Húsfreyjan 4. tbl 2023

Kvenfélagasamband Íslands 4. tbl. 74. árg. 2023 | Verð 1.990 kr.

Jákvæð og hvetjandi

HÁTÍÐARDRYKKIR SEM GLEÐJA AUGAÐ

W.O.M.E.N.

SAMTÖK KVENNA AF ERLENDUM UPPRUNA

LÍTIÐ OG KRÚTTLEGT BORGAR EKKI REIKNINGANA ÆFÐU, HUGSAÐU OG BORÐAÐU EINS OG VÍKINGUR

FÉLAG AUSTFIRSKRA KVENNA KONURNAR Á EYRARBAKKA

GRÆN SKREF Í JÓLAHALDI

Innri ró og friður er það sem skiptir máli ISSN 0018-7984

9 770018 798008

04

Hnallþórur • Vegan krásir • Prjónaðar jólagjafir • Smásögur • Jólamyndir

43

Skýjaborgir Glæsileg ný prjónabók eftir Védísi Jónsdóttur

EFNISYFIRLIT 5

Leiðari Húsfreyjunnar

Jólin eru kertaljós og knús Sigríður Ingvarsdóttir ritstjóri

28

Smásagan

Horft til liðinna tíma Hlíf Anna Dagfinnsdóttir Heilsa

30

Æfðu, hugsaðu og borðaðu eins og víkingur Svava Sigbertsdóttir

32 43

Matarþáttur Húsfreyjunnar

Jólaboð Félags austfirskra kvenna Albert Eiríksson Viðtal

Konurnar á Eyrarbakka Jónína Óskarsdóttir

Viðtal

6

Eltingaleikurinn við veraldlega hluti er tilgangslaus Hlín Mainka Jóhannesdóttir

Kvennasamtök

46

W.O.M.E.N. Samtök kvenna af erlendum uppruna Marion Poilvez

10

Fallegir jóla- og áramótadrykkir

Gómsætir og gleðja augað Sigríður Ingvarsdóttir

50

Handverk

16 20 21 22 23 26

Lítið og krúttlegt borgar ekki reikningana

57

Hannyrðahornið

Prjónaðar jólagjafir Sjöfn Kristjánsdóttir Jólasaga

Kistan henna Grýlu

Guðrún Bjarnadóttir

Björg Baldursdóttir

Kvenfélagasamband Íslands

Umhverfismál

Samkennd og kærleikur

60

Græn skref í jólahaldi

Jenný Jóakimsdóttir

Kristín Helga Schiöth

Leiðbeiningastöð heimilanna

Vegan uppskriftir

Móttaka í tilefni 60 ára afmælis

62

Vegan krásir og ástarljóð

Jenný Jóakimsdóttir

Hulda Waage

Leiðbeiningastöð heimilanna

Kvikmyndir

Fræðsla og upplýsingagjöf í 60 ár

64

Jenný Jóakimsdóttir

Leiðbeiningastöð heimilanna

Litið til fortíðar

66

Klassískar jólamyndir á aðventunni Sigríður Ingvarsdóttir

Krossgátan Frístund

Jenný Jóakimsdóttir Viðburðir í Mývatnssveit

Jólasveinarnir í Dimmuborgum

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

67

Leiðtogafræði

Hugrekki til að hafa áhrif Halla Tómasdóttir

3

LEIÐARI RITSTJÓRA

Jólin eru kertaljós og knús N

ú þegar styttist í jólahátíðina og allir eru að gera sitt besta til að undirbúa þessa hátíð ljóss og friðar þá förum við því miður ekki varhluta af þeirri neysluhyggju sem er ríkjandi í þjóðfélaginu. Nú þegar að auglýsingar um allskonar varning sem á að vera ómissandi um jólin, ásamt herferðum í kringum Black Friday og Singles day, dynja á okkur, þurfum við að vera dugleg að minna okkur sjálf á að við kaupum ekki sannan jólaanda. Sem betur fer hefur orðið mikil vitundarvakning varðandi óþarfa neyslu og afleiðingar hennar á jörðina okkar. Bestu minningar okkar um jól eru í fæstum tilfellum tengdar einhverju sem keypt var með peningum heldur því sem við upplifðum.

Frábær texti Baggalúts við lagið ,,Jólin eru okkar“ fangar afar vel anda jólanna og það hugarástand sem varir hjá mörgum okkar í kringum hátíðina og í aðdraganda hennar. En textinn hefst á þessa leið:

Jólin eru kertaljós og knús, kanilangan, pikarkökuhús.

Jólin eru minningin um það, sem einhvern tímann fann sinn hjartastað og settist að.

Jólin eru gleði og glæný bók, gömul mynd sem einhver forðum tók.

Jólin eru endurtekningin, þau eru barnsleg eftirvæntingin, í sérhvert sinn.

Jólin eru okkar og allt sem fylgir þeim, dyr inn í töfra heim.

Jólin eru okkar og hvernig sem allt fer ég óska mér að eyða þeim með þér.

Í hugum flestra er samvera og góðar stundir með vinum og fjölskyldu það mikilvægasta þegar horft er til jólahátíðarinnar og aðdraganda hennar. Því er tíminn framundan svo mikilvægur til að treysta fjölskyldu- og vinabönd, endurtaka gamlar hefðir og skapa nýjar minningar.

Jólin eru líka tími til að láta eftir sér hvíld og gera vel við sig í mat og drykk.

Flestir hafa miklar væntingar til hátíðanna og því er nauðsynlegt að minna sig reglulega á að slappa aðeins af og forgangsraða hlutunum. Það þarf ekki allt að vera fullkomið og við eigum ekki að auka álagið á okkur með því að ætlast til þess. Jólin koma með sínum hátíðleika, dásamlegu hefðum og venjum, hvort sem það náðist að pússa alla spegla og skúra öll gólf eða ekki. En hvernig er best að skapa góðar samverustundir og njóta hátíðanna sem best?

Ljósadýrð og jólatónlist Jólin hér á Íslandi standa yfir í mesta skammdeginu, því er yndislegt að lýsa upp tilveruna með jólaljósum jafnt utan dyra sem innan fyrir heimilisfólk, sem og gesti og gangandi.

Eins er tilvalið að skapa gott andrúmsloft heima fyrir með kertaljósum og

Útgefandi: Kvenfélagasamband Íslands. 4. tölublað, 74. árgangur, nóvember 2023.

Tímaritið Húsfreyjan kemur út fjórum sinnum á ári: Í febrúar, maí, september og nóvember. Húsfreyjan er gefin út bæði á pappír og rafrænt. Hvert blað kostar í lausasölu 1.990 kr. Áskrift 2024 mun kosta 6.900 kr. m. vsk. og hvert blað í lausasölu 2.250 kr frá og með fyrsta tölublaði 2024. Útgáfustjórn: Björg Baldursdóttir formaður, Garðabæ, Magðalena Jónsdóttir gjaldkeri, Rangárþingi eystra, Eva Hilmarsdóttir, Eyjafirði, Guðrún Þóranna Jónsdóttir, Selfossi og Þóra Sverrisdóttir, A-Húnavatnssýslu.

Til vara: Guðný Valberg, Rangárþingi og Linda B. Sverrisdóttir, Borganesi.

Ritstjóri: Sigríður Ingvarsdóttir, singvarsd@gmail.com.

Viltu gerast áskrifandi?

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

inni-seríum, því jólin eru jú „kertaljós og knús“. Þar sem kuldatíð ríkir yfirleitt á þessum tíma eru heitir drykkir og ilmur af nýbökuðu bakkelsi einnig sérlega freistandi. Flestir hafa gaman af því að gera eitthvað saman í eldhúsinu, því er auðvelt að skapa góðar stundir við bakstur á smákökum eða brauði.

Auðvelt er að útbúa heimagerðar gjafir í eldhúsinu, með því að setja smákökur, heimagert konfekt, sultur eða aðrar afurðir í fallegar umbúðir og gefa þeim sem okkur þykir vænt um. Oft er samverustundin við að útbúa gjafirnar ekki síður mikilvæg.

Ekki má gleyma tónlistinni, en tónlist er mjög áhrifarík til að skapa gott andrúmsloft og á þessum árstíma er yndislegt að velja jólatónlist sem hæfir stemmingunni hverju sinni.

Njótum líðandi stunda með þeim sem eru okkur kærir, drögum fram gamlar en notalegar hefðir, og sköpum töfrandi stundir með kertaljósi, kakói og konfekti. Ég sendi lesendum Húsfreyjunnar mínar bestu óskir um gleðiríka jólahátíð. Megi nýja árið verða ykkur heillaríkt og færa ykkur gæfu, góða heilsu og hamingju.

Sigríður Ingvarsdóttir, ritstjóri Húsfreyjunnar

Prófarkalesari: Björg Baldursdóttir. Ábyrgð: Kvenfélagasamband Íslands.

Auglýsingar: Kvenfélagasamband Íslands, husfreyjan@kvenfelag.is, sími 552 7430, husfreyjanauglysingar@gmail.com.

Kvenfélagasamband Íslands: Hallveigarstaðir Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Netfang: kvenfelag@kvenfelag.is. Heimasíða: www.kvenfelag.is. Sími 552 7430.

Ljósmyndari Húsfreyjunnar: Silla Páls - www.mirrorrose.com.

Umbrot og prentun: Prentmet Oddi á Selfossi - Umhverfisvottuð prentsmiðja.

Húsfreyjan er prentuð á umhverfisvænan pappír.

Þú getur skráð þig í áskrift inni á husfreyjan.is eða hringt í síma 552 7430.

AN SV

S MERK

Prentgripur 1041 0858

IÐ

5

VIÐTAL

Eltingaleikurinn við veraldlega hluti er tilgangslaus Innri ró og friður er það sem skiptir máli Hlín Mainka Jóhannesdóttir

H

Texti: Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir: Silla Páls

lín Mainka Jóhannesdóttir er fædd og uppalin í Þýskalandi en segja má að íslenski hesturinn hafi dregið hana til Íslands og hér á landi hefur hún búið í 27 ár, þar af 20 ár í Skagafirði, þar sem hún býr nú ásamt indverskum eiginmanni sínum og hestunum. Hlín á tvö uppkomin börn úr fyrra sambandi. Hlín er búfræðingur og tamningamaður, með BS gráðu í reiðmennsku og reiðkennslu og mastersgráðu MBA í ferðamála - og afþreyingarrekstri, hún er fulllærður jógakennari og er ansi góð í að járna hesta að eigin sögn. Í dag rekur hún fyrirtækið Yogihorse sem hefur vaxið ævintýralega á undanförnum 5 árum. Íslenski hesturinn áhrifavaldur Hlín er fædd og uppalin í Þýskalandi og þar kynntist hún íslenska hestinum fyrst.

Allt frá 12 ára aldri hefur hún komið að þjálfun íslenskra hesta. Það var í raun íslenski hesturinn sem dró Hlín til Íslands því hún vildi kynnast heimalandi hans.

Fyrst kom hún, 19 ára gömul, til landsins í sumarvinnu í 7 vikur og varð að eigin sögn ástfangin af landinu. Hún fór þó aftur til Þýskalands til að kára stúdentinn en var mætt aftur til landsins árið 1996, strax að námi loknu og þá alflutt.

Flótlega var stefnan tekin í tamninganám á Hólum. Til að vera gjaldgeng í nám á Hólum þurfti ég að læra íslensku og safna meiri reynslu í tamningu ungra hesta. Því fór ég að vinna hálfan daginn 6

við að temja hesta og hálfan daginn að passa börn. Þetta var fínasta combo, þarna öðlaðist ég nauðsynlega tamningareynslu og hvergi er betra að læra íslensku en af börnum.“ Hlín útskrifaðist sem búfræðingur og FT tamningamaður frá Hólum ´98.

Snemma í Íslandsdvölinni kynntist Hlín íslenskum manni og fór í sambúð með honum. Eftir námið á Hólum flutti hún með honum í Borgarfjörð þar sem hann stundaði nám á Hvanneyri en hann var einnig í hestum. Þar starfaði Hlín sjálfstætt sem tamningamaður. Það hafði alltaf blundað í henni að vera í hestunum, en tengjast einnig kennslu svo hún ákvað svo að fara í Háskóla Íslands í þýskunám til að geta orðið þýskukennari.

Starfsmaður, nemandi og kennari á Hólum ,,Leiðin lá síðan til Svíþjóðar í einn vetur þar sem dóttir mín kemur í heiminn en barnsfaðir minn stundaði nám þar. ,,Þegar við fluttum aftur heim frá Svíþjóð fékk hann atvinnutilboð frá Hólum og við fluttum í Skagafjörðinn árið 2003.“ Lífið tekur stundum aðra stefnu en ætlað var og fór Hlín ekki að kenna þýsku heldur ferðamálafræði við Hólaskóla. Þar var hún í 7 ár og segist hafa lært mjög margt á þeim tíma sem hefur komið að gagni síðar.

Á Hólum kom seinna barnið í heiminn og Hlín fór í MBA nám í ferðamála- og afþreyingarrekstri þar sem hún útskrifaðist árið 2006. Hún varð síðan lektor við ferðamáladeild Háskólans á Hólum í hlutastarfi en var samhliða því í hálfu starfi við tamningar. Árið 2010 hóf hún nám við hestafræðideild Háskólans á Hólum og útskrifaðist með BA-gráðu í reiðmennsku og reiðkennslu í maí 2013. Eftir útskrift vann hún eitt ár við þjálfun og tamningar við stórt ræktunarbú í Skagafirði. Þá tók hún við kennslu í reiðkennslufræði, knapaþjálfun og umsjón með Knapamerkjum hjá Háskólanum á Hólum og vann við það til ársins 2018. Hún segist því vera búin að vera mikið tengd háskólanum á Hólum í gegnum tíðina sem starfsmaður, nemandi og kennari.

Einmana á krossgötum Hlín segir að í gegnum árin hafi mikið verið að gera; hún kenndi, lærði, tamdi og ól börnin upp. Maðurinn hennar var á tímabili í doktorsnámi og því talsvert fjarverandi. Hún hefði upplifað sig dálítið einmana og uppgefna og var orðin þreytt á að vera með svo mörg járn í eldinum. Árið 2018 skyldu leiðir hennar og barnsföður hennar. ,,Þá stóð ég í raun allslaus“.

Hlín hafði stofnað fyrirtækið Lynghorse árið 2014. En undir því merki rak hún reiðskóla og bauð upp á námsmiðHúsfreyjan 4. tbl. 2023

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

7

aðar hestaferðir, þar sem blandað var saman reiðtúrum í fallegu umhverfi og kennslu. Í kennslu sinni við Háskólann á Hólum kenndi Hlín líkamsþjálfun fyrir knapa. ,,Þar uppgötvaði ég hversu öflug jógaiðkun er til að bæta reiðmennsku og ég vildi gjarnan læra meira um jóga til að geta miðlað til knapa. Þar sem ég var stödd á vissum krossgötum í lífinu ákvað ég að venda kvæði mínu í kross og fara í einn mánuð til Indlands til að læra að verða jógakennari. Hlín hafði stundað jóga um nokkurra ára skeið.

Hlín segir að hún hafi slegið tvær flugur í einu höggi með Indlandsförinni.

Hún hafi lagt upp í þessa langferð til róta jógaiðkunar til að læra af þeim bestu, en ekki síður til að taka til innra með sér og finna sinn eigin tilgang í lífinu. ,,Þetta var dásamlegur tími og þessi ferð breytti lífi mínu og sneri viðhorfi mínu til lífsins um 180 gráður. Mér varð ljóst að eltingaleikurinn við veraldlega hluti er tilgangslaus. Innri friður og ró er það sem skiptir máli ásamt því að vera innan um fólk sem manni líður vel með, gefur frá

8

sér jákvæða strauma og tekur manni eins og maður er.“ Eftir ferðina til Indlands fór Hlín að taka meira að sér kennslu í reiðmennsku í Þýskalandi og þannig byggðust upp mikil tengsl við fólk sem einnig hafði áhuga á að koma til Íslands, sem síðar varð grundvöllurinn að “Yogihorse” ferðunum.

Jóga, reiðmennska og hreinn matur ,,Þjóðverjar hafa mikinn áhuga á íslenska hestinum og vilja koma hingað til lands til að læra um íslenska hestinn, þjálfa sig og upplifa íslenska náttúru á hestbaki. Árið 2018 bauð ég fyrst upp á vikudvöl fyrir þýskumælandi gesti þar sem fléttuð er saman reiðmennska og jóga fyrir hestamenn. Þessi ferð seldist upp á augabragði. Í kjölfarið bauð ég einum kennara mínum frá Indlandi til Íslands til að aðstoða mig og styðja við jóga-hluta ferðanna. Indverski kennarinn Manoj er bæði jógakennari og kokkur og eldar fyrir hópana mjög hollan og góðan mat.

Segja má að þessar ferðir hafi algjör-

lega slegið í gegn. Gestir dvelja hér í Skagafirðinum í eina viku, byrja daginn á jóga, síðan er skipst á reiðkennslu og námsmiðuðum reiðtúrum og snæddur einstaklega góður og hreinn matur“. Árið 2021 hætti Hlín alveg að starfa á Hólum til að helga sig eingöngu starfsemi fyrirtækisins sem nú ber nafnið Yogihorse. Allt sumarið er alveg undirlagt af þessum ferðum og gestir eru yfir höfuð mjög ánægðir með dvölina enda margir þeirra sem koma aftur og aftur.

Hlín segir að henni þyki mikilvægt að dreifa þekkingu sinni á uppbyggilegri þjálfun hestsins. ,,Það er mikilvægt að hafa ekki hestinn eingöngu sem ferðamáta heldur einnig sem dansfélaga eða „teampartner“. Mín sérstaða er að fólk ríði hestinum á uppbyggilegan hátt og það eru mjög margir Þjóðverjar sem vilja bæta kunnáttu sína hvað það varðar.“ Hlín á 25 vel þjálfaða skólahesta sem hún notar í þetta starf. ,,Íslenski hesturinn er mjög sérstakur.

Hann er mjög náttúrulegur og hefur sérstakan karakter. Hann er góður vinur en getur einnig verið afar sjálfstæður og

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

virkur. Gangtegundirnar eru einnig sérstakar. Fyrst og fremst er það karakterinn sem gerir hann svona aðlaðandi. Það er fyrirhöfn að öðlast traust hans, en ef það tekst áttu vin til eilífðar“ segir Hlín. Ástin blómstrar Samvinnan við indverska jógakennarann Manoj gekk það vel að þau Hlín uppgötvuðu ást til hvors annars og eru gift í dag. Manoj kann mjög vel við sig á Íslandi og er mikið náttúrubarn. Hann vissi ekkert um íslenska hestinn fyrr en hann kom í fyrsta skipti til Íslands, þá í 6 vikur. Það kom fljótt í ljós að Manoj var góður hestamaður frá náttúrunnar hendi. Hann er frá suður Indlandi þar sem alltaf er mikill hiti, en hann hafði alltaf langað að upplifa árstíðir og snjó.

Covid gerði Hlín og Manoj erfitt fyrir líkt og fleirum þar sem þau voru í sitt hvoru landinu og gátu ekki ferðast á milli í 11 mánuði. En þá kom líka í ljós að svona vildu þau ekki hafa lífið þ.e. í sitt hvoru lagi og ákváðu þau því að taka skrefið og giftast. Það skapaðist tækifæri til heimsókna í dimmasta skammdeginu árið 2020, en þá kom Manoj til landsins og dvaldi í 3 mánuði. Þau Hlín og Manoj giftu sig á Indlandi í janúar 2022 og í kjölfar þess fluttist Manoj til Íslands. Hann á þó enn og rekur jógaskóla í Indlandi og þangað fara Hlín og Manoj og dvelja í þrjá mánuði í svartasta skammdeginu hér á landi.

Spennandi tímar framundan Hlín segir að framtíðin sé björt. ,,Starfsemin er að festast í sessi og ferðirnar afar vinsælar. Þýska sjónvarpið er nýbúið að vera við myndatökur hjá okkur og fólk hefur verið duglegt að dásama ferðirnar okkar á samfélagsmiðlum“.

Hlín segir að reynsla sín sé sú að Ísland opni fólk. ,,Fólk sem býr og starfar víða í Evrópu lifir oft með svo miklu stressi dags daglega. Landið okkar hefur róandi áhrif og því er gott að finna sjálfan sig hér í íslenska víðerninu og fallegu náttúrunni. Síðan er samveran með íslenska hestinum einstök. Margir gestir okkar segja að líf þeirra sé ekki hið sama eftir viku með okkur. Mjög margir endurskoða afstöðu sína gagnvart bæði vinnu og fólki. Margir hafa talað um að þeir finni betur hvað það er sem máli skiptir í raun og veru.“ segir Hlín að lokum.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

9

FALLEGIR JÓLA- OG ÁRAMÓTADRYKKIR

Gómsætir og gleðja augað Í

aðdraganda jóla sem og yfir hátíðirnar er gaman að bjóða upp á ljúffenga og fallega drykki, skreytta með hátíðlegu ívafi þegar fjölskylda og vinir koma saman. Það fer eftir samsetningu gesta og tilefnum hverskonar drykki boðið er upp á, heita eða kalda, áfenga eða óáfenga. Það er alls ekki vandasamt að útbúa flotta og spennandi drykki, hvort sem um er að

ræða heita eða kalda drykki, áfengislausa kokteila eða spennandi bollur sem höfða jafnt til ungu kynslóðarinnar sem og til þeirra sem eldri eru.

Meðfylgjandi eru nokkrar uppskriftir af ýmsum drykkjum, bæði hefðbundnum og óhefðbundnum sem þykja eiga einstaklega vel við þessa árstíð.

11

13 12

Texti: Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir: Silla Páls

14

15

15

10

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Jólaglögg

Á aðventunni þegar kuldinn virðist ná að lauma sér inn um allar yfirhafnir er dásamlegt að ylja sér á bragðgóðum bolla af jólaglöggi og finna kryddilminn sem því fylgir. Glöggið bragðast einstaklega vel með piparkökum og jafnvel gráðosti.

Jólaglögg (óáfengt) 500 ml granateplasafi 25 g flórsykur Handfylli af frosnum brómberjum 250 ml eplasafi 1 kanilstöng 1 stjörnuanis 4 negulnaglar Húsfreyjan 4. tbl. 2023

3 svört piparkorn 1 appelsína skorin í fernt Setjið granateplasafann, sykurinn, brómberin og eplasafann í pott. Bætið kanil, stjörnuanis, negulnöglum, piparkornum og appelsínu út í. Hitið varlega að suðu. Bragðið m.t.t. sætu og setjið svo í hitaþolin glös eða könnur.

Jólaglögg (áfengt) 750 ml flaska af rauðvíni 500 ml eplacider 4 msk hunang 1-2 kanilstangir

2 stjörnuanís 4 negulnaglar 4 msk koníak Rúsínur 1 appelsína skorin niður í sneiðar Setjið öll innihaldsefni fyrir utan appelsínu og rúsínur í pott. Hitið á lágum hita í 20 mínútur án þess að upp komi suða.

Kryddin sigtuð frá og drykkurinn settur í hitaþolin glös eða könnur. Rúsínum bætt út í eftir smekk. Appelsínusneið og kanelstöng til skrauts.

11

Eggjapúns

Víða um heim er þessi klassíski rjómakokteill hluti af jólahaldinu. Hefð er fyrir því í sumum fjölskyldum að bjóða upp á eggjapúns á ákveðnum dögum t.d. Þorláksmessu eða jóladag. Flest höfum við eflaust horft á bíómyndir þar sem boðið er upp á þennan drykk. Ég mæli því með óáfengu útgáfunni af eggjapúnsi fyrir alla fjölskylduna þegar horft er á góða jólamynd saman t.d. Christmas Vacation en í þeirri mynd er eggjapúnsinn borinn fram í hreindýraglösum.

Eggjapúns (óáfengur) 1 vanillustöng, klofin og fræin skafin úr 4 eggjarauður 100 ml hlynsýróp 100 ml rjómi 500 ml mjólk Ísmolar

12

Setjið vanillufræin í stóra skál. Bætið við eggjarauðunum og hlynsýrópi og hrærið með töfrasprota (eða setjið í blandara) þar til það er orðið ljóst, í u.þ.b. 2-3 mínútur. Bætið við rjóma og mjólk og hrærið aftur þar til þetta hefur blandast. Bætið ísmolum út í blönduna og blandið varlega saman. Hellið síðan eggjapúnsinum í fallega könnu eða þau glös sem á að bera það fram í.

Eggjapúns (áfengur) 1 vanillustöng, klofin og fræin skafin úr 4 egg, skilin 100 ml hlynsíróp 100 ml rjómi 500 ml nýmjólk 100-150 ml brandý Ísmolar

Setjið vanillufræin í stóra skál. Bætið við eggjarauðunum og hlynsýrópi og hrærið með töfrasprota (eða setjið í blandara) þar til það er orðið ljóst, í u.þ.b. 2-3 mínútur. Bætið við rjóma, mjólk og brandý og hrærið aftur þar til þetta hefur blandast. Setjið blönduna í púnsskál. Þeytið síðan eggjahvíturnar þar til þær eru komnar með mjúka áferð. Setjið þriðjung af eggjahvítunni í mjólkur- og rjómablönduna í púnsskálinni, bætið síðan við afgangnum af þeyttu eggjahvítunni. Blandið varlega saman þar til eggjapúnsinn er loftkenndur og mjúkur.

Kælið þar til hann er tilbúinn til að bera fram. Drykkurinn geymist í allt að einn dag í kæli. Rétt áður en púnsinn er borinn fram, skal bæta við ísmolum, hræra svo varlega og setja í fallega könnu eða þau glös sem á að bera það fram í.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Trönuberja-sangria

Sangria minnir okkur kannski meira á sumar og sól á suðrænum ströndum heldur en jólahátíðarhöld, en sangria er einnig hægt að gera með jólalegu ívafi með því að bæta trönuberjasafa og trönuberjum við hana og skreyta á viðeigandi hátt. Óáfenga útgáfan af þessum einstaklega bragðgóða og fallega drykk sómir sér vel í hvaða samkomu sem er, jafnt að degi sem kvöldi og fyrir alla aldurshópa.

Trönuberja-sangria (óáfengur) 4 bollar trönuberjasafi 2 bollar appelsínusafi 3 bollar engiferöl 3 appelsínur 1 bolli frosin trönuber / berjablanda Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Kanilstangir og ferskt rósmarín til skreytinga Ísmolar Sneiðið niður tvær appelsínur og setjið í skál/könnu ásamt berjum.

Hellið trönuberjasafa og appelsínusafa yfir ávextina og að lokum engiferöli.

Blandið varlega saman og setjið í falleg glös ásamt ísmolum og skreytið t.d. með kanilstöng, appelsínu og rósmarín.

