Húsfreyjan 2. tbl. 71. árg. 2020

´ HUSFREYJAN KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS 2. TBL. 71. ÁRG. 2020 VERÐ KR. 1990

jákvæð og hvetjandi

Ljóð til að njóta Gönguáætlunin þín Föndrum hjörtu

Garðyrkjan er okkur mikilvæg

GUÐRÍÐUR HELGADÓTTIR garðyrkjufræðingur

ISSN 0018-7984

9 770018 798008

02

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Prjónuð dúkkuföt Uppskriftir frá Kaju Ræktum á svölunum 1

Íslensk ullarsæng

Gæða ull af íslensku sauðfé létt · hlý · góð öndun · vistvæn www.lopidraumur.is

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Efnisyfirlit

5

Leiðari ritstjóra Heima Kristín Linda Jónsdóttir

6

Viðtalið Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur Björg Árnadóttir

12

Garðrækt Ræktað á svölunum Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur

14

Föndur Bryndís Óskardóttir Kristín Linda Jónsdóttir

16

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar Ljóð til að lesa og njóta Kristín Linda Jónsdóttir

20

Kvenfélagasamband Íslands Söfnun KÍ í tilefni af 90 ára afmæli Jenný Jóakimsdóttir

22

Samfélagsmál – Heimilisfriður Mjöll Jónsdóttir

23

Kvenfélagasamband Íslands Formannaráðsfundur Jenný Jóakimsdóttir

25

Leiðbeiningastöð heimilanna Gegn fatasóun - skór Jenný Jóakimsdóttir

26

Heilsa Að koma sér upp gönguáætlun Helga G. Gunnarsdóttir

28

Matarþáttur Húsfreyjunnar Kaja – Karen E. Jónsdóttir Kristín Linda Jónsdóttir

36

Spurt og svarað Helga Gísladóttir Kristín Linda Jónsdóttir

38

Handavinna Húsfreyjunnar Prjón og hekl Ásdís Sigurgestsdóttir

47

Kvenfélagasamband Íslands Kvennamessur Jenný Jóakimsdóttir

48

Matarmenning Uppskriftir stríðsáranna Anna Dóra Antonsdóttir og Kristrún Guðmundsdóttir

50

Krossgátan Laufey Barðadóttir

51

Gamalt og gott Bregðum á leik Kristín Linda Jónsdóttir

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

38

14

6

36

28

´ HUSFREYJAN – jákvæð og hvetjandi

AN SV

S MERK

IÐ

Prentgripur 1041 0858

Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands. 2. tölublað, 71. árgangur, maí 2020. Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Árgangurinn kostar kr. 5.900 í áskrift, m. vsk.

Hvert blað kostar í lausasölu kr. 1.990. Útgáfustjórn: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri KÍ og Kristín Linda Jónsdóttir, Reykjavík ritstjóri.

Ritstjóri: Kristín Linda Jónsdóttir netfang: kristinlinda@huglind.is.

Ritnefnd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri, Eva Hilmarsdóttir Eyjafirði, Margrét Eggertsdóttir Álftanesi, Þóra Sverrisdóttir Austur-Húnavatnssýslu.

Prófarkalesarar: Björg Sigurðardóttir Selfossi og Þórdís Kristjánsdóttir Selfossi. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, kvenfelag@kvenfelag.is, sími 552 7430 og Jónas og Beta, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Ljósmyndari Húsfreyjunnar: Silla Páls.

Umbrot og prentun: Prentmet Oddi ehf. - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Húsfreyjan er prentuð á umhverfisvænan pappír

3

Góðar hugmyndir á gottimatinn.is Þú þarft ekki að leita lengra því Gott í matinn lumar á alls kyns uppskriftum sem koma skemmtilega á óvart.

Nýjustu uppskriftirnar

Tígrisrækjur með Óðalsostum

4

Mozzarella popp

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Leiðari ritstjóra

Heima

G

óðan daginn og gleðilegt sumar. Allar mínar bestu óskir til ykkar um góða heilsu, vellíðan, gleðistundir og farsæld og að okkur öllum takist að leggja hvert öðru og því góða jákvæða og bjarta lið.

Uppi hafa verið dæmalausir tímar og allir jarðarbúar glíma við áður óþekkta vá sem ógnar lífi og heilsu, covidveiruna. Áhrif veirunnar á líf okkar og líðan hafa verið, eru og verða mjög mismunandi þó að þau snerti okkur öll. Flestar fjölskyldur njóta þeirrar gæfu að enginn í hópnum hefur veikst á meðan aðrar eru þjakaðir af missi og sorg eða raunverulegum áhyggjum af alvarlegum covidveikindum, sínum eigin eða nákominna. Sumir seiglast áfram nær uppgefnir af mesta vinnuálagi sem þeir hafa þurft að takast á við, bæði heilbrigðisstarfsfólk og fleiri, á meðan aðrir eru daprir og sljóir af því að vinnan þeirra er horfin eða nær horfin. Sumir halda áfram óskertum tekjum á meðan aðrir eru ýmist með verulega skertar tekjur, og vita að það ástand mun vara áfram, eða alveg tekjulausir en þakka þó fyrirgreiðslu frá hinu opinbera.

Framtíðar- og fjárhagsáhyggjur eru sligandi fyrir marga á meðan sá næsti finnur ekki sérstaklega fyrir slíkum áhyggjum þar sem tekjurnar eru tryggar og eigin áhætta í rekstri engin. Þetta eru bara nokkur dæmi, upp­ lifunin, vandinn og áhyggjurnar eru mismunandi og því mjög mikilvægt að við sýnum hvert öðru virðingu og tillits­semi og minnumst þess að enginn gengur í annars skóm í raun.

Vegna þessa alls höfum við flest verið meira heima við en venjulega. Margs konar starfsemi og viðburðir sem við ella hefðum sótt hafa legið niðri og skynsamt fólk farið að þeim ráðleggingum að halda

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

sig heima. Ein­mitt vegna þess er í takt við tímann að skoða með opnum huga hvernig okkur líður heima hjá okkur.

Hvernig við nýtum tímann innan veggja eigin heimilis, hvernig við hlúum að okkur sjálfum, hver eru viðfangsefnin og upplifanirnar? Það er snjallt að rýna til gagns í eigið dagskipulag, sólarhringinn sjálfan bæði á virkum dögum og frídögum.

Byrjum bara við fyrsta hanagal, sem sagt þegar við vöknum. Hvernig eru venjur okkar fyrsta klukkutímann? Njótum við þess að klæðast notalegum fötum eða sættum við okkur við óþægilegan fatnað sem jafnvel okkur sjálfum finnst ekki sérlega fallegur? Njótum við þess að þrífa okkur og snyrta á baðherberginu eða er það óaðlaðandi eða óþægilegt? Höfum við valið okkur sápu, tannkrem, krem og aðrar snyrtivörur sem lífga upp á daginn og bera í sér ilm, mýkt og notalegheit – eða hvað? Borðum við morgunnæringuna okkar af virðingu og þökk á notalegum stað og súpum á fallegum bolla eða glasi – eða ekki?

Skiptum við deginum heima niður í nokkra mismunandi kafla af viðfangs­ efnum og upplifunum eða látum við þetta bara ráðast og höngsum þess vegna yfir því sama daglangt? Veltum þessu fyrir okkur af alvöru.

Fjölbreytileiki í lífsstíl og daglegum viðfangsefnum hefur jákvæð áhrif á eigin virkni, hvort sem er virkni heilans eða líkamans og skapar fleiri upp­ lifunar­stundir en einhæfni.

Það er til dæmis kjörið að taka þátt í morgun­leikfimi útvarpsins. Svo er upplagt að setja ákveðinn tíma í heimilisverk, lestur, handverk, samskipti gegnum síma og net, lærdóm og fróðleik, útivist, hreyfingu og matargerð en ekki láta eitt­ hvað eitt yfirtaka tímann og ýta öðru út. Öll ættum við að rækta upp og stunda áhuga­mál en það eru jú viðfangsefni sem gleðja og efla af því að þau eiga huga okkar á meðan við stundum þau og dægurþras og áhyggjur víkja á meðan. Það er bæði heilsu­eflandi og gleðigjafi.

Hver eru þín áhugamál? Reyndu að finna þrjú? Hvaða viðfangsefni dagsins heima við efla þig og gleðja? Hverjar eru upplifanir vikunnar? Hvað sástu eða heyrðir um sem opnaði huga þinn og hjarta, vakti þig með undrun og fögnuði?

Heima er best, hjá þeim sem njóta þar öryggis og friðar. Þannig er það ekki með alla eins og minnt er á í umfjöllun í blaðinu um heimilisfrið. Heima er líka best hjá þeim sem hafa lag á að yfirfara heimili sín reglulega og sníða þau að eigin lífsstíl í núinu, á þessu æviskeiði.

Heima er líka best hjá þeim sem hafa sjálfsvirðingu, kraft og framtak til að skapa sér fjölbreytta daga og heillandi upplifanir innan veggja heimilisins. Ég óska þér öryggis, friðar, upp­ bygging­ar, upplifana, sælu og gleði á eigin heimili og ótal góðra stunda í íslenskri náttúru í vor og sumar.

Kristín Linda Jónsdóttir ritstjóri

5

Viðtalið

Gurrý og garðræktin Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur

Þ

Texti: Björg Árnadóttir Stílvopninu · Myndir: Silla Páls og úr einkasafni

egar Húsfreyjan mælir sér mót við viðmælandann að þessu sinni er erfitt að hitta fólk í eigin persónu. Því fer spjallið við Guðríði Helgadóttur, garðyrkjufræðing, fram í gegnum skjá sem segja má að sé vel við hæfi af því að öll þekkjum við hana Gurrý af skjánum.

Hún situr við tölvuna í sumarbústað fjöl­ skyldunnar í Gnúpverjahreppi þar sem hún, í sjálfskipaðri einangrun, sinnir störfum starfsmenntanámsstjóra Land­ búnaðar­ háskólans. Þegar við höfum hvor á sínum enda fjarfundarins skipst á sögum um fordæmalaust ástandið grípur Gurrý tölvuna og gengur að gluggum bústaðarins til að sýna mér hávaxin greni­trén úti fyrir. Gurrý er kona með græna fingur. Sextán ára hóf hún sumarstörf í gróðrarstöðinni Grænuhlíð við Bústaðaveg en nýliðinn nýársdag, tveimur dögum eftir fimmtugsafmælið tók hún við riddara­krossi fálkaorðunnar fyrir störf sín á vettvangi íslenskrar garðyrkju og miðlun þekkingar um efnið.

Ræturnar liggja víða „Verður þetta leiðinlegur fundur eða skemmtilegur?“ spurðu dætur hennar áður en ég, hringdi en þær Brynhildur Erla og Ingibjörg Brynja Finnbjörnsdætur, fjórtán og sautján ára gamlar, deila útlegðinni með móður sinni í bústaðnum. „Skemmti­ legur!“ segist Gurrý hafa svar­ að enda finnst flestum gaman að fá tækifæri að ræða um ævistarf sitt og áhugamál við aðra.

6

Guðríður Helgadóttir starfsmenntanámsstjóri Landbúnaðarháskólans Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Fjölskyldan við Jónshús í Aðalvík þar sem þau reyna að dvelja sem mest. Bjössi lengst til vinstri, þá dæturnar Ingibjörg og Brynhildur og síðan Gurrý. Gurrý prjónaði peysurnar og eru dæturnar í sérhönnuðum systrapeysum eftir móður sína.

En Húsfreyjan vill ekki síður forvitnast um ættir, uppruna og ástvini garð­yrkju­ fræðingsins. „Ég er nú reynd­ar alveg laus við ætt­ fræði­­ áhuga mannsins míns og hennar mömmu,“ segir Gurrý, þótt hún sé aftur á móti mikil fjölskyldumanneskja og þyki gott að eiga jafn góða að og raun ber vitni. „Guðríðarnafnið fékk ég frá föðurömmu minni, Guðríði Vigfúsdóttur í Munda­koti á Eyrarbakka en ég var ein barnabarna hennar skírð í höfuðið á henni. Gísli Jónsson, föðurafi minn, var líka frá Eyrar­ bakka, bróðir Ragnars í Smára. Þegar faðir minn, Helgi Gíslason, var ungur húsasmiður vann hann oft við að smíða ramma utan um myndir listamannanna sem Ragnar studdi. Móðir mín heitir Þuríður Erla Kolbeins og er garðyrkjufræðingur eins og ég. Þorvaldur Kolbeins og Hildur Þorsteinsdóttir voru foreldrar hennar. Móðuramma mín var fædd í Reykjavík en ættuð úr Haukadal en afi ættaður úr Reykhólasveit þótt hann væri fæddur á Staðarbakka í Miðfirði þar sem faðir hans var prestur en alinn upp hjá föðurbróður sínum á Hrafnseyri við Önundarfjörð. Þorvaldur, afi minn, dó aðeins rúmlega fimmtugur frá konu og tíu börnum.“ Kópavogur kallar Aðalvík á Ströndum tengist Gurrý Húsfreyjan 2. tbl. 2020

hins vegar í gegnum eigin­ mann sinn, Finn­björn Aðal­víking Hermannsson sem er ætt­ aður frá Sæbóli í Aðalvík. Þar á fjöl­­ skyldan afslappandi at­ hvarf í sumarhúsi án fjarskipta og ann­ arra rafrænna nútímaþæginda. „Bjössi var lengi eini maðurinn sem skírður hafði verið Aðalvíkingur en nú eru þeir þrír og þar af er einn sonarsonur hans. Við Bjössi kynntumst í gegnum málefni stéttarfélaga okkar þegar ég sat í stjórn Félags garðyrkjumanna en hann Trésmíðafélagsins. Á milli okkar eru fimmtán ár og í kaupbæti með honum fékk ég fjóra uppkomna syni, alla mestu indælismenn. Barnabörnin eru orðin níu en saman eigum við dæturnar tvær.

Finnbirni gekk vel að eiga við syni sína í uppeldinu en þegar kemur að stelpum er hann ekki á heimavelli,“ útskýrir Gurrý hlæjandi og bætir við að dætur sínar notfæri sér óspart þennan veikleika föður síns. Enda þótt Gurrý hafi lengi tengst Garðyrkjuskólanum á Reykjum í Ölfusi, fyrst sem nemandi og síðar kennari og staðarhaldari, hefur hún aldrei búið þar um slóðir. „Nei, en hins vegar á næsta bæ við, í Kópavogi! Þar hef ég búið nær allt mitt líf enda sagði eitt sinn maður að þar væri gott að búa. En auðvitað þykir mér afar vænt um Reyki eins og öllum hlýtur að finnast sem tengjast staðnum þéttum

böndum. Og ekki þykir mér síður vænt um fólkið sem ég hef verið svo heppin að fá að vinna með. Starfsmannaveltan er lítil hjá okkur af því að við störfum öll af sama brennandi áhuga á faginu. Við erum ekki bara hokin af reynslu úr atvinnulífi garðyrkjunnar heldur erum sameinuð í allt að því nördalegum áhuga á garðyrkju, skemmtum okkur til dæmis við að segja hvert öðru plöntubrandara á latínu.“ Uppvöxtur á áttunda áratugnum Fjögurra ára flutti Gurrý með fjölskyldu sinni í Efstahjalla í Kópavogi en Hjallahverfið var á þeim tíma í senn sveit og borgarhverfi í hraðri uppbyggingu.

Hún er elst fjögurra samrýmdra systra, fædd árið 1969, en tvíburarnir Þórhildur Ólöf og Jóhanna Katrín eru fæddar 1972 og örverpið, Þórey Inga, árið 1980. „Þarna voru enn þá fiskihjallar, móar voru allt í kring og ekki var langt í Kópavogslækinn sem við kölluðum nú bara Skítalækinn. Ég man varla eftir okkur öðruvísi en að leika okkur úti enda var lífið fullt af ævintýrum. Umhverfið var svo ótrúlega skemmtilegt og ýtti sannarlega undir sköpun okkar þótt sjálfsögðu hafi það verið stórhættulegt á síðari tíma mælikvarða. Spýtur og frauðplast lágu eins og hráviði um byggingarsvæðin og smiðirnir skildu þar iðulega eftir nagla og

7

verkfæri sem við notuðum og smíðuðum pramma til að sigla í rigningarvatni í hyldjúpum húsgrunnum svo að stundum lá við stórslysum. Álfhólsvegurinn var enn ómalbikaður og raflínur ofanjarðar. Ég man eftir að hafa séð glæringar við rafmagnsstaura en þegar ég sagði dætrum mínum eitt sinn frá því spurðu þær hissa hvort rafmagn hafi verið upp fundið, svo fjarlægir fundust þeim þessir tímar. Eitt var þó óréttlátt. Við systurnar þurftum alltaf að vera komnar inn klukkan átta af því að mamma var ströngust allra með útivistartímann.“ Venna að kenna Ómalbikaðan menntaveginn hóf Gurrý að ganga í Digranesskóla en grunn­skóla­ prófi lauk hún frá útibúi skólans sem þá var hýst í Kópavogsskóla. Eftir stúdents­ próf frá Mennta­ skólanum í Reykjavík 1989 mátaði hún sig við nokkur fög í há­ skólanum áður en hún endaði í Garðyrkju­ skóla ríkisins og lauk þaðan prófi 1992. Það er saga að segja frá því hvers vegna Gurrý lenti í garðyrkjunni. „Ég byrjaði ung að vinna á sumrin í Grænu­hlíð en stöðina ráku hjónin Björg Árna­ dóttir og Vernharður Gunnarsson garð­yrkjuf­ræðingur, alltaf kallaður Venni. Við Björg erum systradætur. Þau hjónin hafa alltaf reynst mér eins og aðrir foreldrar og ég tel mig afskaplega heppna að hafa fengið tvöfaldan skammt af uppeldi. Einn sumardag vorum við Venni að keyra austur þegar hann beygði óvænt inn í Hveragerði án þess að við ættum þangað erindi. Þegar ég setti upp spurnarsvip sagði hann að ég ætti viðtal við yfirkennara Garðyrkjuskólans. Ég man að það var 20. júlí og umsóknarfrestur um skólavist liðinn þannig að ég skildi ekki hvaða erindi ég ætti við yfirkennarann.

En Venni bað mig um að fara og sjá hvað úr þessu yrði og skömmu síðan fékk ég tilkynningu um að hafa fengið skólavist þá um haustið.“ Það var því Venna að kenna að garðyrkjan valdi Gurrýju en sjálfur hefur hann kennt henni ótal margt um fagið í áranna rás. Björg og Venni reka nú gróðrarstöðina Storð í Kópavogi en rækta allar gerðir garðplantna auk býflugna í Laugarási í Bláskógabyggð.

Gurrý vinnur enn á sumrin í Storð til að viðhalda snertingunni við grasrótina. „Ég kalla það hvíldarinnlögn. Ég hef unnið svo lengi þarna að viðskiptavinirnir eru orðnir persónulegir vinir mínir. Og auk

8

Hátíðarstund í lífi fjölskyldunnar þegar húsfreyjan fær fálkaorðuna. Eiginmaðurinn Finnbjörn Aðalvíkingur Hermannsson t.v. ásamt sonardóttur sinni, Aldísi Maríu Bjarnadóttur og eldri dótturinni Ingibjörgu Brynju. Hrærður orðuþeginn með forsetahjónunum og dóttur sína Brynhildi Erlu.

