Æskan og skógurinn // Hulda Sól

Æskan skógurinn Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

&

Æskan skógurinn Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

&

Æskan skógurinn Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

&

Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

Æskan og skógurinn Leiðbeiningar í skógrækt fyrir unglinga

Jón Jósep Jóhannesson og Snorri Sigurðsson tóku saman

Útgáfa: Mál og menning 2019 Öll réttindi áskilin

Gert eftir útgáfu Samstarfsnefndar um ár trésins 1980, lítilsháttar breytt Hönnun kápu: Hulda Sól Magneudóttir Umbrot: Hulda Sól Magneudóttir Ljósmyndir: Hildur Guðmundsdóttir og safn Tækniskólans Prentvinnsla: Upplýsingatækniskólinn

Bók þessa má eigi afrita með neinum hætti, svo sem með ljósmyndun, prentun, hljóðritun eða á annan sambærilegan hátt, að hluta eða í heild, án skriflegs leyfis höfundar eða útgefanda.

ISBN 9788-7418-5774-9

Efnisyfirlit Inngangur..................................................................................................................... 7

Nám í skólagarði.......................................................................................................... 17

Starfað að skórækt...................................................................................................... 25

Jarðvegur og gróska..................................................................................................... 41

Til minnis...................................................................................................................... 52

Girðingar....................................................................................................................... 55

Skógrækt....................................................................................................................... 59

Óvinir skógarins.......................................................................................................... 63

Þetta land átt þú.......................................................................................................... 67

Örnefnaskrá.................................................................................................................. 72

Plöntuskrá..................................................................................................................... 73

6

INN­GANG­UR ­ etta er sag­an af skóg­in­um á Ís­­landi, að vísu að­eins ör­fá­ar svip­ Þ mynd­ir af sam­skipt­um þjóð­ar, lands og ­skóga. ­Þessi saga er að því ­leyti ólík öðr­um sög­um að sögu­lok eru jafn­langt und­an þeg­ar bók­inni lýk­ur og er hún hefst.

En ­þetta er bók­in ykk­ar, ­hinna ungu Ís­lend­inga. Það er­uð þið sem hald­ið sög­unni ­áfram og síð­an taka aðr­ir við af ykk­ur og enn aðr­ir af þeim. Í fá­um orð­um sagt. Við vilj­um færa Ís­­landi aft­ur þá ­skóga sem það átti einu ­sinni, f­ jölga trjá­teg­und­um þess og búa öðr­um ­gróðri yl og næði í ­skjóli ­þeirra.

Mik­ið verk­efni bíð­ur okk­ar. Til þess að geta ­leyst það af ­hendi þurf­um við að læra margt. Lær­dóm og þekk­ingu get­um við sótt til ­þeirra sem fróð­ari eru, hlýtt á mál ­þeirra sótt nám­­skeið og ­skóla.

En við get­um líka sótt þekk­ingu í okk­ar eig­in bók.

7

Ís­land er með ­yngstu lönd­um jarð­ar og bera jarð­mynd­an­ir lands­ins glögg ­merki þess. Þau öfl sem sköp­uðu land­ið eru enn að v ­ erki, enda er Ís­land eitt af ­mestu eld­­fjalla­lönd­um ­heims. Kunn­ar eru að ­minnsta k ­ osti þrjá­tíu til fjör­tíu eld­stöðv­ar sem gos­ið hafa hundr­að og fimm­tíu sinn­um frá land­náms­öld.

Land­ið hef­ur að lang­­mestu ­leyti hlað­ist upp af tvenns kon­ar berg­teg­und­um, blá­­grýti og mó­­bergi. Mót­un ­þeirra er ólík enda breyt­ist lands­lag­ið þar sem berg­mynd­an­irn­ar mæt­ast.

Blá­grýt­is­fjöll­in eru ­reglu­leg að lög­un, hlað­in upp úr hraun­lög­ um en mó­bergs­fjöll­in eru úr laus­um, ösku­kennd­um gos­efn­um sem hlað­ist hafa upp und­ir jökl­um og orð­ið síð­an að f­ östu ­bergi.

Fast berg

8

Ljósm.: Hildur Guðmundsdóttir

Blá­grýt­is­svæð­in eru tvö, ann­að aust­an­lands frá ­Breiða­merk­ ur­­sandi til Þist­il­fjarð­ar en hitt vest­an­lands frá Bárð­ar­dal til ­Kolla­ fjarð­ar. Á ­milli blá­grýt­is­spildn­anna er lægð sem fyllst hef­ur y ­ ngri gos­mynd­un­um, eink­um grá­­grýti og mó­­bergi. Á ­þessu ­svæði eru enn flest­ar ­hinna ­virku eld­­stöðva. Auk ­þessa eru lípa­rít­mynd­an­ir á víð og ­dreif um land­ið.

Fyr­ir um tíu þús­und ár­um eða í lok síð­ustu ís­ald­ar h ­ afði lands­ lag á Ís­­landi feng­ið að ­mestu þann svip sem það ber nú. Þó hafa margs kon­ar breyt­ing­ar átt sér stað síð­an af völd­um eld­gosa, vatns og ­vinda. Mynd­un lands­ins lýk­ur raun­ar aldr­ei. Eld­gos ­hlaða upp land­ið en jökl­ar og ár ­brjóta það nið­ur og út­haf­ið sver­fur strend­ ur þess.