Trönuberja-sangria (áfengur) 325 ml rósavín 250 ml trönuberjasafi 50 ml brandý 1 kanelstöng

1 teskeið flórsykur 1 sítróna, niðursneidd 250 ml límonaði 100 gr frosin trönuber 2 rósmarínstilkar Ísmolar Settu rósavínið, trönuberjasafann og brandý í könnu með kanilstöngunum, sykrinum og helmingnum af sítrónusneiðunum. Settu í ísskáp í 1 klst til kælingar.

Bættu við límonaðinu, síðan trönuberjunum, rósmarín og afgangnum af sítrónunum og handfylli af ís. Borið fram í fallegum glösum og fyllt upp með ís.

13

Heitt súkkulaði í hátíðarbúningi

Hátíðleg útgáfa af heitu súkkulaði með ilmi af piparmintu. Að sjálfsögðu eru herlegheitin toppuð með þeyttum rjóma og jafnvel smá súkkulaðispæni, sykurpúðum og/eða öðru skrauti s.s. After eight eða piparmintubrjóstsykursmulningi.

Heitt súkkulaði með piparmintu 1 bolli vatn 100 g dökkt súkkulaði 100 g Pipp súkkulaði 1 líter mjólk ¼ tsk salt 1 tsk púðursykur Þeyttur rjómi Vatnið er hitað í potti og súkkulaði leyst upp í því. Mjólk, sykur og salti bætt við og hitað að suðumarki. Ath. Einnig er gott að skipta út Pipp súkkulaði fyrir aðrar bragðtegundir s.s. karamellusúkkulaði.

Súkkulaðið sett í falleg glös eða könnur. Þeyttur rjómi settur ofan á og glasið skreytt.

Heitt Baileys súkkulaði 2 bollar nýmjólk 100 gr dökkt súkkulaði 60 ml Baileys Original Irish cream ¼ tsk salt 100 ml þeyttur rjómi Hitið mjólkina við vægan hita í potti ásamt súkkulaðinu þar til það er leyst upp. Bætið líkjörnum út í. Drykkurinn má alls ekki sjóða.

Hellið súkkulaðinu í falleg glös, könnur eða bolla og bætið þeytta rjómanum ofan á.

BÖKUM BETRA SAMFÉLAG Frábærar svuntur til sölu fyrir alla hjá Kvenfélagasambandi Íslands. Kjörnar til jólagjafa eða fyrir þig í bakstur og matargerð heima á aðventunni og árið um kring. Fáanlegar í grænu, bleiku, bláu og svörtu.

VERÐ: 5.800 KR. Pantið og fáið sent: kvenfelag@kvenfelag.is eða sími 552 7430

14

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Áramótakokteilar

Á gamlárskvöld er tilvalið að bjóða upp á fallega, frískandi og bragðgóða kokteila hvort sem um er að ræða fordrykk fyrir hátíðarmatinn eða síðar um kvöldið t.d. með áramótaskaupinu.

Hægt er að setja hefðbundna kokteila í hátíðlega búninga ef hugarflugið fær að njóta sín í skreytingum og vali á glösum.

Meðfylgjandi eru uppskriftir af tveimur klassískum kokteilum þ.e. Mohito og Pina Colada sem báðir eru settir hér í hátíðarbúninga.

Hvítur jóla mohito (óáfengur) 1 bolli kókosmjólk 4 tsk sykur fersk myntulauf 2 msk. sítrónu/lime safi Ísmolar Sódavatn Kremjið myntulaufin í sítrónusafa og

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

sykri þar til myntan hefur brotnað niður.

Setjið blönduna ásamt kókosmjólk og ísmolum í blandara. Hellið í glös og bætið sódavatni við. Skreytið með ferskri myntu og t.d. granateplum eða rifsberjum.

Pina colada (óáfengt) 1 dós kókóshneturjómi (Coconut Cream) 250 ml ananassafi með kókos 1 msk púðursykur ferskur eða frosinn ananas Ísmolar

Hvítur jóla mohito (áfengur) ¾ bolli sítrónu/lime safi Fersk myntulauf ½ bolli sykur 1 bolli ljóst romm 1 bolli kókosmjólk Sódavatn

Setjið allt hráefni í blandara og hrærið í ca. 2 mínútur.

Hellið í falleg glös og skreytið.

Kremjið myntulaufin í sítrónusafa og sykri þar til myntan hefur brotnað niður.

Setjið blönduna ásamt kókosmjólk, rommi og ísmolum í blandara. Hellið í glös og bætið sódavatni við. Skreytið með ferskri myntu og t.d. granateplum eða rifsberjum.

Pina colada (áfengt) 3 cl ljóst romm 3 cl Malibu 6 cl. ananassafi með kókos 6 cl. kókóshneturjómi (Coconut Cream) Ferskur eða frosinn ananas Ísmolar Setjið allt hráefni í blandara og hrærið í ca. 2 mínútur.

Hellið í falleg glös og skreytið.

15

HANDVERK

Lítið og krúttlegt borgar ekki reikningana!

Umsjón: Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

Guðrún Bjarnadóttir Guðrún Bjarnadóttir, náttúrufræðingur, rekur Jurtalitunarvinnustofuna Hespuhúsið rétt fyrir utan Selfoss á Suðurlandinu. Þó Guðrún sé á kafi í handverkinu í dag þá var það ekki ætlun hennar að vinna við handverk þegar hún “yrði stór” en hún reyndi að forðast handverkið í áratugi þar sem báðar systur hennar unnu við handverk eða listir og hún vildi ekki gera eins.

En þegar horft er til baka þá átti ég aldrei séns á að gera neitt annað.

Amma kenndi mér að þekkja gróðurinn, mamma var handavinnukennari, ég lærði landbúnaðarfræði og elska náttúruna, íslensku sauðkindina og ullina.

Jurtalitun sameinar þetta allt saman og á vinnustofunni þá fæ ég einnig útrás fyrir kennsluþörfina en ég elska að kenna og kenndi grasafræði og fleira við Landbúnaðarháskóla Íslands um tíma.

Jurtalitunin er í rauninni áhugamál sem ég missti stjórn á, það tók öll völd og hefur ráðið mínu lífi núna í nær 15 ár. Jurtalitunin er svo skemmtileg náttúrufræði og auðvelt að vekja áhuga fólks á náttúrunni með fræðslu um litina.

Jurtalitun skapar skemmtilegan og fjölbreyttan lífstíl þar sem ég fæ að vera úti í náttúrunni að tína jurtir og svo er það jurtalitunarferlið sem tekur nokkra daga og ég fæ aldrei nóg af. Opna vinnustofan gefur tækifæri til að hitta alls konar skemmtilegt fólk, Íslendinga og erlenda ferðamenn, sauðfjárbændur og handverksfólk.

Upphafið í Borgarfirði En til að gera langa sögu stutta þá byrjaði ég að lita þegar ég var að skrifa mastersritgerðina mína um hvernig við 16

nýttum gróðurinn í gamla daga. Ritgerðin fór alveg úr böndunum og varð allt of löng því ég gat ekki hætt að skrifa og á sama tíma var ég farin að kenna á fullu við Landbúnaðarháskólann og byrjaði á þessum tíma að lita. Ég náði ekki að prjóna úr öllu bandinu sjálf og

þurfti að losna við það.Ég fór á sveitamarkað þar sem ég seldi bandið og upp frá því fór fólk að hringja í mig heim og biðja um að sjá í pottana hjá mér. Þannig þróaðist þessi hugmynd um opna vinnustofu þar sem fólk getur fræðst um gamla handverkið, kíkt í pottana og keypt band Húsfreyjan 4. tbl. 2023

og tengdar vörur. Á þessum tíma var ég í Borgarfirði, alsæl með litla vinnustofu hjá húsinu mínu uppi við Andakílsárvirkjun. Lífið var ljúft, ég kenndi á veturna og vann við handverkið á sumrin. Eiginlega var lífið orðið aðeins of mikil endurtekning á sama ljúfa lífinu ár eftir ár og ég var orðin aðþrengd með pláss og tækifæri. Ég fór að hugsa handverkið sem heilsársatvinnu og þá þurfti ég að komast nær ferðamönnunum, flutti á Suðurlandið árið 2019, gerði upp gamalt hænsnahús og hef því gott pláss fyrir gesti, lager og þurrk­aðstöðu.

Vinnustofan var tilbúin um vorið 2020 en þá lokaði landið út af Covid svo fyrstu tvö árin voru dálítið erfið þar sem ég hafði tekið mikla fjárhagslega áhættu með þessum flutningum, en ég var alltaf með Plan B og það virkaði svo ég komst ágætlega í gegnum þessa tíma.

Handverk sem atvinna til framfærslu Í upphafi Hespuhússins sagði ég alltaf að þetta mætti aldrei snúast um peninga heldur að viðhalda gömlum hefðum og fræða um náttúna. Í dag hef ég snúið þessu mottói við. Þetta snýst um peninga. Það verður að sýna handverkinu og þekkingunni þá virðingu að það sé hægt að lifa af því og það sé verðlagt eðlilega miðað við tíma. Hjá mér er handverkið ekki áhugamál til hliðar við aðra vinnu heldur er þetta mín aðalvinna og ég þarf að framfleyta mér sjálf og borga reikningana og mína skatta. Af einhverjum ástæðum hefur handverkið fallið niður í gegnum áratugina, virðingin dalað og verðmætið minnkað en á sama tíma er settur 24% vsk á handverk, sem er algjörlega galið og gerir það vonlaust að verðleggja vöruna svo vel sé. Viðhorfið gagnvart handverki verður að breytast. Þegar ég ákvað að flytja á Suðurlandið með mína starfsemi þá fékk ég oft að heyra “En þá verður þetta ekki lítið og krúttlegt lengur.” Já nákvæmlega “lítið og krúttlegt borgar ekki reikningana”.

Hvers virði er „dauði tíminn“?

Ef maður hugsar um peysu sem tekur 40 klst að prjóna og er seld út úr búð á t.d. 80 þúsund krónur sem þykir líklega heldur hátt, þá reiknast mér til að prjónarinn fái innan við 1000 kr á klst, sem eru ekki ásættanleg laun. Verslunin Húsfreyjan 4. tbl. 2023

17

fær sitt, hráefnið kostar og vsk er 24%!!!

Lítið verður eftir fyrir þann sem vinnur vinnuna. Ef pípari prjónaði sömu peysu þá myndi peysan kosta vel yfir hálfa milljón og ef lögfræðingurinn minn prjónaði hana þá myndi hún slá í eina og hálfa milljón. En af því það er kona sem prjónar peysuna í ,,dauða tímanum” þá kostar hún bara 80 þúsund. Ef karlmaður vinnur í “dauða tímanum” þá heitir það yfirvinna!!!! Systir mín segir að það sé ekki til neitt sem heitir dauður tími nema þegar maður er dauður og þá gerir maður ekki mikið. Þessum hugsunarhætti þarf að breyta með fræðslu og samtali. Sjálf þarf ég að auka kjarkinn í verðlagningu.

Fræðandi spil og bækur Þegar ég er spurð hvað gerir þú? þá segi ég að ég vinni við handverk, já, lifi af handverki. En það er ekki satt, það eru draumórar. Í raun kemur mest af minni innkomu frá aukavörum sem eru, þegar búið er að skrifa þær og hanna, fjöldaframleiddar. Ég legg mikla vinnu í hönnun og skriftir en eftir það er bara pantað meira. Þessar vörur eiga allar að fræða um náttúruna og gamla tíma, t.d. bókin mín sem ég skrifaði upp úr MSc ritgerðinni minni um hvernig við nýttum gróðurinn í gamla daga. Bókin er til á íslensku og ensku. Á Covid tímum þá kom enginn á vinnustofuna heldur sátu allir heima og púsluðu og prjónuðu svo ég útbjó púsluspil með mynd af bandinu mínu sem einnig hefur fræðsluefni. Spilin mín hafa einnig notið vinsælda en það eru Flóruspilin og Fuglaspilið þar sem spilaður er veiðimaður með blómum eða fuglum og fræðst um teg-

18

undirnar í leiðinni, og svo eru það litlu spilin sem eru samstæðuspil, einfaldari útgáfa einungis með nöfnum tegundanna, hugsað fyrir byrjendur og börn.

Hespuhúsið Til að draga saman hvað vinnustofan gengur út á í dag þá er það fyrst og fremst að halda úti fræðslu um gamla handverkið þar sem gestir geta kíkt við og skoðað í pottana. Ég lít svo á að þessi fræðsla um náttúruna sé mitt framlag til umhverfismála, að fá fólk til að taka eftir náttúrunni því það er svo mikilvægt að hafa þennan fókus, að sjá náttúruna og geta fylgst með breytingum á henni. Við höfum fjarlægst náttúruna í lífi og lífsstíl þó sem betur fer sé áhuginn að snúast til baka.

Vörurnar sem ég sel eru íslensk ull, einband og léttlopi sem er jurtalitað eftir gömum hefðum. Ég hef pakkningar með uppskriftum að verkefnum og uppskriftirnar eru á íslensku, ensku, frönsku og þýsku. Ég tek á móti allskonar hópum í fræðslu, innlendum saumaklúbbum, þýskum jeppakörlum, nemendahópum, amerískum eldriborgurum, erlendum prjónahópum og íslenskum fyrirtækjahópum í óvissuskemmtiferðum.. Allir hafa gaman af spjalli um íslenska náttúru og nytjar. Á vinnustofunni eru haldin námskeið í jurtalitun, spuna, prjóni og fleiru. Ég kenni ekki allt sjálf en á góða að hér í nágrenninu, sem ég er í samstarfi við.

Vinnudagurinn minn er fjölbreyttur, handverk, gestagangur, tölvuvinna, jurtatínsla og svo margt fleira. Þegar ég flutti á Suðurlandið þá var tilgangurinn að lengja ferðamnannatímabilið, sem hefur tekist, en nú eru fastir opnunartímar hjá mér a.m.k. 6 mánuði á ári en annars er enginn tími heilagur og hægt að kíkja við hvenær sem er, en þó best að hringja á undan sér. Eftir að róast á haustin þá tekur við sölutími á spilunum mínum fyrir jólin og loksins koma janúar og febrúar en þá gefst tími til að prjóna, hanna, hugsa og sofa.

Framtíðin Það eru mikil forréttindi að hafa fundið sína hillu í lífinu og geta lifað af því. Það tók mig tíma að að átta mig á því að handverkið var mín hilla og mitt líf. Það tók mig líka tíma að átta mig á því að handverkið verður að snúast um peninga og að peningar skapa hamingju.

Peningar kaupa ekki hamingju en það er góð tilfinning eftir erilsaman dag á vinnustofunni þegar það er aur í kassanum, ég næ enn einn mánuðinn endum saman og ég veit að þessir peningar voru búnir til með fræðslu, handverki og mikilli vinnu.

Lokaorðin tengjast framtíðarmarkmiðum mínum en það er að læra meira, fræða meira og græða meira. Já skammlaust segi ég græða meira en þá er tilgangurinn að ná að lifa af þessu til að geta bætt við fræðsluna og verkefnin en hugmyndirnar eru margar sem bíða eftir rétta tímanum til að blómstra.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Húfan Horn (Skessuhorn) Húfan er stílfærð úr barnapeysuuppskrift sem ég prjónaði fyrir löngu síðan. Peysan endaði á hausnum á mér í fíflagangi en kom mjög vel út sem húfa.

Seinna sá ég svipaðar útfærslur á förnum vegi og úr varð að ég setti saman mína útgáfu af þessari húfu.

Efni: Léttlopi, Litur A 50g (100 metrar) litur B og C 25g (50 metrar).

Hringprjónar 40 cm 4,5 og 40 cm 3,5 Uppskriftin er að húfu sem er medium til large.

Húfuna er hægt að gera víðari með því að fjölga umferðum eða þrengri með því að fækka þeim. Athugið að alltaf þarf að fjölga eða fækka um þrjá litagarða svo að litaraðirnar gangi upp. Einnig er hægt að gera húfuna dýpri eða grynnri með því að fjölga eða fækka lykkjum í litaröðum eða fjölga eða fækka umferðum með aðallit í lokin. Það er einn aðallitur og svo eru litir B og C. Aðalliturinn A er ríkjandi en þar á eftir kemur litur B og litur C er minnst notaður. Húfan, eins og uppskriftin er gefin upp, er 28 cm á dýpt og 46 cm breið en teygist.

Fitjið upp á prjóna 4,5 með lit C, 15 L, prjónið svo með næsta lit (B) út á enda og búið til 6 lykkjur (Sjá mynd 1) (nú eru alls 21 L á prjóninum) og prjónið til baka. Takið aðallit (Lit A), prjónið út á enda og búið til 10 L í viðbót (nú eru alls 31 L á prjóninum), prjónið til baka. Takið lit C og prjónið 15 L og til baka, takið lit B og prjónið 21 L og prjónið til baka, takið aðallitinn (lit A) og prjónið 26 L og til baka. Í annað hvert sinn eru skildar eftir 5 L af aðallit í toppinn og í annað hvert sinn eru allar lykkjurnar prjónaðar upp í topp með aðallit. Endurtakið þessa þrjá liti 27 sinnum (Alls 81 garður) Síðasti garðurinn er í aðallit. Hér má máta húfuna og velta fyrir sér hvort hún eigi að vera stærri eða minni og bæta þá við görðum eða fækka.

Síðasta umferðin á að vera með aðallit og hann er prjónaður út á enda og fellt er af á leiðinni til baka.

Saumið húfuna saman á samskeytum frá röngu með aðallit. Dragið saman lykkjurnar í toppinn. Ágætt er að ganga frá öllum endum í leiðinni. Nú þarf að taka upp lykkjur á jöðrunum með prjónum 3,5. (Sjá mynd 2). Lykkjurnar eru 81. Nú skal prjóna garðaprjón og því þarf að prjóna til skiptis slétt eina umferð og næstu umferð brugðið. Fyrsta umferðin er slétt. 3. umferð: Takið úr 6 lykkjur 7. umferð: Takið úr 6 L. 11. umferð: Takið úr 4 L (Alls 65 lykkjur eftir) Fellið af í 21. umferð sem er slétt umferð Þvoið, leggið á handklæði og klappið húfunni og mótið hana til og látið þorna.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

19

KVENFÉLAGASAMBAND ÍSLANDS

Samkennd og kærleikur

Texti: Jenný Jóakimsdóttir

F

ormannaráð Kvenfélagasambands Íslands hittist á 68. formannaráðsfundi á Hallveigarstöðum 21. október síðastliðinn. Var yfirskrift fundarins Gildi samvinnu.

Formannaráð er skipað formönnum þeirra héraðssambanda sem aðild eiga að KÍ og stjórn sambandsins. Á formannaráðsfundum eru málefni kvenfélaganna og sambandsins rædd, unnið að stefnumótun og málefni samfélagsins eru til umræðu. Vel var mætt á fundinn og áttu flest héraðssambönd fulltrúa á fundinum.

Fundurinn hófst að venju á skýrslu frá stjórn KÍ, en þar sagði Dagmar Elín Sigurðardóttir forseti KÍ frá því helsta sem stjórn hefur unnið að frá síðasta fundi.

Björg Baldursdóttir flutti þar næst skýrslu Húsfreyjunnar og hvatti konur til að nýta öll tækifæri til að kynna Húsfreyjuna sem víðast. Jenný Jóakimsdóttir starfsmaður KÍ og Leiðbeiningastöðvar heimilanna flutti skýrslu Leiðbeiningastöðvar heimilanna sem þessa dagana fagnar því 60 ára starfi sem Leiðbeiningastöðin hefur sinnt. Af því tilefni fór Jenný í skýrslunni yfir aðdraganda þess að Kvenfélagasambandið ákvað á sínum tíma að hefja þetta stóra verkefni sem Leiðbeiningastöðin hefur staðið fyrir í öll þessi ár. Heimasíða stöðvarinnar fær þúsundir heimsókna í viku hverri. Formenn héraðssambandanna sögðu því næst frá því helsta sem er að frétta af kvenfélögunum á sínum svæðum. Að loknu hádegisverðarhléi var Jenný Jóakimsdóttir með kynningu á starfi Alþjóðasamtaka dreifbýliskvenna (ACWW) sem KÍ er að aðili að. Jenný hvatti héraðssamböndin til að skoða að gerast beinir aðilar að samtökunum og flutti einnig fréttir og sýndi myndir frá heimsþingi ACWW sem haldið var í Kúala Lúmpúr í maí síðastliðnum.

Gyða Björg Jónsdóttir formaður sambands vestfirskra kvenna og Dagmar Elín Sigurðardóttir forseti KÍ sögðu frá undirbúningi 40. landsþings KÍ sem haldið verður á Ísafirði 11. – 13. október 2024. Yfirskrift þingsins verður Valkyrjur milli fjalls og fjöru. Hægt verður að byrja 20

að skrá sig á þingið í ársbyrjun 2024 á heimasíðunni kvenfelag.is Á fundinum var einnig kosin nefnd til að fara yfir lög Kvenfélagasambandsins og undirbúa þær lagabreytingar sem nauðsynlegt er að leggja fyrir landsþingið á næsta ári. Í nefndinni sitja; Dagmar Elín Sigurðardóttir, forseti KÍ, Helga Magnúsdóttir ritari KÍ, Ása Steinunn Atladóttir formaður Kvennasambands Reykjavíkur, Guðbjörg Ósk Jónsdóttir formaður Sambands austur skaftfellskra kvenna og Sólveig Þórðardóttir formaður Sambands sunnlenskra kvenna.

Að sjálfsögu var sér dagskrárliður til að ræða Kvennaverkfallið, farið var yfir aðkomu Kvenfélagasambands Íslands að deginum og þeirra kvenfélagskvenna sem lagt hafa á sig vinnu við undirbúning viðburða víða um land í tengslum við daginn.

Umræður voru um ályktun fundarins sem er eftirfarandi: 68. formannaráðsfundur Kvenfélagasambands Íslands haldinn á Hallveigarstöðum 21. október 2023 lýsir yfir áhyggjum sínum vegna vaxandi ofbeldis meðal barna og ungmenna.

Fjölskyldan er það dýrmætasta sem við eigum og gott er að geta einnig átt trausta félaga hvort sem um börn eða fullorðna er að ræða. Til þess að skapa meira jafnvægi í samskiptum þarf fjölskyldan að gefa sér tíma saman án utanaðkomandi truflana. Þær skelfilegu fréttir sem við heyrum um þessar mundir, að börn og unglingar

séu að ráðast á og beita aðra einstaklinga ofbeldi, þarf að taka alvarlega og bregðast skjótt við slíkri hegðun. Í umhverfi okkar er gríðarlegt áreiti af samfélagsmiðlum og mikið sýnt af ofbeldi sem á aldrei að líðast.

Fundurinn hvetur jafnt fjölskyldur, forráðamenn og skóla til að taka höndum saman og vinna markvisst að því að börn og unglingar fái að njóta áhyggjulausrar æsku, þar sem samkennd og kærleikur ráða ríkjum. Það er besta veganestið sem hver einstaklingur fær út í lífið Fundarstjóri var varaforseti KÍ, Eva Björk Harðardóttir.

Að loknum formannaráðsfundi var fulltrúum fundarins boðið í móttöku á vegum Kvenfélagasambandsins þar sem 60 ára starfi Leiðbeiningastöðvar heimilanna var fagnað.

Eva Björk Harðardóttir fundarstjóri.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Fv: Birgit Schov, Kristín Snorradóttir, Linda B. Sverrisdóttir, Guðbjörg Ósk Jónsdóttir, Ása Erlingsdóttir, Una María Óskarsdóttir, Þórný Jóhannsdóttir, Friðrika Baldvinsdóttir, Guðrún Þórðardóttir, María S. Sigurbjörnsdóttir, Margrét Guðjónsdóttir, Jóhanna Lilja Þrúðmarsdóttir, Helga Guðmundsdóttir, Jenný Jóakimsdóttir, Hjördís Árnadóttir og Ása Steinunn Atladóttir.

K

Móttaka í tilefni 60 ára afmælis

venfélagasamband Íslands fagnaði 60 ára starfi Leiðbeiningastöðvar heimilanna í móttöku sem var haldin í samkomusal Hallveigarstaða að loknum formannaráðsfundi laugardaginn 21. október sl. Meðal gesta voru fyrrum starfsmenn stöðvarinnar ásamt formannaráði KÍ, heiðursfélögum og fyrrum forsetum KÍ.

Veislustjóri í móttökunni var Eva

Til sýnis í móttökunni var ýmislegt efni sem tengist sögu Leiðbeiningastöðvar heimilanna, meðal annars þessi kistill sem geymir ýmislegt sem heimilisráðunautar KÍ fóru með um landið áður en Leiðbeiningastöð heimilanna tók til starfa.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Björk Harðardóttir. Jenný Jóakimsdóttir starfsmaður KÍ og Leiðbeiningastöðvarinnar flutti hátíðarræðu og fór þar yfir sögu Leiðbeiningastöðvarinnar og skálað var fyrir þeim konum sem höfðu lagt

til stofnun stöðvarinnar fyrir 60 árum. Í boði voru góðar veitingar og tónlistaratriði. Kristín Ragnhildur Sigurðardóttir sópran flutti nokkur lög við undirspil Arnhildar Valgarðsdóttur, píanóleikara.

21

Texti: Jenný Jóakimsdóttir

Frá vinstri: Jenný Jóakimsdóttir starfsmaður KÍ og Leiðbeiningastöðvar heimilanna, Dagmar Elín Sigurðardóttir forseti KÍ, Guðrún Þórðardóttir fv. forseti KÍ, Una María Óskarsdóttir fv. forseti KÍ, Sigurlaug Vilborg fv. forseti KÍ, Helga Guðmundsdóttir fv. forseti KÍ, Eygló Guðjónsdóttir fv. forstöðumaður Leiðbeiningastöðvar heimilanna og Kristín Guðmundsdóttir fv. starfsmaður KÍ og Leiðbeiningastöðvar heimilanna.

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Fræðsla og upplýsingagjöf í 60 ár Leiðbeiningastöð heimilanna hefur verið rekin af Kvenfélagasambandi Íslands (KÍ) síðan 1963 og fagnar því 60 ára afmæli.