Gurrý ásamt konum sem hafa staðið með henni í gegnum súrt og sætt síðustu áratugina og eru henni sérlega kærar. Frá vinstri: Margrét Frímannsdóttir, Björg Árnadóttir í Storð, Þuríður Erla Kolbeins, móðir Gurrýjar, Sveinbjörg Brynja Jónsdóttir og Gurrý.

Samrýmdum systrum fannst sniðugt að fara eins klæddar út að borða í Glasgow á afmælisdegi tvíburasystranna en önnur þeirra býr þar. Þórey Inga og Gurrý sitja vinstra megin við borðið og tvíburarnir Þórhildur og Jóhanna á móti þeim.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

þess að kenna mér margt um garðrækt hefur Venni innrætt mér þolinæði og þrautseigju. Ég er þrjóskupúki að innræti og það hefur hjálpað mér í störfum mínum sem líkja má við langhlaup. Það krefst seiglu að rækta gróður en ekki síður að rækta fólk eins og við gerum í skólanum. Aðgang að gróðri og nemendum hefur maður aðeins um ákveðinn tíma en þarf svo að sleppa af þeim takinu en samt á maður alla tíð hlutdeild í þeim gróðri og því fólki sem maður hefur ræktað.“

„Garðyrkja á eftir að skipa æ stærri sess í atvinnulífi okkar og það er mikilvægt að við menntum ekki bara fólk sem kann að gera rannsóknir heldur líka þá sem kunna að koma sér í vinnugallann á morgnana,“ segir Gurrý.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Ánægjuefnin í lífinu Gurrýju gafst kostur á að fara í hálfs árs verknám til Bretlands að loknu námi í Garðyrkjuskólanum. Þótt tíminn væri stuttur lærði hún mikið um tegundir sem ekki voru til hérlendis. „Mér þótti þó fyrst og fremst áhugavert að kynnast öðrum viðhorfum til garðyrkju en þeim sem ríktu hér heima þar sem fremur var litið á hana sem áhugamál en atvinnugrein,“ segir hún. Og áfram hélt Gurrý að safna námi í sarpinn. Árið 2002 lauk hún BSprófi í líffræði með áherslu á grasafræði frá Háskóla Íslands og sjö árum síðar MPM-námi í verkefnastjórn frá sama skóla. „Þótt hjarta garðyrkjumannsins slái í brjósti mér þurfti ég háskólagráður til að verða trúverðug á vinnumarkaði. Ég hvíli örugg í fagi mínu af því að ég kann til verka í garðinum en að sjálfsögðu eru fræðin mikilvæg líka. „Á yngri árum stundaði Gurrý annars konar nám sem nú veitir henni gleði ekki síður en garðyrkjan. Hún lærði um árabil á píanó hjá Guðmundi Jónssyni, píanó­ leikara, í Tónlistarskóla Kópa­ vogs. Þegar Guðmundur lét af störf­ um var Gurrý komin langt með áttunda stigið en ákvað að hætta námi. „Guðmundur hafði afar mikil áhrif á mig en kynnin af konu hans voru mér ekki síður góð. Ingibjörg Þorbergs var mér og systrum mínum mikil fyrirmynd og Ingibjörg, eldri dóttir mín, er skírð í höfuðið á henni. Guðmundur og Ingi­ björg urðu mér enn eitt foreldraparið og við fylgdumst að alla tíð. “Prjóna­skapur er annað sem veitir Gurrýju ánægju. Hún segist vera mikil lopakerling. „Oftast prjóna ég án uppskriftar en held mig þó yfirleitt við sjölykkjumunstrin. Ég hef lengi verið áskrifandi að Húsfreyjunni en aldrei verið í kvenfélagi þótt ég hitti oft kvenfélagskonur þegar ég held fyrir þær fyrirlestra um garðrækt. Ég ætti kannski að nota tækifærið og biðja Kvenfélag

9

Langholtssóknar enn og aftur afsökunar á að hafa gleymt þeim! Kvöldið sem ég átti að hitta þær var ég svo niðursokkin í að reyna að færa réttar upplýsingar um raunverulegan eiganda félagasamtaka sem ég tengist inn á síðu ríkisskattstjóra að ég steingleymdi kvenfélagskonunum.

Fyrir heppni heyrði dóttir mín í símanum þegar þær hringdu til að athuga um mig. Þær tóku svo elskulega á móti mér þegar ég loks birtist og voru ekkert að erfa þetta við mig. Ég gekk hins vegar í Rótarý ekki alls fyrir löngu af því að þegar stelpurnar mínar voru orðnar stálpaðar fann ég að ég hafði þörf fyrir þess konar félagsskap.“ Skjálfhentur aðdáandi skrifar Ferill Gurrýjar í fjölmiðlum hófst árið 2003 en hún hefur gert hátt í tvö hundruð þætti um garðrækt, aðallega fyrir sjónvarp. Fyrstu þættirnir, Í einum grænum, sem hún gerði ásamt Kristni H. Þorsteinssyni, voru sýndir í sjónvarpi allra landsmanna á árunum 2003-2005. „Ég hafði verið í tveimur prófum í háskólanum daginn sem ég fór í prufur í Sagafilm sem framleiddi þættina og bjóst ekki við miklu. En ég var valin og það kom mér á óvart hversu gaman er að gera sjónvarp en mesti lúxusinn fannst mér þó að fá að skoða alla þessa flottu garða. Við sóttum efniviðinn víða enda er garðyrkja sérlega fjölbreytilegt viðfangsefni. “Það var samt á einkareknu sjónvarpsstöðinni ÍNN sem Gurrý sló í gegn en fyrir þá litlu stöð gerði hún um hundrað þætti á árunum 2009-2012. „Það kom mér á óvart hvað áhorfið var mikið, ég varð eiginlega heimsfræg í hérlendum garðyrkjukreðsum. Ég á enn svohljóðandi aðdáendabréf sem mér þykir mjög vænt um, skrifað með skjálfhentri köngullóarskrift: Elsku Gurrý. Kærar þakkir fyrir þættina. Bið um meira og svo undirskrift.“ Að sjálfsögðu varð Gurrý við áskorun bréfritara um að gera meira og á árunum 2013-2018 sýndi RÚV fimm raðir af þættinum Í garðinum með Gurrý. „En þar sem sjónvarpsþætti þarf að taka upp sumarið áður en þeir eru sýndir gerði ég líka útvarpsþætti sem hægt var að senda út strax. Útvarpsþættirnir urðu alls nítján og svo hef ég skrifað fjölda greina og pistla um garðyrkju auk bókar um grasafræði og kennsluefnis sem ég uppfæri stöðugt á netinu.“ Það var því ekki að ástæðulausu sem orðunefnd ákvað að veita Gurrýju viðurkenningu á nýársdag 2020.

10

Fálki í orðu og annar útskorinn Allan feril sinn í garðyrkjunni hefur Gurrý sinnt fræðslu jafnhliða öðrum störfum.

Nýútskrifuð fékk hún stundakennslu við gamla skólann sinn sem að líffræðináminu loknu breyttist í fastráðningu. Þegar Garðyrkjuskóli ríkisins sameinaðist Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyri og Rannsóknarstofnun landbúnaðarins árið 2005 breyttist starfssvið Gurrýjar. Hún varð forstöðumaður starfsog endurmenntunardeildar Landbúnaðarháskóla Íslands ásamt því að verða staðarhaldari á Reykjum. Það var starfsheiti hennar í fimmtán ár þar til um síðustu áramót þegar titillinn breyttist í starfsmenntanámsstjóra

Landbúnaðarháskólans. Það gerðist á sama tíma og hún tók við viðurkenningu úr hendi forseta Íslands. „Ég er orðulaus… orðlaus…“ svaraði ég víst þegar Örnólfur Thorsson, forsetaritari, hringdi og spurði hvort ég væri til í að fá orðu. Svo spurði ég hvort ég væri ekki full ung en hann svaraði að sífellt yngra fólk væri heiðrað fyrir ævistarfið. „Ég átti hátíðlega stund á Bessastöðum með fjölskyldu minni, með gæsahúð allan tímann og full þakklætis fyrir heiðurinn. Okkur orðuþegunum hafði verið sagt að vera í jakka en ég var í kjól svo að Guðni varð að fara innanklæða til að krækja í mig orðuna.

En þegar ég færði Venna fréttirnar um að ég ætti von á fálkaorðunni sagði sá flinki Húsfreyjan 2. tbl. 2020

að setja á laggirnar sérstakan starfshóp um starfsmenntanámið til að skoða stöðu þess og framtíð og bindum við á Reykjum vonir við að útkoman úr þeim hópi verði jákvæð fyrir námið.

En núverandi aðstæður í þjóðfélaginu hafa svo sannarlega opinberað hversu mikilvæg garðyrkjan er okkur. Við búum svo vel hér á landi að hafa jarðhita og hreint vatn sem nota má jafnt til drykkjar og vökvunar. Við höfum hingað til keppt við niðurgreidda framleiðslu frá öðrum löndum en nú mun reyna meira á íslenska framleiðslu. Nýliðunarvandinn er mikill í garðyrkju sem og öðrum landbúnaði vegna þess hve kostnaðarsamt það er að hefja rekstur. Það er alltaf spurt hvernig greinin ætli að tryggja nýliðun í stað þess að spyrja hvernig stjórnvöld ætli að tryggja garðyrkjunni, þessari samfélagslega mikilvægu grein, rekstrargrundvöll,“ segir hún, tilbúin að berjast fyrir fólk sitt og fag.

útskurðarmeistari að hann væri búinn að vera tvö ár að skera út fálka handa mér. Ég fékk því útskorinn fálka auk orðunnar.“ Mikilvægi atvinnugreinarinnar Garðyrkja er afar mikilvægt og margbreytilegt viðfangsefni sem fjallar meðal annars um það hvernig við getum með gróðri haft áhrif á umhverfi okkar og vellíðan. Gurrý er þakklát fyrir að fundið sína hillu í lífinu svona ung og fengið að fást við garðyrkju á fjölbreytilegan hátt. „En ég hlakka alltaf sérstaklega til kennslunnar. Þvílík forréttindi sem það eru að fá að tala um blóm á kaupi!“ Framtíð greinarinnar hérlendis er henni hugleikin og hún Húsfreyjan 2. tbl. 2020

gleðst yfir þeim viðhorfsbreytingum sem nú eru að verða. „Íslendingar eru að átta sig æ betur á að garðyrkja er ekki bara tómstundagaman heldur mannfrek atvinnugrein. Garðyrkja á eftir að skipa æ stærri sess í atvinnulífi okkar og það er mikilvægt að við menntum ekki bara fólk sem kann að gera rannsóknir heldur líka þá sem kunna að koma sér í vinnugallann á morgnana. Það vantar hendur í garðyrkjustörfin,“ segir hún og er ekki á eitt sátt við stöðu greinarinnar innan Landbúnaðarháskólans þar sem henni finnst áherslan á vísindin koma niður á starfsmenntun og endurmenntun í grein sem bráðvantar vinnandi hendur. „Sem betur fer ákvað menntamálaráðherra

Það sem skiptir máli Að lokum spyr Húsfreyjan hver lífsköllun Gurrýjar sé og hvort hún geti gefið lesendum lífsstílsráð. „Ætli ég geti ekki kallað vinnu mína að framgangi garðræktarinnar köllun en auk þeirra starfa sem ég hef þegar minnst á hef ég einnig setið lengi í stjórn Garðyrkjufélags Íslands. En lífsstílsráð? Ég veit ekki hvort ég á að mæla sérstaklega með því að fá sér Nóakropp á kvöldin og rauðvín með matnum. Ætli gæfa mín sé ekki sú hvað ég er sátt í eigin skinni og við það sem ég hef. Það hef ég reynt að innræta börnunum mínum ásamt þakklæti yfir því að fá að búa í þessu landi. Ég met samveru við fjölskyldu, vini og samstarfsfólk afar mikils, sem og litlu hlutina í lífinu. Hvað er til dæmis betra en rjúkandi, nýsteikt kleina með ískaldri mjólk? Og svo næ ég reglulega í jarðtengingu með því að vinna af og til í garðyrkjunni hjá honum Venna,“ segir Gurrý áður en við rjúfum sambandið og hún heldur áfram að sitja misskemmtilega vinnufundi á skjánum.

11

Ræktað á svölunum Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur

H

úsfreyjan fékk Gurrý til að fræða lesendur um ræktun á svölum eða jafnvel palli eða í glugga, sem hún og gerði, svo að nú er um að gera að grípa tækifærið og rækta eitthvað fallegt, hollt og gott í eigin ranni í sumar. Það að rækta grænmeti eða fallegar blómstr­andi plöntur einskorðast alls ekki við garð­inn. Hægt er að rækta margar teg­­undir plantna úti á svölum eða jafnvel inni í glugga­ kistum með prýðisgóðum ár­angri. Ræktun á svölunum kallar þó á að­eins önnur vinnu­brögð en ræktun í garð­inum.

Hvernig eru þínar svalir? Áður en lagt er af stað í ræktuninni þarf að kort­leggja aðstæður á svölunum eða pallinum með tilliti til birtu, vindálags og úrkomu. Svo þarf að velja til ræktunar plöntur sem þola þessi skilyrði. Þannig er til­­tölulega einfalt að finna plöntur sem henta til ræktunar á suðursvölum þar sem sólar nýtur meirihluta dags en ör­lítið snúnara að finna plöntur sem gera sér norður­svalir að góðu. Því skýlla sem er á svöl­unum því betra er það fyrir plönt­ urnar og ekki er verra ef rignir af og til inn á svalirnar, það hjálpar til þegar rækt­ andinn þarf að bregða sér frá í nokkra daga.

12

Sælustaður innan um plönturnar Næstu skref eru svo að finna ræktunarílát sem henta fyrir þá ræktun sem lagt er upp með. Al­mennt er betra að hafa ílátin frekar stór, þá þornar hægar í þeim og þau fjúka síður um koll. Ílátunum þarf að raða þann­ig upp á svölunum að plönturnar standi sem minnst í skugga, að ílátin hafi jafn­vel stuðn­ing hvert af öðru og auðvelt sé að hirða um plönturnar. Hægt er að vera með hillur eða rekka til að stilla pott­um fallega upp og um að gera að nýta plöntur til að búa sér til fallegan sælustað á svölunum.

Marg­ar tegundir plantna henta vel til rækt­unar á svölum en yfirleitt einskorða flestir sig við að rækta einærar plöntur, ýmist sumar­blóm eða matjurtir. Þó er alveg hægt að hafa fjölærar plöntur í pott­ um á svöl­um árið um kring, fyrir veturinn þarf bara að skorða pottana af þannig að þeir fjúki ekki og einstaka sinnum þarf að huga að plöntunum, jafnvel vökva sí­ grænar plöntur, ef pottarnir standa þannig að ekki rignir í þá og hlýtt er í veðri.

Í blóma Sumarblómategundir eru ótal margar og hægt að finna sumarblóm sem henta fyrir langflest vaxtarskilyrði, þótt almennt vilji þau standa á sólríkum stöðum. Dæmi um sumar­blóm sem þola talsverðan skugga eru brúðar­ auga, snædrífa og apablóm en þetta eru allt tegundir sem væri hægt að rækta á svölum sem snúa í norður.

Fjólur og stjúpur ætti helst að hafa á mjög sólríkum stöðum því að þótt þær standi af sér rok og rigningu og jafnvel stöku él yfir sum­arið þá þola þær alls ekki skugga.

Plönt­ur með stór og viðkvæm blóm ætti frekar að hafa á skjólsælum stöðum til að koma í veg fyrir skemmdir á blómum, til dæmis dalíur og aftanroðablóm.

Má bjóða þér salat og lauk af svölunum?

Matjurtir er vel hægt að rækta á svölum og þá frekar þær tegundir sem þurfa lítið vaxtarrými. Gulrætur, salattegundir, rad­ ísur, lauktegundir og spínat eru allt dæmi um matjurtategundir sem geta gefið ríku­ lega uppskeru á svölum. Öllum þess­ um tegundum er auðvelt að sá í potta

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

innandyra, laukurinn er ræktaður upp af litlum sáðlaukum og skellt svo út á svalir þegar hlýnar í veðri. Rétt er að huga að sán­ingunni seint í apríl eða í byrjun maí en ef aðstaða er ekki til sáningar er hægt að fá ýmsar tegundir forræktaðra mat­ jurta í gróðrarstöðvum. Að sama skapi eru kryddjurtir mjög heppilegur svala­ gróður og gott að grípa til tegunda eins og gras­lauks, steinselju, kóríanders eða pipar­myntu sem ræktaðar hafa verið á svöl­unum.

Bæði vatn og áburður Umhirða plantna á svölum felst fyrst og fremst í vökvun og áburðargjöf yfir sum­ arið. Plöntur í pottum eru háðar eig­anda sínum um vatn og áburð og því nauð­ synlegt að gera ráðstafanir ef maður ætlar að skreppa frá í nokkra daga. Þegar plönt­urnar eru settar niður er best að setja þær í sérstaka pottamold sem fæst í garð­yrkjuverslunum, áburðurinn í henni dugar í 4-5 vikur. Eftir þann tíma þarf að vökva allar plöntur með áburði, til dæmis venju­ legum fljótandi inniblómaáburði sem bland­ast þannig að settur er 1 tappi af á­burði í 2 lítra af vatni. Plönturnar eru svo vökvað­ar með þessari áburðarlausn að minnsta kosti tvisvar í viku. Rétt er að kynna sér vel hversu mikla vökvun plönt­urnar á svölunum þurfa og fylgja leið­bein­ingum garðyrkjufræðinga. Önn­ ur umhirða felst svo í að fylgjast með mein­dýrum og bregðast við þeim, klippa í burtu visnaða blómknúppa og nýta svo allt grænmetið og kryddið sem fellur til. Þess á milli er ekkert notalegra en að sitja með kaffibollann í sólinni á svölunum og njóta blómanna.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

13

Föndur

Hjartahlýja Dísa í Skjaldarvík

Í

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Úr einkasafni

Skjaldarvík við Eyjafjörð býr Bryndís Óskarsdóttir, grafískur hönnuður og hugmyndasmiður, ásamt eiginmanni sínum Óla og dætrunum Klöru, Katrínu og Sunnevu. Fjölskyldan settist að í Skjaldarvík árið 2010 og rekur þar ferðaþjónustu, hestaleigu og veitingastað. Bryndís, eða Dísa eins og hún er jafnan nefnd, heldur margs konar vefnámskeið þar sem hún miðlar reynslu sinni og þekkingu meðal annars um föndur, endurvinnslu og nýtni. Nú fá lesendur Húsfreyjunnar að njóta. „Undanfarið finnst mér hafa verið nauðsynlegt að geta dreift aðeins huganum og hugsað um eitthvað annað en spritt, sóttkví og afbókanir og mig grunar að það séu fleiri búnir að vera í sömu sporum. Mín leið til að hreinsa hugann er að skapa, búa eitthvað til, mála, elda, föndra og slíkt, þannig að mér fannst líklegt að fleiri séu á sömu blaðsíðu. Ef þú, lesandi góður, ert eins, vona ég svo innilega að þú eigir eftir að hafa gaman af þessu sem ég er að fara að kenna hér í Húsfreyjunni. Þegar við hjónin opnuðum ferða­ þjónustuna okkar fyrir 10 árum útbjó ég hjörtu sem prýddu nánast hvern einasta glugga í húsinu og gera enn. Þessi hjörtu voru úr blaðsíðum úr gömlum bókum og með ljóðbrotum á annarri hliðinni sem ég setti upp, en ég er grafískur hönnuður og með einstaklega mikinn áhuga á endurvinnslu. Hjörtun fóru svo ekki bara í gluggana heldur líka í sölu hjá okkur í ferðaþjónustunni. Seinna hannaði ég svo aðra tegund af hjörtum úr gömlum sængurverum og efni. Þau hjörtu vöktu líka mikla lukku og hef ég gefið og selt mikið af þeim í gegnum tíðina.

