ESSAY
bekende, interessante of ruziënde personen aan de orde zijn - zoals veel buitenlandse ontwikkelingen of ingewikkelde processen - minder aandacht krijgen en worden gereduceerd tot een persoon (de schuldige, de held).
✓Journalisten werken met ‘frames’. Frames zijn kaders waarbinnen een onoverzichtelijke werkelijkheid wordt herschreven om het bericht herkenbaar te maken, het liefst binnen een verhalende en waarderende structuur. Als een verdachte van zinloos geweld van Marokkaanse afkomst is, kan een journalist het frame ‘zinloos geweld’ naar ‘integratie’ veranderen. Voor het publiek wordt dezelfde gebeurtenis verbonden aan een ander thema. Aan frames ontkomen we niet, maar als een specifiek verhaal vaak wordt herhaald, kan de pluriformiteit van invalshoeken verloren gaan. Frames zijn vaak onzichtbaar; we merken niet dat het verhaal door iemand op een bepaalde manier is belicht. En die belichting kan een belang dienen. Bepaalde termen en beelden activeren een ‘verhaal’ met bijbehorende oordelen en visies. Omdat frames op ons gevoel en oordeel inspelen, worden politici en belangenorganisaties erin getraind. Idealiter komt het ‘frame’ over alsof het ‘normaal’ is. Media verschijnen zo als ‘decorbouwers’. Hun decor bepaalt de inhoud van de boodschap en mede ons perspectief op de wereld. Omdat het democratische gesprek vooral verloopt via de media pleit de RMO voor ‘empowerment’ van burgers, bijvoorbeeld door de transparantie van de werking van de media te vergroten. Ook moeten journalisten zich weren tegen de markt en de nadruk op kijkcijfers. Schandalen, sensatie en hypes werken namelijk cynisme en wantrouwen in de hand, zodat burgers afstand nemen van hun eigen democratie. Een onafhankelijke, pluriforme en kritische pers zijn cruciaal. edialogica vindt niet zomaar plaats. Wij burgers zijn geen passieve ontvangers van al dit moois en media zijn geen ‘natuurkrachten’. Nieuws wordt gemaakt en ontvangen door mensen. Als ik naar het rijtje van de RMO kijk, zie ik ook typisch menselijke neigingen: emotionele betrokkenheid, de zoektocht naar een gezamenlijke morele koers, de herkenbaarheid van persoonlijke verhalen en interesse in de wereld. Het spel tussen deze neigingen en concurrerende media zorgt voor een gezamenlijk proces van medialogica. De vraag is of deze logica wel tegemoetkomt aan onze eigen ontwikkeling en interesse. Zijn we niet in een nieuwe zuil beland? Een wankele en verslavende zuil van korte, snelle en emotionele reacties?
16
Gelukkig kunnen wij een zelfstandige koers inslaan. Die begint met een besef van de effecten: onjuiste berichtgeving, overspannen oproepen tot actie, gebrekkige waarheidsvinding en diepgang, vereenvoudiging van complexe thema’s, beïnvloeding door frames, een gebrek aan pluriformiteit. Maar er is meer nodig. Medialogica leeft van onze aandacht en instemming. En de meest fundamentele vraag wordt eigenlijk nooit gesteld: waar willen wij onze aandacht op richten? De media zijn zo dominant dat we ons alleen maar kunnen voorstellen dat ze hun werk beter doen en dat wij transparantie eisen. Maar waarom lezen we eigenlijk de krant, volgen we het nieuws, Pauw & Witteman, Nieuwsuur en wat dies meer zij? Willen we een specifiek thema onderzoeken? Onze opinie over een bepaalde ontwikkeling vormen? Of hebben we eigenlijk geen idee? Deze vraag is zinvol omdat media er vooral gewoon ‘zijn’. Ze bieden zich aan en zitten vanzelfsprekend in onze dag ingebouwd: krantje, tijdschrift, televisie, nieuws. Door de dominante en vanzelfsprekende aanwezigheid van media, wordt onze eigen creatieve nieuwsgierigheid gestuurd en geleid, zo niet overdonderd. Misschien moeten we zelf weer aan het stuur gaan zitten en onze eigen langdurige interesses ontwikkelen. In een pittige tekst over de werking van het nieuws, roept de Zwitserse schrijver en ondernemer Rolf Dobelli dan ook op om helemaal af te kicken van de nieuwsverslaving. ‘Het moderne nieuwsbombardement verwart ons denken, het smoort onze creativiteit en het verpest ons concentratievermogen.’ We ontwikkelen onze geest niet, maar geven hem weg. Dobelli pleit voor een nieuwsdieet en beperkt zich tot langduriger, trage media. Niet omdat het moet, maar omdat het verrijkt. Misschien zijn wij wel een beetje verslaafd aan medialogica en zijn journalisten onze dealers. Wordt het geen tijd dat we afkicken en op een creatievere manier onze eigen vragen onderzoeken? En de geschikte leermeesters vinden die ons kunnen helpen? Leermeesters als de journalisten van Argos. Als ze inmiddels niet zijn wegbezuinigd.
Meer weten? www.human.nl (zoek op medialogica) www.dobelli.com (onder ‘no news’) 1)
J ournal of Social Intervention: Theory and Practice (De Graaf, Van Doorn e.a.) – 2011 – Volume 20, nr 4, pag. 5–20.