Umsjón: Jenný Jóakimsdóttir

T

ilkoma Leiðbeiningastöðvarinnar átti sér ákveðinn aðdraganda í farandkennslu sem KÍ styrkti um árabil, m.a. í garðyrkju, matreiðslu og saumaskap. Frá 1944 allt fram til 1961 voru nokkrir hússtjórnar-og handavinnukennarar á vegum KÍ sem ferðuðust um landið og héldu námskeið, sýnikennslu og erindi. Þetta var mjög vinsælt, einkum á landsbyggðinni. Á formannafundi 1962 var skipuð nefnd til að semja tillögur um fræðslustarfsemi landssambandsins. Nefnd þessi lagði fram tillögur að fræðslustarfsemi fyrir heimilin á landsþingi 1963. Þar var lagt til að skrifstofa sambandsins skyldi hafa á hendi fræðslu og upplýsingastarfsemi fyrir húsmæður, auk almennra skrifstofustarfa. Ráða skyldi sérstakan starfsmann og einnig skyldi leitað til sérfræðinga eftir þörfum og eftir því sem efni leyfðu. Sérfræðibóka, tímarita og blaða skyldi afla, ásamt því að leitað yrði til erlendra rannsóknarstofnana til stuðnings fræðslustarfanna. Fræðslu skyldi koma á framfæri í tímaritinu Húsfreyjunni og með útgáfu fræðslurita. Á skrifstofunni yrðu veittar ráðleggingar í gegnum síma og með bréfaskriftum. Þegar þetta var ákveðið, var lögð áhersla á að komið yrði á fót „Rannsóknastofnun heimilanna“ í samvinnu við „Rannsóknastofnun ríkisins í þágu atvinnuveganna“ sem þá var starfandi. Rannsóknastofnunin myndi síðan tengja starf héraðsráðunauta sem koma átti á fót í samvinnu við Búnaðarfélagið. Árið 1963 var unnið að því að leggja þetta mál fyrir Alþingi og ríkti bjartsýni 22

innan KÍ um að takast mætti að koma því í gegn. Nefndin hvatti einnig til stofnunar rannsóknarstöðvar á málefnum heimilanna og benti á að slík stofnun gæti risið í sambandi við aðrar rannsóknarstofnanir ríkisins. Skrifstofa Kvenfélagssambands Íslands skyldi vera miðstöð fræðsluþjónustunnar. Allt þetta var samþykkt á landsþingi Kvenfélagasambands Íslands árið 1963. Ekkert varð hins vegar úr stofnun sérstakrar rannsóknarstöðvar heimilanna og hefur ekki orðið enn, en Leiðbeiningastöðin tók til starfa þetta ár í október í umsjón Sigríðar Kristjánsdóttur húsmæðrakennara, sem starfaði við stöðina fyrstu tvö árin. Sigríður hafði stundað nám við Húsmæðrakennaraskóla Íslands og sótt námskeið í heimilistækni við Háskólann í Árósum. Fyrst var sagt frá stofnun Leiðbeiningastöðvar húsmæðra í Húsfreyjunni í jólablaði 1963, í pistli frá Helgu Magnúsdóttur. Húsmæður voru hvattar til að senda bréf, koma við á skrifstofunni eða hringja á opnunartíma skrifstofunnar virka daga frá 3-5 en sá tími var valinn til að samræma tíma skrifstofunnar þeim tíma sem landssímastöðvar víðsvegar um landið voru þá opnar. Auk starfseminnar á skrifstofunni voru kvikmyndir og litskuggamyndir með fræðsluefni sendar út til félaganna og um 1970 hófst útgáfa á fræðsluritum, ýmist frumsömdum eða þýddum. Fyrsta fræðsluritið fjallaði t.d. um frystingu matvæla og út hafa komið leiðbeiningar um sjálfvirkar þvottavélar, uppþvottavélar o.fl. Umsjón með flestum ritunum hafði Sigríður Haraldsdóttir húsmæðrakenn-

ari sem vann á Leiðbeiningastöðinni um árabil, eða frá 1965 -1980. Sigríður var heimilishagfræðingur að mennt og stundaði framhaldsnám fyrir húsmæðrakennara í hagfræði við háskólann í Árósum 1963—64. Einnig hafði hún stundað framhaldsnám í áhaldafræði við sama skóla veturinn 1946.

Hin síðari ár hefur Kvenfélagasambandið nýtt sér Leiðbeiningastöð heimilanna sem vettvang fyrir verkefni tengd umhverfismálum eins og matarsóun og Vitundarvakningu um fatasóun og þannig farið í raun til upphafsins, sem var að fræða um góða nýtingu á heimilinum. Í dag er Leiðbeiningastöðin með símatíma tvisvar sinnum í viku, auk þess sem fyrirspurnum er svarað með tölvupósti.

Heimasíðan www.leidbeiningastod.is fær þúsundir heimsókna í hverri viku.

Veittar eru upplýsingar um matreiðslu, bakstur, geymsluþol matvæla, mataræði, þrif og þvotta, blettahreinsun og fleira.

Einnig er hægt að fá upplýsingar um evrópskar gæðakannanir á heimilistækjum.

Fyrirspurnir eru nokkuð árstíðabundnar.

Algengustu fyrirspurnir í kringum stórhátíðir eru t.d. hvernig best sé að skipuleggja veislu og matarborð, hvaða veitingar henti best og eins hversu mikið þarf að áætla af veitingum. Ekki má gleyma smákökubakstrinum, matreiðsluaðferðinni á jólasteikinni og fleira. Á haustin er það sultugerðin og fleira. Það er því ljóst að þau sem sinna heimilisstörfum hafa sótt mörg góð ráð, leiðbeiningar og fróðleik til Leiðbeiningastöðvarinnar.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

Litið til fortíðar

Á

þeim 60 árum sem Leiðbeiningastöð heimilanna hefur verið starfandi hefur Leiðbeiningastöðin alltaf verið með fasta fræðsluþætti á síðum Húsfreyjunnar. Við litum í gamlar Húsfreyjur til að skoða hvaða efni stöðin var með. Fyrsta greinin sem birtist frá Leiðbeiningastöð húsmæðra eins og stöðin var kölluð til að byrja með var þriggja blaðsíðna grein með fyrirsögnina „Hreint og snyrtilegt baðherbergi”. Þar er m.a. fjallað um þrif á baðherbergjum og hvernig gott er að skipuleggja baðherbergið svo allt eigi sér sinn rétta stað.

Greinin hefst þannig; „Hreinleiki baðherbergisins er að miklu leyti undir því kominn hversu heimilisfólkið er snyrtilegt í allra umgengni sinni.” Margar fyrstu greinarnar sem komu frá Leiðbeiningastöðinni fjölluðu um vinnulag, þrif og skipulag á heimilinu.

Húsfreyjan var á fyrstu árunum með fasta manneldisþætti og uppskriftir hafa alltaf verið reglulega í blaðinu, bæði matur og bakstur. Það er gaman að líta til fortíðar. Við fengum nokkrar konur í útgáfustjórn Húsfreyjunnar og stjórn KÍ

Jólatertan

(var á forsíðunni á jólablaðinu 1965) Deigið: 8 egg 3¾ dl sykur 1½ dl kartöflumjöl 1 tsk lyftiduft Vanillubráð innan í: 3 blöð matarlím 2 eggjarauður 3 msk sykur 1 msk maizenamjöl 3 dl rjómabland 1 tsk vanillusykur 4 dl rjómi Skraut: Súkkulaðibráð með smjöri: 200 gr suðusúkkulaði Húsfreyjan 4. tbl. 2023

til að baka uppskriftir sem komu í jólablaði Húsfreyjunnar 1965, myndirnar í blaðinu voru svarthvítar og því gaman að geta birt þær hér í tilefni 60 ára afmælisins. Þær konur sem tóku áskorunina að skella sér í fortíðarbakstur fá miklar þakkir fyrir. Uppskriftirnar eru birtar hér nákvæmlega eins og þær birtust árið 1965.

Margar af uppskriftunum voru eggja-

lausar og þ.a.l. frekar þurrar og ákváðum við sleppa þeim hér þar sem þær voru ansi bragðdaufar. En á þessum árum var oft erfitt að nálgast egg í baksturinn og konur þá eflaust verið glaðar að fá eggjalausar uppskriftir. Allir bakararnir voru sammála um að þær uppskriftir sem við birtum hér séu vel þess virði að spreyta sig á.

1 dl sjóðandi vatn 2 tsk duftkaffi 150 g smjör 1½ dl flórsykur 1½ dl rjómi 1/2 bl matarlím 1 kerti með fæti Marsipan jólasveinar Rautt hlaup Fæstir hafa til umráða svo stóran ofn, að hægt sé að baka allar 3 kökurnar í einu.

Er því sjálfsagt að búa deigið til í tvennu lagi, þar eð það þolir enga bið.

Séu tvö deig búin til, er hæfilegt að áætla annað deigið í stærstu kökuna og hitt í þær tvær minni. Tertumótin eru hæfileg 24 cm, 20 cm og 12-14 cm í þvermál.

Deigið: Eggjarauður og sykur þeytt

létt og ljóst, kartöflumjöli og lyftidufti sáldrað saman við, hrært varlega saman.

Hvíturnar stífþeyttar, blandað saman 23

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

við deigið með sleikju. Sett í vel smurt, brauðmylsnu stráð lausbotnatertumót og bakað strax við 180° í nál. 40 mínútur stærsta kakan, 25 -30 mínútur miðkakan og 20- 25 mínútur minnsta kakan.

Vanillubráð: Matarlímið lagt í bleyti í 10 mínútur í kalt vatn. Eggjarauður og sykur þeytt vel saman í þykkbotna potti, maizenamjöli og rjómablandi hrært saman við og bráðin hituð að suðu (má ekki sjóða), hrært stöðugt í á meðan. Tekin af eldinum, vanillusykri og útbleyttu, undnu matarlíminu hrært saman við.

Bráðin þeytt, þar til matarlímið er uppleyst, kælt, hrært í bráðinni við og við og þess gætt, að ekki komi skán á hana. Þegar bráðin er alveg köld og næstum hlaupin, er stífþeyttum rjómanum hrært saman við. Geymt á köldum stað. Kökubotnarnir klofnir, lagðir saman á ný ásamt bráðinni, sem einnig er smurt á milli hinna misstóru tertubotna, sem staflað er hverjum ofan á annan. Kakan geymd á köldum stað meðan súkkulaðibráðin er búin til. (Ágæta vanillubráð er einnig hægt að búa til úr köldum vanillubúðingi, minnka mjólkurmagnið og síðan þeyttum rjóma saman við, þegar búðingurinn er hlaupinn).

Súkkulaðibráðin: Súkkulaðið brotið smátt, brætt í sjóðandi vatni, duftkaffi hrært saman við. Linað smjörið og sáldraður flórsykur hrært vel. Súkkulaðið kælt, hrært smátt og smátt saman við smjörið.

Súkkulaðibráðinni smurt utan á alla kökuna, jafnað vel með hníf, sem dýft hefur verið í heitt vatn. Kerti í fæti látið efst á kökuna, sem skreytt er með rjómatoppum (blandið 1/2 útbleyttu og bræddu matarlimsblaði saman við rjómann, þá hjaðnar hann síður), litlum, rauðum stjörnum, sem búnar eru til úr hlaupi, einnig marsipan jólasveinum eða öðru hliðstæðu, ef til er. Þuríður Guðmundsdóttir í stjórn KÍ tók að sér það mikla verk að baka þessa uppskrift.

Hlaupterta Deigið: 4 egg 150 g sykur 1 msk vatn 130 g kartöflumjöl 24

2 msk hveiti 1½ tsk lyftiduft Innan í: 3 dl rjómi 1 msk flórsykur 50 g möndlur Nálægt 1 dl ávaxtasafi eða sherry Utan á: 1 pk jarðaberjahlaup 3-4 dl vatn 3 dl rjómi Búið til pappírsmót með brúnum, á stærð við bökunarplötu yðar, þó ekki stærra en 23x46 cm, smyrjið það vel og stráið brauð mylsnu innan í. Sett á plötu.

stífnaða hlaupi hellt jafnt yfir alla kökuna. Geymt á köldum stað, þar til hlaupið er vel stíft. Losið kantinn frá með oddmjóum, volgum hníf, kakan skreytt allt í kring með þeyttum rjóma. Gott er að setja ávexti saman við hlaupið.

Jenný Jóakimsdóttir starfsmaður KÍ og Leiðbeiningastöðvar heimilanna bakaði hlauptertuna.

Karamellukaka Deigið: 3 egg 3 msk heitt vatn 125 g sykur 1 tsk vanilla 80 g hveiti 50 g maizenamjöl 3 tsk lyftiduft Smjörkrem: 1 pk kaldur karamellubúðingur 3 dl mjólk 100 g smjör Sykurbráð: 250 g flórsykur 3 msk heitt vatn 3 tsk kakaó

(athugasemd frá bakara, ég notaði stórt lausbotna smelluform) Eggjarauður og sykur þeytt vel, vatninu hrært saman við. Mjöli og lyftidufti sáldrað saman við, hrært varlega í deigið, að lokum er stífþeyttum eggjahvítunum hrært saman við. Deiginu hellt strax í mótið, bakað við 200 -225° í 10-15 mínútur, hvolft á sykur stráðan pappír, kælt, skorið í tvennt. Jarðarberjahlaupið búið til, farið eftir leiðbeiningum á pakkanum.

Rjóminn þeyttur með flórsykrinum, gróft möluðum, flysjuðum möndlum blandað saman við. Þegar kakan er köld, eru botnarnir vættir með ávaxtasafa eða sherry, lagðir saman ásamt möndlurjómanum. Kakan sett á fat. Búið til kant úr tvöföldum málmpappír, sem settur er kringum kökuna (um 1½ cm hærri en kakan), hinu hálf-

Eggjarauðurnar og vatn þeytt vel saman, 2/3 hlutum af sykrinum blandað smátt og smátt saman við, þeytt vel. Vanillu bland að í. Eggjahvíturnar stífþeyttar, afganginum af sykrinum þeytt saman við.

Eggjahvítufrauðið sett ofan á eggjarauðurnar, og þar ofan á er hveiti, mjöli og lyftidufti sáldrað. Öllu blandað varlega saman. Kakan bökuð strax í vel smurðu,

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

LEIÐBEININGASTÖÐ HEIMILANNA

brauðmylsnu stráðu móti við 175° í 3040 mínútur. Tekin úr mótinu, kæld.

Karamellubúðingurinn búinn til úr heldur minni mjólk en ráð er fyrir gert, síðan hrært smátt og smátt saman við lint smjör. Kakan klofin í 3-4 hluta, lögd saman á ný með smjörkremi milli laga. Venjuleg sykurbráð búin til, kakó hrært saman við 2 msk af bráðinni, sett i sprautupoka með örmjóum stút. Kakan hulin með sykurbráðinni. Sprautið súkkulaðibráðinni í marga hringi ofan á og strax er hnífur dreginn frá kanti inn að miðju í allt 8 sinnum, síðan er hnífurinn dreginn frá miðju að kanti í miðju 8 stykkjanna, sem mynduðust.

aðar við 200° í 3-5 mínútur. Hafið við hendina sleif með breiðu skafti, berið dálítið smjör á skaftið. Þegar kökurnar

Bakari var Jóna Guðlaug Guðnadóttir.

hafa kólnað örlítið á plötunni (mega ekki harðna), er þeim vafið utan um sleifarskaftið jafnóðum og þær eru teknar af plötunni. Skemmtilegt er að sprauta þeyttum rjóma inn í rúllurnar, en þó alls ekki nauðsynlegt.

Engiferkökur 240 g hveiti 1½ tsk lyftiduft 2 tsk engifer 1/4 tsk negull 100 g smjörlíki 60 g sykur 2 msk síróp 1 msk rjómi Hveiti, lyftidufti og kryddi sáldrað á borð, smjörlíkið mulið saman við, heitu sírópinu og volgum rjóma blandað saman við. Deigið hnoðað. Búnar til litlar kúlur milli handanna, sem látnar eru á smurða plötu með góðu millibili. Þrýst lítillega ofan á hverja köku. Kökurnar bakaðar við 190°C í 10-15 mínútur eða þar til þær eru gulbrúnar.

Guðrún Þóranna Jónsdóttir í útgáfustjórn Húsfreyjunnar bakaði

Kóngarúllur 120 g ljóst síróp 120 g smjör eða smjörlíki 90 g sykur.

100 g hveiti Síróp, smjörlíki og sykur hitað í potti. Þegar það er vel bráðið, er potturinn tekinn af eldinum, hveitinu hrært saman við. Deigið sett með teskeið með löngu millibili á smurða plötu. Kökurnar bakHúsfreyjan 4. tbl. 2023

Riddarakökur

(úr jólablaði Húsfreyjunnar 1968) 300 g hveiti 200 g smjör eða smjörlíki 100 g sykur 1 egg Hindberjamauk Smjörið mulið saman við hveitið, sykri blandað í. Vætt í deiginu með saman þeyttu egginu og það hnoðað léttilega.

Mótaðar litlar kúlur, hola gerð í hverja kúlu og hún síðan fyllt með góðu aldinmauki. Kökurnar bakaðar við 200° í um 8 mínútur.

Guðný Valberg í útgáfustjórn Húsfreyjunnar bakaði

Guðrún Þóranna Jónsdóttir í útgáfustjórn Húsfreyjunnar bakaði

Sítrónukökur 250 g smjörlíki 200 g sykur 2 eggjarauður 250 g hveiti 2 msk malaðar möndlur 1 msk rifinn sítrónubörkur Smjörlíki og sykur hrært vel ásamt eggjarauðunum. Öllu öðru hrært saman við.

Sett á smurða plötu í litla toppa. Bakað við 200°, þar til kökurnar eru ljósbrúnar í kantinn. Þóra Sverrisdóttir í útgáfustjórn Húsfreyjunnar bakaði

ÁSKRIFT AÐ HÚSFREYJUNNI ER TILVALIN JÓLAOG VINARGJÖF Hafðu samband í síma 552 7430 eða á husfreyjan@kvenfelag.is til að panta fallegt gjafabréf.

Jólablaðið 2023 fylgir með jólagjafabréfum fyrir áskrift 2024!

Áskrift 2024 kostar 6.900 kr. fyrir fjögur tölublöð

Tímarit ið HÚSFR EYJAN Gjafabré f Áskrift Til best

u vinkon

Njóttu

u

vel

25

VIÐBURÐIR Í MÝVATNSSVEIT

Jólasveinarnir í Dimmuborgum

Umsjón Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir: Marcin Kozaczek

J

ólasveinarnir í Dimmuborgum eru mörgum vel kunnugir þótt þeir láti yfirleitt bara sjá sig á aðventunni og í kringum jólin. Að sögn Soffíu Kristínar Jónsdóttur framkvæmdastjóra Mývatnsstofu þá á verkefnið í kringum jólasveinana í Dimmuborgum uppruna sinn þegar Atvinnuþróunarfélag Þingeyinga stofnaði verkefnið Snow Magic árið 2005. Þá var haft samband við jólasveinana og athugað hvort þeir væru ekki til í að kynna sig og Mývatnssveit yfir vetrartímann. ,,Síðan þá höfum við líka kallað svæðið Mývatn, a winter wonderland, fyrir ferðamenn á veturna“.

Snow Magic var verkefni sem upphaflega var unnið með Atvinnuþróunarfélagi Þingeyinga en í dag heldur Mývatnsstofa alfarið utan um það og hjálpar bræðrunum og Grýlu með utanumhald og skipulag. En að sögn Soffíu eru þeir óttalega ósjálfbjarga! Það koma um það bil 2000 gestir í Dimmuborgir í desember að heimsækja bræðurna, en þeir hafa verið að taka á móti fólki á Hallarflötinni í Dimmuborgum frá árinu 2013. ,,Já og síðan eru liðin 10 ár! Oftar en ekki koma um 1000 manns á opnunarhátíðina eina sér, sem í ár er 2. desember en mörg hundruð manns koma svo að heimsækja þá yfir helgarnar á aðventunni“.

Stutt viðtal við Stúf Við, Jólasveinarnir í Dimmuborgum, ætlum að taka á móti gestum vel valda daga í desember á milli kl. 11 og 13, rétt eins og síðustu ár. Þann 2. desember verður síðan opnunarhátíðin okkar og þá förum við líka í árlega baðið okkar, því jú við böðum 26

okkur aðeins einu sinni á ári! Við lofum miklu stuði á aðventunni.

En hverjir erum við eiginlega og hvaðan komum við? Allt frá upphafi hafa þau Grýla og Leppalúði, foreldrar okkar, búið í Lúdentsborgum og alið af sér okkur bræðurna þrettán. Þegar við fórum að vaxa úr grasi fannst Grýlu og Leppalúða vera farið að þrengjast um sig í sínum vistaverum og okkur var

farið að langa að vera út af fyrir okkur.

Var því ákveðið að leggjast í landvinninga og finna nýtt heimili. Við leituðum víða út um allan heim, fórum til Finnlands, Grænlands og víðar. En þegar allt kom til alls þá fannst okkur best að vera í nágrenni við mömmu og pabba og Dimmuborgir urðu fyrir valinu.

Síðan þá höfum við bræðurnir búið í Dimmuborgum og liðið mjög vel með Húsfreyjan 4. tbl. 2023

útsýni yfir hina fögru Mývatnssveit. Í fyrstu vorum við miklir ærslabelgir og stunduðum það að gera prakkarastrik um sveitir landsins en í seinni tíð höfum við róast talsvert og erum í dag bestu vinir barnanna. Þess vegna ákváðum við að taka upp þann sið að taka á móti börnum á öllum aldri á aðventunni í Dimmuborgum. Við gerum það þannig að á ákveðnum tíma erum við, við hellismunann okkar og heilsum upp á börnin við stólinn okkar inni á Hallarflöt. Þann 12. desember förum við svo að koma til byggða, einn af öðrum og færum góðum börnum gjafir í skóinn.

Vonandi haga öll börn sér vel svo enginn fái kartöflu frá okkur!

Stundum fáum við líka bréf frá alls konar fólki úti um allan heim og okkur þykir rosalega gaman að lesa þau, þó við skiljum þau kannski ekki alltaf alveg nógu vel. En við reynum alltaf að svara

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

öllum eftir bestu getu og senda fólki jólakveðju. Það má líka alltaf senda okkur skilaboð í gegnum heimasíðuna okkar!

En okkur finnst langt skemmtilegast að fá ykkur í heimsókn til okkar. Bjúgnakrækir mun örugglega halda kjöt-

kveðjuhátíð í desember og grilla bjúgu og Ketkrókur býður ykkur örugglega að smakka hangikjet, ef hann tímir! Það væri alla vega ofboðslega gaman að sjá ykkur, dansa og syngja með ykkur og spjalla.

27

SMÁSAGAN

Fékk tækifæri til að vera hálfgert tilraunadýr Umsjón: Sigríður Ingvarsdóttir - Mynd: Úr einkasafni

H

líf Anna Dagfinnsdóttir er fædd árið 1951 í Reykjavík. Hún er tanntæknir með B.Ed. gráðu í þroskaþjálfafræðum frá Kennaraháskóla Íslands og diploma í fötlunarfræðum frá Háskóla Íslands. Hún hefur gefið út tvær ljóðabækur, Sofðu mín Sigrún og Stúlkan sem var gefin. Ljóðin hennar hafa einnig birst í Morgunblaðinu, Húsfreyjunni og var ljóðið Söluvara valið í ljóðasafnið Væng við væng, sem er úrval bestu norrænu ljóðlistar ársins 2021 að mati ungra ljóðaunnenda á Norðurlöndunum. Hlíf Anna er meðlimur í Rithöfundasambandi Íslands. Hún hefur sótt tíma í ritsmiðju Borgarbókasafnsins í Árbæ þar sem hún fékk mikla hvatningu til að gefa út ljóðin sín. Hún hefur einnig verið fengin til að lesa upp ljóðin sín við ýmis tækifæri.

Hlíf Anna hefur ávallt verið bókaunnandi og notið þess að lesa. Það var ekki fyrr en hún fór á Reykjalund vegna bílslyss sem hún lenti í að hún fékk það tækifæri að vera hálfgert „tilraunadýr” hjúkrunarfræðings sem var nýbúin að mennta sig í hugrænni atferlismeðferð, sem var þá nýjung á landinu. Í þessari vinnu þurfti hún að grafa djúpt ofan í tilfinningar sínar. Hafði það þau áhrif að eitt sinn þegar hún var í sturtu fannst henni eins og talað hefði verið til hennar og fæddist fyrsta ljóðið á örskotsstundu.

Hún hafði ekki tíma til að þurrka sér, ljóðið þurfti að komast á blað. Þarna hafði opnast gátt sem lét hana horfast í augu við tilfinningar sínar. Upp úr þessu byrjuðu ljóðin að streyma, en um sinn voru þau geymd í skúffunni hennar áður en hluti þeirra var gefinn út.

Horft til liðinna tíma er söguleg smásaga, sem varð til þegar höfundur var eitt sinn á gangi um æskuslóðir sínar með vinkonu sinni þar sem rifjaðar voru upp minningar um ævintýri bernskunnar.

Horft til liðinna tíma Klukkan er að verða fimm. Rökkur að færast yfir er ég keyri niður Háaleitisbrautina. Bílaumferðin er að ná hámarki, flestir að aka heim eftir amstur dagsins.

Umferðin silast áfram í löngum röðum.

Að mér hafi dottið í hug að fara út á þessum tíma er algjört glapræði, sé það núna. Það var bara svo freistandi að komast í burtu þar sem ég er búin að eyða fleiri dögum í sóttkví út af veirunni sem er að tröllríða öllu samfélaginu. Það er nýbúið að hringja frá heilsugæslunni. Mér tjáð að nú væri ég frjáls ferða minna. Þegar símtalið kom hafði ég verið að drekka rjúkandi kaffi sem yljaði um allan kroppinn. Átta mig þess vegna ekki á því hversu kalt er í veðri enda langt liðið á nóvember.

28

Á þessum árstíma hugsa ég oft til bernskuáranna. Fæ skyndilega þá flugu í höfuðið að fara að götunni „minni“ um leið ég skelli tómum bollanum í uppþvottavélina.

Nú sit ég föst í umferðinni skjálfandi úr kulda, hafði farið í rauðu sumarúlpuna, sett á mig þunnan trefil og gleymt vettlingum, eða réttara sagt hélt að ég þyrfti þá ekki. Allt í einu fer eitt og eitt snjókorn að falla. Almáttugur ætlar hann að fara að snjóa? Set þurrkurnar í gang en snjókoman eykst. Eftir smá tíma er komin hvít slæða yfir allt umhverfið. Þurrkurnar vinna samviskusamlega sitt verk.

Mér er kalt, reyni að toga pilsið mitt niður fyrir hné en það gengur illa af

þeirri einföldu ástæðu að það er allt of stutt. Er þó í góðum skóm og þykkum sokkum. Loksins kemst los á umferðina eftir hringtorgið við Þjóðminjasafnið.