Gróð­ur lands­ins var ­harla fá­skrúð­ug­ur þeg­ar ís­öld lauk. Harð­ gerð­ar teg­und­ir t.d. ­birki, víð­ir og ýms­ar jurt­ir ­lifðu af fimb­ul­vet­ ur ís­ald­anna. ­Seinna barst til lands­ins ­fjöldi teg­unda frá öðr­um lönd­um.

Fyrst breidd­ust fá­ar, ­nægju­sam­ar plönt­ur út um auðn­ina, svo sem gras­teg­und­ir og nokkr­ar lág­vaxn­ar blóm­plönt­ur á­samt ­birki og viði. ­Þetta er unnt að sjá enn í dag þar sem jökl­ar eyð­ast. Gróð­ ur­inn ­hafði næg­an tíma til að breið­ast um land­ið eft­ir því sem jökl­an­ir hop­uðu og lofts­lag hlýn­aði. Hér voru eng­ar skepn­ur til að ­granda hon­um í tíu þús­und ár, uns ­manna­byggð kom til sög­unn­ar.

Gróð­ur­inn skip­aði sér í gróð­ur­­hverfi eft­ir því hvern­ig lífs­skil­yrði voru. Há­­fjalla­gróð­ur­inn tók sér ból­­festu við ­efstu gróð­ur­mörk­in sem neð­ar tóku önn­ur gróð­ur­­hverfi við. Þar sem vatn stóð uppi

9

og deig­lent var sett­ist vot­lend­is­gróð­ur að, í vötn­um og tjörn­um hafð­ist ­vatna­gróð­ur­inn við, en birk­ið ­lagði smám sam­an und­ir sig mest­allt gróð­ur­lend­ið og í ­skjóli skóg­anna dafn­aði hinn feg­ursti blóm­­jurta­gróð­ur. Birk­ið ­teygði sig einn­ig upp fjalls­hlíð­arn­ar allt upp í fjög­ur til fimm hundr­uð m ­ etra hæð yf­ir sjó. Þann­ig leit Ís­land út, þeg­ar ­fyrstu land­nem­arn­ir komu hing­að.

* * *

Frá land­náms­öld og fram á ­miðja fjór­­tándu öld ­lifðu Ís­lend­ing­ar að­al­lega á bú­skap og hlunn­ind­um lands­ins. En hvað var það sem ­gerði vax­andi þjóð ­kleift að lifa nær ein­­göngu á land­bún­aði í meir en fjór­ar ald­ir? Það var um­fram allt víð­áttu­mik­ið gróð­ur­­lendi, ekki hvað síst ­birki­skóg­arn­ir. Úr ­birki­skóg­un­um ­fengu menn eldi­við og við­ar­kol og efni­við í alls kon­ar hús­gögn og am­boð. Á f­ yrstu öld­um Ís­lands byggð­ar var járn unn­ið úr mýr­ar­­rauða. Var sú járn­­vinnsla nefnd ­rauða­blást­ur, ­þurfti til henn­ar mik­ið magn við­ar­kola. Einn­ig ­þurfti við­ar­kol til hvers kon­ar járn­­smíða og til að ­dengja g ­ ömlu, ís­­lensku ljá­ina.

En b ­ irki­skóg­ur­inn ­veitti fyrst og fremst öðr­um g ­ róðri skjól og vernd­aði land­ið gegn upp­­blæstri. Hann mild­aði veðr­átt­una, ­skýldi bú­fé í ill­viðr­um og ­gerði kvik­fjár­rækt arð­bær­ari. Hann var líka oft ­þrauta­lend­ing­in í harð­ind­um er hey­skort­ur svarf að en þá var lim höggv­ið til fóð­urs fyr­ir bú­fé. Þá var korn­rækt ­miklu ár­viss­ari í ­skjóli skóg­anna. Á fjór­­tándu öld ­dundu yf­ir þjóð­ina stór­felld­ar nátt­úru­ham­far­ir.

10

Heil byggð­ar­lög eydd­ust af völd­um eld­gosa og jök­ul­­hlaupa t.d. í ­Skafta­fells­sýsl­um. Þess­um hörm­ung­um ­fylgdu síð­an drep­sótt­ir og hung­ur­­dauði.

Um ­miðja öld­ina fóru at­­vinnu­hætt­ir þjóð­ar­inn­ar að breyt­ast.

Land­bún­aði hnign­aði þá ört, því að gróð­ur­­lendi var tek­ið að ­minnka mjög. Þjóð­inni ­hafði fækk­að, verk­kunn­áttu hrak­aði og bú­skap­ur orð­ið ein­hæf­ari, korn­­yrkja t.d. lagst að ­mestu ­leyti nið­ur. Ís­­lensku land­nem­un­um og af­kom­end­um ­þeirra hef­ur ef­­laust þótt vænt um land­ið engu síð­ur en okk­ur. En þá s­ korti ­reynslu og þekk­ingu til að ­nytja það skyn­sam­lega og ­þetta kom harð­ast nið­ur á skóg­un­um. Þeir voru höggn­ir gegnd­ar­­laust þeg­ar á ­fyrstu öld­um Ís­lands byggð­ar. Þjóð­in átti ­fárra k ­ osta völ til þess að h ­ alda lífi frá ári til árs, frá öld til ald­ar. Hún átti þann kost ein­an að ­draga fram líf sitt á þeim nátt­úru­gæð­um, sem land­ið l­agði í hend­ur ­henni. ­Þetta ­gerði hún.

