Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Kvenfélagasamband Íslands | 4. tbl. 72. árg. 2021 | Verð 1.990 kr.

ISSN 0018-7984 ISSN 0018-7984

04 04

Jákvæð og hvetjandi

Líftækni, lyfjaþróun, kraftlyftingar og köfun Sesselja Ómarsdóttir

9 770018 798008 9 770018 798008

Landsþing KÍ • Jólamaturinn • Prjónauppskriftir • Jólastemning • Smásögur

Ístex 30 ára

Glæsileg ný prjónabók eftir Védísi Jónsdóttur

EFNISYFIRLIT 5 6 12 16 18 20 21

Leiðari Húsfreyjunnar

Fögnuður á aðventu og jólum Kristín Linda Jónsdóttir ritstjóri Viðtalið

Sviðsstjóri lyfjaþróunar

Doktor Sesselja Ómarsdóttir Kvenfélagasamband Íslands

Landsþing – „Það sem jörðin gefur“ Kristín Linda Jónsdóttir

37 42 44

Viðtal

Heilbrigði og hugarró Dagbjört Bjarnadóttir Menning og saga

Hugsað til vina og ættingja um jól Kristín Aðalsteinsdóttir Menning og viðburðir

Prjónagleði

Svanhildur Pálsdóttir

Heimilið

Notalegt heima á aðventu og jólum

Kristín Linda Jónsdóttir og Hugrún Ívarsdóttir Kvenfélagasamband Íslands

Nýjar konur í stjórn Jenný Jóakimsdóttir

Kvenfélagasamband Íslands

Gull í lófa framtíðar

Hannyrðahornið

Guðrún Þórðardóttir

Leiðbeiningastöð heimilanna

46

Einstakir kjólar

Dásemdir fyrir dömur og glitrandi snjókorn

Alda Sigurðardóttir og Þóra Þórarinsdóttir

Jenný Jóakimsdóttir Menning

55

Jól og aðventa í Skotlandi – Inga og Magga Kristín Linda Jónsdóttir

58 61 25 34

Albert eldar fyrir Húsfreyjulesendur

Svo ljómandi gott jólunum á Albert Eiríksson

Smásagnasamkeppnin

Mangógrautur og döðlubrauð Eyrún Ósk Jónsdóttir

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

64 66

Saga kvenna

Fyrsta verknám íslenskra kvenna Birna G. Konráðsdóttir Smásagnasamkeppnin

Þrátt fyrir allt voru jólin komin Þórdís Sigurbjörnsdóttir Handverk

Fimmtíu brekán

Heiðbjört Ingvarsdóttir

Krossgátan

Laufey Barðadóttir

3

GLÆSILEGUR DÖMUFATNAÐUR LEÐURHANSKAR NÁTTFATNAÐUR - VESKI SKART - KLÚTAR VEFVERSLUN OKKAR ER

TISKUVERSLUN.IS

Augnvítamín + fjölvítamín

Hagkvæmur valkostur

Sannreynd meðferð á aldursbundinni augnbotnahrörnun.

Samsetning Ultra Macular er byggð á niðurstöðum rannsóknar á þessu sviði, AREDS2.

Ultra Macular er bæði augnvítamín og fjölvítamín og er því heildarvítamínlausn fyrir líkamann.

• Fullkomin samsetning 16 vítamína og steinefna (100% RDS) • Inniheldur andoxunarefnið lycopene • Aðalbláber sem styðja við nætursjón • B12 vítamín • Ráðlagt af augnlæknum • Hylki sem er auðvelt að kyngja

ULTRA MACULAR

Ultra Macular augnvítamín og fjölvítamín · Fæst í öllum helstu apótekum 4

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

LEIÐARI HÚSFREYJUNNAR

Fögnuður á aðventu og jólum S

ú vissa að það sé okkur gott að fagna og vera glöð hefur fylgt mannkyninu gegnum aldir og nú, þegar aðventan heilsar og jólin eru framundan, má minnast þessara orða úr sálmum biblíunnar; fögnum og verum glöð. Er ekki alveg tilvalið að hafa það að leiðarljósi einmitt núna næstu vikur og mánuði?

Auðvitað er lífið ekki bara dans á rósum, heldur frekar eins og fram kemur í einni af þekktari kvikmyndum sögunnar, Forest Gump, eins og konfektkassi, þú veist aldrei alveg hvað þú færð næst. Því er ekki að ætla að efst í sálarsinni fljóti ætíð fögnuður og gleði heldur þurfum við bæði að seiglast í gegnum þunga og erfiða tíma, leitast við að krydda þá gráu ljósi og, já einmitt, virkilega taka eftir og njóta og fagna á dögunum bestu.

Fræðigreinin jákvæð sálfræði, sem byggir á vísindarannsóknum um líðan, lífsgæði, heilsu og hamingju fólks, hefur skilgreint fögnuð sem eitt af dýrmætustu verkfærum okkar til að efla okkur, styrkja og bæta sem sálir á jörðu hér. Doktor Sonja Lyubomirsky prófessor við Kaliforníuháskóla hefur ásamt sínu teymi rannsakað gagnleg verkfæri jákvæðrar sálfræði og áhrif þeirra á líðan okkar, hegðun, hugsun, heilsu og hamingju um áratuga skeið. Hún hefur útnefnt fögnuð sem eitt af tólf dýrmætustu verkfærunum okkar. Spyrja má; hvernig getur fögnuður verið verkfæri, samanborið við hníf eða hamar? Svarið er að rannsóknir á fjölda fólks sýna einmitt að ef

við virkilega notum markvisst fögnuð, eins og við notum hníf til að skera niður hangikjöt eða hamar til að negla nagla í vegg, þá virkar það. En þá þufum við að temja okkur að fagna, grípa til fögnuðar oft, eins og við grípum til hnífs í eldhúsverkum, og virkilega fagna á markvissan hátt svo undirtaki í okkar eigin sálarsal.

Fögnuður, eins og hann er skilgreindur sem verkfæri í jákvæðri sálfræði er: Að temja sér að beina aftur og aftur markvisst athyglinni að, leita uppi, taka eftir og í framhaldi af því að njóta á gagntakandi hátt þess jákvæða, góða, fagra og gleðilega. Þegar við veljum fögnuð sem leiðarljós stækkum við upp og böðum hugann í því sem lyftir, bætir og gleður.

Við gefum okkur tækifæri til að fagna og verða gagntekin af dansi norðurljósa, dilla okkur við fjörugt jólalag, lygna aftur augunum og meðtaka bragðið af dásamlegum súkkulaðimola og sannarlega

Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands. 4. tölublað, 72. árgangur, nóvember 2021. Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Árgangurinn kostar kr. 5.900 í áskrift, m. vsk. Hvert blað kostar í lausasölu kr. 1.990. Útgáfustjórn: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri KÍ og Kristín Linda Jónsdóttir, Reykjavík ritstjóri.

Ritstjóri: Kristín Linda Jónsdóttir, netfang: kristinlinda@huglind.is.

Ritnefnd: Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi formaður, Bryndís Birgisdóttir, Suðureyri gjaldkeri, Eva Hilmarsdóttir Eyjafirði, Margrét Eggertsdóttir Álftanesi, Þóra Sverrisdóttir Austur-Húnavatnssýslu.

Viltu gerast áskrifandi?

Bestu óskir um fögnuð á aðventu og jólum, Kristín Linda Jónsdóttir, ritstjóri.

Prófarkalesari: Kjartan Már Hjálmarsson, Selfossi. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, husfreyjan@kvenfelag.is, sími 552 7430, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir, Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Ljósmyndari Húsfreyjunnar: Silla Páls.

Umbrot og prentun: Prentmet Oddi á Selfossi - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Húsfreyjan er prentuð á umhverfisvænan pappír.

Þú getur skráð þig í áskrift inni á husfreyjan.is eða hringt í síma 552 7430.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

getum við fagnað því að njóta þeirrar náðar að búa við frið og frelsi, fjarri heimsins vígaslóð. Við hrópum upp af fögnuði, lyftum höndum yfir h ö f u ð , klöppum og brosum út að eyrum. Já, látum fögnuð gagntaka okkur og stækka gleðina hið innra.

Við getum margfaldað fögnuðinn með því að orða upplifanir og hrífa aðra með okkur ef tækifæri er til. Við þekkjum það ef til vill best þegar Íslendingar fagna saman góðu gengi landsliðs eða fulltrúa þjóðarinnar á alþjóðlegum vettvangi. Það eykur líka áhrif fögnuðar í sál og sinni að varðveita upplifunina með mynd eða skrifum. Í gær sagði kunningjakona mín mér frá því að hún hefði keypt sér svo dásamlega mjúkt, hlýtt og fallegt rósbleikt sjal og ég fann hvað hún fagnaði því að hafa fundið notalegt sjal að sínum smekk og verið í færum til að greiða fyrir það. Frásögnin endaði á orðunum: „Og ég ætla virkilega að leyfa mér að nota það.“ Einmitt núna á aðventu og jólum skulum við virkilega taka eftir og fagna því fagra, góða og bjarta sem á vegi okkar verður. Fagna því að geta hlýtt á dásamlega aðventu og jólatónlist að okkar vali og leyfa okkur að drekka núna úr allra fallegasta bollanum.

AN SV

S MERK

IÐ

Prentgripur 1041 0858

5

VIÐTAL

Sviðsstjóri lyfjaþróunar í kraftlyftingum Sesselja Ómarsdóttir

Texti: Svava Jónsdóttir - Myndir: Silla Páls og úr einkasafni

Sesselja Ómarsdóttir er lyfjafræðingur að mennt með doktorspróf í náttúruefnafræði og er sviðsstjóri lyfjaþróunardeildar Alvotech auk þess að vera prófessor við Lyfjafræðideild Háskóla Íslands. Sesselja segir að til að ná langt í starfi þurfi sjálfstraust, dugnað, þrautseigju og aðlögunarhæfni.

„Ég ólst upp suður með sjó, fyrst í Garðinum og síðan að stærstum hluta í Keflavík, og er einkabarn. Foreldrar mínur unnu bæði úti þegar ég var lítil, mamma vann sem verkamaður í byggingarvinnu og pabbi vann í banka. Mamma mín fór að vinna klukkan sjö á morgnana og pabbi kom mér til dagmömmunnar, sem var kannski óvenjulegt á þessum tíma. Ég var svo lánsöm að vera hjá yndislegri dagmömmu alveg þangað til ég byrjaði í skóla og heimsótti ég hana reglulega þar til hún lést þegar ég var 14 ára. Svo var ég líka svo heppin að vera í sérstaklega góðu sambandi við ömmur mínar, sem mér þótti mjög gott að vera hjá. Ég vil taka fram mikilvægi stórfjölskyldunnar svo sem þegar maður ætlar að ná frama í starfi en þá þarf svolítið gott utanumhald frá fjölskyldunni til að þetta gangi upp og þar spila ömmur og afar mjög stórt hlutverk. Ég var mjög virkt barn, var að vasast í öllu og hafði ótal áhugamál og vildi helst alltaf vera alls staðar. Það spannaði alveg frá því að vera í tónlistarnámi og ég prófaði margar íþróttir og fann mig loks í sundi; ég var í unglingalandsliðinu í sundi og æfði níu sinnum í viku. Það lýsir mér svolítið vel að ég er mjög metnaðargjörn og lagði mig alltaf mjög mikið fram í námi og því sem ég tók mér fyrir hendur. Ég skrifaði leikrit og setti 6

upp í skólanum og var til dæmis í nemendaráði og ræðuliðinu í grunnskóla. Ég lærði að spila á selló og ég kom einu sinni heim með horn og ætlaði að komast í lúðrasveitina, en þá sagði mamma að þetta væri orðið ágætt.“ Sjórinn var í næsta nágrenni og segist Sesselja Ómarsdóttir, eða Sella, eins og hún er alltaf kölluð, alltaf hafa viljað búa við sjóinn. „Þegar ég fæddist leigðu foreldrar mínir lítið hús úti á Garðskaga og svo þegar við fluttum til Keflavíkur bjuggum við alveg niðri við gömlu höfnina og var frystihús fyrir framan. Við pabbi horfðum oft út á sjóinn og ég man að við töluðum um að í dag væri sjórinn reiður ef það var mikill öldugangur eða að hann væri glaður ef veður var gott.“ Lærði að bjarga mér Árin liðu og Sesselja lauk grunnskólagöngu í Keflavík og hóf svo nám við Menntaskólann í Reykjavík. „Ég hélt að ég væri orðin fullorðin og leigði mér kjallaraherbergi í Vestur-

bænum og áttaði mig ekki á því að ég kunni eiginlega ekkert að elda eða sjá um mig. Þarna voru tvær hellur og örbylgjuofn. Þetta gekk alveg en ég var nú frekar einmana, enda mikil félagsvera, og var mest heima hjá vinkonu minni sem ég kynntist í menntaskólanum og sem æfði sund með mér. Ég ákvað eftir fyrstu önnina að flytja aftur heim til mömmu,“ segir Sesselja en foreldrar hennar höfðu skilið þegar hún var 14 ára. „Ég lagði það á mig að vakna klukkan sex á morgnana til að taka rútuna í bæinn og ég fór svo heim á kvöldin. Það var svo gott að vera hjá mömmu sem getur allt. Hún er einstaklega dugleg og eldar góðan mat og hjá henni var fín þjónusta. Fötin mín fóru í óhreinakörfuna og þau voru sett straujuð inn í skáp.“ Sesselja hlær og viðurkennir að þetta hafi verið prinsessulíf. „Mamma flutti síðan til Afríku þegar ég var 19 ára og þá flutti ég til móðursystur minnar og þá þurfti ég að sjá um mig sjálf og síðan hef ég gert það.“ Sesselja viðurkennir að það hafi verið erfitt þegar móðir hennar Húsfreyjan 4. tbl. 2021

flutti til Afríku, Namibíu nánar tiltekið. „Við mamma erum mjög nánar og það var eins og það væri klippt á naflastrenginn. Ég öðlaðist meira sjálfstæði í kjölfarið og lærði að bjarga mér.“ Sesselja segist ekki hafa verið viss um hvað hún vildi læra eftir menntaskólann.

Hún hafði áhuga á líffræði eða að verða kennari og ákvað svo af praktískum ástæðum að fara í lyfjafræði. Hún segir að hún hafi séð fyrir sér að þetta væri gott nám, hún fengi góða vinnu, auk þess sem þetta tengdist bæði raunvísindum og líffræði sem hún hafði áhuga á. „Ég sé aldeilis ekki eftir þessu. Þetta var virkilega góður tími og strax eftir fyrsta árið hafði ég áttað mig á að mig langaði til að vinna á rannsóknarstofu. Ég bankaði þess vegna upp á hjá ungum lektor við deildina, Elínu Soffíu Ólafsdóttur, og sagði að hún þyrfti að ráða mig sem aðstoðarmann á rannsóknarstofuna sína, sem hún gerði, sem er alveg ótrúlegt af því að ég kunni náttúrulega ekki neitt. Ég vann síðan hjá henni alla skólagönguna og lærði að finna út úr hlutunum og fékk gríðarlega mikinn áhuga á vísindastarfi.

Fyrir hennar tilstuðlan fékk ég tækifæri til að vinna meistaraverkefni mitt í Danmörku og hluta af doktorsnáminu en hún var einnig leiðbeinandi minn í doktorsnáminu. Ég á henni margt að þakka.“ Sesselja lauk meistaranáminu árið 2000 og þá langaði hana til að fara í doktorsnám en engir styrkir voru í boði sem myndu gera henni það kleift. „Ég vann í eitt ár hjá Pharmaco sem var mjög gott fyrir mig og sérstaklega í tengslum við að koma fram og standa með sjálfri mér. Ég fann strax að áhuginn lá á rannsóknarstofunni.“ Svo fékkst styrkur til námsins og hún hóf doktorsnám í náttúruefnafræði 2001 og rannsakaði íslenskar fléttur og áhrif þeirra á ónæmiskerfið.

Lærði að kafa Sesselja þurfti að læra að kafa í tengslum við starf sitt. „Ég hafði framan af verið að rannsaka íslenskar fléttur og plöntur en mig langaði til að rannsaka íslenskar sjávarlífverur og til þess að geta safnað þeim og valið hvaða lífverur mig langaði til að rannsaka þá þurfti ég að læra að kafa. Þá lætur maður bara slag standa. Ég og doktorsneminn minn lærðum að kafa og söfnuðum lífverum neðanHúsfreyjan 4. tbl. 2021

„Stóra markmiðið er líka að það skapist ný atvinnugrein á Íslandi í kringum líftækni. Þarna eru störf fyrir hámenntaða starfsmenn og þetta er atvinnugrein sem krefst ekki mikillar orku; þetta er grænn iðnaður. Ég held að þetta sé einn af þessum geirum sem við ættum að vera að fókusera á að byggja upp á Íslandi og þetta er arðbær iðnaður sem getur skipt miklu máli fyrir þjóðarbúið. Tekjurnar geta orðið svo miklar að ég á erfitt með að sjá fyrir mér öll núllin í huga mér.“

sjávar.“ Í undirdjúpunum kynntist hún nýjum heimi. „Maður varð að stjórna andardrættinum svo vel þannig að þetta er örlítil hugleiðsla en aðallega er þetta mjög mikil fegurð.“ Skiptin neðansjávar skipta tugum og kafaði Sesselja aðallega í Eyjafirði en þó víða við landið. „Þetta er náttúrulega alveg einstakt lífríki sem maður sér hvergi annars staðar og auðvitað er þetta æðisleg upplifun.“ Sesselja segir að niðurstöðurnar varðandi doktorsverkefnið séu virkilega áhugaverðar. „Það var þó alveg gagnrýnt þetta sem ég var að rannsaka sem kallast fjölsykrur úr fléttum og þar á meðal íslenskum fjallagrösum; að þetta væri kannski ekki beint lyfjavirk efni heldur

frekar fæða. Við vorum auðvitað ekki að gera rannsóknirnar á ónæmiskerfi manna heldur á frumum í rækt en við fengum áhugaverðar niðurstöður sem benda til þess að sumar þessara sykra virðast örva ónæmiskerfið á meðan aðrar virðast bæla það í þessum frumulíkönum sem eru auðvitað bara vísbending um virkni. Þannig að þetta var mjög skemmtilegt verkefni og ég hélt áfram með það eftir að doktorsprófinu lauk auk þess að víkka út rannsóknarsviðið. Ég fór að rannsaka aðrar plöntur og síðan sjávarlífverur, bæði hryggleysingja og sjávarbakteríur sem við ræktuðum, og kom ég mér upp ansi góðu samstarfsneti á þessum tíma.“ Rétt áður en Sesselja varði doktorsrit7

gerðina losnaði staða við Lyfjafræðideild Háskóla Íslands vegna þess að Kristín Ingólfsdóttir var kjörin rektor háskólans en hún hafði gegnt þeirri stöðu. „Þetta var tímabundin staða sem ég sótti um og fékk. Hún var til fimm ára en árin urðu 10. Þetta var æðislega skemmtilegur tími. Ég naut þess sérstaklega að kenna. Ég reyndi að vera með fjölbreytta kennsluhætti og prófa mig áfram með ýmsar nýjungar því mér finnst mikilvægt fyrir kennara að setja sig í spor nemenda; skilja hvernig þeir hugsa og hvernig þeir vilja læra og reyndi ég að leggja mig fram um það.“ Þremur árum eftir að Sesselja tók við stöðunni við HÍ fékk

„Ég hef í gegnum tíðina verið svo heppin að vera með góðar konur og fyrirmyndir í kringum mig, sem hafa stutt mig í að ná markmiðum mínum og ég vona að ég muni gera það sama.“

hún viðurkenningu fyrir kennslustarf við háskólann sem henni þykir vænt um að hafa fengið en bæði nemendur og samkennarar tilnefndu kandídata. „Það tók smátíma að koma upp sjálfstæðum rannsóknum og það var alveg hark að fá styrki í rannsóknir og fékk ég fyrsta stóra styrkinn minn árið 2010 og varð prófessor fyrir fertugt.“ Sesselja

Sesselja er prófessor við Háskóla Íslands og hefur bæði gegnt embætti varadeildarforseta og deildarforseta Lyfjafræðideildar.

8

hlaut svo Hvatningarverðlaun Vísindaog tækniráðs árið 2015 fyrir rannsóknir sínar. Á háskólaárunum vann Sella einnig í ráðgjafarstörfum fyrir Lyfjastofnun en hún sat þar í nefnd á vegum Lyfjastofnunar Evrópu sem varafulltrúi og segist hún hafa lært mikið af því. „Ég hef gífurlegan drifkraft varðandi að gera eitthvað meira og var einnig í ýmsum nefndum á vegum háskólans til dæmis kennslumálanefnd og í fagráði Rannís.“ Sesselja segir að árið 2013 hafi sig langað til að fara út í einhvers konar iðnað og frekari nýsköpun og voru þær þrjár sem stofnuðu fyrirtækið Herberia (nú Florealis) sem fór í Startup Reykavík. „Fyrsta árið var afskaplega skemmtilegt og lærdómsríkt að setja þetta allt upp og fór mikil vinna í að hitta og reyna að fá fjárfesta.“ Tvær af þremur stofnendum bökkuðu svo út eftir fyrsta árið. „Við vorum á þeim tímapunkti ekki til í að segja upp fasta starfinu og fara alfarið í þetta en þetta fyrirtæki er í góðum málum í dag.“ Úr akademíu í lyfjaiðnaðinn Sesselja segist hafa gríðarlegan áhuga á líftækni og að um sé að ræða framtíðina í lyfjaiðnaði. Róbert Wessman og Alvotech, sem í dag er eitt stærsta nýsköpunarfyrirtækis landsins, voru í kringum 2015 að stíga sín fyrstu skref og ákvað hún að sækja um starf sem hún svo fékk. „Það hafði verið mikið hark að sækja um styrki og halda öllu gangandi í háskólanum og mig langaði líka bara til að prófa eitthvað nýtt. Ég hafði verið bæði varadeildarforseti og deildarforseti Lyfjafræðideildar og ég fann að stjórnun átti vel við mig; mér þykir dálítið gaman að vera í stjórnsýslu eða stjórnunarstörfum þannig að það var ein ástæðan fyrir því að ég sótti um hjá Alvotech auk þess sem mig langaði til að taka þátt í uppbyggingu á þessari nýju atvinnugrein á Íslandi. Svo hef ég náttúrulega brennandi áhuga á vísindum.“ Sesselja segir að það sé búið að vera gríðarlega skemmtileg reynsla að vinna Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Sesselja og Halldór að njóta lífsins á skíðum.

hjá fyrirtækinu, mikið ævintýri og mikil vinna. Um 30 manns unnu hjá fyrirtækinu í upphafi og þegar hún hóf þar störf var meðal annars verið að finna út hvaða tæki ætti að kaupa og hvaða ferla ætti að setja upp og ráða þurfti fólk.

Núna eru starfsmenn ríflega 700 og er búið að þróa fyrsta lyfið og sækja um markaðsleyfi á því. „Ég er búin að gegna ýmsum störfum í þessu ferli en lykillinn að árangri, það er að segja að fara úr startup-fyrirtæki og upp í svona stórt lyfjafyrirtæki, er að vera með stórar hugmyndir og áform og láta aldrei deigan síga. Ég byrjaði á að reka lítið teymi og svo hef ég alltaf bætt við mig og fengið aukin tækifæri innan fyrirtækisins og ég finn að þetta á verulega vel við mig. Nú er ég sviðsstjóri lyfjaþróunar með næstum 200 manns undir mér. Mér finnst svo gaman að vinna með fólki sem hefur ólíkan bakgrunn og er með ólíkar skoðanir. Þetta er mikil teymisvinna og ég nýt mín mjög vel í svona teymisvinnu; að hafa hóp í kringum mig og hjálpast að. Það er gaman. Í háskólanum var maður meira að vinna einn eða í litlum hópum og ég held að þetta eigi betur við mig hvað það varðar.“ Sesselja segir að sjö lyf séu í þróun. „Markmið okkar er að auka aðgengi sjúklinga að þessum lyfjum. Staðan er sú að það eru margir í heiminum sem þurfa Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Fjölskyldan saman í safarí í Kenýa sumarið 2019.