Mér er litið á Björnsbakarí sem er nú á vinstri hönd. Get ekki annað en brosað er ég rifja upp þegar við vinkonurnar komum þar við eftir skóla, keyptum hálft franskbrauð, átum síðan innan úr skorpunni með bestu lyst. Það versta var að við vorum allar að fara heim í hádegismat. Mæður okkar voru ekki hrifnar þar sem matarlystin var ekki upp á marga fiska eftir „forréttinn“ okkar. Ég gef stefnuljós, beygi inn í næstu götu og legg bílnum fyrir framan æskuheimilið. Bíll fyrir aftan mig flautar. Ég lít við, hafði ekki lagt nógu nálægt gang-

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

stéttar brúninni. Óskaplega liggur manninum á hugsa ég og færi bílinn. Hvað er ég líka að ana út í þessa umferð komin á þennan aldur. Vitandi að færni minni til aksturs er farið að hraka. Eins gott að fá endurnýjað ökuskírteinið eftir áramót en þá yrði ég sjötug. Ef ég þyrfti að svara spurningum varðandi umferðarreglur, væri ekki að spyrja að leikslokum. Ég horfi á húsið, æskuheimilið mitt þar sem ég sleit barnsskónum og átti heima í þrjátíu ár. Fyllist ávallt saknaðar- og tómlætistilfinningu þegar ég er á þessum slóðum. Hér er „Heim“, þó svo að nú sé ég búin að eiga heimili lengur annarsstaðar breytist þessi tilfinning ekki. Samt hefði ég ekki viljað eiga þarna heima til frambúðar, veit að þetta hljómar undarlega en með árunum er eins og söknuður til fortíðar aukist. Það fer hrollur um mig, hef drepið á bílnum. Ákveð að fara út og ganga mér til hita. Læsi honum, set upp hettuna á úlpunni, vef treflinum um hálsinn og sting höndum í vasana.

Var búin að ákveða að ganga einn hring kringum húsin sem standa þétt saman eins og heljarstórt raðhús. Einhvern veginn dregst ég að húsinu „mínu“. Fer að hugsa um ömmu mína sem fædd var átjánhundruð og eitthvað.

Skrítið hvernig hún kemur allt í einu upp í hugann. Þegar ég mundi eftir henni var hún orðin kölkuð eins og það var kallað í gamla daga. Ég get ekki annað en brosað út í annað þegar ég hugsa til þess er ég var að stríða ömmu. Núna hálf skammast ég mín fyrir ótuktarskapinn (ef til vill er það þess vegna sem mér er hugsað til hennar). Einn af hrekkjunum var að biðja hana um epli, en áður var ég búin að fela lykilinn sem gekk að geymslunni þar sem þau voru geymd. Amma svo góð hélt nú það, snerist í nokkra hringi áður en hún mundi eftir hvar lykilinn átti að vera. Þar greip hún í tómt. Þá byrjaði ballið hjá mér, ég hló og hló að vandræðaganginum í henni. Kom lyklinum fyrir á réttum stað þegar hún sá ekki til.

Sagði síðan „sérðu amma þarna er lykilinn“. „Já alveg rétt ósköp er ég farin að sjá illa“. Tók lykilinn, gat opnað og gefið mér epli.

Annað atvik er mér einnig í minni. Það var mjög fallegur, gamall sófi inni

Húsfreyjan 3.

4. tbl. 2022 2023

hjá henni. Fóðrið á bakinu á honum var farið að slitna. Mér var það besta skemmtun að fela mig bak við hann og rífa smá rifu í efnið, heyrðist þá eins og ískur. Amma lá í rúminu og kallaði „hver er þar?“ Ég reif smá í viðbót og hún endurtók spurninguna. Gekk þetta í nokkra stund þar til ég kom undan sófanum. Amma sagði mér að fugl væri bak við sófann og bað mig að taka hann. En ég veinaði úr hlátri.

Allt í einu er pikkað í mig, lítill drengur horfir upp til mín. Svo fallegur í bláum skíðagalla með hjálm á höfði og þykka vettlinga sem ég horfi öfundaraugum á því mér er svo kalt á höndunum. „Heyrðu gamla kona af hverju ertu að hlæja?“ „Það er ekkert fyndið hérna“. Ég lít til hans,“ ha, var ég að hlæja?“. „Þú varst alveg skellihlæjandi og horfðir á húsið þar sem ég á heima“. Ég verð hálf skömmustuleg en ákveð að segja drengnum sannleikann. “Þegar ég var lítil stúlka átti ég líka heima í þessu húsi“.“ En hvað ertu gamall væni minn?“ „Átta ára en kona var svona gaman að eiga heima hér?“ „Já þá var nú gaman að vera til.

Veistu af leynistaðnum undir stiganum niður í kjallara?“ „Nei er leynistaður“, drengurinn verður ein augu af spenningi. „Já, það veit örugglega enginn af honum nema ég“. Í þeim töluðu orðum kemur ung kona í dyrnar og kallar: „Siggi minn hvað ertu að tala við ókunnu konuna?“ „Hún átti heima hér þegar hún var lítil og það er leynistaður undir tröppunum.

Hún var að segja mér það“ Konan hraðar sér til mín, réttir mér höndina, „sæl og blessuð, ég heiti Heiða, er þetta satt?“. Ég kinka kolli og brosi. „Góða komdu inn og sýndu okkur hann“.

Heiða er orðin rjóð í kinnum af spenningi. Við göngum inn í húsið. Ég fæ kökk í hálsinn við að koma þarna inn á æskustöðvarnar, verð að beita mig hörku að fara ekki að vatna músum fyrir framan mæðginin. Við göngum niður stigann, á vinstri hönd er hurð sem Heiða opnar, þar blasir við venjuleg geymsla mannhæðar há en lækkar er innar dregur. Þau horfa á mig spurnaraugum. „Hvar er leynistaðurinn“? spyr drengurinn og skimar um geymsluna. „Má ég fara innst inn“ spyr ég. Það er auðsótt mál svo ég held áfram þar til ég verð að leggjast á magann til að komast að veggnum innst.

„Sjáið nú“ segi ég og ýti á pínulítinn takka á veggnum. Um leið losnar spjald frá, en það virtist vera veggur er horft var á það utan frá. Ég sýp hveljur er ég horfi inn í rökkrið.

Ekki hafði verið snert við neinu frá því að ég lék mér þarna. Dúkka sat við lítið borð, þar sem ég hafði verið búin að dekka upp með dúkkubollapörum. Lítið rúm og SÍBS kubbar sem lágu hér og þar um gólfið. Ég hafði klætt dúkkuna í fallegan prjónaðan kjól, bleikan að lit og skó í stíl sem mamma hafði prjónað. En mest tek ég eftir miðanum sem liggur við fætur dúkkunnar. Tek hann varlega upp og fletti í sundur. Á honum stóð; ,,sá sem finnur þennan miða mun lifa í lukku en ekki í krukku“. Ég færi mig svo drengurinn komist að, hann hrópar upp: „mamma, mamma hér get ég geymt alla fjársjóði mína“. „Má ég það ekki „? Móðirin kinkar kolli. Við förum fram, ég enn bundin við fortíðina.

Heiða býður mér í kaffisopa sem ég þigg.

Drengurinn fer aftur inn í geymslu alveg heillaður af þessum óvænta fundi. Hér ætlar hann að leika sér í framtíðinni.

Við konurnar ræðum margt og mikið. Ég segi Heiðu að þegar ég flutti fyrir fullt og allt úr húsinu hafði ég verið búin að gleyma dótinu mínu úr geymslunni.

Mundi eftir því mörgum árum seinna.

Hélt þá að það væri að fullu glatað.

Við bindumst samkomulagi um að ég komi aftur og segi drengnum fleiri sögur úr fortíðinni. Margs er að minnast. Verð sjálfsagt að koma í margar heimsóknir til að segja honum ævintýri fyrri kynslóða. Það er glöð kona sem kveður þessi yndislegu mæðgin, er með kassa í fanginu með fjársjóð gamalla tíma. Það er ekki tekið annað í mál en að ég fari heim með dótið frá leynistaðnum.

Mikið er ég heppin að hafa farið þessa ferð. Það varð lítið úr því að ég færi í gönguferðina. Hún bíður betri tíma.

Mér hitnar um hjartarætur er ég legg af stað heim. Tek varla eftir snjónum sem kyngir niður. Er með allan hugann hjá nýju vinunum mínum. Veit sem víst að enn eru rætur mínar bundnar við æskustöðvarnar.

Höfundur: Hlíf Anna Dagfinnsdóttir

29

HEILSA

Æfðu, hugsaðu og borðaðu eins og víkingur Svava Sigbertsdóttir, líkamsræktarfrömuður í London

Umsjón: Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir úr einkasafni

E

inkaþjálfarinn Svava Sigbertsdóttir er vel þekkt í líkamsræktargeiranum. Hún hefur verið búsett í London undanfarin ár og kennt Bretum að æfa eftir svokallaðri Víkingaaðferð. Ég flutti til London þegar ég var 24 ára og fór í söngleikjaskóla. Reyndar hélt ég að ég væri að fara í dansskóla, komst að því fyrsta daginn að þetta var algjör söngleikjaskóli þ.e. dans, leiklist og söngnám. Ég ákvað að flæða bara með og kláraði því gráðu í söngleikjalist. En þar sem ég vildi vinna meira með fólki, bæta líf annarra sem og að ég var einstæð móðir, þá hentaði ekki að vera föst í sýningum öll kvöld. Þannig að í framhaldi af söngleikjanáminu fór ég í einkaþjálfaranám, jóga kennaranám og síðan í nám í næringarfræði. Æfingar eiga ekki eingöngu að snúast um útlitið Allar þær æfingaaðferðir sem ég kynntist hér í London snérust eingöngu um útlit, þ.e.a.s. hvernig þú lítur út, en ekkert um það hvernig þú ert að innan og hvernig þér líður. Það var eins og ástæða æfinganna fælist eingöngu í að ná því útliti sem er í tísku á hverjum tíma, gjarnan sett fram af áhrifavöldum en engin áhersla lögð 30

á hvort þú hafir gena-, beina- og hormónabygginguna í það útlit. Þetta fannst mér og finnst enn fáránlegt. Ég vildi búa til æfingaaðferð sem er um þig, að innan jafnt sem að utan, sem tæki tillit til heilsu og vellíðunar, auk styrks og úthalds. Svo ég skapaði ,,The Viking Method“. Sú aðferð er þríþætt; Æfðu, Hugsaðu og Borðaðu eins og víkingur. Í þessari aðferð er líkama, hug og sál fléttað saman. Það er ekki nóg að hugsa vel um aðeins eitt og hunsa annað.

Mikilvægi góðra æfinga er svo miklu meira en bara útlitið. Með markvissum æfingum eigum við einnig að stuðla að betri heilsu, meiri styrk, auknu úthaldi, andlegri vellíðan og betri sjálfsmynd.

Geta auðveldlega leikið við börnin okkar og barnabörn, sprett úr spori og verið víkingur.

The Viking Method Hugsaðu eins og víkingur og ekki láta fortíðina stoppa þig. Það er aldrei of seint að byrja að gera eitthvað fyrir heilsuna og takast á við núverandi ástand.Þú getur breytt því sem þú vilt breyta og bætt það sem þú vilt bæta. Það ert þú sem ert við stjórnvölinn í þínu lífi. Þetta snýst einnig um að setja mörk og standa með sjálfri þér. Byrja á hlutum sem

þú vilt gera, jafnvel þótt þú sért léleg í byrjun, að þurfa ekki að vera fullkomin eða dugleg stanslaust. Það er í lagi að gera mistök, en maður má ekki láta þau brjóta sig niður.

Borðaðu eins og víkingur. Að borða hollan og góðan mat er lykilatriði. Það þarf ekki að vera flókið. Það er vel hægt að útbúa góða og holla rétti eftir auðveldum uppskriftum. Málið snýst um að gera hollustu að daglegri rútínu. Í The Viking Method aðferðinni eru engir svindl dagar, því þú ert fullorðin. Ef þú vilt kökusneið, þá færðu þér kökusneið.... og okkur er öllum sama um það. Þegar ég stofnaði The Viking Method, var ég í leiguhúsnæði, með dóttur mína og átti ekkert. Engan sparnað, engan pening til að setja í fyrirtækið. En, ef þú vilt virkilega gera eitthvað, þá verðurðu að byrja með það sem þú átt. Það sem ég átti var ég sjálf og mínar hugmyndir og sá tími sem ég hafði til umráða var seinni part dags og kvöldin. Því ég vann á daginn, og eftir að dóttir mín var sofnuð gat ég einbeitt mér að fyrirtækinu mínu. Ég lærði að gera vefsíðu sjálf og svo eftir að hún var komin í loftið, snérist allt um að koma henni á framfæri. Ég eyddi miklum tíma í að finna og hafa samband við aðila sem tengdust heilsugeiranum Húsfreyjan 4. tbl. 2023

t.d. hjá öllum helstu blöðum, tímaritum og vefsíðum í Bretlandi, biðjandi þá um að skrifa um The Viking Method.

Svörin voru alltaf „Hvern þjálfar þú sem er þekkt/þekktur?, við þurfum það“. Því miður gat ég ekki bent á neinn frægan sem ég væri að þjálfa á þeim tíma.

Næst á dagskrá var því að finna þekkta manneskju til að þjálfa. Svo ég eyddi mánuðum í að finna netföng hjá umboðsfólki og aðstoðarfólki hjá öllum þekktum aðilum í Bretlandi. Og þá meina ég ÖLLUM. Ég fékk ekkert nema neitanir í byrjun. Ekki aðeins af því að enginn vissi hver ég var, heldur einnig af því, að ef þú ert þekkt manneskja, þá ertu vanalega nú þegar með þjálfara. En ég hafði mikla trú á minni aðferðafræði og ég vissi, að sama hversu mörg nei ég fengi, þá þyrfti ég á endanum bara eitt já til að byrja.

Svo ég hugsaði, allir sem eru alltaf í Bretlandi, eru með þjálfara, en hvað með frægt fólk sem kemur hingað frá Ameríku til að vinna af og til? Því einbeitti ég mér að fólki sem kom tímabundið til landsins til að vinna í leikhúsum, bíómyndum og sjónvarpi. Eftir alla þessa vinnu, get ég lofað því að ég get fundið netfang hjá hverjum sem er í heiminum. Loksins kom svo að því að ég fékk mitt já. Nicole Scherzinger kom til að vera dómari í X-Factor. En ég hafði sent aðstoðarkonu hennar tölvupóst og boðist til að þjálfa Nicole. Í kjölfar þess fóru blöðin að skrifa um The Viking Method. Aðilar á vegum heilsuatburða og íþróttamerkja fóru að hafa samband við mig. Fólk byrjaði að skrá sig annað hvort í einkaþjálfun hjá

mér eða þjálfun í gegnum netið. Penguin bókaforlagið bauðst til að gefa út með mér The Viking Method bók á heimsvísu. Það var frábært að sjá að öllu sem að ég hafði sáð væri ég nú að uppskera.

En þetta tók sinn tíma og kostaði mikla vinnu.

Andleg og líkamleg heilsa í forgangi Það er ekkert mikilvægara en að hugsa vel um andlega og líkamlega heilsu. Það erfiðasta sem ég sé hjá fólki er að byrja. Ef þú vilt virkilega fara að hugsa betur um þig, en finnst þessi byrjun yfirþyrmandi, eru hér mín bestu Víkingaráð til þín: 1. Byrjaðu þar sem þú raunverulega ert. Ekki byrja með það plan að fara í ræktina í klukkutíma 5 sinnum í viku, eins og manneskja sem er búin að æfa í langan tíma og komin með það inn í rútínu sína. Þú ert ekki þar. Taktu eitt skref í einu, taktu hlutina í réttri og skynsamlegri röð. Með því að byggja smám saman upp þrek, úthald og styrk.

2. Prógram er nauðsynlegt. Heilsan er alltof mikilvæg fyrir eitthvað hálfkák. Þú þarft plan. Svo fáðu þér þjálfara, finndu þér prógram á netinu eða skráðu þig á námskeið eða í tíma.

3. Ég hef ALDREI í öll mín ár við að þjálfa fólk, hitt manneskju sem var í alvörunni of upptekin til að æfa. Aldrei. En, „Ég vil byrja að hugsa um mig og hreyfa mig, ég bara get ekki fundið tímann í það“ er setning sem ég heyri svo oft. Algjör vitleysa. Þú hefur nægan tíma. Svo taktu út það þýðingar-

Óskum ykkur öllum gleðilegra jóla og velfarnaðar á komandi ári. Þökkum samskiptin á árinu sem er að líða.

lausa sem er að eyða tímanum þínum s.s. að skrolla endalaust á samfélagsmiðlum eða að horfa á þátt eftir þátt á streymisveitum og settu inn það allra þýðingarmesta í staðinn. Taktu ákvörðun um að eyða þínum tíma í hluti sem virkilega skipta þig máli. Þú ert ekki að missa af neinu á fésbókinni eða instagram. Það er ákvörðun að leggja símann frá sér og fara að æfa, en sú ákvörðun mun bæta þitt líf.

4. ,,Allt eða ekkert“ hugsunarhátturinn virkar ekki. Ef planið þitt segir að þú æfir 4 daga í þessari viku, 20 mínútur í senn og fjórða æfingardaginn gastu ekki æft, þá bara gastu ekki æft. Það kemur dagur eftir þennan dag. Svo það eina sem þú átt að gera, er að klappa þér á bakið fyrir að hafa þó æft þrisvar í vikunni. Þú ert ekki fullkomin frekar en aðrir. Svo hættu að setja óraunhæfar kröfur á þig, þær auka bara líkurnar á því að þú gefist upp.

Við erum bara að bæta okkur. Hægt og rólega og við gefum okkur tíma í það. Meðvitað.

5. Vertu í þínu liði héðan af. Þú gefst ekki upp á þínu fólki af því það gerir mistök eða misstígur sig þegar þau eru að breyta lífi sínu til hins betra. Þú gerir hið andstæða. Hvetur það áfram, styður það og ert til staðar. Þú ert þitt fólk líka. Svo héðan í frá, hveturðu þig áfram, styður þig, ert til staðar fyrir þig.

Mamma mín kenndi mér að segja við sjálfa mig: ,,Ég þori, ég get og ég vil“. Og hún hafði rétt fyrir sér. Bæði með mig og líka þig.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

31

MATARÞÁTTUR HÚSFREYJUNNAR

Jólaboð Félags austfirskra kvenna Albert Eiríksson

Í byrjun desember árið 1941 komu saman 33 austfirskar konur og ákváðu að stofna Félag austfirskra kvenna í Reykjavík og stofnfundurinn var ákveðinn strax eftir áramót. Fyrsti formaður var Guðný Vilhjálmsdóttir frá Seyðisfirði. Á stofnfundinum skráðu 57 konur sig í félagið. Í fyrstu lögum félagsins kemur fram það markmið að binda sterkari átthaga- og félagsböndum þær austfirsku konur sem búsettar eru í Reykjavík eða dvelja þar vetrarlangt. Félagið reyndi að greiða sem best götu þeirra Austfirðinga sem komu til höfuðborgarinnar og þurftu á hjálp að halda, ekki síst á kreppuárunum. Einnig að styrkja ungar stúlkur til menntunar og styðja austfirska sjúklinga sem þurftu að dvelja á sjúkrastofnunum í Reykjavík. Austfirskum ellilífeyrisþegum voru gefnar gjafir og jólagjafir voru færðar Austfirðingum sem lágu á sjúkrahúsum í Reykjavík yfir jólahátíðina.

Með árunum hafa markmið félagsins breyst. Enn er þó eitt helsta markmið félagsins að styrkja tengsl austfirskra kvenna og vináttu og láta gott af sér leiða. Félagið leggur ýmsum góðgerðarfélögum lið og styður þá sem minna mega sín eða þurfa stuðning vegna veikinda eða áfalla.

Félagið hefur einnig gefið fé til ýmissa verkefna á Austurlandi, t.d. til tækjakaupa á heilbrigðisstofnanir.

Glæsilegt jólaboð hjá Félagi austfirskra kvenna í Reykjavík.

Texti: Albert Eiríksson - Myndir: Silla Páls

Systurnar Oddný Vala og Halla Kjartansdætur ásamt móður þeirra, Jónu Hallgrímsdóttur. „Þegar ég var eins og hálfs árs, var ég lögð inn á Landspítalann í mikla aðgerð á mjöðm og þurfti að vera þar í gifsi frá tám og upp að höndum í heila sex mánuði. Mamma var auðvitað uggandi og áhyggjufull yfir stöðunni. Henni þótti afar vænt um þegar Félag austfirskra kvenna í Reykjavík færði mér jólagjöf á spítalann – sem var eitt af verkefnum félagsins á þeim tíma. Þegar mamma flutti til Reykjavíkur 2008, gekk hún umsvifalaust í félagið til að taka þátt í starfinu, enda var þessi góðgjörð félagsins henni ennþá í fersku minni. Oddný Vala systir mín gekk í félagið skömmu síðar og er núverandi formaður þess, en ég gekk í félagið fyrir tveimur árum og er nú ritari þess.”

32

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

RJÓMATERTA Botnar: 4 egg 200 g sykur 70 g hveiti 60 g kartöflumjöl 1 tsk. lyftiduft Fylling: ½ lítri rjómi, þeyttur 1 stór dós kokteilávextir 3-4 msk. jarðarberjasulta

Anna Karlsdóttir kom með þessa fallegu rjómatertu.

Aðferð: Hitið ofninn í 175°C. Þeytið egg og sykur þar til það verður létt og ljóst. Sigtið hveiti og kartöflumjöl og blandið saman við ásamt lyftidufti. Smyrjið tvö 24 cm form, stráið hveiti yfir og bankið út. Hellið deiginu í formin og bakið í u.þ.b. 25-35 mín. Bleytið neðri botninn með svolitlu af safanum, smyrjið jarðarberjasultunni yfir.

Blandið 1/2 af ávöxtum og hluta af rjómanum saman og setjið ofan á neðri botninn.

Seinni botninn settur yfir, afgangurinn af rjómanum notaður til að hylja kökuna.

Setjið kokteilávexti yfir og rauð kokteilber með stilkunum á.

PERUTERTA Botnar: 4 stk. egg 140 g sykur 60 g hveiti 40 g kartöflumjöl ½ tsk. salt Súkkulaðikrem: 5 eggjarauður 5 msk. flórsykur 100 g súkkulaði, brætt 4 dl rjómi 1 stór dós niðursoðnar perur Botnar: Þeytið saman egg og sykur. Bætið hveiti og kartöflumjöli við og bakið í tveimur formum 22-24 cm við 200°C. Krem: Þeytið saman rauður og flórsykur, bætið suðusúkkulaðinu varlega saman við.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Oddný Vala kom með hina ljúffengu perutertu sem hefur verið á borðum Íslendinga svo áratugum skiptir.

Vætið vel í botnunum með perusafanum, setjið helming af kreminu og perur á milli botna, en hinn helm-

inginn af kreminu ofan á og skreytið með perum. Skreytið að vild með sprautuðum rjóma.

33

SKONSU­ BRAUÐTERTA MEÐ HANGIKJÖTS­ SALATI Skonsur: 2 bollar hveiti ½ bolli sykur 2½ tsk. lyftiduft ½ tsk. natron 2 egg ab mjólk eftir þörfum má nota súrmjólk í staðinn Blandið öllum þurrefnum saman, þá eggjum og ab mjólk/súrmjólk og hrærið. Bakið á pönnukökupönnu.

Salat: 300 g Hellman’s majónes 400 g blandað grænmeti frá Ora 4 egg 170 g birkireykt hangiálegg

Skonsubrauðterta með hangikjötssalati frá Hjördísi Ingvadóttur. Klassískt og ljúffengt kaffimeðlæti sem stendur af sér allar tískubylgjur.

Grænmeti hellt í sigti og látið standa smá stund, egg harðsoðin, hangikjöt skorið í bita. Öllu blandað saman

með majónesi þegar eggin eru köld.

Skraut: Gúrka tómatar, rauðrófur, niðurskorin paprika og steinselja.

KANILTERTA 190 g smjör eða smjörlíki 150 g sykur 1 egg og 1 eggjarauða 190 g hveiti 2 tsk. kanill Hrærið vel saman smjöri, sykri og eggjum. Blandið hveiti og kanil saman við. Deiginu skipt í 3 tertumót með lausum botni. Bakið botnana við 210 °C í 8 mín. Losið botnana úr mótunum um leið og þeir koma úr ofninum og kælið. Botnarnir settir saman með þeyttum rjóma ca. 3dl.

Súkkulaðibráð 100 g suðusúkkulaði 1 msk. smjör 2 msk. sjóðandi vatn Þetta er brætt saman yfir vatnsbaði og hellt yfir kökuna og skreytt t.d. með afhýddum möndlum eða berjum t.d. rifsberjum eða hindberjum.

34

Kanilterta Jónu Bjargar Sigurðardóttur. Þessi undurgóða terta bráðnar í munni.

Blandan af kanil, rjóma og súkkulaði er skemmtileg og kallar á góðan kaffibolla (og svo aðeins meira af kaffi og tertu…).

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

DRAUMTERTA Botn: 2 egg 70 g sykur 30 g hveiti 35 g kartöflumjöl Egg þeytt vel, sykri blandað í. Þeytt vel saman, þurrefni sigtað og blandað varlega í. Bakað í 12 mínútur við 190-200°C. Marengs: 3 eggjahvítur 150 g sykur Hvíturnar þeyttar, sykri blandað varlega í. Bakað við 100°C í 2 klst.

Kremið: 3 eggjarauður 4 msk. flórsykur 50 g brætt súkkulaði 1 peli rjómi Þeyta þarf rjóma aukalega til að nota á milli botna í tertunni.

Draumterta frá Jónu Hallgrímsdóttur.

Eggjarauður þeyttar með sykri, bræddu súkkulaðinu bætt í (ekki kæla súkkulaðið of mikið). Þeytt á meðan, þeyttum rjómanum bætt varlega í.

Kakan sett saman – fyrsti botninn, þá

ca. 1 cm lag af rjóma, sama þykkt af kremi, svo margengsinn og ofan á hann 1 cm lag af rjóma og svo restin af kreminu. Hliðarnar skreyttar með rjóma. Best er ef tertan er látin bíða í 6-8 tíma í kæli fyrir neyslu.

Gleðilegan rjóma

gottimatinn.is Húsfreyjan 4. tbl. 2023

35

KONUNGSÆTT 4 egg 175 g sykur 50 g hveiti 50 g kartöflumjöl 2 tsk. lyftiduft Þeytið egg og sykur mjög vel. Bætið þurrefnunum varlega saman við.

Bakið í Rafha ofnskúffu (gömlu) við 250°C í u.þ.b. 10 mín. Kælið. Skerið botninn langsum í 9, 7, 5, 3, og 1 cm lengjur.

Krem 2,5 dl mjólk 2 eggjarauður 35 g sykur 30 g hveiti 150 g smjör 45 g dökkt gott súkkulaði Hitið mjólkina. Hrærið sykur og eggjarauður vel saman. Bætið hveitinu saman við og hellið síðan sjóðandi heitri mjólkinni saman við

Guðný Sölvadóttir kom með Konungsætt „Mjög bragðgóð kaka. Ég baka yfirleitt tvær Konungsættir í einu og þrefalda þá uppskriftina af kreminu, annars finnst mér það heldur lítið. Það er auðvitað bara smekksatriði,“ segir Guðný.

en þeytið vel í á meðan. Hellið þessu þá aftur í pottinn og hitið að suðu og hrærið vel í á meðan svo verði ekki kekkir. Kælið. Hrærið nú smjörið létt og ljóst, blandið því svo saman við . Bræðið súkkulaðið. Takið frá eins og 1 msk. til að skreyta með og bætið þá súkkulaðinu út í. Best er að setja súkkulaðið smátt og smátt út og þeyta á milli til að finna ákjósanlegasta litinn á kremið.

