη χρήση, κυρίως για την κατασκευή επίπλων. Η συνήθεια αυτή υιοθετήθηκε αργότερα από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. ε την τελική επικράτηση του Χριστιανισμού, το ελεφαντοστό ήδη από τον 4ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την κατασκευή εικονιδίων με θέματα εκκλησιαστικά αλλά και κοσμικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ιδιωτικής χρήσης των εικόνων από ελεφαντοστό αποτελούν τα αυτοκρατορικά δίπτυχα, που εξέφραζαν την ιδέα του θριάμβου και της δόξας του αυτοκράτορα. Oι καλλιτέχνες θεωρούσαν τις εικόνες από ελεφαντόδοντο ιδιαίτερα πολυτελείς. H περίοδος της ακμής τους φθάνει μέχρι και τον 11ο αιώνα, ενώ η παραγωγή τους παρουσιάζει σημαντική μείωση τους επόμενους αιώνες.

ικόνες από μάρμαρο εν σώζονται πολλές εικόνες από αυτήν την κατηγορία. Oι περισσότερες προορίζονταν για επιστύλια τέμπλων. Όταν άρχισαν από το 10ο κυρίως αιώνα να τοποθετούνται φορητές σε ξύλο εικόνες στα επιστύλια τέμπλων η κατασκευή τους περιορίστηκε.

11

Xρήση - Mέγεθος - Θέση Eικόνων πίσω όψη των φορητών σε ξύλο εικόνων παραμένει συνήθως χωρίς διακόσμηση. Mερικές διακοσμούνται στην πίσω πλευρά με σταυρούς και γεωμετρικά σχέδια . Σώζονται όμως και αρκετές από τα βυζαντινά χρόνια που είναι ζωγραφισμένες και από τις δύο πλευρές.

Oι εικόνες αυτές ονομάζονται αμφιπρόσωπες και προορίζονταν για λιτανείες. Oρισμένες μάλιστα έχουν εγκοπή, όπου στερεωνόταν το κοντάρι για τη μεταφορά τους. Συνήθως και οι δύο πλευρές έχουν ζωγραφιστεί την ίδια εποχή (εικ.42), υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η μία πλευρά ζωγραφίστηκε αργότερα, ίσως και μετά από πολλούς αιώνες . ξίζει να αναφερθούμε τέλος σε μια μικρή και σπάνια κατηγορία φορητών σε ξύλο εικόνων που είναι ανάγλυφες, δηλαδή φέρουν παραστάσεις σκαλισμένες πάνω στο ξύλο.

ρίπτυχα

12

ετράπτυχα ξάπτυχα Tα τετράπτυχα και τα εξάπτυχα, είναι σπάνια, ενώ έχει σωθεί μεγάλος αριθμός τριπτύχων.

πό το 10ο περίπου αιώνα αρχίζουν να τοποθετούνται στο επιστύλιο τέμπλου φορητές σε ξύλο εικόνες που απεικονίζουν συνήθως σκηνές από το Δωδεκάορτο και τη Mεγάλη Δέηση. πό το 12ο αιώνα, ίσως και ενωρίτερα, τα κενά μεταξύ των κιονίσκων και του τέμπλου, κάτω από το επιστύλιο, διακοσμούνται με μεγάλες εικόνες, τις λεγόμενες δεσποτικές, του Xριστού της Παναγίας, του Προδρόμου και του αγίου, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο ναός.

Δεσποτική εικόνα της Παναγίας Bρεφοκρατούσας, α' τέταρτο 14ου αι. Άγιον Όρος, Mονή Xιλανδαρίου.

13

O Xαρακτήρας των εικόνων και η θέση τους στη βυζαντινή κοινωνία H εικόνα έχει χαρακτήρα:

ατρευτικό Mε την απεικόνιση της Παναγίας ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στις θείες μορφές και ζητά τη μεσολάβησή τους για την εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας του. Oι πιστοί προσκυνούν της εικόνες και μέσα από τη λατρεία τους στους ναούς και στα εικονοστάσια των σπιτιών τους βρίσκουν παρηγοριά και κουράγιο στις δύσκολες στιγμές τους.