Af hverju er ég að tala um þetta? Jú, auðvitað voru það svo hjörtun sem mér datt í hug að ég gæti glatt með aftur. Ég hannaði tvær tegundir af hjörtum og grafíkina á þau getur fólk fengið hjá mér í gegnum netið eða útbúið sjálft að eigin vali. Hjörtun eru kjörin til skreytinga

14

og gleði á eigin heimili, í bústað, við veisluhöld eða til að gefa einhverjum sem þig langar að gleðja. Hjörtun getið þið útbúið hvort heldur sem þið viljið úr pappír eða efni. Ég nota alltaf eins mikið gamalt „drasl“ og ég get í mitt föndur.

Við viljum jú nýta og endurnýta eins og mögulegt er.

Það sem þarf er: Munstrið/grafíkina af hjörtunum sem sækja má á síðuna www. disaoskars.com án greiðslu. Prentari til að prenta munstrið/grafíkina út hvort sem er á pappír eða efni. Blúnda eða band í hankann og tróð til að setja inn í hjörtun.

Saumavél til að sauma þau saman.

Pappír í pappírshjörtun eða ljóst efni í

Bryndís Óskarsdóttir býr í Skjaldarvík við Eyjafjörð.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

efnishjörtun. Límmiði, bara svona hvítur, í A4 stærð, fæst í ritfangaverslunum.

Svona gerum við: Efnishjörtu, límið A4 límmiða af vandvirkni á ljóst efni, klippið í kring svo að límmiðablaðið og efnið sé nákvæmlega A4. Setjið svo límmiðann með efninu á í prentara, snúið efninu upp.

Prentið grafíkina sem finna má á síðunni www.disaoskars.com á efnið eða annað sem þið óskið ykkur að prenta á efnið. Það er límmiðinn sem gerir okkur mögulegt að koma efninu gegnum prentara og prenta á það. Takið svo límmiðann bara af

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

þegar prentun er lokið og klippið hjörtun út. Klippið svo annað efni eftir þeim sem þið viljið hafa á hinni hlið hjartans, bakhliðinni, eða prentið annað eintak ef þið viljið hafa texta báðum megin. Ég nýti oft gömul sængurver, jakkaföt, gallabuxur eða eitthvað slíkt í bakhliðina en nauðsynlegt er að framhliðin sé ljós svo að textinn sjáist. Finnið eitthvað sem þið viljið nýta í hankann og tróð inn í hjartað og saumið það saman. Ef gert er hjarta úr pappír nota ég oft blaðsíður úr gömlum bókum á bakhliðina en einhvern

ljósan pappír til að prenta á. Grafíkina og kennslumyndband með Hjörtum getið þið nálgast á heimasíðunni minni www. disaoskars.com án greiðslu. Gangi ykkur vel og njótið þess að gleðja ykkur sjálf og aðra með hjörtum.“ Bryndís Óskarsdóttir, eða Dísa Óskars, eins og hún er alltaf kölluð er ferða­ þjónustu­ bóndi í Skjaldarvík www. skjaldarvik.is, grafískur hönnuður, matar­ tæknir og markþjálfi og heldur úti netnám­skeiðum og alls konar skemmtilegum fróðleik á www.disaoskars.com

15

Ljóðasamkeppni Húsfreyjunnar

Ljóð til að lesa og njóta

Á

síðasta ári var efnt til ljóðasamkeppni í tilefni af 70 ára afmæli Húsfreyjunnar og var þema keppninnar KONA. Á þessu ári verður birt í Húsfreyjunni úrval þeirra ljóða sem bárust. Röð þeirra í birtingu er tilviljunarkennd. Hér eru birt ljóðin: Sumarsæla eftir Guðrúnu Guðmundsdóttur, Konan sem minnkaði sig eftir Sigríði Helgu Sverrisdóttur, Snældusöngur Sigurbjargar Friðriksdóttur og Minningar erfast eftir Eyrúnu Ósk Jónsdóttur. Það er Húsfreyjunni heiður að birta lesendum ný og áhugaverð ljóð til að lesa og njóta sem líka eru upplögð til upplestrar á fundum, samkomum og góðum stundum.

Sólin vinkona mín

Guðrún Guðmundsdóttir Guðrún Guðmundsdóttir er fædd árið 1965. Foreldrar hennar voru Guð­mundur Á. Ingólfsson og Guðrún Guðmunds­ dóttir. Guðrún er frá Keflavík en býr nú í Kópa­vogi. „Ég byrjaði að skrifa ljóð og texta fyrir nokkuð mörgum árum. Ég á nú nokkurt safn af ljóðum en hef ekki birt þau

opinberlega, nema nokkur sem ég hef á lokuðum samfélagsmiðlum mínum. Mig langaði að athuga hvort ljóðin mín gætu höfðað til annarra og þess vegna ákvað ég að senda ljóð í keppnina.

Ljóðið, Sumarsæla, kom til mín um mitt sumar 2018. Ég elska sumarið og sól­ in vin­kona mín skein glatt þennan dag.

Það kom yfir mig tilfinning gleðinnar og barns­legur gáski og ég setti það niður á blað. Ég fæ alltaf góða tilfinningu þegar ég les ljóðið og ég vona að gleðin smiti út frá sér og fólk fangi frelsið í ljóðinu… og fari kannski bara í kollhnís,“ segir Guð­ rún glöð í bragði.

Sumarsæla

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir

fagnaðu sumrinu, pírðu augun á móti sólinni fangaðu fiðrildi í lófann hlauptu berfætt í grasinu farðu í kollhnís, sæktu barnið innra með þér vertu kærulaus dansaðu í dögginni kysstu og elskaðu hleyptu birtunni inn, njóttu vertu lifðu

16

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Sjálfsögð og því sem næst ósýnileg

Sigríður Helga Sverrisdóttir

Sigríður Helga er fædd í Reykja­ vík árið 1964 og ólst þar upp að mestu, en fyrstu ár ævi sinnar bjó hún þó ásamt fjölskyldu sinni á sveita­bæ í Finnafirði á Norð­ austur­landi. Hún er menntaður kennari og með meistaragráðu í enskum og amerískum bók­ mennt­um. Sigríður Helga á tvö börn, unglings­ stúlku og upp­ kominn son og tvö barnabörn.

Sigríður Helga hefur alla tíð haft mik­inn áhuga á skapandi skrif­ um og byrjaði að skrifa sögur og ljóð ung að aldri. Hún hefur birt fjölda ljóða í blöðum, tímaritum og sameiginlegum ljóðabókum auk þess sem út hafa komið tvær ljóða­ bækur eftir hana, Rauður snjór, árið 2002 og Haustið í grein­ um trjánna, haustið 2017. Þá kom út í hennar þýðingu sum­ arið 2019, ljóðaúrval eftir danska skáldið Pia Tafdrup. Hún hlaut nýlega önnur verðlaun í ljóða­ samkeppni Ljósberans í Reykjanes­bæ.

Ljóðið sem hér er birt varð til á ferðalagi um Norðurland fyrir nokkrum árum. Dag einn var hún stödd á kaffihúsi ásamt vini sínum og dóttur. Þegar hún leit í kringum sig sá hún að báðir ferðafélagar hennar voru djúpt sokknir í símunum sínum og tóku ekki eftir henni. Þá leit hún yfir á næsta borð og sá þar miðaldra hjón sem líka voru bæði upptekin í símunum sínum og töluðust ekkert við á kaffihúsinu. Í ljóðinu veltir Sigríður Helga fyrir sér sambandsleysi nútímafólks og reynir að finna eitthvað jákvætt við að vera miðaldra kona sem tekin er sem sjálfsögðum hlut af fjölskyldu sinni, svo sjálfsögðum að hún er því sem næst ósýnileg.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Konan sem minnkaði sig Til að falla betur inní umhverfið var konan búin að minnka sig svo mikið að enginn tók lengur eftir henni ekki eiginmaðurinn sem var oftast með augun á símanum sínum né börnin sem litu aðeins upp við og við smám saman fór henni að finnast það eftirsóknarverðara en athyglin sem hún fékk áður nú gat hún farið allra sinna ferða líkt og bæri hún huliðshjálm.

17

Mitt form til sköpunar

Sigurbjörg Friðriksdóttir

Snældusöngur söngur snældunnar er gnýþytur þegar konan á rúmbríkinni rennir henni yfir læri sér marglitir þræðir undnir upp í hnykil ólíkra minninga

Sigurbjörg er fædd í Vestmannaeyjum 1959. Hún flutti þaðan með fjölskyldu sinni til Hvammstanga eftir eldgosið á Heimaey 1973. Hún lauk stúdentsprófi frá Fjölbrautaskólanum á Norðurlandi vestra, tannfræðiprófi frá Háskólanum í Osló, og uppeldis- og kennslufræði frá Kennaraháskóla Íslands. Á Hvammstanga var Sigurbjörg virk í félagskap kvenna sem nefnir sig Húsfreyjurnar á Vatnsnesi. Um tíma bjó hún á Blönduósi og var þá virk í Kvenfélaginu Vöku og vann af og til á Heimilisiðnaðarsafninu. Í dag býr Sigurbjörg í Hvalfjarðarsveit ásamt eiginmanni sínum Skúla Þórðarsyni þar sem hún starfar sem deildarstjóri og aðstoðarleikskólastjóri á Leikskólanum Skýjaborg.

Bestu stundir á Sigurbjörg í hvers lags útivist í náttúrunni, við lestur ljóðabóka og að iðka ósjálfráða skrift. Lengi vel vissi Sigurbjörg ekki að ljóðið væri hennar form til sköpunar en svo komu þau einfaldlega til hennar einn lognkyrran haustdag. Fyrsta ljóðabók hennar Gáttatif kom út í seríu Meðgönguljóða árið 2016. Önnur ljóðabókin, Vínbláar varir kom út hjá Bókaútgáfunni Skriðu árið 2019.

Ljóðið Snældusöngur varð til eftir að hún las um 70 ára afmæli tímaritsins Húsfreyjunnar og ljóðasamkeppnina sem haldin var af því tilefni.

18

gufa af soðningunni leggst á glugga smjörklípa milli sporðstykkis og kartöflu bráðnar rólega gamalkunnugt bragð hreiðrar um sig á tungunni glasið skilur eftir sig mjólkurdropa í skeggi nýprjónaðir sjóaravettlingar kostgangarans bíða ferðbúnir á trékolli við eldhúsgættina glamrið í silfurprjónunum er taktfast áratog mót hafstraumi liprar hreyfingar færa lykkjuna nær örlögunum

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Tíu bækur

Eyrún Ósk Jónsdóttir

Minningar erfast Klappirnar í dalnum eru jökulsorfnar djúpar rákir í berginu allt frá ísöld.

Eyrún Ósk fæddist árið 1981 og ólst upp í Kópa­vogi og Hafnarfirði. Hún gaf út sína fyrstu ljóðabók árið 1997 þá aðeins 16 ára en síðan þá hefur hún sent frá sér tíu bækur, ljóðabækur, unglingabækur og mynd­skreytta barnabók. Hún hefur einnig skrifað fjölda greina, kvikmyndahandrit og fyrirlestra, meðal annars um friðarmál og mann­úðarheimspeki búddismans. ,,Ég hef samið ljóð frá því að ég lærði að skrifa. Mamma las ljóð fyrir okkur syst­kinin þegar hún var að svæfa okkur er við vorum lítil. Ég man að hún las reglu­ lega fyrir okkur Síðasta blómið, og lengri kvæði eftir Stein Steinarr eins og Tindátarnir og Tíminn og vatnið.

Mamma arf­leiddi mig í raun að töfrum ljóðsins. Ég fór að krota ljóð í stílabækur sjö, átta ára og hef hreinlega ekki hætt síðan. Stundum finnst mér eins og ég verði bergnumin af ljóðum og ég hreinlega verð að semja ljóð sem leita á mig þar sem ég stend. Ég hef skrifað ljóð aftan á kvittanir í búðum, á spássíur á tímarit og fréttablöð. Ég hef skrifað ljóð í strætó, í vinnunni og bara hvar sem er og á hvað sem er. Þegar mamma kynnti mig fyrir ljóðinu þá í raun var hún að opna fyrir mér dyr inn í einhverja nærandi töfraveröld. Fyrir það er ég henni óendanlega þakklát. Ljóðið mitt Minningar erfast fjallar einmitt um áhrif formæðra okkar á okkur og það hvernig líf kvenna í gegnum aldirnar snerta líf okkar, jafnvel þó að við höfum aldrei hitt þær. Ég trúi því að við séum öll tengd ósýnilegum böndum og höfum áhrif leynt og ljóst hvert á annað og kristallast sú sýn í ljóðinu,“ segir Eyrún Ósk.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Stundum dreymir mig drauma sem eru ekki mínir heyri raddir kvenna sem ég hef aldrei hitt hlæ og græt með systrum sem ég þekki ekki, og þá er ég fjallkonan sem elskar og missir og elskar á ný sem þráir og örvæntir og þráir á ný sem vonar og brotnar og vonar á ný sem skapar og fölnar og skapar á ný þá er ég þær allar.

Minningar erfast, ég þekki ykkur.

19

Kvenfélagasamband Íslands

Söfnun KÍ fyrir tækjum og búnaði fyrir allar konur landsins

Í

tilefni 90 ára afmælis Kvenfélagasambands Íslands standa kvenfélög um land allt fyrir söfnun á tækjum og hugbúnaði þeim tengdum, sem mun gagnast öllum konum um landið allt. Anna Sigríður Vernharðsdóttir, yfirljósmóðir fæðingarvaktar og Hulda Hjartardóttar yfirlæknir fæðingarþjónustu Kvenna- og barnasviðs LSH lýsa hér búnaðinum og tækjunum sem safnað er fyrir.

Milou-hugbúnaður og tengibox sem gerir kleift að skoða og vinna með fóstur­ hjartsláttarrit á rafrænan hátt. Þannig er hægt að fylgjast með fósturhjartslætti í tölvu fæðingar­stofunnar og utan hennar og fá sérfræðiaðstoð og álit á fóstur­hjart­ sláttarriti frá öðrum stærri fæðingarstað, svo sem Landspítala eða Sjúkrahúsinu á Akureyri. Milou býður upp á kerfisbundið mat á fósturhjartsláttarritum sem byggir á nýjustu þekkingu. Matstækið hefur verið þýtt af ljósmæðrum og læknum á Landspítala og notað þar tvö síðustu ár.

Kerfisbundið mat er talið áreiðanlegra og ætti því að veita aukið öryggi í fæðingu.

Með tilkomu Milou er ekki lengur þörf á útprentun fósturhjartsláttarrita heldur eru þau vistuð á rafrænan hátt og hægt að nálgast þau rafrænt hvenær sem er. Það er margt sem fæst með því að að innleiða Milou á fæðingarstofnanir landsins.

90

a ár

Aukið öryggi með kerfisbundnu mati rita og að fleiri geti séð rit en ein­göngu sá fagaðili sem er inni á fæðingarstofunni.

Aukið öryggi gagna og aukið aðgengi fæst með rafrænni vistun ritanna.

Astraia-hugbúnaður hefur verið í notkun á fósturgreiningardeild Land­ spítala í um 15 ár. Sjúkrahúsið á Akureyri er einnig með hugbúnaðinn og vinnur með sama gagnagrunn sem er vistaður á Landspítala. Myndir og mynd­ skeið eru flutt úr ómtækjunum í gagna­grunn­­ inn og vistuð þar undir kennitölu ein­ stak­ lings­ ins. Þannig verða til á einum stað allar upplýsingar um ómskoðanir allra kvenna sem koma í skoðanir á meðgöngu á Landspítala og Akureyri. Út frá þessum gögnum getum við reiknað meðgöngulengd, fylgst með vexti og gefið út svör um þætti sem birtast í rafrænni sjúkraskrá konunnar hvar sem hún er

stödd á landinu. Einnig hefur konan aðgang að svörunum í heilsuveru.is í farsíma eða tölvu ef vill. Á lands­byggð­ inni er nú enginn gagna­grunnur til staðar og svörin eru útbúin með ýmsum hætti og ekki staðlað hvaða viðmið eru notuð til að reikna út meðgöngulengd og vöxt.

Aðgengi að þessum svörum er ekki nægi­ legt fyrir annað heilbrigðisstarfsfólk og kemur oft fyrir að engar eða tak­markaðar upplýsingar eru til staðar þegar konum er vísað til frekari skoðunar þar sem meiri sérhæfing er eða þegar vanda­mál koma upp síðar á meðgöngu. Gagna­grunn­ur­­ inn nýtist einnig til að vista myndir og gefa svör við ómskoðunum á kvenlíf­ færum þó að ekki sé um þungun að ræða.

Sam­eiginlegur gagnagrunnur fyrir land­­ið væri mjög æski­legur til að geta sam­­­ræmt vinnubrögð hvar sem er á land­ inu til að tryggja sem best gæði þjón­ust­ unnar. Einnig auð­veldar slíkur grunn­ur samskipti og getur komið í veg fyrir að það þurfi að senda konur um langan veg til frekari skoðana þar sem hægt yrði að skoða myndir sem teknar eru á einum stað á landinu á öðrum stað þar sem mesta sérhæfingin er til staðar eins og til dæmis á Landspítalnum. Upplýsingar um allar fyrri skoðanir yrðu þá líka tiltækar hvar sem konan kemur næst til skoðunar.

Kvenfélagasamband Íslands Stofnað 1. febrúar 1930

Gjöf til allra kvenna á Íslandi Söfnun í tilefni 90 ára afmælis Kvenfélagasambands Íslands

Söfnunarreikningur: 0513-26-200000 · Kt. 710169-6759

20

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Fru Lauga+ Bændurnir

Lorem Ipsum BAENDURIBAENUM.IS

?

LÍFRÆNIR MATARKASSAR Á NETINU

Flott föt, fyrir flottar konur

Frú Lauga & bændurnir bjóða upp á vikulega, lífræna grænmetis og ávaxtakassa.

Skoðaðu úrvalið á baenduribaenum.is

GRÆNMETIS

ÁVAXTA

Grænt og vænt frá öllum heimshornum. Við nnum besta lífræna grænmetið sem völ er á og setjum það í vænan kassa.

Sætir og sólríkir ávextir.

Við fáum vikulega sent það ferskasta sem völ er á frá öllum heimshornum og setjum það í gómsætan kassa fyrir þig til að njóta.

BLANDAÐI

Flott föt, fyrir flottar konur

Verslunin Belladonna

Skeifunni 8 • 108 Reykjavík • Sími: 517 6460 • www.belladonna.is

Netverslun: www.belladonna.is Belladonna · Skeifunni 8 · 108 Reykjavík · S. 517 6460

Þessir kassar innihalda góða blöndu af heilnæmu lífrænu grænmeti og sólríkum ávöxtum hvaðanæva að úr heiminum.