Tertan sett saman Setjið breiðustu lengjuna á ílangan tertudisk. Smyrjið kremi á, þá næstu lengju og svo koll af kolli. Smyrjið kremi utan á tertuna og setjið þá ljósa kremið sem tekið var frá í sprautupoka og sprautið fallegu munstri á hana.

SPARIRÚLLUTERTA 4 egg 2 dl sykur 1 dl hveiti 1 dl kartöflumjöl ½ tsk lyftiduft

Sparirúlluterta Oddnýjar Völu.

36

Egg og sykur þeytt vel saman, þurrefnum bætt út í og hrært saman (ekki lengi).

Hitið ofninn í 225°C. Bakið deigið í rúllutertumóti í 5-10 mínútur.

Hvolfið kökunni á stykki og vefjið hana upp með ávaxtamauki.

Skreytið með rjóma og ferskju.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

FROSTATERTA Botn: 1 og ½ bolli sykur 2 bollar og 2 msk. hveiti 1 bolli mjólk 8-9 tsk. kakó 1 og ¼ lyftiduft ½ tsk matarsódi 2 egg 150 g brætt smjör 1 tsk. salt Blandið öllu saman og hrærið í 2 mínútur. Hitið ofninn í 170 °C (blástur).

Setjið bökunarpappír í botn á tveimur lausbotna formum (22-24 cm), bakið í 25-30 mínútur.

Látið botnana kólna í um 10 mínútur áður en þeir eru teknir úr formum.

Setjið botn á kökudisk og smyrjið með rabarbara- eða annarri góðri sultu. Leggið hinn botninn ofan á og setjið krem yfir.

Berglind Þorbergsdóttir kom með Frostatertu.

Frostkrem: 2 eggjahvítur 1 og ½ bolli sykur 1 og ½ tsk. síróp 1/3 bolli vatn

Blandið öll saman og hrærið yfir sjóðandi vatni í um 7-10 mínútur (handþeytari). Best að setja kremið á strax meðan það er enn hiti í því.

JARÐARBERJATERTA 4 eggjahvítur 1 bolli sykur 2 bollar kókosmjöl 100 g brytjað suðusúkkulaði 1 peli rjómi 1 heildós jarðarber

Sigurlaug Ottósdóttir kom með jarðarberjatertu; Eggjahvítubotnar með súkkulaði og kókosmjöli, settir saman með jarðarberjarjóma.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Eggjahvítur og sykur stífþeytt saman.

Kókosmjöl og súkkulaði blandað varlega saman við. Smyrjið ofnplötu vel með smjörlíki og sáldrið hveiti yfir.

Jafnið síðan deiginu í tvo kringlótta botna á plötuna.

Bakist við 150°C í u.þ.b. 30 mín.

Botnarnir lagðir saman með einum pela af þeyttum rjóma ásamt einni dós af jarðarberjum, sem eru marin út í rjómann.

37

Hólmfríður og Gígja Guðjónsdætur.

Halldóra, Linda Heiðrún, Kristín Fransiska, Hafdís Erla, Harpa, Jónína Dagmar og Kristín.

Efri röð: Sólrún Júlía, Helena og Áslaug.

Neðri röð: Margrét, Hjördís, Ásgerður.

Helga Jóna, Áslaug, Auðbjörg, Birna og Elva Hildur.

Þórey, Sigrún og Rannveig Haraldsdætur.

38

Erna og Jóna Jónsdætur.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Sælkerabakstur

þ v r í ú b ð e a sta k a B

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

39

TANTE ANNE 190 g púðursykur 100 g smjör (smjörlíki) 2 egg 250 g hveiti 1 tsk. matarsódi 1 tsk. kanill 1 1/2 dl mjólk Smyrjið deigi á ofnplötu (smjörpappír undir). Bakið við 175 °C í 15 mín.

Látið kökuna kólna og skerið í þrennt. Setjið hefðbundið smjörkrem á milli laga.

Glassúr 5 msk. smjör (smjörlíki) 5 msk. flórsykur 5 msk. kakó 5 msk. rjómi Setjið allt í pott, hrærið og hitið að suðu.

Smyrjið glassúr á alla kökuna og stráið rönd af kökuskrauti ofan á.

Guðný Sölvadóttir kom með Tante Anne. Uppskriftin mun hafa borist til Fáskrúðsfjarðar á styrjaldarárunum með Litu Sigurðsson. Lita var danskur læknir, gift Haraldi Sigurðssyni héraðslækni.

SÍRÓPSKÖKUR 200 g smjör 200 g sykur 1 eggjarauða 2 msk. síróp 2 tsk. kanill 1 tsk. vanilla 1 tsk. natron 300 g hveiti

Sírópskökurnar kom Jóna Hallgrímsdóttir með, stökkar og góðar sírópskökur sem gera hvern kaffibolla betri.

Smjörið hrært með sykri, eggjarauðunni bætt í með volgu sírópinu.

Síðan er þurrefnunum bætt í og deigið geymt í eina klukkustund.

Rúllaðar upp pylsulaga lengjur og settar á bökunarplötu. Lengjurnar flattar smá út á plötunni og ein þeytt eggjahvíta pensluð yfir lengjurnar.

Sykri (annað hvort perlusykri eða venjulegum) stráð yfir.

Bakað við meðalhita í 10-15 mínútur og lengjurnar síðan skornar niður heitar, í bita (skorið þvert á lengjurnar).

Kökurnar eru líka góðar með ís.

NAPÓLEONSKÖKUR Smjördeig, innihald: 1 bolli hveiti (120 g) 2 tsk. sykur ¼ tsk. salt 60 g kalt smjör eða smjörlíki 1 msk. olía 1,5 msk. kalt vatn

Því lengur sem þið hrærið því betra verður kremið. Kremið verður hvítara eftir því sem það er hrært lengur.

Svo er um að gera að lita það með öllum regnbogans litum.

Jarðarberjasulta sett á milli með smjörkreminu.

Blandið saman þurrefnum og myljið smjör saman við. Setjið vatn og olíu saman við deigið og hnoðið.

Kælið deigið í a.m.k. 30 mín. áður en það er flatt út. Gott er að fletja deigið út á milli tveggja arka af bökunarpappír.

Samsetning Fletjið út smjördeigið. Skerið út renninga u.þ.b. 20 cm að lengd og 10 að breidd. Setjið á pappírsklædda bökunarplötu.

Pikkið vel alla renningana.

Helmingurinn af renningunum er bara pikkaður og bakaður svoleiðis.

Penslið hinn helminginn (lokið) með eggi og stráð sykri yfir.

Smjörkrem, aðferð Hrærið smjörið í hrærivélinni þangað til það er orðið mjúkt og létt. Bætið flórsykrinum saman við smátt og smátt og hrærið vel á milli. Bætið því næst vanilludropunum saman við og mjólkinni. Ef ykkur finnst kremið of þykkt bætið þið við mjólk og ef ykkur finnst það of þunnt bætið þá við flórsykri.

Mikilvægt er að hræra kremið mjög vel þegar skreyta skal kökur, þá losnum við við alla smjörkekkina og kremið fær fallega áferð.

kökurnar eru farnar að brúnast aðeins. Gott er að kíkja á botn þeirra til að sjá hvort deigið er bakað í gegn..

Takið ópenslaða helminginn og smyrjið smjörkremi á hann.

Takið eggjapenslaða helminginn og smyrjið jarðaberjasultu á hann.

Leggið saman.

Skerið í hæfilega bita og setjið í box.

Frystið í sólarhring áður en borðað er, kökurnar eru bestar nýkomnar úr frysti.

Ef þið treystið ykkur ekki til að búa til smjördeigið sjálf er hægt að kaupa frosið smjördeig, þíða, rúlla því út í renninga og baka. Verður ekkert verra.

Gætið þess að penslaðir og ópenslaðir helmingar séu jafn margir.

Bakið í 180°C í 10-15 mínútur eða þar til

Sólrún Júlía Vilbergsdóttir kom með Napóleonskökur á fundinn; Smjördeig, jarðarberjasulta og smjörkrem, já og svo góður kaffibolli með - hátíðlegt og gott.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

41

RASPTERTA 1 bolli sykur 1 bolli rasp 1 bolli döðlur 3 egg 1 tsk. lyftiduft 1 matskeið vatn

Rasptertuna kom Guðný Þorvaldsdóttir með.

Þeytið eggjarauður og sykur saman.

Stífþeytið hvíturnar og blandið við sykurblönduna. Bætið síðast við þurrefnunum og döðlum og blandið varlega saman.

Bakið við 180°C í 15 mínútur á undirog yfirhita.

Setjið tvo banana og rjóma á milli og brætt súkkulaði ofan á. Skreytið með rjóma á hliðum, ef vill.

SÉRRÝTRIFFLI 3 blöð matarlím 20 litlar makkarónukökur 2 egg Jarðarber úr dós + sérrí eftir smekk 2-4 msk. sykur, eftir smekk 50-75 g saxað súkkulaði (má vera rjómasúkkulaði og/eða suðusúkkulaði) 3-4 cl Kahlúa líkjör Jarðarber eða kirsuber til skrauts Leggið matarlím í bleyti í kalt vatn, raðið makkarónukökunum á botn skálarinnar ásamt jarðarberjum (2-3 matarlímsblöð, eftir smekk). Bleytið upp í kökunum með smá jarðarberjasafa og sérrí, eftir smekk. Þeytið rjómann og eggin hvort í sínu lagi, fyrst rjómann með ögn af sykrinum og svo eggin með afganginum af sykrinum. Blandið svo þeytta rjómanum og eggjaþeytingnum varlega saman.

Saxið súkkulaðið smátt og setjið í 42

Halla Kjartansdóttir útbjó sérrýtriffli – klassískan eftirrétt á jólaborðið. Uppskriftin er fyrir fjóra.

blönduna ásamt líkjörnum.

Kreistið blöðin, bræðið yfir gufu í ögn af jarðarberjasafanum. Blandið líminu í rjóma- og eggjablönduna og

hellið yfir kökurnar og jarðarberin í skálinni.

Skreytið ábætinn með rjómatoppum og jarðarberjum/kirsuberjum.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

VIÐTAL

Konurnar á Eyrarbakka – sitthvað af konu minni hverri Jónína Óskarsdóttir

N

ú eru að koma jól og bækurnar koma flæðandi úr prentsmiðjum héðan og þaðan úr heiminum. Jónína er ein þeirra sem er með bók fyrir jólin og er þetta hennar fyrsta og heitir Konurnar á Eyrarbakka – sitthvað af konu minni hverri. Í bókinni eru viðtöl við konur og samtöl við ættingja um konur, 38 konur alls, sem eru fæddar á tæplega hundrað ára tímabili. Ekki eru sagðar sérstakar frægðarsögur heldur sögur af hversdagslífi og störfum kvenna sem hafa breyst í áranna rás. Í bókinni má lesa um uppeldi, menningu, mat og menntun, kvennabaráttu og verndun húsa, sápugerð, handverk og garðyrkju, félags- og frumkvöðlastörf, veikindi og missi, lífsbaráttu og sjálfsbjargarviðleitni en líka vináttu, samhjálp og góða granna.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Roskinn ritlistarnemi Á seinni árum hef ég verið að bæta við mig námi og útskrifaðist með MA í hagnýtri menningarmiðlun úr Háskóla Íslands árið 2011. Þar var Sigurður Gylfi Magnússon einn kennaranna. Hann kynnti m.a. þau fræði að saga venjulegra einstaklinga skipti máli sem hluti af sögunni allri, en það höfðaði sterkt til mín. Undanfarin ár hef ég stundað meistaranám í ritlist við sama skóla og það hefur gefið mér hugrekki til að láta verða af því að gefa út bókina um Konurnar á Eyrarbakka.

Fyrir tveimur árum var ég með í kúrsi

Hvers vegna konur á Eyrarbakka?

Mamma mín, Hallveig Ólafsdóttir, var brottfluttur Eyrbekkingur. Þrátt fyrir það og kannski einmitt þess vegna var hugurinn oft og mikið á Bakkanum. Við vorum svo heppin að hafa húsið sem pabbi ólst upp í á Eyrarbakka sem sumarhús og heitir það Eyri, en fyrir fjórum árum komst það í eigu Þjóðminjasafnsins og verður opnað sem safn. Þar voru ræktaðar kartöflur vel fram yfir aldamótin síðustu. Þegar við ókum í gegnum þorpið sagði mamma okkur systkinunum sögur af 43

Umsjón: Sigríður Ingvarsóttir - Myndir úr einkasafni

Æviágrip Jónína Óskarsdóttir er fædd í Reykjavík árið 1955. Hún á fjögur börn, tvö tengdabörn og fjóra elskulega ömmustráka. Foreldrar hennar eru Hallveig Ólafsdóttir húsmóðir og Óskar Guðfinnsson sjómaður sem bæði voru Eyrbekkingar. Hún er næstelst fimm systkina. Fyrstu árin er hún alin upp í Vesturbænum, fyrst á Bakkastíg og Framnesvegi og fyrstu tvö skólaárin var hún í gamla Öldugötuskólanum. Þegar hún er níu ára flytur fjölskyldan inn í Laugarneshverfið, þar sem hún klárar grunnskólagönguna í Laugalækjarskóla.

Hún hefur starfað sem húsmóðir og alið upp börnin sín og hlúð að ömmubörnum. Eftir að hún kláraði Fósturskólann var hún m.a. leikskólakennari á Hjalla í Hafnarfirði og á Hagaborg. Síðastliðin 23 ár hefur hún starfað sem bókavörður á Borgarbókasafni.

sem lauk með útgáfu bókar okkar ritlistar- og ritstjórnarnema. Bókin er með smásögum og heitir ,,Þægindarammagerðin“. Við ritlistarnemarnir skrifuðum en ritstjórnarnemarnir ritstýrðu. Það var góður skóli og í framhaldi fékk ég Sæunni Þórisdóttur, sem ritstýrði m.a. sögunum mínum í bókinni, til að lesa fyrsta yfirlestur að bókinni um Konurnar á Eyrarbakka sem ég var búin að velkjast með í fjöldamörg ár. Það hjálpaði mér upp úr ákveðnum hjólförum. Ég mæli með að fólk komi sér í kynni við ritstjóra til að lesa yfir og hjálpa sér áfram með verk. Áður hafa birst eftir mig smásögur og ljóð í tímaritum, m.a. Tímariti Máls og Menningar, sem ég var ægilega stolt af og eitt árið fékk ég önnur verðlaun í ljóðasamkeppni Júlínu, hátíð sögu og bóka fyrir ljóð sem heitir ,,Fínar konur“.

húsum og fólki, allt þar til hún kvaddi árið 2019. Þorpið lifnaði við og maður fékk innsýn í annan tíma og konurnar á Eyrarbakka voru aldeilis ekki ósýnilegar í sögunum hennar mömmu. Á seinni árum langaði mig til að forvitnast um þessar konur og hvað þær hefðu verið að gera svona dags daglega. Mig langaði að heyra um sögu kvenna og störf þeirra á heimilunum, í félagsstarfi og öðrum störfum sem hafa breyst í áranna rás. Þannig varð til þessi viðtalsbók um hversdagslíf kvenna á Eyrarbakka, sem eru sumar innfæddar, aðrar aðfluttar eða brottfluttar og einhverjar bjuggu tímabundið á Bakkanum. Í bókinni segja konurnar, eða afkomendur þeirra, dætur og synir, frá daglegu lífi kvenna á Eyrarbakka. Í henni er fullt af áhugaverðum myndum sem ég fékk flestar lánaðar af mikilli rausn úr fjölskyldualbúmum. Í upphafi var frænka mín, Jónína Aldís J. Vålerhagen, með í þessu verkefni og er ég með þrjú viðtöl í bókinni. Ósýnilegu störfin Mamma mín notaði stundum orðatiltækið “Gleymt er þá gleypt er”. Þetta held ég eigi vel við störf kvenna inni á heimilum bæði fyrr á tíð og enn þann dag í dag. Mamma var sjó-

KLASSÍSKAR DÚNKÁPUR FRÁ

Skoðið netverslun

laxdal.is LAXDAL er í leiðinni

bernharð

laxdal

Skipholti 29b • S: 551 4422

44

mannskona eins og kallað var og það þýddi að hún þurfti að sjá um allt í landi, börn og bú, og utanumhald fyrir heimilið bæði stórt og smátt. Mér finnst of lítið hafa verið gert úr störfum kvenna í gegnum tíðina og sérstaklega þeim ósýnilegu störfum sem þær hafa unnið á heimilunum. Í kirkjugörðum landsins eru karlmenn titlaðir með allskyns titlum en húsmóðurstarfið og ýmis kvennastörf hafa ekki þótt nógu merkileg til að grafa á legsteinana nema í örfáum tilfellum.

Mér fannst þurfa að segja meira af sögum kvenna. Það eru til margar bækur sem segja frá störfum karlmanna í áranna rás. Með þessari viðtalsbók er ég vonandi að draga fram fyrirmyndir sem við getum mátað okkur við. Þó þær elstu séu frá öðruvísi tíma en í dag er svo margt sem hægt er að læra af þeim og bara það að þekkja sögu kynsystra okkar og formæðra styrkir grunninn sem við nú stöndum á. Eins er fróðlegt og skemmtilegt að sjá hvað konur eru að gera á Eyrarbakka áfram í dag, sjá hvernig þráðurinn spinnst áfram.

Jónína segir að þeir sem þekkja sig spyrji gjarnan núna þegar þessu verki er lokið, „Hvað ætlar þú að gera?“. ,,Ég veit það ekki alveg en allavega, það var komið að fæðingu og ég vona að þeir sem skoða og lesa bókina njóti og hún kveiki á einhverjum tengingum hjá lesendum.“ Kvenfélagskonur í bókinni Kvenfélagið á Eyrarbakka er með elstu starfandi kvenfélögum á landinu og er ennþá í fullu fjöri. Í bókinni er meðal annarra rætt við margar kvenfélagskonur og núverandi og fyrrverandi formenn. Einnig er viðtal við Guðrúnu H. Gísladóttur sem fæddist og ólst upp í Læknishúsinu á Eyrarbakka sem var mikil menningarmiðstöð á sínum tíma. Bæði móðir hennar, Aðalbjörg Jakobsdóttir og móðursystur, Herdís og Jakobína, sem bjuggu í húsinu voru virkar í kvennabaráttu þeirrar tíðar. Herdís Jakobsdóttir móðursystir hennar var fyrsti formaður Sambands sunnlenskra kvenna. Hún hafði áður tekið þátt í stofnun kvenfélags á Húsavík ásamt Bríeti Bjarnhéðinsdóttur, sem var heimagangur á æskuheimi þeirra systra þar. Guðrún segir frá því hvernig kvenfélagskonur af Suðurlandi komu í Læknishúsið á fundi og þær héldu námskeið og réðu þar ráðum sínum.

Eitt af verkefnunum var að þær voru m.a. með samband við fræsala í Danmörku og síðan gátu konur lagt inn fræpantanir og fengið sent heim til sín. Krakkarnir í Læknishúsinu hjálpuðu til við að sortera í poka. Allt þetta hafði áhrif á Guðrúnu sem seinna varð virk í félagsmálum og var til dæmis með í að skipuleggja Kvennafrí árið 1975.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Kona með kú.

Systurnar Jakobína, Aðalbjörg og Herdís ásamt Jóni Ármanni bróður sínum í læknnishúsinu. Herdís var fyrsti formaður Sambands sunnlenskra kvenna

Leikhús.

Guðbjörg Jónsdóttir á Ásabergi við kartöfluupptekt.

Sýnishorn úr viðtölunum í bókinni Margrét Friðriksdóttir frá Gamla-Hrauni: Ég var bara með fléttað hárið fram eftir öllu. Við urðum alltaf að sækja okkur vatn í fötur norður í Dælur til að þvo á okkur hárið og svo þvoði maður sér uppúr vaskafati. Vatnið úr brunninum var svo salt og af því, varð hárið voða stamt og vont að þvo sér uppúr því. Sjampóið var búið til úr grænsápu. Einhverjar skeiðar af grænsápu settar í pott, vatninu slurkað út í til að þynna og þetta soðið þar til hún varð að froðu. Síðan var þessi sápulútur settur á flöskur, svo þvoði maður sér.

Gróa Sigurbjörnsdóttir, um Gróu J. Jakobsdóttur í Vatnagarði: Það var nú einn kaflinn hjá ömmu að skreyta kistur, það gerði hún í fjöldamörg ár. Það var byrjað á því að panta blóm úr Hveragerði. Þau komu yfirleitt með rútunni eða þá hún fór og náði í blómin hjá vinum sínum Palla Mikk eða Hannesi sem voru með gróðurhús. Síðan fór hún út í kirkju og var þá alltaf með litla tösku sem hún notaði öll árin í kistu­ skreytingar. Óðinn Kalevi Andersen um Katrínu Björgu Vilhjálmsdóttur á Símstöðinni: Finnska nafnið hennar mömmu var Aira Kaarina Könönen, en í daglegu tali var hún alltaf kölluð Kata. Það var ekki auðvelt fyrir mömmu að samlagast samfélaginu á Eyrarbakka, þar voru fáir íbúar af erlendu bergi Húsfreyjan 4. tbl. 2023

brotnir, og vart til mikils stuðnings í þessari ókunnu veröld. Það voru ekki nema Jytta á Grund og Nils og Ruth á Sólvangi, en fyrir henni voru þau jafn ókunnug og aðrir.

Guðrún Ó. Thorarensen um Jennýju Dagbjörtu Jensdóttur: Mamma var vinnukona í Húsinu þegar hún var kornung. Það var minn hússtjórnarskóli, sagði hún stundum. Það var þannig ábyggilega hjá mörgum stúlkum því bæði var sagt til með matreiðslu og um þrifnað og annað slíkt. Þær lærðu mikið og mamma bjó að því.

Inga Lára Baldvinsdóttir í Garðhúsum: Þetta byrjaði allt fyrir tilviljun. Ég hafði verið að vinna á Þjóðminjasafninu í gömlum ljósmyndum og ég keypti mér ljósmyndastækkara.

Vinur minn, Sveinn Blöndal, kenndi mér að framkalla og til þess að hann fengi eitthvað út úr þessu framkölluðum við myndir frá Eyrarbakka eftir glerplötum frá afa hans Haraldi Blöndal ljósmyndara.

Rannveig Anna Jónsdóttir Konubókastýra: Mér líður oft eins og ég haldi á verðmætu eggi sem ég eigi ekki að missa því að þá splundrast það. Það er hægt að gera svo margt flott við þetta safn ef orka og peningar eru til staðar. Og núna er skortur á hvorutveggja.

45

KVENNASAMTÖK

W.O.M.E.N. Samtök kvenna af erlendum uppruna 20 ára samstaða kvenna

W

Umsjón: Sigríður Ingvarsóttir - Myndir úr einkasafni

.O.M.E.N. samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi (Women Of Multicultural Ethnicity Network in Iceland) voru stofnuð á táknrænan hátt fyrir 20 árum á sjálfum Kvennafrídeginum 24. október árið 2003. Hlutverk Samtakanna er að sameina, takast á við og ljá hagsmuna- og áhugamálum kvenna, sem sest hafa að á Íslandi, rödd. Markmið Samtakanna er að vinna að jafnrétti og jafnri stöðu kvenna af erlendum uppruna á öllum sviðum þjóðlífsins.

Sérstakar áskoranir Samkvæmt samþykktum W.O.M.E.N er með ,,konu af erlendum uppruna“ átt við konu sem á annað eða báða foreldra af erlendum uppruna, óháð fæðingarstað konunnar. Allar konur af erlendum uppruna sem búsettar eru á Íslandi eru velkomnar í félagið, óháð þjóðerni eða búsetu.

Konur koma til Íslands af mismunandi ástæðum, en þegar hér er komið getum við lent í ákveðnum áskorunum sem tengjast t.d. atvinnu, menntun og/eða kyni. Til dæmis þurfa konur af erlendum uppruna oft að endurhugsa alfarið starfsferil sinn. Því þó þær hafi jafnvel menntun og reynslu erlendis frá geta þær ekki gengið að sömu störfum vísum á Íslandi t.d. sökum þess að þær tala ekki íslensku eða að prófgráða þeirra er ekki metin. Sumar konur hafa upplifað mismunun eftir hreim, kynþætti, menningu eða íslenskustigi. Mismununin hefur einnig áhrif á reynslu okkar af heilbrigðiskerfinu og stjórnsýslunnni í heild þar sem færni okkar til að tjá vandamál, áhyggjur eða sársauka getur verið frábrugðin því 46

sem daglega viðgengst. Íslensk tunga er ein stærsta áskorun okkar þar sem hún snýr að mörgum þáttum tengdum búsetu á Íslandi. Tungumálið sjálft er ekki aðalvandamálið, heldur aðgengið að því að læra það. Margir hafa upplifað hversu erfitt það er að læra nýtt tungumál á fullorðinsárum en á sama tíma að vinna, annast fjölskyldu og þurfa oft á tíðum einnig að læra ensku á sama tíma til að fá vinnu. Þá þarf viðkomandi einstaklingur jafnvel að hugsa á þremur tungumálum á hverjum degi því Íslendingar eru mjög gjarnir á að svara og tala á ensku við fólk sem er af erlendu bergi brotið þó viðkomandi sé að reyna að tala íslensku. Það virðist vera erfiðara félagslega að læra íslensku heldur en önnur Norðurlandamál og hefur greinilega áhrif á lífsgæði okkar og geðheilsu. Á meðan konur um allan heim standa frammi fyrir ákveðinni kynjamismunun, upplifa konur af erlendum uppruna enn meira álag og áreitni, þar sem staðalímyndir sem tengjast kynþætti þeirra eða upprunalandi bætast við kynferðislega áreitni sem þær verða gjarnan fyrir. Kynbundið ofbeldi og heimilisofbeldi hefur einnig verið mikið áhyggjuefni í okkar samfélagi. Það er ekki auðvelt fyrir konur af erlendu bergi brotnar, sem eru í sambandi hér á landi, að yfirgefa obeldisfullan eða ógnandi maka. Þær eru oft á tíðum með lítið bakland og takmarkaðan stuðning. Við það að fara út úr sambandi bætast þá áhyggjur og varnarleysi gagnvart búsetustöðu, forsjá barna, áhyggjur af framfærslu o.fl.

Greinarhöfundur Marion Poilvez sem er gjaldkeri og verkefnastjóri hjá W.O.M.E.N.

