Húsfreyjan - 4. tbl. 70. árgangur 2019

´ HUSFREYJAN KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS 4. TBL. 70. ÁRG. 2019 VERÐ KR. 1795

jákvæð og hvetjandi

Jólaskreytingar úr náttúrunni Verðlaunasjalið Haf Hollari smákökur Verðlaunaljóð Jólablómin EYJ A

70

N

HÚ

S

FR

ÁRA

GRÍPIÐ TÆKIFÆRIN Eliza Reid

ISSN 0018-7984

9 770018 798008

04

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 1

1

6.11.2019 08:14

39

2

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 2

Falleg ný prjónabók eftir Védísi Jónsdóttur

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

EFNISYFIRLIT

5

Leiðari ritstjóra Húsfreyjan er okkar!

Kristín Linda Jónsdóttir

6

Grípið tækifærin Eliza Reid Kristín Linda Jónsdóttir

6

14

Leiðbeiningastöð heimilanna Brynja Björk: Náttúran notuð í skreytingar Jenný Jóakimsdóttir

17

Kvenfélagasamband Íslands Pistill í árslok Guðrún Þórðardóttir

18

Kvenfélagsamband Íslands Norrænt sumarþing Jenný Jóakimsdóttir

19

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar Úrslit og verðlaunaljóð Kristín Linda Jónsdóttir

24

Húsfreyjan 70 ára Við hvaða konur var talað?

Kristín Ástgeirsdóttir

28

Matarþáttur Húsfreyjunnar Minna og njóta Albert Eiríksson

36

Mannasiðir Hlaðborð Albert Eiríksson

37

Menning Kvikmynd um kvenfélagskonu Kristín Linda Jónsdóttir

38

Leiðbeiningastöð heimilanna Blóm á aðventu og jólum Vilmundur Hansen

41

Húsfreyjan 70 ára Matargerð og uppskriftir í sögu þjóðar Guðrún Hallgrímsdóttir

46

Handavinna Steinunnar Jólagjafir eða prýði Steinunn Þorleifsdóttir

55

Leiðbeiningastöð heimilanna Smákökubakstur gerður hollari Jenný Jóakimsdóttir

58

Hönnunarsaga þriggja kynslóða Jólaskeiðarnar Hanna Sigríður Magnúsdóttir

60

Verðlaunasjal Dóru Líndal Láttu sjást til þín Kristín Linda Jónsdóttir

63

Bakað á aðventu Tertur Dagný í Hendur í höfn

64

Kvenfélagsfréttir Samband Austur – húnvetnskra kvenna Kristín Linda Jónsdóttir

66

Krossgátan Laufey Barðadóttir

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 3

60

28

46

24

´ HUSFREYJAN – jákvæð og

AN SV

S MERK

Prentgripur 1041 0858

IÐ

hvetjandi Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands.

4. tölublað, 70. árgangur, nóvember 2019. Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Árgangurinn kostar frá 1. jan. 2020 kr. 5.900 í áskrift, m. vsk. Hvert blað kostar í lausasölu kr. 1.990. Útgáfustjórn: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri KÍ og Kristín Linda Jónsdóttir, Reykjavík ritstjóri.

Ritstjóri: Kristín Linda Jónsdóttir, netfang: kristinlinda@huglind.is.

Ritnefnd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri, Eva Hilmarsdóttir Eyjafirði, Margrét Eggertsdóttir Álftanesi, Þóra Sverrisdóttir Austur-Húnavatnssýslu.

Prófarkalesarar: Björg Sigurðardóttir Selfossi og Þórdís Kristjánsdóttir Selfossi. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, kvenfelag@kvenfelag.is, sími 552 7430 og Jónas og Beta, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir, Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Umbrot og prentun: Prentmet ehf. - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Ljósmyndari: Silla Páls.

3

6.11.2019 08:14

Gjöf til kvenna á Íslandi Söfnun í tilefni 90 ára afmælis Kvenfélagasambands Íslands sem stofnað var 1. febrúar 1930 Kvenfélagskonur safna fyrir tækjum og búnaði sem tengir rafrænt saman ómtæki hvar sem er á landinu. Þau munu nýtast öllum konum á Íslandi, jafnt fæðandi konum sem og konum með kvensjúkdóma. Með þessum tækjum væri verið að óm- og tæknivæða landið og tengja það saman sem eina heild. Ómskoðanir eru snar þáttur í tengslum við skoðun kvenlíffæra, hvort sem um er að ræða á meðgöngu, fæðingu eða vegna gruns um kvensjúkdóma. Þessar skoðanir þykja sjálfsagðar og flestar konur á landinu þekkja mikilvægi þeirra. Tækin sem safnað verður fyrir geta aukið öryggi í greiningum og í mörgum tilfellum komið í veg fyrir að senda þurfi konur á milli landshluta vegna ýmissa óvissuþátta.

Afmælisnefnd hefur útbúið eftirfarandi vörur til stuðnings söfnuninni: Armband með merkingunni: Ég er kvenfélagskona 3.500 kr.

u Gyllt u Silfur u Rósagull

Armband með gildum sambandsins: Kærleikur - Samvinna - Virðing 3.500 kr.

u Gyllt u Silfur u Rósagull Armband til skrauts Gyllt með steinum 4.500 kr.

Omnom Súkkulaði 3 stk. í pakka 3.500 kr.

4

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 4

Til sölu á skrifstofu KÍ og hjá kvenfélagskonum um land allt.

Allur hagnaður af sölu rennur beint í söfnunina.

4. tbl. 2019 Söfnunarreikningur: 0513-26-200000 ·Húsfreyjan Kt: 710169-6759 6.11.2019 08:14

Leiðari

Húsfreyjan er okkar

N

ú þegar síðasta tölublað ársins, og þar með sjötugasta árgangs Húsfreyjunnar, er komið í þínar hendur, kæri lesandi, er við hæfi að þakka, gleðjast og spá.

Það er sannarlega þakkarvert að íslenskar kvenfélagskonur hafi haft kjark, dug og framtak, fyrir 70 árum, til að skapa Húsfreyjuna, tímarit Kven­félaga­sam­ bands Íslands, íslenskra kvenfélaga og kven­félagskvenna. Tímarit sem varð og er sterkur óslitinn þráður í menningu og sögu allra íslenskra kvenna og þar með þjóðarinnar. Það dylst engum sem flettir árgöngunum sjötíu hvílíkur hafsjór hún er af upplýsingum.

Húsfreyjan er einstök heimild um baráttu­mál, stöðu og viðfangsefni kvenna, mann­lífið á íslenskum heimilum og sam­félagið sjálft.

Um þróun mannlífsins, tíðaranda og tísku á víðu sviði. Varðandi hagsmunamál kvenna og fjölskyldna, atvinnu­ mál kvenna, fæðu­framboð á landinu, matar­ gerð, klæðaburð, handverk og menningu, svo að eitthvað sé nefnt. Í henni eru margs konar upp­lýsingar og heimildir sem ella hefðu glatast, þökk sé þeim sem fyrir 70 árum stigu fram og gerðu Húsfreyjuna að veruleika.

Sjálf gleðst ég yfir að hafa upplifað að ritstýra tímaritinu í 16 ár og náð að leggja mitt af mörkum fyrir Húsfreyjuna og verða hluti af sögu hennar. Ég gleðst vegna þess að samstarfið við þær konur sem valist hafa til forystu hjá Kvenfélagasambandi Íslands hefur öll þessi ár verið öruggt, gefandi og jákvætt og kynnin af kvenfélögum og kvenfélagskonum sömuleiðis. Gleðin snýr líka að þeim fjölda kvenna sem hafa á þessum árum orðið hluti af efni Húsfreyjunnar, stigið fram og verið tilbúnar til að veita viðtöl eða leggja til efni í tímaritið svo að við hin mættum njóta og nýta okkur þeirra upplifanir, viðfangsefni og sýn.

Sömuleiðis hefur verið mikil gleði að Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 5

vinna með þeim fjölmörgu sem lagt hafa lið; samstarfs­ fólki og sjálfboðaliðum, umsjónar­fólki efnisþátta, ljósmyndurum, prófarkarlesurum, starfsfólki í prent­ smiðjum, ritstjórn og útgáfustjórn.

Tím­inn er svo töfrandi hugtak að hann umbreytist á hverju andartaki. Það sem er verður var fyrr en varði.

Framtíðin er það sem er framan við okkur, ekki fortíð eða núið, heldur framtíð, það ókomna. Framtíðin sem er allt frá næsta andartaki, næstu stund, næsta degi til þess sem er langt í óendanlegum fjarskanum og ómögulegt að ná huganum utan um hvað þá spá fyrir um. Því er ómögulegt að spá fyrir um framtíð afmælisbarnsins, Húsfreyjunnar. Ég ætla þó að spá því að Húsfreyjan, jákvæð og hvetjandi, í einhvers konar útgáfu verði í það minnsta 100 ára. Ég spái því vegna þess að ég er kvenfélagskona alin upp af kvenfélags­konum og er í líflegu kven­ félagi þar sem aldurs­spönnin er allt frá 18 ára og fram undir 100 árin. Ég sé engin teikn á lofti um að þær konur sem eru nú starfandi í kvenfélögum landsins muni ákveða að leggja af tímaritið sitt, Húsfreyjuna.

Tímaritið sem snýr kastljósinu að fram­lagi kvenfélagskvenna og annarra íslenskra kvenna til samfélagsins, fræðir og hvetur. Hús­freyjan, sem íslenskar konur hafa haft á sínu valdi í 70 ár og nýtt glæsilega sem vettvang til að lyfta í ljósið því sem vel er gert, hvetur til framfara, jákvæðni og sóknar.

Vissulega eru uppi efasemdir um tilvist tímarita prentaðra á pappír en hvarvetna

má þó sjá í bókaverslunum og flughöfnum heimsins mikið framboð vandaðra tímarita víðs vegar að úr heiminum. Það er vegna þess að þrátt fyrir tækni nútímans velur fólk eitthvað handbært, áþreifanlegt. Við skynjum tímarit með sjónskyni og snertiskyni, augun greina litbrigði mynda og texta og táknin, stafirnir raðast saman í orð, setningar, boðskap, hrífandi hugsanir sem ritað mál ber frá manni til manns.

Við finnum fyrir pappírnum í höndum okkar, hvernig þyngd tímaritisins færist frá hendi til handar þegar við flettum blöðunum. Tímaritið kemur inn á heimilið okkar verður hluti af því um skeið eða til lengri tíma, innlegg sem gefur og prýðir. Tímaritið er ekki aðeins lesið, það er líka skynjað og nýtt til að prýða, örva og brjóta upp hversdaginn á eigin heimili. Rétt eins og gert er með því að bera inn á heimilið blóm eða kerti. Fal­ leg Hús­freyja sem hvílir á borði, í prjóna­ körfu, á hillu, er hengd upp á vegg eða jafn­vel nýtt sem eins konar dúkur undir kertastjaka eða blómavasa vitnar um stolt íslensku konunnar af menningu sinni, rótum og gengnum sporum for­ mæðra sinna.

Húsfreyjan er okkar. Höldum henni hátt á loft af þakklæti, gleði og stolti og styðjum áframhaldandi útgáfu hennar.

Kristín Linda Jónsdóttir ritstjóri

5

6.11.2019 08:14

6

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 6

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Viðtal

Grípið tækifærin

Eliza Reid Þ

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Silla Páls og fleiri · Hár: Gauja Sverris

að er Eliza Reid forsetafrú sem er í aðalviðtali Húsfreyjunnar, tímarits Kvenfélagasambands Íslands, í þessu síðasta tölublaði ársins þegar Húsfreyjan hefur komið út í 70 ár. Eliza er með BA-gráðu í alþjóðasamskiptum og meistaragráður í sagnfræði. Hún er fyrrverandi ritstjóri og blaðamaður, meðstofnandi Iceland Writers Retreat, verndari ýmissa samtaka og velgjörðarsendiherra. Í hlutverki sínu sem forsetafrú sinnir hún fjölmörgum verkefnum fyrir land og þjóð hérlendis og erlendis.

Ritstjóri Húsfreyjunnar sótti Elizu heim á Bessastaði á dögunum og kastljósinu var einkum beint að jafnréttismálum og umhverfismálum, matarsóun og fatasóun og svo líka lífinu sjálfu og jólunum sem koma senn.

Eliza er fædd árið 1976 í Ottawa í Kanada og ólst upp í sveit í Ashton í Ontario um 40 kílómetra suðvestur af Ottawa með foreldrum sínum og tveimur yngri bræðrum. Hún var 22ja ára þegar hún flutti frá Kanada og hefur síðan búið í Evrópu og á Íslandi síðan árið 2003. Hún á og rekur eigið fyrirtæki, Dudo ehf. og sinnti textaskrifum og ýmsum verkefnum undir merkjum þess, þeirra á meðal ritlistarbúðunum Iceland Writers Retreat hér á landi. Eliza og samstarfskona hennar, Erica Green, reka þann viðburð áfram ár hvert.

Eliza kynntist eiginmanni sínum Guðna Th. Jóhannessyni þegar þau voru bæði við sagnfræðinám í Oxfordháskóla og saman eiga þau fjögur börn sem heita Duncan Tindur fæddur 2007, Donald Gunnar fæddur 2009, Sæþór Peter fæddur 2011 og Edda Margrét fædd 2013.

Fyrir átti Guðni dótturina Rut, fædda 1994, með Elínu Haraldsdóttur.

Jafnrétti Eliza hefur látið sig jafnréttismál varða á mörgum sviðum. Opinber færsla hennar á Facebook, sem hún skrifaði sem viðbrögð við grein Zoe Williams í The Guardian, og grein hennar í The New York Times í október vakti athygli. Þar stígur Eliza fram til að benda á að makar þjóðarleiðtoga séu ekki eins konar Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 7

fylgihlutir þeirra heldur sjálfstæðir einstaklingar sem hafi valfrelsi og sinni margs konar krefjandi verkefnum. Orð Elizu „Ég er ekki handtaska eiginmanns míns“ náðu flugi og vöktu marga til umhugsunar. Sömuleiðis framganga hennar í haust við komu Michael Pence varaforseta Bandaríkjanna hingað til lands þar sem Eliza birtist á táknrænan hátt í hvítri buxnadragt

Eliza og Guðni taka á móti gestum á Bessastöðum á Menningarnótt en þá eru allir velkomnir til þeirra á Bessastaði.

7

6.11.2019 08:14

sem er orðin birtingarmynd baráttunnar fyrir jafnrétti kynjanna á víðum grunni.

Forseti Íslands Guðni Th. Jóhannesson og frú Eliza Reid í opinberri heimsókn í Finnlandi vorið 2017.

Eliza hóf formlega herferð fyrir Ljósið, endurhæfingar- og stuðningsmiðstöð fyrir einstaklinga sem greinst hafa með krabbamein og aðstandendur þeirra í maí á þessu ári. Myndin var tekin við það tækifæri af henni og Ernu Magnúsdóttur forstöðumanni Ljóssins. Markmiðið var að safna fleiri Ljósavinum sem styðja starfið með mánaðarlegum framlögum

8

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 8

Forsetafrú Að vera forsetafrú Íslands er ekki formlegt opinbert starf og hlutverkinu fylgja engin laun. Eliza bendir á að hún hafi ekki verið kosin til starfs eins og forsetinn. Núverandi staða hennar gefi henni ýmis tækifæri sem hún hafi sem betur fer persónulegt frelsi til að nýta á sinn hátt. „Mér finnst ákveðin kaldhæðni að vera komin í hlutverk vegna þess hver maðurinn minn er, en auðvitað er ég ótrúlega stolt af honum og því sem hann er að gera og veit að hann er líka stoltur af því að vera maðurinn minn. Þegar ég vel að fylgja Guðna í opinberar heimsóknir þá lít ég á það bæði sem forréttindi og val og geri það af gleði og þakklæti. En ég vil alltaf undirstrika að ég er einstaklingur. Ég reyni að nota rödd mína til að vera fyrirmynd sem gengur á undan með góðu fordæmi um að þótt ég sé maki manns í opinberri stöðu er ég einstaklingur. Ég kýs að vera virk, taka að mér verkefni og nýta það svið sem ég hef núna til að leggja ýmsum mikilvægum málum lið. Saman sinnum við fjölda verkefna en líka sitt í hvoru lagi. Við störfum í raun meira sitt í hvoru lagi en saman. Ég var til dæmis í Berlín fyrr á árinu á ráðstefnu um sjálfbærni í ferðamennsku og hélt þar sex ræður á meðan Guðni var að starfa að öðrum verkefnum. Stundum hef ég líka hlaupið í skarðið fyrir Guðna þegar eitthvað hefur gerst í hans dagskrá þannig að hann hefur ekki náð að sinna einhverju verkefni og það er sjálfsagt ef ég er laus og get komið því við. Við tökum svo yfirleitt saman á móti þjóðhöfðingjum og förum oftast saman í opinberar heimsóknir.

Allir Mér finnst sannarlega til fyrirmyndar sá árangur sem Íslendingar hafa náð í jafnréttismálum kynjanna en vil benda á að jafnrétti snýst um fleira en kynjajafnrétti. Ég er til dæmis innflytjandi og vil líka berjast fyrir jafnrétti innflytjenda enda eru þeir um 13% íbúa landsins. Íslenska er ekki mitt móðurmál frekar en annarra innflytjenda og ég tala auðvitað með hreim og geri við og við villur varðandi beygingu orða en ég hef samt eitthvað mikilvægt að segja og mín rödd er ekki minna virði fyrir það. Það sama á við um aðra innflytjendur og það Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

heimili sínu. Það er líka óásættanlegt að enn sé beitt kynbundnu ofbeldi gagnvart konum og það afsakað sem einhvers konar grín, sem það er auðvitað ekki.

Kynbundið ofbeldi gagnvart konum heldur þeim til baka og dregur úr þeim á ýmsan hátt og rannsóknir sýna að konur í viðskiptalífi og stjórnmálum eru mun líklegri en karlar til að lenda í meiðandi og neikvæðri umræðu á samfélagsmiðlum.“

„Við berum hvert og eitt persónulega ábyrgð á að gera það sem við getum til að minnka fótsporin okkar,“ segir Eliza en þess má geta að jakkinn sem hún klæðist á myndinni var keyptur í Rauðakrossbúðinni. er jafnréttismál að virða skoðanir fólks og framlag þótt það tali ekki lýtalausa íslensku.

Varðandi jafnrétti kynjanna þá þurfum við vera meðvituð og halda áfram að vinna að því þó að við séum í fyrsta sæti á ýmsum mælikvörðum á alþjóðavísu. Til dæmis sýna allar rannsóknir að bestur árangur næst þegar fjölbreytt sjónarmið og kraftar koma að málum en samt eru stjórnir fyrirtækja í atvinnulífinu enn áberandi karllægar. Þar skiptir tengslanetið miklu, ósjálfrátt leitar fólk til þeirra sem það kannast við þegar kemur að því að skipa í stjórnir og stöður og þess vegna er starfsemi eins og Félag kvenna í atvinnulífinu mikilvæg. Þetta með tengslanetið snýr sterkt að okkur innflytjendum. Ég hef ekki frekar en aðrir innflytjendur tengslanet hér sem Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 9

nær aftur í leikskóla, grunnskóla eða frændgarðinn minn. Það er skynsamlegt fyrir samfélagið að nýta hæfni og getu allra bæði karla og kvenna og þeirra sem eru fæddir og uppaldir hér og innflytjenda og það sama á við um marga fleiri hópa.

Enginn Þótt staða okkar hér á Íslandi sé á margan hátt til fyrirmyndar varðandi jafnrétti kynjanna og ýmis málefni fjölskyldna svo sem fæðingarorlof, sem er allt annað og betra hér en til dæmis í Kanada, þá megum við ekki verða löt hvað þetta varðar. Til dæmis er kynbundið ofbeldi og heimilisofbeldi vandamál sem verður að taka á. Sem betur fer hefur minnihluti kvenna orðið fyrir heimilisofbeldi en auðvitað ætti enginn að þurfa að þola slíkt. Enginn á að verða fyrir ofbeldi á

Fótspor Næst ræðum við umhverfismál og áherslur Kvenfélagasambands Íslands síðustu ár á vitundarvakningu gegn matar- og fatasóun. Eliza segir að loftslagsog umhverfismál séu tvímælalaust stærsta áskorun okkar allra í heiminum í dag. „Við berum hvert og eitt persónulega ábyrgð á að gera það sem við getum til að minnka fótsporin okkar. Varðandi matarsóun þá er hægt að breyta mörgu fleiru en að nýta allt sem við erum með. Við getum vanið okkur á að elda passlegri skammta og hita upp og nýta afganga og líka að skoða hvaða hráefni við erum að kaupa og þau áhrif sem val á hráefnum til matar hefur á kolefnisfótspor okkar. Ég var í vor dómari í keppni á vegum Matarauðs Íslands og Hótel- og matvælaskólans sem snérist um að gera nýjar uppskriftir svo vannýtt hráefni til matar yrðu að nýju hnossgæti.

Hráefni sem við eigum yfirdrifið nóg af hér á landi. Það á til dæmis við um gúrkur, og að nýta alla hluta hráefnisins og eins allan fiskinn. Ef við höfum þetta í huga nýtist hráefni til matar betur og það skiptir máli.

Njótum Ég elska mat og ég elska að borða og er mjög þakklát fyrir að eitthvað sem ég elska er eitthvað sem við þurfum að gera mörgum sinnum á dag. Ég hef bæði gaman af að elda og baka. Mér finnst skemmtilegast að hafa matargerðina fjölbreytta og er með mjög alþjóðlegan smekk á mat. Þegar ég ferðast kaupi ég yfirleitt krydd í viðkomandi landi til að taka með mér heim og prófa í eldhúsinu hér á Bessastöðum. Fjölbreytnin er skemmtileg en svo nota ég líka mínar hefðir sem ég var alin upp við. Á mínu æskuheimili var fiskur algjör lúxusmatur, enda er ég ekki alin upp nærri sjó, en nú nýt ég þess að borða allan þann góða fisk sem er í boði hér. Það er svo mikilvægt fyrir okkur að

9

6.11.2019 08:14

njóta lífsins. Ég vel að kenna börnunum mínum að matur er lífsnauðsyn og hann er góður og vil alls ekki koma inn ótta gagnvart mat hjá börnum sem því miður virðist stundum gerast. Það er líka svo dýrmætt og gaman þegar fjölskylda og vinir koma saman í kringum matarborð, það snýst bæði um að það er gott að borða og við þurfum að gera það og líka um samveruna.