Auð­lind­ir lands­ins ­nýtti hún sér til bjarg­ar og lét hverj­um degi ­nægja sína þján­ingu. Hún ­spurði ekki, hvern­ig sú lind yrði á morg­ un sem þurr­aus­in var í dag og gekk svo n ­ ærri upp­sprett­unni ­sjálfri að hún varð aldr­ei söm eft­ir.

Fá­ir hafa lýst ­þessu bet­ur en Steph­an G. Steph­ans­son: Í þús­und ár hrí­sið og hey­ið úr hag­an­um ­reiddu menn inn.

Og nakt­ara og nær­skafn­ar fleg­ið gat næst­setu­mað­ur en hinn.

11

Ís­lend­ing­ar ­gerðu sér ekki ­grein fyr­ir af­leið­ing­ um fyrr en í ó­efni var kom­ið.

Víða í forn­rit­um okk­ar er minnst á skóg­ana sem ver­ið hafa í land­inu þeg­ar rit­in voru sam­ in. Ari f­ róði seg­ir að land­ið hafi ver­ið viði vax­ið ­milli fjalls og ­fjöru er það byggð­ist. Þ ­ essi frá­sögn er stór­merk því að hún er skráð af höf­undi sem fá­ir vé­­fengja. Í Land­námu er víða get­ið um ­skóga. Við flett­ um upp í bók­inni, finn­um eft­ir­far­andi ­kafla og les­um þar ­þessa sér­­stæðu og ­skemmti­legu frá­ sögn: „Þór­ir dúfu­nef var leys­ingi Öxna-Þór­is; hann kom ­skipi sínu í ­Göngu­skarð­sós; þá var byggt hér­að allt fyr­ir vest­an; hann fór norð­ur yf­ir Jök­ uls­á að Land­­broti og nam land á ­milli ­Glóða­ feyk­is og Djúp­ár og bjó á ­Flugu­mýri. Í þann tíma kom út skip í Kol­­beins­á­r­ósi, hlað­ið kvik­fé en þeim hvarf í Brim­nes­skóg­um ung­­hryssi eitt en Þór­ir dúfu­nef ­keypti von­ina og fann síð­an. Það var ­allra ­hrossa skjót­ast og var köll­uð F ­ luga.“ Í byrj­un á­­tjándu ald­ar lýsa Árni Magn­ús­son pró­fess­or og Páll Vída­lín lög­mað­ur Brim­nesi þann­ig: „Rif­hrís er hér nokk­uð til eld­ing­ar.“ Í dag er land þ ­ etta skóg­­laust með öllu.

12

Fá­tækt, ein­ok­un og versn­andi stjórn­ar­far á Ís­­landi ­gerði þjóð­inni æ erf­ið­ara að ­byggja land­ið, og loks var svo kom­ið um alda­mót­in 1700 að stjórn­völd­in sáu að eitt­hvað varð að gera til þess að þjóð­in yrði ekki al­­dauða.

Frið­rik kon­ung­ur f­jórði skip­aði því Árna Magn­ús­son og Pál Vída­lín til þess að rann­saka hag lands og þjóð­ar og gera til­lög­ur til um­bóta. ­Bjarni Páls­son, síð­ar land­lækn­ir og Egg­ert Ól­afs­son ferð­uð­ust einn­ig um land­ið ­laust eft­ir ­miðja öld­ina í sama s­ kyni.

Egg­ert s­ amdi rit um ferð­ir ­þeirra fé­laga þar sem mik­inn fróð­leik er að ­finna um skóg­ana á Ís­­landi.

Veg­ur ­Skúla Magn­ús­son­ar land­fóg­eta var þá mest­ur og eitt af um­bóta­á­form­um hans var að ­stofna til skóg­rækt­ar í land­inu. En þær til­raun­ir mis­tók­ust.

Ní­­tjánda öld­in hófst með Norð­ur­álfu­ófriðn­um ­mikla sem ­hafði ör­laga­rík á­hrif hér sem ann­ars stað­ar. Skóg­rækt­ar­hug­sjón­in lá í ­gleymsku um sinn. En ekki var langt um lið­ið á öld­ina er ýms­ir á­­hrifa­menn fóru að rita um skóg­rækt. Þeir ­bentu á þær af­leið­ing­ar sem eyð­ing skóg­anna ­hefði haft í för með sér. Nú væri svo kom­ið að síð­ustu skóg­ar­leif­un­um væri stefnt í bein­an voða. Þess ­vegna yrði að gera eitt­hvað til að b ­ jarga þeim frá tor­tím­ingu. Ekk­ert varð þó úr fram­kvæmd­um fyrr en í lok ald­ar­inn­ar.