Upplýsingagjöf, stuðningur og samheldni Hvernig tökumst við hjá W.O.M.E.N. á við þær áskoranir sem fylgja því að styðja við konur af erlendum uppruna á Íslandi?

Kjarni stærstu vandamálanna sem konur af erlendum uppruna eru að fást við hér á landi er ákveðin einangrun og skortur á upplýsingagjöf. Það hefur komið mjög skýrt fram í ítarlegri könnun sem Nichole Leigh Mosty, þáverandi formaður samtakanna, stóð fyrir í desember árið 2006. Yfir 600 konur af erlendum uppruna á Íslandi svöruðu könnuninni nafnlaust, um aðstæður sínar og þarfir á Íslandi. Þessi könnun er aðgengileg á vefsíðu samtakanna www.vomeniniceland.is Til að berjast gegn einangrun og rangfærslum stofnuðu samtökin jafningjastuðningshóp og er sá hópur hjarta félagsins. Stuðninsghópurinn er eingöngu

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Söguhringur kvenna og systursamtökin Daisy Ladies á góðri stundu með forseta Íslands í maí 2023.

skipaður sjálfboðaliðum og konum af erlendum uppruna með dýrmæta þekkingu og reynslu af íslensku samfélagi.

Jafningjastuðningur er vikulega á Hallveigarstöðum þ.e. á þriðjudagskvöldum, á sama tíma og Kvennaráðgjöfin. Þegar konur af erlendum uppruna lenda í erfiðleikum á Íslandi er oft auðveldara að treysta jafningja, þ.e. annarri konu af erlendum uppruna, sem skilur vel aðstæðurnar og tilfinningar af eigin raun, áður en farið er til yfirvalda eða tekist á við málsmeðferð. Jafningjastuðningurinn veitir hvorki lögfræðilega né sálfræðilega ráðgjöf heldur leiðbeinir konum að þeim úrræðum og lögbundnu leiðum sem í boði eru. Eins er gríðarlega mikilvægt að konurnar upplifi sig ekki einar eða einangraðar í erfiðum aðstæðum og þær finni fyrir stuðningi. Á vegum samtakanna eru einnig reglulega skipulagðar vinnustofur sem tengjast atvinnumálum, atvinnuleit, auk þess sem haldin eru fróðleikskvöld um hin ýmsu málefni s.s. um heilbrigðiskerfið, skilnaðarferli, búsetu, tölvulæsi, sjálfsvarnarnámskeið og valdeflingu. En auk þess að veita upplýsingar, kenna og læra þá erum við líka að fagna, deila menningu okkar og skemmta okkur á ýmsan hátt. Má þar t.d. nefna hið vinsæla ,,World Food Café“ þ.e þjóðlegt eldhús, Bollywood danstíma, leiklistarnámskeið, vetrarföndur í gegnum Söguhring kvenna og félagsleg kvöld með Húsfreyjan 4. tbl. 2023

ýmsum skemmtilegum uppákomum. Það að gleðjast saman og kynnast vel er mikilvægt til að styrkja okkar samfélag og auka stuðning.

Við erum afar stoltar af því að hafa rödd í nefndum eins og Fjölmenninga­ ráði Reykjavíkurborgar, Velferðarvaktinni og Mannréttindavaktinni, þar sem við getum látið raddir erlendra kvenna heyrast í félags- og þjóðmálum. Við erum í samstarfi við mörg önnur félög s.s. Kvenréttindafélag Íslands, Mannréttindastofnun Íslands, Bjarkahlíð, Stígamót og Kvennaathvarf og við fáum reglulega

styrki til ýmissa verkefna sem við sinnum.

Til dæmis erum við afar stoltar af því að W.O.M.E.N. hlaut Mannréttindaverðlaun Reykjavíkurborgar árið 2018 fyrir störf sín sem voru m.a. uppspretta samfélagsbreytinga á tímum #MeToo hreyfingarinnar á Íslandi.

Að aðlagast og þróast Stöðugt koma fram nýjar áskoranir með breyttum tímum í gegnum árin, en hlutverk okkar breytist ekki, heldur aðlagast nýjum veruleika. Á meðan Covid stóð yfir neyddust samtökin til að flytja jafn-

Stjórnarkonur W.O.M.E.N. Marion Poilvez, Christina Milcher og Maru Alemán.

47

Ásamt borgarstjóra Degi B. Eggertssyni við afhendingu Mannréttindaverðlauna Reykjavíkurborgar 2018.

ingjastuðninginn yfir á netið. Það opnaði ótrúleg tækifæri til að ná til kvenna um allt land. Því var ákveðið að halda þeirri vegferð áfram. Söguhringur kvenna sem hófst sem samstarfsverkefni Borgarbókasafns um handverk, listir og menningu, þurfti á sama hátt að endurskoða starfsemi sína á Covid tímabilinu. Þá hófu Lilianne og Hye-Jung frábæra samvinnu við Norræna húsið, sem fólst í útivinnu á sumrin í garðinum þeirra með fræjum frá NordGen. Verkefnið World Garden heppnaðist einstaklega vel. Konur safna, gróðursetja og uppskera nú á hverju ári.

Samtökin hafa einnig sýnt samstöðu með flóttakonum með því að skipuleggja góðgerðarhlaup. Á síðasta ári var hlaupið til styrktar konum sem voru nýkomnar frá Úkraínu.

Vandamál tengd tungumálakunnáttu eru mjög algeng. W.O.M.E.N. stofnaði ,,Kvennaborðið, rými fyrir konur til að læra og tileinka sér íslensku. Það verkefni var stutt af Reykjavíkurborg og Controlant.

Samtökin eru stöðugt að leita nýrra leiða til að efla stuðning sinn, bæði innanlands og í alþjóðlegu samstarfi. Árið 2023 tókum við á móti systursamtökum frá Finnlandi Daisy Ladies. Við skipulögðum ráðstefnu um kynbundið ofbeldi til að ræða sameiginleg mál og útfæra lausnir.

Markmiðið er að þróa enn frekar sam48

starf systursamtaka á Norðurlöndunum undir hatti Nordic Ladies.

Að vera kona af erlendum uppruna á Íslandi Því fylgja áskoranir að vera kona af erlendum uppruna á Íslandi. Í gegnum árin hefur W.O.M.E.N. byggt upp samstöðunet til að gera þessum konum auðveldara að taka þátt í íslensku samfélagi í gegnum vinnu, list og hið daglega líf. Þegar litið er til baka yfir sl. 20 ár má sjá að margar þeirra kvenna sem sátu í stjórn og hafa

verið virkir félagar í W.O.M.E.N. eru nú mikilvægar persónur og raddir í íslensku samfélagi. Má þar nefna Achola Otieno, stefnumótandi sérfræðing og stofnanda Inclusive Iceland, Amal Tamimi, meðstofnanda W.O.M.E.N.og forstöðumann Jafnréttishússins, Claudia Ashanie Wilson, lögfræðing og sérfræðing á sviði mannréttinda- og innflytjendamála og stofnanda lögfræðiþjónustunnar Claudia &Partners, Edythe L. Mangidin, ljósmóður og fræðslustjóra um menningarhæfni í heilbrigðiskerfinu á Íslandi, Kushu Gurung, eiganda hins vinsæla veitingastaðar Himalayan Spice í miðborg Reykjavíkur, Nichole Leigh Mosty, aðgerðarsinna og fyrstu konuna af erlendum uppruna sem kosin var á þing, Patience Adjahoe Karlsson, kennara og eigandi AfroZone í Breiðholti, Sabine Leskopf, stjórnmálamann og borgarfulltrúa, Tatjana Latinovic meðstofnanda W.O.M.E.N. og fyrstu konuna af erlendum uppruna til að vera formaður Kvenréttindafélags Íslands, Angelique Kelley sem er vel þekkt í okkar samfélagi fyrir góðvild sína og stuðning.

Hollusta þessara kvenna, ásamt öllum konunum sem sinna daglegum stuðningsstörfum á bak við tjöldin hefur mótað tilveru okkar hér á landi. Þær eru okkar fyrirmyndir og hafa sýnt okkur hvað það þýðir að vera kona af erlendum uppruna á Íslandi.

Marion Poilvez, gjaldkeri W.O.M.E.N samtaka kvenna af erlendum uppuna

Þjóðlegt eldhús, þar sem konur njóta matar frá öllum heimshornum.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Dalvegur 30, 201 Kóp. - S. 517 6460 - www.belladonna.is

Við eigum frábært úrval af fallegum yfirhöfnum í stærðum 38-58

Fallegar gjafir Skoðaðu úrvalið á fastus.is

Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is

Ævintyraleg verslun í Mosfellsbæ

Háholti 14 · Sími 553 1900

HANNYRÐAHORNIÐ

Prjónaðar jólagjafir Sjöfn Kristjánsdóttir

Umsjón: Sjöfn Kristjánsdóttir - Myndir: Silla Páls

Það er eitthvað við það að gefa gjafir sem maður hefur útbúið sjálfur. Þegar flíkin er gerð er viðkomandi einstaklingur manni oft ofarlega í huga og maður sér viðkomandi fyrir sér í flíkinni um leið og hún fer að taka á sig endanlega mynd. Slíkum gjöfum er yfirleitt meira fyrir haft heldur en einhverjum gjöfum sem keyptar eru úti í búð, oft á síðustu stundu. Eins er oft meira gaman að fá gjafir sem útbúnar hafa verið heima við og þær gjafir

50

verða manni oft á tíðum hjartfólgnari einmitt vegna þess hver útbjó þær.

Meðfylgjandi eru uppskriftir af barnapeysu, lambhúshettu og jólahúfu. En allt eru þetta flíkur sem henta einstaklega vel í jólapakkana.

Litla fyrirsætan á myndunum heitir Elmar Árni Friðjónsson.

51

54

56

BARNAPEYSA

JÓLAHÚFA

LAMBHÚSHETTA Húsfreyjan 4. tbl. 2023

BARNAPEYSA

Falleg og stílhrein barnapeysa. Uppskriftin gefur stærðir 6 mánaða til 12 ára. Uppskriftin er frekar einföld og hentar því flestum prjónurum.

Stærð

Ummál á bol

Garnmagn

6-12 mán

62 cm

200 gr

1-2 ára

67 cm

250 gr

2-4 ára

73 cm

300 gr

4-6 ára

80 cm

400 gr

6-8 ára

84 cm

500 gr

8-12 ára

88 cm

600 gr

Prjónfesta: 16 lykkjur = 10 cm á prjóna nr. 6.

Garntegund: Katia Merino Aran, Super frá Icewear Garn eða Special Aran (400 gr dokkur). Það sem þarf - Hringprjónar nr. 6, 40 og 60/80/100 sm (fer eftir stærð peysu) - Hringprjónar nr. 5.5, 60/80 sm (fyrir stroff á bol) - Sokkaprjónar nr. 6 (fyrir ermar) - Sokkaprjónar nr. 5.5 (fyrir stroff á ermi) - Nál til frágangs - 1 hringlaga prjónamerki Peysan er prjónuð ofan frá og niður, í hring með útaukningu í berustykki. Aukið er út samkvæmt skrefum í kafla um berustykki. Mynstrið í berustykkið er perluprjón.

8

7

6

5

4

3

2

1

3

3

2

2

1

1 Sléttar lykkjur Brugnar lykkjur

Útaukningar eru margs konar og best er að velja sér þá aðferð sem manni líst best á. Ég mæli með að skoða þetta myndband www.bit.do/utaukning. Ég sjálf tek alltaf bandið upp á milli lykkna og prjóna aftan í það þannig að það snúist upp á það (annars kemur gat).

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Hálslíning Fitjið upp 56, 60, 60, 64, 64, 68 lykkjur á hringprjón nr.

5.5-6 (40 sm langan). Tengið í hring og prjónið með brugningu (1 sl og 1 br lykkja til skiptis), alls 13, 13, 14, 15, 15, 17 cm (eða eftir smekk). Kraginn er svo brotinn inn á við og prjónaður niður með faldprjóni (myndband: www.bit.ly/faldprjon) eða saumaður niður í lokin.

Berustykki Nú verður gert ráð fyrir útaukningu í berustykki.

Umf 1 – 2: Slétt prjón.

Umf 3 - útaukning: *Prjónið 4 lykkjur slétt, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 70, 75, 75, 80, 80, 85 lykkjur á prjóninum.

Umf 4 – 6: Perluprjón.

Umf 7 - útaukning: *Prjónið 5 lykkjur slétt, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 84, 90, 90, 96, 96, 102 lykkjur á prjóninum.

Umf 8 – 10: Slétt prjón.

Umf 11 - útaukning: *Prjónið 6 lykkjur slétt, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 98, 105, 105, 112, 112, 119 lykkjur á prjóninum.

Umf 12 – 14: Perluprjón.

Umf 15 - útaukning: *Prjónið 7 lykkjur slétt, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 112, 120, 120, 128, 128, 136 lykkjur á prjóninum.

Umf 16 – 18: Slétt prjón.

Umf 19 - útaukning: *Prjónið 8 lykkjur, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 126, 135, 135, 144, 144, 153 lykkjur á prjóninum.

Umf 20 – 22: Perluprjón.

Umf 23 - útaukning: *Prjónið 9 lykkjur slétt, aukið út um 1 51

lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 140, 150, 150, 160, 160, 170 lykkjur á prjóninum.

Umf 24 – 26: Slétt prjón.

Umf 27 - útaukning: *Prjónið 10 lykkjur slétt, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 14, 15, 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 154, 165, 165, 176, 176, 187 lykkjur á prjóninum.

Umf 28 – 30: Perluprjón.

Hér enda stærðir 6-12 mán og 1-2 ára í berustykki (eftir umferð 30). Í stærð 6-12 mán, prjónið 1 umf slétt prjón til viðbótar og aukið út um 1 lykkju. Í stærð 1-2 ára, prjónið 3 umf slétt prjón til viðbótar og aukið út um 1 lykkju.

Umf 31 - útaukning: *Prjónið 11 lykkjur, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 15, 16, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 180, 192, 192, 204 lykkjur á prjóninum.

Umf 32 – 34: Slétt prjón.

Hér endar stærð 2-4 ára í berustykki (eftir umferð 34).

Umf 35 - útaukning: *Prjónið 24, 12, 12 lykkjur, aukið út um 1l*. Endurtaka frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 8, 16, 17 lykkjur. Nú eiga að vera 200, 208, 221 lykkjur á prjóninum.

Umf 36 – 38: Perluprjón. Hér endar stærð 4-6 ára í berustykki (eftir umferð 38).

Umf 39 - útaukning: *Prjónið 52, 22 lykkjur, aukið út um 1 lykkju*. Endurtakið frá *-* út umferð. Nú er búið að auka út um 4, 10 lykkjur. Nú eiga að vera 212, 231 lykkjur á prjóninum.

Umf 40 – 42: Slétt prjón. Hér enda stærðir 6-8 og 8-12 ára í berustykki (eftir umferð 42). Í stærð 8-12 ára prjónið 4 umferðir slétt prjón til viðbótar, aukið út um 1 lykkju í fyrstu umferð af þessum fjórum.

Nú áttu að vera með 154, 166, 180, 200, 212, 232 lykkjur á prjóninum.

Bolur Nú þarf að setja ermalykkjur, eða þær lykkjur sem eiga að mynda ermar og koma yfir upphandlegginn, á hjálparband (það er garn í öðrum lit sem þú þræðir inn í lykkjurnar til þess að geyma þær). Þetta er gert báðu megin.

Skref 1: Setjið 30, 32, 36, 40, 42, 46 lykkjur á hjálparband (hægri ermi).

Skref 2: Fitjið upp 4 nýjar lykkjur (hægri handvegur.

Skref 3: Prjónið 47, 51, 54, 60, 64, 70 lykkjur (framstykki).

Skref 4: Setjið 30, 32, 36, 40, 42, 46 lykkjur á hjálparband (hægri ermi).

Skref 5: Fitjið upp 4 nýjar lykkjur (vinstri handvegur).

Skref 6: Prjónið 47, 51, 54, 60, 64, 70 lykkjur (eða út umferð, bakstykki).

Nú eiga að vera 102, 110, 116, 128, 136, 148 lykkjur á hringprjóninum (með lykkjunum sem fitjaðar voru upp undir höndum). Ermalykkjur eru komnar á hjálparband.

Prjónið nú með sléttu prjóni þar til bolur, frá handvegi, mælist 15, 16, 21, 24, 29, 32 cm. Skiptið yfir á mjórri prjóna, prjónið eina umferð slétta og takið úr 8, 10, 10, 10, 12, 12 lykkjur jafnt og þétt yfir umferðina. Prjónið stroff (1 slétt lykkja og 1 brugðin lykkja til skiptis) alls 4, 4, 5, 5, 6, 6 cm. Fellið af með brugðningu - www.bit.ly/ brugdning.

Ermar Byrjið á því að færa lykkjurnar, sem þið settuð á hjálparband, yfir á sokkaprjóna nr. 5.5-6. Þá þræðið þið einfaldlega prjónana inn í lykkjurnar sem eru á bandinu.

Einnig þarf að prjóna upp 4 nýjar lykkjur undir höndum. Ég mæli með að taka upp aukalykkjur sitthvoru megin við þessar sem teknar eru upp og prjóna þær svo saman aftur í næstu umferð. Þetta minnkar götin undir ermi og til þess að mynstur stemmi þarf að fækka lykkjunum aftur.

Til þess að miðjan á erminni komi undir hendinni þarf að byrja á því að prjóna upp eða taka upp vinstri helming lykknanna og enda á því að taka upp hægri helminginn.

Ef þú átt t.d. að taka upp 6 lykkjur þá tekur þú fyrst upp 3 lykkjur, prjónar svo hringinn og tekur svo upp 3 lykkjur.

Ermar eru prjónaðar með sléttu prjóni, líkt og bolur. Nú eiga að vera 34, 36, 40, 44, 46, 50 lykkjur á prjóninum. Niður ermina ætlum við að fækka lykkjum.

6-12 mán: Prjónið 5 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð. Endurtakið aftur eftir 4.5 cm.

Prjónið áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 14 cm.

1-2 ára: Prjónið 5 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð.

Endurtakið með ca. 4 cm millibili þar til þú hefur tekið úr Í HEILDINA 3x eða 6 lykkjur. Prjónið svo áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 17 cm.

52

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

2-4 ára: Prjónið 4 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð. Endurtakið með ca. 4 cm millibili þar til þú hefur tekið úr Í HEILDINA 4x eða 8 lykkjur. Prjónið svo áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 22 cm.

4-6 ára: Prjónið 5 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð.

Endurtakið með ca. 3 cm millibili þar til þú hefur tekið úr Í HEILDINA 6x eða 12 lykkjur. Prjónið svo áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 25 cm.

6-8 ára: Prjónið 4 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð. Endurtakið með 3 cm millibili þar til þú hefur tekið úr í HEILDINA 6x eða 12 lykkjur. Prjónið svo áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 27 cm.

8-12 ára: Prjónið 5 cm. Í næstu umferð skal prjóna saman 2 fyrstu lykkjurnar og 2 síðustu lykkjurnar í umferð.

ing mbands 40. lnafnédlasþ asa Kvends g Ísla

Endurtakið með ca. 3.5 cm millibili þar til þú hefur tekið úr Í HEILDINA 7x eða 14 lykkjur. Prjónið svo áfram þar til ermi, frá handvegi, mælist 31 cm.

Nú eiga að vera 30, 30, 32, 32, 34, 36 lykkjur á prjóninum. Skiptið yfir á minni sokkaprjóna og prjónið 1 umferð slétt. Prjónið svo stroff (eins og stroff í hálslíningu og á bol) alls 4, 4, 5, 5, 6, 6 cm. Fellið af með brugðningu (1l sl og 1 l br til skiptis). Dragið bandið í gegnum síðustu lykkjuna og slítið frá. Prjónið hina ermina eins.

Frágangur Felið alla enda og lagið göt í handvegi ef þau eru til staðar. Þvoið peysu samkvæmt þvottaupplýsingum á garni. Leggið peysuna til á þurrt handklæði og sléttið vel úr henni. Látið þorna vel. Það er voða gott að leggja hana til nálægt ofni því þá þornar hún fyrr.

V a l k y rju r mi l l i fj a l l s og fj ö ru

Ísafirði 1 1 . - 1 3 . o k t ó b er 20 2 4

SMÁSAGNASAMKEPPNI HÚSFREYJUNNAR Húsfreyjan efnir að nýju til smásagnakeppni sem er öllum opin og frjálst efnisval.

Smásagan skal hafa borist til Húsfreyjunnar fyrir 1. mars 2024. Utanáskriftin er: Húsfreyjan – smásaga Hallveigarstöðum, Túngata 14 101 Reykjavík.

Sjá reglur í síðasta tölublaði.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

VERÐLAUN 1. verðlaun - Gisting fyrir tvo m/ morgunverði á Berjaya hótel Akureyri 2. verðlaun - Málverk eftir Guðbjörgu Hákonardóttur 3. verðlaun - Gjafabréf fyrir tvo í Skógarböðin Verðlaunahafar fá einnig gjafapakkningu frá Urtasmiðjunni. Þau sem eiga þær smásögur sem valdar eru til birtingar fá bók að gjöf frá Bókaútgáfunni Sæmundi og ársáskrift að Húsfreyjunni.

53

JÓLAHÚFA Falleg jólahúfa í skandínavískum stíl, með fallegum skúf á endanum.

Stærð

Ummál á húfuopi

Garnmagn

0-6 mán

32 cm

50 gr

6-12 mán

34 cm

50 gr

1-4 ára

36 cm

100 gr

5-8 ára

38 cm

100 gr

9 ára +

40 cm

100 gr

Prjónfesta: 28 lykkjur = 10 cm á prjóna nr. 3.

Garntegund: Merino frá Along Avec Alice (fæst í Amma Mús) eða Baby Wool frá Icewear Garn. Það sem þarf - Hringprjónn nr. 3 (30/40 cm langur) - Sokkaprjónar nr. 3 - Nál til frágangs - 1 stk hringlaga prjónamerki

8

7

6

5

4

3

2

1

6 5 4 3 2 1 8

7

6

5

4

3

2

1

Slétt prjón Brugðið SSK Prjónið 2 lykkjur saman slétt Færið 1 lykkju óprjónaða yfir á hægri prjón með því að fara framan í hana.

Prjónið 2 lykkjur saman slétt, steypið óprjónuðu lykkjunni yfir.

Sláið bandinu upp á pjóninn

54

Húfan er prjónuð neðan frá og upp og í hring, með mynsturprjóni.

Fitjið upp 88, 96, 100, 106, 112 lykkjur á hringprjón nr.

3 (30/40 cm langan). Tengið í hring og prjónið 1 lykkju slétta og 1 lykkju brugðna til skiptis, alls 6, 7, 8, 10, 12 cm. Gott er að merkja upphaf umferðar með hringlaga prjónamerki.

Prjónið nú stykkið upp að innanverðu með sléttu prjóni. Það er gert með því að brjóta stykkið inná við og prjóna í uppfitslykkjurnar um leið og þú prjónar þær lykkjur sem eru á prjóninum nú þegar. Hér er linkur á myndband sem sýnir þessa aðferð: www.bit.ly/faldprjon. Ef þið treystið ykkur ekki í að prjóna kantinn upp þá er hægt að sauma hann upp eftir á.

Prjónið 1 umferð slétt og aukið út um 0, 0, 4, 6, 0 lykkjur jafnt og þétt yfir umferð. Nú eiga að vera 88, 96, 104, 112, 112 lykkjur á prjóninum. Prjónið nú samkvæmt mynsturmynd alls 4, 5, 6, 7, 8 mynstur. Prjónið svo 5 lykkjur sléttar, 3 lykkjur brugðnar þar til húfan, með stroffi uppprjónuðu, mælist 14, 16, 18, 20, 22 cm. Úrtaka 1. skref: *Prjónið 5 lykkjur sléttar, prjónið 2 lykkjur saman brugðnar, prjónið 1 lykkju brugðna*. Endurtakið frá * til * út umferð. Nú eiga að vera 77, 84, 91, 98, 98 lykkjur á prjóninum.

2. skref: *Prjónið 5 lykkjur sléttar, 2 lykkjur brugðnar*.

Endurtakið frá * til * út umferð. Endurtakið þessa umferð alls 18, 20, 22, 24, 26 sinnum.

3. skref: *Prjónið 2 lykkjur saman sléttar, 3 lykkjur sléttar og 2 lykkjur brugðnar*. Endurtakið frá * til * út umferð.

Nú eiga að vera 66, 72, 78, 84, 84 lykkjur á prjóninum.

4. skref: *Prjónið 4 lykkjur sléttar, 2 lykkjur brugðnar*.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Endurtakið frá * til * út umferð. Endurtakið þessa umferð alls 18, 20, 22, 24, 26 sinnum.

5. skref: *Prjónið 2 lykkjur saman sléttar, 2 lykkjur sléttar og 2 lykkjur brugðnar*. Endurtakið frá * til * út umferð.

Nú eiga að vera 55, 60, 65, 70, 70 lykkjur á prjóninum.

6. skref: *Prjónið 3 lykkjur sléttar, 2 lykkjur brugðnar*.

Endurtakið frá * til * út umferð. Endurtakið þessa umferð alls 18, 20, 22, 24, 26 sinnum.

7. skref: *Prjónið 3 lykkjur sléttar, 2 lykkjur saman brugðnar*. Endurtakið frá * til * út umferð. Nú eiga að vera 44, 48, 52, 56, 56 lykkjur á prjóninum.

8. skref: *Prjónið 3 lykkjur sléttar, 1 lykkju brugðna*.

Endurtakið frá * til * út umferð. Endurtakið þessa umferð alls 18, 20, 22, 24, 26 sinnum.

9. skref: *Prjónið 2 lykkjur saman sléttar, 1 lykkju slétt og 1 lykkju brugðna*. Endurtakið frá * til * út umferð. Nú eiga að vera 33, 36, 39, 42, 42 lykkjur á prjóninum.

Stærðir 0-6 mán og 6-12 mán: Prjónið 2, 6 umferðir (2 lykkjur slétt, 1 lykkja brugðin). Prjónið svo 2 lykkjur saman slétt út umferð. Endið með 17, 18 lykkjur á prjóninum.

Slítið bandið og þræðið í gegnum þær lykkjur sem eftir eru. Festið vel. Aðrar stærðir halda áfram úrtöku.

10. skref: *Prjónið 2 lykkjur sléttar, 1 lykkju brugðna*.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Endurtakið frá * til * út umferð. Endurtakið þessa umferð alls 22, 24, 26 sinnum.

11. skref: *Prjónið 2 lykkjur saman slétt, 1 lykkju brugðna*. Endurtakið frá * til * út umferð. Nú eiga að vera 26, 28, 28 lykkjur á prjóninum.