Frú Lauga & bændurnir - Laugalæk 6 - S:534-7165 baenduribaenum.is

ÖFLUG FORVÖRN

GEGN BEINÞYNNINGU Kalkþörungar með D3, K2 og C vítamínum ásamt viðbótar magnesíum og mangan

ALLAR VÖRUR HAFKALKS ERU ÁN AUKEFNA OG ERFÐABREYTTRA INNIHALDSEFNA (GMO FREE)

www.hafkalk.is Húsfreyjan 2. tbl. 2020

21

Samfélagsmál

Beitir þú ofbeldi í nánum samböndum?

Mjöll Jónsdóttir sálfræðingur

Þ

að eru bæði gömul sannindi og ný að sumt fólk beitir ofbeldi í nánum samböndum. Það hefur líklega fylgt mannskepnunni alla tíð. Það er þó alveg nýtt fyrir mörgum að það er hægt að fá hjálp til þess að hætta að beita ofbeldi. Það er að sjálfsögðu nauðsynlegt að koma þeim til bjargar sem verða fyrir ofbeldi og hjálpa þeim að vinna úr þeirri hræðilegu reynslu en besta forvörnin gegn ofbeldi er að hjálpa fólki sem beitir ofbeldi að læra að bregðast við á nýjan hátt. Þannig stöðvum við ekki bara skaðann heldur komum í veg fyrir skaða til framtíðar.

Það þarf að hjálpa börnum, konum og körlum sem eru þolendur heimilisofbeldis en líka bæði konum og körlum sem beita ofbeldi. Það verður kannski aldrei hægt að stöðva allt ofbeldi í heiminum en það er svo sannarlega hægt að hjálpa þeim sem vilja fá hjálp.

Heimilisfriður Við sem störfum fyrir verkefnið Heimilisfrið sérhæfum okkur í því að hjálpa þeim sem beita maka sína ofbeldi. Þjónustan hefur verið í boði frá árinu 1998 og þá undir nafninu Karlar til ábyrgðar.

Fyrst var um tímabundið verkefni að ræða til ársins 2002 en árið 2006 hófst núverandi starfssemi og hefur starfsemin dafnað síðan, mikillar þekkingar verið aflað og margir fengið aðstoð og náð góðum árangri. Með tímanum varð þó ljóst að það eru ekki bara karlar sem beitar konur ofbeldi, fólk beitir fólk ofbeldi og var nafninu því breytt árið 2014 og varð nafnið Heimilisfriður fyrir valinu.

Við getum lært ný viðbrögð og hegðun Við sem störfum við þetta alla daga sjáum það sama og alþjóðlegar rannsóknir sýna, að þeir sem beita ofbeldi í nánum samböndum hafa sjálfir í flestum tilfellum verið þolendur ofbeldis. Við lærum það

22

sem fyrir okkur er haft og stundum hafa fyrirmyndir okkar og mótunaraðilar ekki kunnað að takast á við hluti eins og til dæmis ógn, höfnun eða reiði með öðru en ógnandi hegðun, þvingunum og öðru ofbeldi. Margir hafa því í raun aldrei lært að takast á við til dæmis ósætti, reiði og aðrar erfiðar tilfinningar á heilbrigðan hátt. En það er svo gott að svo lengi lærir sem lifir.

Ofbeldi er bannað Það er alveg á hreinu að það er bannað að beita ofbeldi. En það er líka alveg á hreinu að beiti maður ofbeldi þá breytist lítið nema maður taki ábyrgð á hegðun sinni og geri það sem þarf til að geta tekist á við erfiðar aðstæður á annan hátt.

Til þess erum við hér í Heimilisfriði. Ef þú ert einn þeirra einstaklinga sem beitir ofbeldi í nánum samböndum þá er sem sagt von fyrir þig. Von til þess að þér geti tekist að bregðast öðruvísi við, þú getir hætt að beita ofbeldi og hjálpað fjölskyldunni þinni að heilast.

NÚNA – er góður tími til að taka ábyrgð Vegna þess ástands sem ríkt hefur í þjóðfélaginu vegna Covid-19, hefur ofbeldismálum fjölgað. Breytingar á venjum okkar, félagsleg fjarlægð, minnkað

fjárhagslegt öryggi, streita, áhyggjur af heilsu og áföll auka spennu á heimilum og þar sem vandi er fyrir stækkar hann gjarnan við slíkar aðstæður. Núna er góður tími til að taka ábyrgð fyrir bæði sjálfa/n þig og fjölskyldu þína. Ótvíræður árangur Heimilisfriður hefur aðsetur í Reykjavík en er einnig með útibú á Akureyri. Þeir sem það geta sækja viðtöl sín til okkar, en þeir sem þurfa geta sótt sína meðferð í gegnum fjarfundabúnað. Við viljum ná til allra sem beita maka sinn ofbeldi, óháð búsetu. Þar sem meðferðin er niðurgreidd af Félagsmálaráðuneytinu kostar hvert viðtal einungis 3.000 kr. og hafa rannsóknir sýnt ótvíræðan árangur þeirrar meðferðar sem við beitum.“ segir Mjöll Jónsdóttir sálfræðingur.

Mjöll Jónsdóttir sálfræðingur starfar ásamt fleiri sálfræðingum fyrir Heimilisfrið. Hún sinnir einnig allri almennri sálfræðiþjónustu og starfar hjá Sálfræðingum Höfðabakka í Reykjavík.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Kvenfélagasamband Íslands

Formannaráðsfundur Kvenfélagasambandsins

F

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir · Myndir: Sólveig Ólafsdóttir

ormannaráð Kvenfélagasambands Íslands kom saman á 60. fundi formannaráðs í Hótel Kríunesi helgina 28.-29. febrúar 2020. Góð mæting var á fundinn og voru fulltrúar frá flestum héraðssamböndum KÍ.

Fundurinn hófst á gefandi erindi frá séra Jónu Hrönn Bolladóttur sóknar­ presti í Garðasókn. Ræddi hún um gildi kven­ félagskvenna; kærleikur- samvinna virðing og mikilvægt framlag kven­félag­ anna með sínu starfi og söfnun KÍ sem nú stendur yfir í tilefni 90 ára af­mælisins. Þar sem þetta var aðalfundur voru lagðar fram skýrslur og reikningar og fjárhagsáætlun KÍ fyrir árið 2020.

Konur frá Félagi kvenna í Kópavogi, FKK, voru gestir á fundinum. Bryndís Steina Friðgeirsdóttir formaður félagsins sagði frá fyrsta starfsári þess og Harpa Hjálmtýs­ dóttir stjórnarkona í FKK var með skemmti­legt happadrætti yfir kvöld­ verð­ inum þar sem flestar fundarkonur fengu vinning. Samverunni var svo fram haldið eftir kvöldmat og áttu konur góða stund, efldu tengslin og kynntust hver annarri betur. Á laugar­ deginum var fundi haldið áfram og voru kynnt þau verkefni sem KÍ stendur fyrir á árinu. Meðal annars var sagt frá þeim verkefnum sem styrkt voru á þessu ári. Samstarfið innan NKF var krufið í hópavinnu og gaf stjórninni gott veganesti á næsta stjórnarfund NKF. Hann átti að fara fram á sumarþingi NKF sem átti að halda í júní á þessu ári í Reykjanesbæ. Þinginu hefur nú verið frestað vegna heimsfaraldurs og mun það verða hadið 11.–12. júní 2021. Þingið mun fara fram á sama stað og þema þingsins verður Konur, loftslag og kraftur jarðar. Allar kvenfélagskonur eru velkomnar á NKF-þingið. Þingið verður Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Það var hugur í kvenfélagskonum á formannaráðsfundi Kvenfélagasambands Íslands í febrúar og glatt á hjalla. Hér slá þær á létta strengi, séra Jóna Hrönn og Guðrún Þórðardóttir forseti KÍ.

nánar kynnt í lok ársins. Evrópuþing ACWW var einnig kynnt en það átti að fara fram í Glasgow í Skotlandi í október 2020 en hefur nú verið fært fram til maí 2021.

Stjórnar­kjör KÍ fór fram og er stjórn óbreytt þar sem Sólrún Guðjónsdóttir ritari og Björg Baldursdóttir varastjórnarkona gáfu kost á sér til áframhaldandi setu í stjórn. Það var samhljóma álit þeirra sem

mættu á fundinn að fundarstaðurinn hefði verið góður og andinn góður á fundinum. Stjórn KÍ þakkar öllum þeim sem mættu á fundinn kærlega fyrir góða helgi í Kríunesi.

Eftirfarandi ályktanir voru samþykktar á fundinum: • 60. formannaráðsfundur Kven­ félaga­ sam­ bands Ís­ lands, haldinn í Kópa­ vogi

23

28.- 29. febrúar 2020, skorar á heil­ brigðis­ráð­herra að koma sem fyrst af stað reglu­bundinni skimun fyrir ristil­krabba­ meini. Ristil­krabbamein er eitt algeng­asta krabba­meinið og oft ein­kenna­laust. Því er mikilvægt að hefja skimun sem fyrst til að koma í veg fyrir ótímabær dauðsföll, óþarfa álag og kostnað.

• 60. for­manna­ráðs­fundur Kven­félaga­ sam­ bands Íslands haldinn í Kópa­ vogi 28. -29. febrúar 2020, skorar á heil­ brigðis­ ráðherra að tryggja að greining og meðferð krabba­ meinssjúkra verði snögg, skilvirk og flæði þjónustu gott.

Nauðsynlegt er að stytta biðtíma og tryggja að þjónustan verði samfelld frá greiningu til loka meðferðar. Eins er gríðarlega mikilvægt að allir hafi greiðan aðgang að þjónustunni.

• 60. formannaráðsfundur Kvenfélaga­ sambands Íslands, haldinn í Kópavogi 28.-29. febrúar 2020 skorar á ríkisstjórn Íslands að standa vörð um mannréttindi sem eru eitt af heimsmarkmiðum Sam­ einuðu þjóðanna. Ekki má gleyma því að réttindi kvenna eru mannréttindi. Þau rétt­indi sem þegar hafa áunnist má ekki taka til baka. Fundurinn vísar í áskorun Alheimssamtaka dreifbýliskvenna, Ass­ oci­ated Country Women of the World, ACWW, þess efnis. https://www.acww. org.uk/cswletter.html.

• 60. formannaráðsfundur Kven­ félaga­ sam­ bands Íslands, haldinn í Kópavogi 28.-29. febrúar 2020, hvetur stjórnvöld til að auka enn frekar öryggi kvenna, barna og fjölskyldna um land allt er varðar heilbrigði. Kvenfélagasamband Íslands fagnar á þessu ári 90 ára afmæli sínu. Í þessi 90 ára hafa kven- og líknarfélög innan þeirra raða safnað ómældum fjármunum til að styðja við heilbrigðiskerfið og verið stórhuga í tækjakaupum. Tækniframfarir hafa orðið miklar á þessum 90 árum og því er nú í tilefni afmælisins safnað fyrir tækjum og rafrænum tengingum milli landshluta sem nýtast mun sérstaklega konum hvar sem er á landinu. Það hefur aldrei verið jafn mikilvægt og nú að auka öryggi kvenna, barna og fjölskyldna er varðar heilsu þeirra og því skorar fundurinn á stjórnvöld að gera enn betur í þeim efnum.

24

Séra Jóna Hrönn Bolladóttir og Þórný Jóhannsdóttir, varaforseti KÍ og fundarstjóri.

Sumarþingi NKF frestað vegna Covid -19 Þingið verður haldið 11. - 12. júní 2021 Á stjórnarfundi NKF, Nordens Kvinneforbund, sem haldinn var 22. apríl á fjarfundi var tekin sú ákvörðun að fresta sumarþingi NKF sem halda átti í Reykjanesbæ nú í sumar fram til næsta sumars 11.- 12. júni 2021. Þingið verður haldið á sama stað á Park Inn í Reykjanesbæ að öllu óbreyttu og verður sumarþingið auglýst nánar þegar nær dregur. Þema þingsins verður: KONUR – LOFSLAG – KRAFTUR JARÐAR Allar kvenfélagskonur eru velkomnar á sumarþing NKF og verður án efa ánægjulegt að hittast að ári og njóta samverunnar og efla tengslin.

Kvenfélagasamband Íslands

Við höfum lagt rækt við gróður í yfir 40 ár

Okkar plöntur fá kærleiksríkt uppeldi við íslenskar aðstæður

Gróðrarstöðin

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Leiðbeiningastöð heimilanna

Förum vel með skóna okkar og lengjum líftíma þeirra Vitundarvakning um fatasóun

S

aman gegn sóun er úrgangsstefna stjórnvalda, fyrir tímabilið 2016 til 2027. Þar er markmiðið að draga úr magni textíls og skófatnaðar í úrgangi á hvern íbúa í tíu kíló en árið 2016 henti hver íbúi 15 kílóum af textíl og skóm.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

Um 20 milljarðar skópara eru framleidd í heiminum í dag. Talið er að um 300 milljónir af þeim endi í landfyllingum árlega. Leður í skóm getur verið 24 – 40 ár að brotna niður, gúmmísólarnir geta tekið um 80 ár og í mörgum skóm er efni sem kallast Ethylene Vinyl Acetate, sem notað er til að gera sólana á skónum og getur verið allt að 1000 ár að brotna niður.

Framleiðsluferlið er ekki einfalt og mikið af efnum er notað sem hefur skaðleg áhrif á umhverfið. Það er því mikilvægt að við vöndum valið og förum vel með skóna okkar svo að þeir endist sem lengst.

Davíð Vigfússon skósmiður sem rekur Skó­­ arann í Hafnar­ firði svaraði fyrir okkur nokkr­­um spurningum um hvernig við get­um best farið með skóna okkar svo að þeir endist sem lengst.

Hvað er það besta sem við gerum til að vernda skóna okkar og lengja þannig líftíma þeirra? „Númer eitt, tvö og þrjú er að viðhalda ekki einungis bara yfirborði skónna heldur einnig sólum, hælplötum og inn­ volsi skónna. Gott er að hafa í huga að við vatnsvörn á yfirleðri með vatns­ varnar­­spreyi þá stendur á flestum brús­ um að vörnin endist í allt að 15 daga.

Alltof marg­ir spreyja bara einu sinni yfir skóna og verða svo hissa á vatns- eða salt­ skemmdum eftir þrjár vikur. Veðr­ áttan sem við búum við hér hefur einnig áhrif svo að varnir og næring endist mun skem­ur en ella og því þarf að gæta að bera á skóna eða vatnsverja þá mjög reglu­ lega.“

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Eru einhver sérstök efni sem skósmiður mælir með að við berum á skó? „Ef við tökum sem dæmi þessa, hefð­ bundnu, svörtu spariskó úr leðri, þarf maður að eiga til eftirfarandi efni til að vera öruggur: Hreinsi til að fjarlægja ó­hrein­indi og gamlan áburð af skóm, svo leður­­næringu sem er helst í kremformi því að mínu mati nærir hún leðrið best, svo fyrir þá sem hafa mjög gaman af nostra við leðrið þá er flott að taka loka­ umferðina með vaxáburði. Þessar vörur fást allar hjá skósmiðum. Færst hefur í auk­ ana að fram­ leiðendur erlendis séu farnir að bjóða upp á vistvænar vörur hvort sem er í umbúðum eða innihaldi, sem er ekkert nema jákvætt.“ Hvað geta skósmiðir gert fyrir skóna okkar til að lengja líftíma þeirra? „Skósmiður gerir allt frá því að: Víkka, þrengja, hækka, lækka, sauma, festa, sóla, hæla og hreinsa skó sem dæmi. Það er margt sem fólk órar ekki fyrir sem við getum gert fyrir skóna. Að koma með skó til fagmanns sem býr yfir þekkingu og reynslu í umhirðu skófatnaðar er besta lenging á líftíma þeirra.“ Eru einhverjar ákveðnar tegundir af skóm sem virðast eiga lengri líftíma? „Nei, ekki endilega, en oftast endast leðurskór mun lengur en skór sem eru úr gerviefni og passa þarf við skókaup að velja skó sem hægt er að endursóla. Það er umhirðan og viðhaldið á skónum sem fær þá til að endast lengur, sem dæmi hef ég séð þriggja mánaða gamla leðurskó í dýrari kantinum verða ónýta á yfirleðrinu

Davíð Vigfússon skósmiður

vegna skorts á viðhaldi og saltið og bleytan búið að valda því að leðrið hefur harðnað og sprungið í gegn.“ Hverjar eru helstu ástæður þess að skór koma í viðgerð til þín? „Ég finn fyrir því að fólk er farið að vera meðvitaðra um að endurnýta og kemur þess vegna með skó til viðgerða. Að koma til skósmiðs er svo oft mun meira en að vippa skónum á borðið og fara. Ég reyni eftir fremsta megni að fræða og ráðleggja viðkomandi um áframhaldandi viðhald á skónum og hverju ég mæli með sem fagmaður.“ Margir virðast telja að það taki því ekki að gera við skó vegna kostnaðar við viðgerð. Getur þú gefið okkur einhverja verðhugmyndir að ákveðnum viðgerðum? „Nú eru verðin mismunandi hjá okkur skósmiðum, en get nefnt hér nokkur dæmi frá mér: 1. Víkka skópar er frá 2.200 krónum.

Hægt er að koma án endurgjalds aftur í endurvíkkun.

2. Nýjar hælplötur eru frá 2.450–4.600 krónur fyrir parið, algengt í kringum 3.950 krónur.

3. Nýir sólar og hælar eru frá 6.950– 7.950 krónur fyrir hefðbundna skó.

4. Hreinsun og burstun á skóm er frá 2.100 krónum 5. Hefðbundin burstun er frá 1.700 kr.“ Á fésbókarsíðu Skóarans í Hafnarfirði @ skovidgerdir er hægt að sjá fyrir- og eftirmyndir af mörgum viðgerðum og hafa samband í skilaboðum ef frekari upplýsingar óskast.

25

Heilsa

Að koma sér upp góðri gönguáætlun Helga G. Gunnarsdóttir

Mikilvægi líkamshreysti er aldrei ofmetið og það er í okkar höndum að viðhalda líkaman­um. Hafir þú gefið þig kyrralífinu á vald og glatað hreystinni er þér skylt að byggja líkam­ann upp. Það er aldrei nauð­synlegra en nú því að þjóðin eldist hratt og færra ungt fólk mun bera uppi þjóðfélagið í framtíðinni. Við finnum líka hvað það er gott að vera líkamlega nálægur sjálfum sér, finna fyrir spennu í vöðvum, aukningu í öndun og sprellandi hjartslætti í brjóstinu. Þetta er allt eitthvað svo rétt og okkur eðlislægt að hreyfa okk­ ur og verða líkamlega þreytt enda dregur líkamleg þreyta úr spennu og kvíða og bætir svefn svo að eitthvað sé nefnt.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Úr einkasafni

Rösk ganga – jafn áhrifarík og hlaup Að vera í líkamlega góðu formi má segja að sé hæfni til að framkvæma athafnir daglegs lífs án þess að verða þreytt og eiga samt auka orku til að mæta ófyrirséðum neyðartilvikum. Það er ekki flókið að koma sér í gott form til dæmis með göngu. Okkur er eðlislægt að ganga og sú markvissa athöfn getur verið stórt skref til frekari afreka, enda er það góð leið til að byggja upp hjarta- og vöðvaþol. Reglu­ legar göngur er ein besta hreyfingin sem við fram­ kvæmum. Við höldum oft að æfing­ar af hárri ákefð, svo sem hlaup, séu best­ar fyrir almenna hreysti og þyngdar­ tap, en hreyf­ingar þurfa ekki að vera í mik­illi ákefð til að þær séu árangursríkar. Það hefur komið fram í rannsóknum að rösk ganga er alveg jafn árangursrík og hlaup.