* * *

Alda­mót­un­um 1900 var fagn­að um ger­vallt Ís­land. Skáld­in ortu hvatn­ing­ar­ljóð til þjóð­ar­inn­ar. Von­ir um batn­andi hag mót­uðu

13

kyn­slóð­ina sem þá tók til s­ tarfa og með h ­ enni hefst fram­fara­­skeið í öll­um grein­um þjóð­lífs­ins. Nokkr­ir ein­stak­ling­ar ­höfðu rækt­að tré í görð­um sín­um, náð góð­um ár­angri og sýnt að gróð­ur­skil­yrði ­leyfðu rækt­un ­trjáa. Ár­ið 1899 hófu dansk­ir á­huga­menn til­raun­ir með rækt­un barr­­ trjáa á nokkr­um stöð­um og ­héldu þeim til­raun­um á­fram ­fyrstu sjö ár ald­ar­inn­ar. ­Nokkru ­seinna var Rækt­un­ar­fé­lag Norð­ur­lands stofn­að en það ­hafði mik­ið á­hrif, eink­um norð­an­lands. Ung­­menna­ fé­lög voru stofn­uð um líkt l­ eyti víða um land og tóku m.a. skóg­rækt á ­stefnu­skrá sína. Ár­ið 1907 voru sett á al­­þingi lög um skóg­rækt og varn­ir gegn upp­­blæstri lands fyr­ir for­­göngu Hann­es­ar Haf­ steins. Lands­sjóð­ur tók kostn­að af skóg­rækt­inni á sín­ar herð­ar.

Skóg­rækt­ar­­stjóri var skip­að­ur yf­ir allt land­ið en skóg­ar­vörð­ur yf­ir hvern lands­fjórð­ung.

Til­raun­um með rækt­un barr­­trjáa var hald­ið á­fram til árs­ins 1913 en þá var þeim hætt og þráð­ur­inn ekki tek­inn upp aft­ur fyrr en eft­ir 1930. Starfs­svið Skóg­rækt­ar rík­is­ins verð­ur nú tví­þætt: ann­ars veg­ar frið­un skóg­ar­­leifa eins og fyrr, hins veg­ar fræ­söfn­ un og upp­eldi trjá­­plantna frá þeim stöð­um á hnett­in­um þar sem loft­slag er líkt og á Ís­­landi. Hér ­verða því tíma­mót í sögu ís­­lenskra skóg­rækt­ar­mála.

Loks skal þess get­ið að Skóg­rækt­ar­fé­lag Ís­lands var stofn­að á Al­þing­is­há­tíð­inni 1930 og þjóð­in minnt­ist lýð­veld­is á Ís­­landi 1944 með stofn­un Land­­græðslu­sjóðs.

Braut­in er þó að­eins mörk­uð en verk­efn­in bíða okk­ar.

14

­ etta var á­rang­ur­inn af hug­sjón­um ís­­lenskra alda­móta­­manna Þ sem skáld­ið Hann­es Haf­stein lýs­ir í þ ­ essu er­indi: Sú kem­ur tíð, er sár­in fold­ar gróa, sveit­irn­ar fyll­ast, akr­ar ­hylja móa, ­brauð veit­ir son­um móð­ur­mold­in ­frjóa, menn­ing­in vex í ­lundi ­nýrra ­skóga.

15

16

NÁM Í SKÓLA­GARÐI Við köll­um fram í­mynd­un­ar­afl­ið og hugs­um okk­ur að við sé­um stödd í ­skóla­­garði, þar sem við eig­um að dvelj­ast um tíma við nám og starf. ­Þessi s­ kóla­garð­ur er á marg­an hátt öðru­vísi en þeir sem ís­lensk æska hef­ur kynnst hing­að til.

Við sjá­um mis­mun­inn þeg­ar ­lengra er les­ið.

Um­hverf­ið er hlý­legt. Skjól­­belti úr víði, ­greni og ­birki ­hlífa hin­um smá­­gerða g ­ róðri sem við er­um að ­rækta. Hér sjá­um við nokkr­ar trjá­teg­und­ir í upp­­vexti en auk þess r­ unna, blóm, kál­plönt­ur og rót­ar­ávext­ir og er öllu ­þessu snyrti­lega fyr­ir kom­ið. Jafn­framt vinn­unni er okk­ur kennt hið nauð­syn­leg­asta til þess að geta skil­ið rækt­un­ina og far­ið rétt að öllu.

Við byrj­um á því að læra of­ur­lít­ið um líf t­ rjánna í ­skóla­garð­ in­um en ­seinna höld­um við nám­inu á­fram í Hall­orm­­staða­­skógi.

17

Gerð ­trjánna All­ar plönt­ur eru gerð­ar úr frum­um. Ut­an um þær eru f­ rumu­vegg­ir og inn­an þ ­ eirra er fry­mið en innst er ­frumu­kjarn­inn. Í ­frymi ­grænu plantn­anna er blað­græn­an. Hún er mest of­an til í blað­hold­inu og í ­henni fara fram mik­il­væg­ustu efna­breyt­ing­ar plönt­unn­ar. Í ­hverju tré eru margs kon­ar frum­ur sem s­ kipa sér sam­an og ­mynda vefi þess. Þar rík­ir því ­verka­skipt­ing eins og á sér stað í mann­legu sam­fé­lagi.

