Heldenhuldezerkjes… en hun geschiedenis Van bij zijn ontstaan koos IJzerwake als symbool of logo een gestileerd Heldenhuldezerkje. Die keuze sluit aan bij de traditie van de herdenking van de Frontsoldaten, het historische ‘werk van Heldenhulde’. Recente ervaring leert dat dit deel van onze geschiedenis toch niet zo bekend is. Reden genoeg om er hier aandacht aan te besteden. Hoe kwamen het werk van Heldenhulde en de heldenhuldezerkjes tot stand? Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd op een bepaald moment het front vastgelegd aan de IJzer in West-Vlaanderen. Aan dat IJzerfront sneuvelden talloze jonge Vlamingen. Zij vochten niet enkel tegen de Duitsers maar kregen het vaak ook hard te verduren van hun doorgaans Franstalige officieren. De vele gesneuvelde frontsoldaten kregen aanvankelijk een zerkje met de tekst ‘Mort pour la patrie’. Daar kwam reactie tegen en op 15 augustus 1916 werd een comité gesticht dat zich tot doel stelde de Vlaamse gevallenen een Vlaamse grafzerk te geven. Stichters waren onder andere Jef Verduyn, Cyriel Verschaeve, Hilaire Gravez, Joris van Severen en prof. Frans Daels. De soldaten zamelden geld in en lieten betonnen zerkjes gieten. Onder meer aalmoezenier Paul Vandermeulen riep hiertoe op. Aanvankelijk zouden de Vlaamse zerkjes bedoeld zijn voor Vlaamse studenten maar later werden ze ook geplaatst op de graven van gesneuvelde volksjongens. In totaal werden een kleine duizend zerkjes geplaatst tijdens de oorlog maar het initiatief werd ook na 1918 verdergezet. Voor die zerkjes was natuurlijk een model nodig en daarvoor werd een beroep gedaan op Joe Englsh. Maar die zerkjes waren de Belgische overheid een doorn in het oog. Ze werden herhaaldelijk geschonden zowel tijdens als na de Eerste Wereldoorlog. Zo is bekend dat in 1925 in Adinkerke tientallen zerkjes werden weggenomen en verbrijzeld om er een weg mee aan te leggen, dader: de dienst der Militaire Grafsteden. Als reden werd aangehaald dat de families de zerkjes niet hadden opgeëist. Deze feiten waren de aanleiding voor het besluit om de zerkjes samen te brengen op een plaats en één gedenkteken op te richten, de latere IJzertoren. Maar voor vele zerkjes kwam dit initiatief te laat: honderden waren weggenomen en gebruikt om wegen aan te leggen. Het Comité van Heldenhulde werd hervormd en organiseerde vanaf 1920 de jaarlijkse IJzerbedevaarten. De eerste ging door in Steenkerke, aan het graf van de ontwerper van de zerkjes, Joe English. Omdat het eerste plan, alle Heldenhuldezerkjes samenbrengen in KaaskerkeDiksmuide, niet kon uitgevoerd worden werd beslist één groot monument op te richten, naar het model van Joe English. Dat is ook gebeurd maar dat is dan weer een ander verhaal. Voor de vormgeving van het Heldenhuldezerkje had Joe English (1882-1918) zich gebaseerd op het Keltische kruis uit zijn vaderland, Ierland. Op de kop plaatste hij de leuze die Albrecht Rodenbach gebruikte in de studentenbeweging ‘Alles voor Vlaanderen Vlaanderen voor Kristus’. Die leuze werd ook in kringen van de Frontbeweging gebruikt. Ook de blauwvoet verwijst naar de studentenbeweging. Onderaan stond het vers ‘Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand. Hoop op den oogst O Vlaanderland’. Deze zerkjes werden niet enkel gebruikt voor frontsoldaten die sneuvelden in de ‘Groote oorlog’ maar ook later voor personen, bekende en onbekende, die actief waren in de Vlaamse Beweging, zoals professor Paul Daels, voorzitter van het IJzerbedevaartcomité tijdens het interbellum. Over Joe English vindt u meer informatie elders in dit nummer.
Waarom koos IJzerwake voor dit symbool? Het bestuur van de vzw IJzerwake wilde van bij zijn ontstaan in 2002 aansluiten bij de traditie van de eerste IJzerbedevaarten, die aanvankelijk vooral bedoeld waren als herdenking voor de gesneuvelde frontsoldaten. Om het met de eerste zin van onze beginselverklaring te zeggen: “De vereniging heeft tot doel in de geest van de Frontbeweging het streven naar zelfbestuur voor Vlaanderen, nooit meer oorlog en godsvrede te stimuleren en uit te dragen.” Het lag dan ook voor de hand om hét symbool van Heldenhulde, het zerkje van Joe English, als logo te kiezen, zij het dan in vereenvoudigde vorm. Het wordt niet enkel gebruikt als symbool op de jaarlijkse IJzerwake maar ook op affiches, briefpapier en tijdschrift. En wat nu? Van een van onze sympathisanten kregen we de suggestie om actie te ondernemen om de nog bestaande zerkjes voor de toekomst te behouden. Want in de loop der jaren zijn vele ervan verwaarloosd en beschadigd geraakt. In het kader van de komende herdenking zijn we daarom begonnen een inventaris op te maken van nog bestaande Heldenhuldezerkjes, zowel de oorspronkelijk als die van latere datum, die nog op begraafplaatsen te vinden zijn. En die kunnen dus ook buiten de historische frontstreek te vinden zijn. Een eerste vraag, gericht aan de gemeentebesturen van de Vlaamse gemeenten, leverde reeds heel wat informatie op. Die bevraging maakte wel duidelijk dat heldenzerkjes ook Belgisch kunnen zijn. Hierbij doen we dan ook graag opnieuw een oproep: als u weet heeft van Vlaamse Heldenhuldezerkjes gelieve ons dan die informatie door te geven. Hoe meer inlichtingen hoe beter: naam overledene, geboorte- en overlijdensdatum, juiste vindplaats van het zerkje en eventueel bijzondere kenmerken (bvb opschrift). Gelieve deze informatie via post of epost te bezorgen aan het secretariaat. Van zodra onze inventaris degelijk vorm heeft gekregen zal beslist worden welke actie verder zal ondernomen worden. We rekenen op al onze lezers om deze inventaris zo uitgebreid mogelijk te maken. Alvast bedankt voor de medewerking. - L i e v e va n O nc k e l e n