Þ

að er undursamlegt að sjá hvað fjölgað hefur á göngustígum að undanförnu, þeir iða sem aldrei fyrr af „bubblandi“ orkuboltum, ýmist gangandi, hlaupandi eða hjólandi. Það á ekki bara við göngustígana því að víða er fólk á gangi bæði í sveit og borg og þá er kjörið að koma sér upp góðri gönguáætlun.

26

Skelltu þér í góða skó og út í náttúruna Göngur eru ein auðveldasta og ódýrasta líkamsrækt sem í boði er og hún útheimtir ekki neina sérstak hæfni né útbúnað, jú... góða skó. Það er næstum alls staðar hægt að ganga, göngur eru einfaldar og öruggar og auðvelt að halda sig við, þær virka og kosta ekkert! Ávinningurinn af því að ganga utandyra er mun meiri en að ganga á göngu­bretti inni í ræktinni. Það er gott fyrir geðheilsuna að njóta náttúrunnar og eflandi og hressandi að takast á við mis­ mun­andi veður. Allar æfingar hafa svo þau áhrif að hormónakerfi líkamans gefur frá sér gleðihormónið sem bætir geðið og kveikir á jákvæðum tilfinningum. Dag­ leg­ ar göng­ ur geta minnkað hættuna á Húsfreyjan 2. tbl. 2020

lungnakrabbameini um allt að 30% og minnkað einkenni sem eru tengd við öndunar­færasjúkdóma svo sem astma.

Gönguáætlun Gefum okkur að þú viljir ganga þér til heilsubótar, eða hefur þegar byrjað. Í það minnsta hálf­tíma hreyfing á dag er opinbera ráð­leggingin um hreyfingu eða 150 mínútur á viku sem til dæmis er þá 5 x 30 mínútur. Það eru þó ekki allir sem geta tekið sér samfelldan hálftíma til æf­ inga, þá er hægt að brjóta upp göngu­ tímann í 3 x 10 mín. eða 2 x 15 mín­útna kafla. Við ættum flest að geta komið því inn í daginn, ekki satt? Til dæm­ is að ganga rösklega í 15 mínútur í matar- og kaffi­hléi í vinnunni eða ganga í kring­um heim­ili okkar hvort sem er í morgun- eða kvöldgöngu en munum samt að því fylgir verulegur ávinningur varðandi líðan að ganga í ómanngerðu umhverfi nátt­ úrunnar.

Upphitun og líkamsstaða Upphitun er alltaf mikilvæg. Byrjið á að ganga rólega í 1-3 mínútur. Ef þú hefur setið við skrifborðið í einhvern tíma þá gefst þar færi á að losa um vöðvana og búa þá undir hraðari göngu. Svo er mikil­ vægt að huga að góðri líkamsstöðu í æf­ ingunum.

• Rétt líkamsstaða er mikilvæg á göng­ unni, mest­ur árangur fæst ef gengið er í góðri upp­réttri stöðu, kviðurinn aðeins inn­­­dreginn og rass­­kinnarnar aðeins spenntar.

• Slakið á í herðum, sérstaklega ef bogr­að hefur verið yfir tölvu eða skrif­borði. Til að tryggja að axlirnar séu lausar er gott að rúlla þeim fram og aftur og yppta öxl­um nokkr­um sinnum.

• Horfið ekki beint niður eða á farsímann heldur fram á gönguleiðina og umhverfið. Það dregur úr álagi á hálsi og öxlum og gerir lungunum kleift að draga andann djúpt niður. Ákefðin skiptir sköpum Ef um heilsubótargöngu er að ræða er ekki sama hver ákefðin er. Ganga skal rösklega þannig að hjartslátturinn eykst og andardráttur grynnist og verður örari.

Gott við­mið á ákefð er að auðvelt sé að halda uppi sam­ræðum en geta ekki sung­ ið. Til að mæla árangur er einfalt að taka Húsfreyjan 2. tbl. 2020

tím­ ann í upphafi göngutímabilsins og aftur eftir 3-4 vikur, þá er gengin sama vega­lengd. Til að auka brennsluna enn frekar skal sveifla höndum fram og aftur. Það eflir og styrkir líka jafnvægið. Þá er gagn­legt að eiga púlsklukku og láta hjartað ráða för.

Nokkrar mismunandi æfingar Með því að breyta ákefð gönguæfinganna aukast möguleikarnir á að nýta göngu­ ferðirnar til að byggja upp mismunandi þol­­kerfi lík­amans; hraða-, þol- og loft­ háða getu. Það eru nokkrar aðferðir til að meta ákefð, til dæmis að hlusta á líkam­ ann og nýta sér svonefndan BORG-skala til að meta ákefðina á tölubilinu 6-10 þar sem, 6 er auðvelt, 7 frekar erfitt, 8 erfitt, 9 mjög erfitt og 10 mjög, mjög erfitt. Þumal­ puttareglan til að finna út hámarkspúls er 226 mínus aldur. Til dæmis, ef um er að ræða 50 ára ein­­stakling þá er há­ markspúls 176 slög á mínútu. Þegar áhersla er á hraða göngu er gott að hægja niður síðustu tíu mín­­úturnar í göngunni og taka teygjur í lokin.

• Auðveld heilsuganga: 30 mínútur daglega á 50% til 60% af hámarkspúls. Þessi ganga er mjög nytsöm og auðveld, bætir heilsu og vellíðan á löngum tíma, ákefð 6.

• Ganga til fitu­brennslu: Meðalákefð á 60% til 70% af hámkarkspúls í 45-60 mín­útur daglega. Þessi ganga er rösk, þú andar þyngra en venjulega, hjartað slær hraðar og andardrátturinn grynnist en þú ert samt fær um að halda uppi sam­ ræðum. Því lengri tíma sem þú ert í þessari æfingu því meiri kal­oríubruni fer fram í lík­amanum því að líkaminn fær þá lengri tíma til að draga orku úr fitu­ forðanum. Síðustu 10 mínúturnar eiga að vera auðveldar.

• Þolganga: 65-80% af hámarkspúls (frekar erfitt/erfitt) 8-16 km, einu sinni í viku. Byggir upp þol. Mjög fínt ef þú setur stefnuna á fjallgöngur í sumar.

• Loftháð ganga: Ákefð 7-8, 70% til 80% af hámarks­ púls í 20-60 mín., annan hvern dag. Á móti er gott að fara í auðvelda heilsugöngu (sjá ofar) eða fitu­ brennslugöngu (sjá ofar). Þetta er hröð ganga þar sem þú finnur vel fyrir önd­un­ inni en heldur í við andardráttinn. Þessi ganga eykur loftháða getu.

• Efna­skiptaæfing: Þessi æfing notast við stutta gönguspretti eins hratt og þú getur í 30 sekúndur. Teldu upp að 30, svo er gengið hægt í tvær mínútur og endurtekið 8-12 sinnum. Þessi æfing byggir upp hraða og tækni.

• Hámarksárangur við öndunar­ þrösk­ uld­ inn: 80% til 92% af hámarkspúls í mest 50 mín, 1-3 x í viku með auðveldum göngum eða hvíldardögum á milli. Þetta er hröð ganga með þungum andardrætti alveg að þolþröskuldinum þínum. Þú gætir þurft að fara í hlaupagírinn til að ná þessum púls.

• Stigi eða brekkur: Það er skemmtilegt að bæta stigagöngu í æfingasafnið. Byrjið eins og fyrr á upphitun og fara svo í röska göngu í nokkrar mínútur áður en farið er í stiga eða brekkur. Hagaðu því þannig til að þú getir skipst á brekku/stigagöngu á móti röskri göngu í 3 mínútur á milli.

Stigaganga vinnur meira á réttu- og beygjuvöðvum í mjöðmum, rassvöðvum og vöðvum aftan á lærum en almenn ganga.

Teygjur eru mjög mikilvægur þáttur í öllum æfingum. Þær lengja vöðvana, langur vöðvi myndar meiri afl en stuttur, og í teygjunum vinna vöðvafrumurnar orku úr mjólkursýrunni sem þær mynda við vinnu. Endilega nýtum sumarið til að hreyfa okkur úti og bæta heilsuna á eðli­ legan og auð­ veldan hátt. Gangi ykkur vel.“ Helga Guðrún Gunnarsdóttir lauk námi í íþrótta- og heilsufræði árið 2015 frá Háskóla Íslands þá sextug að aldri en hún er einnig viðurkenndur markþjálfi.

Helga stofnaði fljótlega fyrirtækið RÆS í því augnamiði að auka valmöguleika á líkamsrækt fyrir 45 ára og eldri. Hún er meðal annars með afar vinsælt vatnsþrek í sundlaug Kópavogs.

Matarþáttur Húsfreyjunnar

Lifandi lífræn næring – dásamlega góð Kaja – Karen E. Jónsdóttir

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Silla Páls

Að þessu sinni er matarþáttur Húsfreyjunnar sóttur til Akraness í ríki Karenar Emilíu Jónsdóttur sem á og rekur þar Café Kaju sem er eina lífrænt vottaða kaffihúsið á Íslandi. Undir sama þaki er verslunin Matarbúr Kaju.

Kaja flytur inn valdar lífrænar matvörur í stórum pakkningum. Þeim er svo pakkað og þær unnar fyrir neytendur ýmist í stærri umbúðir fyrir skóla, leikskóla og fyrirtæki eða í neytendapakkningar sem eru seldar víða í matvöruverslunum. Þessar lífrænu matvörur eru svo seldar umbúðalausar í Matarbúri Kaju og á sama stað er lífræna kaffihúsið, Café Kaja, vottað af Tún vottunarstofu.

Kaja er fædd og uppalin á Skaganum en upp úr tvítugu fór hún norður á Sauðárkrók til að ljúka stúdentsprófi í Fjölbrautaskóla Norðurlands vestra. Þar náði hún sér í mann og settist að í rúm níu ár. Eiginmaður hennar er Kristján Baldursson pípulagningameistari frá Sauðárkróki og þau eiga tvö börn, Baldvin Má lögfræðing sem býr á Akranesi og Jónbjörgu Erlu sem er að ljúka sálfræðinámi við Háskóla Íslands og býr í foreldrahúsum. Kaja og Kristján settust að á Akranesi um þrítugt og hafa búið þar síðan. Þá fór Kaja að mennta sig, fór í Tækniháskólann og tók BS-próf í vörustjórnun og eftir það fór hún að vinna sem skrifstofustjóri hjá Klafa á Grundartanga sem sér um uppskipun/útskipun og flutninga fyrir Elkem og Norðurál.

Svo lá leiðin í bæjarpólitíkina á Akranesi þar sem hún var meðal annars formaður bæjarráðs. Síðan starfaði Kaja í nokkur ár sem sölu- og innkaupastjóri hjá Yggdrasil heildverslun.

Súkkulaði var það Árið 2013 hóf Kaja svo eigin rekstur, fyrst með innflutningi á lífrænu súkkulaði frá Frakklandi, Saveurs & Nature, sem er einstaklega gott og hollt. Svo fór boltinn að rúlla. Sumarið 2014 hélt Akraneskaupstaður matarmarkað á torginu.

Kaja ákvað að taka þátt og fór með kassana sína með matvörum sem hún hafði flutt inn, þurrkaða ávexti og fleira og seldi beint upp úr kössunum eftir vigt. Vörurnar seldust upp og fólkið var svo ánægt að Kaja opnaði litla búð í fjórum fermetrum í framhaldi af því og það var aðeins opið á laugardögum. Þar seldi hún áfram þessar lífrænu vörur

28

„Alltaf þegar við veljum eitthvað, fórnum við einhverju öðru. Það er lykill að lífshamingjunni að átta sig á því og sætta sig við það með brosi á vör og njóta og gleðjast yfir því sem við völdum.”

sem hún flytur inn og kaupir beint frá framleiðendum og smám saman lengdist opnunartíminn og umsvifin jukust.

Að því kom að Kaja stækkaði húsnæðið og fór að ráða fólk í vinnu og opnaði svo lítið kaffihús samhliða búðinni, bara nokkur sæti. Í mars árið 2018 flutti hún svo í mun stærra húsnæði við Stillholt á Akranesi þar sem fyrirtækið er til húsa í dag og þá varð framleiðsludeildin til. Síðan hefur Húsfreyjan 2. tbl. 2020

starfsfólkinu fjölgað. Nú eru um tíu manns að störfum hjá Kaju í venjulegu árferði, fjórir í fullu starfi og sex sem sinna hlutastörfum í verslun og kaffihúsi. „Grunnurinn að öllu starfinu er að við erum lífræn en svo legg ég mig fram um að koma til móts við þá sem kjósa að velja sér matvöru sem er fágætari, tengt eigin heilsu og lífsstíl eins og glútenlaust, ketó og vegan.” Í Kaju er í dag framleiddar lífrænar gæðamatvörur, bakað ketóbrauð og frækex, búin til rauðlaukssulta, falafel, latte-drykki og brauðblöndur svo að eitthvað sé nefnt og nýjasta afurðin er alíslensk jurtamjólk unnin úr byggi frá Vallanesi.

Vantar meira íslenskt “Því miður er lítið af íslenskri matvöru lífrænt vottaðra, því er ekki um auðugan garð að gresja og úr því þyrfti sannarlega að bæta. Mér finnst að það þurfi að verða vakning hér á landi í að varðveita hreina íslenska afurð og verja hana gegn notkun á hvers konar eitri og öðru sem kemur í veg fyrir að matvaran sé að fullu lífræn og geti fengið vottun sem slík. Ég kaupi lífræn íslensk egg, íslenskt bygg og eitthvað fæ ég af lífrænni íslenskri mjólkurvöru og fiskurinn sem kemur úr sjónum er lífrænn og það er þorskur á boðstólnum hjá mér. Ég vildi sannarlega óska þess að ég hefði meira úrval af íslenskri lífrænni vöru til að nýta í mínu fyrirtæki. Það er til dæmis of erfitt að fá nægilegt og stöðugt framboð af lífrænu íslensku grænmeti og kartöflum til að ég geti nýtt það í stöðuga framleiðslu á mínum vörum eins og til dæmis hnetusteikina frá Kaju. Í versluninni er frækexið vinsælasta varan og hluti af því er með lífrænum íslenskum osti frá Biobú. Við nýtum ostenda frá þeim því að við viljum sporna gegn matarsóun, nýta hráefnið að fullu og leggjum áherslu á umhverfisvernd sem meðal annars birtist í vali á umbúðum og áherslum mínum í nýsköpun.

Nýsköpunin felst fyrst og fremst í því að framleiða matvæli sem ekki hafa verið framleidd hérlendis og svo að nýta íslenskt hráefni en einnig hefur nýsköpun orðið til þegar ég hef verið að gera tilraunir með matvæli sem eru komin á síðasta söludag, en eru gott hráefni engu að síður, eins og til dæmis gerðist varðandi í gulrótartertuna okkar. Hún varð til vegna þess að ég átti mikið af valhnetuolíu sem ég þurfti að nýta og það reyndist virkilega góð hugmynd.

Valhnetuolía gerir kökuna sérlega góða en hún er líka heilsusamleg, sérstaklega fyrir heilann. Heslihnetuolían sem er í frönsku súkkulaðikökunni er líka afar holl og góð. Ég nota til dæmis ristaða heslihnetuolíu sem íssósu beint út á ís og út í heitt súkkulaði. Í grænmetisbökuna mína nota ég rótargrænmeti, egg og lífræna lerkisveppi frá Brekkulæk í Húnavatnssýslu sem gefa alveg einstakt bragð. Í rauðu samlokunni er meðal annars rautt pestó sem ég bý til úr sólþurrkuðum tómötum og fleiru. Hráefnið skiptir öllu máli bæði fyrir hollustu og bragðgæði, til dæmis að nota góða tómata í tómatsúpuna og súkkulaðidrykkurinn okkar úr 100% súkkulaði er næringarríkur, og bæði slakandi og gleðigjafi af því að kakóbaunin er rík af efnum sem lyfta sálinni á hærra plan.“ Ekki verða smeyk Nú þegar Kaja hefur eflt, stækkað og þróað eigin rekstur í sjö ár, er ekki úr vegi að spyrja hana hvað hún hafi lært Húsfreyjan 2. tbl. 2020

á þessum árum sem vert er að miðla til annarra. „Ég hef lært að vera ekki smeyk. Það er mikilvægt að vera ekki smeykur, ofhugsa ekki hlutina þannig að þeir detti út af borðinu og það verði ekki neitt úr neinu. Prufaðu, annars gerist ekkert. Margt af því sem ég hef gert og skapað á þessum árum hefur orðið að fjöður í mínum hatti vegna þess að ég lét slag standa og prufaði, þó að ég vissi ekki fyrirfram hver útkoman yrði. Látum ekki hræðsluna við það ókomna taka okkur niður.“ Vertu sátt við fórnirnar „Ég hef líka lært á minni vegferð að við lifum bara einu sinni, svo að við munum, og ættum því ekki að hika við að breyta til í lífinu. Breytum bara ef það sem er núna heillar ekki nóg, það kemur eitthvað út úr því nýja. Ég horfi aldrei í baksýnisspegilinn, þar er ekkert til að breyta, því að á hverjum tíma hef ég eins og aðrir tekið þá ákvörðun sem ég hef talið besta út frá þeim forsendum sem ég hafði þá. Þess vegna er engin ákvörðun röng. Við gerum alltaf okkar besta út frá því sem við vitum á hverri stundu og það er það réttasta í stöðunni. Svo er ótrúlega mikilvægt að ákveða að vera sáttur við að þurfa að fórna. Alltaf þegar við veljum eitthvað, fórnum við einhverju öðru, það er lykill að lífshamingjunni að átta sig á því og sætta sig við það með brosi á vör og njóta og gleðjast yfir því sem við völdum,” segir Karen Emelía Jónsdóttir.

„Grunnurinn að öllu er að við erum lífræn.“

29

Tómatsúpa Ketó – Vegan - Glútenlaus 1 l kókosmjólk 800 ml niðursoðnir tómatar 50 g sólþurrkaðir tómatar 2 tsk paprikuduft 1 til 2 stk pressuð hvítlauksrif 1 msk origano ½ tsk chilli Tómatar og sólþurrkaðir tómatar settir saman í blandara þar til allt er komið í mauk. Öll hráefnin sett saman í pott og soðin í um 15 mínútur við vægan hita.

Nú njóta lesendur Húsfreyjunnar úrvals af uppskriftum Kaju allt frá þessari ljúfengu og hollu tómatsúpu til súkkulaðimúsarinnar góðu og hollustu súkkulaðidrykkjar.

Sú rauða - einstök ristuð samloka 2 brauðsneiðar súrdeigsbrauð 2 tsk basilhummus ½ msk döðlubitar ½ msk kasjúhnetur 1 tsk saxaður rauðlaukur 2 tsk rautt pestó 2 sneiðar Havarti-ostur frá Biobú Basilhummus 1 dl soðnar kjúklingabaunir 1 tsk basilika 3 msk basil-ólífuolía frá Vigean ½ tsk sítrónusafi 2 msk soð af kjúklingabaunum Blandið öllu saman í matvinnsluvél.