Hér flytur Eliza opnunarávarp á ráðstefnunni Slysavarnir 2019 sem haldin er annað hvert ár og er ætluð starfsliði og sjálfboðaliðum sem sinna forvörnum og slysavörnum um land allt.

Eliza flutti hátíðarávarp og tók þátt í hátíðahöldum á Sjómannadeginum í Grindavík í vor.

Tilviljun réði því að réttum 44 árum eftir kvennafrídaginn mikla árið 1975, naut Eliza þess heiðurs að ræða við nemendur Sophia-háskóla í Tókýó í Japan um jafnréttismál og baráttu fyrir fullu jafnrétti kynjanna á Íslandi. Mörgu má fagna en margt er enn ógert.

10

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 10

Notum Varðandi fatasóun þá vil ég benda á að við ættum að nota fötin okkar og endurnýta föt og ég hef í því sambandi til dæmis nýtt föt úr Rauðakrossbúðunum. Við vitum að það er mikil pressa á það úr tískuheiminum og frá framleiðendum og sölumönnum fatnaðar að fólk sé í nýjum og nýjum fötum. Það er líka mjög mikið aðgengi að fötum og hægt að fá ódýr föt, kaupa mikið og skipta oft. Þetta ýtir auðvitað undir fatasóun og er slæmt fyrir umhverfið. Ég vil nýta tækifærið sem ég hef í þeirri opinberu stöðu sem ég er í til að sýna að það er eðlilegt að nota sömu fötin aftur og aftur. Ég neita því þó ekki að ég hef bætt töluvert í fataskápinn síðan ég byrjaði í því hlutverki sem ég er í núna. Ég átti ekki mikið af fatnaði, líklega átti ég til dæmis þrjú pör af skóm, þegar Guðni tók við embætti. Ég er móðir fjögurra barna sem þá voru á aldrinum tveggja til átta ára og þá er eðlilega annað í forgangi en að fara út í búð til að kaupa tískuföt, allavega í mínu tilfelli enda er það ekki mitt áhugamál að versla. Ég tek þó fram að ég vil samt algjörlega sýna embættinu virðingu og sinna því hlutverki, sem ég er í, verðskuldaðan sóma svo já, nú á ég fleiri pör af skóm og legg mig fram um að vera vel til fara eins og fyrr,” segir Eliza brosmild.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Íslenskt „Ég vel gjarna íslenskt, íslenska hönnun, framleiðslu og handverk, bæði skó, töskur, föt og skartgripi. Ég vil nýta tækifærin sem ég hef til að koma því sem íslenskt er á framfæri og svo veit ég líka að yfirleitt eru vörur sem gerðar eru hér á landi unnar við mannsæmandi aðstæður og í sátt við umhverfissjónarmið. Við vitum öll að sú er því miður ekki raunin alls staðar varðandi framleiðslu á fatnaði.

Sem neytendur getum við valið að vera meðvituð um að styðja ekki framleiðslu þar sem fólk vinnur við slæmar aðstæður og gengið er á rétt fólks og heilsu. Ég reyni mitt besta til að vera meðvituð um þetta og kenna börnunum mínum það líka.“ Jól Þegar talið berst að komandi aðventu og jólum bendir Eliza á að víða um heiminn er samfélagið ekki jafn einsleitt og hér á Íslandi og því ekki sjálfgefið að fólk haldi upp á jól á svipaðan hátt eins og meiri hluti fólks gerir hér á landi. „Kanada er fjölbreytt land og margir þar halda ekki upp á jólin, punktur. Hjá þeim sem halda upp á jólin eru siðirnir mismunandi.

Hjá okkur hér á Bessastöðum er það þannig að ég elda jólamatinn og af því að ég elda þá auðvitað elda ég eitthvað sem mér finnst sérstaklega gott og hátíðlegt.

Oftast er það kalkúnn sem ég er búin að láta liggja í nokkra daga í saltvatni og kryddi svo að hann verður mjög bragðgóður og svo hef ég mismunandi grænmeti með og á eftir er stundum enskur búðingur en ekki alltaf. Það er gott að breyta til og vera ekki of fastur í hefðunum. Við opnum pakka og höfum það notalegt. Ég baka yfirleitt mína útgáfu að sænskri Stollen-ávaxtaköku til að hafa með morgunkaffinu á jóladagsmorgun. Það er svo notalegt að hafa eitthvað sérstakt og gómsætt þá.

Gefa Mér finnst samt algjörlega að jólin snúist um að vera saman. Þau snúast líka um það hvað þig langar að gefa, ekki hvað þú færð. Ég legg mig fram um að kenna börnunum mínum þetta, að hugsa um hvað þau langar að gefa fólki sem þeim þykir vænt um og upplifa gleðina sem fylgir því að vanda sig að velja gjöf og gefa. Gjöfin þarf alls ekki alltaf að vera hlutur það er hægt að gefa margt annað.

Við höfum þann sið á aðventunni að börnin fá hvert og eitt kannski þrjú til Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 11

Eliza lætur sig jafnrétti varða á öllum sviðum. Þessi mynd var tekin 5. september síðastliðinn þegar hún tók á móti verkefnahópnum Nord Plus-ENABLE á Bessastöðum.

Þjóðlegir réttir á okkar hátt – gerum vannýtt hráefni að nýju hnossgæti. Herferð á vegum Matarauðs Íslands og Hótel- og matvælaskólans þar sem Eliza var dómari.

Eliza Reid er verndari eftirtalinna samtaka: • Alzheimersamtökin • Eyrarrósin, menningarverkefni • Ferskir vindar, alþjóðleg listahátíð • Félag Sameinuðu þjóðanna á Íslandi • Kokkalandsliðið • Pieta Ísland, sjálfsvígs- og sjálfsskaðaforvarnir • Samtök lungnasjúklinga • Velgjörðarsendiherra SOS barnaþorpa • Sendifulltrúi Sameinuðu þjóðanna fyrir ferðamennsku og sjálfbærnimarkmið

11

6.11.2019 08:14

gjöfina, hvað mundi gleðja hann?

Bæði er hægt að vanda sig og velja eitthvað sem passar vel en kostar ekki of mikið en svo er líka dýrmæt gjöf að skrifa sögu, teikna mynd eða gefa loforð um gera eitthvað með þeim sem gjöfina fær.

Tækifærin Ég vil hvetja allar konur til að nota rödd sína. Munum að við erum öll einstök og okkar sjónarmið og hugsanir skipta máli. Foreldar nota alls konar orð eins og sterk, klár, skemmtileg eða hæfileikarík þegar þau tala til barna sinna. Mamma mín sagði stundum eitthvað þessu líkt en lýsingarorðið sem festist mér helst í minni var capable, eða fær á íslensku. Þú ert svo fær, sagði mamma við mig. Þetta er kannski ekki svo sérstakt hrósyrði en mér þykir vænt um það. Endilega notið þau tækifæri sem lífið kastar til ykkar. Öll höfum við eitthvað að gefa.

Fyrsta apríl árið 2016 hafði ég ekki hugmynd um að eftir tvo mánuði yrði ég næsta verðandi forsetafrú Íslands. Það skemmtilega við lífið er að það kastar til okkar alls konar tækifærum, líka sorg en líka gleði.

Grípið það sem kemur og nýtið samkvæmt ykkar eigin sannfæringu, ekki missa af tækifærunum. Það getur verið ógnvænlegt að stíga inn í óvissu og breytingar og óviss framtíð getur verið stressandi en við þurfum að fara í gegnum það og nota það á jákvæðan hátt og vera sjálfum okkur samkvæm. Auðvitað verð ég stundum stressuð yfir ákveðnum verkefnum og leið yfir öðru en almennt er ég mjög sátt og lánsöm. Ég hef í huga þá visku að setja súrefnisgrímuna fyrst á mig, því að við verðum að passa sjálf upp á okkur. Þannig sýnum við ábyrgð og getum sinnt því sem að höndum ber.

Mitt leiðarljós er að gera það sem mér finnst rétt og þá líður mér vel. Ég Mitt leiðarljós er að gera það sem mér finnst rétt og þá líður mér vel. Ég legg mig fram um legg mig fram um að vera heiðarleg að vera heiðarleg og vera fyrirmynd fyrir börnin mín. Ég hef verið ótrúlega heppin í lífinu og og vera fyrirmynd fyrir börnin mín. fyrir það er ég mjög þakklát,“ segir Eliza. Ég hef verið ótrúlega heppin í lífinu og fyrir það er ég mjög þakklát,“ segir Eliza Reid. Við þökkum henni fimm þúsund krónur til að kaupa gjafir. átta gjafir. Því þarf að vanda valið og fyrir viðtalið í Húsfreyjunni og öll hennar Þetta er ekki svo mikill peningur af því hugsa virkilega um ömmu eða afa, pabba verk fyrir land og þjóð. að kannski kaupa þau hvert og eitt svona eða systkin eða hvern þann sem á að fá

12

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 12

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

„Ég vel gjarnan íslenskt, íslenska hönnun, framleiðslu og handverk, bæði skó, töskur, föt og skartgripi. Ég vil nýta tækifærin sem ég hef til að koma því sem íslenskt er á framfæri og svo veit ég líka að yfirleitt eru vörur sem gerðar eru hér á landi unnar við mannsæmandi aðstæður og í sátt við umhverfissjónarmið,“ segir Eliza.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 13

13

6.11.2019 08:14

Leiðbeiningastöð heimilanna

Náttúran notuð í skreytingar fyrir jólin

Í

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

slensk náttúra er stórkostleg á svo marga vegu. Við fengum Brynju Björk Halldórsdóttur til að sýna okkur hvernig er hægt að gera fallegar og glæsilegar skreytingar úr því sem náttúran gefur okkur.

Brynja Björk Halldórsdóttir.

Brynja segist vera mikið náttúrubarn og að hún hafi alltaf haft ríka sköpunarþörf sem hún hefur nýtt sér til að búa til fallegar skreytingar úr því sem hún finnur í náttúrunni nálægt heimili sínu. Brynja býr í Kjósinni með manni sínum Heiðari Olgeirssyni sem er frá Húsavík.

Sjálf er Brynja uppalin á Skaganum. Í tuttugu ár bjó hún með manni sínum á Húsavík og fimm börnum. Á Húsavík byrjaði hún að nýta rekaviðinn sem er þar víða að finna. Í Kjósinni nýtur hún þess í dag að fara í gönguferðir um nágrennið og fjöruna með manni sínum og þar

14

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 14

tína þau upp það sem Brynja sér nýtilegt í hinar ýmsu skreytingar sem hún gerir svo listilega. Hún hefur í mörg ár verið að gera skreytingar fyrir heimilið og hin ýmsu tækifæri til dæmis fermingar og brúðkaup innan fjölskyldunnar og fyrir þá sem til hennar leita. Í dag starfar Brynja við félagsstarf aldraðra í Mosfellsbæ og þar nýtast vel hæfileikar hennar í að föndra með fólkinu.

Brynja segist tína efnivið í náttúrunni allan ársins hring, fallega hraunmola og steina, börk af gömlum höggnum trjám, köngla, lauf, berjalyng, mosa, ber og fleira. Berjum af reynitrjánum safnar hún á haustin og setur í frysti til að eiga lager fram að næsta hausti.

Könglana er gott að hreinsa og þurrka með því að setja í ofninn í góða stund á 60°C. Könglana má einnig hvítta í klór til að fá litabrigði. Í fjörunni tínir hún bæði skeljar og kuðunga.

Aðspurð segir hún að sín helstu verkfæri séu límbyssan, grófur blómavír og skrautvír. Hún notar blómalakk til að ljúka verkinu og fá fallegan glans á skreytingarnar.

Með því að spreyja með lakki endast skreytingarnar vel og haldast betur saman. Í kransana notar hún basthringi og svo raðar hún og vefur með vír eða festir með límbyssunni. Svo er það bara sköpunargleðin sem fær að njóta sín. Einfalt og skemmtilegt föndur fyrir jólin sem flest allir ættu að geta ráðið við með litlum tilkostnaði. Um að gera að hafa augun opin í næsta göngutúr og safna skreytingarefni.

Gangi ykkur vel og gleðileg jól.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

ð Hurðarkrans þar sem Brynja hefur raða hring. bast á lum köng af ðum stær mismunandi lana, Hún notar límbyssuna til að festa köng r spreyjar hann í lokin með lakki og dreifi yfir. gervijólasnjó

Fallegur hurðarkrans vafinn með reyniberjum, lyngi , laufi og trjáberki .

fjörunni í fallega hlutina sem hún finnur í Brynja er sniðug að nýta og tók heim og fann hún í einni ferðinni uppstillingu. Tunnulokið ur hún búið sér til ýmiss konar og þarna hef málaði. Rekaviðurinn er ka úr rekaviði. fallegan lampa og kertastja Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 15

Bláskelin nýtt í fallegan aðventukrans.

Brynja gerir þessa skemmtilegu bolta með því að hnoða saman mosa og erikum. Hún vefur fyrst þétt með venjulegum blómavír og svo er settur skrautvír í lokin.

15

6.11.2019 08:14

Hér er hraunmoli skreyttur fallega með að nýta jólasveinum og jólatrjám. Um að gera gar. ytin skre a svon það sem til er á heimilinu í

Fallegur jólakrans sem vafinn er taui og skreyttur með greni, könglum og greinum.

Fallegir kertastjakar búnir til úr arinkubbum. Það eina sem er gert er að saga þá til þannig að þeir séu stöðugir. Þarna setti Brynja trjábörk undir kertin og mosa til að skreyta.

16

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 16

Brynja var með á umhverfisdegi Kvenfélagasambandsins á ögðin Hallveigarstöðum 5. október og sýndi gestum vinnubr Húsfreyjan 4. tbl. 2019 við að setja saman fallegan jólakrans.

6.11.2019 08:14

Kvenfélagasamband Íslands

Pistill í árslok Guðrún Þórðardóttir

N

ú er liðið ár frá landsþinginu á Húsavík sem er alveg ótrúlegt því að mér finnst vera svo stutt síðan. En það er nokkuð ljóst að krafturinn, eljan og gleðin sem þar ríkti hefur skilað sér til okkar sem þar vorum og svo út til kvenfélaganna i landinu. Í heimsóknum mínum til kvenfélaga og héraðssambanda finn ég svo mikinn kraft og góðan anda meðal kvenna.

Ég var fyrir stuttu í heimsókn hjá Sam­ bandi vestfirskra kvenna. Þar ríkti mikil gleði og ánægja meðal kvenna og alls staðar þar sem ég hef komið finn ég fyrir gleði og krafti. Það er líka svo aðdáunarvert að hlusta á allt það sem kvenfélagskonur alls staðar á landinu leggja til samfélagsins og ég þreytist ekki á að tala um hvað kven­félögin eru samfélaginu mikils virði. Þetta ár hefur verið viðburðaríkt. Þar ber hæst 70 ára afmæli Húsfreyjunnar. Það er ekki sjálfgefið að hafa getað haldið þessu tímariti gangandi öll þessi ár. En þar hafa kvenfélagskonur lagt hönd á plóginn og unnið i sjálfboðavinnu við að koma blaðinu á framfæri og við marga fleiri þætti í útgáfuferlinu. Einnig hafa kvenfélögin í landinu lagt til áhuga­vert efni í blaðið í áranna rás og viðtöl hafa verið tekin við margar flottar og áhuga­ verðar kvenfélagskonur en þær koma víða við og finnast á öllum sviðum þjóð­ lífsins. Svo er ritstjórinn okkar að sjálf­ sögðu kvenfélagskona og hefur henni og þeim sem að blaðinu koma tekist að búa til fallega umgjörð um áhugavert og fjöl­ breytt efni þannig að úr verður áhuga­vert og skemmtilegt blað sem allir hafa gaman af að lesa. Framtíð Húsfreyjunnar er björt að mínu mati og ég er þess fullviss að það á eftir að gleðja og fræða lesendur um ókomin ár.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 17

Á næsta ári verða 90 ár frá því að kven­ félögin í landinu stofnuðu Kven­ félaga­ ­ samband Íslands sem sam­ einingar­ tákn fyrir kvenfélögin í landinu. Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan og mörg verkefnin sem kvenfélagskonur í landinu hafa komið til leiðar fyrir konur, heimilin í landinu, börnin okkar og fyrir okkur öll sem byggjum þetta land. Öll þau framfara spor sem við höfum komið til leiðar samfélagi okkar til heilla eru ómetanleg.

Gildi okkar kvenfélagskvenna eru Kærleikur – Virðing – Samvinna. Í þessum anda vinnum við kvenfélagskonur um land allt og höfum gert frá upphafi. Í ljósi kærleikans og hefða í gegnum árin leggur afmælisnefndin til að við með okkar sterka samtakamátt og samvinnu stöndum fyrir söfnun sem yrði gjöf til allra kvenna á Íslandi.

Safnað verður fyrir tækjum til að tengja rafrænt saman ómtæki hvar sem er á landinu. Þau munu nýtast jafnt fæðandi konum sem og konum með kven­ sjúkdóma. Með þessum tækjum væri verið að óm- og tæknivæða landið og tengja það saman sem eina heild. Óm­ skoð­ anir eru snar þáttur í tengslum við skoðun kvenlíffæra, hvort sem um er að ræða í meðgöngu, fæðingu eða

vegna gruns um kvensjúkdóma. Þessar skoðanir þykja sjálfsagðar og flestar konur á landinu þekkja mikilvægi þeirra.

Tækin sem safnað verður fyrir geta aukið öryggi í greiningum og í mörgum tilfellum komið í veg fyrir að senda þurfi konur á milli landshluta vegna ýmissa óvissuþátta. Það er von mín að allir taki vel í þessa hugmynd afmælisnefndar og með góðri samvinnu takist okkur að safna því sem þarf til að gera þetta að veruleika okkur öllum til heilla.

Von bráðar göngum við inn í nýtt ár fullar af bjartsýni og krafti. Hugsum til baka um öll þau góðu verk sem kvenfélagskonur hafa lagt lið í árana rás, verum stórhuga á nýju ári og færum konum á Íslandi gjöf í tilefni af árunum 90.

Megi aðventan og jólin verða okkur öllum til heilla. Njótum líðandi stundar og verum duglegar að gylla tilveruna því að lífið er núna.

Guðrún Þórðardóttir, forseti Kvenfélagasambands Íslands.

Megi jólin helg og há hreina gleði færa. Árið nýja einnig má auðnu gefa skæra. ÞÁ

17

6.11.2019 08:14

Norrænt sumarþing NKF Reykjanesbæ 12. – 13. júní 2020

Kvenfélagasamband Íslands er gestgjafi á Norrænu sumarþingi samtaka kvenfélagskvenna, Nordens kvinneforbund (NKF). Þingið verður í Reykjanesbæ á Hótel Park-Inn í Keflavík.

Kvenfélögin á Reykjanesinu taka vel á móti gestum á þingið og eru Kvenfélagasambandi Íslands innan handar við skipulagningu.

Föstudagurinn 12. júní hefst dagskráin klukkan 9:00 með skráningu, opnunarhátið og fyrirlestrum tengdum þema þingsins.

Boðið verður upp á rútuferð í Bláa lónið á föstudagskvöldinu og greitt er fyrir það sérstaklega.

Laugardaginn 13. júní verður skoðunarferð um Reykjanesið. Kvenfélögin á svæðinu bjóða til hádegisverðar. Heimsókn í Auðlindagarðinn í Svartsengi og móttaka. Þinginu lýkur með hátíðarkvöldverði á laugardagskvöldi.

Nánari dagskrá verður kynnt á heimasíðunni kvenfelag.is og send til kvenfélaga.

Skráning fer fram á heimasíðu KÍ og skal vera lokið ekki síðar en 31. mars 2020. Í boði verða einstaklings- og tveggja manna herbergi.

Innifalið í þinggjaldi er þingseta, málsverðir, hátíðarkvöldverður, kaffi á þingtíma og skoðunarferð á laugardeginum.

Verð með gistingu og morgunverðarhlaðborði í tvær nætur í tveggja manna herbergi: 55.900 kr. pr./mann Verð með gistingu og morgunverðarhlaðborði í einstaklingsherbergi í tvær nætur: 69.800 kr.

Aukanætur er hægt að panta sérstaklega: 16.900 kr. fyrir einstaklingsherbergi með morgunverðarhlaðborði.

9.950 kr. fyrir tveggja manna herbergi pr. mann með morgunverðarhlaðborði.

36.000 kr. fyrir þátttöku án gistingar.

Allar kvenfélagskonur eru velkomnar á sumarþing NKF sem er einstök og skemmtileg upplifun.

Takið dagana strax frá.

Kvenfélagasamband Íslands 18

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 18

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar

Úrslit og verðlaunaljóð

Í

ár efndi Húsfreyjan til ljóðasamkeppni þar sem þemað var kona. Skemmst er frá því að segja að áhuginn var mikill og 91 ljóð barst í keppnina. Það var svo í septemberlok sem dómnefnd keppninnar hóf að lesa ljóðin og á fundi dómnefndar í október voru verðlaunaljóðin valin.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Úr einkasafni

Auk ljóðanna þriggja sem verma efstu sæti keppninnar valdi dómnefndin tólf önnur ljóð til birtingar í Húsfreyjunni í næstu tölublöðum. Því hljóta alls fimm­ tán ljóð þann vegsauka að vera birt á prenti í tímariti Kvenfélagasambands Ís­ lands Húsfreyjunni. Þar með verða þessi ljóð hluti af menningu og sögu íslenskra kvenna og varðveitast í tímaritinu.

Húsfreyjan þakkar dómurum keppn­ innar sérstaklega fyrir sína vinnu en þeir voru auk ritstjóra, Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir bókasafnsfræðingur, Jón­ ína Eiríksdóttir, bókasafnsfræðingur og verk­ efnisstjóri, Kristín Svava Tómas­ dóttir, ljóðskáld og sagnfræðingur og Silja Aðalsteinsdóttir ritstjóri. Fram­ kvæmda­ stjóri keppn­ innar var Guðrún

Þóranna Jónsdóttir, formaður ritstjórnar Húsfreyjunnar.