á þessum líftæknilyfjum að halda en fáir hafa efni á þeim en þetta eru mjög dýr lyf. Það helgast af framleiðsluferlinu og þróuninni sem er flókin. Lyfjafyrirtæki eru náttúrulega með einkaleyfi og svo þegar þau detta úr gildi þá opnast tækifæri fyrir fyrirtæki eins og Alvotech sem gera hliðstæður af þessum lyfjum og þannig getum við síðan lækkað verðið í kjölfarið. Við sóttum um skráningu fyrir okkar fyrsta lyf fyrir ári og erum núna á síðustu metrunum að bíða eftir að fá það samþykkt frá helstu lyfjastofnunum í heimi. Þetta er þannig búið að vera mjög skemmtileg vegferð og gaman að sjá þegar þetta loksins nær í mark. Það sem er svo skemmtilegt við þetta starf er að maður getur líkt þessu við hlaup; það eru margir stuttir sprettir sem verður að ná en það sem er náttúrulega það besta er þegar við náum í mark í langhlaupinu.“ Sesselja segir að þegar kemur að nýsköpun sé áhersla lögð á að finna leiðir og nýjar aðferðir til að gera hlutina betur, hagkvæmar og hraðar. „Í þessum geira er alltaf að koma fram ný tækni og ný þekking sem við erum að prófa okkur áfram með og eitt af því sem við erum núna að skoða er hvernig við getum nýtt okkur enn betur sjálfvirkni og líkön til að spá betur um hvað muni gerast í þróunarferli lyfjanna. Þannig að það er enda-

laus nýsköpun sem á sér stað á hverjum einasta degi í þessum bransa og það er það sem gerir þetta starf svo áhugavert.“ Jafnt kynjahlutfall Sesselja er, eins og þegar hefur komið fram, enn í hlutastöðu prófessors við Lyfjafræðideild Háskóla Íslands. „Háskólinn í samstarfi við Alvotech er nýbúinn að setja á laggirnar nýja námslínu í iðnaðarlíftækni sem ég vann ötullega að ásamt mjög góðu fólki. Við erum ekki aðeins að hugsa um þjálfun eða nám í þessum fræðum heldur eru líka gríðarlegir möguleikar á því að í kjölfarið muni spretta upp sprotafyrirtæki þessu tengd sem geta eflt þennan iðnað. Stóra markmiðið er líka að það skapist ný atvinnugrein á Íslandi í kringum líftækni. Þarna eru störf fyrir hámenntaða starfsmenn og þetta er atvinnugrein sem krefst ekki mikillar orku; þetta er grænn iðnaður. Ég held að þetta sé einn af þessum geirum sem við ættum að vera að fókusera á að byggja upp á Íslandi og þetta er arðbær iðnaður sem getur skipt miklu máli fyrir þjóðarbúið. Tekjurnar geta orðið svo miklar að ég á erfitt með að sjá fyrir mér öll núllin í huga mér. Það eru gríðarleg tækifæri í þessum geira ef við höldum rétt á spöðunum.“ Sesselja segir að til að ná árangri í starfi skipti máli að hafa áhuga og 9

„Það sem ég met mest í fari fólks er dugnaður, elja, þrautseigja og aðlögunarhæfni, og auk þess er mikilvægt að hafa góða samskiptahæfileika.“

ánægju af því sem viðkomandi fæst við og að fylgja draumum sínum. „Það má ekki gleyma því að það er hægt að hafa alla hæfileika í heimi til þess að gera eitthvað en ef fólk hefur ekki metnaðinn og dugnaðinn þá kemst það voðalega stutt áfram. Það sem ég met mest í fari fólks er dugnaður, elja, þrautseigja og aðlögunarhæfni og auk þess er mikilvægt að hafa góða samskiptahæfileika. Þetta eru þeir eiginleikar sem ég hef haft að leiðarljósi og hafa allavega skilað mér mestu.“ Sesselja segir að hjá Alvotech séu hlutföll karla og kvenna jöfn og að mikilvægt sé að hafa fyrirmyndir af báðum kynjum. „Við eigum að miðla reynslu okkar, gefa ungum konum tækifæri og peppa þær áfram. Ég hef í gegnum tíðina verið svo heppin að vera með góðar konur og fyrirmyndir í kringum mig sem hafa stutt mig í að ná markmiðum mínum og ég vona að ég muni gera það sama. Ég legg mig allavega fram um og skoða reglulega hvort það séu jöfn hlutföll karla og kvenna í stjórnunarstörfum og ég læt vita ef ég sé ójafnvægi. Það skiptir máli að segja það upphátt.“

Sesselja æfir og keppir í kraftlyftingum og segir það bestu hugleiðslu sem hún geti hugsað sér.

Æfir kraftlyftingar Sesselja er gift Halldóri Eyjólfssyni, þróunarstjóra hjá fasteignaþróunarfélaginu Klasa, og kynntust þau þegar hún var á fyrsta ári í lyfjafræðinni. „Hann lærði byggingaverkfræði á þeim tíma en er einnig með meistarapróf í skipu-

Sesselja veiddi þessa 96 cm hrygnu í Laxá á Ásum í júní 2020.

10

lagsverkfræði og MBA-próf. Hann er líka svo heppinn að vera í sínu draumastarfi.“ Hjónin eiga tvo syni; Ómar Inga sem fæddist 2003 og Arnald sem fæddist 2006. „Ég er afar stolt af strákunum okkar. Þeir eru hörkuduglegir og mér finnst hafa tekist mjög vel til við uppeldið. Þeir eru mjög miklir jafnréttissinnar; góðar manneskjur og réttsýnir ungir menn.“ Fjölskyldan lét loks verða af því að láta draum sinn rætast og er nýbúin að fá sér hvolp. Það er tíkin Flétta sem er íslenskur fjárhundur og er mikill gleðigjafi fyrir fjölskylduna.

Tengdamóðir Sesselju býr í sama húsi og þannig hefur fyrirkomulagið verið í um 12 ár; einnig í öðru húsi sem þau bjuggu í. „Við erum virkilega góðar vinkonur. Mamma, tengdamamma og ömmur mínar eru eða voru alvöru húsmæður. Það var allt gert upp á 10, alltaf verið að þrífa, öll rúmföt straujuð og maturinn var alltaf heimatilbúinn. Við hjónin höfum alla tíð skipt verkunum bróðurlega á milli okkar og við hjálpumst að við heimilishaldið en hvorugt okkar hefði sennilega náð svona langt í starfi Húsfreyjan 4. tbl. 2021

nema með dyggri aðstoð frá mæðrum okkar. Tengdamóðir mín hefur til dæmis hjálpað okkur gríðarlega mikið. Hún hætti að vinna 65 ára gömul þegar eldri strákurinn byrjaði í skóla og var amman í hverfinu sem var alltaf heima þegar þeir komu heim. Hún hefur passað ótrúlega mikið fyrir okkur og hjálpað okkur á allan hátt.“ Hvað með það þegar vinnunni sleppir? Hvað með áhugamál? „Það hefur lítið breyst varðandi það að hafa áhuga á mörgu. Helsta áhugamálið mitt eru kraftlyftingar og ég stunda þær fjórum sinnum í viku og er oft í tvo til tvo og hálfan tíma í senn. Ég vakna oft klukkan hálfsex á morgana á virkum dögum og fer á æfingu klukkan sex. Þetta er besta hugleiðsla sem ég get hugsað mér. Þarna get ég bæði nýtt skapið mitt, sem getur verið stórt, og fengið útrás á lóðunum. Þetta er góð hugleiðsla að því leyti að þegar ég er með 100 kíló á bakinu þá get ég bara hugsað um að lyfta þeim upp. Það er ekkert annað sem kemst að í huganum. Mig langar til, og ég ætla, að komast einhvern tímann á heimsmeistaramót öldunga í kraftlyftingum. Kannski fyrir fimmtugt. Kannski fyrir sjötugt. Ég veit alveg að ég er ekki sterkasta kona í heimi en þetta er eitthvað sem ég ætla að láta rætast og leggja mig fram um að ná því markmiði.“ Sesselja nefnir fleiri áhugamál. „Við hjónin erum saman í fluguveiði á sumrin auk þess sem ég fer líka í veiði í kvennahollum. Þetta gekk brösuglega til að byrja með. Ég var mjög óþolinmóð og þegar ég var ekki búin að veiða lax í fyrstu veiðiferðinni okkar þá hótaði ég að selja búninginn nema ég fengi fisk. Núna nýt ég þess bara að vera úti og hlusta á vatnið og umhverfið og hugsa minna um hvort ég veiði eða ekki. Svo förum við fjölskyldan á skíði og það er sportið sem við stundum öll saman.“ Hún fer stundum líka í fjallgöngur þótt hún hafi minna gert það upp á síðkastið en áður fyrr. „Svo finnst mér gaman að ganga Neshringinn,“ segir Sesselja en fjölskyldan býr á Seltjarnarnesi. Þar er stutt í sjóinn en hafið bláa hafið er eitthvað sem Sesselja hefur sótt í frá því hún man eftir sér. Það er þetta haf sem hún og pabbi hennar heitinn töluðu um að væri reitt ef öldugangur var mikill eða að það væri glatt ef veður var gott.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

11

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Það sem jörðin gefur Landsþing í Borgarnesi Það var hrífandi sjón þegar 192 kvenfélagskonur víðsvegar að af landinu gengu til þingsetningar í Borgarneskirkju á björtum og stilltum haustdegi þann 15. október. Sjá mátti bleikan lit bylgjast í klæðum kvennanna í tilefni af degi Bleiku slaufunnar og nokkrar konur klæddust glæsilegum þjóðbúningum.

Framundan var 39. Landsþing Kvenfélagasambands Íslands haldið í Borgarbyggð 15. - 17. október 2021.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Gunnhildur Lind

Frá fyrstu stundu ríkti samkennd og gleði í hópnum enda eru gildi kvenfélagskvenna kærleikur, samvinna og virðing ávallt þeirra leiðarljós. KÍ er fjölmennasta kvennahreyfingin á Íslandi sem starfar á landsvísu með 17 héraðssambönd og 142 kvenfélög. Þingið var haldið af Kvenfélagasambandi Íslands í boði Sambands borgfirskra kvenna. Edda Soffía Karlsdóttir, formaður sambandsins, bauð kvenfélagskonur velkomnar í Borgarneskirkju. Anna Eiríksdóttir, sóknarprestur Stafholtskirkju, ávarpaði þinggesti og bað þeim og þeirra starfi blessunar. Síðan setti Guðrún Þórðardóttir, forseti KÍ, þingið og systurnar Birna og Theodóra Þorsteinsdætur fluttu vel heppnað tónlistaratriði. Að lokinni athöfn í Borgarneskirkju fóru þinggestir á Hvanneyri. Þar tóku Rósa Marinósdóttir, Kvenfélaginu 19. júní, og Ragnheiður Inga Þórarinsdóttir, rektor Landbúnaðarháskóla Íslands, á móti þinggestum. Það var mjög glæsilegt að ganga inn í hátíðarsalinn á Hvanneyri sem var einstaklega skemmtilega skreyttur á náttúrulegan hátt af 12

Kraftmiklar kvenfélagskonur.

Lindu B. Sverrisdóttur, Kvenfélagi Borgarness, með lopahnyklum og fallega innpökkuðum stafafurugræðlingum sem einnig skreyttu fundarsalinn í Borgarnesi. Auk þess var salurinn prýddur tilkomumiklum rósum og á hlaðborðum var gnótt girnilegra og góðra smárétta sem kvenfélagskonur í Kvenfélaginu 19. júní á Hvanneyri höfðu matreitt og báru

fram af myndarskap. Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, og Eliza Reid sóttu viðburðinn og flutti Guðni ávarp og hvatti kvenfélagskonur til dáða og þakkaði þeim mikilvæg störf í þágu þjóðar. Einnig fluttu Ragnheiður I. Þórarinsdóttir rektor, Þórdís Sif Sigurðardóttir, sveitarstjóri Borgarbyggðar, og Linda Björk Pálsdóttir, sveitarstjóri HvalfjarðHúsfreyjan 4. tbl. 2021

Landsþing Kvenfélagasambands Íslands var sett í Borgarneskirkju og sátu kvenfélagskonar víðsvegar að af landinu á öllum kirkjubekkjum.

arsveitar, ávörp. Danshópurinn Sporið skemmti gestum með þjóðdönsum og Guðrún Þórðardóttir flutti lokaorð og kveðju. Í framhaldinu var farið á Landbúnaðarsafnið í Hvanneyrarkirkju og í Ullarselið og kvöldinu lauk í söng og gleði við harmónikuspil Steinunnar Pálsdóttur á Kollubar á Hvanneyri.vH Þingfundur Skipaðir voru starfsmenn þingsins; þingforsetarnir Hildur Traustadóttir, Þórný Jóhannsdóttir og Ingibjörg Daníelsdóttir og ritarar Sólrún Guðjónsdóttir og Lína Hrönn Þorkelsdóttir og kvenfélagskonur í starfsnefndir en síðan flutti Guðrún Þórðardóttir, forseti KÍ, skýrslu Kvenfélagasambands Íslands. Í máli Guðrúnar kom fram að þrátt fyrir Covid-tíma hefði starf Kvenfélagasambandsins verið verulegt á þeim þremur árum sem liðin eru frá síðasta landsþingi. Jákvæð afleiðing af faraldrinum hafi orðið sú að nú hafi komist á að nýta tölvutæknina til að vinna saman á ýmiss konar fjarfundum eins og á formannaráðsfundum. Efnt var til kvenfélagskvöldkaffis á fjarfundakerfinu Zoom og 165 kvenfélagskonur skráðu sig á fundinn sem þar með varð fjölmennasti kvenfélagsfundur í heimsfaraldri.

Gjafir kvenfélagskvenna til samfélagsins eru verulegar og samkvæmt þeim upplýsingum sem hafa skilað sér í skýrslur Kvenfélagasambandsins námu framlög kvenfélagskvenna 179 milljónum á þremur árum; 2018, 2019 og 2020, og er þá ýmislegt ótalið. Guðrún kom inn á fjölmörg af þeim verkefnum sem Kvenfélagasambandið hefur sinnt á síðustu árum en á þeim tíma var haldið upp Húsfreyjan 4. tbl. 2021

á 70 ára afmæli Húsfreyjunnar og 90 ára afmæli KÍ. Mörg þeirra verkefna hafa fengið umfjöllun í Húsfreyjunni, en minna má á þegar prúðbúnar kvenfélagskonur skáru lýðveldisköku á 17. júní í höfuðborginni og héldu nokkrum sinnum kökubasar í Þjóðleikhúsinu í miðri leiksýningu. KÍ vann einnig að vitundarvakningu gegn fatasóun í samvinnu við Umhverfis- og auðlindaráðuneytið á tímabilinu. Í tilefni af 90 ára afmæli KÍ var efnt til söfnunarverkefnisins Gjöf til allra kvenna á Íslandi, sem áður hefur verið kynnt í Húsfreyjunni, en um 30 milljónir króna söfnuðust. Guðrún fór yfir samstarfsverkefni sem Kvenfélagasambandið tekur þátt í og fram kom að nú fer KÍ með stjórn Hallveigarstaða sem er sjálfseignarstofnun í eigu KÍ, Kvenréttindafélags Íslands og Bandalags kvenna í Reykjavík. Því næst flutti Guðrún Þóranna Jónsdóttir, formaður útgáfustjórnar Húsfreyjunnar, skýrslu Húsfreyjunnar og Jenný Jóakimsdóttir skýrslu Leiðbeiningastöðvar heimilanna.

Guðrún Þóranna hvatti kvenfélagskonur til að nýta hvert tækifæri til að kynna Húsfreyjuna og Jenný hvatti þær til þess að senda Leiðbeiningastöðinni góðar kvenfélagsuppskriftir og heimilisráð til að nýta í safn Leiðbeiningastöðvarinnar.

Eva Michelsen, formaður afmælisnefndar KÍ, flutti skýrslu nefndarinnar og þakkaði konum þann kraft sem hefði gert söfnunina að veruleika. Bryndís Ásta Birgisdóttir gjaldkeri bar upp reikninga Kvenfélagasambandsins og Húsfreyjunnar sem voru samþykktir. Það sem jörðin gefur Því næst flutti Bjartur Guðmundsson, leikari og frammistöðuþjálfi, fyrirlesturinn Óstöðvandi liðsheild þar sem hann hvatti áheyrendur til að hafa jákvæðnina að leiðarljósi, taka ábyrgð á eigin líðan og ákveða að hafa gaman í lífinu. Síðan var þema þingsins á dagskrá, Það sem jörðin gefur. Dagskrárstjórn var í höndum Lindu B. Sverrisdóttur.

Arnheiður Hjörleifsdóttir, húsfreyja á Bjarteyjarsandi í Hvalfirði, flutti fyrirlesturinn Býrð þú hér? Sjónarhorn erlendra gesta og skólabarna, sem hafa sótt Bjarteyjarsand heim í áratugi, hafa opnað augu Arnheiðar á einstakan hátt fyrir því sem jörðin okkar gefur. Má þar nefna náttúrulegt aðgengi okkar að íslensku vatni, sem eru mikil lífsgæði sem við tökum sem sjálfsögðum hlut, og að geta dvalið í faðmi landsins og við hafið, til útiveru, hvíldar, íhugunar og iðju.

Arnheiður minnti okkur á að það erum við konur, kvenfélagskonur, húsfreyjur, fjallkonur, valkyrjur landsins sem berum þann kyndil í höndum okkar að nýta af virðingu og vaka yfir gjöfum jarðar.

Landsþing Kvenfélagasambands Íslands, haldið í Borgarnesi 15. - 17. október 2021, skorar á heilbrigðisráðherra og viðeigandi stjórnvöld að auka upplýsingar og fræðslu um krabbameinsskimanir. Breytingar á fyrirkomulagi skimana valda óöryggi og geta dregið úr þátttöku í þessu mikilvæga verkefni. Þá hefur skoðunarstöðvum fækkað.

Nauðsynlegt er að skimun og greining sýna gangi greiðlega fyrir sig þannig að óþarfa bið verði ekki á nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu.

Tryggja þarf að þjónusta, svo sem brjóstamyndataka, sé veitt sem víðast á landinu. Landsþingið skorar á kvenfélagskonur að taka höndum saman og hvetja konur, sérstaklega ungar konur, til að mæta í skimun og huga að heilsu sinni.

13

Heiðursgestir hátíðarhalda á Hvanneyri ásamt Guðrúnu Þórðardóttur, forseta KÍ. Linda Björk Pálsdóttir, sveitarstjóri Hvalfjarðarsveitar, Þórdís Sif Sigurðardóttir, sveitarstjóri Borgarbyggðar, Eliza Reid forsetafrú, Guðni Th. Jóhannesson forseti Íslands, Ragnheiður I. Þórarinsdóttir, rektor LHÍ og Guðrún Þórðardóttir.

Landsþingsnefnd Sambands borgfirskra kvenna, sem sannarlega gátu allar verið stoltar af sínu framlagi til þessa glæsilega þings. Guðrún Þórðardóttir, Hildur Traustadóttir, Þuríður Guðmundsdóttir, Sólrún Tryggvadóttir, Ágústa Björg Kristjánsdóttir, Edda Soffía Karlsdóttir, Linda B. Sverrisdóttir og Þórný Jóhannsdóttir.

Áhugamálið sem fór úr böndunum. Guðrún Bjarnadóttir rekur opnu jurtalitunarvinnustofuna Hespuhúsið í Ölfusi þar sem hún litar band og selur og sinnir margs konar fræðslu sem meðal annars snýr að því að nýta afurðina, sem jörðin gefur, af virðingu. Meðal nýjustu verkefna hennar eru Flóruspilin, hugsuð til að læra að þekkja íslensku jurtirnar, og jurtapúsluspil. Megin þunginn í starfinu er þó að jurtalita íslenskt band. Guðrún brýndi fyrir konum að vanda orðræðu sína þegar þær töluðu um handverk, kalla það ekki dund eða dútl, eitthvað sem gert væri í dauða tímanum, alls ekki, því í raun þyrfti þekkingu, þjálfun, 14

færni og vandvirkni til að skapa einstakar handverksvörur og þeim bæri virðing.

Laufey Bryndís Hannesdóttir flutti fyrirlesturinn Við landið og skógurinn. Laufey spurði áheyrendur hvort þeir hefðu fundið hann blása? Laufey benti í framhaldinu á að skógur gæfi skjól, auk þess sveppi, ber, timbur, liti í landið, fuglalíf og margs konar lífríki væri afurð skóganna.

Hún fjallaði um íslensku birkiskógana og kjarrið sem þekja nú um 1,5% landsins. Árið 2020 tóku Landgræðslan og Skógræktin saman höndum um átak til söfnunar birkifræja og hvetja nú landsmenn alla til að taka þátt og kvenfélagskonur taka þátt í því. Ein teskeið af birkifræjum

er um 450 fræ eða birkitré svo það þarf ekki mikið til að skapa skóg en þess má geta að allir þátttakendur á Landsþingi KÍ fengu með sér heim tvær matskeiðar af birkifræi í umslagi, hver og ein kvenfélagskona, svo í kjölfarið munu spretta þúsundir birkitrjáa víðs vegar um land. Áskell Þórisson, fyrrum ritstjóri Bændablaðsins, og dóttir hans, Laufey Áskelsdóttir læknir, sýndu því næst kvenfélagskonum kjóla sem eru einstakir.

Munstrið á kjólunum eru ljósmyndir sem Áskell tók af íslenskri náttúru. Sannarlega fallegt og spennandi, umhverfisvænt íslenskt verkefni. Á laugardagskvöldið komu þinggestir saman til hátíðarkvöldverðar, borgfirskar konur skemmtu og glatt var á hjalla. Á þinginu stýrði Ragnheiður Aradóttir stjórnenda- og umbreytingamarkþjálfi vinnustofunni Framtíðin þar sem sjónarhorninu var beint að ræktun einstaklingsins og eflingu kvenfélagsstarfsins á víðum grunni. Meðal þess sem fram kom í máli þingkvenna var mikilvægi þess að kvenfélögin væru aðgengileg öllum konum og sýnilegir áhrifavaldar í samfélaginu.

Kosningar og ályktanir Teknar voru til afgreiðslu lagabreytingar og lagðar fram tillögur til þingsins sem ályktað var um og skýrt er frá hér í tímaritinu. Kosning fór fram í embætti forseta KÍ, gjaldkera og meðstjórnanda.

Guðrún Þórðardóttir lét af störfum forseta KÍ og í hennar stað var kjörin Dagmar Elín Sigurðardóttir. Bryndís Ásta Birgisdóttir lét af störfum sem gjaldkeri og kjörin var í hennar stað Magðalena Karlotta Jónsdóttir. Þær Magðalena og Dagmar eru því nýjar konur í stjórn KÍ og kynntar sérstaklega á öðrum stað í tölublaðinu. Þuríður Guðmundsdóttir meðstjórnandi gaf áfram kost á sér og var kjörin einróma í stjórn. Að þingstörfum loknum buðu borgfirskar konur þátttakendum upp á glæsilegt kaffihlaðborð áður en þær héldu til síns heima víðs vegar um landið. Þingið var mjög vel heppnað, skemmtilegt, vandað, uppbyggjandi og glæsilegt í hvívetna.

Gestgjafar á næsta landsþingi verða konur í Sambandi vestfirskra kvenna og verður það helgina 11. - 13. október 2024.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Edda Soffía Karlsdóttir, formaður Sambands borgfirskra kvenna, hafði í mörgu að snúast á þinginu.

Rósa Marinósdóttir, Kvenfélaginu 19. júní, dagskrárstjóri móttökunnar á Hvanneyri.

Linda B. Sverrisdóttir, Kvenfélagi Borgarness, skapaði einstaklega fallega og umhverfisvæna borðskreytingar sem prýddu sali þingsins bæði á Hvanneyri og í Borgarnesi.

Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, er verndari KÍ. Forsetahjónin heiðruðu þingið með nærveru sinni í móttöku í Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri. Hér ávarpar Guðni þinggesti.

Þingforsetarnir Þórný og Hildur héldu vel utan um þingstörfin og þátttakendur.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Borðskreytingar, stafafura til gróðursetningar, sem þinggestir fengu að taka með sér heim til að gróðursetja á heimaslóð.

Sannarlega vel til fundið að nota afganga af lopa, eða öðru bandi ef vill, í litríka hnykla til að prýða með veisluborð.

15

HEIMILIÐ

Notalegt heima á aðventu og jólum Hugrún Ívarsdóttir

Heimilið er okkar hreiður, þar sem við hlúum að okkur sjálfum, okkar nánustu, eigum samveru og gleðistundir, endurnærumst og hvílumst. Heimilið segir líka heilmikið um okkur sjálf, hvernig lífsstíl við kjósum, hvernig persónur við erum, hvað okkur líkar, hvað við veljum og finnst fallegt og notalegt, til dæmis á komandi aðventu og jólum.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir, uppstilling og hönnun: Hugrún Ívarsdóttir

F

lestum finnst gaman að því að klæða heimili sitt aðeins upp á aðventu og jólum og ekki vantar framboðið af allskonar glingri, kúlum og jólasveinum af öllum gerðum. En við erum líka mörg, og sífellt fleiri, sem viljum kaupa minna, leggja jörðinni okkar lið með því að endurnýta, afturnýta, margnýta og nota það sem til er og til fellur. Það er hægt að gera á margan hátt, til dæmis með því að gefa gömlum munum hlutverk á ný og nýta það sem náttúran gefur. Ritstjóri Húsfreyjunnar fékk Hugrúnu Ívarsdóttur, vöru- og útstillingahönnuð, sem á og rekur hönnunarfyrirtækið Íslensk.is og Pakkhúsið verslun í bakgarðinum á eigin heimili við Strandgötu á Akureyri til að gefa lesendum hugmyndir í þessum dúr.

Mörg eigum við í fórum okkar muni sem voru áður í eigu ástvina, afa, ömmu, frænku, frænda eða foreldra og hvað er fegurra á aðventu og jólum en að heiðra fólkið okkar, bæði sem enn er með okkur og minningu þeirra sem farnir eru, með því að nýta þessa hluti sem aðventu- og jólaskraut á eigin heimili. Það er eitthvað hlýtt og notalegt við að draga fram gamla olíulampann hans afa, pússa hann upp, setja á hann lampaolíu og njóta í senn ljóssins og minninganna yfir dimmasta tíma vetrarins. Gömul falleg fjöl, eða bretti úr búri ömmu, staup úr spariskápnum, hér fyllt salti til að þjóna sem kertastjakar, allt hefur þetta sinn sjarma.

16

Þeir sem ekki eiga slíka muni en hrífast af hugmyndinni geta nýtt sér nytjamarkaði og antikverslanir og endurnýtt hluti þaðan. Auðvitað getur líka verið um að ræða ýmislegt annað, blómavasann hennar Gunnu frænku, fallega bollann eða kakókönnuna.

Fallega innbundnar bækur geta líka svo sannarlega gefið heimilislegan blæ og hér kemur innbundið Heima er bezt sterkt inn og minnir á að njóta þess að, einmitt, vera heima og hafa heimilið þannig að það sé okkur best. Auðvelt er að finna bækur á nytjamörkuðum ef ekkert finnst á heimilinu eða heimilum sem eru í þín-

um ranni. Sama má segja með barnabókina, jólaheftið norska frá 1952. Hér gætu bækur eins og Jól í Ólátagarði, Ég, afi og jólastubbur eða Í jólaskapi vakið góðar minningar. Aðrir kunna að kjósa falleg ljóðasöfn, biblíuna, sálmabók eða jafnvel fallega innbundnar Íslendingasögur til að prýða eigið heimili. Val á þeim bókum sem við kjósum að hafa sýnilegar segir alveg eins og allt annað, eitthvað um hver við erum, hvað við kjósum og hvað okkur líkar.