Rautt pestó 100 g sólþurrkaðir tómatar 1 hvítlauksrif 1 ½ bolli ólífuolía 70 g kasjúhnetur Leggið sólþurrkaða tómatana í bleyti í 1 dl sjóðandi vatn í 10 mínútur. Setjið öll hráefnin saman í matvinnsluvél.

Smyrjið pestóinu á brauðið, því næst hummus, rauðlaukur, ostur, döðlubitar og kasjúhnetur. Setjið í grillið, hellið smá ólífuolíu á samlokuna svo að það komi stökk skorpa. Borið fram með apríkóusultu og salati.

30

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Grænmetisbaka Botn 1 dl hafraflögur 2 dl heilhveiti 100 g skyr/jógúrt /rjómaostur 100 g smjör Hnoðið saman og setjið í 24 cm form sem er með 10 cm háum köntum.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Fylling 2 egg 2½ dl rjómi 1 msk grillkrydd frá Kaju 15 g íslenskir lerkisveppir rifin Havarti-ostur frá Biobú eftir smekk rótargrænmeti (kartöflur, gulrætur, rófur, sætar kartöflur) hlutfall eftir s mekk en nógu mikið til að fylla formið.

Takið alls konar rótargrænmeti t.d. kartöflur, rófur, gulrætur, sætar kartöflur og skerið í litla bita. Sjóðið í saltvatni í um 10 mínútur, sigtið vatnið frá og setjið í formið. Pískið saman egg, rjóma og grillkrydd. Takið þurrkaða lerkisveppi og myljið út í. Látið standa í um 5-10 mínútur.

Hellið blöndunni yfir grænmetið. Setjið ostinn yfir. Bakið í 50 mínútur við 18°C Berið fram með góðu salati.

31

Kaju-pizza Ketó – Vegan - Glútenlaus Pizzabotn frá Kaju eða að eigin vali rautt pestó klettasalat 1-2 jarðarber ½ avocado hvítlauksolía ristaðar kasjúhnetur

32

Pizzabotnar bakaðir eða hitaðir ef þeir eru keyptir tilbúnir. Það eru til í völdum verslunum pizzabotnar frá Kaju sem eru ketó, vegan og glútenlausir.

Rauðu pestói smurt á botninn,

klettasalat sett ofan á. Jarðarber og avocado í sneiðum sett ofan á, kasjúhnetum dreift yfir og að síðustu hvítlauksolíu.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Rabarbarapæ Kæju

Gulrótarterta með valhnetum

Glútenlaust

16-20 manna

600 g rabarbari skorinn í litla bita 180 g epli röspuð niður 2 egg 200 g smjör 1dl reyrsykur 2 dl möndlumjöl 4 tappar karamelludropar frá Natalí 1 tsk vínsteinslyftiduft 20 g möndluflögur

Tertan er mjög góð glútenlaus en þá notum við bókhveiti í stað hveitis

Smjör brætt í potti við lágan hita. Takið pottinn af hellunni og bætið öllum hráefnunum út í og hrærið þar til að allt er blandað saman. Blandið rabarbara og eplum saman og setjið í eldfast form, hellið blöndunni yfir og setjið möndluflögurnar yfir. Bakið við 200°C í 20 mínútur. Borðið heitt með rjóma eða vanilluís.

130 g valhnetur, brotnar 300 g pálmasykur 100 g reyrsykur 250 ml ristuð valhnetuolía frá Vigean 4 egg 133 g eplamauk (lífræn epli sett í blandara) 1 tsk vanilludropar 320 g hveiti, notið bókhveiti ef tertan á að vera glútenlaus 1 tsk matarsódi 1½ tsk kanill 1 tsk engifer ¼ tsk múskat ¼ tsk negull 260 g gulrætur Raspið gulrætur niður frekar gróft. Reyrsykur, pálmasykur og egg þeytt saman. Öllum þurrefnum og hnetum blandað saman í skál. Þurrefnum, olíu og eplamauki blandað varlega saman við eggjaþeytuna. Bakist í 50-60 mínútur við 150°C Kælið áður en kakan er skorin í sundur.

Krem 500 g lífrænn rjómaostur (fáanlegur fljótlega frá Biobú) 300 g smjör 175 g flórsykur Þeytið smjör og flórsykur saman þar til blandan verður létt, bætið rjómaostinum út í, skiptið í tvennt og setjið á botnana.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

33

Frönsk súkkulaði- og heslihnetukaka 4 egg 200 g reyrsykur 200 g 70% súkkulaði frá Perú 200 g heslihnetuolía frá Viegan 1dl möndlumjöl

34

Egg og reyrsykur þeytt saman þar til blandan verður silkimjúk.

Olía og súkkulaði brætt saman við vægan hita. Bætt hægt og rólega út í eggjablönduna og að lokum er möndlumjöli hrært varlega saman við. Blandan passar í 9 lítil form eða eitt stórt.

Bakist í um 30 mínútur við 180°C hita.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Súkkulaðimús Vegan – Glútenlaus – Hráfæði Byrjað á að leggja kasjúhnetur í bleyti yfir nótt.

Sjá að neðan.

Botn 85 g möndlumjöl 120 g döðlur 16 g kakó 12 g hlynsíróp Allt sett saman í matvinnsluvél þar til botninn er orðinn deigkenndur. Þjappað niður í botninn á smelluformi. Sett í kæli.

Fylling 245 g kasjúhnetur 110 g hlynsíróp 90 g vatn 2 tsk vanillu-borbon 2 msk kakó 70 g kókosolía bragð- og lyktarlaus Skolið kasjúhneturnar og setjið í blandara ásamt hlynsírópi og vatni. Blandið þar til blandan verður silkimjúk, bætið restinni saman við og blandið vel saman. Hellið yfir botninn og setjið í frysti. Súkkulaðimúsin er tilbúin eftir um 8 tíma.

Skreytt með súkkulaði og söxuðum möndlum. Takið úr formi 30 mínútum fyrir notkun. Hægt að setja aftur í frysti ef afgangur er.

Heitt súkkulaði að mínum hætti 2 dl byggmjólk 25 g 100% súkkulaði Svolítið af engifer og chilli

Heitt súkkulaði með heslihnetuolíu 2 dl mjólk 25 g 70% súkkulaði 2 tsk ristuð heslihnetuolía frá Vigean Húsfreyjan 2. tbl. 2020

35

Spurt og svarað

Teygum í okkur náttúruna Helga Gísladóttir

N

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir · Myndir: Úr einkasafni

ú svarar Helga Gísladóttir, sérkennari og tónlistarkennari, á Patreksfirði nokkrum spurningum fyrir lesendur. Helga ólst upp á Kársnesinu í Kópavoginum en býr á Patreksfirði.

Helga er dóttir Þóru Elfu Björnsson, setjara og framhaldskólakennara, og Gísla Guðmundssonar loftskeytamanns.

Systkini hennar eru Anne, Ingibjörg, Jósep og Sæmundur. Árið 1978 lauk Helga stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Kópavogi og svo B.Ed.-prófi frá Kennaraháskóla Íslands árið 1986 með áherslu á tónmennt. Hún tók síðar framhaldsnám í sérkennslu og er nú sérkennari í grunnskólanum á Patreksfirði og kennir auk þess á píanó við Tónlistarskóla Vesturbyggðar. Þá kennir hún útlendingum íslensku í gegnum Fræðslumiðstöð Vestfjarða í fimm vikna námskeiðum. Helga er fráskilin og á tvö börn, Hjört Smárason 44 ára sem býr í Kaupmannahöfn ásamt eiginkonu og fimm börnum og Rut Einarsdóttur sem er 27 ára og er í mastersnámi í London.

og falleg náttúra. Þú gengur í örfáar mínútur og þá ertu komin í fjarlægð frá öllu og nýtur þín ein í faðmi fjarðarins og fjallanna. Mannlífið er einfalt og gott og allir þekkja alla sem gefur visst öryggi.“ Hver eru helstu verkefnin á þínum vinnustað? „Ég er sérkennari og sé um sérkennsluna

í skólanum. Þar sem ég er fagstjóri líka þá sé ég um öll samskipti við sérfræðinga, greiningar og viðtöl og fjarkennslu í gegnum Tröppu ehf. Í tónlistarskólanum er ég píanókennari með tíu nemendur í námi og svo kenni ég alltaf nokkur námskeið á ári í íslensku fyrir útlendingana sem hér búa.“

Hvers vegna valdir þú að búa þar sem þú býrð, hverjir eru kostir og gallar við búsetuna? „Stundum leiðir lífið mann á þann stað sem maður er á í dag. Mig langaði að prófa eitthvað nýtt og fór að vinna í Rækjuveri á Bíldudal og ætlaði að stoppa bara sumarlangt. En örlögin tóku í taumana og ég varð ástfangin og flutti mig yfir á Patreksfjörð en þaðan er sem maðurinn minn. Gallarnir við að búa hér eru fáir en einna helst fjarlægðin frá höfuðborginni og alþjóðaflugvellinum. Innanlandsflug er mjög dýrt þannig að það borgar sig að keyra þó að vegirnir séu slæmir en það tekur um fimm klukkutíma að keyra til Reykjavíkur. Hér er dásamleg kyrrð

36

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Hver eru þín helstu áhugamál? „Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á tónlist og handavinnu. Ég elska líka að rækta garðinn minn og sá fræjum á vorin og sjá þau vaxa upp, það er svo gaman að fylgjast með þessu kraftaverki. Ég er líklega vinnualki og er allaf að gera eitthvað, fást við eitthvað og dunda mér. Ég er þó aðeins farin að geta slakað á undanfarið og bara slappa af og njóta, sem er dýrmætt. Ég elska líka að sitja með góðri vinkonu og drekka te, tala saman um lífið og tilveruna, hafa notalegt og borða súkkulaði.“ Ertu í félagi og þá hverju og við hvað fáist þið? „Ég var organisti og kórstjóri í kirkjunni til margra ára og það gaf mér mjög mikið. Núna er ég nýhætt sem formaður Rauða krossins í Barðastrandarsýslu til 12 ára en lög félagsins kveða á um það að formaður má ekki sitja lengur en í 12 ár. Það starf gaf mér gífurlega mikið, góð mannúðarhreyfing á alþjóðavísu og að sjálfsögðu er ég ennþá sjálfboðaliði Rauða krossins.“ Hvernig tónlist bætir daginn? „Það fer eftir ýmsu. Ef ég er að slaka á um kvöld þá finnst mér gott að hlusta á barrokk sem er besta tónlist til þess að róa hugann. Það er þó aðallega á haustin og í aðdraganda jólanna. Mér finnst líka rólegur jazz alveg yndislegur, til dæmis bara píanó og bassi, kannski trommur með svo er ég líka rokkari í hjartanu og finnst æðislegt að hlusta á gott rokk og jafnvel suðræna salza sveiflu og dansa með þó ég sé ein heima. Núna hlusta ég mikið á Melody Gardot sem er frábær jazzsöngkona með áhugaverða sögu og stíl.“ Hvaða bækur vilt þú hvetja aðra til að lesa? „Ég á til dæmis eina uppáhaldsbók, litla handbók, sem heitir „Burt með draslið“ eftir Ritu Emmett. Hún leiðir mann svo vel í gegnum það að taka til heima hjá sér og minnka við sig dótið. Ég er búin að fara vel í gegnum dótið mitt en finnst samt alltaf of mikið eftir! Ég hef gaman af ævintýrabókum til dæmis eftir Philip Pullman og ævisögum eins og Ég lifi og Býr Íslendingur hér, en annars fer það eftir hugarástandinu hvað mér finnst gott að lesa. Ég er búin að lesa mest allt eftir Paulo Coelho. Ég Húsfreyjan 2. tbl. 2020

myndi gjarnan vilja hitta hann á kaffihúsi og ræða um bækurnar hans, lífið og tilveruna, ástina og mannleg samskipti, sem eru uppáhalds umræðuefni hans og mín.“ Hvað finnst þér mikilvægt í samskiptum fólks? „Ég kann vel að meta opið og einlægt fólk. Heiðarleiki og hlýja er mannbætandi fyrir alla og ég tala nú ekki um að fá geislandi bros.“ Hvernig hugsar þú um líkamlega, andlega og félagslega heilsu þína? „Mér finnst nauðsynlegast að komast í göngutúr á hverjum degi. Annað hvort geng ég í og úr vinnu eða ég fer í göngu eftir vinnu og þá inn fjörðinn. Ég stoppa áður en ég sný við og sný mér móti sólu og lyfti höndum til hennar. Teyga í mig náttúruöflin, sólina, himininn, fjöllin og fjörðinn. Þetta er ómetanlegt og gefur ótrúlega orku og hugarró og ég vil ráðleggja öllum að gera einmitt það, teyga að sér náttúruna.“ Áttu uppáhaldsflík eða -hlut sem þú vilt segja okkur frá? „Ég held ég verði að nefna píanóið mitt. Ég keypti mér það þegar ég lauk námi og fór að vinna og það hefur fylgt mér síðan. Ég gæti varla verið án þess.

Svo á ég útskorinn platta eftir ömmu mína Halldóru B. Björnsson og finnst alveg afskaplega vænt um hann. Það er þetta með að eiga fátt og njóta þess, maður þarf ekki að eiga mikið eða marga hluti eftir forfeðurna til að minnast þeirra, minningin er auðvitað mest í huganum.

Mér finnst líka vænt um upphlut sem mamma lét sauma á mig fyrir nokkuð mörgum árum. Balderingin á bolnum og mest af silfrinu er frá langömmu minni sem var sýslumannsfrú hér í Barðastrandarsýslu. Ég hef verið dugleg að nota hann.“ Viltu segja okkur frá stöðum á Íslandi sem þér þykja áhugaverðir fyrir einhverjar sakir? „Ég myndi segja að best varðveitta leyndarmál Íslands væri Rauðisandur. Þar

er einstök fegurð og kyrrð, ljós sandurinn og hægt að fara í sjóinn. Þetta er dýrmæt náttúruperla.“ Hvert langar þig mest að ferðast og hvernig ferðalag yrði það? „Það eru margir staðir á óskalistanum.

Dóttir mín hefur verið dugleg að taka mig með sér út fyrir þægindarammann.

Við fórum saman til Kóreu og Japans fyrir þremur árum og svo til Nígeríu í bakpokaferðalag fyrir tveimur árum. Ég held mig langi að fara með henni til Kúbu og Suður-Ameríku í þannig ferðalag.

Tónlistin þaðan heillar mig, fólkið og náttúran.“ Hver er uppáhaldsárstíðin þín? „Vorið finnst mér alltaf yndislegt. Eftir langan og dimman vetur jafnast ekkert á við það þegar fuglarnir koma hver tegundin af annarri og syngja vorsönginn, lækirnir þiðna og hjala og grasið grænkar á ný. Það er einstök tilfinning – þegar lífið kviknar aftur.

Við lifum á skrítnum tímum og ég vona að við verðum betra mannkyn, eftir þessa innrás Covid – 19 veirunnar. Ég dáist að íslensku þjóðinni fyrir að taka höndum saman, syngja og dansa fyrir hvert annað og koma fram heima í stofu til að gleðja aðra. Við komumst í gegnum allt með jákvæðni og samheldni.“

37

Handavinna Húsfreyjunnar Ásdís Sigurgestsdóttir

Prjón og hekl Að þessu sinni býð ég upp á uppskriftir að prjónuðu dúkku­ fatasetti, sem samanstendur af 4 hlutum, peysu, buxum, húfu og sokkum. Auk þess er hér uppskrift að hekluðu sjali og af litlu prjónuðu handklæði.

Verkefnin eiga það sameiginlegt að vera öll í bláum tónum

Heklað sjal Uppskriftin að þessu sjali er fengin á netinu. Hún er eftir sænska konu Carolina Karlsson að nafni. Ég fékk góðfúslegt leyfi hennar til að þýða uppskriftina og birta í Húsfreyjunni. Það er gaman að hekla úr þessu mislita garni og býsna spennandi að sjá hvernig útkoman verður. Eina hnotu þarf í sjalið en hún vegur líka 215­225 g. Það er líka fallegt að nota einlitt garn, ég sé alveg fyrir mér hvítt eða kremað brúðarsjal fyrir sumarbrúðkaup, nú eða marga liti og raða þeim saman eftir eigin smekk.

39

39

Myndir: Silla Páls

Góða skemmtun, Ásdís Sigurgestsdóttir (asdis29@simnet.is)

Dúkkufatasett Buxur, peysa, húfa og sokkar, hentar fyrir á Baby born eða dúkkur sem eru um 43 cm á lengd. Ég notaði afgangsgarn í settið og valdi garn sem hentar fyrir prjóna nr. 2,5. Fínt garn og fínir prjónar og nokkuð krefjandi verkefni, m.a. ýmis prjónatækni sem gott er að æfa á litlum flíkum.

42

46 38

sem reyndar var alveg óvart. Að öðru leyti eru þetta ólík ver­ kefni, eitt afar einfalt og þægilegt en tvö nokkuð krefjandi. Ég þakka Guðnýju Aðalsteinsdóttur fyrir yfirlestur og góð ráð

Prjónað handklæði Ef til vill minnir þetta munstur einhverja lesendur á þvottapokana sem voru skylduverkefni til fjölda ára í barnaskólum á síðustu öld. Þetta er tilbrigði við það gamla munstur sem gjarnan var kallað þvottapokamunstur. Því miður er textílkennsla í grunnskólum víða aðeins svipur hjá sjón frá því sem áður var. Í sumum skólum er hún sáralítil svo að allt of fáir nemendur fá að kynnast vel þeirri dásemdariðju sem hannyrðir eru. Þetta er gott byrjendaverkefni en hentar líka vel fyrir lengra komna sem vilja öðru hvoru grípa í eitthvað fljótlegt og þægilegt.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Dúkkupeysa, buxur, húfa og sokkar Hönnun: Ásdís Sigurgestsdóttir Prjónari: Ásdís Sigurgestsdóttir Þessi dúkkuföt passa á Baby born dúkku eða aðr­ ar dúkkur sem eru u.þ.b. 43 cm á lengd. Í þetta verkefni notaði ég garn sem er ætlað fyrir prjóna nr. 2,5.

Fyrir utan að þessi föt geti glatt marga dúkkueigendur eru þau ljómandi gott æfingaverkefni fyrir barna­ eða fullorðins­ flíkur því að það er enginn afsláttur gefinn af aðferðunum við prjónaskapinn. Þetta er góð þjálfun í að setja saman bol og ermar fyrir hringmunstur, úrtökur á hringmunstri, að prjóna gataröð fyrir snúru, gera hnappagöt, prjóna stytt­ ar umferðir og síðast en ekki síst að klippa upp að framan, nokkuð sem mörgum prjónurum hrýs hugur við.

Efni og áhöld Garn: Garn sem hæfir prjónum nr. 2,5 eða þeirri prjónastærð sem gefur prjónfestu 26 L á sléttu prjóni = 10 cm. 3 litir, grunnlitur og 2 munsturlitir. Alls þarf u.þ.b. 100 g í aðallit.

Tölur: 5 stk, ca. 1 cm í þvermál.

Teygja: U.þ.b. 30 cm.

Prjónar: Sokkaprjónar nr. 2,5 eða sú prjónastærð sem passar til að fá út rétta prjónfestu.

Heklunál: Nr. 3,5.

Prjónamerki.