Fyrstu verðlaun: Heimsókn í Skaga­ fjörð: Gisting á Bakkaflöt með morgun­ verði fyrir tvo, heimsókn í Byggða­ safnið í Glaumbæ og kaffiveitingar í Ása­kaffi við Glaumbæ. Önnur verðlaun eru íslensk hönnun frá Tundru í Húna­ vatns­sýslu, sænguverasettið Villi­blóm úr bómullarsatíni og ilmkertið Morgun­ dögg. Þriðju verðlaun eru glæsileg gjafakarfa frá Urtasmiðjunni sem fram­ leiðir hágæða snyrti- og húðvörur úr náttúru­ legum íslenskum hráefnum.

Auk þess fá verðlaunahafar ársáskrift að Húsfreyjunni að gjöf og bókina Perlur úr ljóðum íslenskra kvenna sem Forlagið gefur út.

Verðlaunaljóðin þrjú ásamt umfjöllun um höfunda þeirra eru birt hér og listi yfir þau tólf ljóð sem einnig voru valin til birtingar í Húsfreyjunni og höfunda þeirra. Þau ljóð munu birtast í næstu tölublöðum.

Ritstjórn Húsfreyjunnar þakkar öllum þeim sem sendu ljóð inn í keppnina af heilum hug og hvetur þátttakendur til að halda áfram skáldaveginn. Það er virkilega ánægjulegt hve mikill áhuginn er og mörg ljóð snjöll og áhugaverð þó að þau hafi ekki orðið eitt af þeim fimmtán sem valin voru til birtingar. Þeim fimmtán sem fá ljóð sín birt og verðlaunahöfundum er sérstaklega óskað til hamingju.

Dómnefnd ljóðasamkeppninnar kom saman á Hallveigarstöðum. F.v.: Kristín Linda Jónsdóttir, ritstjóri og sálfræðingur, Jónína Eiríksdóttir, bókasafnsfræðingur og verkefnastjóri, Kristín Svava Tómasdóttir, ljóðskáld og sagnfræðingur, Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir bókasafnsfræðingur og Silja Aðalsteinsdóttir ritstjóri.

Ljósmynd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 19

19

6.11.2019 08:14

1. verðlaun:

Guðrún Hannesdóttir „Ég er fædd í Reykjavík, átti ánægjulega æsku í ný­byggðu barn­ mörgu Voga­hverf­i nu og í sveit hjá skyld­ menn­um í Reyk­ holtsdal á sumrin, en ég á einnig ættir að rekja á Snæ­fellsnes og til Norður­lands.

Foreldrar mínir voru Sigrún Helga­dóttir og Hannes Pálsson og ég er elst fimm systkina.

Manninum mínum, Þorbirni Brodda­syni, kynntist ég í Mennta­skól­anum í Reykjavík og við eigum dótturina Guðrúnu og tvö barnabörn.

Leið okkar til náms eftir stúdentspróf lá til Edinborgar í Skotlandi og síðan til Lundar í Svíþjóð. Þar lærði ég listasögu, en heimkomin las ég bókasafnsfræði við Háskóla Íslands. Frá árinu 1980 vann ég við læknisfræðibókasafnið á Landakoti og síðar lengst af við bókasafn Myndlistaskólans í Reykjavík. Oftast var ég í hálfri vinnu og sat við skriftir hinn helming ársins á hálfs árs listamannalaunum sem ég sótti jafnan um og skiptu sköpum. Ég tók upp á því að safna gömlum höfundarlausum barnavísum, myndskreytti þær og gaf út í þremur bókum. Í kjölfarið fylgdu fleiri barnabækur og urðu þær alls tíu. Þá var ekki aftur snúið, en áfram haldið með smá snúningi það er ljóðaskrifum. Nú eru ljóðabækurnar mínar orðnar átta talsins og mér mikil unaðsiðja. Síðasta ljóðabókin kom út árið 2018 og nefnist Þessa heims og er hún safn 53 ljóða. Dálæti mitt á orðum hefur líka leitt mig út í þýðingar á ýmsum textum.

Ljóðið „þrengir að“ varð til upp úr þurru eða út frá einhverri hugdettu eins og flest mín ljóð. Ég hef oft ort um hlutskipti kvenna og sótt lengst aftur í ljóði um eiginkonu Nóa í Örkinni! Þetta ljóð vísar vissulega til vissra íþyngjandi líkamlegra þátta sem gera vart við sig ef maður fær að lifa (eins og sagt var fyrrum) en er hugsað sem gleðiljóð því að með aldrinum leggst manni líka margt gott til og ánægjulegt eins og visst æðruleysi,“ segir Guðrún.

20

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 20

þrengir að (það er helst að rýmkist aðeins um tennurnar) það er ekki pláss í höfðinu á mér lengur fyrir fleiri hugsanir, minningar áætlanir, vonbrigði eða uppnám hvernig sem ég reyni að hliðra til það vekur aftur áhyggju og kvíða sem ég verð að finna samastað og nú eru augun að verða alveg full, eyrun líka og jafnvel þó ýmsu sé vísað í hjartað draumunum, ástinni, vonum og þrám þar sem fer mjög vel um það kemst ekki fleira fyrir þar lengur í höndunum iða unnin og óunnin verk í fótunum tifa linnulaus skrefin syndafarg herðanna þyngist án afláts (og ég sem hélt að drottinn lagaði bakið að byrðinni) allt rekst á annars horn í aðþrengdum iðrunum, ólgandi blóðið finnur enga undankomuleið og illa gengur að draga djúpt andann í þessum þrengslum einu get ég glaðst yfir: það er ekki lengur smuga fyrir örvæntinguna nokkurs staðar ekki smuga Guðrún Hannesdóttir

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

2. verðlaun:

Kristín Arngrímsdóttir Kristín Arn­gríms­dóttir er mynd­listar­maður að mennt, starf­aði áður sem teikni­­kennari en hefur undanfarin ár unnið sem bóka­vörður á Borgar­bókasafni Reykja­víkur. Hún hefur mynd­skreytt bækur og ýmiss konar texta, þar á meðal barnabækurnar um Arngrím apaskott en hún er einnig höfundur þeirra. Á síðari árum hefur Kristín stundað nám í ritlist við Háskóla Íslands. Hún hefur aðallega áhuga á að skrifa örsögur og prósaljóð. Örsaga eftir Kristínu vann 2. verðlaun í samkeppni sem Menor á Akureyri og Tímarit Máls og menningar stóðu fyrir árið 2004.

Sú örsaga heitir Rauða herbergið og er um eitt af herbergjum prestssetursins að Odda á Rangárvöllum.

Prósaljóðið sem birtist núna í Húsfreyjunni er einnig um herbergi á prestssetrinu, borðstofuna. Kristín ólst upp í Odda þar sem faðir hennar, Arngrímur Jónsson, var prestur og móðir, Guðrún Hafliðadóttir, var organisti. Húsið sem Kristín bjó í er löngu horfið en stundum kemur fyrir að hún rápi um húsið í huganum, opni dyr að hinum ýmsu herbergjum og litist um.

Prestssetur á Rangárvöllum árið 1963. Borðstofa Það hriktir í hjörunum þegar hurðin opnast inn í borðstofu með grænmynstruðu veggfóðri. Þar inni er borð með kaffibollum, nokkrir þeirra enn þá með dreggjum af kaffi í botninum. Á miðju borðinu diskur með pönnukökum. Sólin skín inn um gluggann og það stirnir á agnir af strásykri á hvítum borðdúknum. Stóllinn við orgelið stendur skáhallt fram á gólfið eins og einhver hafi ýtt honum frá sér í flýti. Nótnaheftið er opið á Allt eins og blómstrið eina. Það er moldarlykt í loftinu, skvaldrið nýþagnað, grafararnir voru hér. Fyrir ofan orgelið hangir gömul ljósmynd af ungum manni sem horfir beint í augun á mér. Í gleri myndarinnar sé ég sjálfa mig speglast, gluggann á bak við mig og brekkuna þar fyrir handan.

Svartur hundur stendur í brekkunni og skotrar að mér augunum. Það glampar á þau eins og títuprjónshausa í svörtu höfðinu.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 21

Kristín Arngrímsdóttir

21

6.11.2019 08:14

3. verðlaun:

Bergljót Þorsteinsdóttir Bergljót Þorsteinsdóttir er fædd 1967 og er uppalin í Reykjavík.

Hún á þrjú barnabörn, þrjú uppkomin börn og fjögur stjúpbörn og sú yngsta býr enn heima. Maki hennar er Jónas Vignir Grétarsson garðyrkjustjóri. Bergljót er með Cand. pharm. gráðu í lyfjafræði síðan árið 1993 og er einn eigandi Austurbæjar Apóteks í Kópavogi sem hún stofnaði árið 2011. „Þegar ég sá auglýsingu um ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar þar sem þemað ætti að vera kona var mér strax hugsað um stöðu kvenna í dag. Af hverju ættu þær ekki að hugsa eins og karlmenn? Ætli staða margra kvenna í dag sé sú að eftir langan vinnudag bíði þeirra enn meiri vinna á heimilinu? Í ljóðinu sný ég við aðstæðum, varpa því fram sem er eins og hægt væri að reikna með að karlmenn gætu hugsað og færi þá mynd yfir á konu. Skáldagyðjan heimsótti mig og lét ljóðið flæða úr munni mínum. Hugurinn fór á flug. Ég hef hingað til ekki talið mig vera skáld en mig dreymir stundum um að geta skrifað góða bók þar sem ég er mikill bókaormur. Svo hver veit?“ segir Bergljót Þorsteinsdóttir lyfjafræðingur.

Það er gott Ég vakna við fuglasöng og ilmandi lykt af þvotti. Ég syng aríu úr Fígaró þegar ég sé nýstraujaða skyrtuna á herðatrénu.

Augu, eyru, munnur og nef.

Kaffilmur úr eldhúsinu og ég stekk í jeppann til vinnu. Á fundinum sting ég súkkulaðiköku samviskulaust í munninn.

Tölurnar sýna væntanlegan bónus og ég slengi bífunum upp á borð þegar ritarinn kemur með kaffið. Í ræktinni lít ég í spegil, fullkominn kroppur.

Höfuð, herðar, hné og tær.

Gaman að koma heim, matarlykt í eldhúsi. Tek einn kaldan úr ísskáp. Eftir matinn ýti ég disknum frá mér, takk fyrir mig. Það gott að vera til, það er gott að vera kona.

Bergljót Þorsteinsdóttir

Eftirtalin ljóð voru valin til birtingar í Húsfreyjunni: Ding – dong! Randviður! – Sigurbjörg Þrastardóttir Fæðing – Ragnheiður Harpa Leifsdóttir Kona í krabbameinsmeðferð – Þórgunnur Þórarinsdóttir Konan sem minnkaði sig – Sigríður Helga Sverrisdóttir Minningar erfast – Eyrún Ósk Jónsdóttir Mömmustrákur – Eygló Ida Gunnarsdóttir

Opin uppskrift – Jónína Óskarsdóttir Prestsdóttir – Ragnheiður Lárusdóttir Rautt lag – Hlín Leifsdóttir Rútína daganna – Anton Helgi Jónsson Snældusögur – Sigurbjörg Friðriksdóttir Sumarsæla – Guðrún Guðmundsdóttir

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 22

6.11.2019 08:14

Falleg jólagjöf

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 23

23

6.11.2019 08:14

Húsfreyjan 70 ára

Við hvaða konur var talað?

„Við skulum ekki láta hér við sitja“ Kristín Ástgeirsdóttir

Þ

Matur, hreinlæti og hannyrðir voru mjög áberandi í Húsfreyjunni fyrstu árin en einnig sögur, frásagnir og minningar­ greinar um kvenfélagskonur. Framan af var afar lítið fjallað um konur sem fóru sínar eigin leiðir.

Hlutverk blaðsins var að tengja kvenfélagskonur um allt land saman og færa þeim fréttir og efni sem kom að gagni við störf í kvenfélögum, rekstur heimila og í tómstundum. Hér á eftir verður stiklað á stóru í viðtalasögu Húsfreyjunnar og rýnt í áherslur og hvernig þær breytast.

Fræðsla fyrir húsmæður Það var árið 1954 sem fyrsta viðtalið birtist í blaðinu en þann heiður hlaut Rann­veig Þorsteinsdóttir lögfræðingur, fyrr­ verandi þingkona og mikilvirk kven­félags­kona. Þótt hún væri sannkölluð athafnakona var hún ekki síst þekkt fyrir störf sín innan kvennahreyfingarinnar.

Hún hafði sótt stjórnarfund norræna Húsmæðrasambandsins í Stokkhólmi fyrir hönd KÍ. Húsfreyjan vildi fá fréttir af þeim fundi. Það er gaman að geta þess að Rannveig flaug frá Íslandi árla morguns en var ekki komin í rúm í Stokkhólmi fyrr en um miðnætti sama kvöld. Það var ekki tekið út með sældinni að sækja fundi í útlöndum á þessum tíma.

24

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 24

Kristín Ástgeirsdóttir, sagnfræðingur og fyrrum framkvæmdastýra Jafnréttisstofu.

Texti: Kristín Ástgeirsdóttir · Mynd: Úr einkasafni

egar Húsfreyjan hóf göngu sína árið 1949 skrifaði Guðrún Pétursdóttir, forseti Kvenfélagasambands Íslands, í ávarpi að blaðið ætti að fjalla um mál heimilanna. Á þessum árum starfaði fjöldi kvenfélaga og húsmæðraskóla var að finna um land allt.

Mikil áhersla var lögð á hlutverk húsmæðra. Það varð að mennta þær og fræða. Það má með sanni segja að blaðið hafi fylgt markaðri stefnu dyggilega.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Næsta viðtal var við Steinunni Ingi­mund­ ar­ dóttur, ungan húsmæðrakennara, en hún var ráðunautur KÍ og ferðaðist um landið. Steinunn hafði heimsótt Norður­ löndin til að kynna sér störf heimilis­ ráðunauta. Viðtalið sem var tekið 1957 er afar hátíðlegt: „Hvar og hvenær stunduðuð þér nám í húsmæðrafræðum? spurðum vér“. Steinunn dvaldi lengst af í Noregi í ferðinni og naut leiðsagnar Thorlaug Sakshaug sem var ríkisráðunautur. Þær fóru saman í fimm vikna ferðalag og heim­sóttu héraðsráðunauta í Suður-Nor­ egi. Það var heilmikið kerfi í kringum hús­mæðrafræðsluna Í Noregi sem Stein­ unn vildi kynna sér. Ári síðar var birt viðtal við Thorlaug Sakshaug sem kom í heimsókn til Íslands. Í síðasta blaði ársins 1958 var aftur viðtal við Steinunni að þessu sinni um námskeið sem hún hélt um land allt um meðferð berja og grænmetis. Fyrstu viðtölin við konur tengdust því húsmæðrafræðslunni og starfi kvenfélaga. Árið 1960 má nefna viðtal við Dóru Þórhallsdóttur forsetafrú og tengdist það ekki síst þeirri ábyrgð sem fólst í því að reka forsetaheimili á Bessastöðum. Árið 1961 tók Sigríður Thorlacius viðtal við ungfrú Huldu Jensdóttur ljósmóður. Á þessum árum voru konur jafnan titlaðar fröken, ungfrú eða frú. Hulda stýrði Fæðingarheimilinu við Eiríksgötu sem var í eigu Reykjavíkurborgar. Þær ræddu meðal annars brjóstagjöf en Hulda sagði að það væri misskilningur hjá mæðrum að hún væri of bindandi fyrir þær. Fróðlegt væri að vita í hvaða samhengi sú umræða var. Það sem var þó athyglisverðast við störf Huldu var að hún kenndi verðandi mæðrum slökunartækni og var þar með frumkvöðull á því sviði.

Með þessu viðtali var mörkuð ný stefna því að nú var farið að tala við konur sem unnu utan heimilis. Margar þeirra voru brautryðjendur á einn eða annan hátt og tengdust ekki endilega kvenfélögunum. Þær sem ruddu brautir Á næstu árum birtust til dæmis viðtöl við Elsu E. Guðjónsson sem átti eftir að fjalla um íslenska kvenbúninginn í mörgum grein­ um í Húsfreyjunni, Ragnhildi Helga­ dóttur þingkonu og lögfræðing og Nínu Tryggvadóttur listmálara. Allt voru þetta konur sem voru að ryðja nýjar brautir. Elsa hafði lokið mastersprófi í Banda­ ríkjunum sem þótti tíðindum sæta. Hún var spurð að því hvort ekki Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 25

hefði verið erfitt að sinna heimili og námi á sama tíma. Elsa svaraði því til að auðvitað hefðu börnin verið þreytt á því að hún sæti alltaf við lestur en allir hefðu hjálpast að. Ragnhildur var spurð hvernig gengi að samræma móðurhlutverkið og þingstörfin, spurning sem karlar voru aldrei spurðir. Nína fékk sömu spurningu 1963: „Hvernig samræmist svo málaralistin hjónabandi og heimilishaldi?“ Nína svaraði: „Þú sérð sjálf, að maðurinn minn er mín hjálparhönd enda sjálfur listmálari, og því afar skilningsríkur gagnvart þessari ástríðu. Að giftast og eignast barn

Húsfreyjan hefur lagt sig fram við að gefa konum orðið og varpa ljósi á fjölbreytt störf þeirra og áhugamál. Hún hefur staðið vaktina í 70 ár og gerir það vonandi lengi enn. veldur því, að sá tími takmarkast, sem maður hefur til að mála. En um leið auðgast tilfinningalífið og heimur manns stækkar og það hefur áhrif á myndirnar.

Aðalatriðið er að eyða ekki tíma í störf sem engu máli skiptir hver vinnur.“ Þar höfum við það, allir gátu unnið heimilisstörfin. Sú spurning vaknar hvort verið var að ala á sektarkennd kvenna með svona spurningum eða hvort ætlunin var að sýna að konur gátu allt ef viljinn var fyrir hendi. Í það minnsta var athyglinni beint að því að aðstaða kvenna til menntunar og starfa var allt önnur en karla.

Nú tók að draga til tíðinda í kvennabaráttu í heiminum og ýmislegt gekk á. Árið 1968 skrifaði Sigríður Thorlacius grein í Húsfreyjuna þar sem hún spurði hvers vegna engin kona hefði enn orðið ráðherra á Íslandi. Konur voru farnar að mennta sig í æ ríkara mæli, þær streymdu út á vinnumarkaðinn og það var tekið að halla verulega undan fæti í hús­mæðra­ skól­um landsins. Samfélagslegt hlutverk giftra kvenna var að breytast frá því að vera heima­ vinnandi húsmæður til útivinnandi kvenna sem flestar voru líka húsmæður og mæður. Þetta ár sat aðeins

ein kona á Alþingi, Auður Auðuns.

Umræðan var enn ekki farin að snúast um valdaleysi kvenna og aðgerðum gegn því. Byltingarárið 1968 efndi Húsfreyjan til umræðu um það hvort kvenfélögin ættu rétt á sér? Svarið var auðvitað - já. „Við skulum ekki láta hér við sitja“ Árið 1970 var merkisár. Rauð­sokka­hreyf­ ingin kom fram á sjónarsviðið og átti eftir að ýta hressilega við samfélaginu.

Jafn­ framt urðu þau þáttaskil að fyrsta konan varð ráðherra, frú Auður Auðuns lög­ fræðingur. Auður sem auðvitað var þéruð í viðtali í Húsfreyjunni þetta ár var spurð um breytingar á hjóna­ bands­ lög­ gjöfinni sem hún hafði unnið að á vett­ vangi Norðurlandanna. Auður nefndi líka nauðsyn þess að koma upp uppeldis­ heim­ ili fyrir ungar stúlkur og athvarfi fyrir konur sem afplánað höfðu refsivist.

Við­ talið sýndi að málefni sem snertu konur og stöðu þeirra voru margvísleg.

Við­­ tölum fór fjölgandi á áttunda ára­ tugn­ um og var áfram talað við konur sem voru að feta nýjar slóðir eða voru í sérstakri stöðu. Álfrún Gunnlaugsdóttir var skipuð lektor við Háskóla Íslands í al­­mennri bókmenntasögu 1971 eftir að hafa lokið doktorsprófi á Spáni. Hún var spurð hvort henni fyndist allt það erfiði sem hún hafði lagt á sig hafa borgað sig og svaraði hún því játandi. Enn höfðu aðeins örfáar íslenskar konur lokið doktors­ prófi. Árið 1972 var tekið viðtal við frú Halldóru Eldjárn þáverandi forsetafrú og við Hjördísi Hjörleifsdóttur hús­mæðra­ kenn­ara á Ísafirði sem settist á þing sem varamaður en það taldist enn til undan­ tekninga. Þá má nefna viðtal við Hinriku Kristjánsdóttur eiginkonu Magnúsar Torfa Ólafssonar menntamálaráðherra en hún bjó við fötlun vegna lömunarveiki. Þetta voru konur á ýmsum aldri í hlut­ verki eiginkvenna, kennari verðandi hús­ mæðra og háskólakennari.

Hér gefst ekki rúm til að nefna allar þær kon­ur sem teknar voru tali en þær voru af ýms­um toga næstu árin. Kvennaárið 1975 hófst á viðtali við Svöfu Þórleifsdóttur sem lengi var ritstjóri Húsfreyjunnar og mjög virk í kvenna­ hreyfingunni. Húsfreyjan sinnti kvennaárinu vel enda var Sigríður Thorlacius sem þá var orðin forseti KÍ ein þeirra sem sóttu kvennaráðstefnu SÞ í Mexíkó og skrifaði um það fróðlega grein. Árið 1977 var rætt við Ragnheiði Jónsdóttur myndlistarkonu um líf hennar og list en myndir hennar endurspegluðu

25

6.11.2019 08:14

sýn hennar á stöðu kvenna. Í upphafi við­ talsins minntist Ragnheiður kvenna­ frí­ dagsins 24. október 1975 og sagði: „Þarna sameinuðust allar þessar ólíku konur. Það var ekki hægt að láta hjá líða að hugsa þegar allur þessi skari blasti við augum, að þær vildu segja sem svo: - Við skulum ekki láta hér við sitja.“ Þessi orð reyndust spámannleg í meira lagi.