Prjónið 2, 6, 10 umferðir (1 lykkja slétt, 1 lykkja brugðin).

Prjónið svo 2 lykkjur saman slétt út umferð. Endið með 13, 14, 14 lykkjur á prjóninum. Slítið bandið og þræðið í gegnum þær lykkjur sem eftir eru. Festið vel.

Skúfur og band Ef þið viljið gera skúf á húfuna þá er myndband hér sem hægt er að horfa á. Því meira sem þið vefjið bandinu því þykkari verður hann - http://bit.ly/skufur. Hér er svo myndband af því hvernig ég geri snúruna til að festa skúfinn á húfuna - http://bit.ly/lunasnura.

Frángangur Gangið frá öllum endum. Leggið húfuna í volgt vatn ásamt smá slettu af ullarsápu og látið liggja í ca 20 mín.

Kreistið úr húfunni og leggið til á þurrt handklæði. Látið þorna vel. Festið skúfinn í eftir að húfan hefur þornað alveg.

55

LAMBHÚSHETTA Falleg, klassísk og góð lambhúshetta fyrir yngstu börnin.

Stærð

Ummál á húfuopi

Garnmagn

6-12 mán

32 cm

100 gr

12-18 mán

34 cm

100 gr

18-24 mán

35,5 cm

100 gr

2-4 ára

37 cm

100 gr

Prjónfesta: 18 lykkjur = 10 cm á prjóna nr. 5.

Garntegund: Katia Merino Aran, Super frá Icewear Garn eða Special Aran (400 gr dokkur). Það sem þarf - Hringprjónn nr. 5 (40 cm) - Hringprjónn nr. 4 (40 cm) - fyrir kantinn) - Nál til frágangs - Prjónamerki Húfan er prjónuð í hring til að byrja með, höfuðstykkið er prjónað fram og til baka og í lokin er húfan tengd aftur í hring.

Fitjið upp 58, 62, 64, 68 lykkjur á hringprjón nr. 5. Prjónið stroff, 1 br og 1sl til skiptis, (passa að byrja á brugðinni lykkju) 6 umferðir. Prjónið eina umferð til viðbótar með stroffprjóni þar til 7 lykkjur eru eftir í hringnum. Setjið þessar 7 lykkjur á hjálparband eða hjálparnælu og geymið. Snúið við og prjónið slétt prjón til baka. Nú er stykkið prjónað fram og til baka. Fyrsta og síðasta lykkjan í hverri umferð er kantlykkja og er ALLTAF prjónuð slétt, bæði á réttu og röngu. Mikilvægt er að byrja hverja umferð á réttunni á SLÉTTRI lykkju til þess að endinn við kantlykkjur verði fallegur.

Prjónið nú stykkið (fram og til baka) með “Fisherman‘s rib” prjóni. Hér er myndband af minni aðferð: www.bit.ly/ brugningveidimanns.

Umferð 1 (réttan): Prjónið KL. Prjónið slétta lykkju ofan í næstu lykkju fyrir neðan, prjónið brugna lykkju*. Endurtakið frá *-*. Endið á að prjóna slétta lykkju ofan í næstu lykkju fyrir neðan (www.stroff.is/lykkja2). Prjónið KL. Umferð 2 (rangan): Prjónið KL. Prjónið allar lykkjur sléttar. Prjónið KL. Endurtakið umferð 1 og 2 þar til stykkið mælist 15, 16, 17, 19 cm. Endið á því að prjóna umferð 2.

Styttar umferðir Nú þarf að prjóna styttar umferðir til að mynda hnakkastykkið.

56

Réttan (eða umferð 1 í mynstri): Prjónið kantlykkju, prjónið áfram “Fisherman‘s rib” 32, 35, 36, 39 lykkjur, setjið PM. Hér er snúið við.

Rangan (eða umferð 2 í mynstri): Takið fyrstu lykkju óprjónaða eins og þið ætlið að prjóna hana slétta, prjónið 14, 16, 16, 18 lykkjur. Snúið við.

Nú eiga að vera 15, 17, 17, 19 lykkjur á milli PM og 18, 19, 20, 21 lykkja á sitthvorum kantinum MEÐ kantlykkjunum tveimur. Nú er stykkið prjónað svona: Umferð 1 (réttan): Takið fyrstu lykkju óprjónaða eins og eigi að prjóna hana slétt. Prjónið “Fisherman´s rib” þar til ein lykkja er eftir að PM. Prjónið tvær sléttar saman með því að prjóna aftan í þær. Snúið við.

Umferð 2 (rangan): Takið fyrstu lykkju af óprjónaða, með bandið fyrir framan, eins og eigi að prjóna hana brugna.

Prjónið (slétt, umf 2 í mynstri) þar til ein lykkja er eftir að PM. Prjónið tvær lykkjur saman brugðið.

Með því að gera þetta ertu alltaf að taka eina og eina lykkju með og þar með að taka úr á hliðum sem myndar kúpt hnakkastykki. Gerið þetta þar til 14, 16, 16, 18 lykkjur eru eftir á prjóninum MEÐ KANTLYKKJUM. Endið á því að prjóna umferð 1 (á réttunni).

Upptaka lykkna á hliðum Nú eruð þið með 14, 16, 16, 18 lykkjur á prjóninum.

Byrjið að prjóna á réttunni með sléttu prjóni með hringprjón nr. 4. Takið upp kantlykkjurnar með sléttu prjóni, sjá myndband: www.bit.ly/kantlykkjur.

Hér takið þið upp allar kantlykkjurnar. Prjónið lykkjurnar 7, sem þið geymduð í byrjun, upp á prjóninn líka (prjóna þær lykkjur með stroffprjóni). Takið upp kantlykkjurnar á hinni hliðinni. Endið á að fækka lykkjum í hnakkastykki í 7, 9, 9, 11 lykkjur.

Nú eruð þið komin hringinn og búin að taka upp kantlykkjur. Til þess að húfan verði þétt við háls barnsins Húsfreyjan 4. tbl. 2023

þarf að fækka þessum lykkjum í næstu umferð. Prjónið stroffprjón (1l sl og 1l br til skiptis). Byrjið á því að fækka kantlykkjum öðru megin í 12, 14, 15, 20 lykkjur, prjónið þessar 7 lykkjur sem þið geymduð áður á hjálparbandi og fækkið svo kantlykkjum hinu megin á húfunni í 12, 14, 15, 20 lykkjur. Þá eruð þið komin hringinn. Nú eiga að vera 38, 44, 46, 58 lykkjur á prjóninum. Prjónið brugningu alls 8, 8, 10, 10 umferðir.

Kragi Skiptið aftur yfir á hringprjón nr. 5. Kraginn er prjónaður í hring með sléttu prjóni og útaukningum. Byrjið nú umferð aftan á miðri húfunni: Skref 1: Prjónið 5, 6, 6, 7 lykkjur. Setjið PM nr. 1 upp á prjóninn.

Skref 2: Prjónið 9, 11, 12, 15 lykkjur. Setjið PM nr. 2 upp á prjóninn.

Skref 3: Prjónið 10, 11, 11, 14 lykkjur. Setjið PM nr. 3 upp á prjóninn.

Skref 4: Prjónið 9, 11, 12, 15 lykkjur. Setjið PM nr. 4 upp á prjóninn.

Skref 5: Prjónið 5, 5, 5, 7 lykkjur.

Nú eruð þið komin hringinn og búin að setja 4 PM. Sitthvoru megin við öll PM eru lykkjur (1l vinstra megin og 1l hægra megin). Sitthvoru megin við þær ætlum við að auka út.

Prjónið næstu umferð svona: Prjónið þar til 1l er eftir að PM nr. 1. Takið upp bandið sem er á milli lykkjunnar sem þú varst að prjóna og næstu lykkju á eftir. Prjónið aftan í það slétt. Prjónið 1l, PM, prjónið 1l. Takið upp bandið sem er á milli lykkjunnar sem þú varst að prjóna og næstu lykkju á eftir. Prjónið framan í það slétt.

Endurtakið þetta hjá öllum fjórum PM í annarri hvorri umferð (önnur hvor umferð er prjónuð slétt án útaukninga), þar til þið hafið aukið út 6, 7, 8, 9 sinnum í annarri hvorri umferð. Prjónið svo brugningu (1l sl og 1l br til skiptis) alls 4, 4, 6, 6 umf. Fellið af með brugningu. Slítið bandið frá og dragið í gegnum síðustu lykkjuna.

Frágangur Gangið frá endum og þvoið húfuna samkv. þvottaleiðbeiningum á garni. Leggið til á handklæði og látið þorna alveg. Hægt er að hafa tvo dúska á sitthvorri hlið húfunnar.

Kistan hennar Grýlu Eftir Björgu Baldursdóttur

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

mætti halda að það væri kominn nóvember, það er nú ekki svo geðslegt í þér skapið um þær mundir.

Grýla var nú komin fram úr fletinu og stóð ógnandi með hendur á mjöðmum yfir Leppalúða sem sat eins og illa gerður hlutur á gólfinu og blimskakkaði augunum á Grýlu. –Þú skalt láta það vera að bora þínum kengbognu fingrum upp í nefið á mér meðan ég sef, sagði Grýla og benti ógnandi á karlkvölina á gólfinu.

–Detta mér nú allar dauðar lýs úr höfði, já og þær lifandi líka, snörlaði í Leppalúða sem var að reyna að brölta á fætur. Því skyldi ég bora í þitt nef þegar ég hef alveg prýðisgott nef sjálfur, fuss og svei.

En Grýla var ekki af baki dottin.

–Heldurðu að ég hafi ekki fundið að

þú potaðir vísifingrinum upp í nnnööö...

Lengra komst Grýla ekki því nú setti að henni óstöðvandi hnerra svo húsgögnin og allir koppar og kirnur feyktust til í hellinum og Leppalúði, sem hafði næstum tekist að rísa á fætur, kútveltist út í horn og lenti þar á brúninni á gríðarstórum þvottabala sem sporðreistist og hvolfdist yfir karlgreyið. Aaaaahhhtttttshjúúúú!!!

Allt í einu spýttist stærðar mús út úr hægri nösinni á Grýlu. ( Þess ber að geta að nasirnar á Grýlu eru engin smásmíði. Onei, það væri hæglega hægt að troða í hvora nös þrem appelsínum, fjórum eplum og slatta af vínberjum þar á milli. Hugsið ykkur, í krakkanös kemst í mesta lagi eitt krækiber.

Stundum segja krakkar þegar þeir fá lítið nammi: Þetta er ekki upp í nös á

Texti: Björg Baldursdóttir - Mynd: Silla Páls

–Hættu þessu óhræsis kallhlunkur !!!!! gargaði Grýla og slæmdi kræklóttri krumlunni framan í ófrýnilegt fésið á Leppalúða, sem lá og svaf svefni hinna réttlátu við hliðina á henni í stóra rekaviðarrúmfletinu í hellisgímaldinu þeirra.

Leppalúði ræfillinn hrökk óþyrmilega upp af værum blundi og vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið. Honum varð svo mikið um að hann hrökk fram úr fletinu og rak í leiðinni hausinn í gömlu rammbyggðu trékistuna hennar Grýlu. (kistan sú kemur meira við sögu síðar).

–Hverslags glumrugangur og handapat er þetta, kerlingarálft, rumdi illilega í Leppalúða þar sem hann sat flötum beinum á gólfinu og nuddaði úfinn hausinn, þar sem kúla á stærð við vænan broddgölt hafði myndast við áreksturinn. –Það

ketti. Þeir vilja ábyggilega fá nammi eins og upp í nös á Grýlu. En þetta var nú útútdúr) –Jæja góðin mín stundi Leppalúði hróðugur undan gamla stóra þvottabalanum. Ætli það hafi ekki verið músin a tarna sem var að sprikla í nösinni á þér. ÆÆÆ ekki skánar nú gigtin við svona kárínur.

Grýla heyrði ekki til hans. Hún hugðist launa músinni lambið gráa og gekk nú berserksgang í hellinum. Hún velti um stólum og stömpum og tætti fataleppa og tuskuteppi eins og skæðadrífu upp um alla veggi, senti sængunum út í horn og dustaði dýnur og kodda. EN...... hún hreyfði ekki við KISTUNNI. LOKSINS, LOKSINS !! Eftir frækilega framgöngu, sem hún hefði að vísu getað sparað sér, kom hún auga á sökudólginn; feita og pattaralega mús sem sat á syllu í hellisveggnum og hélt um magann.... ekki af hungri – ónei, hún hélt um magann og grenjaði af hlátri !! Það verður að segjast eins og er að Grýla greyið missti alveg móðinn við að sjá músarafmánina (sem var reyndar í stærra lagi af mús að vera) gera stólpagrín að fyrirganginum í henni. Grýla lyppaðist niður á rúmið eins og hálftómur heypoki og var ekki laust við að hún væri dálítið skömmustuleg. Hún skotraði augunum til Leppalúða, sem var að staulast á fætur rymjandi og stynjandi og emjandi af gigtarkvölum ( það var nú svo sem ekki skrýtið, búinn að liggja í bælinu í marga mánuði.)

–Hana, komdu með krumluna, ég skal kippa þér á lappir, sagði Grýla önugum rómi. Óttalegur ræfill ertu orðinn, kemst varla spönn frá rassi hjálparlaust. Grýla dæsti. –Sú var nú tíðin að þú varst nokkuð vörpulegur að sjá. Það hnussaði í Leppalúða. –Það er nú ekki eins og þú sért eitthvað augnayndi, – en það væri nú sök sér ef þú værir ekki svona skrambi viðskotaill osvei, sagði Leppalúði og hlammaði sér á KISTUNA. En hann varð ekki aldeilis mosagróinn þar.

Grýla rak upp skræk mikinn, stökk til Leppalúða, svipti honum upp af kistunni og yfir á rekaviðarfletið og þar lenti hann afvelta þversum yfir fletið. Það er naumast, pípti í Leppalúða það er eins og þetta kistuskrifli þitt sé heilagt.

Hvað geymirðu eiginlega í því??? – Það 58

er nokkuð sem ekki er á þínum snærum, hvæsti Grýla og strauk kræklóttri lúkunni yfir sveitt ennið. – Þér væri nær að fara og reyna að koma þessum sonum þínum á lappir áður en þeir sofa sér til óbóta.

Grýlu virtist nú vera að renna reiðin eftir æðiskastið. –Já gæskurinn, þú ættir eiginlega að gera það sagði hún, tiltölulega blíðlega.

Leppalúði klóraði sér ákaflega í úfnu strýinu, steinhlessa á þessum snöggu umskiptum á geðslagi konu sinnar.

–Nú þykir mér týra á tíkarskarinu, hnussaði hann, –það er nú ár og dagur síðan ég heyrði svona blíðmælgi, hér er einhver maðkur í mysunni ef ég þekki þig rétt gamla mín, sagði Leppalúði og staulaðist á fætur. – Æææææ, ég er illa svikinn ef það er ekki norðangarður í mjöðminni á mér. –Það ætti nú ekki að koma neinum í opna skjöldu á þessum árstíma, rumdi í Grýlu þar sem hún sat á rúmstokknum og baslaði við að troða sér í gamla, skorpna sauðskinnskó, –Farðu bara og reyndu að koma strák­ skömmunum á lappir, þeir þurfa líklega sinn tíma til að vakna og fá sér eitthvað í gogginn áður en þeir leggja af stað til byggða.

– Ég held að það sé heldur fátt um fína drætti í búrinu kella mín, tautaði Leppalúði meðan hann kóklaðist í áttina að afhellinum þar sem heyra mátti að jólasveinarnir sváfu enn svefni hinna réttlátu.

– Strákarnir átu mest allt ketið sem Ketkrók tókst að næla í á jólunum í fyrra og Stekkjastaur komst í skófirnar sem Pottaskefill safnaði saman og ekki veit ég betur en skyrið sem Skyrgámur kom með hafi runnið ljúflega niður á Þorranum.

Ekki étum við kertin sem Kertasníkir sníkti og því síður hurðina sem kjáninn hann Hurðaskellir dröslaði með sér hingað upp í fjöll. Bjúgun hans Bjúgnakrækis duga kannski eitthvað en......

– Hættu nú þessum barlómi karlugla, hreytti Grýla út úr sér. Hin nýfengna geðprýði virtist ætla að láta undan síga fyrir geðvonskunni yfir tuðinu í Leppalúða.

Leppalúði vildi ómögulega hætta á annað skapofsakast konu sinnar svo hann hraðaði sér eins og gigtin leyfði inn í afhelli jólasveinanna til að tilkynna þeim að kominn væri tími til að axla sín skinn og halda til byggða. Þegar Grýla var þess fullviss að Leppalúði yrði upptekinn um hríð við að vekja

hina svefnþungu syni þeirra gekk hún hikandi skrefum að KISTUNNI stóru.

Hún ræskti sig, strauk yfir krumpað strigapilsið, sem var eins og tugga út úr kú, enda búið að sofa í því í 10 mánuði, hún meira að segja reyndi að greiða úr mestu flókabendunum í hárinu með kræklóttum fingrunum. Varla var hægt að segja að hún hefði erindi sem erfiði í þeim efnum því hárstrýið á hennar ófrýnilega haus var eins og væn gaddavírsflækja sem legið hefur úti í móa í mörg ár. Það var ekki laust við að örlítill roði færðist yfir hrukkótt andlit Grýlu þegar hún dró upp úr pilsvasanum lykilinn að KISTUNNI og stórar krumlurnar skulfu ofurlítið þegar hún stakk lyklinum í skrána.

Grýla dró djúpt andann áður en hún lyfti níðþungu kistulokinu. Hún leit flóttalega í kringum sig til að fullvissa sig um að hvorki Leppalúði né jólasveinarnir lægju á gægjum. Því næst laut hún niður að kistunni og dró upp úr henni dálítinn böggul, vafinn inn í skrautlegan jólapappír. Skjálfandi höndum vafði hún litskrúðugum pappírnum utan af bögglinum. Í ljós kom stór og skærrauður skýluklútur og umslag, skreytt jólasveinamyndum og teiknaðri mynd af stórskorinni brosandi konu. Fyrir neðan myndina stóð: Grýla.

Grýla lagði fagurrauðan klútinn upp að krímugum vanga sínum og lygndi aftur augunum. Það var eins og slaknaði á andlitinu og hrukkurnar virtust minnka til muna. Hún tók klútinn í sundur, braut hann í horn og setti hann yfir úfið hárstrýið, sem stóð út í allar áttir, og batt hann síðan undir kverk. Því næst beygði hún sig aftur niður í kistuna og gramsaði þar góða stund þar til hún fann dálitla spegilgrélu, sprungna og kámuga. Hún andaði á spegilinn og reyndi að fægja hann með svuntuhorninu sínu. Hikandi lyfti hún speglinum, en það var eins og hún veigraði sér við að líta í hann. Loks herti hún upp hugann og leit í spegilinn.

Og mikil ósköp!! Grýla var bara næstum því lagleg með þennan fallega klút á höfðinu. Hún starði í forundran á spegilmynd sína og síðan breiddist bros yfir andlit hennar. Það var ekki laust við að hana verkjaði í munnvikin því það er sko ekki á hverjum degi sem hún Grýla brosir. Grýla virtist hálf máttlaus í hnjáliðunum því hún skjögraði að rúmfletinu og tyllti sér á stokkinn. Þar sat hún góða stund og starði Húsfreyjan 4. tbl. 2023

á sig í speglinum. Svo var eins og hún rankaði við sér. Hún lagði frá sér spegilinn og tók bréf upp úr umslaginu sem fylgt hafði klútnum. Hún hafði greinilega lesið það áður því það var krumpað og velkt. Skjálfandi höndum fletti hún því í sundur, ræskti sig og byrjaði að lesa rámri röddu.

– Sæl og blessuð Grýla mín. Ég heiti Sigga og ég á heima í Skagafirði. Mig langaði svo mikið til að gefa þér þennan skýluklút því mér finnst ósanngjarnt að þú fáir aldrei neitt en það eru allir að gefa strákunum þínum eitthvað. Þeir eru líka voða skemmtilegir og góðir, gefa okkur krökkunum í skóinn og allskonar jólapakka. Ég er viss um að þú ert ágætis kelling og að þú sért löngu hætt að taka óþekka krakka. Mér finnst þú heldur ekkert svakalega ljót og ég er viss um að þú verður fín með þennan klút.

Svo vona ég að ég sjái þig aftur á næstu jólum, og veistu það að mér þykir vænt um þig.

Vertu svo blessuð og sæl Grýla mín og hafðu það gott. Þín vinkona. Sigga í Skagafirði PS. Ég bið að heilsa Leppalúða og jólasveinunum. Þegar Grýla hafði lokið lestrinum sat hún góða stund með hendur í skauti og starði fram fyrir sig. Það trúa því sjálfsagt fáir, en ef vel var að gáð mátti sjá stórt tár renna niður með nefinu á henni.

En nú var greinilegt að Leppalúða hafði tekist að vekja jólasveinana því mikil háreysti, hróp og köll bárust innan úr afhellinum. Grýla hrökk í kút og af svipnum að dæma skammaðist hún sín dálítið fyrir að hafa látið viðkvæmnina ná tökum á sér. Hún flýtti sér að kistunni og setti bréfið og spegilinn niður í hana, lokaði og læsti. Lyklinum stakk hún í litla rifu í hellisveggnum. En.... hún gleymdi að taka af sér skýluklútinn. Það var allt í hers höndum í afhellinum.

Gáttaþefur var greinilega viss um að Kertasníkir hefði tekið síðu ullarnærbrækurnar hans og vildi endurheimta þær með góðu eða illu. Það var ekki fyrr en Leppalúði dró föðurlandið hans Gáttaþefs undan hálmdýnunni í fletinu sem hann lét sér segjast og sleppti takinu á skeggi Kertasníkis. Hurðaskellir hafði tekið Giljagaur steinbítstaki og heimtaði að hann fyndi hægra stígvélið sitt, sem Húsfreyjan 4. tbl. 2023

virtist horfið af yfirborði jarðar. Giljagaur æpti og skrækti og gat með harmkvælum upplýst Hurðaskelli um að stígvélið lægi fyrir utan hellismunnann.

Nú var Grýlu farið að leiðast þófið frammi í hellinum. Hún strunsaði inn í afhellinn og hugðist taka í lurginn á sonum sínum fyrir að geta ekki komið sér á lappir stóráfallalaust. En hún þurfti ekki einu sinni að garga á þá. Þegar hún birtist í afhellinum datt allt í dúnalogn. Leppalúði og jólasveinarnir störðu á Grýlu, svo ofandottnir að hakan á þeim seig langt niður á bringu. Þessi óvenjulegu viðbrögð komu Grýlu í opna skjöldu og hún vissi eiginlega ekki hvaðan á sig stóð veðrið.

–Hvað er eiginlega á seyði? hreytti Grýla út úr sér, Afhverju eruð þið allir klumsa?

–He he heyrðu mma ma ma mamma mí mí mín, þúþú þú eeeeert sssssvo fín, stamaði Stúfur, hann stamaði gjarnan ef eitthvað kom honum á óvart.

–Ja, fyrr má nú aldeilis vera, fyrr má nú aldeilis vera, stundi Leppalúði upp og allir jólasveinarnir tóku í sama streng.

Nú uppgötvaði Grýla að hún hafði gleymt að taka af sér skýluklútinn. Í fátinu reif hún hann af sér og tróð honum í svuntuvasann. – Neineineinei, hafðu hann á þér, þú ert svo drellifín með hann, ég held ég verði bara skotinn í þér aftur, sagði Leppalúði flírulegur til augnanna. Það hnussaði í Grýlu en það var ekki laust við að hún færi hjá sér. Hún hafði vanist ýmsu öðru en gullhömrum frá Leppalúða. Hún fann líka að hana langaði til að hafa klútinn, hann klæddi hana óneitanlega vel. En það þýddi ekki að láta strákana komast upp með moðreyk. Það yrði að koma þeim af stað til byggða svo þeir gætu sinnt sínum skyldustörfum. Það verður að segjast að Grýla var óvenjulega létt í lundinni meðan hún var að búa jólasveinana til ferðar. Einhvernveginn tókst henni að galdra fram hangilæri og harðfisk, kæfubelg og ketbita, bringukolla og brauðhleif, sviðakjamma og súrt slátur. Það léttist heldur brúnin á sveinkunum við að háma í sig þessar kræsingar. Þegar þeir höfðu kýlt vömbina var kominn tími til að leggja af stað.

Grýlu virtist vera eitthvað órótt. Venjulega hafði hún ekki farið með strákunum til byggða. Það hafði reyndar borist henni til eyrna að hún væri alltaf með jóla-

sveinunum en það var alveg úr lausu lofti gripið, það var bara einhver gervi Grýla.

Hún hafði þó gert undantekningu fyrir nokkrum árum og farið með þeim og þá hafði hún hitt litlu stúlkuna í Skagfirðingabúð, sem hafði gefið henni klútinn og bréfið.

Jólasveinarnir voru að klöngrast niður snarbratta og grýtta hlíðina fyrir neðan hellinn þegar þeir heyrðu hróp og köll ofan úr hellismunnanum. Þeir störðu í forundran á móður sína koma hlaupandi yfir urð og grjót, með Leppalúða í eftirdragi.

–Þú ert greinilega ekki dauð úr öllum æðum móðir góð, sagði Gluggagægir, hleypur bara yfir þetta torleiði eins og fjallageit.

Gleymdum við einhverju?

–Onei nei, aldrei slíku vant tókuð þið með allar ykkar hjölur í fyrstu tilraun, sagði Grýla. En ég er nú bara að velta því fyrir mér að koma með ykkur til byggða að þessu sinni. – Og ber nú nýrra við, másaði Leppalúði sem stóð á öndinni af mæði. Maður er ekki einusinni spurður hvort áhugi á slíku sé fyrir hendi.– Æi, þú hefur held ég ekki nema gott af því garmurinn minn sagði Grýla og klappaði Leppalúða svo hraustlega á bakið að hann kútveltist niður af hólnum sem þau stóðu á Vetrarsólin sló gylltum bjarma á snævi þakin fjöllin. Halarófa rauðklæddra vera fetaði sig niður bratta fjallshlíð. Í fararbroddi var stórskorin kona með rauðan skýluklút.

UMHVERFISMÁL

Græn skref í jólahaldi Kristín Helga Schiöth gefur góð ráð

Umsjón: Sigríður Ingvarsóttir

K

ristín Helga Schiöth er menntuð í heimspeki frá HÍ og alþjóðafræðum frá Árósarháskóla en hún flutti heim til Akureyrar í upphafi heimsfaraldurs eftir sjö ára búsetu í Danmörku, ásamt manni sínum og tveimur sonum þeirra.

Hún starfar sem verkefnastjóri umhverfismála hjá Samtökum sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra, þar sem hringrásarhagkerfið spilar stórt hlutverk.