Skammstafanir: S = slétt, B = brugðið, L = lykkja/ur, umf = umferð/ir, prj = prjóna/prjónaðu, Ó = lykkja tekin óprjónuð, úrt = úrtaka, auk = útaukning/aukning, merki­L = merkilykkja, klippi­L = uppklippilykkja /ur, klippilykkja.

Hollráð - Klippilykkjur Klippilykkjur eða uppklippilykkjur eru 5 í þessari uppskrift, þetta eru aukalykkjur sem nýtast einnig sem innafbrot við hnappa­ og hnappagatalista. Þær eru ekki taldar með í lykkjufjölda í uppskriftinni. Þegar búið er að prjóna bolinn er saumað með þéttu spori á milli 1. og 2. klippi­L annars vegar og 4. og 5. klippi­L hins vegar, síðan er klippt í miðja 3. L. Sporin þurfa að vera mjög þétt og það er betra að sauma tvisvar hvorum megin. Ég saumaði mjög þéttan aftursting með tvinna í höndunum á milli lykkjnanna á þessari peysu því að hún er of lítil til að hægt sé að koma henni fyrir í saumavél. Þegar verið er að prjóna tvíbanda­ eða þríbandamunstur er gott að prjóna til skiptis með grunnlit og munsturlitum yfir þessar 5 klippi­L svo að það myndist ekki of löng bönd.

Myndskeið á Youtube sýnir hvernig þetta er gert í saumavél en það gildir í raun það sama ef þetta er gert í höndunum með aftursting. DIY - Sy og klip i strik - Strik med nordiske mønstre, https://www. youtube.com/watch?v=ltCTE­0Qq2E

Bolur

Fitja upp 107 L. Prj 2 umf S fram og til baka (= 1 garður).

Halda áfram fram og til baka þannig: 5 S, 1S+1B þar til 5 L eru eftir, prj þær S. Þessar 5 L hvorum megin mynda hnappa­ og hnappagatalista að framan. Þegar prjónaðar hafa verið 6 svona umf eru 5 fyrstu lykkjurnar í næstu umf prjónaðar og síðan þræddar upp á band og geymdar, prj þar til 5 L eru eftir, (ekki prjóna þær) geyma þær líka. Þessar L eru upphafið að hnappa­ og hnappagatalista. Í næstu umf eru fitjaðar upp 5 nýjar L í miðju að framan og tengt í hring. Þetta eru svokallaðar klippilykkjur og eru prjónaðar alla leið að hálsmáli.

Prj 2 einlitar umf S í aðallit og munstur A. Prj síðan 5,5 cm einlitt á eftir munstri A (= 8,5 cm frá fit að handvegi). Í næstu umf er fellt af fyrir handvegi þannig: Prj 21 L, fella af 6 L, prj 43 L, fella af 6 L, prj 21 L, prj klippi­L. Geyma bolinn.

Munstur A. Munsturbekkur á ermum, bol og húfu.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

39

Ermar Fitja upp 26 L. Prj 2 umf S fram og til baka (= 1 garður). Tengja í hring og prj 5 umf stroff 1S+1B. Prjóna 2 umf S en auka jafnframt út um 6 L í fyrri umf (= 32 L). Prj munstur A. Auka aftur út á undir­ ermi um 2 L eftir 4 cm og aðrar 2 þegar prj hafa verið 6 cm. Prj 7,5 cm. Fella af 3 L í byrjun næstu umf, prj út umf.

Snúa við, fella af 3 L í byrjun umf (frá röngu), prj B út umf (= 30 L). Geyma ermina og prj aðra eins.

Berustykki Nú eru bolur og ermar sett saman. Það eru: Framstk 21 L, ermi 30 L, bak 43 L, ermi 30 L, framstk 21 L (= 145 L). Þegar kemur að síðustu L á hverju stykki er sú L og fyrsta L á næsta stykki prjónaðar saman og prjónamerki sett um lykkjuna sem myndast þá (merki­L). Fækkun um 4 L (= alls 141 L á prjóninum).

1. umf eftir samsetningu: S 2. umf: Prj þar til 2 L eru að merki­L, 1 Ó S, 1 S, steypa Ó yfir, 1 S, 2 S saman (=133 L).

3. umf: S. 4. umf: Eins og 2. umf (= 125 L).

5. umf: S. 6. umf: Prj 7. og 8. hverja L saman út umf (= 110 L).

Prj nú munstur og taka úr í seinni grunnlitsumferð á milli munsturbekkja, sjá munsturteikningu. Fella af uppkl­L. Nú eru 42 L eftir á prjóninum. Prj 4 umf S fram og til baka (2 garðar). Fella af. Í þessum úrtökum getur sums staðar þurft að hafa 1­2 L færri á milli úrtaka, til að fá réttan lykkjufjölda.

3. + 4. L saman = 42 L eftir 4. + 5. L saman = 56 L eftir 5. + 6. L saman = 70 L eftir 6. + 7. L saman = 84 L eftir

7. + 8. L saman = 97 L eftir Munstur B. Berustykki.

40

Frágangur Ganga frá endum, sauma saman undir höndum og neðst á ermum. Undirbúa frágang á lista að framan sjá Hollráð – klippilykkjur. Þegar búið er að klippa upp, eru geymdu lykkjurnar 5 fyrir listana að framan settar á prjón og 4 L fitjaðar upp til við­ bótar þeim megin sem snýr að framstykkinu.

Prj hnappalistann fyrst, því að þá er hægt að ákveða lengd á milli hnappa og miða hnappagötin við það. Neðsta tala er ca. 1,5 cm frá fit.

Hnappalisti: Setja lykkjurnar 5 upp á prjón og fitja upp 4 L til viðbótar, snúa við.

1. umf: 4 B og 5 S. 2. umf: 9 S. Endurtaka 1. og 2. umf upp listann. Hafa listann aðeins styttri en framstykkið og teygja á honum svo ekki myndist flái.

Hnappagatalisti: Setja lykkjurnar 5 upp á prjón og fitja upp 4 L til viðbótar, snúa við.

1. umf: 9 S. 2. umf: 5 S, 4 B. Endurt þessar tvær umf upp listann.

Listinn sjálfur er garðaprjónaður en viðbótarlykkjurnar eru prjónaðar slétt, þ.e. slétt áferð á þeim L sem hylja klippta „sárið.“ Þetta er fallegur frágangur.

Hnappagat: Prj 4 B, 1 S, slá tvisvar upp á, 2 S saman, 2 S. Í næstu umf er fyrri uppslátturinn prj S en hinum sleppt fram af prjóninum.

Listinn er saumaður við frá réttu með laumuspori. Það er gert á eftirfarandi hátt: Leggja slétta hluta listans inn und­ ir framstykkið þannig að slétti hlutinn verði á röngunni en garðaprjónaði hlutinn er á réttunni. Sauma síðan frá réttu til skiptis undir 1 garðaprjónaða lykkju á lista og 1­1 ½ slétt­ prjónaða lykkju á framstykki, frekar þétt, undir 1­2 bönd í einu. Sem sagt 5 garðalykkjur sjást og 4 L fara í að hylja sauminn. Í lokin er svo slétti hlutinn varpaður niður á röngu.

Hollráð Þegar tölur eru festar á prjónaðan lista er gott ráð að þræða endann sem saumað er með, frá bakhlið listans að næstu tölu, í stað þess að byrja alltaf á nýjum enda við hverja tölu. Einfaldur og fallegur frágangur.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Húfa

Fitja upp 74 L með grunnlit.

Prj 2 umf S fram og til baka (= 1 garður). Tengja í hring og prj 5 umf stroff 1S+1B. Auka jafnt út um 4 L í fyrstu umf eftir stroff. Prj 2 S einlit­ Munstur C á húfu. ar umf og síðan munstur A. Þegar prjónaðir hafa verið 6,5 cm er skipt yfir í aukalit 1 eins og munstur C sýnir.

Prj 3,5 cm í viðbót. Í næstu tveimur umf er prjónuð gataröð fyrir snúru þannig: Fyrri umf: *2 S saman, slá upp á *, endurt frá * til * út umf.

Seinni umf: S. Prj áfram 2 umf S í hring og 6 umf S fram og til baka (= 3 garðar), fella af frá réttu.

Snúra

Hekla með tvöföldu garni ca. 30 cm langa snúru. Ganga frá endunum eða gera hnút ca. 1 cm innan við hvorn enda, þannig að það myndist smá skúfur.

Buxur

Byrja í mitti. Fitja upp 92 L á prjóna nr. 2,5.

1. umf: Til baka S. 2. umf: Tengja í hring og prj stroff 1 S+1 B. 3. umf: 1S+1B út umf.

4. umf, prj gataröð þannig: 2 S saman, slá upp á, út umf.

5. umf: S. 6.-7. umf: 1S+1B Setja prjónamerki á milli 2ja L í hvorri hlið og í miðju að aftan og framan, 23 L í hverjum hluta.

Prj buxurnar hærri upp að aftan: Byrja við merkið að aftan.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Prj 8 S, snúa við, prj 16 B til baka. Snúa við, prj 23 S, snúa við, prj 30 B til baka, snúa við, prj 38 S, snúa við prj 46 B til baka.

Prj nú S yfir allar lykkjurnar í hring. Þegar stykkið mælist 10 cm (í miðju að aftan) er aukið út sitt hvorum megin við merkin að framan og aftan í annarri hverri umf alls þrisvar sinnum.

Prj hvora skálm fyrir sig (sídd skálmarinnar mælist héðan frá). Prj lykkjurnar frá merkinu að framan að merkinu að aftan upp á sokkaprjóna = 52 L á hvorri skálm. Halda áfram að prj S í hring en taka úr 2 L á innanverðri skálm með jöfnu millibili alls 6 sinnum (= 40 L). Þegar skálmin mælist 10 cm er fækkað um 14 L. Prj síðan 5 umf stroff 1S+1B, 1 umf B og fella af frekar laust.

Sauma saman í skrefið, ganga frá öllum endum og þræða teygju í gataröðina.

Sokkar

Fitja upp 32 L og prj S til baka. Setja L á 4 sokkaprjóna og prj 1 S umf í hring. Prj síðan stroff 1S+1B þar til stk mælist 4 cm. Prj þá 8 umf S yfir 16 L fram og til baka (hællykkjur).

Næsta umf: Prj 6 S, 2 S snúnar saman, (þ.e. fyrri L og seinni L eru fluttar yfir á hægri prjón, hvor í sínu lagi, þeim snúið og fluttar aftur á vinstri prjón og prjónaðar saman með því að stinga prjóninum aftan í þær), 2 S saman, 6 S. Snúa við og prj 7 B áður en prjónarnir eru lagðir saman með réttu á móti réttu og lykkjurnar prjónaðar 2 og 2 saman (1 frá hvorum prjóni) og felldar af jafnóðum. Prjóna upp 8 L með fram hælnum báðum megin og halda áfram að prj í hring, einlitt eða röndótt. Prj lykkjurnar 8 sem voru prjónaðar upp snúnar í 1. umf svo að ekki myndist gat.

Prj 2,5 cm slétt og taka úr þannig: Prj 2 S saman í byrjun hvers prjóns þar til 2 L eru á hverjum prjóni, klippa bandið og draga það í gegnum lykkjurnar sem eftir eru.

41

Sjalið hennar Millu - Heklað sjal Hönnuður: Carolina Karlsson Heklari: Ásdís Sigurgestsdóttir Þessi uppskrift er af netinu. Hún er þýdd með góðfúslegu leyfi höfundarins sem heitir Carolina Karlsson.

Uppskriftin lítur e.t.v. út fyrir að vera mjög flókin en ekki láta það aftra þér. Ef þú lest hana nákvæmlega jafnóðum og þú ferð eftir henni kemur í ljós að hún er einfaldari en hún lítur út fyrir að vera. Teikningar höfundarins eru líka mjög hjálplegar.

Efni og áhöld Garn: Scheepjes, Whirl – Bluberry Bambam, 215­225 g – 1000 m. 60% bómull/ 40% akríl. Fæst í Handverkskúnst, Hraunbæ 102, 110 Reykjavík.

Heklunál: Nr. 3.

Hollráð 1 - Prjónamerki Það er upplagt að nota prjónamerki þegar verið er að telja lykkjur. Ég set gjarnan merki við tuttugustu hverja lykkju bæði í prjóni og hekli, til að ruglast síður í talningunni. Í þessari uppskrift er mjög mikilvægt að vera með nákvæmlega þann heildarlykkjufjölda sem gefinn er upp. Það þarf ekki nema eina sakleysislega villu til að munstrið riðlist.

Skammstafanir KL = keðjulykkja LL = loftlykkja FL = fastalykkja ST = stuðull OST = opinn stuðull LLB = loftlykkjubogi FBST = frambrugðinn stuðull ho = hoppa yfir PÚFFL = púfflykkja endurt = endurtaka umf = umferð miðju­ST = miðjustuðull

PICOT­L =

Opinn stuðull - OST Slá upp á, stinga nálinni í lykkjuna og sækja bandið, (= 3 lykkjur á nálinni), slá upp á draga uppsláttinn í gegnum 2 fremri lykkjurnar (2 lykkjur eftir á nálinni, geyma þær), endurtaka þetta í sömu lykkju, (= 4 lykkjur á nálinni), slá upp á, draga í gegnum 2 lykkjur og aftur í gegnum 3.

Hollráð 2 Hver munstureining samanstendur af umferð 5 – 16. Fjöldi stuðla í lokin á hverri 16. umf þarf að vera deilanlegur með 6. Í fyrstu einingu eru það 66 ST, í annarri eru það 114 ST, í þeirri 3ju eru 162 ST, í fjórðu 210 ST og í fimmtu 252. Ég ætlaði að hekla 5 munstureiningar en garnið dugði ekki í það. Þess í stað sleppti ég 13. og 14. umf úr síðustu einingunni. En til þess að síðasta stuðlaumferð, hvorum megin við miðjustuðulinn, á undan kantumferð 1, verði deilanleg með 6 og allt gangi upp, þarf að svindla 2 stuðlum inn í hana einhvers staðar á leiðinni. Þá verða 252 L á hvorri hlið.

Annar möguleiki til að stækka sjalið og láta garnið samt duga er að hafa PÚFF­lykkjurnar þrefaldar en ekki fjórfaldar eins og uppskriftin segir til um.

Fitja upp 4 LL, tengja í hring með 1 KL. Snúa við.

ATH - Hér eftir er heklað fram og til baka.

1. umf: 3 LL (=1 ST), hekla 12 ST um hringinn (= 13 ST).

= LL = FL = ST = FBST = PÚFF ­ 4 upptog = 2­OST

Frambrugðinn stuðull - FBST Frambrugðinn stuðull er heklaður eins og venjulegur stuðull nema í stað þess að stinga nálinni ofan í lykkju úr síðustu umferð er heklað utan um stuðul úr síðustu umferð. Svona stuðull er stundum kallaður stuðlakrókur.

Púfflykkja – PÚFF Þær eru heklaðar þannig: *Slá upp á, stinga í lykkjuna, sækja bandið, toga það upp um tæpan 1 cm*, endurtaka

42

frá * ­ * þrisvar sinnum (= 9 L á nálinni). Slá upp á draga bandið í gegnum allar lykkjurnar 9 og loka með 1 LL. Eftirfarandi myndskeið á íslensku: Hvernig á að hekla kúlur (púff­lykkjur) sýnir vel hvernig þær eru heklaðar. https:// www.garnstudio.com/video.php?id=200&lang=is

2. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 ST í næstu 5 ST, 5 ST í næsta ST (= miðjustuðull), 1 ST í næstu 5 ST, enda með 3 ST í 3ju LL frá fyrri umf.

3. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, *1 LL, ho 1 ST, 1 ST í næsta ST* endurtaka frá *­* alls 4 sinnum, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), endurt síðan frá *­* alls 4 sinnum, enda með 1 LL, ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL frá fyrri umf.

4. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 ST í næstu 2 ST, *1 ST um LLB, 1 ST í ST* endurtaka alls 5 sinnum, 1 ST í næsta ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 ST í næstu 2 ST, endurt *­* alls 5 sinnum, 1 ST í næsta ST, 3 ST í 3ju LL frá fyrri umf.

5. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 2 OST í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 2 OST í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 5 ST í næsta ST (= Húsfreyjan 2. tbl. 2020

miðju­ST), 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 2 OST í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 2 OST í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 3 ST í 3ju LL frá fyrri umf. = 6 3­LLB (3ja LL bogar) hvorum megin við miðjutoppinn (22, 38, 54, 70).

6. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 2 OST í næsta ST, * 3 LL, ho 3­LLB, 1 ST í FL, 3 LL, ho 3­LLB, 2 OST í 2 OST í fyrri umf * endurt frá *­* að síðustu FL, 3 LL, ho 3­LLB, 2 OST í næsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 LL, ho 1 ST, 2 OST í næsta ST, endurt frá *­* að síðustu FL, 3 LL, ho 3­LLB, 2 OST í næsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

7. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 3 LL, ho 2 ST+LLB, 1 FL í OST úr fyrri umf, *5 LL, ho 3­LLB+1 ST+3­LLB, 1 FL í næsta OST*, endurt frá *­* að síðasta OST, 2 LL, ho LLB+2 ST, 5 ST í næsta ST (miðju­ST), 2 LL, ho 2 ST+LLB, 1 FL í OST, endurt frá *­* að síðasta OST, 3 LL, ho LLB+2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

8. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 ST í næstu 2 ST, 4 ST um 3­LLB, *1 ST í FL, 5 ST um 5­LLB*, endurt frá *­* að síðasta 5­LLB, 2 ST um 2­LLB, 1 ST í næstu 2 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 ST í næstu 2 ST, 2 ST um 2­LLB, endurt frá *­* að síðasta 5­LLB, 1 ST í FL, 4 ST um 3­LLB, 1 ST í næstu 2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

9. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, * 1 LL, ho 1 ST, 1 ST í næsta ST*, endurt frá *­* í 1. ST í 5 ST klasanum, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), endurt frá *­* að næst síðasta ST, 1 LL, ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

10. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 ST í næstu 2 ST, *1 ST um LLB, 1 ST í ST*, endurt frá *­* að síðasta LLB, 1 ST í næstu 2 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 ST í næstu 2 ST, endurt frá *­* að síðasta LLB, 1 ST í næstu 2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf. = 42 ST hvorum megin við miðjustuðulinn (90, 138, 186, 234).

11. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, * 1 FBST um næsta ST*, endurt frá *­* að ST fyrir miðjustuðulinn, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), endurt frá *­* að síðasta ST um­ ferðarinnar, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf. = 41 FBST hvor­ um megin við miðjustuðulinn í 5 ST klasanum (89, 137, 185, 235).

12. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 1 PÚFFL í næsta ST, * 1 LL, ho 1 FBST, 1 PÚFFL í næsta FBST* endurt frá *­* að fyrsta ST í 5 ST klasanum, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 LL, ho 1ST, 1 PÚFFL í næsta ST, endurt frá *­* að næst síðasta ST í umf, enda á 1 LL, ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf. = 22 PÚFFL hvorum megin við miðjustuðulinn í 5 ST hópn­ um. (46, 70, 94, 118).

13. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 FL í næstu 2 ST, *1 FL um LLB, 1 FL í PÚFFL*, endurt frá *­* að síðustu PÚFFL. 1 FL um LLB, 1 FL í næstu 2 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 FL í næstu 2 ST, endurt frá *­* að síðustu PÚFFL, 1 FL um LLB, 1 FL í næstu 2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

14. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 1 PÚFFL í næsta ST, *1 LL, ho 1 FL, 1 PÚFFL í næstu FL*,

43

endurt frá *­* að fyrsta ST í 5 ST klasanum, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 LL, ho 1 ST, 1 PÚFFL í næsta ST, endurtaka frá *­* að næst síðasta ST umferðar­ innar, enda á 1 LL, ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

15. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 1 ST í næsta ST, *1 LL, ho 1 LLB, 1 FBST um PÚFFL*. endurt frá *­* að síðustu PÚFFL, 1 LL, ho LLB, 1 ST í næsta ST, 1 LL, ho 1 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 LL, ho 1 ST, 1 ST í næsta ST, endurt frá *­* að síðustu PÚFFL umferðarinnar, 1 LL, ho LLB, 1 ST í næsta ST, 1 LL ho 1 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

16. umf: 3 LL (= 1 ST), 2 ST í fyrsta ST, 1 ST í næstu 2 ST, *1 ST um LLB, 1 ST í FBST*, endurt frá *­* að síðasta LLB, 1 ST í næstu 2 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), 1 ST í næstu 2 ST, endurt frá *­* að síðasta LLB umferðarinnar, 1 ST í næstu 2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf. = 66 ST hvorum megin við miðju ST. (114, 162, 210, 252).

Ath. hollráð 2.

Til að fá picot­L á miðjan OST í kantinum, er hekluð 1 KL í toppinn á OST áður en 3 LL eru heklaðar.

Kantumf 1: 3 LL (= 1 ST) 2 ST í fyrsta ST, *3 LL, ho 2 ST, 1 FL í næsta ST, 3 LL, ho 2 ST, 2­OST í næsta ST*, endurt frá * ­ * að fyrsta ST fyrir 5 ST klasann þar sem þú heklar 1 FL,3 LL, ho 2 ST, 5 ST í næsta ST (= miðju­ST), endurt frá * ­ *, enda á 3 LL, ho 2 ST, 3 ST í LL frá fyrri umf.

44

Kantumf 2: 3 LL (= 1 ST) 2 ST í fyrsta ST, 1 FL í næstu 2 ST, *3 FL um 3­LLB, 1 FL í FL, 3 FL um 3­LLB, 1 FL í næsta OST + 1 PICOT­L í sömu FL*, endurt frá * ­ * að síðasta 3­LLB, 1 FL í næstu 2 ST, 1 FL + 1 FL með PICOT­L + 1 FL í næsta ST (= miðju­ST), 1 FL í næsta ST, endurt frá * ­ * að síðasta 3­LLB, 1 FL í næstu 2 ST, 3 ST í 3ju LL úr síðustu umf.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

4.

3.

2.

1.

11.

10.

7.

8.

9.

6.

5.

4.

16.

15.

14.

13.

12.

11.

Kant u. 2 Kant u. 1

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

45

Handklæði Hönnun og prjónari: Ásdís Sigurgestsdóttir Það er þægilegt að hafa lítið handklæði tiltækt þegar verið er að stússa í eldhúsinu og eins vilja margir hafa sérstakt handklæði fyrir gesti. Þetta er einfalt og fljótlegt verkefni. Hægt er að hafa það minna eða stærra og velja fínna garn og þá fínni prjóna. Þetta er líka upplagt munstur fyrir borðtuskur.

Efni og áhöld Garn: Cottonsoft DK By King Cole, 100% bómull, 100 g, 210 m. Litur 718 SAXE, 1 hnota. Það fæst í Rúmfatalagernum.

Prjónar nr. 4. Mér finnst þægilegra að prjóna fram og til baka á hringprjón heldur en á 2 prjóna.

Heklunál nr. 3,5 Fyrstu 8 umferðirnar eru garðaprjónaðar, þ.e. allar L sléttar. Það á einnig við um 4 fyrstu og 4 síðustu L í hverri umf alla leið.

Fitja upp 80 L. Prj 8 umf S (= 4 garðar).

9. umf: S, upphaf munsturs.

10. umf: 4 S, prj B þar til 4 L eru eftir, 4 S. 11. umf: 5 S, *4 B, 2 S*, endurt frá *­* þar til 5 L eru eftir, prj þær S. 12. umf: 4 S, 1 B, *4 S, 2 B*, endurt frá *­* þar til 5 L eru eftir, 1 B, 4 S. 13. umf: Eins og 11. umf.

14. umf: Eins og 12. umf.

15. umf: S. 16. umf: 4 S, prj B þar til 4 L eru eftir, 4 S. 17. umf: 4 S, 2 B, *2 S, 4 B* endurt frá *­* þar til 8 L eru eftir, 2 S, 2 B, 4 S. 18. umf: 6 S, *2 B, 4 S*, endurt frá *­* þar til 8 L eru eftir, 2 B, 6 S. 19. umf: Eins og 17. umf.

20. umf: Eins og 18. umf.

Endurtaka umf 9 – 20 alls 10 sinnum.

Prj því næst 8 umf S, (= 4 garðar). Fella af en ekki klippa frá heldur halda áfram og hekla fastalykkjukant allan hr­ inginn. Þegar heklaðar hafa verið 3 FL fram yfir miðju á fitinni er hankinn heklaður þannig: Hekla 12 LL, snúa við og hekla 1 KL í 3. lykkju á undan miðjulykkju. Hekla síðan FL utan um LL, festa aftur í kantinn með KL og klára kantinn.

46

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Kvenfélagasamband Íslands

Kvenfélagsmessur á konudaginn

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir · Mynd: Úr einkasafni

K

venfélagsmessur voru haldnar víða um land í tilefni konudagsins sem var 23. feb. Dómkirkjan í Reykjavík bauð kvenfélagskonum til sérstakrar kvenfélagsmessu þann dag í tilefni af 90 ára afmæli KÍ Kvenfélagskonur tóku þátt í messunni með bæna- og ritningar­­lestri. Vel var mætt í mess­una og á dómkirkjan miklar þakkir skild­ar fyrir góð­ar mót­tökur í kirkjunni. Safnaðar­nefndin bauð upp á glæsi­legar veitingar í safnaðar­heimilinu að lokinni messu í til­efni dagsins. Kven­­ félags­ messur voru haldnar víða í til­ efni konu­dags­ins og prestar minntust kvenfélagsstarfsins í prédik­unum sínum og minntu kirkjugesti og lands­menn á söfn­un­ina: Gjöf til allra kvenna.

Prúðbúnar kvenfélagskonur í Dómkirkjunni á konudegi ásamt séra Elínborgu Sturludóttir presti.

GLEÐILEGT SUMAR Sumarkápa / hægt að snúa við GLEÐILEGT SUMAR vattkápa / vatnsvarin / vindþétt Sumarkápa / hægt að snúa við vattkápa / vatnsvarin / vindþétt

Allt til hannyrða 200 tegundir af garni í prjón, hekl og útsaum Útsaumspakkar Bækur og blöð Fjölbreytt smávara Sendum í pósti.

Hlökkum til að taka á móti ykkur, gætum fyllsta öryggis v/ covid.

NETVERSLUN VÆNTANLEG FLJÓTLEGA

Fylgið okkur á facebook NETVERSLUN Hlökkum til að taka á móti ykkur, gætum fyllsta öryggis v/ covid.

VÆNTANLEG FLJÓTLEGA Fylgið okkur á facebook

Eyravegi 23, Selfossi // 555-1314 //

Skipholti 29b • S. 551 4422

Skipholti 29b • S. 551 4422

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

47

Matarmenning

Uppskriftir stríðsáranna

Matur úr íslenskum eldhúsum eftir stríð Anna Dóra Antonsdóttir · Kristrún Guðmundsdóttir

Í

lok síðasta árs kom út bókin Uppskriftir stríðsáranna unnin af þeim Önnu Dóru Antonsdóttir og Kristrúnu Guðmundsdóttir sem báðar eru kennarar að mennt og starfa við kennslu og ritstörf. Bókin er einstök í sinni röð því að hún er byggð á handskrifuðum matreiðslubókum systranna frá Tjörn á Skaga. Anna Dóra og Kristrún féllust á að segja lesendum Húsfreyjunnar aðeins frá þessari áhugaverðu bók sem endurspeglar matarmenninguna á íslenskum heimilum á stríðsárum síðustu aldar.

Anna Dóra og Kristrún eru kennarar að mennt, hafa starfað við kennslu og stundað ritstörf meðfram. Uppskriftunum frá Blönduósi fylgja þær stöllur, Anna Dóra og Kristrún, úr hlaði í bókinni með textum dagsins. Skrifa um það sem efst er á baugi í samtímanum eða hjá þeim sjálfum, rifja upp þætti úr sögu kvennafræðslu og sögulegan fróðleik um mat og mataruppskriftir ásamt því að velta vöngum yfir lífinu og tilverunni á skáldlegum nótum.

Textinn er kryddaður með heilræðum úr smiðju Kvennaskólans. Oftar en ekki á þetta góða samleið hvað með öðru.

Uppskriftirnar urðu kveikjan að samtali þeirra í milli við leit að formi nýrrar matreiðslubókar sem er öðruvísi og slær nýjan tón en þó gamlan.

48

„Þessi bók, Uppskriftir stríðsáranna, er vilji til að halda á lofti merki formæðranna sem löngum áttu sinn stað við eldstæði heimilis, þar sem matur var gerður, þá sem nú. Matargerð hefur eins og önnur mannanna verk, breyst í aldanna rás og mun áfram taka breytingum. En sagan má aldrei gleymast. Menningararfinn þarf að flytja milli kynslóða. Hugmyndin að bókinni kviknaði þegar handskrifuð matreiðslubók Sigurlaugar Sveinsdóttur

frá Tjörn á Skaga norður, sem fædd var árið 1924, barst okkur í hendur. Nokkru síðar, rétt eins og fyrir tilviljun, kom siglandi önnur handskrifuð matreiðslubók, líka frá stríðsárunum, eftir systur Sigurlaugar, Guðbjörgu sem fædd var árið 1919.

Sendingarnar reyndust metfé. Þær systur ólust báðar upp á Tjörn á Skaga og stunduðu nám við Kvennaskólann á Blönduósi. Bækurnar eru afrakstur matreiðslunáms við skólann. Sigurlaug

Evrópuþingi ACWW frestað vegna Covid -19 Þingið verður haldið 10. - 14. maí 2021 Vegna covid-19 hefur verið tilkynnt um nýja dagsetningu á Evrópuþing ACWW, Associated Country Women of the World, sem vera átti í Glasgow í Skotlandi í október. Þema þingsins verður: Fjölbreytni er okkar styrkur Gestgjafar þingsins eru eftir sem áður Skosku kvennasamtökin, The Scottish Women´s institute (SWI). Þingið mun fara fram á Golden Jubilee ráðstefnuhótelinu sem staðsett er við bakka Clyde-árinnar í Glasgow. Ekki er enn vitað hvort breytingar verði á kostnaði. Mun það verða auglýst síðar.

Kvenfélagasamband Íslands Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Anna Dóra Antonsdóttir

Kristrún Guðmundsdóttir

var við nám þar veturinn 1943-1944, en Guðbjörg 1939-1940. Báða þessa vetur var Sigurlaug Björnsdóttir frá Kornsá matreiðslukennari skólans og Sólveig Sövik skólastýra.

Einfaldleiki Megineinkenni á umræddum upp­skrift­ um er einfaldleiki. Hér birtast okkur íslensk­ ar, einfaldar, ódýrar, gamlar og um­fram allt góð­ar upp­skriftir sem voru allsráðandi í eldhúsum landsins eftir stríð. Hráefnið er að mestu leyti innlent, kolefnisspor því ekki djúp.

Syst­urnar frá Tjörn unnu báðar að mats­ eld að námi loknu og stýrðu heimilum.

Kunnáttan nýttist því bæði innan veggja heimilis og úti á vinnumarkaði. Guðbjörg bjó og starfaði fyrst á Tjörn og síðan í Reykjavík, en Sigurlaug átti alla sína starfsævi á Dalvík.

Strengur sem brestur ekki Friggasé, Drammens­kökur, Parísar­bollur eða riddarar eru nýstárleg heiti á upp­ skriftum en réttirnir ef til vill kunnug­ legir þegar þeir eru komnir á borðið.

Bæk­urn­ar bera þess menjar að hafa verið í mik­illi notkun en uppskriftirnar voru, þegar grannt var að gáð, hluti daglegs mataræðis eftirstríðs­áranna og lengur, á alþýðu­heimilum þessa lands. Hver man ekki jólakökur, vanilluhringi eða danskt buff? Það er býsna langur vegur frá eldhúsi Kvenna­­ skólans á Blönduósi á tímum síðara heimsstríðs til nútímaveitingahúss.

Samt er einhver samhljómur, einn og sami strengur­ inn gengur gegnum allt ferlið, með ýms­um til­brigðum. Strengur sem brestur ekki.

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Guðbjörg Sveinsdóttir

Sigurlaug Sveinsdóttir

Riddarar

Gott til að bragða á og ylja sér við á köldum dögum. Og þá er kannski vert að rifja upp orðin hans Þórbergs um bækurnar; allar bækur eru góðar. Og allar bækur eru vondar. Engar bækur eru alltaf góðar og engar heldur alltaf vondar eða vondar og góðar. Höfum þetta í huga þegar ridd­arar eru gerðir.

10–12 sneiðar hveitibrauð 30 g möndlur 2 egg ½ l nýmjólk 1–2 msk sykur 1 tsk. kanell Brauðið má vera nokk­urra daga gamalt. Skorið í 1–2 cm þykkar sneiðar.

Skorpan skorin af. Möndl­urnar flysjaðar, skornar langs eftir og stung­ið inn í sneið­arnar. Eggin og mjólkin þeytt saman, sneið­unum dýft í og þær teknar varlega upp úr. Steiktar ljósbrúnar í smjöri á pönnu eða í kleinu­potti. Borð­aðar heitar með sykri eða saftsósu.

Parísarbollur

Til að undirstrika alþjóðahyggjuna á Blönduósi, um það leyti sem bylgjur vonskunnar voru að fjara út á meginlandinu, kemur uppskrift af Parísarbollum.

1 kg hveiti 300 g smjör 300 g sykur 8 tsk ger 1–2 tsk kardimommur 2–3 egg 4–5 dl mjólk Hveiti, geri, sykri og kardimommum blandað saman. Smjörinu nuddað saman við, vætt í með mjólkinni og eggjunum. Hnoðað, rúllað í smákúlur. Bakað ljósbrúnt við góðan hita. Borinn á smá glassúr eða rúsínum stungið ofan í.

49

Verðlaunakrossgáta 1

2

3

Höfundur: Laufey Barðadóttir

4

5

6

7

8

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 28. júní nk. merkt KROSSGÁTA Verðlaun: Eftir endalokin. Áhrifamikil og persónuleg saga frá spennusagnahöfundinum Clare Mackintosh. Tilfinningaþrungin og merkileg könnun á ástinni, hjónabandinu og foreldrahlutverkinu. Þegar einar dyr lokast opnast stundum aðrar. Magnea J. Matthíasdóttir þýddi. Dimmuborgir. Höfundur: Óttar Norðfjörð. Bókmenntarýnirinn Elmar Arnarsson er búinn að loka sig af með kettinum sínum, stafla af jólabókum og kaffi í lítravís þegar honum berast nýjar upplýsingar um andlát besta vinar síns 25 árum fyrr. Morðin í Háskólabíó. Höfundur: Stella Blómkvist. Íslenskur krimmi í hæsta gæðaflokki.

Stella Blómkvist er söm við sig, ratar vel um undirheima samfélagsins jafnt sem krókaleiðir valdakerfis og fjármálaheims og tekst óhrædd á við andstæðinga með spakmæli mömmu gömlu á vörunum. Lausnarorð í 1. tbl. er Sölumaður. Vinningshafar: Sigurlaug Sigurðardóttir Kópavogi fær Plan B frá Forlaginu. Sigríður Rósa Magnúsdóttir Garðabæ fær Uppskriftabók föður míns frá Forlaginu. Björg Bjarnadóttir Blönduósi fær Hin konan frá Forlaginu. Verðlaun hafa verið send til vinningshafa.

50

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

Gamalt og gott

Bregðum á leik

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir

Í

öðru tölublaði Húsfreyjunnar árið 1970 er grein sem nefnist Börn og bílferðir þar sem fjallað er um hvernig gott sé að undirbúa ferðalög fjölskyldunnar um landið og meðal annars að hafa ofan af fyrir börnum á leiðinni. Til frekari ánægjuauka eru útskýrðir nokkrir leikir og snýst einn þeirra um stafi bílnúmera sem þá fóru eftir því hvar eigandi bílsins bjó, R fyrir Reykjavík, A fyrir Akureyri, X fyrir Árnessýslu og svo framvegis. Það getur sannarlega verið snjallt á ferðalögum í útilegum, sumarbústöðum og við ýmsar aðstæður að bregða á leik bæði fyrir börn og fullorðna og þó að bílnúmeraleikurinn eigi ekki lengur við gætu þessir tveir gert það.

Stafrófsmáltíðin Foringinn byrjar og segir: „Ég borðaði aspas í hádegismat.“ Næsti maður endurtekur og bætir við einhverri fæðutegund, sem byrjar á B. Hann gæti til dæmis sagt: „Í hádegsimat borðaði ég aspas og blóðmör,“ og sá þriðji: „Í hádegismat borðaði ég aspas, blóðmör og döðlur.“ Svona er haldið áfram og það verður stöðugt erfiðara að muna réttina og máltíðin getur orðið skemmtilega fjölbreytt. Sá, sem ruglast eða sleppir úr, er úr leik og verður jafnvel að leysa einhverja þraut.

Sveitalífssaga Allir eru skírðir dýra- eða fuglanöfnum. Foringinn segir sveitalífssögu – og þegar hann nefnir nafn á fugli eða dýri, sem þátttakandi er skírður eftir, verður sá hinn sami að gefa frá sér viðeigandi hljóð. Nokkur hljóð, sem nota má: Naut (ummmööö), hestur (íhíhíhí), asni (hronk-hronk) hæna (aggaggagagg) - Þegar orðið bóndabær er notað í sögunni, verða allir að gefa frá sér sitt hljóð. Foringinn getur gert leikinn enn þá skemmtilegri með því að endurtaka óvænt sama nafnið þrisvar eða fjórum sinnum með mjög stuttu millibili. Það er skemmtileg áskorun að fitja upp á leikjum í þessum dúr og sannarlega öðruvísi samvera en einhvers konar rökræður eða spjall um fréttir dagsins fyrir yngri sem eldri. Það er gaman að hlæja.

KAUPUM BEINT FRÁ ÞEIM SEM PRJÓNA

HANDPRJÓNASAMBAND ÍSLANDS Skólavörðustígur 19 • Borgartún 31 • S: 552 1890 • handknitted.is

Húsfreyjan 2. tbl. 2020

51

40% GLÖÐ

EINS OG HÚÐIN ÞÚ

35 %

25 %

GLETTIN

DREYMIN

NÝTT NIVEA

POWER EXTRA NOURISHING

MEÐ LÍFRÆNNI ARGAN OLÍU + Q10 EINS OG ER Í HÚÐINNI ENDURNÝJAR VARNIR HÚÐARINNAR GEGN ÓTÍMABÆRRI ÖLDRUN STINNARI HÚÐ Á 2 VIKUM MINNI HRUKKUR Á 4 VIKUM

52 DJÚPNÆRIR ÞURRA HÚÐ

Húsfreyjan 2. tbl. 2020