Konur hvattar til dáða Árið 1980 dró til stórtíðinda þegar Vigdís Finnbogadóttir var kjörin forseti Ís­ lands fyrst kvenna í lýðræðislegum kosn­ingum. Húsfreyjan brá sér á fund Vigdísar og birti mynd af henni á forsíðu. Ýmislegt bar á góma, meðal annars að við athöfnina hefði íslenska karlveldið birst í öllu sínu veldi en 108 karlar og 4 konur voru viðstödd athöfnina. Vigdís sagði að þessi staðreynd ætti að verða konum hvatn­ing til dáða. Á næstu árum má sjá aukna áherslu á heilsu, hreyfingu og mataræði. Rætt var við ýmsar konur á öllum aldri í því samhengi, til dæmis Jónínu Bene­dikts­ dóttur íþróttafræðing sem vakið hafði athygli með hressilegri morgunleikfimi í Ríkisútvarpinu. Lovísa Einarsdóttir íþrótta­kennari var tekin tali en hún átti frum­kvæðið að kvennahlaupi ÍSÍ. Einnig má nefna viðtal við Ragnhildi Ólafsdóttur skáld­konu sem flutti til Danmerkur 1938 og ílentist þar. Ýmislegt var tekið fyrir í viðtölum á þessum árum til dæmis konur sem fóru í nám á „gamals aldri“ og konur sem unnu við ýmis störf gjarnan tengd heilbrigði. Tíundi áratugurinn var mikill tískuáratugur þegar áhersla var lögð á útlit og fatnað. Það komst í tísku að fara í litgreiningu og ræddi Húsfreyjan við Heiðar Jónsson snyrti um þau mál, eitt af örfáum viðtölum við karla. Það vekur athygli hve fáar stjórn­mála­ konur koma við sögu Húsfreyjunnar en þeim fjölgaði verulega eftir að Kvenna­ listinn kom til sögunnar 1983. Árið 1994 var undantekning frá því en þá var rætt

við Jóhönnu Sigurðardóttur félags­mála­ ráðherra á ári fjölskyldunnar. Jóhanna var eina konan í ríkisstjórninni. Hún var spurð hvaða ráð hún gæfi ungum konum sem vildu fara út í stjórnmál: „Að kasta sér óhikað til sunds“, svaraði Jóhanna. Hún kallaði eftir aukinni stjórnmálaþátttöku kvenna, einkum í ríkisstjórn og sagði: „Það þarf að fá karlana til að viðurkenna, að þeir hafa engan rétt á að einoka ráðherrastólana.“ Árið 1994 varð nokkur breyting á Húsfreyjunni. Byrjað var að taka forsíðu­ viðtöl eða lífsreynsluviðtöl. Konur sögðu frá ævi sinni í ítarlegum viðtölum, einkum vel þekktar konur úr þjóðlífinu, flestar búsettar á höfuðborgarsvæðinu. Þar má nefna Guðrúnu Ásmundsdóttur leik­­konu, Aðalheiði Héðinsdóttur athafna­­konu í Kaffitári, Agnesi Löve tón­ listar­­­kennara, Fanný Jónmundsdóttur sýn­ingar­stúlku og verslunareiganda, Herdísi Egilsdóttur kennara og rithöfund, Þóru Guðmundsdóttur athafnakonu, Báru Magnúsdóttur í JSB og fleiri og fleiri. Aftur birtist ítarlegt viðtal við Vigdísi Finnbogadóttur en forsetaferli hennar lauk 1996.

Fjölbreytileiki í fyrirrúmi Eftir aldamótin 2000 færðist áherslan aftur yfir á kvenfélagskonur og hafa reglulega birst viðtöl við konur sem segja fréttir af starfi kvenfélaganna eða frá lífi sínu og starfi. Þar með leitaði Húsfreyjan aftur til uppruna síns. Á síðustu árum vekur athygli hve Húsfreyjan hefur lagt sig fram við að ræða við konur á öllum aldri um allt land; bændur, veitingakonur, frumkvöðla, kennara, hannyrða- eða hand­ verks­ konur, konur í forystu fyrir aldr­aða eða hvað sem þær eru að fást við.

Fjöl­breytileikinn er í fyrirrúmi og konur geta allt.

Konur taka völdin Árið 2008 markaði tímamót í íslenskri sögu. Efnahagslífið hrundi og mikill

samdráttur varð um sinn. Víða var kallað eftir kröftum kvenna til að „hreinsa upp eftir karlana“. Konur tóku við ýmsum embættum. Í ríkisstjórn Íslands varð Jó­ hanna Sigurðardóttir forsætisráðherra fyrst kvenna. Kona settist á biskupsstól og vígslubiskupsstól og kona tók við Bún­ aðar­sambandi Suðurlands svo að dæmi séu tekin. Margar þessara kvenna birtust á forsíðu Húsfreyjunnar og í viðtölum næstu árin. Jafnframt gerðust margar konur frumkvöðlar á sviði hönnunar, lækningajurta og alls konar framleiðslu. Þær hafa sannarlega verið kynntar á síðum Húsfreyjunnar. Á næstu árum var talað við fjölda kvenna og málefnin voru margvísleg. Til dæmis staða jafnréttis­ mála, börn með þroskaskerðingu og konur sem lögðu áherslu á andlegan styrk­leika. Má þar nefna Torfhildi Rúnu Gunnarsdóttur 60 ára nýstúdent sem gekk Jakobsveginn. Á 70 ára afmælinu er Húsfreyjan við hesta­ heilsu og verkefnin ærin. Í öðru tölublaði þessa árs var forsætisráðherrann Katrín Jakobsdóttir í forsíðuviðtali, önnur konan sem gegnir því embætti. Það er dæmi um þá byltingu sem orðið hefur á þeim 70 árum sem liðin eru frá því að Húsfreyjan hóf göngu sína en minnir um leið á hve hægt hefur gengið á sumum sviðum. Engu að síður hafa orðið gríðarlegar breytingar á stöðu kvenna hér á landi. Um árabil hefur kynjamisrétti mælst hvað minnst á Íslandi. Þetta er ekki síst að þakka þrotlausu starfi íslenskra kvennahreyfinga í baráttu fyrir réttindum kvenna og betra og réttlátara þjóðfélagi.

Gefum Katrínu síðasta orðið: „Það er mjög merkilegt og gleymist ekki að við vorum fyrst til að kjósa konu sem forseta í lýðræðislegum kosningum, Vigdísi Finn­ boga­dóttur. Við höfum oft verið að ryðja brautir og erum að því núna... Um leið er merkilegt að þótt það náist árangur þá verða bakslög, það er því ekkert sjálfgefið í jafnréttismálum, við þurfum alltaf að vera á vaktinni.“

Hamingjuóskir til Húsfreyjunnar með 70 ára afmælið 26

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 26

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Bestu óskir um gleðileg jól og heillaríkt nýtt ár

tjodbuningasilfur.is

NJÓTUM LÍFSINS GANGA OG SJÁLFSRÆKT Ævintýri í febrúar 2020 á Tenerife

Kristín Linda, Huglind og Inga Geirs, Skotgöngu Í boði er einstök vikudvöl, uppbyggingar- og lífsgæðanámskeið, gönguferðir, prjón/hekl, hvíld og samvera á eyjunni yndislegu Tenerife 18.-25. febrúar 2020 fyrir konur 40 ára og eldri. Inga Geirs hjá ferðaskrifstofunni Skotgöngu sér um fararstjórn, skipulag og gönguferðir. Kristín Linda sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar sér um námskeiðið: Njótum lífsins: Lífsgæði og líðan, huggulegur lífsstíll, heilsuhegðun í amstri dagsins, heilaheilsa, gildin þín og stefnuskrá. Hagnýtt og skemmtilegt alvöru námskeið, hæfilegar gönguferðir, samveru og prjóna-/ heklstundir, tækifæri til nýrra kynna.

•V ikuferð fyrir konur 40+ Stakar konur sérstaklega velkomnar • Beint flug og gott hótel: Catalonia Oro Negro á amerísku ströndinni. Innifalinn morgun- og kvöldverður, vatn og vín með matnum • Reyndur og vinsæll fararstjóri • Gagnlegt og skemmtilegt námskeið

Nánari upplýsingar og bókanir: inga@skotganga.co.uk · kristinlinda@huglind.is www.skotganga.co.uk

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 27

HEILSA OG HAMINGJA GANGA OG SJÁLFSRÆKT Ævintýri í apríl 2020 á Albir á Spáni Kristín Linda, Huglind og Inga Geirs, Skotgöngu

Einstök vikudvöl, uppbyggingar og lífsgæða námskeið, gönguferðir, prjón, hvíld og samvera á vinsælu fjögurra stjörnu hóteli á Albir á Alicante 24. apríl – 1. maí fyrir konur 40 ára og eldri. Inga Geirs hjá ferðaskrifstofunni Skotgöngu sér um fararstjórn, skipulag og gönguferðir.

Kristín Linda sálfræðingur og ritstjóri Húsfreyjunnar sér um námskeiðið: Listin að lifa, stefnumótun, vellíðan, hamingja og heilsusamlegur lífsstíll í einkalífi og starfi.

Hagnýtt og skemmtilegt alvöru námskeið, hæfilegar gönguferðir, samveru og prjóna-/ heklstundir.

•V ikuferð fyrir konur 40+ Stakar konur sérstaklega velkomnar • Beint flug og sama hótel allan tímann: Albir Playa, Hotel & Spa 4*. Innifalinn morgun- og kvöldverður, vatn og vín með matnum • Reyndur og vinsæll fararstjóri • Gagnlegt og skemmtilegt námskeið Nánari upplýsingar og bókanir: inga@skotganga.co.uk · kristinlinda@huglind.is www.skotganga.co.uk

27

6.11.2019 08:14

Matarþáttur Húsfreyjunnar

Minna og njóta Albert Eiríksson Prestur sem ég þekki fer starfs síns vegna í fjölmargar veislur. Hvort sem um er að ræða giftingarveislu, skírnarveislu eða erfidrykkju þá hefur hún sett sér einfalda reglu þegar kemur að veitingunum. Hún fær sér aðeins einu sinni á diskinn og velur eitthvað þrennt sem hana langar til að smakka á. Góð regla sem gaman væri að taka upp, að minnsta kosti að prófa.

Texti: Albert Eiríksson · Myndir: Silla Páls

Jólafastan er framundan með öllum sínum tónleikum, verslunarferðum, uppákomum, kaffi- og veitingahúsaferðum, jólabakstrinum og jólaundirbúningnum.

Skemmtilegar vikur, fullar af tilhlökkun og eftirvæntingu.

Segja má að jólafasta hafi öðlast nýja merkingu. Í stað þess að fasta, eins og nafnið gefur til kynna, þá gleymum við okkur í daglegum allsnægtum nútímans. Talandi um allsnægtir, það má eiginlega segja að við höfum

tekið jólahlaðborðum og jólaglöggi opnum örmum þegar þau komust í tísku seint á síðustu öld. Fórum alla leið og gott betur eins og okkur Íslendingum hættir til að gera.

Blómatími jólahlaðborðanna eins og þau voru er að mestu liðinn en sem betur fer gerum við okkur dagamun í mat á aðventunni. Einfaldari jólahlaðborð en voru og svo bjóða fjölmargir veitingastaðir upp á aðventumatseðil með jólalegu ívafi.

Aðventan er tími til að njóta. Við þurfum ekkert að fara á „alla tónleikana” eða út að borða með vinunum flesta virka daga í desember frekar en við þurfum ekki að fá okkur allar tegundirnar á hlaðborðinu. Fá sér færri tegundir og njóta. alberteldar.com

Gaman er að hittast með góðum vinum og borða saman smárétti á aðventunni. Njóta samverunnar og finna jólatilhlökkunina. Sætabrauðsdrengirnir eru þekktir fyrir að kunna að njóta. Þeir hittast reglulega og borða saman góðan mat. Frá vinstri Gissur Páll, Halldór, Albert, Bergþór, Viðar og Hlöðver.

28

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 28

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Rauðrófusíld 1 dl mæjónes ½ dl sýrður rjómi 2 dl brytjuð, marineruð síld 1 lítið rautt epli, skorið í bita 1 dl saxaðar niðursoðnar rauðrófur 1 msk saxaður blaðlaukur Blandið öllu saman og látið standa í nokkrar klukkustundir í ísskáp eða yfir nótt.

Rauðrófusíld. Litfagurt síldarsalatið bragðast einstaklega vel.

Lifrarkæfa 300 g hökkuð svínalifur (eða kindalifur) 150 g svínafita 1 laukur, saxaður smátt 1 ½ tsk salt ½ tsk pipar ¼ tsk negull

¼ tsk kanill 1 tsk allrahanda 2 msk hveiti 1 egg 4-5 beikonsneiðar 2 msk rúsínur 1 msk portvín

Blandið saman í skál: Lifur, fitu, kryddi, hveiti og eggi. Látið í form og bakið í vatnsbaði við 150°C í um klukkustund. Látið kólna og hvolfið á form. Á meðan lifrarkæfan er í ofninum er upplagt að hella portvíni yfir rúsínurnar og geyma. Steikið beikonið, skerið það í bita, setjið yfir lifrarkæfuna ásamt rúsínunum.

Lifrarkæfa. Bragðmikil, vel krydduð lifrarkæfa með góðu brauði er herramannsmatur.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 29

29

6.11.2019 08:14

Steikt rauðspretta – remúlaði 500-600 g rauðspretta hveiti olía salt og pipar

Veltið rauðsprettunni upp úr hveiti og steikið á báðum hliðum upp úr olíu. Kryddið með salti og pipar.

Remúlaði 2 msk mæjónes 2 msk grísk jógúrt ½ dl fínthakkaður blaðlaukur ½ tsk Dijon sinnep 1 msk saxaður kapers 2/3 dl sýrðar gúrkur, saxaðar 1/3 tsk túrmerik (eða karrý) Blandið öllu saman.

30

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 30

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Fiskbollur með brúnni lauksósu 300-400 g fiskur 1 tsk salt ½ tsk pipar 1 laukur 1/3 tsk múskat ½ tsk hvítlauksduft 3 msk hveiti 2 msk kartöflumjöl 1 egg 1 dl rjómi Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 31

Setjið allt í matvinnsluvél og maukið vel. Látið standa í ísskáp í nokkrar klukkustundir.

Mótið litlar fiskibollur og steikið í olíu á pönnu. Skerið niður lauk og steikið með. Stráið einni matseið af hveiti yfir, bætið við sósulit, 1/2 tsk sykri og heitu vatni. Sjóðið í nokkrar mínútur.

31

6.11.2019 08:14

Lummur með laxamús 2 ½ dl hveiti 1 tsk lyftiduft 1 tsk púðursykur 1/2 tsk salt 3-4 dl (soja)mjólk 1 egg 1 msk matarolía Blandið öllu saman og hrærið kekkjalaust, þynnið með mjólk ef þarf. Gott er að geyma lummudeig í tvær til fjórar klukkustundir áður en byrjað er á bakstrinum. Steikið lummur á heitri pönnu.

Laxamús 1 dl rjómaostur 1-2 msk rjómi 1 dl reyktur lax ½ pera 1 msk gráðaostur Setjið allt í matvinnsluvél og maukið vel. Sprautið eða smyrjið yfir lummurnar og skreytið með peru og laxi.

Lummur með laxamús er kjörinn forréttur, smáréttur eða á hlaðborð.

Eplaeftirréttur 2 græn epli 50 g smjör 2 msk olía 2 b eplakökurasp 1 msk kanill 1/3 tsk salt 3 b eplamús þeyttur rjómi

Eplaeftirréttur. Einfaldur og góður eftirréttur sem má útbúa með fyrirvara og setja rjómann yfir rétt áður en hann er borinn fram.

32

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 32

Afhýðið eplin og skerið í frekar litla bita. Setjið á pönnu ásamt smjöri og olíu og látið mýkjast í nokkrar mínútur. Bætið við kanil, eplakökuraspi og salti. Takið af og látið kólna.

Setjið eplin neðst í skál, eplamús ofan á og endurtakið. Setjið þeyttan rjóma efst.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 33

33

6.11.2019 08:14

Kókosbolluriz à l’amande 3-4 dl rjómi 2 b kaldur hrísgrjónagrautur 1 tsk vanillusykur 3 kókosbollur 2-3 bollar fersk jarðarber 100 g súkkulaði safi úr ½ sítrónu Stífþeytið rjóma, bætið við hrísgrjónagraut, vanillu, kókosbollum, helmingnum af jarðarberjunum, súkkulaði og sítrónusafa og blandið saman með sleikju. Setjið í skálar eða form. Skreytið með restinni af jarðarberjunum og súkkulaði.

Hindberjasósa 1 b frosin hindber 2 tsk sykur Setjið hindber og sykur í pott og látið suðuna koma upp, slökkvið þá undir og hrærið í. Berið sósuna fram volga með eftirréttinum.

Kókosbollu-riz à l’amande. Hægt er að nota hvaða fersku ber sem er og ykkar uppáhaldssúkkulaði.

Albert Eiríksson & Bergþór Pálsson Kæru konur!

albert.eiriksson@gmail.com / 864 2728 bergthor.palsson@gmail.com / 896 3389

Okkur til mikillar ánægju höfum við hitt kvenfélagskonur og klúbba og spjallað um m.a. borðsiði og daglegt líf á léttum nótum með söng og fleira skemmtilegu.

Ef þið viljið bóka slíka skemmtun, eru netföng okkar og símanúmer hér að ofan.

Bestu kveðjur, Albert og Bergþór.

34

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 34

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

GLÆSILEGUR DÖMUFATNAÐUR Frábært úrval af fatnaði frá hinum ýmsu löndum STÆRÐIR 36-54

Fyrir íslenska veðráttu Traust í 80 ár

Jólavörurnar komnar í hús.

Mikið úrval af náttfatnaði og náttsloppum frá Trofé og Huber.

Verið velkomin í Ynju Glæsibæ

Fylgdu okkur á facebook

Álfheimum 74 · Sími 544 4088 Skipholti 29b • S. 551 4422

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 35

35

6.11.2019 08:14

Mannasiðir

Hlaðborð Albert Eiríksson

Hvernig á að bera sig að, hvað má og hvað má ekki

Kosturinn við að fara á hlaðborð er að þá getum við bragðað á fjölmörgum tegundum, mat sem við mundum kannski annars ekki smakka á. Ekki er girnilegt að blanda öllu saman sem er á hlaðborðinu á diskinn og setja svo vel af sósu yfir… Á hlaðborðum förum við margar ferðir og fáum okkur lítið í einu og erum lengi að borða. Byrjum á forréttinum síðan aðalréttinum og loks eftirréttinum. Það er í góðu lagi að fara tvisvar til að fá sér forrétt og þess vegna þrisvar í aðalréttinn. Það er bæði snyrtilegra og minnkar líkur á biðröðum við borðið. Við fáum okkur alltaf nýjan disk og skiljum þann óhreina eftir á borðinu. Þjónninn tekur hann á meðan við sækjum okkur meira.

36

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 36

Það þarf ekkert að borða „fyrir allan peninginn”, borða á sig gat þannig að þurfi að hneppa frá eða þannig að fólk standi á blístri. Betra er að fara oftar, taka minna í einu og njóta. Alls ekki hrúga þannig á diskinn að þjónninn fari með matinn hálfétinn í eldhúsið og endar hann þá í ruslinu. Já, og alls ekki svelta sig allan daginn áður en hlaðborðið byrjar. Það er aldrei gaman að mæta aðframkominn af hungri hvorki í hlaðborð né annað.

Hvort tveggja tíðkast; að við tökum ný hnífapör eða notum okkar aftur og aftur. Ef við tökum ný, þá leggjum við hnífapörin saman á diskinum til merkis um að við séum hætt.

Ef við notum hnífapörin aftur þá leggjum við þau til hliðar við diskinn þegar við förum næstu ferð að hlaðborðinu.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:14

Menning

Frú Elísabet Jónsdóttir

Kvikmynd um kvenfélagskonu

Á

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Daníel Starrason og úr einkasafni

kvenréttindadaginn þann 19. júní var frumsýnd í menningarhúsinu Hofi á Akureyri heimildarmynd um íslenska kvenfélagskonu, frú Elísabetu Jónsdóttur frá Grenjaðarstað í Aðaldal, og lög eftir hana flutt. Elísabet hefði orðið 150 ára í ár. Hún barðist ötullega fyrir kosningarétti kvenna og stóð að stofnun þriggja kvenfélaga.

Fanney Kristjáns Snjólaugardóttir, tónlistarkona og verkefna­ stjóri, ákvað að gera heimildarmynd um frú Elísabetu. Hún fékk í lið með sér Önnu Steinunni Ólafsdóttur kvikmyndagerðarkonu, Jenný Láru Arnórsdóttur, leikkonu og leikstjóra, og Elvar Egils­ son kvik­myndagerðarmann sem hafa unnið ötullega að verkinu um þriggja ára skeið ásamt fleirum. Verkið var fram­kvæmanlegt vegna vinnu þeirra, menningarstyrkja og fjármögnunar á Karolina Fund.

Fanney segir frú Elísabetu dæmi um konu sem hafi verið beitt þöggun og svo kallaðri druslustimplun, slut-shaming, þar sem verk hennar voru kveðin niður vegna ástarlífs hennar, en það er ein þeirra leiða sem beitt hefur verið í gegnum aldirnar til að gera lítið úr konum og verkum þeirra í samfélagi feðraveldisins.

Frú Elísabet var fædd árið 1869, lærði orgelleik í æsku á Eyrarbakka og var organisti og prestsfrú á Grenjaðarstað í Aðal­ dal á árunum 1907-1931. Hún var ein af fyrstu konunum á Íslandi til að fá tónlist sína birta á prenti því að sönglag hennar Farfuglarnir birt­ist í Óðni 1915. Söngheftið Þrá með lögum hennar kom svo út árið 1949, eftir andlát hennar.

Elísabet var gáfuð og kjarkmikil kona. Henni var umhugað um sam­ félagið sem hún bjó í og hafði sér­ stakan áhuga á réttindum kvenna og kven­félögum. Hún var einn af stofnendum Kvenfélags Stokks­ eyrarprestakalls árið 1888, þá aðeins 19 ára gömul. Síðar dvaldi hún á Húsavík og var frumkvöðull að því að þar yrði stofnað kvenfélag og stofnaði svo Kvenfélag Aðaldæla í Þingeyjarsýslu og var fyrsta for­stöðu­kona þess 1908-1924.