Börk­ur­inn eða bark­ar­ve­firn­ir ­verja tréð gegn hnjaski og ­varna út­guf­un. Fyr­ir inn­an börk­inn ­liggja sál­dæð­arn­ar sem eru mynd­ að­ar úr lif­andi frum­um. Eft­ir þeim berst nær­ing sú sem g ­ rænu korn­in ­vinna úr loft­inu. Við­ar­æð­arn­ar eru aft­ur á móti gerð­ar úr dauð­um frum­um sem eru vel tengd­ar sam­an og gefa ­trénu styrk og ­sveigju­þol.

Inn­an und­ir sál­dæð­un­um er vaxt­ar­lag­ið sem er ein­­göngu lif­ andi frum­ur. Við kynn­umst s ­ tarfi þess síð­ar. Þar fyr­ir inn­an er

18

svo við­ar­vef­ur­inn sem er mynd­að­ur af dauð­um við­ar­æð­um og við­ar­frum­um. Innst er loks trjá­merg­ur­inn.

Kol­sýru­nám Trén eru lif­andi ver­ur eins og menn og dýr og ­þurfa þess ­vegna fæðu. Nær­ing­ar­efn­in taka þau til sín úr jarð­veg­in­um og loft­inu. Á blöð­um og ­barri ­trjánna eru smá­augu sem and­rúms­loft­ið smýg­ur inn um. En í loft­inu er lít­ið eitt af kol­tví­sýr­ingi sem er sam­sett­ur af ­tveim frum­efn­um, kol­efni og súr­efni. Trén taka til sín kol­tví­sýr­ing úr loft­inu en grænu­korn­in ­vinna kol­efna­sam­bönd úr kol­tví­sýr­ingn­um og v ­ atni, svo sem syk­ur, m ­ jölvi, t­ réni, ol­íur og ­fleiri líf­ræn efni. ­Þessi mik­il­væga starf­semi get­ur að­eins far­ið fram í nægi­legri ­birtu og hita.

Allt líf á jörð­unni á ­landi og í sjó á ræt­ur sín­ar að ­rekja til þess­ara efna­breyt­inga og eru því plönt­urn­ar und­ir­staða lífs­ins á ­hnetti okk­ar.

Önd­un Kol­sýru­nám­ið fer að­eins fram í hin­um ­grænu hlut­um plönt­unn­ar í ­birtu og hita eins og fyrr grein­ir, en all­ir hlut­ar henn­ar anda jafnt á degi sem á ­nóttu, bæði ræt­ur, stöng­ull og blöð.

Trén anda að sér súr­efni sem sam­ein­ast kol­efna­sam­bönd­um en á þenn­an hátt losn­ar orka sem þau nota til efna­breyt­ing­ar og vaxt­ar. Önd­un­in er því and­stæð við kol­sýru­nám­ið.

19

Önd­un: Súr­efn­ið, sem plant­an and­ar að sér, sam­ ein­ast kol­efna­sam­bönd­um henn­ar. Við það losn­ar orka, vatn og kol­tví­sýr­ing­ur.

Plant­an létt­ist.

Kol­sýru­nám: Úr kol­efni og ­vetni mynd­ar plant­an líf­ ræn efni, en súr­efn­ið hverf­ur út í and­ rúms­loft­ið.

Plant­an þyng­ist.

Öfl­un vatns og út­guf­un Vatn er trján­um lífs­nauð­syn­legt við fæðu­öfl­un­ina. Þau afla þess úr jarð­veg­in­um með rót­un­um og með því ber­ast nær­ing­ar­efn­in til ­hinna ýmsu ­hluta trés­ins.

Eins er út­guf­un vatns frá trján­um nauð­syn­leg, því að hún örv­ar vökva­straum­inn og þar með flutn­ing nær­ing­ar um tréð. Út­guf­un­ in er mest frá l­aufi og b ­ arri ­trjánna og hún verð­ur því ör­ari sem heit­ara er í ­veðri. Einn­ig örva vind­ar út­guf­un­ina að mun.

Venju­leg­ast geta trén bætt sér allt það vatn sem frá þeim fer við út­guf­un­ina. En sé hörg­ull á v ­ atni í jarð­veg­in­um t.d. sak­ir lang­ var­andi hita og þurra­næð­inga, þá er h ­ ætta á því að tréð geti ekki bætt sér miss­inn. Blöð þess lin­ast og jafn­vel v ­ isna og svo get­ur far­ið, að tréð deyi.

20

Öfl­un fæðu úr jarð­vegi Jurta­nær­ing­ar­efn­in leys­ast upp í ­vatni jarð­vegs­ins og ber­ast gegn­ um ræt­urn­ar og upp eft­ir viða­ræð­un­um.

Nær­ing­ar­efn­in sem trén taka til sín úr jarð­veg­in­um eru að­al­lega köfn­un­ar­efni, fos­fór og kalí. Af öðr­um nær­ing­ar­efn­um má ­nefna kalk, magn­íum, brenni­stein, járn og bór.

Fyrr­greind efni ­hverfa aft­ur til jarð­ar þeg­ar grös ­sölna eða tré ­falla og fúna. Öðru máli gegn­ir þeg­ar land er sleg­ið eða b ­ eitt, tré felld og flutt brott úr skóg­un­um. Þá fer jarð­veg­inn að s­ korta sum þess­ara efna, eink­um köfn­un­ar­efni, fos­fór og kalí. En unnt er þá að bæta úr nær­ing­ar­skorti með á ­ burði.