Sækja má margskonar náttúruleg strá, greinar, grænar eða ekki, köngla og þurrkuð blóm, svo eitthvað sé nefnt beint til náttúrunnar eða í verslanir. Þá erum við að velja náttúrulega vöru sem ekki skaðar umhverfið. Við gerum það líka þegar við skreytum með lifandi blómum og ávöxtum en ekki ef valdar eru plastkúlur, svona svo dæmi sé tekið til að minna okkur á. Svo má krydda allt saman með einhverjum jólamunum sem eru okkur kærir og við endurnýtum ár eftir ár. Það er gott fyrir sál og sinni að dunda við að gera heimilið notalegt að sínum sið. Geta gefið sér tíma til þess og jafnvel notið um leið notalegrar aðventutónlistar og endað stundirnar á ilmandi tebolla eða súkkulaði. Vel á minnst; er ekki einmitt kjörið í upphafi aðventu að setja fallegustu drykkjarmálin fremst í skápinn og virkilega nota þau núna.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

17

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Nýjar konur í stjórn Kvenfélagasambandsins Á Landsþingi Kvenfélagasambands Íslands í haust höfðu Guðrún Þórðardóttir, þáverandi foseti KÍ, og Bryndís Ásta Birgisdóttir, þáverandi gjaldkeri KÍ, báðar gegnt þeim embættum fyrir íslenskar kvenfélagskonur í tvö kjörtímabil eða sex ár. Samkvæmt lögum KÍ voru því kjörnar nýjar konur í þeirra stað.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

Þær eru Dagmar Elín Sigurðardóttir, sem var kjörin forseti Kvenfélagasambands Íslands, og Magðalena Karlotta Jónsdóttir, sem var kjörin gjaldkeri, báðar til þriggja ára. Kynnumst þeim aðeins nánar.

Dagmar Elín Sigurðardóttir, forseti KÍ Dagmar er fædd í Reykjavík 9. júlí 1958 dóttir hjónanna Valdísar Ólafsdóttur skrifstofumanns og Sigurðar Tómassonar loftskeytamanns. Dagmar bjó fyrstu æviárin í Vesturbænum þar sem föðurforeldrarnir bjuggu í sama húsi. Þegar hún var 12 ára gömul fluttist fjölskyldan upp í Árbæ og bjó þar í nokkur ár þar til hún fluttist í Mosfellsbæinn. Fimm ára gömul fór hún í heimsókn með fjölskyldunni að heimsækja frændfólk að Skammbeinsstöðum í Holtum, Rangárvallasýslu og þaðan varð ekki aftur snúið því unga stúlkan vildi ekki fara heim og varð eftir í sveitinni og undi sér hvergi annars staðar næstu 10 sumrin. Eftir að hafa lokið stúdentsprófi frá hagfræðideild Verslunarskóla Íslands útskrifaðist hún síðar meir sem viðurkenndur bókari frá Háskólanum í Reykjavík. Hún vann í mörg ár hjá Samtökum iðnaðarins og nú síðari ár sem aðalbókari hjá Fastus. Dagmar er gift Skúla Eggerti Þórðarsyni, 18

lögfræðingi og eru þau búsett í Garðabænum. Þau eiga þrjá uppkomna syni sem allir eru rafmagnsverkfræðingar og starfa í upplýsingatæknigeiranum.

Dagmar gekk í Kvenfélag Garðabæjar haustið 1999 og síðan þá hefur hún tekið þátt í mörgum verkefnum og trúnaðarstörfum bæði á vegum Kvenfélags Garðabæjar og Hvítabandsins líknarfélags, sem hún gekk síðar í. Hún hefur sinnt ýmsum störfum og verkefnum fyrir Kvenfélagasamband Gullbringu- og Kjósarsýslu og Kvennasamband Reykja-

víkur og setið í ýmsum nefndum á vegum Kvenfélagasambands Íslands.

Dagmar segir að störf hennar fyrir samböndin hafi sýnt henni mikilvægi þess að vel sé haldið utan um kvenfélög hvar sem þau eru á landinu. „Nú eins og áður er það samtakamáttur kvenna sem gerir okkur kvenfélagskonur að sterku afli til að styðja við bakið á verðugum verkefnum. Þar gegnir KÍ lykilhlutverki enda markmiðið með stofnun þess að kvenfélög landsins ættu sér samstarfsvettvang og málsvara. Í gildum félaga Húsfreyjan 4. tbl. 2021

er mikið rætt um kærleik, samvinnu og virðingu og mætti bæta gleðinni þar við, því hún er mikilvæg. Þegar við leggjum fram krafta okkur og tíma til verkefna þá uppskerum við gleðina við að geta veitt aðstoð.“ „Það hefur verið ákaflega ánægjulegt að hitta og kynnast konum alls staðar að af landinu og jafnvel út fyrir landsteinana enda má segja að KÍ sé með stærsta og öflugusta tengslanet kvenna á Íslandi. Allt félagsstarf eflir og styrkir og er ég þakklát fyrir það traust sem mér hefur verið sýnt.“ Framundan eru mörg krefjandi verkefni en brýnast að efla enn frekar samstöðu kvenna í kvenfélögum um land allt.

Magðalena Karlotta Jónsdóttir, gjaldkeri KÍ Magðalena er fædd 1. ágúst 1965 og alin upp á Sölvabakka í Húnavatnssýslu, dóttir hjónanna Bjargar Bjarnadóttur og Jóns Árna Jónssonar. Hún er stúdent frá Menntaskólanum á Akureyri og fór eftir stúdentspróf í Bændaskólann á Hvanneyri þar sem til stóð að taka við búskapn-

um af foreldrum sínum. Á Hvanneyri heillaði hana ungur maður og flutti hún með honum austur undir Eyjafjöll og hef-

ur búið þar síðan 1988 í Drangshlíðardal sem bóndi og húsmóðir.

Samhliða barnauppeldi og sveitastörfum hefur Magðalena notið sín í félagsstörfum og tekið þátt í þeim félagsskap í nærumhverfinu sem í boði hefur verið.

Magðalena gekk í kvenfélagið Fjallkonuna árið 1993 og árið 1994 varð hún formaður þar og hefur verið formaður um 15 ára skeið með hléum. Hún var gjaldkeri Sambands sunnlenskra kvenna á árunum 2003-2012. Magðalena hefur setið í skýrslunefnd SSK síðustu ár og verið skoðunarmaður KÍ síðustu sex ár.

Aðspurð hvers vegna hún hefði tekið ákvörðun um að bjóða sig fram í stjórn KÍ sagði Magðalena, eða Lena eins og hún er kölluð: „Ég hef gaman af þeim félagsskap sem kvenfélögin veita. Ég er stolt af þeim verkefnum sem kvenfélögin um land allt sinna og því merkilega hlutverki sem þau eiga í menningu, sögu, og uppbyggingu samfélagsins. Svo má ekki gleyma þeim verðmætum sem felast í því persónulega að kynnast nýjum konum um land allt og stækka tengslanetið.“

Krosssaumur Karólínu

fæst hjá Heimilisiðnaðarfélagi Íslands

Þingborg

Opið allt árið.

Upplýsingar um opnunartíma eru á facebook og á www.thingborg.is.

Ullarvinnslan í Þingborg hefur verið starfrækt frá árinu 1991 og fagnar því 30 ára afmæli á árinu. Þar fæst hinn víðfrægi Þingborgarlopi, einband og tvíband í sauðalitum og jurtalitað band og skrautband ásamt lituðum lopa. Lopapeysur og önnur prjónavara í úrvali, kembd ull til spuna og þæfingar, ullarteppi, gærur, prjónabækur og blöð, peysuuppskriftir, prjón- og heklpakkningar.

Krossaumur Karólínu eru falleg og skemmtileg útsaumsverkefni við flestra hæfi.

Munstrin eru frá Karólínu Guðmundsdóttur vefara en það er Lára Magnea Jónsdóttir textílhönnuður sem hefur valið munstur og endurhannað í takt við tímann.

Heimilisiðnaðarfélag Íslands | www.heimilisidnadur.is

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Ullarvinnslan Þingborg

Gömlu Þingborg í Flóahreppi s. 482 1027 gsm 846 9287 www.thingborg.is thingborgull gamlathingborg@gmail.com

19

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Gull í lófa framtíðar Guðrún Þórðardóttir

Mynd: Silla Páls

Þ

egar ég sest niður að loknu landsþingi og rýni í þau verkefni sem kvenfélagskonur hafa innt af hendi í gegnum árin verð ég eiginlega alveg orðlaus. Verk þessara kvenna, um land allt, eru svo mörg og gjöful. Það að hafa fengið það tækifæri að vera með kvenfélagskonum vítt og breitt um landið og fræðast um þau verkefni sem þær taka að sér og allar þær gjafir sem þær gefa til sinna samfélaga og samfélagsins í heild hefur verið mér ómetanleg reynsla. Jafnframt að sjá hvernig þær byggja upp sínar konur og rækta sitt innra starf af krafti og elju með fræðslu, samveru og skemmtun. Þegar ég hugsa til baka sé ég hvað ég var lánsöm að láta verða af því að ganga í kvenfélag, því sú vegferð hefur gefið mér mjög mikið. Það var mjög magnað að upplifa kraftinn og þá gleði sem ríkti á nýafstöðnu landsþingi en þetta hefur mér fundist einkenna landsþingin okkar í gegnum árin. Þegar svona margar kvenfélagskonur koma saman er svo mögnuð stemning sem einkennist af gleði, krafti, samvinnu og kærleika. Enda ekki skrýtið, því gildin okkar byggja á þessum grunni.

Að horfa yfir salinn á nýafstöðnu landsþingi þegar Bjartur Guðmundsson var að segja okkur hvernig við byggjum okkur upp sem einstaklinga, að gera akkerið eða fara í sigurstöðu þá var hópurinn svo samstíga og krafturinn svo mikill. Kraftur okkar endurspeglar svo þau góðu verkefni sem við skilum til samfélagsins í formi hinna ýmsu sam20

félagsverkefna sem við leggjum lið eða tökum í fangið eins og við höfum gert í áranna rás. Það er mikill mannauður falinn í okkar góða félagsskap um allt land. Þegar við komum saman erum við öflug liðsheild enda fjölmennustu kvennasamtök landsins. Það kom mjög vel fram í vinnu okkar á nýafstöðnu landsþingi í Borgarnesi hvað við erum sterk heild og með góða sýn á fyrir hvað við stöndum. Ég tók út nokkur atriði úr vinnu okkar á nýafstöðnu landsþingi:

Við erum: - Sjálfseflandi kvennahreyfing - Afl til góðra verka - Konur sem styðjum íslenskt samfélag og látum gott af okkur leiða - Líknarfélög og frumkvöðlar - Öflug liðsheild

Svo sannarlega erum við þetta allt og miklu meira. Á þessu sést að konur eru samtaka um, fyrir hvað við stöndum og að liðsheildin okkar er góð. En það má alltaf gera betur og hvað er það sem við þurfum að gera til að auka vegferð okkar og framþróun? Slíkt þarf alltaf að vera í stöðugri endurskoðun. Ég mun kveðja stjórnarsetuna í Kvenfélagasambandi Íslands með trega en jafnframt líka full þakklætis yfir að mér hafi verið trúað fyrir þessu vandasama verkefni að leiða þetta mikilvæga og göfuga starf. Því það er ekkert meira gefandi í lífinu en að vinna öðrum til heilla. Þakklát fyrir að hafa fengið að kynnast öllu því góða fólki sem ég hef kynnst bæði innanlands og utan á vegferð minni sem forseti Kvenfélagasambands Íslands. Þið góðu kvenfélagskonur hafið gefið mér mikið og stutt mig með ráðum og dáð í þessari vegferð minni, án ykkar allra værum við ekkert. Meðstjórnarkonum mínum þakka ég gott og gefandi samstarf og starfsfólki KÍ einnig. Ég óska nýkjörnum forseta, Dagmar Sigurðardóttur, til hamingju með kjörið og einnig nýjum gjaldkera, Magðalenu Jónsdóttur. Ég óska kvenfélögum landsins allra heilla sem og Kvenfélagasambandi Íslands.

Við kvenfélagskonur erum svo sannarlega gull í lófa framtíðar.

Guðrún Þórðardóttir, fráfarandi forseti KÍ.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Umhverfisvænir kjólar og íslensk náttúra sameinast Laufey kjólar Á laugardegi á Landsþingi Kvenfélagasambands Íslands að loknum erindum um „Það sem jörðin gefur“, sem var þema þingsins, mættu feðginin Áskell Þórisson og Laufey Dóra Áskelsdóttir færandi hendi með óvænt atriði sem vakti mikla athygli; kjólasýningu, sem nokkrar kvenfélagskonur tóku þátt í. Það er nú alltaf þannig að fallegir kjólar vekja alltaf athygli í stórum kvennahópi. Við fengum að forvitnast um kjólaverkefnið þeirra og deila með lesendum Húsfreyjunnar.

U

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Áskell Þórisson og Laufey Dóra Áskelsdóttir sögðu áhugasömum þingfulltrúum frá tilurð kjólanna.

Mynd: Gunnhildur Lind

steinar í botni Blikdalsár á Kjalarnesi, Nærmynd af klakaskæni hjá Berjadalsá við Akrafjall, Blóm á mel á Hellisheiði o.fl.

Umhverfissjónarmið og prentsmiðja Frá upphafi hafa hagsmunir umhverfisins verið hafðir að leiðarljósi hjá þeim.

Mikill tími fór í að leita að kjólaefni sem uppfyllti kröfu um umhverfisvænleika en það fannst að lokum í prentsmiðju í Bretlandi. Þau segjast ekki hafa gefist upp á því að fá prentað á efni á Íslandi.

Prentsmiðjan sem prentar fyrir þau notar umhverfisvæna liti og efnið í kjólana kemur úr verksmiðjum sem greiða sínu fólki mannsæmandi laun. Stafræn prent21

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

mhverfismál og sjálfbærni hafa lengi verið feðginunum, Áskeli og Laufeyju Dóru, hjartans mál. Kjólaverkefnið þeirra, Laufey, varð til fyrir einu og hálfu ári, eftir að Laufey Dóra hafði í nokkurn tíma velt fyrir sér hvernig væri hægt að auka við framboð af fötum sem í senn væru falleg en líka framleidd á umhverfisvænan hátt og með framtíð jarðarinnar í huga. En þetta eru engir venjulegir kjólar. Hún fékk föður sinn í lið með sér, hann sá um ljósmyndir, og úr varð merkið Laufey.

Verkefnið vatt fljótt upp á sig og áður en þau vissu af var það komið á fulla ferð. Þau sóttu um og fengu styrk úr Uppbyggingarsjóði Vesturlands. Þar með var ekki aftur snúið. Það er Laufey Dóra sem leiðir kjólaverkefnið þeirra. Nú er efni í fyrstu kjólana komið til landsins og fyrstu kjólarnir hafa verið seldir. Þeir eru saumaðir á Akranesi og lokavinnsla mynda fer fram á Hvanneyri. Þrjú snið hafa nú orðið til og tólf mismunandi myndir á vefnaðinum. Meðal mynda á kjólununum eru; Sandur á hvalfirskri strönd, Gróður í Rauðhólum, Horft í gegnum klaka við Skarðsheiði, Litfagrir

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Eygló Gunnarsdóttir, Guðrún Þórðardóttir, Laufey Dóra Áskelsdóttir, Amelía Christine Gunnarsdóttir, Sigríður Eva Magnúsdóttir og Sigríður K. Valdimarsdóttir.

Mynd: Áskell Þórisson.

un er umhverfisvænni en aðrar tegundir prentunar og minni úrgangur verður til. Litirnir sem eru notaðir eru vatnsuppleysanlegir og eiturefnalausir. Efnið í kjólunum er úr endurunnum plastflöskum og ótrúlega mjúkt viðkomu.

Markmið þeirra feðgina er að fólk geti keypt einstaka, fallega vöru en á sama tíma liðið vel með áhrifin sem hún hefur á umhverfið. Útlit kjólanna kemur beint úr íslenskri náttúru. Kjólarnir eru umhverfisvænir og ætlaðir konum sem vilja fallega, íslenska kjóla sem eru framleiddir með hag umhverfisins í huga.

Umhverfisvænn fatnaður nýtur æ meiri vinsælda og vilja þau auka við framboð á honum.

Fyrstu skrefin Eftir að hafa dregið upp nokkrar hugmyndir að útliti kjólanna efndi Laufey Dóra til samráðsfundar ungra kvenna þar sem þær fóru yfir þau atriði sem þær vildu sjá í kjólum. Um svipað leyti kom Sunna Dís Hjörleifsdóttir til sögunnar.

Sunna Dís bjó til sniðin og verklýsingar.

Hún lærði meðal annars sjálfbæra hönnun við KEA – Københavns Erhvervs­ akademi.

Sunna gerði þrjú kjólasnið sem voru lögð til grundvallar og fékk danskan 22

skólabróður, Christian Astner, til að vinna með Áskeli í myndunum. Christian setti saman myndir Áskels samkvæmt kröfum prentsmiðjunnar. Lagt var upp með 12 mismunandi myndir sem voru prentaðar á mismunandi efni. Þórunn Edda Bjarnadóttir á Hvanneyri hefur nú tekið við af Christian í myndvinnslunni.

Saumaskapur og markaðsmál Kjólaverkefnið byggir á því að sem mest sé unnið hér á landi. Ekki er um fjöldaframleiðslu að ræða og í því liggur styrkur kjólanna og merkisins. Aðspurð sögðust þau hafa leitað alllengi að góðum samstarfsaðila sem gæti saumað eftir sniðunum þeirra en gæti líka komið með eigin hugmyndir. Að lokum fengu þau Eygló Gunnarsdóttur, kennara og textíllistakonu á Akranesi, til að taka að sér að sauma og þróa kjólana með þeim. Eygló hefur nú þegar saumað nokkra kjóla og aðlagað sniðin. Þau feðgin eru farin að huga alvarlega að markaðsmálunum. Nálgunin er varfærnisleg og tekur mið af því að fjármunir eru takmarkaðir. Taka þarf meðal annars tískuljósmyndir af kjólunum til að nota í markaðsefni. Svo er vinna hafin við að setja upp heimasíðu. Með heimasíðunni vilja þau ná til fólks sem

vill vinna með umhverfinu og klæðast fatnaði sem er framleiddur í sátt við það. Þá þurfum við að fara að vinna í viðskiptaáætlun, segir Áskell. Við finnum fyrir miklum áhuga og erum byrjuð að fá pantanir þó svo verkefnið sé rétt að hefjast.

Hver eru Laufey og Áskell?

Laufey Dóra lauk námi í læknisfræði frá Háskóla Íslands 2016 og vinnur hjá Íslenskri erfðagreiningu. Hún hefur fylgst vel með tískustraumum og þá ekki síst þeim sem taka mið af sjálfbærni. Hún hefur mikinn áhuga á umhverfismálum og náttúru og vill nýta það til framdráttar verkefninu. Áskell er starfsmaður Landgræðslunnar en hann hefur verið viðloðinn fjölmiðla og almannatengslamál í áratugi. Áskell var m.a. blaðamaður og síðar ritstjóri Dags á Akureyri og hann stofnaði Bændablaðið fyrir Bændasamtök Íslands og rak blaðið í tæp tólf ár. Áskell hefur um árabil tekið nærmyndir í íslenskri náttúru og þá einkum á suðvesturhorni landsins. Myndirnar vinnur hann í Photoshop. Áskell hefur haldið nokkrar sýningar á myndum sínum. Fyrir áhugasama má geta þess að heimasíða Áskels er www.askphoto.is.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

ÖFLUG FORVÖRN

GEGN BEINÞYNNINGU Kalkþörungar með D3, K2 og C vítamínum ásamt viðbótar magnesíum og mangan

ALLT FYRIR PRJÓNARA

ALLAR VÖRUR HAFKALKS ERU ÁN AUKEFNA OG ERFÐABREYTTRA INNIHALDSEFNA (GMO FREE)

HANDPRJÓNASAMBAND ÍSLANDS www.hafkalk.is

Skólavörðustígur 19 • Borgartún 31 • S: 552 1890 • handknitted.is

569 1900 | Krókhálsi 3 | 110 Reykjavík | hvitlist.is

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

23

24

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

ALBERT ELDAR FYRIR HÚSFREYJULESENDUR

Svo ljómandi gott

jólunum á

Albert Eiríksson

Það er eitthvað innbyggt í okkur mannverurnar að vilja hafa hlutina eins og við erum vön. Ef það er eitthvað sem mörg okkar eru fastheldin á, eru það jóla- og aðventuhefðir. Smám saman breytast þó sjálfsagt ýmsar jólahefðir hjá okkur, án þess að við verðum þess vör. Til dæmis eru færri smákökusortir bakaðar en fyrir nokkrum áratugum, flestir skreyta jólatréð fyrr en áður og jólakortum hefur snarfækkað. Mörg okkar eru þó mjög íhaldssöm á jóla-

matinn, en vissulega þarf gjarnan að gera málamiðlanir þegar fólk hefur búskap saman.

Eitt er víst, að samveran yljar í myrkrinu og kuldanum og jólin eru í huga flestra tími kærleika og hvíldar, hvort sem gömlum hefðum er fylgt út í ystu æsar eður ei. Hér eru nokkrar tiltölulega gamaldags og notalegar jólauppskriftir; humarsúpa, lambahryggur með hefðbundnu meðlæti, ostakaka, konfektterta og smákökur.

Humarsúpa á jólum 500 g humar í skel Olía til steikingar 3 gulrætur 2 sellerístilkar 1 paprika 1 b sæt kartafla í bitum 1 laukur 2 hvítlauksrif ¾ tsk. pipar ½ tsk. chili Safi úr ½ sítrónu 3 msk. tómatpuré 2 kjúklingakraftsteningar 3-4 fiskikraftsteningar ½ ltr. vatn ½ ltr. rjómi 1-2 msk. rifsberjahlaup Ca. 2 dl rjómaostur

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Myndir: Silla Páls

Skelflettið humarinn og setjið humarinn (kjötið) til hliðar.

Kryddið humarskeljarnar með smá paprikukryddi og bakið í ofni við 200°C í 10 mín. - setjið í pott, vatn svo fljóti yfir og sjóðið í um klst. Sigtið og hendið skeljunum.

Skerið grænmetið gróft niður og steikið í olíu í potti.

Bætið vatni og soðinu ásamt tómatpuré og krafti.

Kreistið sítrónusafann saman við.

Sjóðið í um klst. Maukið með töfrasprota. Bætið við rifsberjahlaupi, rjóma og rjómaosti. Saltið ef þarf. Sjóðið í nokkrar mínútur.

2-4 humarhalar settir í súpudisk, súpunni bætt útí og allt látið bíða í nokkrar mínútur.

25

Hægeldaður lambahryggur 1 lambahryggur 2 msk. Dijon-sinnep 1 msk. timían 1 msk. rósmarín 2 msk. brauðrasp Salt og pipar Smyrjið sinnepi á hrygginn, kryddið og dreifið loks raspinu yfir. Eldið á 50°C í 3 klst. Hækkið hitann í 200° í lokin í rúmar tíu mín. eða þangað til skorpan er orðin falleg. Það má vel mæla með þessari steikingaraðferð.

Sveppasósa 1 askja sveppir, skornir í bita 2 msk. góð olía eða smjör 2-3 msk. koníak ½ ltr. rjómi 1 askja smurostur með svörtum pipar 1 msk. hunang Kjötkraftur Smá sósulitur Salt ef þarf Hitið olíuna á pönnu og steikið sveppina, hellið koníaki yfir og kveikið í. Bætið við rjóma, smurosti, hunangi, kjötkrafti, sósulit og salti.

Sjóðið í nokkrar mínútur og smakkið til.

Sósuna má þykkja með Maizenamjöli ef ykkur finnst hún of þunn. Það er auðvelt að útbúa hluta sósunnar vegan. Steikið sveppi í olíu, takið hluta af sveppunum frá og bætið við kókosrjóma ásamt kryddum.

26

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Lambahryggur úrbeinaður Það er mun þægilegra að skera niður steiktan lambahrygg ef hryggsúlan er höggvin frá fyrir matreiðslu. Fara verður varlega, mjög varlega en munið að æfingin skapar meistarann.

Skerið niður með beininu sitt hvoru megin og lítið eitt undir vöðvann.

Snúið hryggnum við og losið lundirnar lítið eitt frá með sömu aðferð og fille-ið.

Höggvið niður með hryggsúlunni sitt hvoru megin.

Hér er hryggurinn tilbúinn til matreiðslu.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

27

Waldorfsalat 1/4 ltr. rjómi ½ b mæjónes 2-3 epli, afhýdd og skorin í grófa bita 1 stilkur sellerí, skorið smátt 1 b gróft saxaðar valhnetur 2 b græn vínber, skorin í helminga Stífþeytið rjóma, blandið mæjónesi saman við, þá eplum, selleríi, valhnetum og vínberjum. Blandið vel saman, kælið og berið fram kalt.

Soðið rauðkál 1 höfuð rauðkál, saxað 1 msk. anís 1 stöng kanill (eða 1 msk. kanill) 1 grænt epli, saxað 1 dl edik (eða rúmlega það) ½ b rauðvín ½ b krækiberja- eða sólberjasaft 1 dl vatn ½ tsk. salt 1 msk. hunang.

Setjið allt í pott og sjóðið í um klst. Setjið í hreinar glerkrukkur og lokið á meðan rauðkálið er enn heitt. Ef ykkur finnst anis annað hvort ekkert góður eða viljið sleppa honum þá er það bara í besta lagi

Sykurbrúnaðar kartöflur 1 kg soðnar kartöflur 2/3 b sykur 1/3 b púðursykur 2 msk. smjör 1/2 tsk. salt 1 dl rjómi, sterkt kaffi eða vatn.

Flysjið kartöflurnar, best er að sjóða þær og flysja rétt áður en þær eru brúnaðar í sykrinum. Setjið sykur, púðursykur, smjör og salt á pönnu. Brúnið sykurinn og hellið rjómanum (eða kaffinu) út á þegar sykurinn er orðinn fallega brúnn, passið að hann brenni ekki. Hrærið stöðugt í, en varlega. Hrærið í þangað til sykurinn hefur samlagast vökvanum, slökkvið undir og látið kartöflurnar varlega saman við (ekki láta kartöflurnar of snemma út í). Veltið þeim í sykurleginum í nokkrar mínútur.