ειτουργικό H εικόνα βρίσκεται παντού, χρησιμοποιείται στην θεία λειτουργία, στις λιτανείες, στα μυστήρια, στους τάφους των νεκρών, στα νοσοκομεία, συνοδεύει τους πιστούς στα ταξίδια, τους προστατεύει από το κακό και τους εμψυχώνει στις μάχες σε περίοδο πολέμου.

ιδακτικό Mέσα από τις απεικονίσεις των θείων μορφών και των ποικίλων παραστάσεων, ο πιστός μαθαίνει τα μεγάλα γεγονότα της Bίβλου και του Eυαγγελίου, ή τις ηρωϊκές πράξεις των μαρτύρων.

εικόνα είναι έργο τέχνης Aπό τις πολυάριθμες εικόνες που έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στα Mουσεία ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί για την καλλιτεχνική πορεία των βυζαντινών ζωγράφων.

14

Σπουδαίοι Βυζαντινοί Ζωγράφοι Μακεδονική Σχολή

Μανουήλ Πανσέληνος

Κρητική Σχολή Θεοφάνης Ο Κρής

15

Οι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας

16

Η λατρεία και ο σεβασμός προς την Παναγία όχι μόνον έδωσε σ’ Αυτήν ένα πλήθος ονομάτων, αλλά και καθόρισε την εικονογραφία Της. Ο κύριος εικονογραφικός τύπος της Παναγίας προήλθε από τον Πανάρχαιο τύπο της μητέρας με το νεογέννητο βρέφος στην αγκαλιά. Στη χριστιανική τέχνη ο τύπος αυτός, πού συμβόλιζε την αιώνια αναγέννηση και συνέχεια της ζωής, τη νίκη κατά τού θανάτου, παίρνει συγκεκριμένο θεολογικό περιεχόμενο. Ιδιαίτερα μετά τη Σύνοδο της Εφέσου (431) η Παναγία με τον Χριστό στη μητρική καθέδρα, στην αγκαλιά της, ένθρονη ή όρθια, δείχνοντας τον Χριστό (Οδηγήτρια), με το μάγουλο κολλημένο στο πρόσωπο τού αγαπημένου Υιού (Γλυκοφιλούσα), στον τύπο Παναγίας τού Πάθους, δεομένη τέλος με τον Χριστό σε μετάλλιο (Βλαχερνίτισσα) αποτελεί απτή και ζωντανή παρουσία και αιώνια μαρτυρία της Σάρκωσης τού Λόγου. Γι’ αυτό ή Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά εικονίζεται στον κατεξοχήν χώρο της εκκλησίας, στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας τού ιερού, και με όλους τούς εικονογραφικούς τύπους της, εκτός την Γλυκοφιλούσα και την Παναγία του Πάθους. Στον αιώνα κυρίως συναντούμε την Παναγία δεομένη χωρίς τον Χριστό στις αψίδες μερικών σπουδαίων εκκλησιών, αλλά και άλλου, σ’ έναν ζωγραφικό τύπο, πού κατάγεται πιθανώς από παραστάσεις μαρτύρων δεομένων. Ο τύπος συμβολίζει τη διηνεκή δέηση για τούς ανθρώπους, την βυζαντινή αυτοκρατορία και τη σωτηρία των από τούς εχθρούς, τούς κινδύνους και τις συμφορές. Παράλληλα συμβολίζει την εκκλησία όπως και όλοι οι τύποι της Πλατυτέρας. Όλοι οι εικονογραφικοί τύποι της Παναγίας είναι παραλλαγές της Πλατυτέρας και της Οδηγήτριας και όποιες άγιες εικόνες Της δημιούργησε η ευσέβεια και η πίστη, όποια ονόματα κι αν έδωσε σ’ Αυτήν, όπως κι αν εικονίζεται, ιερατική αυστηρή, απόμακρη ή ανθρώπινη με πρόσωπο, που αποπνέει άχραντη νιότη, με ευγενικά χαρακτηριστικά, πανσέβαστη δέσποινα, κοσμική κυρία ή με χωριάτικα χαρακτηριστικά σαν την μάνα μερικών από μας, η Παναγία είναι η Μητέρα τού Θεού (ΜΡ ΘΥ).