Félagsstarfið var henni mikilvægt Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 37

Frú Elísabet Jónsdóttir.

og var þar unnið mikið hugsjónastarf þar sem markmiðið var þroski einstaklingsins, bæði félagslegur og andlegur. Hún kom því strax á, að á kvenfélagsfundum flyttu konurnar erindi, um efni sem var fyrirfram ákveðið eða sjálfvalið. Kvenfélagið stóð undir hennar stjórn fyrir útgáfu blaðsins Framtíðarinnar sem var handskrifað og gekk bæja á milli. Þar voru margar forvitnilegar greinar um nautgriparækt, garðrækt og heimspekileg málefni.

Fanney flutti árið 2017 lögin úr sönglagahefti Elísabetar, Þrá, ásamt Helgu Kvam tónlistarkonu á Grenjaðarstað í Aðaldal.

Eftir það ákvað Fanney að ráðast í gerð myndarinnar, útsetja lögin fyrir fleiri hljóðfæri og gera þau aðgengileg landsmönnum á tónlistarveitunni Spotify. Konur sjá um allan hljóðfæraleik á upptökunum og var stúlknakór Akureyrarkirkju fenginn til að flytja tvö lög. Það er til fyrir­myndar og eftirbreytni þegar ungar konur dags­ins í dag dusta rykið af verkum geng­ inna merkiskvenna og bæta þar með nafni þeirra og verkum inn í sögu okkar Íslendinga þar sem verkum karla hefur hingað til verið fremur haldið til haga og hampað en verkum kvenna. Væntanlega mætti hefja til vegs og virðingar verk mun fleiri kvenfélagskvenna og annarra kvenna sem ekki hafa notið þeirrar athygli og varðveislu sem þeim ber og bæta þar með ögn úr því mikla kynbundna ójafnvægi sem einkennir sögu þjóðarinnar.

Hugum að því!

Aðstandendur myndarinnar: F.v. Elvar Egilsson, Jenný Lára Arnórsdóttir, Fanney Kristjáns og Snjólaugardóttir og Anna Steinunn Ólafsdóttir.

37

6.11.2019 08:14

Leiðbeiningastöð heimilanna

Blóm á aðventu og um jól Vilmundur Hansen

J

ólin eru handan við hornið og því ekki úr vegi að fjalla lítillega um vinsælustu jólablómin. Jólastjörnur eru líklega þær pottaplöntur sem flestir tengja við jólin en riddaraliljur og jólakaktus fylgja þar fast á eftir.

Jólastjörnur eiga rætur sínar að rekja til Mexíkó, nánar tiltekið til héraðsins Taxco þar sem þær vaxa sem runnar eða lítil tré.

Löngu fyrir komu Evrópumanna vestur um haf ræktuðu innfæddir jólastjörnur vegna litadýrðarinnar og var litið á þær sem tákn um hreinleika. Innfæddir lit­ uðu klæði með rauðum blöðum jóla­ stjörnunnar og mölluðu lyf gegn sótthita úr hvítum mjólkursafa hennar.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

Pakka inn og ekki í kaldan bílinn Jólastjörnur eru ekki auðveldustu plönt­ urn­ar í ræktun til að halda lifandi en langt frá því að vera þær erfiðustu. Jurtin þrífst best við 12-21°C en endist best við neðri mörkin. Þegar jólastjarna er keypt skal láta pakka henni inn eða taka með sér um­búðir til að pakka henni áður en hún er borin út úr verslunni. Það má alls ekki geyma þær lengi úti í köldum bíl, þar sem þær fá kuldasjokk, og því ráðlegt að fara með þær strax í hús.

Volgt vatn lítið og oft Best er að vökva jólastjörnur lítið en oft og með volgu vatni. Moldin má aldrei þorna alveg og það má ekki heldur láta pottinn standa í vatni. Látið því pottinn standa í djúpri pottahlíf sem fyllt er í botninn með vikri. Þannig stendur jólastjarnan ekki í vatni en nýtur góðs af uppgufun og loftraki leikur um hana. Jólastjörnur þurfa góða birtu og þrífast best í björtu herbergi eða í austur- eða vesturglugga.

Jólastjörnur hafa verið í ræktun á Íslandi frá því skömmu fyrir 1960. Í dag eru ræktaðar og seld eru hátt í hundrað þúsund plöntur fyrir jólin.

38

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 38

Þjóðverjinn Albert Ecke sem settist að Hollywood árið 1902 var gríðarlega heillaður af jólastjörnunni og hóf ræktun hennar í stórum stíl og seldi greinar á aðventunni. Árið 1920 tókst syni hans að fram­ rækta dvergafbrigði af jólastjörnu þannig að hægt var að rækta hana í potti. Hann lagði mikla vinnu í að kynna hana og tengja rauða litinn jólunum. Það má því segja að Ecke yngri sé faðir jólastjörnunnar eins og við þekkjum hana í dag. Í dag er hægt að fá rauðar, fölrauðar og hvítar jólastjörnur.

Jólastjörnur geta valdið ofnæmi eða ertingu í húð hjá fólki sem er viðkvæmt fyrir slíku en plantan er ekki hættulega eitruð eins og stundum er haldið fram.

Rannsóknir sýna að blöð jólastjörnunnar geta valdið uppköstum sé þeirra neytt í miklum mæli. Þrátt fyrir þetta er engin ástæða til að setja hana í jólasalatið þar sem hún er sögð mjög bragðvond.

Jólakaktus Þessi algengi kaktus gengur undir ýmsum heitum eins og haust-, nóvember-, eða krabbakaktus, algengasta heitið er þó að

öllum líkindum jólakaktus, sérstaklega þegar hann blómstrar um jólahátíðina.

Jólakaktusinn er upprunninn á Amazon­ svæði Suður-Ameríku, nánar tiltekið í Bras­ilíu, þar sem hann vex sem ásæta upp í trjá­krónum.

Hálfskuggi Ólíkt flestum öðrum kaktusum vex jólakaktusinn því í raka og skugga. Þetta gerir það að verkum að hann dafnar best í hálfskugga og þolir talsvert meiri vökvun en aðrir kaktusar. Kjörhiti hans er 1520°C. Eftir að blómgun lýkur er gott að hvíla hann á svölum stað og draga úr vökvun í nokkrar vikur. Jólakaktusa er hægt að fá í ýmsum litum; rauðum, hvítum, bleikum og lillabláum.

Riddarastjarna Riddarastjarna eða amaryllis eins og Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

þessi glæsilega laukplanta er oft nefnd er upprunnin í Suður-Ameríku en hefur dreifst þaðan sem pottaplanta vegna þess hversu harðger og auðveld hún er í ræktun auk þess að vera blómviljug.

Blómin eru í mörgum litum, rauð, hvít og bleik auk þess sem þau geta verið marglit. Áður en laukurinn er settur í mold er gott að láta neðri hluta hans standa í volgu vatni í nokkra klukkutíma þar sem slíkt hraðar rótarmyndun. Amaryllislaukar þrífast best í næringarríkum og vel framræstum moldarjarðvegi við 15-20°C.

Þegar lauknum er komið fyrir í potti skal láta helming til einn þriðja af honum standa upp úr moldinni en þrýsta henni þéttingsfast að neðri hlutanum án þess þó að skemma ræturnar séu þær farnar að myndast.

Moldin í pottunum skal alltaf vera rök yfir vaxtartímann en laukurinn þolir nokk­urn þurrk á meðan hann er í hvíld,“ segir Vilmundur Hansen garð­yrkju­fræð­ ing­ur.

Lifandi heimili góð fyrir sálina Það er fallegt og gott fyrir sálina að lífga upp á heimilið á árstíðabundinn hátt og draga þannig úr einhæfni og fábreytileika.

Lifandi pottablóm eru þannig gerð að þau kalla á athygli bæði vegna þess að það þarf að vökva þau og annast og með síbreytileika sínum þegar þau vaxa og blómstra. Njótum aðventu og jóla meðal annars með pottablómum sem einmitt fara svo vel með kertaljósum. Saman gefa lifandi blóm og ljós, líf, fegurð og huggulegheit á heimilið í skammdeginu.

Ævintýraleg verslun í Mosfellsbæ

EYRAVEGUR 7, SELFOSS Háholti 14 · Sími 553 1900 Erum líka á Facebook, – kíktu á okkur Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 39

www.gleraugnagalleri.is

Sími: 482-1144 39

6.11.2019 08:15

Góðar gjafir til sölu hjá KÍ Pantið tímanlega fyrir jólin!

HU´ SFREYJAN KVEN FÉLA GASA 4. TB MBAN L. 70 D ÍSL . ÁRG VERÐ AND . 201 S KR. 1 9 795

jákvæð

og hvet

jandi

Gjafaáskrift að Húsfreyjunni er góð jóla- og tækifærisgjöf sem gleður allt árið. Sendum fallegt gjafabréf og jólablaðið í kaupbæti hvert á land sem er.

Jólaskre

ytingar úr náttú runni Verðla unasja lið Haf Hollari smákök ur Verðla unaljóð Jólablóm in

GRÍPIÐ T Eliza R ÆKIFÆRIN eid 9 770 018

Verð frá 1. jan. 2020 kr. 5.900

KÍ

ISSN

B=170 mm H=155 mm Hvítt Pantone 293 Húsfrey jan 4. tbl.

2019 Pantone 110 4

0018-798

798008

04

Svart 1

Svunta KÍ með áletruninni „Bökum betra samfélag“.

Fáanleg í grænu, bleiku, bláu og svörtu.

Verð kr. 4.500

sdóttir na Jóakim Jenný iningastöð heimilan Leiðbe

Möppur fyrir Húsfreyjuna.

Hver mappa tekur 3 árganga af Húsfreyjunni eða 12 blöð alls.

Verð kr. 1.500 stk.

Rafræn próförk.

Vinsamlega farið mjög vandlega yfir prentliti og -stærðir á þessari próförk. Með samþykki prófarkarinnar er kaupandi ábyrgur fyrir útliti, prentlitum og -stærðum.

Kvenfélagasamband Íslands

75119

Rúnar

310818vr

Bókin „Þú ert snillingur“ er lífleg og gagnleg heilræðabók full af einföldum ráðum og góðum hugmyndum um hvernig einfalda má daglegt líf og spara stórfé í heimilisrekstrinum.

Verð kr. 3.500

40

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 40

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 Pantið með því að hringja í síma 552 7430 eða senda tölvupóst á kvenfelag@kvenfelag.is 6.11.2019 08:15

Húsfreyjan 70 ára

Matargerð og uppskriftir í sögu þjóðar Guðrún Hallgrímsdóttir

Þ

ær settu markið hátt konurnar sem hófu útgáfu Húsfreyjunnar árið 1950. Blaðinu var ætlað að efla hús­ freyjur til að styðja að heill og hamingju heimilanna, minn­ ugar þess „að heimilin eru hyrningarsteinar þjóðfélagsins.“ Til þess að svo megi verða þarf að uppfræða og leiðbeina. Því hlutverki sinnir Húsfreyjan af ástríðu.

Guðrún Hallgrímsdóttir matvælaverkfræðingur er með víðtæka reynslu úr matvælaiðnaði, jafnt sjávarútvegi sem landbúnaði og stjórnsýslu. Hún hefur unnið við matvælaeftirlit og gæðastjórnun í sjávarútvegi, vottun lífrænna afurða og sjálfbærra fiskveiða. Guðrún hefur fjallað um íslenska matarhefð, rannsakað nýtingu þörunga til manneldis og haldið fyrirlestra og skrifað greinar um nýtingu þeirra.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 41

Árið 1950 var skömmtun enn við lýði og eftir eyðslu eftirstríðsáranna kominn gjaldeyrisskortur. Það var því skortur á ýmsum vörutegundum en jafnframt fór hagur fólks batnandi, það gat orðið leyft sér örlítinn munað.

Viðfangsefni fyrsta tölublaðsins voru metnaðarfull. Jón Sigurðsson borgar­ læknir fjallaði um smithættu samfara upp­þvotti og sagt var frá tækninýjung, hrað­ suðupotti. Enginn sérstakur mat­ reiðslu­­þáttur var í blaðinu en fjallað um hollustu spínats og njóla, síldar og lýsis og þörfina fyrir A- og D-vítamín. Þá voru í blaðinu uppskriftir að hollu brauði, hafrakökum og marengskökum sem kölluðust sykurstirni.

Segja má að þetta fyrsta tölublað hafi strax gefið tóninn. Hagsýni og hollusta var í fyrir­rúmi. Með 2. tbl. verða rit­stjórnar­ skipti. Nýr ritstjóri leggur áherslu á að allir, jafnt karlar sem konur „leggi fram krafta sína eins og þeir best geti notið sín“ og „allt hið góða byrjar heima.“ Undir þetta hefðum við Rauðsokkar getað tekið tæpum 20 árum seinna, hefðum við haft vit á að lesa Húsfreyjuna. Í blaðinu fræddi borgarlæknir húsfreyjur landsins um matareitranir og uppskriftir birtast undir þeim látlausa titli: „Fyrir munn og maga.“ Þar er að finna uppskriftina „Litlar ljúffengar tvíbökur, ágætar í sykurleysinu.“ Óhætt er að segja að pennar Húsfreyjunnar hafi verið hagsýnir og jafnvel langt á undan sinni samtíð. Það sést vel í pistli um linsur í 1. tbl. 2. árg. þar sem rakið er hve góð og ódýr fæða þær séu. Sá böggull fylgi þó skammrifi að þær fáist eingöngu hjá KEA á Akureyri!

41

6.11.2019 08:15

Hvað kostar að kaupa í matinn? Í öðrum árgangi er leitað til húsmæðraskóla landsins og fengin frá þeim svör við því hvað hádegismatur fyrir 6 manna fjölskyldu í eina viku kosti. Matseðlar skulu „miða við að efni í matinn sé ódýrt sem kostur er, fæðan innihaldi jafnframt næringarefni í allri fjölbreytni.“ Þótt mikið sé sparað eru matseðlarnir fjölbreyttir, hollusta höfð í fyrirrúmi, en sumt þætti óvanalegt í dag. Þarna má finna hvalkjöt á matseðlinum einu sinni í viku, enda hafði hvalstöðin í Hvalfirði nýlega hafið starfssemi sína. Sojabaunakökur úr kjötafgöngum, kálbögglar með fiskdeigi, mjólkursúpa úr mjólk sem þykkt er með hveitijafningi og rúsínum, áfasúpa úr súrri mjólk og púðursykri með þeyttum rjóma, eða hafrasúpa með sveskjum og þeyttum rjóma. Þarna er siginn fiskur laugardagsmatur og fleira þótti fiskur en þorskur og ýsa; á matseðli var steiktur karfi. Það var svo sannarlega hægt að spara. En strax ári seinna sjást uppskriftir af hvers kyns kökum og sælgæti, svo sem vanillukaramellum, döðlulengjum og sykruðum appelsínuberki. Enda þess ekki langt að bíða að birtar væru greinar um tannheilsu og sætindaát skólabarna.

En Húsfreyjan er þó sjálfri sér samkvæm: Með fáeinum undantekningum er langt fram á 7. áratug leiðbeint um hófsemi og sparsemi, ráðlagt hvernig á hagkvæman hátt má elda hollan og góðan mat. En uppskriftir að dýrum ávaxtakökum með 4 eða 5 eggjum, valhnetum, gráfíkjum og öðru góðgæti eru freistandi.

Mig dauðlangar að fara að baka, sérstaklega alls kyns veislukökur og frumlegar smákökur.

Manneldisþættir Árið 1953 hófst fastur þáttur: Manneldisþáttur. Ævinlega var fjallað um ákveðið viðfangsefni og síðan birtar uppskriftir í tengslum við það. Í fyrsta þætti voru kartöflur og kartöfluneysla umfjöllunarefnið og fylgdu fjölbreyttar kartöfluuppskriftir í kjölfarið. Næst voru það ostar, þá síld með hvatningu um að hafa hana oftar á

42

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 42

borðum, geymsla á kjöti, epli á ýmsa vegu og svo mætti lengi telja. 1957 er fjallað um hænsni með þeim formála að það hafi „löngum þótt eins og að bjóða hundi heila köku að bjóða Íslendingum hænsnakjöt.“ Þessir þættir voru afar vandaðir og eru enn þann dag í dag stórfróðlegir. Þeir voru árstíðatengdir, á vetrarmánuðum var fjallað um hrogn og lifur, hollusta rómuð og fjölbreyttar uppskriftir fylgdu, garðávexti að sumrinu, sláturafurðir að hausti, í jólablaði spurt hvað skuli baka til jóla. Þegar komið er fram yfir aldamótin skiptir að vísu ekki lengur svo miklu máli hvað féll til, heldur ráða hátíðir og viðburðir meiru. Árið 1961 er viðfangsefnið fiskur og áhersla lögð á meiri fjölbreytni í matreiðslu hans. Hollustan er rómuð og uppskriftir að fjölda spennandi rétta fylgdu. Sama ár er hollusta grænmetis tíunduð, rekinn áróður fyrir aukinni grænmetisneyslu, í kjölfarið birtar uppskriftir að salötum með sósum sem þó allar innihalda sykur. Í sama blaði er að finna kynstur tertuuppskrifta. Það læðist að manni sá grunur að hugsanlega tækist húsfreyjum að fá heimilisfólk til að leggja sér grænmeti til munns væri terta í boði. Grænmeti er reyndar afar oft viðfangsefni manneldisþáttarins.

1963 skrifar Ingólfur Davíðsson fróðlegan þátt um hollustu grænmetis, gerir tannskemmdir að

umræðuefni o g lýsir matseðli norskra skólabarna og kennara þeirra í baráttu gegn tannátu. Í nestistíma skulu allir borða nestið þurrt, tyggja vel, drekka

síðan og að lokum naga gulrót. Voru kennarar jafn óvanir og börnin að tyggja matinn þurran og tók nestistíminn miklu lengri tíma en áður.

Leitast er við að hafa uppskriftir einfaldar, hollar og ódýrar. Þó er brugðið út af því í 2. tbl. 1954 með uppskrift að ábætisköku „handa þeim sem leiknir eru í matargerðarlistinni og vilja bregða fyrir sig nýjung við hátíðlegt tækifæri.“ Birt er uppskrift að franskri ábætisköku með marengsbotni:

FRÖNSK ÁBÆTISKAKA 1 makrónubotn 3 egg 4 dl rjómi 7 bl. matarlím 125 g sykur vanilla 50 g lítið sætt súkkulaði 1 – 2 ananashringir valhnetur 100 g hjúpsúkkulaði Eggjarauðurnar eru hrærðar með sykrinum. Matarlímið lagt í bleyti, brætt og kælt og hrært út í eggin. Þá er súkkulaðið, ananasinn og hneturnar, sem allt hefur verið brytjað, hrært saman við og síðan vanillan, þeytti rjóminn og loks stífþeyttar eggjahvíturnar. Þegar búðingurinn byrjar að hlaupa saman, er honum hellt ofan á makrónubotninn. Þegar búðingurinn er stífur, er hann hulinn með hjúpsúkkulaði og þegar súkkulaðið er orðið vel kalt og hart, er ábætiskakan skreytt með þeyttum rjóma.

Manneldisþættir 13. árgangs 1962 voru afar fjölbreyttir. Í öðru tbl. var fjallað um eggjabakstur, betur þekktur sem soufflé. Að vanda voru leiðbeiningar greinargóðar og fylgdu uppskriftir að forréttum, aðalréttum og eftirréttum og sú gullvæga regla tíunduð að láta gestina bíða eftir eggjabakstrinum en ekki eggjabaksturinn eftir gestunum.

Sýrt grænmeti var umfjöllunarefni 3. tbl. og uppskrift gefin að sykruðu, sýrðu tómötunum sem stundum voru hafðir í Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

eftirrétt. Í næsta tbl. var fjallað um hlaup: Ávaxtahlaup, fiskihlaup, kjöthlaup, grænmetishlaup, hvernig mætti skíra vökvann, skerpa á bragði, tryggja að vökvinn hlaupi og hvaða hlaup hentaði hvaða rétti. Þessu fylgdu uppskriftir að fjölbreyttum réttum.

Laufabrauðsgerð fær ítarlega umfjöllun árið 1973 og fylgir fjöldi mynda af útskornu laufabrauði. Tilefnið er 1100 ára afmæli Íslandsbyggðar.

Sama ár er skemmtilegur og fróðlegur þáttur: „Úr gömlum matreiðslubókum.“ Hugmyndaauðgi hús­mæðra­ kenn­ar­anna sem önnuðust mann­eldis­þáttinn voru engin tak­ mörk sett. Á næstu árum greindu þær frá fjörefnum í fæð­ unni, heilbrigðisskoðun og kjör­mati dilkakjöts, rituðu varn­ aðarorð vegna offitu, og „Allt um egg og egg í allt.“ Um þau segir að þau hafi verið „talin dýr og því af mörgum álitin munaður. Margar húsmæður hef ég séð kaupa tvö til fjögur egg í einu, líklega í bakstur eða ofan á brauð, en ekki hikað við að kaupa pakkamat og kex, sem er margfalt dýrara í næringarlegu tilliti, þótt ummál þess sé stærra en eggjanna.“ Hér hafa aðeins nokkur umfjöllunarefni manneldisþáttanna verið talin upp. Hvernig væri að búa til skrá í stafrófsröð með öllum efnisþáttum manneldisþáttanna og gera aðgengilega á netinu? Síðan mætti bæta við nýrri þekkingu, öðru hráefni og nýjum uppskriftum, hugsanlega eins konar Wikipediu á matarsviði. Mér kemur strax í hug að við þáttinn um hlaup mætti bæta ábendingum um notkun þörunga eins og fjörugrasa og sjávarkræðu sem ríkir eru að hleypiefnum og troðfullir af hollustu. Ég hef ekki rekist á manneldisþátt um þörunga sem svo sannarlega væri í anda Húsfreyjunnar vegna hollustu þeirra, auðvelds aðgengis og af umhverfisástæðum. Að vísu nefnir Þuriður Hermannsdóttir þörunga í fróðlegri umfjöllun sinni um macrobiotic-fæðu í 2. tbl. 1990 og leggur áherslu á daglega neyslu þeirra.