28

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

29

Bláberjaostakaka 100 g smjör 2 tsk. kardimommur 2 egg 2 dl sykur 1½ dl hveiti 2 tsk. vanillusykur ½ tsk. lyftiduft 1/3 tsk. salt Bræðið smjörið í potti ásamt kardimommum.

30

Þeytið vel saman eggjum og sykri.

Bætið við hveiti, vanillu og salti.

Setjið bökunarpappír á botninn á litlu tertuformi, smyrjið hliðarnar með olíu.

Bakið við 160°C í um 18 mín. Látið kólna.

Bláberjafylling 150 g mascarpone 1 dl rjómi

1 dl flórsykur 1 tsk. vanillusykur 2 dl bláber ½ sítróna (börkur og safi) Stífþeytið rjóma. Þeytið saman mascarpone, flórsykur, vanillu og blandið saman við rjómann (eða öfugt). Loks sítrónuberki, sítrónusafa og bláberjum.

Skreytið með bláberjum.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Jólaboð á Ísafirði Það er blómleg starfsemi og lífleg hjá kvenfélögum víða um land. Í jólaboð Húsfreyjunnar kom ein frá hverju kvenfélagi á norðanverðum Vestfjörðum auk formanns Kvenfélagasambands Vestfjarða. Hópurinn hittist í Hæstakaupstað á Ísafirði. Gömlu húsi sem tekið var í gegn fyrir nokkrum árum og er nú hið glæsilegasta og mikil bæjarprýði.

F.v. Dagný Finnbjörnsdóttir, Hvöt Hnífsdal, Albert Eiríksson, Gyða Björg Jónsdóttir, formaður sambandsins fyrir vestan, Kristbjörg Reynisdóttir, Brynju Flateyri, Helga Dóra Kristjánsdóttir, kvenfélaginu Mosvallahreppi og Guðrún Oddný Schmidt, Ársól Suðureyri.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

31

Jólapakkaleikur. Dömurnar komu allar með jólapakka. Til að útdeila pökkunum var sú aðferð notuð að hver fékk einn pakka, þeir gengu svo réttsælis þangað til sagt var stopp. Ef einhver var þá með „sinn pakka“ gaf viðkomandi merki og áfram var haldið. Við undirbúning pakkaleikja er ágætt að taka fram stærð pakka og að innihaldið kosti ekki of mikið, setja viðmið. Stjórnandi leiksins setur reglur.

Konfektterta 6 eggjahvítur 200 g flórsykur (1 1/2 b) 200 g kókosmjöl (2 2/3 b) Aðskiljið eggin og þeytið hvíturnar með flórsykrinum og þeytið þar til blandan er stífþeytt. Bætið kókosmjölinu saman við með sleif. Leggið hringlóttan disk á bökunarpappír og teiknið tvo hringi.

Setjið deigið þar á og bakið við 180°C í um 25 mín. (fer eftir ofnum eins og alltaf) Krem 6 eggjarauður 100 g flórsykur (tæplega bolli) 130 g súkkulaði (ljóst og dökkt til helminga) 130 g smjör Konfektmolar Bræðið súkkulaðið og smjör í vatnsbaði og látið kólna aðeins. Þeytið eggjarauður og flórsykur vel saman. Hellið varlega saman við eggjablönduna og hrærið vel saman.

Setjið hluta af kreminu á milli botnanna og smyrjið afganginum ofan á tertuna.

Skreytið með konfektmolum.

32

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Súkkulaðikúlur 1 b mjúkar döðlur 1 b sveskjur 1 b soðið kínóa 1 b möndlumjöl 2 msk. kakó 3 msk. fljótandi kókosolía eða bráðið smjör 1 msk. síróp 2/3 tsk. salt Setjið allt í matvinnsluvél og maukið. Þynnið með vatni ef þarf. Mótið litlar kúlur og kælið. Veltið upp úr kókosmjöli - kælið.

Ítalskar möndlukökur 2 eggjahvítur 1 3/4 b flórsykur Smá sítrónusafi 2 1/4 b möndlumjöl 1/3 tsk. salt 1/4 tsk. lyftiduft 1 tsk. rifinn appelsínubörkur 1 tsk. möndludropar 1 tsk. vanilludropar 1/2 b flórsykur til að hnoða og velta upp úr. Þeytið mjög vel eggjahvítur og flórsykur. Bætið öllu hinu saman við.

Setjið flórsykur á borðið og hnoðið aðeins upp í deigið. Mótið ílangar kökur og veltið upp úr flórsykri.

Bakið við 150°C í 20 mín.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

33

SMÁSAGNASAMKEPPNI HÚSFREYJUNNAR

Þar sem hurðin er höfð læst Eyrún Ósk Jónsdóttir Þriðju verðlaun í smásagnasamkeppni Húsfreyjunnar hlaut Eyrún Ósk Jónsdóttir fyrir sögu sína Mangógrautur og döðlubrauð sem nú birtist lesendum. Hún fékk einnig sérstaka viðurkenningu dómnefndar fyrir söguna Fræ sem birt verður síðar. Nú er það Mangógrautur og döðlubrauð.

Texti: Björg Árnadóttir - Mynd: Úr einkasafni

Eyrún Ósk fæddist árið 1981 og ólst upp í Kópavogi og Hafnarfirði. Hún á að baki feril sem rithöfundur, leikari og leikstjóri.

Eyrún útskrifaðist með BA-gráðu í evrópskri leiklist frá Rose Bruford College á Englandi árið 2005 og lauk síðar meistaragráðu í fjölmiðlun og þróunarfræðum frá Winchester University á Englandi árið 2007.

Hún gaf út sína fyrstu ljóðabók, Gjöf, árið 1997, þá 16 ára gömul, en hefur í dag sent frá sér fjórar skáldsögur, sex ljóðabækur og eina myndskreytta barnabók.

Auk þess hefur Eyrún skrifað fjöldann allan af greinum og flutt fyrirlestra, meðal annars um friðarmál og mannúðarheimspeki búddisma. Þá hefur Eyrún tekið þátt í stjórnmálastarfi og setið í hinum ýmsu nefndum og ráðum. Eyrún kenndi leiklist til fjölda ára í Flensborgarskólanum og í nokkrum grunnskólum í Hafnarfirði. Hún rak um tíma leiklistarrýmið Jaðarleikhúsið, sem var staðsett í Hafnarfirði þar sem hún framleiddi ýmis verk. Árið 2010 gaf hún út fyrstu skáldsöguna sína, unglingabókina Hrafnar, sóleyjar og myrra sem hún skrifaði í samstarfi við Helga Sverrisson. Seinna skrifaði hún kvikmyndahandrit í fullri lengd upp 34

úr bókinni og leikstýrði ásamt Helga, en kvikmyndin var sýnd í Sambíóunum árið 2011. Eyrún vann bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar árið

2016 fyrir ljóðabók sína Góðfúslegt leyfi til sígarettukaupa. Mangógrautur og döðlubrauð og Fræ eru fyrstu smásögurnar sem hún skrifar.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Mangógrautur og döðlubrauð

Þ

ú tekur í hurðina og hún er læst. Þú veist að það er opið og þeir eiga von á þér en hurðin er læst. Samt eru hurðir aldrei læstar hér um slóðir. Fólkið hér treystir hvert öðru. En þessi hurð er ætluð þér og þér treysta þeir ekki. Þú titrar og nærð illa andanum og jörðin undir fótum þér gengur í bylgjum, líkt og þú værir enn með sjóriðu eða öldurnar berðu enn á bátnum og sjórinn gengi yfir þig, líkt og þú værir enn í því helvíti. En það er löngu liðið. Þú veltir fyrir þér hvort þú eigir að ýta á bjölluna, banka eða bíða. En það er ógjörningur fyrir þig að taka nokkra ákvörðun, því alltaf þegar þú tekur ákvörðun gerist eitthvað hræðilegt svo nú tekur þú engar ákvarðanir. Sem betur fer þarftu þess ekki heldur því nú birtist vörður og spyr þig að nafni og um erindi þitt og þú segir honum að nú fáir þú að vita hvort þú lifir eða deyrð. Vörðurinn kippir sér ekki upp við þessi stóru orð.

Hann er þeim vanur. Það óttast allir um líf sitt á einn eða annan hátt.

Dyrnar opnast, eins og svo margar dyr hafa áður opnast. Eins og þegar dyrnar opnuðust og pabbi þinn stóð í gættinni og grét. Þessi stóri þungbrýni maður með hrjúfu hendurnar sagði þér að mamma þín væri dáin og það væri honum að kenna og öllum hans bölvuðu skoðunum. Hann grátbað þig um að fyrirgefa sér og þú varst aðeins tíu ára.

Eins og þegar dyrnar opnuðust tveimur árum seinna og húsið fylltist af öskrandi mönnum, gráum fyrir járnum, sem drógu pabba þinn út á götu og börðu hann og spörkuðu í hann og þú gast þig hvergi hrært. Eins og þegar dyrnar opnuðust á lögreglustöðinni og frændur þínir hjálpuðu þér að ná í lík hans.

Líkami hans brotinn og bólginn og lögreglan laug sig bláa í framan, sagðist ekki hafa snert hann, ekki hafa pyntað hann svo að dauðavein hans bergmáluðu út á götu. Þú trúðir því ekki að þetta væri hann.

Hvernig gat þetta líka verið hann? En þetta var hann og nú opnast enn einar dyr og þú gengur inn.

Húsið lyktar af sagga og einhverju þungu og málmkenndu, einhverju ósögðu sem liggur í loftinu og hvílir á Húsfreyjan 4. tbl. 2021

öxlum starfsmannanna, andstyggðarský sem hangir yfir þeim og litar veggina fölgula.

Svo sérðu hana og þér léttir örlítið.

Hún brosir til þín þreyttu áhyggjufullu brosi þess sem hefur barist við vindmyllur, sigrað og tapað. Oftar tapað. Það losnar örlítið um hnútinn í maganum. Þú treystir þessu brosi. Mamma þín átti svona bros. Hún gaf þér það þegar hún vissi ekki hvaðan næsta máltíð kæmi, þegar þið heyrðuð byssurnar rymja í fjarska og þegar pabbi þinn var seinn heim af akrinum. Það þýddi; ,,ég er líka hrædd en ekki láta hugfallast, það er enn von.“ Vonin er almáttug. Hún vísar þér veginn yfir vígvöllinn, hvíslar uppörvandi orðum í eyra þitt í glundroðanum í flóttamannabúðunum, fleytir þér yfir Miðjarðarhafið og leiðir þig þessar löngu frostköldunætur á meðan þú bíður eftir úrskurðinum. Mamma þín gaf þér vonina, það var hennar stærsta gjöf til þín og þessi kona minnir þig á hana.

Hún gengur til þín, segir eitthvað merkingarlaust um daginn og veðrið og klappar þér á bakið. Þú réttir úr þér og reynir að virka eldri en þú ert. En svo manstu að það áttu einmitt ekki að gera.

Kvöldið sem Malik gaf þér plómuna, sem honum hafði áskotnast og vildi ekkert í staðinn, ekkert annað en að gefa samferðamanni sínum plómu, ráðlagði hann þér: ,,Ekki gera þig eldri en þú ert, börn eiga rétt á sérstakri vernd.“ Þér finnst það skrítið, þú hefur ekki tekið neitt sérstaklega eftir því að börnin, sem þú hefur kynnst, hafi fengið neina sérstaka vernd. Ekki þú, þegar pabbi þinn var myrtur og frænka þín, sú eina sem þú áttir eftir, sagðist ekki geta tekið þig inn því þú værir sonur pabba þíns og hún varð að hugsa um frændur þína og öryggi þeirra. Ekki þú, þegar þú flæktist um göturnar og betlaðir og reyndir að forðast hrægammana sem græddu á tá og fingri á ungum eins og þér. Ekki þú, þegar mennirnir tveir í flóttamannabúðunum réðust á þig.

En Malik er eini vinur þinn, svo þú gerir eins og hann segir og gerir þig ekki eldri en þú ert, heldur segir sannleikann að þú sért 16 ára. Þeir krefja þig um pappíra því til sönnunar og hún sem er

að hjálpa þér segir þeim að þú sért ekki með neina pappíra. Stofnunin heldur því fram að ef þú værir í raun 16 ára þá hefðir þú ekki hent vegabréfinu þínu.

Og þú sem hefur aldrei átt vegabréf, og aldrei einu sinni séð vegabréf, og þú sem vissir ekki fyrr en nú að fólk þyrfti leyfi á pappírum til að vera til. Þú ert sendur til tannsérfræðings.

Hann skoðar tennur þínar og metur það sem svo að þú sért ekki 16 ára heldur 19 ára.

Hún, sem ein stendur með þér, nötrar af reiði og hvæsir á stofnunina að aldursgreining á tönnum sé alls ekki nákvæm vísindi. En stofnunin tuðar um að þetta sé nákvæmasta aldursgreiningin sem hún kunni. Þú ert agndofa. Því þú veist um mun betri aðferð við aldursgreiningu manneskju; að spyrja manneskjuna. Þú veist að þú ert 16 ára, því þú veist hvenær þú fæddist. Þú býrð yfir hárnákvæmri aldursgreiningu á þér, en hún er ekki tekin gild.

Stofnunin stimplar pappírana vélrænt og, án frekari tafa, hafnar umsókn þinni um vernd. Hún hefur ákveðið að senda þig, ekki heim, heldur í annað land, þangað sem þú hefur aldrei komið.

Landið sem móðir þín og faðir flúðu frá löngu áður en þú komst til sögunnar. Þangað sem töluð er tunga sem þú þekkir ekki. Þeir segja að það sé ekkert stríð lengur í landinu þínu. Þrátt fyrir að morðöld geisi þar sem þú fæddist, þar sem tunga þín er töluð, en þér er sagt að þar eigir þú ekki ríkisfang og aftur ertu orðlaus að komast að því að manneskjan þurfi leyfi til að vera til. Þú hefur haldið í vonina þar til nú, en nú sturlast þú. Þú hefur aldrei upplifað slíka skelfingu áður. Ekki þegar sprengjurnar drundu í fjöllunum, ekki þegar þeir tóku pabba þinn, ekki þegar þú hljópst með hópnum yfir landamærin og þeir börðu ykkur með kylfum, ekki þegar öldurnar virtust ætla að velta bátnum og drekkja þér. Ekki eins og nú. Það ólgar allt og berst um innra með þér, en þú getur þig hvergi hrært. Einhvers konar stjarfi tekur yfir líkama þinn og þú lyppast niður. Vonina, sem móðir þín gaf þér að gjöf, er hvergi að finna.

35

Þegar þú kemur aftur til sjálfs þín ertu í hvítu einföldu herbergi á sjúkrahúsi. Hún situr við hlið þér. Hún sér að þú hefur opnað augun og brosir þessu áhyggjufulla ,,ég er líka hrædd en ekki láta hugfallast, það er enn von“ brosi.

Hún þarf ekki að vera hér. Hún getur verið heima hjá fjölskyldu sinni, en hún velur að vera hér.

Hún segir þér að hún sé búin að biðja um frest, og að læknirinn hafi skrifað bréf og ráðlagt að mál þitt verði tekið til efnislegrar umfjöllunar. Þig langar að þakka henni fyrir og segja henni hvað þú metir allt sem hún hefur gert. En þú kemur ekki upp orði. Öll heimsins þreyta þrýstir þér niður í rúmið, niður í hvítt lakið. Þig dreymir pabba þinn. Þið eruð saman á akrinum og þetta er löngu áður en byssurnar fóru að rymja og hann fékk allar sínar bölvuðu skoðanir á hlutunum. Hann er að kenna þér að huga að plöntunum. ,,Þú verður að sýna þeim virðingu og þakka þeim fyrir, þá færa þær þér gjafir,“ kennir hann þér. Svo kallar hann þig mangógrautinn sinn eða döðlubrauðið sitt. Þú munt aldrei viðurkenna það fyrir neinum, því þú ert 16 ára og nánast fullvaxta en það eina sem þú þráir núna, er að einhver kalli þig mangógraut eða döðlubrauð með slíkri væntumþykju.

Allt í einu finnst þér skoðanir föður

Myndlistarkonan: Björg Friðmarsdóttir | Verk: Hindrun Björg Friðmarsdóttir er Fáskrúðsfirðingur og ólst þar upp í sveitasælunni á bænum Tungu. Hún lauk námi í lífeindafræði og starfaði lengst af sem lífeindafræðingur við Fjórðungssjúkrahúsið í Neskaupstað. Allt frá barnæsku hefur hún haft mikinn áhuga á listmálun og hvers konar sköpun.

Hún byrjaði að fást við olíumálun fyrir um það bil tuttugu árum og hefur sótt margs konar námskeið síðan þá en hennar aðal leiðbeinandi hefur verið listmálarinn og söngkonan Þuríður Sigurðardóttir. Í verkum sínum sækir hún innblástur í íslenska náttúru, flóru og fánu. Þau má sjá á Instagram og Facebook; art.björgfriðmars.

þíns alls ekki svo bölvaðar. Allt í einu skilur þú að hann vildi að þú fengir að búa í betri heimi en hann. Þú nærð andanum á ný og ríst upp í rúminu. Þú líkt og stækkar og finnur að faðir þinn og móðir þín eru enn í þér. Þú neitar að gefast upp. Hún sem hjálpar þér hefur ekki gefist upp, foreldrar þínir gáfust ekki upp og þú ætlar ekki að gefast upp.

Nú ertu hér, aftur í þessu húsi þar

sem hurðin er höfð læst. Fölur maður heldur á úrskurðinum og þú færð brátt að heyra hver hann er. Hún sem styður þig, grípur í hönd þína. Þú andar djúpt, þú vonar að þú fáir að vera. Vonar að þú fáir að ganga í skóla, fáir öruggt skjól og að einn daginn fáir þú að kalla einhvern mangógraut eða döðlubrauð með slíkri væntumþykju. Þú vonar og vonin er almáttug.

Við óskum lesendum Húsfreyjunnar gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári.

36

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

VIÐTAL

Heilbrigði og hugarró Dagbjört Bjarnadóttir Dagbjört Bjarnadóttir er alin upp af þremur sterkum konum, móður sinni og ömmum. Sjálf er hún móðir og amma, göngugarpur og fjallageit sem hefur nær hálft lífið verið eini hjúkrunarfræðingurinn í Mývatnssveit og situr auk þess þriðja kjörtímabil sitt í sveitarstjórn Skútustaðahrepps. Þegar Húsfreyjan hittir Dagbjörtu í björtu eldhúsi hennar heima í Vagnbrekku í Mývatnssveit segir hún að sér líði eins og svo margt í lífinu hafi komið til hennar fyrir tilviljun.

Þ

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Texti: Björg Árnadóttir - Myndir: Silla Páls og úr einkasafni

að getur varla verið auðvelt að bera ábyrgð á einmenningsheilsugæslustöð í afskekktri sveit svo ekki sé talað um í byggðarlagi eins og Mývatnssveit þar sem fjöldi gistinátta hundraðfaldast á sumrin. Auk þess er engin önnur heilbrigðisþjónusta í boði á milli Akureyrar og Egilsstaða en í Reykjahlíð. Ábyrgð hjúkrunarfræðingsins er því ærin og starfssviðið breitt. Auk þess að stunda hefðbundin störf við heilsugæslu hefur Dagbjört sérhæft sig í tóbaksvörnum og tekið þátt í að þróa Reyksímann, símaráðgjöf um reykbindindi sem stofnuð var á Húsavík en þjónar öllu landinu. „Líklega var það vegna tóbaksvarnanna að ég ákvað að fara í diplómanám í jákvæðri sálarfræði við EHÍ sem ég útskrifaðist úr vorið 2018. Ég hafði svo oft velt fyrir mér hvers vegna fólk getur átt erfitt með að gera breytingar á hegðun og lífsstíl, jafnvel þegar heilsan er í húfi, og svo tóku tilviljanirnar að vinna. Um svipað leyti og ég kláraði námið fékk ungt fólk hér í sveit þá hugmynd að stofna framboð sem hafði það meðal annars að leiðarljósi að búa til betra samfélag með ákvarðanatöku sem setti heill og hamingju íbúanna í öndvegi. Ég hafði haldið að þátttöku minni í sveitar37

stjórn væri lokið eftir átta ára setu og þar af fjögur sem oddviti, en þessu tækifæri gat ég ekki sleppt,“ segir Dagbjört. Ættir og uppruni Hún fæddist í Reykjavík 22. maí 1958, dóttir hjónanna Halldóru Áskelsdóttur og Bjarna Jenssonar. Bjarni ólst upp í Reykjavík en var ættaður úr Rangárvalla- og Skaftafellssýslum en Halldóra var frá Litlu-Laugum í Reykjadal í Suður-Þingeyjarsýslu. Móðuramma og nafna Dagbjartar var Gísladóttir frá Hofi í Svarfaðardal en móðurafi Áskell Sigurjónsson, sonur Sigurjóns Friðjónssonar skálds sem ættaður var frá Sandi í Aðaldal en kenndur við Litlu-Laugar. „Ég átti því láni að fagna að fá að dvelja nokkur sumur hjá móðurforeldrum mínum og naut þess síðar þegar ég flutti í Mývatnssveit að vera nærri þeim,“ segir Dagbjört. Halldóra, móðir hennar hafði flust ung suður og eftir að hafa verið í Svíþjóð og Skotlandi varð hún flugfreyja og kynntist Bjarna, sem var flugstjóri. Foreldrar hans, Guðrún Helgadóttir og Jens Bjarnason, hófu búskap í Reykjavík og byggðu Hóla í Laugarnesi, sem þá var sveit en síðar fjölskylduhúsið að Mávahlíð 38. Dagbjört og yngri bræður hennar tveir, Jens og Áskell, ólust upp í faðmi stórfjölskyldunnar, eins og gjarnan tíðkaðist, en faðir hennar og bræður hans tveir hófu allir búskap í húsi foreldranna.

Í þessari vinnu spyrjum við okkur stöðugt í hverju hamingjan felst og hvernig megi efla hana og mæla. Þekking mín á jákvæðri sálarfræði hefur verið mér veganesti. Við höfum verið með beinar aðgerðir og ef heimsfaraldur hefði ekki brostið á hefðum við unnið allt öðruvísi. Löngun í meiri samveru kemur skýrt fram í samtölum við íbúa sveitarinnar en það rímar við rannsóknir um vaxandi einmanaleika um allan heim, sem er áhyggjuefni.

„Ég ólst upp í sama húsi og börn föðurbróður míns, Björns Jenssonar og á dásamlegar minningar úr æsku.“ Reiðarslag dundi yfir En Dagbjört var aðeins tólf ára þegar fjölskyldan varð fyrir miklu áfalli. Þann 26. september árið 1970 brotlenti Fokker Friendship-vél Flugfélags Íslands nálægt flugvellinum í Vogey á eyjunni Mykinesi í Færeyjum. Bjarni Jensson var flugstjóri í þessu flugi, hann fórst ásamt sjö færeyskum farþegum, en aðrir í áhöfninni lifðu af. „Harmur okkar var mikill, eins og gefur að skilja. Mamma varð ekkja aðeins þrjátíu og sex ára gömul. Amma veitti okkur mikinn stuðning þótt hún hafi sjálf misst son sinn og hún gat höfðað til reynslu sinnar af að verða ekkja, aðeins rúmlega fimmtug. Ég trúði henni þegar hún sagði að með árunum myndum við jafna okkur á missinum þótt sökn-

Dagbjört með Bjarna syni sínum og börnum hans, Brynleifi Rafnari og Dagbjörtu Lóu. Í baksýn er Vindbelgjarfjall sem bærinn Vagnbrekka stendur við.

38

uðurinn ætti alltaf eftir að fylgja okkur.

Guðrún, amma mín, var mikil félagsvera og bráðskemmtileg kona. Hún var stjórnsöm en alltaf jákvæð og vildi öllum vel. Þegar ég man hana fyrst vann hún á prjónastofunni Malín og síðar Snældunni en þegar mamma fór aftur að vinna úti var amma til staðar fyrir okkur.

Mamma vildi ekki aftur í flugið en fór að vinna hjá Búnaðarbankanum, lengst af sem starfsmannastjóri. Þær tengdamæðgurnar bjuggu saman alveg þar til amma flutti á Hrafnistu í Hafnarfirði um líkt leyti og ég flutti í Mývatnssveit.

Samband þeirra byggðist á gagnkvæmri virðingu og væntumþykju. Annars hefðu þær ekki getað deilt húsi í öll þessi ár.“ Flugslysið í Mykinesi Töluvert hefur verið fjallað um flugslysið í Mykinesi í Færeyjum enda lifðu tuttugu og sex það af, flestir Færeyingar. Þegar fimmtíu ár voru liðin frá slysinu árið 2020 sýndi RÚV færeyska þætti um það.