Plönt­urn­ar ­verða veik­byggð­ar og ­hætta að vaxa, ef jarð­veg­inn vant­ar stein­efni eða köfn­un­ar­efni. Þess ­vegna er oft nauð­syn­legt

21

að gefa ung­um trjám og runn­um áburð­ar­skammt en gæta verð­ur þess að hafa hann ekki stór­an. Of mik­il áburð­ar­gjöf hef­ur skað­leg ­áhrif og get­ur grand­að smá­plönt­um.

Eitt hið vanda­sam­asta við alla rækt­un er því að ­skera úr um áburð­ar­þörf­ina.

Köfn­un­ar­efni eyk­ur vöxt ­blaða og ­sprota.

Fos­fór og kalí örva rót­ar­vöxt og ­flýta fyr­ir blómg­un og ald­in­ þroska.

Tré, sem fá næga nær­ingu, v ­ erja h ­ enni ekki ein­göngu til vaxt­ar, held­ur ­safna þau líka forða­nær­ingu. Í sól­rík­um sumr­um safn­ast mik­il forða­nær­ing í trján­um til ­næsta árs. Vöxt­ur ­þeirra fer því mjög eft­ir veðr­áttu und­an­far­ins sum­ars.

Vöxt­ur ­trjánna Á ­hverju ári bæt­ist við hæð ­trjánna. ­Þetta sést best á furu og ­greni, því að krans af grein­um vex út úr stofn­in­um þar sem árs­vöxt­ur­inn byrj­ar. Þess ­vegna er auð­velt að geta sér til um ald­ur ­ungra ­trjáa með því að ­telja grein­akr­ans­ana.

En á göml­um trjám eru ­neðstu grein­arn­ar falln­ar brott svo að ­þessi ald­urs­ákvörð­un er ekki ein­hlít. Því er ­ókleift að ­segja til um­ald­ur gam­alla ­trjáa fyrr en þau hafa ver­ið felld en þá má t­ elja ár­hring­ana.

Ljós­ir og dökk­ir hring­ar skipt­ast á í viðn­um eins og sjá má þeg­ar tré hafa ver­ið felld. ­Þetta kem­ur af því að frumu­skipt­ing­in í vaxt­

22

ar­lag­inu er mjög ör á vor­in og við­ur­inn þá laus í sér og mjúk­ur. En er líða tek­ur á sum­ar verð­ur frumu­skipt­ing­in hæg­ari og ­dekkri. Öll tré sem eru af tví­kím­blaða­flokkn­um svo og barr­tré, ­gildna með þvi að bæta við sig nýju vaxt­ar­lagi ár hvert. Á vet­urna er hvíld­ar­tími ­trjánna.

Gott er að k ­ unna skil á v ­ exti ­plantna en við verð­um einn­ig að muna að þær eiga sitt ­ákveðna ævi­skeið. ­Grænu plönt­un­un er skipt í þrjá ­flokka eft­ir lífs­skeiði þ ­ eirra: ei­nær­ar, tví­ærar og fjöl­ærar plönt­ur.

Ei­nær­ar jurt­ir ­spretta upp af fræi að vori, blómg­ast, ­fella fræ og ­deyja að ­hausti. Til þess­ara ­jurta telj­ast mörg feg­urstu sum­ar­ blóm­in sem rækt­uð eru í görð­um.

Tví­ærar jurt­ir ­safna forða­nær­ingu ­fyrra sum­ar­ið en hið síð­ara blómg­ast þau, bera fræ og d ­ eyja að því ­loknu. Marg­ar nytja­jurt­ir telj­ast til ­þessa flokks, t.d. gul­róf­an og gul­rót­in.

Fjöl­ærar plönt­ur eru þann­ig úr ­garði gerð­ar að þær geta lif­að ­langa ævi og eru trén lang­líf­ust en þau geta lif­að ára­tug­um eða jafn­vel öld­um sam­an.

Brodd­fur­an sem marg­ir kann­ast við hér á l­andi, get­ur þann­ig orð­ið allt að fjög­ur þús­und ára göm­ul. Hins veg­ar verð­ur t.d. ís­ lenska birk­ið að­eins um hundr­að til eitt hundr­að og fimm­tíu ára gam­alt. Í skóg­un­um ­þurfa að vaxa sam­tím­is smá­plönt­ur, ung­ur skóg­ur, fræ­tré og full­vax­inn skóg­ur í hæfi­leg­um hlut­föll­um. Ef ungu trjá­ plönt­urn­ar ná ekki að þrosk­ast, eyð­ast skóg­arn­ir smátt og smátt.

23

24

STARF­AÐ AÐ SKÓG­RÆKT Í skóla­garð­in­um skipt­ist á ­vinna og ­fræðsla jöfn­um hönd­um allt sum­ar­ið.

Kom­ið er fram í ág­úst. Reit­ir okk­ar eru vel hirt­ir. Skjól­belti hafa ver­ið klippt, gras­flet­ir slegn­ir í síð­asta sinn og kant­ar skorn­ir. Á morg­un hefst nýr þátt­ur í nám­inu. Við eig­um að fara í gróð­ur­ setn­ing­ar­ferð til Aust­ur­lands, í Hall­orms­staða­skóg en þang­að er ferð­inni heit­ið ­vegna þess að þar er skóg­rækt á Ís­­landi lengst á veg kom­in.