Erlend áhrif Þegar Húsfreyjan hóf göngu sína voru matarvenjur almennings á Íslandi ennþá fábreyttar, soðinn fiskur, ýmist nýr, saltaður eða siginn, saltað eða reykt lambakjöt, lambasteik til Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 43

hátíðabrigða, grænmeti nánast eingöngu rótargrænmeti og kál og brauðin voru vísitölubrauðin, rúgbrauð, franskbrauð og normalbrauð.

Með auknum

innflutningi á 7. áratugnum og ekki síst samfara fjölgun útlendinga sem settust hér að á síðari hluta 20. aldarinnar breyttist mjög matarsmekkur landsmanna og fleira varð matur en feitt kjöt. Má segja að allan áttunda áratuginn hafi Húsfreyjan verið að kynna nýjungar ættaðar erlendis frá. Í matarþætti 3. tbl. 70. árgangs Húsfreyjunnar eru uppskriftir að ljúffengum réttum frá Alberti Eiríkssyni sem heita tagliatelle með beikoni og sveppum, pasta með kapers og rósmarin, eggaldin og kínóasalat o.s.frv. Í manneldisþætti árið 1962 er fjallað um makkarónu- og hrísgrjónarétti og er augljóst af umfjölluninni að pastaréttir eru nánast óþekktir á Íslandi ef frá eru taldar makkarónur sem gjarnan voru soðnar sem útákast í mjólkurgrauta og -súpur. Pastaréttir finnast fyrst í matreiðsluþætti Hilmars B. Jónssonar árið 1988. Þar er lýsing á pasta, hvað það sé og hvernig notað. Þessu fylgdu uppskriftir og girnilegar myndir. Í manneldisþætti árið 1969 er greinargóð og fróðleg umfjöllun um svínakjöt og notkun þess og þess getið að kjötið sé „ekki orðið tiltölulega eins dýrt og áður.“ Úr þessu fer að bera á ýmsum nýjungum. Árið eftir er sagt frá humri, rækju, hörpuskel og kræklingi, ítarlegar leiðbeiningar

gefnar um meðhöndlun humars og birtar nánast guðdómlegar uppskriftir. Í lok manneldisþáttarins birtast síðan „nokkrar kökuuppskriftir handa þeim sem ekki hafa áhuga á skelfiski.“ Höfundur þessa pistils rifjar upp að humri sem í upphafi sjöunda áratugarins var þíddur upp á rannsóknastofu til mælinga var hreinlega fleygt, aðeins fáir gátu hugsað sér að leggja hann sér til munns. Sama ár er í manneldisþætti fjallað um sveppi: „Færið ykkur sveppina í nyt“ og bent á að sjálfsagt þyki að fara til berja: „væri ekki reynandi að fara til sveppa!“ Á því varð þó nokkur bið. Árið 1984 er fjallað vandlega um sveppi, fólki kennt að þekkja þá og nákvæmar teikningar fylgja til skýringar. „Gómsætir réttir frá Tyrklandi“ var yfirskrift manneldisþáttar 1975 og var þar ýmislegt framandi. Sama ár var fjallað um hamborgara og árið eftir var þáttur helgaður hænsnaréttum og stendur þar: „Hænsni eru að verða algengur og vinsæll söluvarningur.“ Í uppskriftum er fyrst og fremst talað um unghænur eða jafnvel unghana. Í umfjöllun um baunir og linsur í 3. tbl.

1977 sem vissulega var framandi matur á þessum tíma ef frá voru taldar ORA baunir og gular hálfbaunir í saltkjöt og baunir á sprengidag eða í pokabaunir með hangikjötinu á jólum, er að finna hugvekju um nauðsyn þess „að takmarka innflutning á fóðurbæti. Það sé matur sem við tökum frá þeim sem svelta.“ Þennan tón mátti oft sjá í umfjöllunum Húsfreyjunnar. Í pistli sínum „Fimm brauð og tveir fiskar“ í 3. tbl. 1975, lýsir Vigdís Jónsdóttir skólastjóri matarræði Íslendinga svo: „Óvíða í veröldinni er fæði jafn eggjahvíturíkt, neysla smjörs og annarra dýrra fituefna eins mikil eða sykurát þvílíkt.“ Tæpitungulaust bendir Vigdís á óhófsneyslu ríkra þjóða. Hún bendir á að 7 kg af korni þurfi til að framleiða 1 kg af kjöti og nýting þvi aðeins 15%. Þá bendir Vigdís á stöðuga aukningu ofneyslusjúkdóma og brýnir kvenfélögin til forystu í manneldismálum. Þessi pistill virðist vera jafn brýnn í dag. Árið 1991 er Ning de Jesus fenginn til að kynna austurlenska matargerð, sama ár fær steiktur kalkúnn heiðurssess með hvorki meira né minna en uppskriftum að ferns konar fyllingum.

43

6.11.2019 08:15

Nýjar aðferðir voru teknar upp jafnt við geymslu matvæla sem eldamennsku. Ísskápar voru sjaldgæfir á heimilum um 1950 og frystiskápar ekki í eigu almennings. Árið 1969 spyr Húsfreyjan: „Kunnum við að nýta frystikistuna?“ Hún svarar sér sjálf, leiðbeinir um hvernig hægt sé að spara með því að kaupa kjöt í heilum og hálfum skrokkum, hluta niður og frysta. Í 3. tbl. 1974 er nautakjöti þannig gerð góð skil og í 3. tbl. 1981 er pistillinn „Matreitt í frystikistuna.“ Meðal annarra nýjunga má nefna glóðarsteikingu sem fjallað er um árið 1969 og þá eingöngu í bakaraofnum með grilli. Ellefu árum síðar hafa erlend áhrif rutt sér til rúms, Húsfreyjan fylgist með tímanum og fjallar um glóðarsteikingu á útigrilli, enda enginn maður með mönnum nema hann grilli á kolum úti. Leirpottar komast í tísku og fá sína umfjöllun og ítarlega er fjallað um örbylgjuofna þegar þeir gerast almennir á níunda áratugnum.

Hollusta Enda þótt Húsfreyjan hafi lagt metnað sinn í að kynna nýjungar á áttunda áratugnum var hún jafn trygg hugsjónum sínum sem áður og prédikaði hollustu í hverju tölublaði allan þann áratug, sem

44

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 44

og reyndar alla hina. Elín Ólafsdóttir lífefnafræðingur skrifar tvo pistla, annan um C-vítamín og hinn heitir „Trefjar í fæði.“ Árið 1960 er fjallað um næringarfræði, 1970 birtist pistillinn „Fæðuval fyrir sjúklinga og aldrað fólk,“ 1976 er „Matarræði roskinna“ á dagskrá og á ári aldraðra, 1982, er náttúrulega pistillinn „Mataræði aldraðra.“ Yfirskriftir manneldisþáttanna voru yfirleitt á þessa leið:„Borðið meira grænmeti!,“ „Borðið meiri fisk!“ „Grænmeti er góðmeti!,“ „Aukum fiskneyslu!“ „Borðið meira af trefjum!“ „Notið meira grænmeti!“ Jólamatur Það er áhugavert að skoða umfjöllun Húsfreyjunnar í sjö áratugi um hvað skuli vera á borðum um jólin. Í jólablaði fyrsta árgangs fjallaði Halldóra Eggertsdóttir um jólaannir, gaf hollráð um hvernig megi dreifa þeim svo að bakstri, þvotti og þrifum sé lokið tveimur dögum fyrir jól. Bakstur þurfti að velja með tilliti til hafta, sykur, smjörlíki og smjör var skammtað. Jólamatseðillinn sem gerð var tillaga um kemur kunnuglega fyrir: Lambasteik og hrísgrjónagrautur á aðfangadagskvöld, hangikjöt og uppstúf á jóladag. Næstu árin eru ýmist rjúpur,

lambasteik eða hangikjöt á boðstólum og ferskt grænmeti heldur fátæklegt.

Ekki virðist sykurskortur ríkja lengur í aðdraganda jóla 1954. Í því blaði er spurningunni hvað skuli bakað til jóla svarað með ógrynni uppskrifta að smákökum, marengstertu, draumatertu, sandköku, jólaköku, kleinum. Í jólablaðinu 1956 var bent á að ekki er hægt að hafa hangikjöt í allar máltíðir. Þar var einnig varað við of miklu framboði: „Hver húsmóðir ætti að forðast að bera fram margar tegundir. Ein terta, ein smákökutegund og eitthvað smurt ætti að nægja.“ Þegar líður á sjötta áratuginn fer svínakjöt að verða meira áberandi. 1959 er steikt gæs, steikt svínslæri, hamborgarhryggur í hjúpi, fylltar svínakótilettur og soðin nautstunga á matseðlinum. Meðlætið eru ýmis hrásalöt með sósum sem allar eru með töluverðum sykri, ýmist hvítasykri eða púðursykri. Það ásamt kökuuppskriftum sem fylgja, sýnir að sykur er ekki lengur munaðarvara.

Tíu árum síðar, árið 1969, er nánast allt 4. tölublaðið helgað jólum. Uppskriftir eru hins vegar eingöngu að kökum og ábætisréttum. Húsfreyjan er söm við sig: „Að visu hvorki ódýrt í peningum né hitaeiningum en aftur á móti freistandi.“ Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Sé hlaupið áfram um 10 ár og litið í jólablaðið árið 1979 rekst ég á pistilinn: „Jólamatur með nýjum hugmyndum fyrir þær sem vilja breyta til.“ En „ á þessum sÍðustu tímum veitir ekki af að hugsa dálítið um verðlagið og því eru valdar fremur einfaldar uppskriftir og auðveldar í framkvæmd.“ Matseðillinn hljóðar upp á silungasalat, kindalæri í kryddlegi og eplaköku með rjóma. Athygli vekur að þarna er talað um kindalæri: „Tilvalið að nota læri af fullorðnu fé, þar sem vafalaust verður nóg af því á markaði á næsta ári.“ Sauðfé var fækkað mikið í lok áttunda áratugarins og sýnir þetta hve Húsfreyjan var ævinlega með á nótunum þegar sveiflur voru í landsmálum.

1989 var útliti Húsfreyjunnar breytt. Flennistórar litmyndir af girnilegum réttum skreyttu nú blaðsíðurnar.

Landsþekktur kokkur, Hilmar B. Jónsson, setti saman þríréttaðan jólakvöldverð: Gljáður hörpuskelfiskur, steiktur svínshryggur með hunangs-kaffisósu og jarðarber með rommkremi. Greinilega ekkert vandamál að fá fersk jarðarber á jólum. Á 50 ára afmælisári 1999 er „Eldhúskrókur húsfreyjunnar“ kominn til sögunnar. Í inngangsorðum er engin ástæða talin „til að trufla minningar um hamborgarhrygginn eða hangikjötið sem skylda er að hafa á boðstólum um jólin, öðru máli gegni um meðlætið.“ Blaðið prýða glæsilegar myndir af spennandi smáréttum með ítölsku ívafi ásamt uppskriftum. Jólamatseðlllinn hljóðaði upp á humarpönnukökur í forrétt, lambarifjasteik með hunangshnetuhúð ásamt brauðbúðingi, tvenns konar kartöflustöppur og grænmeti með kryddjurtasmjöri. Í eftirmat bláberjaterta

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 45

með jarðaberjasósu. Hagsýni og vinnusparnaður kannski ekki alveg í fyrsta sæti lengur. Áramótin eru aldamót og til að skapa stemningu með vinum er að finna fjölda uppskrifta að pinnamat.

Hugmyndafluginu eru engin takmörk sett. Í jólablaðinu 2009 svarar Leiðbeiningastöð heimilanna spurningunni: „Hvernig heppnast hátíðarmaturinn best?“ Þar er

að finna leiðbeiningar um kjarnhita og eldunartíma mismunandi kjöttegunda og rétta og ýmis ráð gefin varðandi undirbúning, skötulykt, sósugerð og bakstur. Uppskriftir að margvíslegum smákökum, tertum og heitum réttum fylgja. Ekki er að sjá að réttirnir beri merki hrunsins árið á undan.

Spurningin „hvort breyta skuli til“ á jólum gerist sífellt áleitnari. 1981 er spurt: „Jólin eru að koma, eigum vð að nota gömlu góðu uppskriftirnar okkar eða reyna eitthvað nýtt?“ 2018 veltir

Albert Eiríksson þessari spurningu fyrir sér: „En gera skal breytingar með góðum fyrirvara.“ Og í framhaldinu gerir hann tillögu um hnetusteik í jólamatinn!

Húsfreyjan í 70 ár Á öllum tímum er Húsfreyjan stútfull af fróðleik um mat og matargerð, ævinlega í takt við tímann og jafnvel á undan honum. Það voru ekki margir farnir að hafa áhyggjur af plastmengun þegar Alda Möller dósent við Háskóla Íslands ritar grein í 3. tbl. 1984 um plastmengun matvæla. 1960 var vandaður þáttur um gerbakstur, lesendur upplýstir um hvernig nálgast megi gerið: Pressuger fæst hjá ÁTVR í 1 kg pakkningum og geymist í tvær til þrjár vikur.

Umsjónarmenn vekja athygli á hollustu. Nýtni og sparsemi eru á hávegum hafðar og sérstaka athygli vekur hve óþreytandi konurnar eru við að vekja athygli á margs kyns matvælum sem sjaldan voru á borðum. Þær hvetja til síldarneyslu, heill þáttur er helgaður matreiðslu kolmunna sem sjálfsagt sárafáir höfðu lagt sér til munns. 1971 er hvatt til fuglakjötsáts: „Aukið fuglakjötsneyslu!“ Upp eru taldir kjúklingar sem að vísu voru ekki orðnir mjög algengir þá, unghænur, hænsni, endur, gæsir, svartfugl, lundi og rjúpa.

Og þess er getið að oft sé hægt „að fá fugla á hagstæðu verði sem þér getið sjálfar fryst.“ Þrátt fyrir internet og aragrúa síðna með mataruppskriftum hefur Húsfreyjan enn dýrmætu hlutverki að gegna. Með gagnrýnni umfjöllun og fræðandi pistlum um umhverfisáhrif, hollustu og nýtingu munu matreiðsluþættir hennar verða lesnir og veita þakklátum lesendum innblástur.

45

6.11.2019 08:15

Handavinna Húsfreyjunnar Steinunn Þorleifsdóttir textílkennari

Jólagjafir eða prýði á eigin heimili Brúsapeysa Þessi búralega Brúsapeysa með hettu, prjónuð úr léttlopa, er fljótleg og hráefnið ódýrt og því er hún alveg kjörin sem jólagjöf hvort heldur sem er ein og sér eða utan um flösku sem gæti innihaldið heimagert saft, ávaxtadrykk eða vín. Svo má auðvitað lengja peysuna ef vill svo að hún passi fyrir hærri flösku og þess vegna hafa hana jólarauða.

Pappírskarfa Það er snilld að endurnýta pappír og ekki verra ef hægt er að föndra eitthvað fallegt úr honum. Það er kjörið að taka fjölskyldustund í að föndra flottar pappírskörfur og þær eru líka tilvaldar til jólagjafa og hægt að lauma einhverju nýtilegu í þær til dæmis fallegum borðtuskum, litríkum þvottapokum, kertum eða kryddi.

Smádúkur Vort daglegt brauð er útsaumsverkefni sem er hér útfært í smá dúk til dæmis til að nýta í brauð eða ávaxtakörfu.

Sömuleiðis kjörið verkefni til gjafa, útsaumaður dúkur lagður i fallega körfu. Hvað er dásamlegra? Þæfðir boltar Hér er kjörin leið til að nýta lopaafganga eða ullargarn.

Einfaldlega að búa til þæfða bolta sem geta verið til margra hluta nytsamlegir. Þæfðir boltar eru kjörin gjöf handa gæludýri um jól, kátum krökkum, eða fullorðnum hvort sem er sem stressboltar sem gott er að hafa í hendi eða til að nýta eins og lýst er í þurrkarann.

Njótið aðventunnar.

Myndir: Silla Páls

Snjókorn Hekluð snjókorn eru sígild prýði hvort sem er á eigin heimili, til gjafa eða jafnvel sem viðhafnarmeira pakkaskraut. Hér eru þau útfærð bæði sem hitaplatti og fínlegt skraut. Þitt er valið.

Vettlingar Þessir hekluðu vetlingar eru sérstakir, þéttir og hlýir.

Kjörnir hvort sem er í gönguferðina fyrir þig eða til gjafa.

46

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 46

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Brúsapeysa með hettu Passar á hálfs lítra vínfleyg eða gosflösku.

Léttlopi og sokkaprjónar nr. 4,5.

Stærðir: 500 ml fleygur og vatns/gosflaska.

Fleygur: Fitja upp 44 L, (gosflaska fitja upp 40 L) og tengið í hring.

Prjónið nú stroff 6 umferðir (1 sl og 1 br) - EN í 3. umf er gert gatamynstur þannig: Prjónið 1 sl, *sláið upp á prjóninn, 2 L sl saman 1 br 1 sl 1 br 1 sl. * Endurtakið frá *til * og endið umferðina á 1 br 1 sl 1 br.

Prjónið 2 umferðir stroff til viðbótar (alls 6 umf).

Skipt um liti og/eða prjónið mynstur neðan á búk (sjá mynsturteikningu). Prjónið slétt prjón þar til bolurinn mælist 11 (13) cm frá uppfit. Geymið og prjónið ermar.

Ermar Fitjið upp 16 L og prjónið stroff alls 5 umferðir (1sl 1br).

Aukið út um 2 L alls 18 L. Prjónið mynstur neðan á ermar 2 umferðir: Litur a og b til skiptis, og svo í b og a í seinni umferð (sjá mynsturteikningu). Útaukning á ermum: Eftir 5 cm er aukið út um 1 lykkju í byrjun umferðar. Eftir 8 cm er aukið um 1 lykkju í enda umferðar (alls 20 L á prjónunum). Prjónið þar til ermi mælist alls 10 (11) cm frá uppfit. Fellið af 4 L á miðri undirermi eða geymið þær á aukabandi. Prjónið aðra ermi eins.

Sameinið bol og ermar þannig: Fellið af eða geymið 4 lykkjur á aukabandi, prjónið fyrri ermina inn í vikið. Prjónið 18, 16 L af bolnum, fellið af eða geymið 4 L. Prjónið seinni ermina inní vikið og prjónið 18 (16) L. Þá ættirðu að hafa 72 (68) L á prjoninum, Mynstur og úrtaka. Úrtakan ætti að enda í 26 lykkjum.

<

<

<

<

mynstur neðan á búk

mynstur á ermar

berustykki með úrtökum < prjónið 2 lykkjur saman Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 47

Fleygur Það er passlegt hálsmál fyrir tappann á fleygnum að hafa um það bil 26 lykkjur í hálsmálinu. Þá er gert stroff 1 sl 1 br, um það bil 4-5 umferðir.

Hetta Hettan er prjónuð fram og til baka. Byrjið umferðina nú fyrir miðju framan á búknum, aukið út um 2 lykkjur í fyrstu umferð. 2 fyrstu og 2 síðustu lykkjurnar (sem lenda framan á hettunni) eru garðaprjón, þ.e.a.s. alltaf prjónaðar sléttar, en hettan sjálf er slétt á réttunni en brugðin á röngunni. Hettan er prjónuð ca. 6-7 cm frá opinu á henni. Þá er fellt af og saumað eða lykkjað saman ofan á toppnum á hettunni.

Gosflaska Takið úr 6 lykkjur jafnt yfir umferðina = 20 lykkjur. Prjónið stroff 4 umferðir og fellið af EÐA gerið hettu eins og segir að ofan.

Bandið um hálsinn er hægt að gera á ýmsan hátt. Til dæmis garðaprjón. Fitjið upp 5 L og prjónið 60-100 cm eftir því hversu langt band þú vilt hafa (styttra ef garnið er mjög tegjanlegt). Einnig má nota „icord“-aðferðina, flétta eða snúa bandið. Bandið er saumað mjög ofarlega á öxlina á peysunni nánast alveg uppi í hálsmálinu rétt undir háls-stroffinu.

Band neðan í stroffið Heklið loftlykkjur um það bil 30 cm lengju og þræðið hana í gataröðina í stroffinu, setjið flöskuna í peysuna og bindið slaufu fyrir.

47

6.11.2019 08:15

Fléttuð pappírskarfa Fallegar körfur eru skemmtilegar og nýtilegar. Hægt er að gera þær í öllum stærðum og gerðum.Ttilvalið undir skart í hilluna, sem hirsla fyrir þvottapokana á baðherberginu eða stærri karfa sem ruslafata undir skrifborðið.

Við viljum gjarnan flétta körfurnar úr verðlausu efni eins og fréttablöðum, auglýsingapésum og tímaritum, en einnig verða þær fallegar úr brúnum maskínupappír eða gjafapappír. Einnig er tilvalið að skera morgunkornspakka í lengjur og nota þær.

Allt sem þarf er pappír, límstifti og skæri. Í þessa litlu körfu fór eitt fréttablað eða um það bil 14 opnur (sem verða 28 lengjur). Hægt er að gera stórar og litlar körfur eftir því hversu margar lengjur þú ert með og hversu stórar opnurnar eru. Til að fá lengri lengjur má skáskera þær eða skeyta saman. Best er að skeyta saman áður en rúllað er upp og þá er borið lím á endann og svo rúllað upp. Til að samskeytin verði ekki þykk er best að skáskera pappírinn.

Klippið allar síðurnar eftir endilöngu (þannig að fáist tvær lengjur á langhliðina).

Brjótið eða rúllið saman þannig að lengjurnar verði um það bil 15-20 mm breiðar. Fletjið þær vel út og berið lím á brúnina og festið vel.

48

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 48

Byrjum á botninum: Leggðu saman tvær lengjur í kross þvert á miðjuna á hvorri annarri og taktu svo aðrar tvær og leggðu þær á móti þannig að þær myndi tvöfaldan kross og liggi undir/yfir hvora aðra. Leggðu fleiri lengjur saman og gættu þess að þær fari alltaf undir/yfir hvora aðra og séu þokkalega þéttar. (Ég svindlaði smá með því að hefta af og til saman með heftara til að halda þessu kyrru meðan ég vann körfuna og tók svo heftin úr í lokin). Þegar þú hefur lagt saman botninn eins stóran og þú vilt hafa hann, þarf að brjóta allar lengjurnar upp og byrja á kantinum (tilbúna sýnishornið er 10x11 lengjur).