Dagbjört segist ekki hafa horft á þættina né heldur hafi hún lesið bók um slysið sem kom út sama ár. „Mig langaði ekki til þess, en ástæðan er að hluta til sú að árið 2010 fóru allir afkomendur pabba saman til Færeyja til að taka þátt í minningarathöfn í Mykinesi. Við gengum upp á Knúk, þangað sem vélin hafði brotlent, en þar var fallegur koparskjöldur með nöfnum þeirra sem fórust festur á stein. Þarna voru margir sem lifðu slysið af og aðstandendur þeirra sem fórust. Athöfnin var í senn falleg og þungbær. Hinna látnu var minnst, biskup Færeyinga flutti tölu og tveir færeyskir kvartettar sungu sálma og að síðustu Ég bið að heilsa, sem er eftirminnilegt. Svo sigldum við til baka í Vogey í kaffisamsæti. Ég er mjög fegin að hafa farið þessa ferð. Hún var mikilvæg okkur öllum. Við fórum níu saman Húsfreyjan 4. tbl. 2021

og yngst í hópnum var Halldóra, dóttir Áskels bróður míns, en hann hafði látist árið 2005.“ Ung úr móðurhúsum Skólaganga Dagbjartar hófst á Grænuborg en þaðan lá leiðin í skóla Ísaks Jónssonar og Hlíðaskóla. Hún lauk landsprófi frá Kvennaskólanum í Reykjavík og var í MH í þrjú ár en valdi svo að læra hjúkrun við Hjúkrunarskóla Íslands. „Stundum leiði ég hugann að því hvers vegna ég valdi hjúkrun. Ég hafði verið sendill á Landspítalanum sem unglingur og þótt það skemmtilegt og auk þess var námið í gamla Hjúkrunarskólanum að hluta til launað sem skipti mig máli enda komin í sambúð og með lítið barn. Ákvörðunin var þó ekki ígrunduð og kannski hefði ég kosið annað nám hefði ég ekki verið svona upptekin af því að vera fullorðin. Stundum segi ég að sjálf hefði ég ekki viljað ala upp barn eins og mig. Ég var örugglega erfiður unglingur þótt ég hafi verið þæg og góð í bernsku. Ég hef svo sem ekki rætt þetta mikið við mömmu en held að ég hafi farið mínu fram og viljað bjarga mér sjálf. Sautján ára fór ég að heiman í sambúð með Jónasi Ingimarssyni sem ég kynntist í MH. Við giftum okkur 1977 og Bjarni, sonur okkar, fæddist í nóvember það ár. Ég var bara barn þegar ég eignaðist barn en fannst ég fullorðin og algjörlega tilbúin að takast á við lífið og foreldrahlutverkið. Það var ég sjálfsagt ekki og leiðir okkar Jónasar skildu en Bjarni er nú sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun á Akureyri,“ segir Dagbjört.

Líf að námi loknu Eftir hjúkrunarnámið vann Dagbjört fjölbreytileg störf, var meðal annars deildarstjóri við Kleppsspítala og kennari við Hjúkrunar- og Þroskaþjálfaskólann. „Allt var þetta þroskandi en eftir á að hyggja finnst mér ég hafa færst of mikið í fang svona nýútskrifuð. Það átti kannski sinn þátt í því að ég söðlaði um og fór að vinna á Landakoti, besta vinnustað sem ég hef unnið á. Mig langaði að vera á gjörgæslunni en það bráðvantaði hjúkrunarfræðing á skurðstofuna og ég lét til leiðast þótt mig langaði ekki.

Skurðstofuvinnan kom mér veruleg á óvart og enn í dag get ég fengið fiðrHúsfreyjan 4. tbl. 2021

ing og langað að vinna á skurðstofu.“ Þrátt fyrir ánægju sína á Landakoti greip hana fljótlega einhver órói og hún ákvað að fara að dæmi vinkonu sinnar og ráða sig á geðdeild Sjúkrahússins á Akureyri. „Geðdeildin togaði alltaf í mig og ég hefði líklega ílengst þarna nema vegna þess að ég lenti í eina skiptið í erfiðleikum. Það var húsnæðisskortur og vinkonan sem ég hafði elt norður flutti suður. Ég fékk deildarstjórastöðu sem ég sótti um en starfið reyndist erfitt þegar ég var með barnið svona langt frá mömmu minni og bræðrum. Ég flutti því aftur suður og réði mig á barnadeildina á Landakoti. Það var gott að koma aftur á Kotið en ég fann að landsbyggðin togaði í mig. Þá rak ég augun í auglýsingu um stöðu hjúkrunarfræðings í Reykjahlíð. Ég fór norður með Bjarna að skoða aðstæður og þar sem afi og amma bjuggu í Reykjadal og frænka mín starfaði þar sem hjúkrunarfræðingur lét ég slag standa. En það stóð ekki til þegar ég flutti í sveitina þrjátíu og tveggja ára gömul einstæð móðir að skjóta hér rótum,“ segir Dagbjört um tilviljanir lífsins sem stundum ráða för. Örlögin fundu henni annan mann Aðstæður við heilsugæsluna voru gjörólíkar því sem nú eru. Dagbjört fékk

íbúð í húsinu sem hýsti heilsugæsluna en engan bíl til afnota. „Ég fór á milli bæja í öllum veðrum á afturhjóladrifnu Lödunni minni. Enginn hjúkrunarfræðingur hafði starfað í sveitinni um hríð, sem þýddi að enginn tók á móti mér og ég skipulagði starfið að mestu sjálf. Auðvitað voru engar tölvur og skráning takmörkuð, engir farsímar og sjálf hafði ég sama fastlínunúmer og heilsugæslan. Verkaskipting var stífari en í dag og ekkert samstarf eða teymisvinna. Sveitin var auðvitað einangraðri en hún er nú, einkum á vetrum, sem voru snjóþungir og stundum ófært dögum saman. Fyrir kom að fresta þurfti vitjunum í heimahjúkrun en verst var að vita að læknir og sjúkrabíll kæmust ekki í bráðatilvikum. Bið eftir aðstoð er alltaf erfið. Stundum hef ég spurt sjálfa mig hvers vegna ég fór ekki eftir fyrsta veturinn en veður voru oft erfið. Reyndar tilkynnti ég framkvæmdastjóranum einu sinni að ég myndi hætta eftir veturinn, en hann svaraði að bragði: „Við sjáum hvað setur þegar sól hækkar á lofti.“ Hér er ég enn og ekki á förum.“ Mývetningar tóku hjúkrunarfræðingnum sínum fagnandi, starfið var ögrandi og fór smám saman að taka jákvæðum breytingum. „En aðalástæða þess að ég er hér enn 39

Systkinin í Vagnbrekku; Margrét Hildur, Bjarni, Helga Guðrún og Halldóra.

er hann Egill minn. Hann er rótgróinn Mývetningur og vill hvergi annars staðar búa.“ Umræddur Egill er Freysteinsson, bóndi og skólabílstjóri í Vagnbrekku í Mývatnssveit og auk þess ljósmyndari góður. Egill er fæddur í Vagnbrekku, fjórum dögum eldri en Dagbjört og sonur hjónanna Helgu Hjálmarsdóttur og Freysteins Jónssonar. Dætur Dagbjartar og Egils fæddust á árunum 1991–1998 og eru; Halldóra hjúkrunarfræðingur á Akureyri, Helga Guðrún sjúkraþjálfari í Reykjavík og Margrét Hildur, sem lauk stúdentsprófi frá MA eins og systur hennar og hyggur á söngnám erlendis.

Húsið stækkaði með fjölskyldunni Egill og Dagbjört hófu sambúð sína afar þröngt hjá foreldrum hans í gamla húsinu í Vagnbrekku og þar fæddust dæturnar þrjár en á sumardaginn fyrsta árið 2001 vaknaði fjölskyldan í fyrsta sinn í nýju og fallegu húsi sem þau byggðu þar við hliðina. Útsýni gerist vart betra en af hólnum þar sem bæjarhúsin í Brekku tróna. Til suðurs er sjálft Mývatn með gervigígum sínum og um stofuglugga þeirra hjóna blasa við Hverfjall, Bláfjall og Sellandafjall og á góðum degi sést alla leið suður á Bárðarbungu. Í austri er Námaskarð og Hlíðarfjall og gufuna leggur upp af Bjarnarflagi en í túnfætinum til norðurs rís móbergshnjúkurinn Vindbelgjarfjall sem Dagbjört hefur ósjaldan skokkað upp á til að njóta víðsýnisins.

40

„Náttúran er einstök og ég nýt þeirra forréttinda að búa á einum fallegasta stað á Íslandi. Við eigum gott líf saman, börnin eru yndisleg og mér sýnist þau blómstra í lífi sínu og starfi. Stundum finnst mér þau hafa kennt mér meira en ég þeim. Líklega hefur það mótað þau og þroskað að hafa þurft að fara ung að heiman eins og börn gera í dreifbýli og ég gerði sjálf. Lán okkar allra er að hafa búið með og kynnst kynslóð tengdaforeldra minna sem voru á aldur við ömmur mínar og afa. Þau náðu öll háum aldri en tengdapabbi var hundrað og fjögurra ára þegar hann lést. Þessi aldamótakynslóð bjó yfir styrkleikum sem við þurfum á að halda í dag. Þau voru hagsýn, nýtin og nægjusöm og höfðu tilfinningu fyrir náttúrunni sem þau umgengust af virðingu. Þrautseigja, jákvæðni og æðruleysi einkenndi þau líka. Þetta eru einmitt þeir eiginleikar sem ég dýpkaði þekkingu mína á í náminu í jákvæðri sálarfræði.“ Heilsugæsla og hlaup Áhugi Dagbjartar á útivist vaknaði fyrst í Lýðveldisgöngunni árið 1994 en blossaði aftur upp tíu árum síðar þegar vinkona hennar, Herdís Sveinsdóttir, bauð þeim Agli að vera með í gönguhópnum Út og suður. Síðan hefur hjúkrunarfræðingurinn verið upp um alla tinda, út og suður. Hún er líka liðtæk með prjónana þótt hannyrðir stundi hún í skorpum. Að sunnan saknar hún helst fjölskyldunnar og leikhússins en fullnægir félagsþörfinni með því að hóa fólki saman til að borða

góðan mat og gera eitthvað skemmtilegt.

Kvenfélag Mývatnssveitar, sem stofnað var árið 1905, gekk hún í á afmælisdegi Dagbjartar, ömmu sinnar, þeirrar miklu kvenfélagskonu. „Því fylgdi samt togstreita að ganga í kvenfélag enda var ég einnig alin upp við aðdáun Guðrúnar ömmu minnar á karlmönnum, sem henni fannst oft vera skemmtilegri félagsskapur en konur.“ En Dagbjört er ekki síður stolt af öðru húsi en sínu eigin sem risið hefur í sveitinni. Það var mikill gleðidagur þegar ný heilsugæslustöð var opnuð þann 10. ágúst 2016. „Sú gamla í Helluhrauni var varla boðleg þó mikilvæg starfsemi færi þar fram áratugum saman. Þarna bjó ég fyrstu tvö árin í sveitinni og leið vel, en starfsaðstaðan var afleit. Eins og áður segir vann ég líka við tóbaksvarnir frá því skömmu fyrir aldamót og fram til 2010, hélt námskeið og tók þátt í þróun Reyksímans. Starfið var gefandi og ég kynntist frábæru fólki um allan heim. Við nutum handleiðslu Ásgeirs R. Helgasonar, gamals vinnufélaga míns og skólabróður úr MH og Friðfinnur heitinn Hermannsson, framkvæmdastjóri Heilsugæslunnar, hafði óbilandi trú á verkefninu sem er enn við lýði undir dyggri stjórn Jóhönnu S. Kristjánsdóttur, hjúkrunarfræðings frá Skútustöðum.“ Var þetta tilviljun?

Ein af þeim óvæntu gjöfum sem lífið hefur fært Dagbjörtu er pólitíkin. Þótt hún hafi aldrei ætlað sér í sveitarstjórn endaði hún samt þar vorið 2006 eftir óhlutbundnar kosningar í Skútustaðahreppi. „Ég lít ekki á mig sem stjórnmálamann þótt ég hafi í raun verið þátttakandi í nefndarstörfum fyrir Skútustaðahrepp frá því ég flutti í sveitina, fyrst með setu í barna- og félagsmálanefnd en síðar sem fulltrúi í sveitarstjórn. Það kom mér alveg í opna skjöldu að vera kosin, en lán mitt var að lenda þar með góðu fólki. Nýr heimur opnaðist og ég kynntist því hvað stjórnsýsla í litlu sveitarfélagi getur verið flókin og smæðin gert okkur erfitt fyrir. En líkt og í heilsugæslunni er alltaf verið að leita lausna og fólk vill gera þetta vel. Það jákvæða er félagsskapurinn. Ég naut þess að hitta fólk og þótt vinnan við ákvarðanatöku sé Húsfreyjan 4. tbl. 2021

ekki dans á rósum er öllum hollt að rökræða og komast að niðurstöðu. Reyndar hef ég stundum spurt sjálfa mig hvaða erindi ég eigi í sveitarstjórn, lítt talnaglöggur hjúkrunarfræðingurinn sem hæglega ruglar saman milljón og milljarði en kemst alltaf að þeirri niðurstöðu að best sé að í sveitarstjórn sitji þverskurður samfélagsins.“ Dagbjört settist aftur í sveitarstjórn sem oddviti M-listans árið 2010 en 2014 taldi hún setu sinni lokið sem var viss léttir. „Svo var það þegar ég var að ljúka námi vorið 2018 að Helgi Héðinsson, núverandi oddviti, hringdi í mig og sagði mér frá nýrri og breyttri nálgun og vilja til að leggja áherslu á að efla hamingju íbúanna. Það kom togstreita upp í mér; ég ætlaði alls ekki að gefa kost á mér aftur en fann löngun til að vinna með ungu fólki sem trúði á það sem ég hafði einmitt verið að læra um. Var það tilviljun? Ég man enn hvað mér þótti þetta ótrúlegt þegar ég sagði frá því í skólanum en þar var ég í frábærum hópi jákvæðra einstaklinga, sem sáu í þessu tækifæri líkt og ég. Eftir mikla umhugsun varð svarið eins og oftast: JÁ.“ Hamingjuefling í hreppnum Kjörtímabilið hefur Dagbjörtu þótt einstaklega skemmtilegt og lærdómsríkt og hún telur verkefnið einstakt á landsvísu.

Hugmyndafræðin er sótt til hamingjuhagkerfisins í Asíuríkinu Bútan, sem felst í meginatriðum í því að ígrunda í

ákvarðanatöku hvaða áhrif hún gæti haft á íbúana og samfélagið. „Í þessari vinnu spyrjum við okkur stöðugt í hverju hamingjan felst og hvernig megi efla hana og mæla. Þekking mín á jákvæðri sálarfræði hefur verið mér veganesti. Við höfum verið með beinar aðgerðir og ef heimsfaraldur hefði ekki brostið á hefðum við unnið allt öðruvísi.

Löngun í meiri samveru kemur skýrt fram í samtölum við íbúa sveitarinnar en það rímar við rannsóknir um vaxandi einmanaleika um allan heim, sem er áhyggjuefni. Gerðar hafa verið kannanir hér sem sýna að einmanaleiki er meiri meðal yngra fólks en eldra þannig að eldra fólki virðist líða betur. Við erum fá hér í sveitinni og túlkun á niðurstöðum kannana því vandasöm en við getum borið þær saman við niðurstöður á landsvísu og miðað aðferðir okkar við þær.“ Hvað er hamingja?

Hamingja er nefnilega meira en stundargleði, hún er djúpstæð tilfinning tengd lífsfyllingu, því að ná árangri og hvernig við metum líf okkar þegar á heildina er litið. „Auðvitað er þetta einföldun og ég ætla mér ekki út í skilgreiningar eða djúpar pælingar um hamingjuna, en hamingjuleitin er vissulega jafngömul mannkyni og öll viljum við láta okkur líða vel. Því finnst mér rökrétt að skoða hvað hefur breyst í lifnaðarháttum og nýta okkur reynslu annarra til að finna leiðir til betra og hamingjuríkara lífs. Og ekki megum

Dagbjört og eiginmaður hennar, Egill Freysteinsson, í Hlíðarrétt haustið 2017. Ljósmynd: Hörður Jónasson.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

við heldur daufheyrast við visku aldanna þegar við leitum hamingjunnar,“ segir Dagbjört sem kannski mætti kalla gamla sál. Það er ekki úr vegi að spyrja hjúkrunarfræðinginn hvort hún lumi á heilræðum fyrir lesendur Húsfreyjunnar. „Jafnvægi kemur fyrst í hugann. Við þurfum svefn og hvíld, næringu og hreyfingu. Við erum félagsverur og þurfum að hitta annað fólk en þurfum líka að geta verið ein. Það er mikilvægt að ná jafnvægi ólíkra þátta. Þannig sofum við til dæmis betur ef við erum hæfilega þreytt líkamlega. Frasar eins og „við erum það sem við borðum“ og „við erum bara vani“ eru ekki svo vitlausir. Heilsa er ekki bara heppni, heyrist æ oftar. Oft er eins og við lifum á sjálfstýringunni og festumst í hegðun sem getur skaðað okkur. Reykingar eru gott dæmi um það.

En vanahegðun getur líka verið jákvæð eins og að byrja alla daga á að taka lýsi eða fara út að ganga. Það er auðvelt að festast í neikvæðum hugsunum en muna þarf að hugsun er bara hugsun. Henni má breyta. Þar kemur jákvæð sálarfræði sterk inn, ekki síst núvitundarþjálfun og ástundun þakklætis. Ég gæti haldið endalaust áfram en tel jafnvægi og hugarró skipta mestu ásamt hreyfingu, góðum svefni og næringu. Þetta er ekki nýr sannleikur og það er ekki hægt að gera neinn hamingjusaman en listin felst í að virkja fólk og hjálpa því að finna sínar leiðir að hugarró og hamingju. Við erum öll einstök og það er svo langt í frá að það sama henti öllum.“

Dagbjört er göngugarpur og er hér í þann mund að sigrast á drottningunni sjálfri, Herðubreið.

41

MENNING OG SAGA

Hugsað til vina og ættingja um jól Kristín Aðalsteinsdóttir Í mínu húsi, sem byggt var í kringum 1840, fannst myndaalbúm með kortum frá fyrri hluta 20. aldar með innilegum kveðjum til vina og vandamanna, líka jólakort. Þar er hátíðlega tekið til orða og vissulega tóm til að hugsa til vina og ættingja. Ég fór að hugsa til jóla og um jólakort.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Héraðsskjalasafn Austfirðinga

Ó

hætt er að fullyrða að á mörgum heimilum ríki talsvert annríki í desember. Þar er þvegið og málað, bakað og bónað, saumað og skreytt. Margir búa til jólagjafir, aðrir kaupa þær. Jólasiðir virðast vera nokkuð rótgrónir og margir þeir sömu á hinum ólíku heimilum. Það þykir ómissandi að borða hangikjöt á jólum, bera fram laufabrauð og borða grjónagraut, helst með möndlu og sjá til þess að yngsta barnið við matarborðið fái örugglega möndlugjöfina. Á mínu heimili vill enginn kannast við eða muna að ein jólin bar ég fram, einn af öðrum, sjö ólíka fiskrétti á annan í jólum, hvern öðrum girnilegri að hætti Ítala. Ég braut hefðina og það þótti ekki rétt, heldur svo grátlega rangt. Fólkið mitt hefur verið alveg samtaka í því að gleyma þessari uppákomu, og hún er algjörlega fallin í gleymskunnar dá. Best að halda sig við hefðirnir; hangikjötið, lambalærið eða hnetusteikina.

Ein jólahefðin, víða um heim, í tugi ára hefur verið að senda vinum og ættingjum jólakveðju á fallegu korti, jafnvel heimagerðu korti eða að skrifa jólabréf.

Margir segja frá helstu viðburðum ársins en aðrir kvitta bara undir tilbúna kveðju á 42

jólakorti. Á síðustu árum virðist sem þessi siður hafi verið að breytast, víða býsna hratt og fésbókin og aðrir miðlar hafa tekið yfirhöndina. Mörg tala um að þau séu hætt að senda jólakort. Þess vegna datt mér í hug að spyrja nokkra vini mína hvort þau skrifi og sendi jólakort til vina og vandamanna. Það gera þau mörg og ber saman um að skrifin á þeirra heimili sé gæðastund. „Ég sest niður tvo eftirmiðdaga seint í nóvember eða í byrjun desem­ ber og hugsa til vina og vandamanna sem mér þykir vænt um. Ég kveiki á kerti, finn falleg kort og góðan penna.

Stundin er um það bil heilög, alla vega sérstaklega notaleg. Ég hugsa til stunda sem ég hef átt með vinum og ættingjum á árinu sem er að líða eða til annarra samskipta. Ég hugsa til þess sem þetta fólk hefur sagt eða gert.“ Vinum mínum bar reyndar nánast öllum saman um að það væri sjálfsagður undirbúningur fyrir jólahátíðina að senda jólakveðju til vina og vandamanna. Þau sögðust gefa sér góðan tíma til að skrifa kveðjurnar, til að óska velfarnaðar og þakka liðnar stundir. Á sumum þessara

heimila eru send kort á öðrum tungumálum en íslensku og þá gjarnan send lýsing á helstu viðburðum ársins á ensku, þýsku eða norsku. Á einu heimilanna eru ort ljóð eða „jólaromsur“ á aðventunni og þær skrifaðar á kortin. „Ég kemst í hátíðarskap þegar ég skrifa á jólakortin og hugsa hlýlega til þeirra sem ég skrifa til. Þetta er svo góð stund.“ „Það var sterk hefð á bernskuheimili mínu að senda jólakveðju, fjölskyldan tók öll þátt í að velja og skrifa á kortin.

Móðir mín var þó oft að baka jólasmákökurnar á sama tíma. Ég viðheld þessum góða sið með mikilli ánægju.“ „Mér þykir vænt um þennan sið, hann hefur fylgt mér frá barnæsku. Það var góð stund og notaleg þegar pabbi opnaði og las jólakortin á aðfangadagskvöld. Við höfum svo haldið þeim sið í okkar búskap.“ „Það skiptir mig miklu máli að senda jólakort, að sýna vinum mínum hlýju með nokkrum orðum og ég held að þeir kunni að meta það.“ Vinir mínir sögðu að þeim þætti mjög vænt um að fá persónulega kveðju um jól.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Jólakort úr safni Héraðsskjalasafns Austfirðinga, úr safni frá Víðihóli á Fjöllum og frá Höfða í Vallahreppi.

„Það var sælustund hjá okkur hjónum að skríða upp í rúm á aðfangadagskvöld, oft örþreytt, og lesa allar kveðjurnar. Kort voru aldrei tekin upp fyrr en þá.“ „Það segi ég satt, fátt gleður mig meira á jólum en jólakort frá vinum og vandamönnum, þegar sagt er frá hvað á dagana hefur drifið. Oft og tíðum er þetta eina sambandið sem við höfum á árinu, meðal annars vegna fjarlægðar á milli landa. Mér finnst gott að geta sagt frá fjölskyldunni minni og láta vini mína og vandamenn vita að ég hugsi til þeirra. Mér finnst líka yndislegt að fá kort, að finna nærveru þeirra sem skrifa okkur. Við hengjum svo öll kortin upp jafnóðum. Það er bæði gott að glugga í kortin í aðdraganda jóla og á jólunum sjálfum.“ „Mér finnst jólakortin setja punktinn yfir i-ið á jólunum. Ég hlakka alltaf svo mikið til að opna kortin á aðfangadagskvöld.“ „Ég hef bundist mörgum sérstökum Húsfreyjan 4. tbl. 2021

tengslum á lífsleiðinni, yngra fólki sem eldra. Árin líða, sumir hverfa á braut, tengsl minnka og þjóðfélagsbreytingar eiga sinn þátt. Síminn var oftar notaður áður fyrr og nú fylgist ég með ýmsum gegnum samfélagsmiðla. Mér þykir gaman að heyra frá fólkinu og hef sjálf haldið mig við jólakort í umslagi með persónulegu yfirbragði.“ „Ég gleðst yfir kortunum sem við fáum, en þeim fækkar á báða bóga. Það snerti mig þegar ég sá skrift sem orðin var illlæsileg vegna aldurs eða veikinda en viðkomandi lagði samt kortaskrifin á sig. Mér finnst gamaldags og notaleg spenna fylgja því að rýna í handskrifað nafn á umslagi og stundum fell ég og opna svona til þess að leysa óráðna gátu. Mér þykir líka ánægjulegt að fá jólakort með myndum af fjölskyldu, börnum eða barnabörnum viðkomandi.“ „Ég sendi eitt sinn tæplega hundrað jólakort og þegar best lét naut ég þess að föndra jólakort. Ég á minningar um

það frá æsku á áttunda áratug síðustu aldar að það væri sérstök hátíðarstund á aðfangadagkvöld að opna og lesa jólakortin. Því viðhélt ég á eigin heimili þar til fyrir fimm árum. Nú sendi ég eingöngu kveðjur á Face­book.“ „Það skiptir mig ekki máli lengur að senda jólakort því ég geri það ekki.

Kortin eru horfin úr minni menningu. Ég vanda mig við að senda fólkinu mínu á Facebook jólakveðju og les og bregst við jólakveðjum frá þeim þar.

Eins legg ég mig eftir því að hlusta á kveðjur í útvarpi.“ Hér fór ekki fram nein vísindaleg könnun, en eitt er víst að siðirnir breytast og mennirnir með. Eitthvað bendir til þess að sumir siðir breytist hraðar en aðrir, svo sem að skrifa og senda jólakort. Enn virðist þó sem margir njóti þess að setjast niður á aðventunni, hugsa til ættingja og vina og senda þeim innilega jólakveðju, en ekki síður að setjast niður á jólum og lesa kveðjur sem hafa borist.

43

HANDVERK OG VIÐBURÐIR

Prjónagleðin Svanhildur Pálsdóttir Það ríkti sannkölluð hátíðarstemning á Blönduósi dagana 11. - 13. júní í sumar þegar fjöldi prjónara af öllu landinu lagði leið sína á Prjónagleðina, sem þá var haldin af Textílmiðstöð Íslands. Prjónagleðin er, eins og nafnið gefur til kynna, prjónahátíð sem haldin er á Blönduósi aðra helgina í júní ár hvert og var haldin í fyrsta skipti árið 2016. Svanhildur Pálsdóttir, húsfreyja á Stóru Ökrum í Skagafirði, viðburða- og markaðsstjóri hjá Textílmiðstöð Íslands, segir okkur frá Prjónagleðinni.