Í Hall­orms­staða­skógi Hall­orms­staða­skóg­ur er við Lag­ar­fljót sunn­an­vert. Lands­lag er þar hæð­ótt og víða nokk­uð bratt­lent. Fjöll­in suð­aust­ur af Hall­orms­stað rísa allt að sex hundr­uð ­metra yf­ir sjáv­ar­mál og ­setja þau all­mik­ inn svip á lands­lag­ið eink­um Hall­orms­staða­skóg.

25

Lög­ur­inn, eða Lag­ar­fljót öðru n ­ afni, síg­ur þ ­ arna fram á leið til sjáv­ar. Til að sjá er vatns­fall­ið lík­ara f­ irði eða stöðu­vatni en venju­ legu ­fljóti. Ís­kalt jök­ul­vatn­ið er gul­grænt á lit­inn og víða er það hyl­djúpt. Svo lygn er þ ­ essi ­mikla móða á kyrr­um sum­ar­dög­um og svo mjúk­ar eru bog­lín­ur henn­ar í vík­um og vog­um að lands­lag­ið allt fær mild­an blæ og ljúf­an. Á bökk­um þess­ar­ar ­miklu jök­ul­el­far og upp frá þeim hef­ur vax­ið fræg­asti og m ­ esti skóg­ur á Ís­­landi.

Grös, blóm,jurt­ir og lyng­gróð­ur ein­kenna jurta­gróð­ur Hall­orms­ staða­skóg­ar eins og ann­arra ís­lenskra birki­skóga. Gras- og blóm­ lendi eru þar sem jarð­veg­ur er frjór og rak­ur og virð­ist jarðra­kinn hafa ­meiri ­áhrif á gróð­ur­far­ið en hæð yf­ir sjó.

Allt frá 1905 hef­ur Hall­orms­staða­skóg­ur not­ið ­meiri eða ­minni frið­un­ar. Inn­an skóg­rækt­ar­girð­ing­ar­inn­ar eru sex hundr­uð og tutt­ ugu hekt­ar­ar lands, sem að ­mestu ­leyti er skóg­lendi.

Nú er­um við stödd í Hall­orms­staða­skógi. Við kynn­umst hér nýj­um ­heimi og er­um þó á Ís­­landi.­Fyrsta dag­inn fá­um við að vita hitt og ­þetta um fræ og með­ferð þess.

Fræ Öll skóg­rækt hér á ­landi er und­ir því kom­in að afla fræs af trjám sem vax­ið hafa við svip­aða veðr­áttu og rík­ir á Ís­­landi. Það er brýn nauð­syn að ­kunna skil á fræi ­trjánna og með­ferð þess það eð á því velt­ur allt um fram­tíð skóg­anna.

Fræ­ið þarf hæfi­legt raka- og hita­stig til þess að s­ píra. Um spír­ un­ar­tím­ann verð­ur því að hafa vak­andi auga á sáð­beð­un­um. Einn­ig

26

s­ ækja fugl­ar mjög í allt fræ en frost og sjúk­dóm­ar ­spilla því oft. Það er því vanda­samt starf að sá trjá­fræi og ann­ast smá­plönt­ur.

Lauf­tré eru dul­fræv­ing­ar. Þau blómg­ast og bera fræ í flest­um ár­um en oft líða nokk­ur ár ­milli fræ­ára barr­trjánna. Ef fræ­ið á að ná góð­um ­þroska, verð­ur með­al­hiti mán­að­anna júní–sept­emb­er að vera allt að tíu stig á Cel­sí­us. Þess ­vegna ræð­ur sum­ar­hit­inn ­mestu um út­breiðslu ­trjánna á norð­ur­hveli jarð­ar og h ­ versu hátt þau vaxa til ­fjalla.

Rekla­tré. Flest al­geng­ustu lauf­trén sem vaxa í norð­an­verðri Evr­ópu telj­ast til rekla­trjáa. Svo eru þau nefnd af því að blóm­in ­standa í rekl­um sem er þétt­stæð, ein­kynja blóm­skip­un. Til rekla­ trjánna telj­ast m.a. b ­ irki, víð­ir og ösp.

Barr­tré eru ber­fræv­ing­ar. Fræ­blöð ­þeirra ­standa þétt sam­an og ­mynda ­köngla. Fræ­in ­liggja á ­milli fræ­blað­anna. Kven­blóm barr­ trjánna oft­ast ­minni en karl­blóm­in og ­standa tvö eða þrjú sam­an á grein­ar­enda en karl­blóm­in ­standa í ­klasa um­hverf­is ­neðsta ­hluta sprot­ans. Kven­blóm­in ­mynda köngl­ana. Til barr­trjánna telj­ast með­al ann­ars fura, ­greni og ­lerki.

27

Gróðr­ar­stöð­in Nú vinn­um við um sinn í gróðr­ar­stöð­inni á Hall­orms­stað en þá kem­ur sér vel að hafa unn­ið í skóla­garði fyrr um sum­ar­ið.

All­ir sem kynn­ast ­vilja skóg­rækt­ar­starf­sem­inni ­verða að ­þekkja eitt­hvað til gróðr­ar­stöðva því að þær eru und­ir­staða ís­lenskr­ar skóg­rækt­ar.