Kantur: Fléttaðu nú fyrstu umferðina á kantinum með því að leggja þær undir/yfir eins og áður. Þú gætir þurft að hafa tvær lengjur og líma þær saman til að ná allan hringinn. Fléttaðu endann yfir byrjunina og límdu með límstiftinu. Gerðu nokkrar umferðir til viðbótar, en stoppaðu þannig að þú hafir nægilega langa enda til að vefa kantinn niður. Brúnin: Endarnir (sem standa upp úr) eru brotnir yfir brúnina og lagðir undir næstu umferð á undan.

Hægt er að spreyja körfur úr dagblaðapappír með lituðu eða glæru lakkspreyi en gætið þess að spreyja frekar 2-3 þunnar umferðir og leyfa að þorna vel á milli til að koma í veg fyrir að karfan blotni og aflagist.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 49

49

6.11.2019 08:15

Keðjuheklaðir vettlingar Tvöfaldur plötulopi Tvöfaldur plötulopi og heklunál nr. 5,5.

Stærð: Dömustærð. Öll mál eru gefin upp til leiðbeiningar, en lengd og breidd fer auðvitað eftir hver á að nota vettlingana, þú víkkar, lengir eða styttir þína vettlinga eftir þörfum.

Keðjuhekl er frekar þétt hekl og vettlingarnir verða þéttir, hlýir og góðir.

Keðjuhekl Heklað þannig að þú ferð inn í/ofan í lykkjuna, sækir bandið og dregur bandið svo beint i gegn (sem sagt einu skrefi einfaldara en fastahekl).

Farið er inn í lykkjuna öðrum megin, sem sagt inn í eitt band ekki undir bæði). Áferð: í stroffinu liggja lykkjurnar láréttar, það er gert með því að fara aftan í lykkjuna. Belgurinn er gerður með þvi að fara framan í lykkjuna, þá standa lykkjurnar.

Fitja upp 36 loftlykkjur 1. Tengja i hring Heklaðu aftan í lykkjurnar og hafðu stroffið ca. 5-7 cm.

Einlitt eða röndótt eins og þér sýnist.

50

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 50

2. Belgur Skiptu yfir í að hekla framan í lykkjurnar. Heklaðu ca.

8-10cm (12-14 cm frá uppfit). Þumalgat: Heklaðu 6 loftlykkjur i byrjun umferðar og hoppaðu yfir næstu 6. Kláraðu hringinn með keðjulykkjum, heklaðu svo áfram ca. 10 cm (seinni vettlingur: Heklaðu 6 ll í ENDA umferðar). Úrtaka Settu merki i byrjun og miðju umferðar, heklaðu svo þar til 2 l eru eftir að merki og heklaðu 2 saman (hoppar yfir eina). Og eins strax eftir merki 2 í einu, sem sagt tekur úr 2 lykkjur hvorum megin til að móta þríhyrningslaga topp: Úrtakan er þá 4 lykkjur i hverri umferð. Þar til lítið gat er eftir, þá slíturðu frá og saumar saman. Þumall Nú heklarðu þumalinn 14 lykkjur (6+6 og eina i hvoru viki) og gætir þess að hekla alltaf framan í eins og áður, heklaðu 7 cm og síðasta umferðin er 2 saman (hoppað yfir eina) allan hringinn. Slíta frá og sauma saman.

Gerðu seinni vettlinginn eins, en staðsettu þumalinn í enda umferðar í stað byrjunar.

Gráa sýnishornið er gert úr Drops Air og eru mjúkir, léttir og góðir, en töluvert þrengri en plötulopavettlingarnir, passa á barn eða mjög netta dömuhönd. Ég mæli hiklaust með því garni því að það er svo létt og mjúkt. Það má hiklaust bæta við 4 lykkjum ef það á að gera þá úr Drops Air. Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

569 1900 | Krókhálsi 3 | 110 Reykjavík | hvitlist.is

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 51

51

6.11.2019 08:15

Heklað snjókorn, jólaskraut og hitaplatti Heklið snjókornið úr fínlegu bómullargarni til að hengja í glugga á tré eða á kort eða úr grófu ullarbandi og þæfið í þvottavél til að nota sem hitaplatta undir heitan mat.

Garn sem hentar. Í rauninni allar gerðir af bómullargarni og heklunál sem hæfir garninu. Í sýnishornin var notað „hæklegarn“ frá „trysil“ (byko) og heklunál nr. 2,5. Í hvert snjókorn þarf ekki mikið, einungis nokkur grömm. Grófleiki garnsins ræður stærð snjókornsins, Tvö- eða þrefaldur plötulopi, jafnvel fjórfaldur. Álafosslopi, „fritidsgarn“ eða annað sem þæfist vel. Heklunál nr. 6-8 eftir grófleika garns. Þau þæfast/þéttast meira ef þau eru laust hekluð. Þessi snjókorn er einnig fallegt að hengja upp utandyra.

8-hyrnt snjókorn Byrjun: Fitja upp 6 loftlykkjur og tengja í hring.

1. Hekla 16 fastalykkjur í hringinn og tengja með keðjulykkju.

2. Hekla 3 ll. 1 tvöfaldur stuðull, 4 ll. (2x tvöf st, 4 ll ) endurtaka svigann 7 sinnum. (Þá áttu að hafa 8 göt og 8 pör af stuðlum). Tengja saman með keðjulykkju.

3. 3 ll. Í næsta ll-boga=(4st,3ll,4st). Endurtaka 7 sinnum en í síðasta gerirðu bara 3 stuðla í lokin þar sem upphafsloftlykkjurnar voru í raun síðasti stuðullinn. Tengja með keðjulykkju.

4. 3 ll, svo í næsta ll-boga = (3st, 4 ll, 3 st) svo (3 ll, Fl í millibilið, 3 ll,) og endurtaka svo svigana þar til þú ert komin hringinn. Tengja með keðjulykkju.

Hægt er að gera þetta sama snjókorn sexhyrnt. Þá eru bara heklaðar 12 fastalykkjur í umferð 1 og götin höfð 6.

Og endurtekningarnar gerðar 5 sinnum í stað 7.

Stífun með sykurvatni Sykurvatn í bolla eða skál: 3 msk sjóðandi vatn, 4 msk flórsykur. Hræra saman. Hita 1 mín. í örbylgjuofni ef sykurvatnið nær ekki að verða að mestu leyti tært að lit.

Bleyta þá vel, þerra aðeins og strekkja með títuprjónum á pappaspjald eða kork. Þæfður hitaplatti Setjið snjókornin í þvottavél með öðrum þvotti á 40 gráður. Þvottavélar eru misjafnar og því erfitt að spá hversu mikið þau þæfast. Ef það þæfist ekki nóg má setja það aftur í vélina eða handþæfa með heitu vatni og sápu og nudda vel þar til það er orðið þétt og gott. Sléttið vel og pressið (meðan það er blautt/rakt) með heitu straujárni undir stykki. Togið það til í rétta lögun og látið þorna.

Gleðileg jól.

Loftlykkja Keðjulykkja Fastalykkja Stuðull Tvöfaldur stuðull

52

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 52

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Þæfðir þurrkaraboltar Margir kannast við gamla húsráðið að setja strigaskó með í þurrkarann þegar verið er að þurrka dúnúlpur eða sængur. Tilgangurinn með því er að lemja dúninn aðeins til svo að hann losni í sundur og þurrkist vel. Þurrkaraboltar eru þó mun hentugri en skór og mun hljóðlátari og fer betur með tromluna í þurrkaranum. Einnig er notkun þurrkarabolta úr ull sögð stytta þurrktímann. Þurrkarabolta má búa til bæði úr ullargarni sem þæfist vel eins og afgöngum af lopa en einnig má þæfa saman kembur. Mælt er með að nota ljósa liti til að koma í veg fyrir litasmit í þvottinn þegar boltarnir eru í notkun. Tilvalið er að gera litsterka bolta sem leikföng fyrir börn og gæludýr og skemmtilegt er að þæfa litríkar kúlur og sauma perlur í þær og hengja á jólatréð.

Boltana má þæfa í þvottavél inni í nælonsokk eða handþæfa með sápu.

Efni Kembur eða íslenskur lopi, léttlopi eða plötulopi. Kembur fást meðal annars hjá handprjónasambandinu og föndurbúðum. Þær eru seldar eftir vigt. Efnisþörf í 4 bolta er um 200 grömm. Nælonsokkar/sokkabuxur. Úr lopa Ef þú átt lítinn afgang af lopa, má setja pottasvampa inn í til að auka rúmmálið. Best er að rífa grænu hliðina frá og vefja svo garninu utan um til að forma kúlu. Haldið áfram að vefja þar til æskilegri stærð er náð. Festið síðasta spottann með því að þræða honum með nál inn í boltann. Ég hef miðað við að boltarnir séu á stærð við appelsínu. Settu kúluna í nælonsokk og bittu fyrir með smá spotta, gerðu fleiri kúlur og settu í sama sokkinn og bittu spotta á milli. Sett í þvottavél með öðrum þvotti á 40-60 gráður. Boltarnir eiga að vera þéttir, ef þeir þæfast ekki nóg má setja þá aftur í þvottavélina.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 53

Úr kembu Taktu væna hönk af kembu og togaðu hana aðeins til þannig að hún myndi lengju, Vefðu fyrst þétt saman utan um fingurna og reyndu að hafa eins þétta kúlu og þú getur. Vefðu svo áfram fleiri lögum utan um þar til æskilegri stærð er náð (þessar kúlur minnka við þæfingu svo ekki hafa þær mjög litlar). Þessa bolta má setja í nælonsokk eins og lopaboltana til að þæfa þá í þvottavél, en þá má líka handþæfa.

Handþæfing Bleyttu boltann með heitu kranavatni, eins heitu og þú þolir. Settu nokkra dropa af fljótandi sápu með. Hægt er að nota uppþvottalög, sjampó, handsápu eða grænsápu. Í rauninni skiptir ekki öllu máli hvernig sápa er notuð. Bara að hún freyði vel og erti ekki hendurnar.

Byrjaðu að nudda varlega eins og til að móta kúluna, á meðan hún er enn laus aflagast hún gjarnan, því þarf að strjúka laust fyrst á meðan hún er að festast saman. Þegar yfirborðið er aðeins byrjað að festast má gjarnan hnoða fastar. Gott er að bleyta upp í henni með heitu vatni af og til, til að halda henni heitri meðan nuddað er og gott að hafa hana blauta en án þess þó að allt fari á flot. Hægt er að nota þunnan plastpoka eða grisjupoka til að hafa kúluna ofan í meðan hún er þæfð, það hjálpar til við að hún losni ekki í sundur fyrst meðan hún er að festast saman. Nuddið kúluna vel og þétt þar til hún verður mjög þétt og föst og losnar ekki sundur þótt togað sé í hana. Ef kúlan er kreist þétt á kjarninn að verða aðeins harður. Þá er hún tilbúin og þétt í gegn. Það má setja dropa af ilmkjarnaolíum beint í boltann áður en hann er settur í þurrkarann til að fá góðan ilm í þvottinn.

Boltarnir eru einnig tilvalin leikföng fyrir gæludýr og skemmtilegt verkefni fyrir börn. Þá má einnig búa til jólakúlur úr þæfðum kúlum með því að velja skæra liti og skreyta þær með perlum og borðum.

53

6.11.2019 08:15

Vort daglegt brauð Krosssaumaður brauðdúkur, innlegg í brauðkörfu.

Efni: Um það bil 35x35 cm ferningur af fínlegum útsaumsjafa.

DMC-útsaumsgarn, saumað er úr tveimur þráðum af 6.

Kantur Hægt er að sikk-sakka brúnirnar á dúknum ca. 1 cm innan við brún og

54

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 54

toga svo varlega í þræðina til að rekja þá upp og fá fallegan kant. Einnig má falda á hefðbundinn hátt með því að brjóta inn á kantinn og sauma niður með saumavél.

Saumað er út í eitt hornið á dúknum, grái reiturinn neðst í mynstrinu er ekki spor og því ekki saumað, heldur er það hornið sem talið er út frá. Finnið hornið á jafanum, staðsetjið gráa reitinn í hornið um það bil 5 umferðum fyrir ofan kant og teljið út frá þeirri lykkju.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Leiðbeiningastöð heimilanna

Smákökubaksturinn gerður hollari

M

argir vilja forðast að nota hvítan sykur, eru á lágkolvetnamataræði eða vilja einfaldlega velja hollari kost. Í dag er enn auðveldara en áður að baka smákökur fyrir jólin með þeim sætuefnum sem í boði eru. Skoðum þetta aðeins nánar.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

Sukrin og erythritol má til dæmis nota alfarið í staðinn fyrir sykur eða nota til helminga til að minnka hvíta sykurinn.

Sukrin fæst sem strásykur, flórsykur og púðursykur sem dæmi og notað er jafn mikið í uppskriftina og gefið er upp af hvítum sykri. Hér eru þrjár uppskriftir af smákökum til að baka fyrir jólin. Tvær þeirra eru lágkolvetna og allar án hvíts sykurs.

Athugið að geymsluþolið minnkar þegar hvíti sykurinn er farinn og þær geymast því ekki eins lengi og venjulegu sætu smákökurnar. Þær er því gott að frysta eða baka í minni skömmtum oftar. Þessar uppskriftir eiga það allar sameiginlegt að gefa góðar hugmyndir að því hvernig hægt er að breyta uppskriftum í sykurlausar, lágkolvetna eða bara gera þær hollari.

Sykurlausar og lágkolvetna súkkulaðibitakökur Þessar súkkulaðibitakökur eru sykur­ lausar og lágkolvetna og engu síðri en þessar sætu klassísku sem lesendur þekkja vel. Hér er búið að breyta nokkr­ um innihaldsefnum og úr verða full­ komnar súkkulaðibitakökur. Hveitinu er skipt út fyrir möndlumjöl og notað erythritol í stað hvíts sykurs. Í staðinn fyrir mjólkursúkkulaði er notað dökkt 85% súkkulaði. Einnig hægt að nota sykurlaust súkkulaði.

Galdurinn ♥ Byrjað er á að blanda saman með gaffli möndlu­mjöli, eggjum, rjóma, smjöri, vanilluextract og strásætu, erythritol eða sukrin. Látið standa í smástund til að leyfa mjölinu að drekka í sig vökvann.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 55

♥ Saxið súkkulaðið og bætið við deigið, smakkið og bætið við sætu ef vill. ♥ Búið til litlar kúlur og fletjið út með fingrunum á bökunarplötu. Þær ættu að vera um ½ cm á þykkt. ♥ Bakið við 180°C í ofni í 13 mínútur eða þar til brúnirnar byrja aðeins að dökkna. ♥ Athugið að þar sem möndlumjöl inniheldur ekki gluten, þá eru lágkolvetna kökur alltaf mýkri en venjulegar hveitikökur. ♥ Það er líka hægt að nota kókoshveiti í þessa uppskrift en þá er bara notaður um helmingur, 50 g eða ½ bolli af kókoshveiti. Kókoshveitið dregur meira í sig raka en möndlumjölið og þess vegna þarf minna af því. Gott að bæta við ½ tsk af xanthan gum til að gera þær þéttari ef notað er kókoshveiti.

Súkkulaðibitakökur 100 g / 1 bolli möndlumjöl 1 egg 2 msk rjómi 2 msk ósaltað mjúkt smjör 3 msk strásæta 1 tsk vanilluextract 50 g dökkt súkkulaði, 85% eða sykurlaust

Deigið dugar í um tíu kökur sem eru um 6 cm í þvermál. Kökurnar eru mjög mjúkar þegar þær koma út úr ofninum, en hafið engar áhyggjur leyfið þeim að standa, þær harðna þegar þær kólna.

55

6.11.2019 08:15

Sykurlausar hafrakökur með banana og rúsínum Sykurlausar kökur er líka hægt að sæta með ávöxtum. Margir ávextir geta vel komið í staðinn fyrir hvítan sykur í uppskriftum, sem dæmi döðlur, mangó, bananar, ávaxtamauk, til dæmis eins og ætlað er sem barnamatur, eða allir ávextir sem eru háir í ávaxtasykri. En gætið að því að kökurnar sem eru sættar með ávöxtum eru ekki lágkolvetna. Í uppskriftina hér að neðan eru notaðir bananar og rúsínur til að gefa þeim sætt bragð. Þær eru einstaklega einfaldar. ♥ Deigið gæti verið mun blautara en þú átt að venjast miðað við venjulegt kökudeig en engar áhyggjur þær þurrkast og bakast vel í ofninum. ♥ Setjið á bökunarplötuna í þeirri stærð sem þú vilt hafa á kökunum því að þær fletjast ekki út. ♥ Best er að geyma þær í ísskáp til að þær haldi litnum. Kökur með banana eiga það til að verða gráar ef þær eru skildar eftir við herbergishita. ♥ Látið þær standa í smástund eftir að þær eru teknar úr ísskápnum eða jafnvel hitið þær upp í brauðristinni.

Gott að gera góðan skammt og eiga í frystinum.

56

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 56

Hafrakökur

Myndakökur

¼ bolli kókosolía 2 miðlungs bananar 1 stórt egg 1 tsk vanilluextract ¼ tsk kanill 1 ¾ bolli hafrar ¼ bolli steinlausar rúsinur

5 msk smjör við herbergishita ½ bolli strásætu efni, erythritol eða sukrin 1 stórt egg 1 tsk vanilludropar ½ tsk möndludropar 1 ¼ bolli möndluhveiti, fínmalað möndlumjöl 4 msk kókoshveiti ½ tsk lyftiduft ¼ tsk salt

Byrjið á að hita ofninn í 180°C. Ef kókosolían er alveg storknuð, hitið hana lítillega þar til hún byrjar að bráðna.

Stappið bananana, setjið kókosolíuna saman við og blandið vel.

Setjið eggið og vanilluna saman við með gaffli og hrærið aðeins. Hrærið nú höfrum, kanil og rúsínum saman við þar til allt er vel blandað.

Setjið á bökunarplötu með matskeið (um það bil 12-14 kökur). Bakið í 15-18 mínútur eða þar til þær eru aðeins farnar að brúnast. Berið fram volgar, eða við herbergishita. Geymið í ísskáp eða frystið afgang ef einhver er.

Myndakökur Þessar smákökur eru fullkomnar til að fletja út þegar við viljum gera mynda­ kökur sem er skemmtilegt fyrir krakkana og jólalegt fyrir alla. ♥ Flestar lágkolvetna kökur er erfitt að móta. En þessar eru stökkar að utan og mjúkar að innan og halda lögun sinni vel. Með möndlubragði. Deigið dugar í um 24 kökur.

Hrærið saman smjörið og sætuna þar til það er vel blandað, bætið við egginu og dropunum og þeytið saman þar til það er orðið vel loftkennt.

Bætið við restinni af innihaldsefnum og hrærið saman.

Setjið deigið á disk og þjappið vel, vefjið klút utan um og setjið í ísskáp í minnst 6 klst eða yfir nótt. Hitið ofninn í 180°C setjið bökunarpappír á plötu.

Rúllið deigið út á milli tveggja stórra arka af bök­unar­pappír í ca. ½ cm þykkt.

Mótið kökur og færið varlega yfir á til­ búna bökunarplötuna, gott að nota spaða.

Bakið í 10-11 mínútur þar til brún­irnar eru ljósgylltar. Þær harðna þegar þær kólna. Leyfið þeim að kólna alveg á bökunar­plötunni.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

ALLT FYRIR PRJÓNARA

Nýjar vörur streyma inn Str. 38-58 Skeifan 8 | 108 Reykjavík | sími 517 6460 | VersluninBelladonna Netverslun á www.belladonna.is

HANDPRJÓNASAMBAND ÍSLANDS

HENDUR Í HÖFN Bæjarlind 1-3 · Kópavogur · Sími 571 5464 · Netverslun: www.tiskuhus.is

Skólavörðustígur 19 • Borgartún 31 • S: 552 1890 • handknitted.is

HUGGULEGT Á AÐVENTUNNI MATUR TÓNLEIKAR UPPLIFUN

ÞORLÁKSHÖFN

HENDUR Í HÖFN HUGGULEGT Á AÐVENTUNNI MATUR TÓNLEIKAR UPPLIFUN

ÞORLÁKSHÖFN Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 57

57

6.11.2019 08:15

Hönnunarsaga þriggja kynslóða

Jólaskeið Guðlaugs A. Magnússonar Hanna Sigríður Magnúsdóttir

Á

mörgum heimilum á Íslandi kemur jólaskeið upp úr einum jólapakkanum. Hér á eftir fáum við að kynnast sögu jólaskeiðar Guðlaugs A. Magnússonar, GAM. Hanna Sigríður Magnúsdóttir sem á og rekur Verslun Guðlaugs á Skólavörðustíg 10 í Reykjavík fræðir okkur um sögu þessarar skeiðar sem þrjár kynslóðir hafa komið að en verslun GAM er ein elsta skartgripaverslun landsins.

minn, við keflinu en hann hafði lagt stund á viðskipta- og verslunarstjórnunarnám í London. Árið 2004 tók síðan barnabarnið ég, Hanna Sigríður Magnúsdóttir, við rekstrinum og síðar hönnun skeiðarinnar. Ég er viðskiptafræðingur frá New York og lærði handbragðið af föður mínum.“

Hönnunarsaga skeiðarinnar Við framleiðum yfirleitt 12 ár í röð sömu línu jólaskeiða sem endurspeglar sögu, menningu og stíl hvers tíma. Við höfum haldið þeirri venju að hafa sama form á skeiðarblaðinu í hverri línu, en skaftið getur verið breytilegt.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir · Myndir: Úr einkasafni

„Verslunin GAM er nefnd eftir afa mínum sem hét Guðlaugur A. Magnússon og var gullsmiður. Hann hannaði sína fyrstu jólaskeið úr silfri árið 1946 og síðan þá hefur fyrirtækið sent frá sér nýja silfurskeið fyrir hver jól. Árið 1963 tók sonur hans Magnús Guðlaugsson, faðir

58

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 58

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Jólaskeiðar GAM endurspegla tíðar­ andann og ólík tímabil í sögu landsins. Afi minn og samstarfsmenn hans hönnuðu fyrstu línuna, sem kom út á árunum 1946-1958, undir sterkum gotneskum áhrifum. Önnur línan, frá 1959-1970 er svo eftir pabba, Jens Guðjóns og Henrik Aunio. Sú lína er í anda tekktímabilsins.