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

Þ

að var virkilega skemmtilegt að upplifa gleðina og áhugann sem var við völd hjá gestum hátíðarinnar. Haldin voru 15 námskeið sem öll tengdust prjónaskap, garni eða ull á einhvern hátt. Fjölmenni var á fyrirlestrum hátíðarinnar og viðburðir eins og prjónaganga og prjónamessa mæltust vel fyrir hjá þátttakendum, sem einnig nutu þess að kíkja á Spunasystur að sunnan og endurvinnsluverkstæði fyrir prjónles, svo eitthvað sé nefnt. Á Garntorginu buðu 20 söluaðilar garn og aðrar prjónatengdar vörur til sölu, Ístex kynnti þar ullarsængur sínar og kodda og sýndu einnig peysurnar úr síðustu Lopabók. Efnt var til hönnunar- og prjónasamkeppni þar sem handprjóna skyldi vesti úr íslenskri ull og þemað var: „Áferð í náttúru Íslands“. Vinningsvestin úr hönnunar- og prjónasamkeppni Prjónagleðinnar voru svo til sýnis á Garntorginu. Þar var líka kaffihús og huggulegt svæði þar sem hægt var að tylla sér með kaffibollann, spjalla og prjóna, sem setti mikinn svip á torgið.

Samveran, sem Prjónagleðin bauð upp á, var greinilega orðin langþráð og nýttu prjónarar öll tækifæri til þess að setjast niður í minni og stærri hópum, draga fram prjónana og eiga saman gæðaprjónastundir þessa frábæru helgi. Það er svo dásamlegt að eiga góðar minningar sem fylla mann orku og gleði nú þegar veturinn nálgast og slíkar prjónaminningar urðu svo sannarlega til á Prjónagleðinni 2021.

Næsta Prjónagleði verður haldin á Blönduósi 10. - 12. júní 2022 og við getum strax farið að láta okkur hlakka til.

44

Svanhildur Pálsdóttir, viðburða- og markaðsstjóri Prjónagleðinnar, leggur helst ekki frá sér prjónana.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Vinningsvestin í hönnunar- og prjónasamkeppni Prjóna­gleðinnar 2021. Frá vinstri; 1. sæti – Hraun, eftir Ragnheiði Guðmundsdóttur, 2. sæti – Fractal/ Brot, eftir Guðlaugu Svölu Steinunnar Kristjánsdóttur, 3. sæti – Sóley, eftir Hilmu Eiðsdóttur Bakken.

Prjónaklúbburinn „Búbblur og prjón“ skartaði þessum dásamlega fallegu peysum. Frá vinstri; María Þorgeirsdóttir, Lilja Unnarsdóttir, Ingibjörg Þorsteinsdóttir og Valgerður Unnarsdóttir.

Hesputréð var mikið notað á Prjónagleðinni. Hér er Arndís Ósk Arnalds að vinda upp glænýtt garn fyrir næsta verkefni.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Prjónamessan mæltist vel fyrir og hér má sjá heimakonur harla ánægðar með uppátækið. Frá vinstri; Sigrún Grímsdóttir, Sigrún Zophaníasdóttir, Margrét Skúladóttir og Valdís Finnbogadóttir.

45

HANNYRÐAHORNIÐ

Dásemdir fyrir dömur og glitrandi snjókorn Alda Sigurðardóttir og Þóra Þórarinsdóttir

Uppskriftir og hönnun er í höndum Öldu Sigurðardóttur og Þóru Þórarinsdóttur, eigenda Hannyrðabúðarinnar á Selfossi.

Ritstjóri Húsfreyjunnar óskar lesendum notalegra stunda við handavinnu í vetur og gleði að njóta þeirra verka sem til verða.

Myndir: Silla Páls

Í handavinnuþætti Húsfreyjunnar að þessu sinni eru prjónaðir dömuhanskar, sannarlega góð eign á vetrardegi. Ára, dásamleg vetrarflík, hlýtt og mjúkt vesti, einfalt og fljótlegt í prjóni og kjörið byrjendaverkefni. Svo er það veglegt heimferðarsett, sem er sérstaklega hannað fyrir nýfæddar stelpur, og heklað snjókorn til prýði á heimilinu.

Alda Sigurðardóttir og Þóra Þórarinsdóttir.

46

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

DÖMUHANSKAR Uppskrift: Þóra Þórarinsdóttir.

Nú er vetur og þá er gott að eiga góða hanska. Hér kemur uppskrift að dömuhönskum sem prjónaðir eru úr ullar-kasmírblöndu og eru einstaklega mjúkir og áferðarfallegir. Þeir sitja vel á hendi þar sem mótað er fyrir hvern fingur fyrir sig. Garnið fæst í nokkrum fallegum litum og einnig mislitt og það er líka sterkt og má setja í þvottavél.

Efni: 1 dk Hot Socks Pearl, sokkaprjónar nr. 2,5, 7 litlar prjónanælur.

Athugið - aukið er út fyrir þumli með því að lyfta garni milli lykkja fyrri umferðar upp, snúa upp á það og prjóna lykkju, það er áferðarfallegra að snúa til hægri í fyrri útaukningu og til vinstri í seinni útaukningu umferðar. Þegar fellt er af við lok hvers fingurs eru í fyrri umferð alltaf prjónaðar: * 2 sl saman, 1 sl *, endurtakið * * út umferðina og í næstu umferð eru 2 og 2 l prjónaðar sl saman út umferðina, slítið garnið frá og dragið í gegnum lykkjurnar sem eftir eru.

Uppskrift: Fitjið laust upp 52 lykkjur, tengið í hring og prjónið stroff, 2 sl, 2 br alls 55 umferðir. Héðan frá er prjónað slétt. Það er strax byrjað að auka út fyrir þumli og afmarkast útaukningin af brugðnum lykkjum.

1. umf. Prjónið 25 l sl, 1 br, aukið um 1 l, 1 br, 25 sl. (Sjá leiðbeiningar um útaukningu hér að ofan).

2. umf. Prjónið 25 l sl, 1 br, aukið um 1 l, 1 l sl, aukið um 1 l, 1 br, 25 sl.

3 – 5. umf. Prjónið slétt yfir sléttar lykkjur, brugðið yfir brugðnar.

6. umf. Prjónið 25 l sl, 1 br, aukið um 1 l, 3 l sl, aukið um 1 l, 1 br, 25 sl.

7 – 9. umf. Prjónið slétt yfir sléttar lykkjur, brugðið yfir brugðnar.

10. umf. Prjónið 25 l sl, 1 br, aukið um 1 l, 5 l sl, aukið um 1 l, 1 br, 25 sl.

Haldið áfram á þennan hátt, að auka út í 4. hverri umferð og prjóna án útaukningar 3 umferðir á milli þar til alls eru komnar 15 l á milli brugðnu lykkjanna. Prjónið 3 umferðir sléttar til viðbótar. Setjið nú 15 l fyrir þumal á hjálparnælu, fitjið upp 3 l við þumalopið og haldið áfram að prjóna í hring þar til stykkið mælist 10 sm frá stroffi.

Setjið þá síðustu 6 l umferðar og fyrstu 6 l saman á nælu og geymið fyrir litlafingur. Fitjið upp 3 l við op litlafingurs og prjónið áfram í hring 2 umferðir.

Færið nú síðustu 6 l, uppfitslykkjurnar 3 og næstu 7 l á hjálparnælu fyrir baugfingur. Fitjið upp 3 l við baugfingursopið. Prjónið eina umferð slétta.

Setjið síðustu 7 l umferðar, uppfitslykkjurnar 3 og næstu 7 l á hjálparnælu fyrir löngutöng, fitjið upp 3 l við löngutangaropið.

Nú eiga að vera 16 l + 3 uppfitslykkjur eftir á prjónunum fyrir vísifingur. Prjónið þessar 20 l áfram sléttar í hring þar til fingurinn mælist alls 6,5 sm, fellið af skv. leiðbeiningum hér ofar.

Prjónið næst löngutöng, 17 l af prjónanælunni og takið upp 3 l við vísifingur, alls 20 l, prjónið áfram slétt í hring þar til fingurinn mælist 7,5 sm, fellið af skv. leiðbeiningum hér að ofan.

Baugfingur er næstur, takið 16 l af hjálparnælunni og tínið upp 3 l milli baugfingurs og löngutangar. Prjónið slétt í hring þar til fingurinn mælist 6,5 sm. Fellið af eins og á fyrri fingrum.

Takið loks 12 l af nælunni fyrir litlafingur, tínið upp 3 l milli litlafingurs og baugfingurs, alls 15 l og prjónið í hring þar til fingurinn mælist 5 sm. Fellið af eins og á fyrri fingrum.

Loks eru lykkjurnar 15 fyrir þumal færðar á prjóna og auk þeirra prjónaðar upp 5 l ofan við opið, alls 20 l á prjónunum. Prjónið þar til fingurinn mælist 6 sm, fellið þá af.

Prjónið annan vettling alveg eins.

Gangið frá endum, skolið úr mildu sápuvatni, leggið til þerris og klæðist við fyrsta tækifæri.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

47

ÁRA Hönnun: Alda Sigurðardóttir.

Ein allra besta vetrarflíkin sem allir ættu að eiga er hlýtt og mjúkt vesti. Hér kemur uppskrift sem hentar sérstaklega vel sem fyrsta prjónaverkefni, einfalt og fljótlegt.

Prjónað er með tveimur garntegundum saman, SPUNA frá Ístex, og DOLCE mohair-garni frá Cewec. Áætlað garnmagn er gefið upp í meðfylgjandi töflu og þar eru einnig upplýsingar um stærðir, lykkju- og umferðafjölda.

Prjónar nr. 9, 80 og 40 sm, tvö prjónamerki og nál.

Prjónafesta 12 lykkjur = 10 sm

Þegar prjónað er fram og til baka er síðasta lykkjan alltaf prjónuð slétt og fyrsta lykkjan alltaf tekin óprjónuð eins og eigi að prjóna brugðið og þá kemur slétt lykkja í kantinn.

Stærðir

XS

S

M

L

XL

Vídd í cm

80

87

95

102

110

Spuni

3

4

5

5

6

Dolce

2

3

4

4

4

Fitja upp

96

104

114

122

132

Stroff umferðir

10

10

12

12

14

Slétt umferðir (tillaga)

36

40

44

48

52

Lykkjur á bak og fremst

48

52

57

61

66

Garðar á berustykki

16

18

20

22

24

Lykkja saman á öxlum

11

12

14

15

17

Lykkjur í kraga

52

56

58

62

64

Umferðir í kraga

15

15

15

15

15

Bolur Fitjið upp og tengið saman í hring. Prjónið brugðning 1 sl og 1 br skv. töflu. Prjónið áfram slétt að handvegi skv. töflu. Setjið prjónamerki (hægri handvegur) og einnig í vinstri handveg. Prjónið nú bakstykki slétt prjón fram og til baka milli prjónamerkjanna (garðaprjón) skv. töflu.

Prjónið síðan slétt prjón 4 umferðir (slétt prjón á réttunni og brugðið á röngunni). Slítið frá þannig að eftir verði 30 sm endi sem notaður verður til að sauma saman á öxl. Prjónið framhlið eins og byrjið og endið við vinstri handveg.

Lykkið saman á öxlum skv. töflu. Það felst í því að þræða endann í nál og búa til umferð sem er eins og prjónuð.

Hægt er að finna góðar leiðbeiningar um það víða.

Kragi Sameinið lykkjurnar sem eftir eru skv. töflu á stutta hringprjóninn og prjónið í hring slétt prjón. Fellið laust af. Góð aðferð er að prjóna 2 lykkjur og prjóna síðan í gegnum þær. Prjónið síðan 1 lykkju og prjónið í gegnum 2 lykkjur af hægri prjóni og þannig koll af kolli út umferðina. Slítið frá og takið endann í gegnum síðustu lykkjuna.

Gangið frá öllum endum.

48

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

49

HEIMFERÐARSETT DAGNÝJAR Uppskrift: Þóra Þórarinsdóttir. Það er æ algengara að foreldrar viti kyn barns fyrir fæðingu og okkur datt í hug að það gæti verið gaman að búa til heimferðarsett sem væri ekki bara í ákveðnum lit, heldur væri sniðið líka frekar fyrir annað kynið en hitt og við ákváðum að fitja upp á dömulegu heimferðarsetti. Í settinu er síð peysa, buxur, húfa, sokkar og vettlingar.

Settið er allt prjónað úr dásamlegri ull frá Perú, garnið heitir Fingering og er frá Cascade, það er ákaflega drjúgt og við notum tvo liti.

Peysan er öll prjónuð fram og til baka, slétt á réttunni og brugðið á röngunni, nema þar sem perluprjón er.

Perluprjón er prjónað þannig að til skiptis eru prjónaðar 1 sl, 1 br, út umferðina, í næstu umferð er prjónað br yfir sl og sl yfir br. Við skammstöfum það hér pp.

Efni: 2 hespur bleikar í peysu, húfu og sokka, 1 hvít hespa í buxur og vettlinga, 6 tölur. 60 sm prjónn nr. 3,0 og ermaprjónar eða crazy-trio prjónar (sem okkur finnast æðislegir) nr. 3. Prjónamerki, prjónanælur, hjálparprjónn og heklunál nr. 3.

PEYSA

Bolur: Fitjið upp 164 l á hringprjón nr. 3,0 og prjónið pp alls 6 umferðir. Prjónið nú 7 l pp, 14 l sl, 8 l pp, 49 l sl, 8 l pp, 49 l sl, 8 l pp, 14 l sl, 7 l pp. Prjónið þetta áfram nema hvað á röngunni er prjónað br yfir sl hlutann en pp heldur sér. Þegar stykkið mælist 20 sm búum við til fellingar, við prjónum frá réttunni 7 l pp, 4 l sl, 2 sl saman, 4 l sl, setjð næstu 4 l á hjálparprjón og geymið þær framan við stykkið, prjónið nú saman 1 l af perluprjóninum og fyrstu l á hjálparprjóninum, svo l nr. 2 af báðum, svo 3. og loks 4. (fækkar um 4 l). Setjið næstu 4 l á hjálparprjón og geymið þær aftan við stykkið, prjónið 1. sl lykkjuna saman við 1. l af hjálparprjóninum, svo l nr. 2 af báðum, svo 3. og loks 4. (fækkar um 4 l til viðbótar).

Prjónið 10 l sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 9 sl, þá er komið að næstu fellingu og prjónað er saman eins og við fyrsta pp kaflann. Prjónið 9 l sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 10 sl, 2 saman, 10 sl, þá er komið að þriðju fellingu og prjónað er saman eins og við þær fyrri. Prjónið 4 l sl, 2 sl saman, 4 l sl og loks pp yfir síðustu 7 l.

Prjónið nú pp yfir allan prjóninn, alls 8 umferðir, en athugið að í umferð 3 er gert hnappagat í lok umferðar þannig: Prjónið 1 l perlu, 2 l saman, fitjið upp 2 l, takið næstu l óprjónaða og steypið henni yfir næstu l, haldið áfram með pp út umferðina, snúið við og haldið pp óbreyttu þar til komnar eru 8 umferðir.

Athugið að hnappagöt eru nú gerð í 12. hverri umferð, alls 4 göt. Hvílið nú bolinn og prjónið ermar.

50

Ermar: Fitjið upp 30 l og prjónið 6 umf pp. Skiptið yfir í slétt prjón á réttunni og brugðið á röngunni (auðvitað má prjóna ermarnar í hring, en hér var prjónað fram og til baka til að fá sömu áferð á ermar og bol). Aukið í fyrstu sl umferð út um 4 l jafnt yfir prjóninn. Prjónið áfram og aukið út í 6. hverri umferð um 1 l í byrjun og lok hverrar umferðar. Hér var aukið út þannig að bandið milli lykkja fyrri umferðar var tekið upp og því krossað og prjónað slétt, athugið að krossa til hægri í byrjun umferðar og vinstri í lok umferðar. Aukið út þar til alls eru 50 l á prjóninum. Prjónið þar til ermin mælist 16 sm. Prjónið þá aðra ermi eins.

Axlastykki: Prjónið 7 l pp, 29 l sl, setjið næstu 6 l á prjónanælu, takið aðra ermina, setjið fyrstu 3 l og síðustu 3 l á hjálparnælu og prjónið ermina við bolinn slétt prjón.

Prjónið 58 l á bakstykki, setjið næstu 6 l á prjónanælu, takið hina ermina, setjið fyrstu 3 l og síðustu 3 l á hjálparnælu og prjónið ermina við bolinn slétt prjón. Prjónið 29 l sl og 7 l pp. Nú eru alls 218 l á prjóninum. Prjónið br til baka nema boðungana að framan, þeir halda áfram að vera pp. Munið eftir hnappagötunum í 12. hverri umferð Í næstu umferð byrjar úrtaka. Prjónið 7 l pp, 25 l sl, takið 1 l óprjónaða og steypið yfir næstu l, 4 l pp, 2 sl saman, 36 l sl, takið 1 l óprjónaða og steypið yfir næstu l, 4 l pp, 2 sl saman, 50 l sl og úrtaka við næstu ermi eins og við þá fyrri. Prjónið brugðið til baka, nema hvað pp er prjónað yfir 4 l við hver samskeyti erma og bols og boðunga.

Haldið áfram á sama hátt þar til komnar eru 19 úrtökur.

Fellið þá 7 l af í byrjun næstu umferðar, prjónið stroff 1 sl, 1 br, þar til 7 l eru eftir, prjónið þær pp. Í næstu umferð

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

51

eru 7 l felldar af, prjónið áfram stroff út umferðina og næstu 2 umferðir, þar til komnar eru 4 umferðir stroff.

Kragi: Kraginn er prjónaður með pp. Í fyrstu umferðinni er aukið út þannig: 2 l pp aukið út (héðan í frá táknað með +), 2 l pp +, 2 l pp +, 2 l pp +, 3 l pp +, 4 l pp +, 4 l pp +, 3 l pp +, 2 l pp +, 3 l pp +, 4 l pp +, 4 l pp +, 3 l pp +, 2 l pp +, 2 l pp +, 2 l pp (alls 56 l á prjóninum). Prjónið pp alls 14 umf, fellið laust af.

Klippið garnið frá, saumið ermar saman, gangið frá endum og festið 4 tölur á. Skolið úr mildu sápuvatni og leggið til þerris.

BUXUR

Við byrjum á að prjóna skálmarnar. Fitjið upp 50 lykkjur og prjónið perluprjón, fram og til baka 2 umferðir. Í næstu umferð gerum við hnappagat í byrjun umferðar þannig: Prjónið perluprjón 2 l, prjónið 2 l saman, takið næstu l óprjónaða, prjónið næstu l slétta og steypið óprjónuðu l yfir. Haldið svo áfram með perluprjón þar til alls eru komnar 6 umferðir. Fellið í næstu umferð af 6 l (ofan við hnappagatið), tengið stykkið saman í hring og prjónið slétt prjón. Setjið prjónamerki milli 17. og 18. lykkju sem marka miðju innanfótar þar sem útaukning mun koma.

Aukið út í 5. hverri umferð þannig að þegar 1 l er að prjónamerkinu er garni milli lykkja lyft upp og snúið til hægri og prjónað slétt, prjónið næstu 2 l og lyftið aftur garni mill lykkja upp og snúið til vinstri og prjónið slétt.

Haldið áfram að prjóna slétt í hring og auka út þar til alls eru komnar 64 l og skálmin mælist 20 sm frá uppfiti.

Prjónið þá aðra skálm eins, en athugið að nú er hnappagatið gert í lok umferðar svo að það lendi á utanverðum fæti. Þegar báðar skálmarnar eru tilbúnar eru þær færðar á stærri hringprjón, gætið þess vel að hnappagötin séu utanfótar. Fitjið upp 5 lykkjur á milli skálma bæði að framan og aftan (138 l á prjóni). Merkið miðju framhliðarinnar með prjónamerki. Prjónið áfram slétt prjón í hring, en á miðri framhlið eru 2 l prjónaðar saman fyrir framan miðjulykkjuna, og aðrar tvær á eftir miðjulykkjunni, alls 8 sinnum. Athugið að fallegt er að láta affellinguna snúa hvora í sína áttina. Nú eru 122 l á prjóninum. Prjónið slétt þar til stykkið mælist 13 sm frá klofbót. Nú er prjónað stroff, 1 sl, 1 br en fækkið í fyrstu umferðinni um 10 l jafnt yfir umferðina. Prjónið alls 8 umferðir. Í næstu umferð er búin til gatarönd en gætið þess að halda stroffprjóninu: *prjónið 6 l, sláið upp á prjóninn og prjónið 2 l saman*, endurtakið * * út umferðina. Prjónið áfram 10 umferðir stroff. Fellið laust af.

Gangið frá endum, saumið tölu á hvora skálm.

Snúra: Hér má velja hvort snúran er hekluð eða prjónuð.

Byrjum á heklaðri. Heklið loftlykkjulengju um það bil 100 sm langa með litnum sem notaður var í peysuna. Snúið við og heklið 1 fastalykkju í hverja loftlykkju. Klippið garnið frá, gangið frá endum.

Ef snúran er prjónuð þá eru fitjaðar upp 4 lykkjur á stuttan prjón nr. 3. Prjónið sl, *færið allar lykkjurnar aftast á 52

prjóninn og færið hann í vinstri hönd, færið bandið aftan við og prjónið lykkjurnar aftur sléttar*, endurtakið * * þar til snúran mælist u.þ.b. 100 sm. Prjónið 2 og 2 lykkjur saman, klippið þráðinn og dragið í gegnum síðustu 2 lykkjurnar. Þræðið svo snúruna í gegnum götin á buxunum þannig að endarnir mætist á miðju framstykki og gott er að tylla henni fastri við mitt bakið.

Skolið buxurnar úr mildu sápuvatni og leggið til þerris.

VETTLINGAR

Fitjið upp 30 l með sama lit og buxurnar, tengið í hring og prjónið pp alls 8 umferðir. Prjónið næstu umferð slétta og fækkið á henni jafnt yfir umferðina um 6 l (24 l eftir).

Prjónið stroff, 1 sl,1 br, alls 8 umferðir. Prjónið eina umferð slétta og aukið í henni um 2 l (26 l á prjónum). Prjónið nú 16 l sl, 7 l pp, 3 l sl, alls 22 umf.

Hér hefst úrtaka og er hún gerð í hverri umferð.

1. umf: Takið 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, prjónið 9 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 1 sl, 7 l pp, 1 sl, 2 l saman.

2. umf: 1 l óprjónuð, steypið yfir næstu l, prjónið 7 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 7 l pp, 2 l saman.

3. umf: 1 l óprjónuð, steypið yfir næstu l, prjónið 5 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 5 l pp, 2 l saman.

4. umf: 1 l óprjónuð, steypið yfir næstu l, prjónið 3 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 3 l pp, 2 l saman.

5. umf: Prjónið fyrstu l af prjóninum, prjónið síðustu lykkjuna af fyrri prjóni og steypið fyrri lykkjunni yfir. Prjónið aðra lykkjuna af fremri prjóni, steypið fyrri lykkjunni yfir.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Prjónið næstu l af fyrri prjóni og steypið henni yfir. Haldið þannig áfram þar til búið er að fella allar lykkjurnar af (myndast beinn kantur).

SOKKAR

Þessir sokkar eru án hæls enda þarf ungbarn vart á hælmótun að halda og sokkarnir endast lengur.

Fitjið upp 30 l með sama lit og peysan. Tengið í hring og prjónið pp 8 umferðir. Prjónið 1 umferð slétta. *Prjónið 15 l stroff, 4 l sl, 7 pp, 4 sl.* Prjónið þessa umferð áfram þar til sokkurinn mælist 12 sm frá uppfiti.

Hér hefst úrtaka og hún er gerð í hverri umferð, eins og á vettlingunum.

1. umf: Takið 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, prjónið 11 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 2 sl, 7 l pp, 2 sl, 2 l saman.

2. umf: Takið 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, prjónið 9 l sl, 2 l saman, 1 l óprjónaða, steypið yfir næstu l, 1 sl, 7 l pp, 1 sl, 2 l saman.

Haldið þannig áfram þar til 5 l eru eftir á prjóninum, fellið þá af eins og í 5. umf. á vettlingunum.

HATTUR

Fitjið upp 8 l með sama lit og peysan og tengið í hring.

Prjónið 1 umf sl. Nú er aukið út, en það er gert í annarri hvorri umferð, hin umferðin er alltaf prjónuð slétt. Aukið út með því að lyfta bandinu snúið á milli lykkjanna og prjónið slétt.

Aukið út þannig: *Prjónið 1 l sl, aukið út*, endurtakið * * út prjóninn. (16 l á prjónum).

Næst þegar aukið er út eru 2 sl á milli útaukninga, svo 3

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

l, þá 4 l og svo framvegis þannig að alltaf fjölgar um 8 l í umferðinni þegar aukið er út.

Haldið þannig áfram þar til alls eru 72 l á prjóninum.

Prjónið áfram án útaukninga *3 umf sl með grunnlit, 1 umf sl með buxnalitnum* endurtakið * * alls 5 sinnum. Prjónið 2 umf sl með grunnlit. Þá er komið að barðinu, það er prjónað með perluprjóni. Í fyrstu umferðinni eru prjónaðar *2 l, aukið út* endurtakið * * út umferðina (alls 108 l á prjóninum). Í þriðju umferð er aukið út aftur en nú með 8 l millibili þannig að aukið er út fyrir framan 8. lykkju, lykkjan prjónuð og aukið strax aftur út, þannig getur perluprjónið haldist áfram (nú eiga að vera 135 l á prjóninum). Í fimmtu umferð er aukið enn einu sinni út en nú við 9. hverja l (165 l á prjóni). Þegar komnar eru 8 umferðir pp er prjónuð 1 umf sl, skipt yfir á buxnalit og prjónuð 1 umf brugðin, fellið laust af með brugðnum lykkjum (þannig verður kanturinn sem snýr að andliti sléttur).

Takið nú upp 12 lykkjur með grunnlit í innanverðum hattinum í síðustu umferð á undan barðinu til að prjóna eyrnahlíf. Byrjið í 11. lykkju frá samskeytum (ábending: Gott er að nota heklunál við að taka upp lykkjurnar). Prjónið fram og tilbaka alls 10 umf pp. Byrjið þá hverja umf á að prjóna 2 l saman og endurtakið það þar til 4 l eru á prjóninum.