17

ΜΡ = ΜΗΤΗΡ ΘΥ = ΘΕΟΥ

ΙC = ΙΗΣΟΥΣ XC = ΧΡΙΣΤΟΣ

18

ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ (παρηγοριά) Η Παναγία παρηγορεί, γαληνεύει, ξεκουράζει τους πιστούς που την επικαλούνται.

19

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΑΝΤΩΝ ΧΑΡΑ(Ζάκυνθος) Η Θεοτόκος είναι η αιτία κάθε χαράς, αφού γέννησε τον Χριστό που χάρισε τη χαρά στο ανθρώπινο γένος.

20

O Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία

Η παράδοση θέλει τον Απόστολο Λουκά να ζωγραφίζει την Παναγία. Στην Παράκληση της Παναγίας ψάλλουμε για την εικόνα της: « την ιστορηθείσαν υπό του Αποστόλου, Λουκά ιερωτάτου, την Οδηγήτριαν»

21

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ Η ονομασία αυτού του εικονογραφικού τύπου οφείλεται στη Μονή των Οδηγών στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπήρχε η εικόνα του Απ. Λουκά. Η Παναγία είναι και ο οδηγός μας προς τη σωτηρία μας.

22

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΟΡΓΟΕΠΗΚΟΟΣ Η Παναγία υπακούει γοργά, γρήγορα στις προσευχές αυτών που την επικαλούνται και ικανοποιεί τα αιτήματά τους.

23

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΡΗΓΟΡΟΥΣΑ Η Παναγία προσφέρει γρήγορα τη βοήθειά Της σε όσους την επικαλούνται.

24

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΛΕΟΥΣΑ Η Παναγία ελεεί όλους τους ανθρώπους.

25

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ Προσωνυμία της Θεοτόκου στα Κύθηρα. Ονομάστηκε έτσι γιατί το εικόνισμα της βρέθηκε κατά θαυμαστό τρόπο ανάμεσα σε θάμνους μυρτιάς.

26

ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ Η Παναγία ονομάζεται Πλατυτέρα των Ουρανών, πιο πλατιά από τους ουρανούς, επειδή έφερε μέσα Της τον Χριστό, που δεν τον χωρούν οι ουρανοί. Στις εκκλησίες η Πλατυτέρα ζωγραφίζεται στην κόγχη του Ιερού, σημείο που ενώνει το κάτω με το πάνω μέρος του ναού, επειδή με την Παναγία ενώθηκε ο Ουρανός με τη γη.

27

Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΧΩΡΗΤΟΥ Αχώρητος είναι ο Χριστός, δεν τον χωράει ούτε ο ουρανός ούτε η γη. Καταδέχθηκε όμως για τη σωτηρία των ανθρώπων να χωρέσει στην Παναγία, που γι’ αυτό ονομάστηκε Χώρα του Αχωρήτου.

28

ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ Άνασσα= Βασίλισσα. Η Παναγία είναι η βασίλισσα των πάντων.

29

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΒΡΕΦΟΚΡΑΤΟΥΣΑ Σχεδόν πάντα οι Παναγίες οι Βρεφοκρατούσες είναι θλιμμένες. Οι απεικονίσεις, δηλαδή, της Παναγίας σε μια από τις πιο χαρούμενες στιγμές της, της μάνας που κρατάει το βρέφος της στην αγκαλιά, θέλουν τη Θεοτόκο να γνωρίζει εξαρχής ποια μοίρα επιφυλάσσεται στο Παιδί της και τη συνδέουν με το Πάθος.