Eitt verkefnanna á borði Kristínar Helgu eru Græn skref SSNE, en öll 10 sveitarfélögin á starfssvæðinu eru þátttakendur í verkefninu. Græn skref SSNE byggja á Grænum skrefum í ríkisrekstri sem Umhverfisstofnun hefur umsjón með og mörg þekkja til. Markmið Grænu skrefanna eru að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum innri reksturs sveitarfélaganna og tekur á hvers kyns sóun. Aðgerðir sem falla undir grænu skrefin stuðla m.a. að orkusparnaði, betri nýtingu hluta, meðvituðum innkaupum, minni matarsóun og betur flokkuðum úrgangi. Allt eru þetta atriði sem nauðsynlegt er að við sem samfélag temjum okkur í meira mæli og það er reynsla margra sem tekið hafa þátt í innleiðingu Grænna skrefa á vinnustöðum að verkefnið elti þátttakendur heim til sín. Húsfreyjan bað Kristínu Helgu að koma með tillögur að því hvernig hægt sé að taka Græn skref í jólahaldi og það er svo sannarlega margt hægt að gera til að draga úr umhverfisáhrifum jólahátíðarinnar.

Jólin hafa í seinni tíð orðið mikil neysluhátíð, en við þurfum ekki að hugsa svo langt aftur í tímann til að sjá hversu mikið neyslan hefur aukist á undanförnum árum. Auglýsingar dynja á okkur, 60

skilaboð um hvernig við getum haldið fullkomin jól, enginn megi fara í jólaköttinn og gjafirnar þurfa að vera margar og í glanspappír. Það er því gott að staldra við, líta inn á við og fara yfir gildin sín.

Spyrja sig spurninga á borð við ‚hvað skiptir mig og mína fjölskyldu mestu máli um jólin‘ og athuga hvort svarið hallist meira í átt að samveru og notalegheitum en að öllum jólaskreytingum sé skipt út úr bláu og silfruðu þema þetta árið og yfir í gyllt og rautt.Þannig er hægt að forgangsraða og stunda meðvituð innkaup, án þess að líða eins og verið sé að fara á mis við eitthvað.

Kristín Helga býr eins og fyrr segir á Akureyri með eiginmanni og tveimur sonum og öll eiga þau sameiginlegt að

vera mikil jólabörn. Meðal þess sem fjölskyldan gerir til að draga úr áhrifum á umhverfið, án þess að það komi niður á jólaandanum eða hátíðarstemningunni, er að hræðast ekki jólaköttinn. Spariföt fullorðinna eru notuð ár eftir ár, en vönduð föt sem hugsað er vel um eru langt frá því einnota. Þegar kemur að börnunum er tilvalið að kaupa sparifötin notuð, eða láta þau ganga á milli barna í fjölskyldum og vinahópum, enda vaxa börnin hratt upp úr fötunum og ná yfirleitt ekki að slíta sparifötunum sínum út.

Hér á eftir koma nokkur góð ráð sem taka á öðrum þáttum jólahaldsins, s.s. matarsóun; umbúðamagni og gjöfum.

Grænar og gleðilegar jólakveðjur!

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Gott getur verið að...

Kaupa mátulega inn. Áður fyrr var verslunum lokað í lengri tíma í kringum jólahátíðina svo nauðsynlegt þótti að byrgja sig vel upp fyrir jólin af öllu mögulegu. Þegar við gerum það eigum við frekar á hættu að sitja uppi með matvæli sem skemmast áður en við náum að nota þau.

Njóta afganganna. Afgangar eru eitt það besta við jólin og um að gera að njóta þeirra á dögunum milli jóla og nýárs, eða á nýju ári. Ein hugmynd að vinaeða fjölskylduboði gæti verið Pálínuboð þar sem öll komi með afganga af sínum hátíðarmat á borðið. Afslappað, skemmtilegt og allt klárast.

Draga úr gjöfum. Mörg eigum við nóg af hlutum og dóti og því algjör óþarfi að koma með nýjan skrautmun, flík eða snyrtivörur inn á heimilið. Sumt fólk gerir með sér samning um að sleppa jólagjöfum sín á milli, en gera t.d. eitthvað skemmtilegt saman í staðinn. Ef við viljum gefa pakka á jólunum er gott að hugsa til þess hvernig varan var framleidd og hvort hún nýtist viðkomandi.

Endurskoða umbúðamál.

Gjafapappír er oft eins einnota og hægt er að ímynda sér, þunnur glanspappír sem erfitt er að endurvinna eða nota aftur því hann rifnar svo auðveldlega.

Suman pappír af betri gæðum er hægt að endurnýta á milli ára, gjafapokar geta gengið nánast endalaust á milli eigenda – hvort sem um er að ræða pappírspoka eða taupoka, og svo er upplagt að endurnota pappírspoka úr búðarferðum. Á mínu heimili tökum við gjarnan pappírspokana í sundur á samskeytunum, drengirnir mínir mála á þá og svo pökkum við gjöfum inn.

Semja við jólasveinana. Íslensku jólasveinarnir eru mikið fyrir hringrásarhagkerfið og leita gjarnan fanga í nytjamörkuðum.

Jólasveinarnir sem búa á Norðurlandi eru til dæmis í mjög góðu sambandi við Amtsbókasafnið, þar sem þeir hittast iðulega á aðventunni með poka fulla af smádóti sem hefur misst glansinn á einu heimili en mun án efa vekja gleði á því næsta.

Kaupa notað. Við erum flest orðin mjög dugleg að koma notuðum hlutum sem nýtast okkur ekki lengur á nytjamarkaði.

En erum við jafn dugleg við að versla af nytjamörkuðum? Með því að kaupa t.d. notuð leikföng fyrir börnin í lífi okkar getum við fengið meira fyrir peninginn, losnað við þær umbúðir sem leikföngin hefðu annars verið í, hefðum við keypt þau ný úr búð, og lengt líftíma hlutanna. Börnin eru ekki endilega mikið að velta því fyrir sér í hvaða kassa leikföngin eru og gott að venjast því að fá notaðar gjafir.

Hafa í huga að sumt má klárast! Mörg hafa eflaust lent í því að henda úr hálffullum smákökudunkum þegar nálgast fer páska, sem er mikil synd. Sum okkar hafa alist upp við að alltaf skyldi verða nóg til frammi og að það væri skömm að því ef eitthvað kláraðist. Hér er því hjálplegt að reyna að breyta hugsunarhættinum, það koma jól, þó eitthvað klárist! Ef við erum vön því að hafa margar tegundir af smákökum á borðum fyrir jólin gæti verið góð leið að vinir taki sig saman og baki mismunandi tegundir og skipti sín á milli í dunkana.

VEGAN UPPSKRIFTIR

Vegan krásir og ástarljóð Hulda Waage kraftlyftingakona

Umsjón: Sigríður Ingvarsdóttir - Myndir: Úr einkasafni

K

raftlyftingakonunni Huldu B. Waage er margt til lista lagt. Hún er meistarakokkur þegar kemur að vegan krásum, semur ljóð og skáldsögur auk þess að vera nautsterk og með húmorinn í góðu lagi. Hún er óhrædd við að benda á ýmsar óraunhæfar glansmyndir sem stöðugt eru að birtast t.d. á rafrænum miðlum. Að sögn Huldu þá hefur hún alltaf verið óörugg með eigið útlit og frekar lélega sjálfsmynd líkt og algengt er meðal margra ungra stúlkna og kvenna í dag ekki síst þar sem þær eru stöðugt að bera sig saman við ,,glans” myndir af flottum konum, sem oft á tíðum hefur verið breytt með ýmiskonar myndaforritum. Hulda sagði glansmyndinni stríð á hendur fyrir nokkrum árum með skemmtilegum myndbirtingum á instagramsíðu sinni.

Hulda, sem býr á Akureyri ásamt manni sínum Grétari Skúla og dætrunum Freydísi Veru og Úlfdísi Silju, hefur aðhyllst vegan mataræði um margra ára skeið gefur lesendum Húsfreyjunnar hér uppskriftir af dýrindis vegan réttum.

Að sögn Huldu verður hún alltaf svo ástfangin af manninum sínum honum Grétari Skúla um jólin að hún ákvað að deila einnig ástarljóði sem hún samdi til hans. Ég gef þér eldglóandi hnöttinn Úr viðjum bringu minnar Kvika mín er þín.

Innst úr iðrum mínum, Glóandi straumurinn rennur niður Brattann líkama minn Þar til hraunið mitt storknar Við ræturnar á þér.

62

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Hnetusteik 1 meðalstór sæt kartafla 1 laukur ½ fennel 1 hvítlauksrif ½ dl bygg 1 ½ dl vatn 300 g hnetur 2 msk maukaðar sólþurrkaðir tómatar 2 tsk negull 1 tsk engifer 1 tsk cumin ½ tsk kanill 2 tsk salt 1 tsk maple síróp 1 tsk olía Sjóðið bygg í söltu vatni í 45 mínútur.

Skerið sæta kartöflu í nokkra bita, lauk í fernt og fennel til helminga. Dreifið á ofnplötu ásamt hvítlauksrifi. Kryddið og dreifið olíu og Maple sýrópi yfir. Bakið við 165 gráður í 45 mínútur. Þegar byggið er soðið og grænmetið vel bakað er það sett saman í skál. Bætið tómatmauki saman við.

Ristið hnetur að eigin vali (mæli með pecanhnetum og valhnetum) og grófmalið í matvinnsluvél. Bætið þeim út í skálina og hnoðið með höndunum (má líka hræra í hrærivél).

Smakkið til með salti, sætu og kryddi.

Mótið steikina eins og ykkur lystir og bakið við 160°c í 25mín. Hana má frysta, þýða og hita að vild.

Með steikinni er ég yfirleitt með sveppasósu sem í eru 7 sveppir í sneiðum, steiktir upp úr olíu og pipraðir smá.

1 dós af kókosmjólk bætt við og einum sveppatening.

Rauðrófu- og eplasalat 1 rauðrófa 1 grænt epli 1 msk olía 1 tsk maple sýróp 1 lime, safi og börkur 1 tsk fennel fræ Skerið rauðrófu í bita eða sneiðar. Skerið epli í litla teninga. Bætið olíu, maple sýrópi og safa úr lime saman við, rífið börkinn yfir og bætið við fennelfræjum og hellið í skál. Það má bæta örlítið af salti við ef vill.

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

Ananasfrómas 1 pakki silken tófú 3 litlar dósir ananas, + 1 auka til að skreyta ef vill 3 dl sykur Safi úr ½ sítrónu 3 tsk agar agar 1 peli vegan rjómi Silken tófú maukað með 2 dósum af ananas og sykrinum. Þriðja dósin er skorin í bita. Safinn úr 2 dósum settur í pott og velgt ásamt agar agar. 2 dl af tófúblöndunni bætt við þegar agar agar hefur leyst upp og blandað vel. Restinni er svo bætt við og þeytt með písk til að ná smá lofti í blönduna og henni leyft að kólna. Rjóminn er þeyttur og þessu er blandað varlega saman ásamt ananasbitunum og sett í fína skál, skreytt og geymt í kæli yfur nótt.

Jólapylsur 3 msk olía 1 rauðlaukur

3 hvítlauksrif 2 dl grænmetissoð 1 dl tómatpúre 1 dl sólþurrkaðir tómatar (maukaðir) 2 msk næringager 2 msk púðursykur 1 msk reykt paprika 1 msk sojasósa ½ dl þurrkuð trönuber (saxið) ½ dl pecan hnetur 2 msk salvía 1 tsk salt Smá malaður svartur pipar 5 dl vital wheat gluten Blandið öllu nema glúteninu saman. Bætið svo glúteninu ofan í og hnoðið. Ekki hnoða of lengi því þá verður pylsan seig.

Skiptið deiginu í sex parta. Mótið í pylsu.

Setjið hverja pylsu í álpappír eins og þið séuð að búa til mót fyrir þær. Gufusjóðið í 40mín. Takið úr pottinum og raðið á fat. Geymið í kæli í a.m.k. 12klst. Talið úr álpappírnum (hann má nota aftur) og steikið pylsurnar upp úr olíu.

63

KVIKMYNDIR

KLASSÍSKAR

JÓLAMYNDIR Á AÐVENTUNNI E

Texti: Sigríður Ingvarsóttir

ftir því sem dagarnir styttast og óþreyjan eftir jólahátíðinni vex þá getur verið mjög ljúft að slappa af heima fyrir, kúra upp í sófa með teppi og könnu af heitu súkkulaði eða jólaöli og smákökur og koma sér í sannkallað hátíðarskap yfir klassískri góðri jóla-bíómynd.

Streymisveitur bjóða upp á mikið úrval af myndum sem allir fjölskyldumeðlimir geta haft gaman af. Yfirleitt eiga jólamyndir það sameiginlegt að þær enda vel. Boðskapur jólanna nær í gegn og manni líður vel af því að horfa á þær.

Margir eiga sér sína uppáhaldsjólamynd sem þeir horfa á jafnvel á aftur og aftur.

Góð samverustund yfir góðri jólamynd skapar oft á tíðum góðar minningar.

Meðfylgjandi er listi yfir jólamyndir sem eru mjög vinsælar og þykja góðar.

1. It‘s a Wonderful Life (1946) Þessi hugljúfa jólamynd er byggð a smásögunni The Greatest Gift frá árinu 1939. Hún segir frá þunglyndum manni sem hefur hreinlega gefist upp á lífinu og ætlar að enda ævina á aðfangadagskvöld. En þá kemur verndarengilinn Clarence til sögunnar og sýnir honum fram á hvaða áhrif hann hefur haft á fólkið í kringum sig og hvernig líf þess hefði orðið hefði hans ekki notið við. Það er ekki að ástæðulausu að þetta er ein frægasta jólamynd allra tíma.

2. A Christmas Story (1983) Á fimmta áratug síðustu aldar á ungur piltur að nafni Ralphie sér draum.

64

Draum um að fá glæsilegan loftriffil í jólagjöf. Erfiðlega gengur þó að sannfæra foreldrana um ágæti slíkrar gjafar.

Fyndin og hugljúf mynd sem er sannkölluð klassík.

3. A Charlie Brown Christmas (1965) Kalli Bjarna er leiður yfir því hvað jólin snúast mikið um að eiga hluti og reynir að fá það á hreint hvort það sé ekki örugglega eitthvað annað og meira sem felst í merkingu hátíðarinnar. Bráðskemmtileg teiknimynd sem hittir beint í hjartastað.

4. Elf (2003) Ævintýralega fyndin mynd sem fjallar um álfinn Buddy, sem er að vísu enginn álfur en var alinn upp sem slíkur á Norðurpólnum. Will Ferrell fer á kostum.

5. How the Grinch Stole Christmas (1966) Hið sígilda ævintýri Dr. Seuss fylgir hér upprunalegu bókinni upp á staf í teiknimynd um Trölla, sem þolir ekki jólahátíðina og ákveður því að stela henni af íbúum Whoville.

6. Love Actually (2003) Í þessari mynd er rakin saga nokkurra einstaklinga sem eiga það sameiginlegt að vera að leita að ástinni í kringum jólatímann. Með aðalhlutverkið fer Bill Nighy sem á stórleik í hlutverki gamals rokkara.

7. Bad Santa (2003) Myndin segir frá flakki tveggja svindlara á milli verslana þar sem þeir rupla og ræna klæddir sem jólasveinn og álfur. En það eru leikararnir Billy Bob Thornton Húsfreyjan 4. tbl. 2023

og Tony Cox sem fara með aðalhlutverkin í þessari kolsvörtu gamanmynd. Þegar þeir hitta átta ára dreng með miklar væntingar til jólahátíðarinnar, fara málin að verða snúnari.

af Dan Aykroyd, sem starfar í fyrirtæki þeirra. Í því felst að sá sem var allslaus verður skyndilega forríkur og öfugt. Ekki mikil jólaandi sem svífur yfir vötnum en myndin er bráðfyndin.

8. The Muppet Christmas Carol (1992) Myndin byggir á víðfrægri jólasögu Charles Dickens frá 1843 og er ein allra besta aðlögunin á þessari sígildu sögu. Það er ekki við öðru að búast þar sem Prúðuleikararnir og Michael Caine sem Skröggur eru í essinu sínu.

13. The Nightmare before Christmas (1993) Hér er um að ræða tölvustýrða brúðumynd sem fjallar um graskerskónginn Jack Skellington. Hann er orðinn þreyttur á endalausum hrekkjum og hræðslu í Hrekkjavökubænum sem hann býr í.

Fyrir tilviljun verða jólin á vegi hans og hann ákveður að halda jól í Hrekkjavökubænum sem hefur í för með sér kostulegar afleiðingar.

9. The Year Without Santa Claus (1974) Í þessari teiknimynd er jólasveinninn orðinn það þreyttur og vonlítill að hann íhugar að sleppa jólunum alfarið þetta árið, sem myndi þýða engar gjafir til barna veraldarinnar. Frú Sveinku og álfunum á Norðurpólnum líst ekki á blikuna og freista þess að láta honum snúast hugur.

10. Rudolph the Red-Nosed Reindeer (1964) Myndin um Rúdolf með rauða trýnið fjallar um hreindýr sem er útilokað frá því að mega fljúga sleða jólasveinsins, einfaldlega vegna þess að hann lítur öðruvísi út en hin hreindýrin. Rúdolf lendir í ýmsum ógöngum á Norðurpólnum ásamt álfi, sem einnig hefur verið útilokaður, en vitanlega fer þó allt vel að lokum.

11. Home Alone (1990) Ein af vinsælustu kvikmyndum allra tíma. Aðalleikari myndarinnar, hinn 10 ára gamli Macauley Culkin, varð heimsfræg barnastjarna fyrir leik sinn í þessari mynd. Myndin fjallar til að byrja með um þá frábæru stöðu að fá að vera einn heima og gera það sem maður vill, en síðan um einmanaleikann sem því fylgir að vera aleinn heima á jólunum ásamt ævintýralegum samskiptum við óprúttna innbrotsþjófa.

14. White Christmas (1954) Dans- og söngvamynd með Bing Crosby í hlutverki kapteinsins Bob Wallace sem starfaði sem skemmtikraftur áður en hann snéri sér að herþjónustu.

15. Miracle on 34th Street (1947) Myndin fjallar um gamlan, þrjóskan mann sem starfar sem jólasveinn í stórversluninni Macy´s. Hann sannfærir saklaus börn, jafnt sem tortryggna fullorðna einstaklinga, um að hann sé í raun og veru jólasveinninn. Breski leikarinn Edmund Gwenn sem fer með aðalhlutverkið, fékk Óskarsverðlaun fyrir leik sinn í þessari mynd enda afar sannfærandi jólasveinn.

16. Die Hard (1988) Spennumynd um gíslatöku sem gerist á aðfangadegi jóla. New York löggan John McClane sem leikin er af Bruce Willis fer til Los Angeles til að hitta eiginkonu sína og lendir í æsilegri atburðarás til að bjarga henni.

17. Scrooged (1988) Myndin byggir á jólasögu eftir Charles Dickens frá árinu 1843, en er færð í nútímalegan búning. Myndin fjallar um ófyrirleitinn sjónvarpsframleiðanda sem leikinn er af Bill Murray. Hann fær að skyggnast inn í fortíð, nútíð og framtíð með þremur draugum sem ásækja hann.

Fyrrverandi kærasta sem leikin er af Karen Allen fléttast einnig inn í söguþráðinn.

18. National Lampoon´s Christmas Vacation (1989) Þegar jólahátíðina ber að garði verður fjölskyldufaðirinn Clark Griswold að vera með stærstu og flottustu skreytingar götunnar á heimili sínu. Um leið og hann bíður í ofvæni eftir jólabónusnum frá vinnuveitandanum þarf Clark að eiga við undarlega og erfiða fjölskyldumeðlimi, sem reyna á þolrifin og fara langt með að skemma jólin fyrir honum.

Chevy Chase hefur aldrei verið betri en í þessari sprenghlægilegu mynd.

19. Gremlins (1984) Þessi mynd sem gerist á jólunum er sambland á milli þess að vera ævintýramynd og hryllingsmynd með gamansömu ívafi og skemmtilegum húmor. Myndin fjallar um ungan dreng sem fær undarlega veru í jólagjöf frá föður sínum, en veruna keypti pabbinn af gömlum Kínverja.

Veran sem feðgarnir nefna Gizmo á eftir að verða til mikilla vandræða þegar hún kemst í kynni við vatn.

20. The Santa Clause (1994) Ævintýraleg mynd með Tim Allen í aðalhlutverki, sem lendir í ansi óvenjulegum aðstæðum þegar hann byrjar að breytast í jólasveininn.

12. Trading Places (1983) Tveir forríkir og illgjarnir karlar ákveða á aðventunni að leika sér að því að láta heimilislausan mann, sem Eddie Murphy leikur, skipta á hlutverki við ríkan mann á uppleið, sem er leikinn Húsfreyjan 4. tbl. 2023

65

Verðlaunakrossgáta Frístundar krossgátur BUMBULAGA © ÍLÁTS Húsfreyjan

HRÆDDI

Frístundar TILGUÐ krossgátur BREYT- RYKKORN STUGGAÐI FRJÓ© INGA SEMDAR Húsfreyjan

VANHEILSAN ÓPIÐ DIMMU SÓUN

AFLEIT

HARPIX

DAUFT LJÓS SYKKI EKKI

NOTALEG STRAUMKASTI HLJÓÐI

6

POSTULA

4

EYÐIMERKUR

3

HAGLDABRAUÐUM BORIÐ Á UNDIR MÁLNINGU

EIÐI VELMEGUNAR

DIMMUTÍMANNA

RÆÐ YFIR

TEKIN

LEIÐANN

SKAGI

EGG Í HÁRI

KÁMI

DRÍFI

7

VERSLUNARMIÐSTÖÐ

VELLÍÐAN

5 PUMPUNA

KRIKI TRAPPA

MÆNINUM

KVÍSLINA

EFTIRNAFN

8

HRÁR

MEINSEMI ÓSKÖPUM LÆKKAÐ VERÐ

FÆDDAR NAFN KONU

RISLÍTIÐ

VERSLUNIN

FÆDDUR

9

TUKTI

SJÓHER

FREKUR

SKELIN

FITUEFNI ÞÉRING

RÓMAÐA

SPÍRA

FLOTIÐ

ANDANNA

2

10

ELDSNEYTIS KÖNNUN

KONUNAFN

11

Frístundar krossgátur KARL© FUGLINN Húsfreyjan

1

2

BRYTJAÐ KJÖT

FROSTRIGNINGU

VALDSVÆÐI Í USA

Frístundar krossgátur © Húsfreyjan

ÖGUÐUM

BAND

NÁLGAST

BÝSN

LEIKTU

KARLDÝR

GERA LJÓST

BLUNDAR

SÓLÓ

1

AFGLAPAR

Frístundar krossgátur © Húsfreyjan

ILLS

3

4

TÆPASTI

5

6

7

8

9

10

11

Lausnarorð berist útgefanda fyrir 12. janúar nk. merkt KROSSGÁTA. Verðlaun: Sjálfshjálparbók hjálparstarfsmannsins frá Sæmundi, Veturinn 2015 starfaði Páll Biering geðhjúkrunarfræðingur á vegum Rauða krossins í fjölmennum flóttamannabúðum á landamærum Grikklands og Makedóníu. Í þessari bók freistar hann þess að fanga í orð reynslu sína frá þessari sendiför. Að innan erum við bleik frá Sæmundi, Að innan erum við bleik er önnur ljóðabók höfundar sem hefur hlotið viðurkenningar og tilnefningar fyrir kveðskap sinn. Hér hittum við fyrir nýstárlegan tón þar sem saman fer kímni og hráblaut sýn á veruleika vinnandi fólks sem elskar. Höfundur: Solveig Thoroddsen. Höfuðlausn frá Sæmundi, Yfirsjúkraþjálfari á hjúkrunarheimili kynnist öldungi sem ákveður að trúa honum fyrir leyndarmáli aftan úr þoku aldanna áður en hann hverfur þangað sjálfur. Höfundur: Lárus Jón Guðmundsson. Lausnarorð í 3. tbl: Baldursbrá. Vinningshafar: Lilja Hannibalsdóttir, Reykjavík fær; Launstafir tímans frá Sæmundi. Brynja Hlíðar Hveragerði fær; Hlutskipti saga þriggja kynslóða frá Sæmundi. Eydís Þ. Indriðadóttir, Hellu fæ;r Þýsk sálumessa frá Sæmundi. Verðlaun hafa verið send til vinningshafa.

66

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

LEIÐTOGAFRÆÐI

Hugrekki til að hafa áhrif Halla Tómasdóttir

H

Húsfreyjan 4. tbl. 2023

sem hefur hugrekki til að hafa áhrif og fær fleiri með sér í lið. Ég vona að þú finnir þinn stað, þinn málstað til að leiða breytingar til góðs og minni þig á að allar breytingar byrja með góðu fólki sem ákveður að starfa með öðru góðu

fólki að því að gera heiminn eilítið betri í dag en í gær. Ef við veljum að taka þátt, gera gagn og láta gott af okkur leiða, þá eru í reynd okkar björtustu tímar fram undan.“

67

Umsjón: Sigríður Ingvarsdóttir

alla Tómasdóttir hefur verið áberandi í íslensku samfélagi og viðskiptalífinu hér á landi sem og víða erlendis. Hún er forstjóri B Team sem starfar á heimsvísu með það markmið að leiða umbreytingu í viðskipta- og stjórnunarháttum í átt til betra samfélags. Þá hefur Halla unnið hjá stórfyrirtækjum á borð við Pepsi og M&M/ Mars, tekið virkan þátt í uppbyggingu Háskólans í Reykjavík og leitt verkefnið Auður í krafti kvenna. Halla var annar stofnenda Auðar Capital, einn stofnenda Mauraþúfunnar sem hélt Þjóðfund árið 2009 og árið 2016 bauð hún sig fram til forseta Íslands. Hún er rekstrarhagfræðingur, frumkvöðull og alþjóðlegur fyrirlesari sem trúir að hugrekkið sé til alls. Það býr leiðtogi innra með okkur öllum og eitt mikilvægasta verkefni lífsins er að gefa þessum leiðtoga rödd og áhrif. Sannur leiðtogi leggur sig fram um að hafa áhrif til góðs og nýtir hugrekki sitt til að leysa úr læðingi eigin krafta sem og annarra. Í bókinni Hugrekki til að hafa áhrif deilir Halla reynslu úr lífi og starfi sem og sögum af fyrirtækjum og fólki sem hafa virkjað krafta sína til góðra verka og þannig náð bæði miklum árangri og fundið innri gleði. Að sögn Höllu er bókinni ætlað að veita lesandanum innblástur til að bæta sig og sitt samfélag og í henni má finna fjölda góðra ráða, hvetjandi sögur, hugleiðingar og gagnlegar spurningar sem efla leiðtogann innra með okkur. „Ég hef þá einlægu trú að allar breytingar byrji með einni manneskju