Síðasta skeiðin í þeirri línu, frá jólum 1970, var uppáhaldsskeið pabba. Hana tileinkaði hann miklum fjölskylduvini, myndlistarkonunni Nínu Sæmundsson.

Pabbi dáði Nínu. Myndin framan á skeiðinni er af Maríu mey á bæn en hana teiknaði pabbi með skírskotun í síðasta málverk Nínu, sem hann fékk til eignar eftir að hún lést. Á árunum 1971-1982 tók við þjóðlega serían í jólaskeiðunum þar sem mynd­ efnið er meðal annars burstabær, bað­ stofa, kirkjubekkur og handrit. Fjórða línan, frá 1983-1994 er öll af trúarlegum toga með skírskotun í vígsluafmæli kirkna á Íslandi, krossa og tónlist. Fimmta línan sem við pabbi unnum saman á árunum 1995-2000 endurspeglar fæðingarsögu Krists.

var Seraphim engill, sem gætir hásætis drottins. Á skeiðinni 2015 var dúfa, tákn heilags anda. Hvíta dúfan er líka alheimstákn, friðartáknið. Skeiðin sem ég hann­aði árið 2016 var fyrsta skeiðin af þremur í línunni: Trú, von og kærleikur: Skeiðin 2016 er gyðja, tákn trúarinnar.

Hún lítur til himins til hins ókunna. Blái liturinn er tákn dögunar. Við þurfum að hafa tilgang í lífinu og trúa á eitthvað æðra okkur. Fyrir mér er trúin þessi vonar­ neisti sem við höldum í. Að sjá ljós og hafa von í hjarta þrátt fyrir að við okkur blasi erfiðleikar. Jólaskeiðin 2017 var tileinkuð voninni. Ég sá fyrir mér ljúfsára sögu okkar Íslendinga við hafið sem bæði tekur og gefur, en við verðum að halda í vonina sem leiðarljósið okkar í lífsins ólgusjó. Jólaskeiðin 2018 var til­ einkuð kærleikanum. Eða eins og Leo Buscaglia sagði, “Kærleikurinn er ávallt

skap­andi, aldrei eyðandi. Í honum finnst eina von mannsins “ Plöntur og tré eru táknmyndir í kristinni trú og öðrum trúarbrögðum og hafa heilaga merkingu. Margar sögur eru til um rósina sem er álitin drottning blóm­­ anna, táknmynd Maríu meyjar. Rósin sem er vernduð af þyrnum, stendur fyrir feg­ urð, launung, líf, blóð, dauða og endur­ fæðingu. Það sem meira er þá er rósin sendi­ boði guðdómlegrar og hreinnar ástar. Rósablöð eru guðs blessun. Angan af rósum er talin tákna nærveru engla og bæn­ heyrn. Viðfangsefni í hönn­ un jólaskeiðarinnar 2019 til 2024 verða blóm og táknmyndir þeirra. Skoða má skeiðar og aðra hönnunargripi á heima­síðunni, www.gam.is. Bestu óskir um gleðilega aðventu, ást og frið,” segir Hanna Sigríður Magnúsdóttir.

Jólaskeiðin bæði falleg gjöf og safngripur Stór hópur viðskiptavina safnar jóla­ skeiðunum og margir eiga allt safnið frá 1946. Við erum með fastan kúnnahóp sem kemur fyrir hver jól og tryggir sér eina skeið eða fleiri, bæði til að eiga og gefa. Silfurskeiðar fara aldrei úr tísku, þær eru klassík sem greinilega höfðar til allra aldurshópa. Það skemmtilega er að fólk notar þessar skeiðar, þær eru ekki keyptar til að geyma ofan í skúffu, heldur dregnar fram við hin ýmsu tækifæri. Þetta eru ekta eftirréttaskeiðar og fullkomna veisluborðið bæði á jólum og við önnur tækifæri. Síðari ár hefur það færst í vöxt að viðskiptavinir kaupa jólaskeiðar til að gefa, við útskriftir, afmæli, skírnir eða til að fagna öðrum tímamótum.

Hugmynd og hönnun?

Við hönnun skeiðanna hef ég áhuga á að beina athyglinni að hinu andlega, ekki bara kristnu gildunum heldur sam­eigin­ legum gildum trúarbragða og andlegs lífs. Tengja saman trú sama hvaða nafni hún nefnist. Á fyrstu skeiðinni sem ég hann­aði frá grunni árið 2013 var mynd af konu að biðja, Maríu mey. Þá skeið hann­aði ég til að heiðra minningu föður míns sem lést það ár. Á skeiðinni 2014 Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 59

Magnús Guðlaugsson og Hanna Sigríður.

59

6.11.2019 08:15

Handavinna

Láttu sjást til þín Dóra Líndal

Í

Umsjón og myndir: Kristín Linda Jónsdóttir

tilefni af árlegri Prjónagleði Textílsetursins á Blönduósi, sem haldin hefur verið síðustu ár, er haldin prjónasamkeppni. Þetta ár var viðfangsefnið Sjávarsjalið. Sigurvegari varð Dóra Líndal Hjartardóttir búsett í Vestri-Leirárgörðum í Leirársveit í Borgarfirði.

Eitt haustkvöldið sótti ritstjóri Húsfreyjunnar Dóru heim og hún var svo rausnarleg að gefa lesendum Húsfreyjunnar uppskriftina að verðlaunasjalinu, Hafi. Gefum henni orðið.

„Ég hef alltaf haft gaman af handverki og sérstaklega af prjónaskap. Mér finnst gaman að prjóna úr “vömbinni” eins og sagt er þegar þú ferð ekki eftir uppskrift. Það er svo gaman að sjá hvernig flíkin verður. Ég gerði mikið að því þegar ég var yngri en önnur störf hafa truflað flæðið svo að uppskriftir hafa verið lausnin. En svo tók ég þátt í prjónasamkeppninni í tilefni á Prjónagleðinni og sjalið mitt Haf, þótti vera frumlegasta og best útfærða verkefnið að þessu sinni og fékk hönnunin góða dóma hjá valnefnd.

Fyrir mér hefur hafið margar myndir.

Getur verið seiðandi og dularfullt með þennan dásamlega kolgræna lit við ákveðin birtuskilyrði á köldum vetrardögum. Þegar hafið er stillt og með léttum gárum í fjarska sem brjóta síðan létt í fjöruborðinu þegar aldan kemur að landi. Þessi mynd var fyrirmyndin að sjalinu en að sjálfsögðu er hægt að útfæra það með ýmsum litum. Sjalið er prjónað úr íslenskum plötulopa á prjóna númer átta. Þetta er í annað sinn sem ég tek þátt í prjónasamkeppni Prjónagleðinnar og það var áskorun fyrir mig að láta verk frá mér til að láta aðra dæma, en það er bara eitthvað sem fylgir því að vera með. Ég tel að við sem erum að prjóna okkur til ánægju og yndis ættum að vera óhræddari að taka þátt í keppnum þó svo að við vinnum ekki til verðlauna. Að taka þátt hvetur okkur áfram til að hugsa um verkefnið og hvernig best er að útfæra

60

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 60

það. Bara vinningur fyrir alla svo að ég segi, stelpur, stígum bara fram, látum sjást til okkar! Ef við gerum það finnum við annað fólk sem er á okkar bylgjulengd

og áhugasviði og það er svo gaman. Hér fylgir uppskriftin að Hafinu og njótið vel.“

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Hafið

Fyrstu verðlaun í prjónasamkeppni á Prjónagleðinni á Blönduósi 2019

Hönnun: Dóra Líndal

Plötulopi: Dökkgrænt 2 pl.

Ljósgrænt 1 pl.

Fölgrænt 1 pl.

Ljósgrátt 1 pl.

80 cm hringprjónn nr. 8 Merkihringir (prjónamerki) Sjalið er prjónað með tveim þráðum af plötulopa.

Kantlykkjur: Hafið 2 L á hvorum enda fyrir kantlykkjur. Í brugðnu umf. eru þær teknar óprj. fram af með garnið fyrir framan L, í sléttu umf. eru þær prjónaðar slétt.

Prjónaaðferðir Gárur efst í sjalinu: Gárurnar eru prjónaðar óreglulega inn í slétta hlutann efst á sjalinu, bætið inn einum þræði af ljósgráum lopa og prj. br. á réttunni yfir 3 – 11 L. Byrjið að prjóna gárur í sjalið í 10. umf. og hafið síðan 3 umf. á milli gáruumferða. Hafið gárurnar óreglulegar.

Sléttprjón prjónað fram og til baka: Sl. á réttunni og br. á röngunni.

Garðaprjón: Prjónið 2 umf. sl. fram og til baka = 1 garður.

Gataprjón: Prjónið 2 L sl. saman, sláið upp á.

Prjónið br. í næstu umf. Hafið u.þ.b. 7 L á milli gata.

Hnútaprjón: Prjónið 5 sinnum aftan og framan í sömu L, snúið og prjónið br. til baka, snúið, takið 2 L óprj. fram af eins og ætti að prjóna þær 2 sl. saman, prjónið 3 sl. saman, steypið óprj. L yfir.

Hafið 8 L á milli hnúta.

• ↗ •

• ↗

• ↗

•

• ○

•

• ○

•

• ○

•

• ○

•

• ○

•

• ○

•

• ↖

• ↖

• ↖

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

• = prjónið brugðið Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 61

= prjónið slétt

= sláið upp á

= 2 snúið sl. saman til vinstri

= 2 sl. saman til hægri

61

6.11.2019 08:15

Krónuprjón: Fitjið upp 15 L og prj. br. til baka. Prjónið 2 kantl., aukið í með því að taka upp þráðinn á mili tveggja L og prjóna snúið sl., prjónið 3 L aukið í 1 L, látið merkihr. í stk., 1 sl., aukið í 1 L, prjónið 3 L aukið í 1L, látið merkihr. í stk., 1 sl. aukið í 1 L, prjónið 3 L , aukið í 1 L, 2 kantl. = 6 L aukið í í umf. Endurtakið útaukningu alltaf á réttunni. Í 20. umf. er bætt við útaukningu í miðju á sjalinu þannig: Aukið í eins og áður, prjónið 11 L frá útaukningu á öxl, aukið í 1 L, látið merkihr. í stk., 1 sl., aukið í 1 L, prj. 11 L að öxl pg klárið umf.

30. umf. (réttan), takið út annan dökkgræna þráðinn og bætið inn einum þræði af ljósgrænu. Prjónið 2 garða. Takið út ljósgræna litinn og prjónið áfram með tveim þráðum af dökkgrænu. Prjónið 4 umf. sléttprjón. Prjónið 2 umf. gataprjón.

Byrjið gataprj. í fyrri umf. 2 L eftir 1. útaukn., hafið u.þ.b. 7 L á milli gata.

Byrjið seinni gataumf. 5 L eftir 1. útaukn. Hafið u.þ.b. 7 L á milli gata. Prjónið 4 umf. sléttprjón. Prjónið útaukninguna alltaf sl. á réttunni og br. á röngunni

Dóra Líndal nýtur þess að vinna ullina af eigin fé til fulls. Hér er hún að spinna og hefur nú náð þeim áfanga að einstaka handunna ullarbandið hennar, dolin, er komið í verslanir.

Takið út annan dökkgræna þráðinn og bætið inn einum þræði af ljósgrænu. Prjónið 2 garða. Prjónið áfram með þessari litasamsetn. og prj. 2 umf. sléttprjón. (útaukn. lýkur hér) = 215 L á prjóninum. Prjónið eina umf. hnútaprjón, gerið fyrsta hnútinn 9. L eftir 1. útaukn., hafið 8 L á milli hnúta. Prjónið 4 umf. sléttprjón. Takið út dökkgræna litinn og bætið inn fölgrænum.

Prjónið með þessari litasamsetningu 5 munstur af krónuprjóni.

Takið út fölgræna litinn og prjónið 2 munstur af krónuprjóni með tveim þráðum af ljósgráu. Fellið af á réttunni.

Hamingjuóskir með árin 70 Óskum Húsfreyjunni áframhaldandi velgengni.

Kvenfélag Selfoss 62

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 62

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Bakað á aðventunni

Tertur Dagnýjar í Hendur í höfn „Ég ákvað að taka þeirri áskorun að gefa frá mér nokkrar uppskriftir og valdi ég tertur sem voru hluti af minni barnæsku. Ástæðan er sú að við erum svo vel tengd að auðvelt er að nálgast flestar uppskriftir á netmiðlum og þessar gömlu góðu hafa oftar en ekki vikið fyrir nýjungum. Ég baka að mestu hveitilaust sjálf sökum ofnæmis sem ég glími við. Ég ákvað þó að líta fram hjá því að þessu sinni því að mér fannst tilvalið að deila þessum dásamlegu tertum með ykkur þar sem ég hef ekki deilt þeim áður. Þar sem aðventan er nú að ganga í garð fannst mér við hæfi að gefa uppskriftir tengdar aðventunni og jólunum.

Ein af uppáhaldstertunum mínum er kanilterta enda ekki bara falleg og góð heldur kallar hún fram svo hugljúfar minningar. Með ískaldri mjólk eða góðum kaffisopa er hún einstaklega ljúffeng. Fallegust þykir mér hún fimmföld eða meira og dugar þessi uppskrift til þess.

Raspterta Mörgum þykir þessi skrítin og hugsa með sér að hún geti ekki verið góð. En þeir sem eldri eru muna hana eflaust vel því að víða var hún aðaltertan á veisluborðum. Mér þótti og þykir hún svo óskaplega góð að mamma bakaði hana að minni ósk sem fermingatertuna mína. Ég fæ vatn í munninn við tilhugsunina. Þar sem mér þykja marglaga tertur fallegri geri ég þessa með þremur botnum en þið getið líka gert hana sem tveggja botna en þá lengið þið bökunartímann um um það bil 5 mín.

5 eggjarauður 1 ½ bolli sykur 4 msk kalt vatn 3 msk brætt smjör 2 tsk vanilludropar 2 ½ bollar gylltur raspur 3 tsk lyftiduft 5 eggjahvítur Ég byrja á því að þeyta saman eggjarauður og sykur. Því næst set ég vatnið saman við, vanilluna og brædda smjörið ásamt raspi og lyftidufti. Á meðan þessi aðgerð stendur yfir stífþeyti ég eggjahvíturnar og blanda þeim svo varlega saman við. Svo set ég bökunarpappír í lausbotnaform og smyr þau að innan. Skipti deiginu á milli og baka við 170°C í ca. 15 mín. Það er eins með þessa að botnarnir þurfa að vera orðnir kaldir áður en á milli þeirra er settur rjóminn og bananar í sneiðum eru settir á milli. Svo þykir mér best að hita smá rjóma með 200 g af góðu súkkulaði og setja yfir.

Eigið notalega aðventu saman og njótið þess sem lífið hefur upp á að bjóða.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 63

Kanilterta 500 g sykur 400 g smjör eða smjörlíki 3 stór egg 450 g hveiti 4 teskeiðar kanill ca. 1 l rjómi (smá saman við súkkulaðið) 200 g af góðu súkkulaði Ég byrja á því að þeyta saman sykur og smjör. Því næst set ég set ég eggin saman við, þó bara eitt í einu og hræri aðeins á milli. Þurrefnunum er svo bætt við og hrært rólega saman. Mér finnst best að setja botn úr lausbotna formi undir smjörpappír og smyrja deiginu ofan á það. Með þessari aðferð fær maður líka botnana alla jafn þykka og brún þeirra verður svo falleg. Bakið kökuna á ca. 170°C í 8-9 mín. Þegar botnarnir hafa kólnað er þeyttur rjómi settur á milli. Ekki skemmir svo fyrir að bræða súkkulaði með smá rjóma og smyrja yfir. Þessi kaka er betri daginn eftir og svo er tilvalið að frysta hana og eiga til góðra stunda.“

63

6.11.2019 08:15

Kvenfélagsfréttir

Samband Austur-húnvetnskra kvenna

Vegleg gjöf til samfélagsins á 90 ára afmæli

S

amband Austur-húnvetnskra kvenna, SAHK, hélt aðalfund sinn á Blönduósi í vor en kvenfélögin í sambandinu eru sex og kvenfélagskonur eru 78. Starfsemi kvenfélaganna er mikilvæg í samfélaginu og fjölbreytt.

Kvenfélögin eru góður félagsskapur sem hlúir að líknarmálum, menningarmálum, menntamálum, og umhverfismálum, fyrst og fremst í heimahéraði. Árið 2018 námu gjafir/styrkir kvenfélaganna í SAHK samtals um 1,5 milljónum króna. Guðrún Þórðardóttir, forseti Kvenfélagasambands Íslands, mætti á fundinn og færði SAHK gjöf í tilefni 90 ára afmælisins, skrautritaða gestabók myndskreytta af Lindu Ólafsdóttur listakonu.

Guðrún Sigurjónsdóttir skýrði frá starfsemi Heimilis­ iðnaðar­ safns­ins á Blönduósi en hún situr í stjórn þess fyrir hönd SAHK ásamt Elínu Sigurðardóttur forstöðukonu. Orlofsnefnd húsmæðra í Austur-Húnavatnssýslu starfar á vegum SAHK og fór Linda Björk Ævarsdóttir fráfarandi formaður yfir störf nefndarinnar en orlofsferð var farin til Berlínar í apríl og fóru 29 konur úr AusturHúnavatnssýslu í ferðina sem heppnaðist afar vel. Á aðalfundinum afhenti stjórn SAHK formanni stjórnar Holl­ vina­ samtaka Heilbrigðisstofnunarinnar á Blönduósi, Sigurlaugu Hermannsdóttur, peningagjöf að fjárhæð 725 þúsund krónur til kaupa á baðlyftu fyrir heilbrigðisstofnunina. Árið 2018 átti SAHK 90 ára afmæli og var ákveðið að halda fjáröflunarsamkomu í tilefni afmælisins og að ágóðinn skyldi renna til Hollvinasamtaka Heilbrigðisstofnunarinnar á Blönduósi, til kaupa á baðlyftu. Hauststarf stjórnar var því helgað undirbúningi fyrir skemmtikvöldi SAHK sem haldið var í nóvember á Blönduósi. Það var vel sótt og heppnaðist með ágætum. Boðið var upp á léttar veitingar að hætti kvenfélagskvenna, happdrætti, söngatriði og erindi Magnúsar Ólafssonar um aftökur á Þrístöpum og atburði tengda þeim. Leitað var til fjölmargra aðila heima í héraði til styrktar samkomunni. Vill sambandið nota tækifærið og færa kærar þakkir til þeirra fjölmörgu aðila sem styrktu þetta góða málefni með margvíslegum hætti. Það var frábært að vinna að þessu með kvenfélögunum og finna hvað samfélagið allt var velviljað og lagði sitt af mörkum til verkefnisins.

Stjórn SAHK skipa: Þóra Sverrisdóttir formaður, Guðrún Sigur­ jóns­ dóttir vara­ formaður, Sigríður Eddý Jóhannesdóttir ritari, Guðbjörg Haraldsdóttir vararitari, Ingibjörg Sigurðardóttir gjaldkeri og Guðný Nanna Þórisdóttir varagjaldkeri.

64

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 64

Árný Hjaltadóttir varð áttræð í vor og er formaður Kvf. Heklu síðan 1981. Þóra og Árný.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Girnilegar veitingar að hætti kvenfélagskvenna.

Nýkjörin stjórn SAHK ásamt forseta KÍ. Guðrún, Nanna, Sigríður, Þóra, Ingibjörg, Guðrún og Guðbjörg.

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 65

65

6.11.2019 08:15

Verðlaunakrossgáta 1

2

3

4

5

6

Höfundur: Laufey Barðadóttir

7

8

9

10

11

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 10. janúar 2020 nk. merkt KROSSGÁTA. Verðlaun: Vetrargulrætur frá Forlaginu. Höf. Ragna Sigurðardóttir hefur sent frá sér sex skáldsögur, smásögur og ljóð. Fimm knýjandi sögur frá samtíma aftur á átjándu öld. Þvert á tíma og rúm eiga sögupersónurnar það sameiginlegt að rækta drauma sína og skapa eigið líf.

Gauksins gal frá Forlaginu. Gauksins gal, fyrsta saga Roberts Galbraith um spæjarann Strike, hafði þegar fengið frábæra dóma þegar upplýst var að á bak við höfundarnafnið var metsöluhöfundurinn J. K. Rowling.

Bækurnar hafa notið mikilla vinsælda. Uggi Jónsson þýddi.

Sagan af Washington Black er heillandi verðlaunasaga um frelsi og svik. Sögusviðið er litríkt og andi ævintýraleiðangra Jules Verne svífur yfir vötnum. Kanadíski rithöfundurinn Esi Edugyan frá Ghana hefur hlotið fjölmargar viðurkenningar fyrir verk sín. Ólöf Pétursdóttir þýddi Lausnarorð í 3. tbl: Selalátur. Vinningshafar, Sólveig Eyfjörð Ottósdóttir Hvolsvelli fær Meðleigjandinn frá Forlaginu. Benoný Halldórsson Hafnarfirði fær Feilspor frá Forlaginu. Guðný H. Ragnarsdóttir Reykjavík fær Olga frá Forlaginu. Verðlaun hafa verið send til vinningshafa.

66

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 66

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

6.11.2019 08:15

Íslensk ullarsæng

Gæða ull af íslensku sauðfé létt · hlý · góð öndun · vistvæn www.lopidraumur.is Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 67

6.11.2019 08:15

SÉRSTAKLEGA ÞRÓAÐ FYRIR VIÐKVÆMA HÚÐ

Q10 POWER

FYRIR VIÐKVÆMA HÚÐ FYRIR SLÉTTARI OG HELBRIGÐARI HÚÐ 100% ILMEFNALAUST GEFUR MIKINN RAKA

Húsfreyjan 4. tbl. 2019

Húsfreyjan 4. tbl. 2019 KMH.indd 68

6.11.2019 08:15