30

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΛΥΚΟΦΙΛΟΥΣΑ Η στοργική μητέρα με το θλιμμένο βλέμμα.

31

ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΒΛΑΔΙΜΙΡ Η Παναγία του Βλαδιμίρ (12ος αιώνας), Ρωσία

32

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΜΟΛΥΝΤΟΣ Η ονομασία προέρχεται από τον ύμνο του Αποδείπνου «Άσπιλε, Αμόλυντε, Άχραντε...» πού συνέθεσε ο μοναχός Παύλος της μονής Ευεργέτιδος. Η Αμόλυντος στην ορθόδοξη εικονογραφία ονομάζεται και Παναγία του Πάθους, γιατί ο Χριστός ενατενίζει τους δύο Αγγέλους που εικονίζονται εκατέρωθεν της Παναγίας και κρατούν στα χέρια τους τα σύμβολα του πάθους, δηλ. τον Σταυρό, τη Λόγχη και το Σπόγγο. Η Παναγία στην εικόνα αυτή κρατεί εδώ τον Χριστό δεξιά με το αριστερό χέρι της κάτω από τα γυμνά και λυγισμένα στα γόνατα πόδια του και φέρει προστατευτικά στον ώμο του το δεξιό της χέρι με τα μακριά και λεπτά δάκτυλά της. Ο Χριστός φωλιάζει στην αγκαλιά της μητέρας Του, με το πρόσωπο γυρισμένο προς τον αρχάγγελο Γαβριήλ, που εικονίζεται εδώ πολύ κοντά Του, προδεικνύοντας τα κύρια σύμβολα του Πάθους: τον μεγάλο Σταυρό της μελλοντικής θυσίας Του και το στεφάνι του εμπαιγμού του. Το παιδί τρομαγμένο απλώνει τα χέρια Του να πιαστεί από το ρούχο της Μητέρας Του· κρατώντας ακόμη στο δεξιό το σφιχτά τυλιγμένο ειλητάριό Του. Σε ψηλότερο επίπεδο πάνω από τον αριστερό ώμο της Παναγίας εικονίζεται επίσης ο Μιχαήλ κρατώντας με την σειρά του την λόγχη, τον σπόγγο και το δοχείο με την χολή και το όξος.

33

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ Η Παναγία ονομάζεται Ζωοδόχος Πηγή, αφού γέννησε την Ζωή, που είναι ο Χριστός. Για πρώτη φορά το επίθετο Ζωοδόχος Πηγή το έδωσε στην Παναγία ο Ιωσήφ ο

34

ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΧΑΡΟΥ Η Παναγία του Χάρου ξεχωρίζει για τη μοναδικότητα της καθώς είναι η μοναδική εικόνα της Παναγίας που δεν κρατά το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό. Η Παναγία του Χάρου πήρε το όνομά της, από το γεγονός ότι ο νεκρός Χριστός στον σταυρό του μαρτυρίου και ο Χάρος σχετίζονται μεταξύ τους.

35

ΠΑΝΑΓΙΑ ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΙΕΣΣΑΙ Ονομάζεται η εικόνα «Ρίζα του Ιεσσαί», διότι η Παναγία μας προέρχεται εκ του Ιεσσαί κατά σάρκα. Ο Ιεσσαί δε ήτο πατέρας του Προφητάνακτος Δαυίδ. Εικονίζεται εις αυτήν την εικόνα η Υπεραγία Θεοτόκος ένθρονος, ενώ εκατέρωθεν Αυτής υπάρχουν οι κλάδοι ενός δένδρου. Εις το κάτω μέρος της εικόνος βλέπουμε τον Ιεσσαί εξαπλωμένον, ως να είναι η ρίζα του δένδρου, του οποίου βλέπουμε τους κλάδους, δεξιά και αριστερά του θρόνου της Παναγίας.