Nú er gott að vera með stutta sokkaprjóna og prjóna slétt 4 l, ýta þeim til hægri á prjóninn og prjóna þær aftur sl, ýta til hægri og þannig áfram, þá myndast snúra sem ágætt er að miða við að sé 20 sm löng. Prjónið þá 2 og 2 l saman, slítið garnið frá og dragið í gegnum síðustu 2 l.

Gerið aðra eyrnahlíf eins í 11 lykkna fjarlægð frá samskeytum hinum megin.

53

HEKLAÐ SNJÓKORN Hönnun: Alda Sigurðardóttir.

Skammdegið og kuldinn geta gert okkur lífið leitt. Þegar snjórinn fellur til jarðar og umkringir okkur birtir þó til og við getum ekki annað en glaðst yfir því hvað hann getur verið fallegur og birtan kærkomin. Snjókorn eru fögur smíð náttúrunnar, kristallar úr vatni sem eru óendanlega fjölbreytilegir enda eru engin tvö snjókorn eins. Þau eiga þó eitt sameiginlegt og það er að þau mynda sex eins arma út frá miðjunni og hér er gerð tilraun til að fanga þennan undraheim. Allt sem þarf er fallegur þráður, gjarnan glitrandi, heklunál og ró og næði. Garnið í þessu snjókorni heitir Glitter og heklunálin er númer 2,5. tl = töfralykkja, ll = loftlykkja, kl = keðjulykkja, fl = fastalykkja, st = stuðull, tst = tvöfaldur stuðull, takki = 4 ll og 1 fl í fyrstu ll.

1. umferð: Gerið töfralykkju með því að vefja garninu utan um fingur. Sækið lykkju undir hana og garnendann og heklið eina ll og síðan eina fl í tl. Heklið 6 ll og fl í tl x 5. Heklið 2 ll og síðan 1 tst í fyrstu fl. Þá eru komnir 6 bogar. Togið í endann til að loka töfralykkjunni.

2. umferð: Heklið 3 ll og einn tst í bogann (utan um tst). og síðan 2 tst í næsta boga. *5 ll. 2 tst í sama boga og 2 tst í næsta boga.* Endurtakið *-* x 5, 2 ll og tst í 3. ll í upphafi umferðarinnar.

3. umferð: *3 fl í bogann. 4 ll, 1 tst í annan tst, takki, 1 tst í þriðja tst. 4 ll, 3 fl í næsta boga. 6 takkar. 1 fl í fyrsta

takkann, 1 takki.* Endurtakið *-* og endið með kl í fyrstu kl umferðarinnar. Slítið frá og dragið endann í gegnum lykkjuna. Gangið frá endum.

Stífið snjókornið t.d. með Stiffy og skorðið niður til þerris.

Gangi ykkur vel.

Gefðu gjöf sem gleður allt næsta ár

Húsfreyjan er frábær jólagjöf Ársáskrift árið 2022 er 5.900 kr.

Það er snjallt að gefa árskrift að Húsfreyjunni í jólagjöf. Húsfreyjan er jákvætt og hvetjandi tímarit sem er bæði hluti af menningu og sögu íslenskra kvenna og nútímalegt, fróðlegt og fjölbreytt. Hún er á óskalista margra kvenna sem hafa áhuga á lífsstíl og líðan, handavinnu og matargerð. Í Húsfreyjunni eru fróðleg og gefandi viðtöl við konur víðs vegar að af landinu.

Falleg gjafabréf í boði Hafið samband við skrifstofu Kvenfélagasambands Íslands: husfreyjan@kvenfelag.is - sími 552 7430

Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári; í febrúar, maí, september og nóvember. Er í boði bæði prentuð og heimsend til áskrifenda og rafræn.

N N N A A A J J J Y Y Y E E E ´ ´ ´ R R R F F F S S S U U U H H H andi

og hvetj

– jákvæð

A D ÍSL MBAN GASA 2020 FÉLA .

KVEN . 71. ÁRG L 1. TB KR. 1990 VERÐ

NDS

MBAN GASA 0 FÉLA . 202 KVEN . ÁRG L. 71 2. TB 990 KR. 1 VERÐ

A D ÍSL

jákvæð

NDS

andi

og hvetj

MBAN GASA 0 FÉLA . 202 KVEN . ÁRG L. 71 3. TB 990 KR. 1 VERÐ

A D ÍSL

jákvæð

NDS

og Jákvæð

di árg. 2021 | Verð an hvetj tbl. 72. ds | 1. ð og væasam band Íslan ják Kvenfélag

andi

og hvetj

MBAN GASA 0 FÉLA . 202 KVEN . ÁRG L. 71 4. TB 990 KR. 1 VERÐ

A D ÍSL

NDS

di

hvetjan

og Jákvæð

1.990 kr. asamband

Kvenfélag

72. | 3. tbl.

Íslands

di

hvetjan

og Jákvæð

0 kr.

1.99 | Verð

árg. 2021

asamband

Kvenfélag

Íslands

| 4. tbl.

72. árg.

2021 |

di

hvetjan

0 kr.

Verð 1.99

argir

eði að um Djúp gl kkingu miðla þe milanna hei gi æ fúsdóttir Sig ilv D. mik Margrét

M r dássmaárméttiler gi Marentza

Poulsen

að njóta þín Ljóð til ætlunin Gönguá hjörtu Föndrum

FLÉTTA PRJÓN: VER ND OG RA R PEYSUR FLOTTA OG ÝTING RN AFTU ÝTING ENDURN AKA OG SMALABJABAKA BLÁBER OGrefillinn Aálu SMÁSAGNj ÁTA KROSSG afrek

ttir

tladó inunn ðiAngur Ása Ste rfræ úkruna

ikilvæg okkur m kjan er ÓTTIRsaumur Garðyr HELGAD r út ur ku UR ta ÍÐ ðing ns Ei ilum GUÐR kjufræ garðyr D-þrif á heim áttu

54

COVI

ð

in brau

DS

dúkku Prjónuð fráKo Kaju riftir um Uppsk á svölun Ræktum

ÍSLAN

lve

Helga

Möller

slev

abet Orm

og Elís

i og

Ævintýr

ller

Alma Mö

fjaþróun, n íftækni, ly ar4.ogtbl. köfu2021 LHúsfreyjan ing ft ly ft ra k R ót A KK arsd tir

óða

staða þj

sam vinna og

Sam

sdóttir

Svan lla María

Ha

Afa

r

atarþáttu

gur m r girnile

dóttir

r Eiríks

iðu Ragnhe FI O nuð an prjó air RINN AÐ LÍ SDÓTTIR DS Húsfreyj og mU ohNNU RARIN AN UR I. ÞÓ ÁSKÓLA ÍSL úr lopa GR . RAGNHEIÐNA ÐARH ISSN

ISSN

ISSN

7984

79800

0018-

7984

79800

0018-

7984

79800

0018-

8 7980

0

984 0018-7

18 9 7700

ISSN

ISSN

ISSN

18 9 7700

HU

18 9 7700

AR EYTING TUSKR U AÐVEN Í LOFTIN LUND SIGGA NI MKEPP GNASA S SMÁSA RRA RÓ NAN MY NI LISTAKO FUN U STO GRÆN SA ÚN Á MUPEY HEIÐR UÐ DÖ K PRJÓN STÖ LA - EIN

1

9 77001

7984

798008

0018-

01

úsfreyjan

2. tbl. 2020

tur

i ma tnaminn

ISSN

7984

798008

0018-

1. tbl. 2020

eig Bökumföt

1 18 9 7700

ISSN

18 9 7700

úsfreyjan

BAND

ASAM FÉLAG A 90 ÁR

KVEN

Ég kemðstarsíkap hátí

ft af vin

Uppskri

hj ona félagsk og kven

DR LANDBÚ REKTOR

7984

0018-

7984

0018-

08 18 7980 9 7700 08 18 7980 9 7700

Óm

04

KÍ dsþing

Lan

Sesselja

04

pskriftir

• Jól

aup • Prjón amaturinn

gur

Smásö ning •

em • Jólast

MENNING: SKOTLAND

Jól og aðventa í Skotlandi Inga og Magga

Það er alltaf skemmtilegt að fá fréttir og velta fyrir sér hvernig siðir og venjur eru viðhafðar í öðrum löndum. Að þessu sinni lítum við rétt yfir hafið til Skotlands og mæðgurnar, Inga Geirsdóttir og Margrét Snorradóttir, sem hafa verið búsettar skammt utan Edinborgar í Skotlandi um árabil, segja okkur aðeins frá því hvernig Skotar halda upp á jólin.

I

Kransinn „Við Snorri fluttum hingað með yngsta syni okkar Bjarka fyrir um 20 árum, seinna kom Magga svo út til okkar.

Síðan þá höfum við haldið jólin erlendis.

Fyrstu jólin okkar hér í Skotlandi fór maður í sinn venjulega jólagír í byrjun desember, fór að huga að jólaföndri, gera aðventukrans og hurðarkrans. Það byrjaði heldur brösuglega að finna verslanir sem seldu efni í jólaföndurgerð. Til Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Það er vinsælt að fara inn í Dome til að taka myndir af jólatrénu mikilfenglega. Skotar setja upp jólatréð heima í byrjun desember og eru fljótir að taka það niður á annan í jólum, en 26. desember kallast „Boxing Day“ í Bretlandi og er það talið vera vegna þess að hér áður fyrr var siður á þeim degi að hefðarfólkið færði þjónustufólkinu sínu afganga frá jólamatnum í litlum kössum.

55

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

nga ólst upp á Eskifirði en býr ásamt manni sínum, Snorra Guðmundssyni, í Skotlandi og þau eiga og reka fyrirtækið Skotgöngu ásamt Margréti. Í dag býður fyrirtækið upp á fjölbreyttar ferðir og ferðaskipulagningu til Skotlands, Spánar og fleiri landa, gönguferðir, skoðunarferðir, sjálfsræktarferðir og fjölbreyttar og vinsælar kvennaferðir svo eitthvað sé nefnt. Í Skotlandi búa um 5,5 milljónir manna og Inga og Magga minna á að þar er mikil stéttaskipting og margir innflytjendur frá ýmsum þjóðlöndum og jólahefðir því vissulega mismunandi, en þær lýsa hér sinni reynslu og upplifun. Hvernig skyldi jólahald Skota vera samanborið við það sem tíðkast hér hjá okkur Íslendingum?

Jólakort eru stór hluti af aðventunni í Skotlandi. Þau eru tekin upp um leið og þau berast inn um lúguna og eru hengd á þar til gerða snúru með litlum klemmum, sem er svona partur af jólaskreytingunni, eða þeim er komið fyrir á arinhillunni. Næstum allir hafa arin, en þeir eru í dag langoftast rafmagnstæki.

Inga og Magga á West Highland Way í maí 2021 þegar Skotgöngufjölskyldan fór í minningargöngu um systur Ingu sem lést úr brjóstakrabba, en hún hefði orðið 50 ára á árinu. Inga, Snorri og Magga gengu 154 km á 4 dögum og söfnuðust þar 1,2 milljónir króna fyrir Göngum saman. West Highland Way var fyrsta skipulagða ferðin sem þau buðu upp á og er alltaf í miklu uppáhaldi.

Inga og Magga á heimili Ingu í Winchburgh í Skotlandi á aðfangadegi í fyrra, 2020.

56

dæmis seldu blómabúðir ekki greni, kerti og slíkt þannig að maður þurfti að fara út í skóg vopnaður klippum og svörtum ruslapoka og stelast til að klippa niður greinar í skreytingar. Svo vafði ég fyrsta hurðarkransinn, sem var alveg glæsilegur og ákvað því að gera annan fyrir nágranna okkar. Þegar ég mætti með kransinn fína þá leit Rose, nágrannakona mín, á mig og spurði hvort einhver hefði látist. Þannig að svona kransar eru ekki mikið notaðir á hurðir hér en aftur á móti eru þeir meira notaðir fyrir ofan arinhilluna. En upp fór kransinn engu að síður og vakti mikla lukku hjá nágrönnunum og eftir það fengu þeir alltaf sinn krans í desember sem var orðinn ómissandi í jólahaldið hjá þeim,“ segir Inga. Út að borða eða partý heima Magga segir frá því að í Skotlandi sé aðalhátíðisdagurinn 25. desember og það sé ólíkt með hefðum Skota og Íslendinga að það þykir sjálfsagt að fá sér í staupinu þann dag og fara út að borða um kvöldið. Strax í ágúst hellast yfir auglýsingar í fjölmiðlum þar sem fólk er hvatt til að tryggja sér borð fyrir fjölskylduna á veitingastöðum þennan dag og mjög margar fjölskyldur gera það. Fólk er ekkert endilega uppáklætt og alls ekki að fá sér föt fyrir jólin því strax 26. desember hefjast útsölur og margir nota þann dag til að versla, bæði handa sjálfum sér og kaupi hugsanlega flestar jólagjafir fyrir næstu jól. „Ég er gift Skota og við förum heim til fjölskyldu hans um hádegisbil á jóladag, bara klædd í því sem okkur finnst þægilegast þá stundina. Þar hittist fjölskyldan og skiptist á gjöfum sem gjarna Húsfreyjan 4. tbl. 2021

eru margar en ekki endilega dýrar. Pakkarnir eru opnaðir strax og meira svona partýstemning en hátíðleikinn sem við erum vön á Íslandi. Þegar klukkan slær þrjú setjast allir framan við sjónvarpið og hlusta á ávarp Elísabetar II drottningar.

Eftir það er maturinn borinn fram; í forrétt er boðið upp á baunasúpu eða rækjukokteil og síðan er kalkúnn í aðalrétt með öllu tilheyrandi. Yfir matnum sprengjum við jólaknöll, sem inniheldur pappírskórónur, sem við setjum upp og eftir matinn heldur partýið áfram og þá er alltaf farið í spurningakeppni, spilað og skemmt sér fram eftir kvöldi. Á aðfangadag höldum við okkar hátíðlegu íslensku jól í okkar fínasta pússi. Fyrst fannst manninum mínum það ekkert sérstakt en nú kann hann að meta þann hátíðlega blæ sem fylgir íslensku aðfangadagskvöldi,” segir Magga.

Í lok október eru jólaskreytingar settar upp í Dome, en það er vinsæll veitingastaður í Edinborg. Um miðjan nóvember eru settir upp jólamarkaðir meðfram Princes Street og er fátt jólalegra en jólin í Edinborg.

Samvera fjölskyldunnar „Við erum mikil jólabörn, Magga er fædd 23. desember og ég 1. janúar. Þetta er líka eini tíminn á árinu þar sem öll fjölskyldan er saman og getur kúplað sig

frá vinnu því við erum vissulega á miklu flakki allt árið um kring í ferðum Skotgöngu. Það er bara frábært, enda mjög gefandi og skemmtilegt starf, alltaf svo gaman hjá okkur í Skotgönguferðum,

ekki síst kvennaferðunum. Þess betur kunnum við að meta fjölskyldusamveruna um jól og áramót,” segir Inga Geirsdóttir fararstjóri og ferðaskipuleggjandi.

Skeifunni 8, 108 Rvk. - S. 517 6460 - www.belladonna.is

storkurinn.is storkurinn@storkurinn.is instagram/storkurinn // facebook/storkurinn

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Flott föt, fyrir flottar konur 57

SAGA KVENNA

Fyrsta verknám íslenskra kvenna og áhrif þess Birna G. Konráðsdóttir „Mjólkuðu kýrnar sig kannski sjálfar?“ segir í baráttutexta eftir Dagnýju Kristjánsdóttur og Kristján J. Jónsson um vinnuframlag íslenskra kvenna sem ekki hefur farið mikið fyrir í sögunni. Um alda skeið unnu konur landsins verk sín á svipaðan veg og Davíð Stefánsson lýsir í kvæði sínu „Konan sem kyndir ofninn minn“, hljóðar og í kyrrþey. Sú staðreynd breytir þó engu um að líklega hafa þær umbylt högum og afkomu þjóðarinnar meira en margan grunar með vinnu sinni, útsjónarsemi og verksviti.

U

m fyrsta verknám íslenskra kvenna í Mjólkurskólanum fjallar Bjarni Guðmundsson prófessor emeritus á Hvanneyri í bók sinni, „Konur breyttu búháttum“ sem hann tileinkar móðurömmu sinni, Guðmundu Maríu Guðmundsdóttur, er var nemandi við skólann og verður víða í grein þessari leitað fanga í bók hans. En þar nefnir hann meðal annars að merkilegt sé í ljósi þess hversu mikil námsgögn stúlkurnar urðu að vinna, að nær ekkert af námsefni þeirra hafi varðveist. Leiðir Bjarni líkur að því að ástæðan geti verið sú að verklegi hluti námsins hafi verið fyrirferðarmikill en kannski sé sú skýring nærtækari að vegna þess að um var að ræða skóla fyrir konur, hafi minna verið hugsað um að varðveita námsefni heldur en ef hefði verið um karlaskóla að ræða, eins og bændaskóla. Fyrir vikið er ekki um auðugan garð að gresja.

Mjólkurskólinn og rjómabússtýrur Mjólkurskólinn hóf starfsemi sína á Hvanneyri í Borgarfirði í byrjun 20.

58

aldar. Árið 1901 hefst bygging skólahúsnæðis þar á staðnum sem brann árið 1903. Starfsemin er síðan fljótlega flutt að Hvítárvöllum í Borgarfirði. Til skólans var ráðinn danskur, vel mennt-

Bjarni Guðmundsson, prófessor emeritus á Hvanneyri, með bók sína, „Konur breyttu búháttum“, sem hann kynnti á Hvanneyrarhátíð 2016 á grunni Mjólkurskólahússins sem brann.

Ljósmynd: Ásdís Helga Bjarnadóttir.

aður, mjólkurfræðingur, Hans Grönfeldt Jepsen, sem reyndist framsýnn, iðju- og útsjónarsamur skólastjóri, kenndi vel og innleiddi nýja siði. Óþreytandi við að leiðbeina íslenskum konum um hvernig meðhöndla skyldi mjólk á ýmsa lund svo flytja mætti út afurðir hennar, helst fyrir hæsta verð, seljendum til hagsbóta.

Fyrsti nemandi skólans var Guðlaug Ólafsdóttir frá Sumarliðabæ í Holtum sem að námi loknu starfaði sem rjómabústýra í Mýrdal. Hróður skólans óx hraðbyri. Talið er að 192 stúlkur hafi stundað þar nám, í lengri eða skemmri tíma en hann starfaði einungis í ríflega tvo áratugi, en áhrifin urðu gríðarleg. Halda ber einnig til haga að árið 1901 voru einungis tæplega 41 þúsund konur búsettar á landinu. Það hefur því verið um hálft prósent íslenskra kvenna sem sóttu skólann.

Eftir útskrift fengu námsmeyjarnar starfstitilinn rjómabústýra og störfuðu sem slíkar víða um land. Þær entust fæstar lengi í þeim störfum, trúlega mest vegna þess að þær „urðu“ að fara að Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Guðmunda María Guðmundsdóttir, móðuramma Bjarna Guðmundssonar, sem hann tileinkar bókina. Ljósmyndin birtist í bókinni og er úr einkasafni.

gifta sig, eins og segir í bók Bjarna. En áhrifa þess sem þær lærðu í skólanum gætti áfram á þeirra eigin heimilum um allt land. Konur höfðu hafið búháttabreytingu, þótt ekki færi það hátt.

Nýjar áherslur Mjólkurskólinn var fyrst og síðast hugsaður fyrir konur, sennilega vegna þess að frá ómunatíð hafði það verið hlutverk kvenna að mjólka og sjá um allt er viðkom mjólkurvinnslu, sem ekki var séríslenskt fyrirbrigði. Í mjólkurskólanum lærðu stúlkurnar meðal annars búreikninga sem var nauðsynlegt til að reikna út afkomu og verðmæti dagsnytar. Einnig námu þær almennt hreinlæti á sjálfum sér, fatnaði sínum, skepnum og mjólkuráhöldum. Ekki síst var brýnt fyrir námsmeyjunum að aldrei ætti að nota sama fatnað við mjaltir og úrvinnslu afurða, sem kannski var nýlunda hérlendis á þeim tíma. Stúlkunum var kennt hvernig meðhöndla skyldi rjómann, búa til úr honum gæðasmjör og að meta hann að gæðum, geymsluaðferðir rjóma og smjörs og þrif á öllum þeim ílátum er notuð voru. Ekki síst var kennslan fólgin í því að strokka/framleiða smjör Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Guðlaug Ólafsdóttir frá Sumarliðabæ, fyrsti nemandi Mjólkurskólans. Ljósmyndin birtist í bókinni og er úr einkasafni.

og almennt að nýta mjólk betur, þar með áfirnar. Hvort sem þær unnu lengur eða skemur á annarra búum þá hafði þeim verið innrætt að sú útflutningsvara sem þær voru að búa til, smjörið, væri ekki samkeppnishæf ef hreinlæti hráefnis og almenns þrifnaðar væri ekki gætt í hvívetna. Með þetta í farteskinu héldu stúlkurnar út í lífið, til hinna dreifðu byggða Íslands og hófu þar hljóða byltingu sem fólst í betri meðferð mjólkur, betri geymsluaðferðum, meiri þrifnaði og að lokum, hærra afurðaverði. Á fyrstu árum þessarar vinnslu var sauðamjólk einkum notuð til framleiðslunnar. Í upphafi var smjör helsta afurðin en tilraunir hófust fljótlega við ostagerð.

Augun opnuð Er þrifnaður við grunnframleiðsluna er skoðaður nánar þá hafði allur gangur verið á hvernig honum var hagað, sem dæmi, hvort spenar væru þvegnir fyrir mjaltir. Sama gilti um geymslu og kælingu, bæði á mjólkinni en ekki síður á rjómanum sem var undirstaða framleiðslunnar. Eins og fyrr greinir var nemendum sérstaklega innrætt hreinlæti og gátu rjómabústýrurnar neitað

að taka við rjóma sem smakkaðist ekki vel og væri jafnvel rykmengaður eða bæri ókennilega lykt. Slík hráefni myndu aldrei gefa góða afurð. Margur bóndinn undi illa dómi rjómabústýranna og án efa hefur oft verið þungt fyrir fæti að breyta gömlum siðum og ekki bara við karlmenn að eiga. En með einurð tókst konunum að sýna fram á að aukið hreinlæti, betri geymslu- og vinnsluaðferðir borguðu sig, það fékkst einfaldlega hærra verð fyrir vöruna. Grunnur var lagður að ábatasamari útflutningi og þar með gjaldeyristekjum og heilsusamlegri afurðum. Rjómabúin færðu bændum peninga, sem var sjaldséður munaður á tímum sjálfsþurftarbúskapar, og þeim mun hærri greiðslur sem varan var betri.

Mjólkurfræðimenntunin styrkti einnig stöðu íslenskra kvenna. Mjólkurskólinn var fyrsti skólinn sem veitti verklega menntun í matvælaiðnaði á landinu og þar öðluðust konur verkmenntun sem karlmenn höfðu ekki. Það var undir þeim komið að framleiðslan gæfi arð.

Segja má að þær hafi á þennan hátt átt veigamikinn þátt í að ýta nútímanum inn í íslenskan landbúnað með því að bæta aldagamla atvinnuhætti.

59

Frekari breytingar Fljótlega kom í ljós að markaður var einnig að opnast erlendis fyrir dilkakjöt.

Bændur sem höfðu jafnvel í fyrsta sinn séð skotsilfur með smjörsölunni, sýndu því áhuga og hættu smátt og smátt að færa lömbin frá, létu dilka ganga með mæðrum en hófu að huga að ræktun kúa sinna í því skyni að auka nyt þeirra. Með tímanum jókst því hlutverk kýrinnar í mjólkurframleiðslunni. Bætt verkun smjörs á heimilum varð að auki til þess að vinsældir þess jukust innanlands og á tímabili fékkst jafnvel betra verð fyrir sölu til almennings hérlendis en með útflutningi. Aukið hreinlæti við vinnslu afurða og skepnuhirðingu skilaði sér víðar.

Hollusta matvæla jókst og þokast tók til betri vegar með almennan þrifnað.

Hér hefur pyngjan lagt sitt lóð á vogarskálarnar, því eins og fram hefur komið skipti hreinlætið miklu er kom að verðmæti afurða.

Gjaldeyristekjur og vöruskipti Konur lögðu lið á fleiri sviðum er kom að gjaldeyristekjum og vöruskiptum.

Fyrr á öldum var ein helsta vöruskiptaafurð landsmanna vaðmál, sem varð að gjaldmiðli því verðgildi var miðað við álnir vaðmáls. Sem dæmi var eitt kýrverð metið til 120 álna vaðmáls. Konur kenndu vinnslu þess á heimilunum og sáu til þess að það væri ofið. Einnig létu þær prjóna vettlinga og sokka sem mörgum erlendum sjómönnum og jafnvel kaupmönnum þótti fengur í. Að vinna ull í fat, var kunnátta sem íslenskar konur bjuggu yfir og var um langa hríð undirstaða verslunar landsmanna. Það var víðar sem konur greiddu fyrir gjaldeyrisöflun og bættu hag á beinan og óbeinan hátt. Með atorku sinni lögðu þær grunn að annarri útflutningsafurð, saltfiskinum, sem verkaður var í sjávarþorpum landsins og var meðal annars sendur á markað á Spáni, þjóðarbúinu til frekari

styrktar. Enn og aftur sköpuðu þær dýrmætar gjaldeyristekjur fyrir þjóðarbúið.

Barátta íslenskra kvenna fyrir breyttum búháttum hefur staðið lengi og farið hljótt. En hún hefur skilað bændastéttinni og þjóðinni allri, betri afurðum, bættri nýtingu, hærra afurðaverði, vöruskiptum og gjaldeyristekjum, að ekki sé minnst á betri og bættari heilsu. Ekki skyldi heldur gleyma hlutverki kvenna við að fæða fólk sitt og klæða í gegnum aldirnar, oft við þröngar aðstæður, sem og afkomu búsins yfirleitt.