De Etalage
Een terug- en vooruitblik op evenementen en activiteiten van humanistische organisaties - Jaan van Aken A posteriori ‘Historicus van de democratie’ wint prestigieuze prijs Wat: uitreiking Spinozalens Waar en wanneer: Amsterdam, 23 november 2012 Meer weten? www.spinozalens.nl De Spinozalens 2012 is uitgereikt aan de Franse filosoof Pierre Rosanvallon. Op 23 november kreeg de ‘historicus van de democratie’ de tweejaarlijkse internationale onderscheiding voor spraakmakende denkers op het terrein van ethiek en samenleving. “Pierre Rosanvallon houdt zich vooral bezig met ons gevoel voor democratie: waarom hebben we eigenlijk een democratie en wat verwachten we ervan?” vertelt Esther Wit van het Humanistisch Verbond, dat de Spinozalens met een financiële bijdrage ondersteunt. “Voor humanisten is het vooral interessant dat hij de rol van burgers wil versterken, en burgers daar ook op aanspreekt. De democratie is niet iets wat politici in Den Haag doen, maar een activiteit van burgers, met altijd onzekere uitkomsten. Wij moeten dus als burgers onze democratie steeds opnieuw vormgeven, met elkaar en met alle mogelijke conflicten van dien. Rosanvallon is in die zin zowel een realist als een idealist.”
Belgische journalist voor de vrede Wat: uitreiking prijs voor vredesjournalistiek Waar en wanneer: Utrecht, 9 november 2012 Meer weten? www.humanistischvredesberaad.nl De Belgische journalist Gie Goris is door het Humanistisch Vredesberaad verkozen tot Journalist voor de Vrede 2012. Goris is hoofdredacteur van MO*, een tijdschrift over mondiale ontwikkelingen. In zijn journalistieke werk ligt de nadruk op cultuur en religie in het kader van conflict
en menselijke ontwikkeling. Andere belangrijke thema’s zijn interculturaliteit en mondialisering, en islamisme sinds 9/11. De journalist kreeg de prijs uitgereikt op 9 november tijdens de bijeenkomst ‘Tegen oorlog en onmenselijkheid’.
Duivelse dilemma’s Wat: korte films over keuzes tussen kwaden Waar en wanneer: in november op tv Meer weten? Terug te zien op www.human.nl/duivelsedilemmas Omroep HUMAN zond drie nieuwe ‘Duivelse dilemma’s’ uit. In de korte films zetten prominente Nederlandse filmmakers hun personages voor een keuze tussen kwaden. Eén juiste oplossing ontbreekt.
Durf te denken Wat: televisiecolleges over filosofen Waar en wanneer: in november en december op tv Meer weten? Terug te zien via www.human.nl/durftedenken Omroep HUMAN zond zes televisiecolleges van vooraanstaande Nederlandse denkers over filosofen uit de Humanistische Canon uit. Achtereenvolgens waren uitzendingen te zien over: Michel Foucault, Friedrich Nietzsche, John Stuart Mill, Aristoteles, David Hume en Seneca. Centrale vraag: wat is vandaag de dag de waarde van deze denkers?
A priori ‘Ervaar daar hier’ theater Wat: vijf voorstellingen van buitenlandse theatermakers. Waar en wanneer: in februari en maart in verschillende Nederlandse theaters. Meer weten? www.ervaardaarhier.nl Theatermaker Rabih Mroué (Beiroet, 1967) was in zijn jeugd getuige van de telkens oplaaiende burgeroorlog in Libanon. Een strijd waarin elke partij
zijn eigen waarheid met propaganda en geweld uitdroeg. In zijn voorstelling ‘Riding on a cloud’ onderzoekt hij de wijze waarop we vandaag de verhalen uit ons (oorlogs)verleden vormgeven. In maart is zijn voorstelling in verschillende Nederlandse theaters te zien dankzij Stichting DOEN, Hivos, het Prins Claus Fonds en het Fonds Podiumkunsten. Onder de noemer ‘Ervaar daar theater hier’ zijn in totaal vijf theater- en dansvoorstellingen te zien uit regio’s met theatertradities waarmee het Nederlandse publiek niet of nauwelijks bekend is.
De 100 van het HVO Wat: honderd mensen die het onderwijs inspireren tot groener denken Waar en wanneer: online bij het HVO Meer weten? www.hvo.nl HVO, het Humanistisch Centrum voor Onderwijs en Opvoeding, heeft een vernieuwde website waarop het de ‘100 van het HVO’ presenteert. Een zoektocht naar een lijst van honderd enthousiaste en creatieve mensen die graag een keer in het onderwijs willen optreden en leerlingen (en hun docenten) inspireren tot groener denken en doen. Marjan Minnesma, directeur van Urgenda zegt op de site: “De scholen op Texel die samen met Ecomare een duurzame leerlijn hebben ontwikkeld, zie ik als een prachtig voorbeeld. De leerlingen gaan naar buiten. Ze vangen kroos, zitten met hun neus in de sloot. Dat is voor mij de manier waarop nieuwe generaties bewust gemaakt kunnen worden van de waarde van natuur en waarom duurzaamheid zo belangrijk is.” Iemand nomineren voor de ‘100 van het HVO’? Stuur uw nominatie naar: de100vanhvo@ hvo.nl
Zie www.human.nl/organisaties voor een overzicht van humanistische organisaties en hun websites.
HUMUS december 2012
17