36

ΠΑΝΑΓΙΑ ΡΟΔΟΝ ΤΟ ΑΜΑΡΑΝΤΟΝ Η εικόνα απεικονίζει τη Υπεραγία Θεοτόκο με κεντρικό σύμβολο της το Ρόδο. Ρόδον το Αμάραντον αποκαλείται η Υπεραγία Θεοτόκος από τον υμνωδό Ιωσήφ «..Ροδον το αμάραντον, χαίρε η μόνη βλαστίσασα…». Αριστερά ο Χριστός κρατά στο ένα χέρι τη σφαίρα του κόσμου και στο άλλο το σύμβολο του ρόδου.

37

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΤΟΥ

Η φλεγόμενη και μη καιόμενη

38

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΟΡΤΑΪΤΙΣΣΑ Δόθηκε το προσωνύμιο τούτο στην Παναγία, επειδή είναι τοποθετημένη η ιερά εικόνα στο παρεκκλήσιο της μονής Ιβήρων που ευρίσκεται αριστερά της κεντρικής Πύλης.

39

ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ

Άξιον εστιν ως αληθώς, μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον και παναμώμητον, και Μητέρα του Θεού ημών.

40

Χαίρε, δι ής η χαρά εκλάμψει • Χαίρε, δι ής η αρά εκλείψει • Χαίρε, του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις • Χαίρε, ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς • Χαίρε, βάθος δυσθεώρητον και Αγγέλων οφθαλμοίς • Χαίρε, ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα • Χαίρε, ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα • Χαίρε, Αστήρ εμφαίνων τον Ήλιον • Χαίρε, Γαστήρ ενθέου σαρκώσεως • Χαίρε, δι ής νεουργείται η κτίσις • Χαίρε, δι ής Βρεφουργείται ο Κτίστης.

• Χαίρε, σιγής δεομένων πίστις • Χαίρε, των θαυμάτων Χριστού το προοίμιον • Χαίρε, των δογμάτων Αυτού το κεφάλαιον • Χαίρε, κλίμαξ επουράνιε, δι ής κατέβη ο Θεός • Χαίρε, γέφυρα μετάγουσα τους εκ Γής προς Ουρανόν • Χαίρε, των Αγγέλων πολυθρύλητον θαύμα • Χαίρε, το Φώς αρρήτως γεννήσασα • Χαίρε, το πώς μηδένα, διδάξασα • Χαίρε, σοφών υπερβαίνουσαν γνώσιν • Χαίρε, πιστών καταυγάζουσα φρένας Χαίρε, βλαστού αμαράντου κλήμα • Χαίρε, καρπού ακηράτου κτήμα • Χαίρε, γεωργόν γεωργούσα Φιλάνθρωπον • Χαίρε, φυτουργόν της ζωής ημών φύουσα • Χαίρε, άρουρα βλαστάνουσα ευφορίαν οικτιρμών • Χαίρε, τράπεζα βαστάζουσα ευθηνίαν ιλασμόν • Χαίρε, ότι λειμώνα της τρυφής αναθάλλεις • Χαίρε, ότι λιμένα των ψυχών ετοιμάζεις • Χαίρε, δεκτόν πρεσβείας θυμίαμα • Χαίρε, παντός του κόσμου εξίλασμα • Χαίρε, Θεού προς θνητούς ευδοκία • Χαίρε, θνητών προς Θεόν παρρησία

Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε

41

Τὰ ἐρημοκκλήσια

Εἶναι στὰ ἐρημοκκλήσια ποὺ γκρεμίζονται θλιμμένες Παναγίες, χλωμὲς εἰκόνες, καὶ μοναχὰ ἀγαπᾶνε τὰ ἀγριολούλουδα …

Λάμπρος Πορφύρας

42

43

44

τέλος