Við, sem nú lifum, skuldum formæðrunum, okkur sjálfum og dætrunum að halda til haga því einstaka framlagi og grettistaki sem konur Íslands unnu og hafa unnið til að bæta hag lands og þjóðar, hvort sem litið er til þróunar eða afkomu yfirleitt. Á fyrri tíð var lagður grunnur að því sem síðar varð. Þar var hlutur kvenna ekki minnstur. Á þeim stoðum byggir þjóðfélag nútímans.

ÞÚ FÆRÐ JÓLAGJÖFINA HJÁ OKKUR Glæsilegt úrval af undirfötum, náttfötum, náttkjólum og sloppum.

Erum á Facebook Isabella undirföt og Instagram Isabella verslun.

Kíkið á www.isabella.is Hafið samband í síma 461 1209 ef við getum aðstoðað þig.

ISABELLA - HAFNARSTRÆTI 97 - 600 AKUREYRI

60

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

SMÁSAGNASAMKEPPNI HÚSFREYJUNNAR

Þrátt fyrir allt voru jólin komin Þórdís Sigurbjörnsdóttir Þórdís Sigurbjörnsdóttir hlaut önnur verðlaun í smásagnasamkeppni Húsfreyjunnar fyrr á þessu ári fyrir sögu sína „Hugrenningar og hófatak“ sem birtist í síðasta tölublaði Húsfreyjunnar. Saga hennar „Barnasaga fyrir fullorðna“ var einnig valin til birtingar fyrir lesendur og á vel við í þetta aðventu- og jólablað.

Þ

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Umsjón: Kristín Linda Jónsdóttir - Mynd: Hugrún Ívarsdóttir

órdís fæddist á Akranesi árið 1962 en ólst upp í Hrísum í Flókadal. Foreldrar hennar voru Sigurbjörn Björnsson og Hólmfríður Guðmundsdóttir, bændur.

Eldri systir hennar Jóhanna er látin. Þórdís hefur átt heima í Hrísum alla ævi og rekur þar sauðfjárbú með sambýlismanni sínum, Dagbjarti Dagbjartssyni. Áhugi á skáldskap kviknaði snemma.

Sögur fóru að myndast áður en leyndardómar lesturs og skriftar lukust upp og reynt var að hnoða saman vísum á unga aldri. Vísnagerðin komst þó fyrst á skrið í Bændaskólanum á Hvanneyri enda hægt að segja ýmislegt í ferskeytlu sem örðugt er að tjá með öðrum hætti. Þessi viðleitni kvisaðist út og þegar byrjað var að halda hagyrðingakvöld í Borgarfirði slóst hún fljótlega í þann hóp.

Sagnaskrif hefur hún stundað frá unglingsárum, fyrir skúffuna og ruslafötuna, og ekkert af því hefur verið birt fyrr en núna. Sú ákvörðun að senda sögur í keppni var tekin eftir ýmsar vangaveltur og að áeggjan vinkonu.

61

Barnasaga fyrir fullorðna

R

agna horfði döpur í kringum sig. Það var komin Þorláksmessa en fátt á heimilinu benti til þess að jólin væru á næsta leiti. Fyrir viku kom hún heim með ælupest og rétt slapp út úr skólabílnum áður en gusan kom upp úr henni. Svo veiktist einn af öðrum og nú lá mamma hennar með fötu við rúmstokkinn og lá við yfirliði ef hún reyndi að fara framúr. Það hafði tekið á að hjúkra börnunum og þrífa eftir þau og lítið orðið úr jólaundirbúningi.

Ragna rölti um gólfið með litlu systur sína í fanginu og reyndi árangurslítið að róa hana. María litla, hálfs árs gömul, var að kljást við tanntöku, óvær, skælin og nagaði allt sem hún náði í. Faðir þeirra og bræður voru í fjósinu. Þar var annatími því óvenju margar kýr höfðu borið í mánuðinum, þar á meðal þrjár fyrstakálfskvígur. Þótt yngsti drengurinn gerði ekki mikið gagn ennþá hafði það talsvert ofan af fyrir honum að snúast í kringum litlu kálfana. Hvað sem öðru leið lá það ljóst fyrir að Ragna þyrfti að elda einhvern hádegismat. Hún leitaði í skápum og skúffum en flestöll skyndifæða var uppurin. Hakk var sígilt örþrifaráð en það var gaddfreðið. Það mátti flýta fyrir sér með því að leggja það í vatnsbað. Hún setti litlu stelpuna í hoppurólu í eldhúsinu. Þótt hún hefði séð móður sína vinna ólíklegustu verk með barn á mjöðminni treysti hún sér ekki til að leika það eftir.

Kristín reyndi að sofa milli uppkastanna. Hún var óvíg í bili og langþreytt. Árið hafði verið erfitt. Í lok janúar varð tengdamóðir hennar bráðkvödd. Hún hafði búið í gamla íbúðarhúsinu og hæg heimatökin fyrir börnin að skjótast yfir hlaðið til hennar. Elli litli, fjögurra ára gamall, hafði komið og sagt að amma svæfi á stofugólfinu og henni væri svo kalt. Þorsteinn hafði hlaupið yfir til móður sinnar en Kristín hringt í Neyðarlínuna. Þótt hún hefði einhvern tíma heyrt um þær vinnureglur sem gilda þegar fólk vogar sér að deyja fyrirvaralaust heima hjá sér rak hana í rogastans þegar lögreglan birtist í kjölfar sjúkrabílsins til að skoða vettvang og spyrja spurninga. Þeir fóru vel að hjónunum en þetta var samt óþægilegt.

62

Skömmu eftir útförina fréttist að Covid-pestin væri komin til landsins og þegar samkomutakmarkanir skullu á tóku Kristín og Þorsteinn þá ákvörðun að halda börnunum sínum heima. Ragna hafði verið hálf stúrin, enda komin í níunda bekk og vinirnir býsna mikilvægir, en Börkur og Torfi, níu og ellefu ára gamlir, voru alsælir. Það munaði töluvert um þá í fjósi og fjárhúsum en kostaði nokkurt stapp að fá þá til að sinna skólaverkefnum. Farsóttin magnaðist, hjaðnaði og virtist yfirstaðin en tók að breiðast út á ný. Heimsóknir til foreldra Kristínar, sem bjuggu í þjónustukjarna, höfðu lagst af og hún hafði samviskubit af að vera sátt við það. Um haustið tók skólinn til starfa með venjulegu sniði, enda hafði sveitin sloppið vel frá faraldrinum. Í sláturtíðinni kom nýtt áfall. Riðuveiki greindist í einni kind og þar með voru örlög hjarðarinnar ráðin. Þau voru vissulega betur stödd en nágrannar þeirra með sama vandamál. Kúabúið var burðarás búskaparins en tilfinningatjónið var mikið. Þau höfðu lagt alúð við að rækta fjárstofninn og spekja ærnar.

Niðurskurðardagurinn var dimmur í minningunni. Hópurinn sem vann verkið gekk að því með allri tillitssemi sem aðstæður leyfðu en þegar fréttamaður ruddist inn í fjárhúsin með myndatökumann á hælunum, rak hljóðnema upp að andliti Kristínar og spurði hvernig tilfinning þetta væri var henni nóg boðið og sagði þessum gestum að koma sér burt. Góðan tíma á eftir voru allir fréttamiðlar sniðgengnir. Sárast af öllu var þó að heyra börnin gráta sig í svefn. Á hverju sem gekk gat Þorsteinn alltaf bent konu sinni og börnum á að þetta gæti verið verra. Stundum þótti Kristínu nóg um þessa yfirdrifnu jákvæðni en rámaði jafnframt í að það var einmitt glaðværðin og bjartsýnin sem hún hreifst af á sínum tíma.

Feðgarnir komu inn til að borða en hurfu fljótlega út aftur. Ragna skipti á systur sinni og bjó um hana í barnavagninum. Þar sem úti var bæði rok og rigning hafði hún ekki hörku í sér til gönguferðar en ók vagninum fram og aftur um þvottahúsgólfið þar til sú litla var sofnuð. Þá opnaði hún gluggann upp

á gátt og læddist inn í eldhús. Þar beindist athyglin aftur að umhverfinu. Þessi yfirvofandi hátíð ljóss og friðar afhjúpaði miskunnarlaust allt sem var í ólagi.

Borðfóturinn, sem kötturinn notaði til að brýna klærnar, og veggjakrotið eftir Ella æptu á Rögnu þótt hún hefði varla tekið eftir því áður. Í útvarpinu glumdi hávært, áreitið jólalag og texti um skreytt, ilmandi heimili og jólasnjó var átakanlega á skjön við hennar eigin veruleika.

Fjárans jólin! Það var nánast lögboðið að allir ættu að vera glaðir og líða vel, eignast allt sem þá langaði í og hvergi svo mikið sem rykkorn. Til að kóróna allt hafði síminn hennar brotnað daginn áður svo hún var sambandslaus við umheiminn. Alla vega þann hluta sem skipti hana mestu. Hún var að því komin að beygja af en þá var sem hún heyrði rödd föðurömmu sinnar: „Það gerist margt í lífinu sem við getum ekki stjórnað en við getum reynt að gera það skásta úr hlutunum.“ Svo raunveruleg var þessi upplifun að Ragna leit við en sá auðvitað engan. Svo reif hún sig upp úr vílinu. Hún gat að minnsta kosti slökkt á bölvuðu útvarpinu og tekið blaðahrúguna af borðinu. Þegar pottarnir voru orðnir hreinir, þvottakarfan troðfull af fatnaði og þvottavélin farin að gutla úr handklæðunum hafði heimilið fengið léttara yfirbragð. María svaf fremur lengi en þegar hún vaknaði krafðist hún systur sinnar skilyrðislaust.

Er Þorsteinn hafði lokið kvöldverkunum tók hann við smábarninu og Ragna, sem hafði fyllst baráttuvilja, gerði árás á stofugólfið.

Faðir hennar sendi henni viðurkenningaraugnaráð. Hún var rösk þegar hún tók sig til og furðu skipulögð. Undanfarið hafði hún hinsvegar verið fulloft utan við sig. Líklega var hún komin í strákastúss. Torfi hafði misst út úr sér að hún og einn bekkjarbróðir hennar héngju saman á kjöftunum eins og naglbítar í öllum frímínútum, hvar sem hann hafði nú lært það orðbragð. Það var náttúrulega gangur lífsins að stúlkan færi að líta í kringum sig, nærri sextán ára gömul, en það var samt hálfskrítið að ímynda sér stelpuna sína, sem fyrir hálfu ári sofnaði með gamla bangsann í fanginu, komna Húsfreyjan 4. tbl. 2021

í sleik við einhvern slána með bólur og hýjung. Á aðfangadagsmorgun bjuggust allir við að húsmóðirin risi úr rekkju og tæki við stjórninni en batinn lét á sér standa.

Hún hafði haft sæmilegan frið um nóttina en þegar hún ætlaði á fætur helltist ógleðin yfir að nýju. Þetta var lengri tími en hjá hinum. Hún hugsaði sig um, lagði saman tvo og tvo og komst að niðurstöðu. Ojæja, margt fór öðru vísi en ætlað var en verra gat það verið. Hún bældi sig niður. Þetta hlaut að bjargast – varð að gera það.

Um hádegið dvaldist Þorsteinn góða stund inni hjá konu sinni. Þegar hann kom fram í eldhúsið mættu honum spyrjandi augu barnanna. Elli litli, lífsreyndur um aldur fram, greip um hné föður síns og spurði hvort mamma væri að deyja. „Nei vinur,“ svaraði Þorsteinn og tók drenginn upp. „Ég vona að hún hressist fljótlega en þið eignist líklega lítið systkin næsta sumar.“ Svo brosti hann eins og krakki með nýtt leikfang. Ragna starði undrandi á hann. Hvar var nú gætnin og fyrirhyggjan sem þetta fólk var alltaf að reyna að innræta afkvæmum sínum? En hún fann á sér að nú væri rétt að þegja. „Jæja krakkar,“ sagði Þorsteinn. „Eigum við ekki að reyna að halda svolítið upp á jólin? Kannt þú eitthvað á steikur og salöt Ragna mín?“ Hún hristi kollinn. „Ekki ég heldur,“ sagði hann, „en við hljótum að komast fram úr því að sjóða hangikjöt.“ Strákarnir voru sendir upp á loft eftir jólatrénu og skemmtu sér prýðilega við að flækja ljósaseríu utan um það. Í vikunni hafði verið skipt á flestum rúmum af illri nauðsyn og feðginunum kom saman um að láta það duga.

Eins og fyrir kraftaverk vaknaði María litla skælbrosandi af miðdegisblundinum. Líðan Kristínar fór líka smáskánandi eftir því sem leið á daginn og hálftíma fyrir útvarpsmessu klæddi hún sig í slopp og fór fram. Hún var föl og

Myndlistarkonan: Sara Vilbergsdóttir | Verk: Á báðum áttum Sara Vilbergsdóttir er fædd á Ísafirði árið 1956. Hún hefur starfað við eigin myndsköpun og kennslu í myndlistarskólum í rúm 30 ár. Hún vinnur jöfnum höndum við listmálun, pappamassagerð og frjálsan útsaum, svo eitthvað sé nefnt. Einnig hefur hún tekið þátt í að mála dúett-málverk með systur sinni, Svanhildi Vilbergsdóttur, undanfarin tíu ár. Hún hefur tekið þátt í fjölmörgum samsýningum hér heima og erlendis og einnig haldið þó nokkrar einkasýningar. Myndefnið sem hún fæst við er í stuttu máli fólk í allskonar aðstæðum í hversdeginum. Sara birtir reglulega myndir eftir sig á Instagram og Facebook.

óstyrk en tíndi til spariföt barnanna og þótt strákunum væri meinilla við þann klæðnað urðu þeir svo fegnir fótavist móður sinnar að þeir böðuðu sig og klæddu umtölulaust.

Að vanda réð mjaltatíminn upphafi hátíðarinnar en þegar Þorsteinn kom inn var hann fljótur að búast um.

Kristín nartaði í mat og enginn möglaði þótt jafninginn vantaði. Geisladiskur með jólasálmum snerist í spilaranum og

nytjahlutirnir úr jólabögglunum voru þegnir með þakklæti. Í huga Rögnu kraumuðu þó enn áhyggjur. Hún óttaðist að þögn sín á Snappinu yrði túlkuð sem höfnun og athygli sumra myndi leita í aðrar áttir. En allt í einu rann upp fyrir henni að hægt var að nota heimasímann til að hringja í gemsanúmer. Hún hvarf afsíðis og kom til baka með frið í sálinni. Þrátt fyrir allt voru jólin komin.

Kvenfélagasamband Íslands óskar lesendum Húsfreyjunnar, kvenfélagskonum, velunnurum, samstarfsaðilum og landsmönnum öllum gleði og friðar um jólahátíðina.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

63

HANDVERK

Fimmtíu brekán Heiðbjört Ingvarsdóttir Heiðbjört Ingvarsdóttir var svo elskuleg að gefa Húsfreyjulesendum uppskrift að ullarteppi sem hún hannaði og hefur prjónað yfir fimmtíu slík síðustu árin. Brekán Heiðbjartar eru alveg kjörin til að nýta afganga af lopa sem er sannarlega hagkvæmt og umhverfisvænt og bútaprjónið gefur kost á því að grípa í léttan prjónaskap hvar og hvenær sem er.

Texti: Kristín Linda Jónsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

H

eiðbjört Ingvarsdóttir er fædd og uppalin á Akureyri til 30 ára aldurs en flutti þá til Reykjavíkur og hefur búið þar síðan. Í um tuttugu ár starfaði hún hjá Landsprenti/Morgunblaðinu en í vetur í Ölduselsskóla. Heiðbjört hefur alltaf verið mikið fyrir handavinnu og allar systur hennar líka. Amma hennar, Katrín Björnsdóttir frá Siglufirði, saumaði rennibrautir á stóla og seldi og líka prjónles og fleira.

Heiðbjört segir: „Ég lifi allt öðru vísi tíma, hef vinnu og mín laun sem amma hafði ekki og hef að mestu gefið mína handavinnu til dæmis til Grænlands og þannig getað látið gott af mér leiða. Ég hef líka safnað garni, heklunálum og prjónum til að senda til grænlenskra kvenna í hinum ýmsu dreifðu byggðum.

Grænland er mjög strjálbýlt land en 300350 manna byggðarkjarnar eru algengir og grænlenskar konur þurfa að panta allt til hannyrða í pósti og það er mjög dýrt. Ég biðla því til kvenna sem vilja losa sig við garn, heklunálar og prjóna að láta mig endilega vita og ég hef einhver ráð með að nálgast það til að geta komið því áfram í gegnum mitt tengslanet til kvenna á Grænlandi. Ég hef útskýrt það fyrir grænlenskum konum að ef okkur dettur í hug að byrja á einhverri flík að kvöldi til þá er á höfuðborgarsvæðinu 64

Vegna Covid hefur ekki verið hægt að senda garn til Grænlands að undanförnu svo ég hef verið iðin við að prjóna úr því garni sem mér hefur borist og þær flíkur fara að sjálfsögðu allar til Grænlands þegar mögulegt verður og vonandi líka fullt af garni og handverksvörum.

hægt að fara í búð á hvaða tíma sólarhrings sem er og finna garn og prjóna, til dæmis í Hagkaup. Á Grænlandi eru almennt ekki einu sinni til handavinnubúðir og að fá allt með póstkröfu er vægast sagt mjög dýrt. Til þeirra sem vilja leggja mér lið við að auðga líf grænlenskra handavinnukvenna; endilega sendið mér línu á heibba55@gmail.com

eða hafið samband með öðrum hætti.

Með því að láta handavinnuáhöld, efni og vörur ganga áfram til kvenna sem virkilega nýta allt sem þær fá drögum við úr sóun svo endilega hafið þetta í huga,“ segir Heiðbjört sem hefur á margvíslegan hátt látið gott af sér leiða á Grænlandi, meðal annars gefið börnum þar spjaldtölvur í samstarfi við Hrókinn og Kalak, vinafélag Íslands og Grænlands. „Brekánin urðu einmitt fyrst til af því að ég vildi vera nýtin og draga úr sóun. Það byrjaði með afgöngum af garni af norskum peysum sem ég prjónaði mikið af á árunum fyrir aldamótin. Afgangar hrönnuðust upp og úr því varð fyrsta teppið. Þá hugsaði ég mér að gaman væri að prófa að prjóna næsta teppi úr ull og þetta er svo afraksturinn. Þetta er auðvitað orðin heilmikil vinna en kosturinn er að þú ert með einungis eina dúllu í senn og því ekki þungt á höndum, ja, ekki fyrr en þau eru sett saman.“ Heiðbjört gefur lesendum Húsfreyjunnar glöð uppskrift að teppinu Brekán Heiðbjartar, enda segist hún hafa alist upp við Húsfreyjuna á heimilinu. Móðir hennar, Víglín Sigurðardóttir, var áskrifandi og nú býr hún með dóttur sinni, Sunnu Reynis, sem er áskrifandi, svo í hennar fjölskyldu hefur Húsfreyjan verið hluti af heimilinu frá kynslóð til kynslóðar.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

Brekán Heiðbjartar Stærð teppis 120-170 cm - Prjónað úr tvöföldum plötulopa.

Fitjað upp 30 lykkjur á prjóna 4-4,5 prjónaðar 60 umferðir garðaprjón eða sem sagt, 30 garðar, þá fellt af.

- Þegar 35 bútar hafa verið prjónaðir þá er heklað með fastahekli tvær umferðir, passa að hornin haldi sér, utan um hvern bút.

- Bútunum raðað upp á gólf eins og hverjum líkar, fimm bútar á breidd og sjö á lengd. Gott er að merkja neðstu

pjötlurnar með merki eða þræði, til dæmis gulur, rauður, grænn, blár, svartur, samanber mynd, svo að formið haldi sér, annars er hætt við að lendi saman samlitaðir bútar hlið við hlið.

- Síðan hekluð hver lengja, sjö bútar enda við enda og ræmurnar lagðar eins aftur.

Svo eru hliðarnar heklaðar saman og þá er að passa að merkin haldi; gulur, rauður, grænn, blár og svartur.

- Þegar teppið er samsett þá eru heklaðar tvær fastaumferðir utan og teppið er tilbúið.

- Þetta er frábær leið til að nýta afganga af lopa eða garni, ef þú velur garn í teppið þitt. Því fleiri sem litirnir eru því fallegra verður teppið. Hinsvegar kemur best út að hafa heklið allt í sama lit, til dæmis hvítt, svart eða að eigin vali. Í teppið fara 1.400 grömm af lopa.

ÆVINTÝRI Á TENERIFE 2022

NJÓTUM LÍFSINS: KVENNAFERÐ // GAMAN SAMAN: FYRIR HJÓN OG PÖR KRISTÍN LINDA, HUGLIND OG INGA GEIRS, SKOTGÖNGU

Kristín Linda, sálfræðingur hjá Huglind og ritstjóri Húsfreyjunnar og Inga Geirs, fararstjóri og ferðaskipuleggjandi hjá Skotgöngu, bjóða upp á tvær vikuferðir til eyjunnar yndislegu, Tenerife.

NJÓTUM LÍFSINS: KVENNAFERÐ 23. febrúar – 2. mars, fyrir konur 40 ára og eldri, uppskrift sem hefur algjörlega sannað sig enda þétt og gefandi dagskrá. Inga Geirs sér um fararstjórn, skipulag, SKOÐUNARFERÐIR OG GÖNGUFERÐIR og Kristín Linda heldur lífsgæðanámskeiðið: NJÓTUM LÍFSINS sem hefur fengið frábær meðmæli og er hagnýtt og skemmtilegt alvöru námskeið. Samkennd, gleði og ný kynni.

GAMAN SAMAN 2.- 9. mars, útivistar- og námskeiðsferð. Nýr og spennandi valkostur fyrir hjón og pör 50 ára og eldri, skemmtileg, uppbyggjandi og vönduð dagskrá. Kristín Linda heldur námskeiðið: SNJALLAR HUGMYNDIR TIL AÐ AUKA LÍFSGÆÐIN og Inga Geirs leiðir hópinn í GÖNGU- OG ÆVINTÝRAFERÐIR þar sem gleði og rómantík verða við völd. Kjörið tækifæri til að njóta lífsins saman og kynnast nýjum pörum á sama reki.

Beint flug og gott hótel: Hotel Columbus á Amerísku ströndinni, stúdíóíbúðir, innifalinn morgun- og kvöldverður, vatn og vín með matnum.

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

NÁNARI UPPLÝSINGAR OG BÓKANIR: inga@skotganga.co.uk kristinlinda@huglind.is www.skotganga.co.uk

65

Verðlaunakrossgáta 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Höfundur: Laufey Barðadóttir

8.

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 15. janúar nk. merkt KROSSGÁTA. Verðlaun: Bréfin hennar Viktoríu frá Bókaútgáfunni Sæmundi eftir Ingu Kristjánsdóttur. Bókin rekur sögu systkina sem ólust upp á Gýgjarhóli í Biskupstungum í byrjun 20. aldar. Tilviljun réði því að sendibréf sem fóru á milli systkinanna og vina þeirra hafa varðveist og er sagan rakin í gegnum þessi bréf. Mannavillt frá Bókaútgáfunni Sæmundi eftir Önnu Ólafsdóttur Björnsson. Dularfull dauðsföll gamalla vinnufélaga og gáleysislegt tal á bar setja furðulega atburðarás af stað. Mannavillt er nýstárleg íslensk glæpasaga þar sem lesandinn sogast inn í æsilega og blæbrigðaríka frásögn. Hylurinn frá Bókaútgáfunni Sæmundi eftir Gróu Finnsdóttur. Hylurinn er dramatísk og spennandi saga af heillandi mannlífi, andlegum þroska, ástum og fallegri vináttu. En við hittum einnig fyrir hinar myrkustu hliðar mannlífsins og lesandinn dregst inn í spennu þar sem við sögu koma bein manns og hests í litlu heiðarvatni. Lausnarorð í 3. tbl: Gleraugu. Vinningshafar, Sveinbjörg S. Sveinbjörnsdóttir, Egilsstöðum fær Eftirlifendurnir frá Forlaginu. Þórdís Þórhallsdóttir, Grenivík fær Milli steins og sleggju frá Forlaginu. Halldóra B. Ragnarsdóttir, Reykjavík fær Grunur frá Forlaginu. Verðlaun hafa verið send til vinningshafa.

66

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

BÖKUM BETRA SAMFÉLAG Frábærar svuntur til sölu fyrir alla hjá Kvenfélagasambandi Íslands. Kjörnar til jólagjafa eða fyrir þig í bakstur og matargerð heima á aðventunni og árið um kring.

Fáanlegar í grænu, bleiku, bláu og svörtu.

BÓKAÚRVALIÐ

er hjá okkur

VERÐ: 4.500 KR. Pantið og fáið sent: kvenfelag@kvenfelag.is eða sími 552 7430

AUSTURVEGI 22, SELFOSSI Opið mán.–lau. 12–18 ÁRMÚLA 42, REYKJAVÍK Opið mán.–fös. 11–18 lau. 11–16

Húsfreyjan 4. tbl. 2021

67

Kven silfur í eina og hálfa öld

Á 19. öld stofnaði Erlendur Magnússon gullmíðaverkstæði í Þingholtsstræti 5, sem Magnús sonur hans tók við. Jón Dalmannsson keypti verkstæðið af honum um 1930.

Nafnaskipti urðu fyrst 1952, þegar fyrirtækið var flutt að Skólavörðustíg 21a og nefndist þá Skrautgripaverslun Jóns Dalmannssonar og 1976 að Frakkastíg 10 þar sem það heitir Gullkistan.

Húsfreyjan 3. tbl. 32. árgangur 1981

Enn í dag vinnum við fjölbreytt silfur á íslensku þjóðbúningana eftir mótum frá Erlendi og notum mörg af verkfærum hans, sum frá 1874. Í gegnum tíðina höfum við sérhæft okkur í íslensku kvensilfri, haldið við því besta og unnið ný munstur í þjóðlegum stíl.

SILFURSMÍÐI Í 150 ÁR Dóra Jónsdóttir Sími 551 3160 / 868 6798 - Þjóðbúningasilfur.is - gullkistan@vortex.is