Gróðr­ar­stöð­in á Hall­orms­stað er alls átj­án þús­und fer­metr­ar eða tæp­ar sex vall­ar­dag­slátt­ur að stærð. H ­ vergi sést yf­ir hana alla í einu því að ­henni er skipt í ­nokkra ­stóra ­reiti. Á ­hverju ári koma héð­an um þrjú hundr­uð þús­und trjá­plönt­ur sem er plant­að á

28

ýms­um stöð­um, eink­um á Hall­orm­stað og aust­an­lands. Í stöð­inni eru að jafn­aði um ein og hálf millj­ón trjá­plantna á aldr­in­um eins til fjög­urra ára. Rétt er að minn­ast þess þeg­ar horft er yf­ir þess­ ar breið­ur af ung­um trjá­plönt­um að þeim er líkt far­ið og ung­um börn­um. Þær eru við­kvæm­ari fyr­ir hnjaski en full­vax­in tré.

Skóg­ar­plönt­ur í upp­eldi nema nú um ­einni og ­hálfri millj­ón á ári. Marg­ar hend­ur þarf því til að p ­ lanta ­þessu ­magni á sem skemmst­um tíma þar sem ís­lenska sum­ar­ið er svo stutt.

Jarð­vinnsla Jarð­veg­ur í gróðr­ar­stöð þarf að vera myld­inn, hæfi­lega rak­ur og nokk­uð sand­bor­inn. ­Vinna þarf jarð­veg­inn vel en til þess eru nú not­uð ým­is vél­knú­in jarð­vinnslu­tæki.

Sán­ing Trjá­fræi er ým­ist dreifs­áð eða raðs­áð í beð. Fræ­ið er mis­jafnt að stærð og gæð­um og því er ekki allt­af sáð sama ­magni í hvern fer­ metra. Fara verð­ur gæti­lega með það og gæta þess að s­ pilla því ekki í með­för­um. Trjá­fræ er dýrt og oft kom­ið lang­an veg. Skóg­rækt rik­is­ins fær m.a. fræ frá Al­aska, Norð­ur-Nor­egi og Rúss­landi svo að nokk­ur ­helstu lönd­in séu nefnd.

Hirð­ing Fjar­lægja verð­ur allt ill­gresi jafn­óð­um og það vex og s­ porna við sjúk­dóm­um eft­ir ­mætti.

29

Vökv­un Vatn er nauð­syn­legt öll­um plönt­um svo sem fyrr grein­ir. Því þarf að gæta þess vel að h ­ vorki fræ né plönt­ur ­þorni um of í beð­um, því að þá er dauð­inn vís. Hætt­ast er við of­þorn­un þeg­ar sól­far er mik­ið og hlý­indi. Þarf þá stund­um að ­vökva dag­lega.

Dreif­setn­ing Plönt­urn­ar eru að jafn­aði látn­ar ­standa tvö ár í sáð­beði. ­Snemma vors eru þær tekn­ar upp, ­greitt gæti­lega úr rót­um ­þeirra, þeim rað­að í ­kassa og rak­ur mosi lagð­ur yf­ir ræt­urn­ar. Úr köss­un­um eru plönt­urn­ar dreif­sett­ar, en þá er þeim plant­að í beð með fimm til tíu senti­metra milli­bili svo að þær fái nægi­legt vaxt­ar­rými. Í þess­um beð­um ­standa þær í tvö eða þrjú ár en þá eru þær orðn­ar svo stór­ar að þær eru hæf­ar til plönt­un­ar.

Vetr­ar­um­búð­ir Öll ­þessi störf væru unn­in fyr­ir gýg, ef ekki væri bú­ið um plönt­ urn­ar und­ir hinn um­hleyp­inga­sama ís­lenska vet­ur. Er ­þetta gert

30

með því að l­eggja lim yf­ir beð­in og sand og mosa að plönt­un­um svo þær ­sviðni ekki und­an vetr­ar­storm­um og í vor­kuld­um. ­Þetta er þó ekki ein­hlítt því að á ­ vallt ferst eitt­hvað af plönt­um, þrátt fyr­ir all­an um­bún­að.

Trjá­teg­und­ir Við sem er­um svo lán­söm að dvelj­ast sól­ríka vor- og sum­ar­daga í skóla­garði og höf­um nú viku­dvöl í Hall­orms­staða­skógi, hljót­um bráð­lega að ­verða fær um að ­veita öðr­um leið­bein­ing­ar. Við get­um strax sagt þeim ­þetta: ­Birki eða ilm­björk hef­ur mynd­að skóg hér á l­andi ein a ­ llra trjá­teg­unda. Á Suð­ur­vest­ur­landi og um Vest­firði er birk­ið víð­ast lág­vax­ið kjarr en svæð­ið frá Vest­fjörð­um að Eyja­firði er skóg­laust með öllu. Í Þing­eyj­ar­sýsl­um eru all­víð­lend­ir birki­skóg­ar og kunn­ ast­ur ­þeirra er Vagla­skóg­ur, sem er einn bein­vaxn­asti og feg­ursti birki­skóg­ur lands­ins. Á Aust­ur- og Suð­aust­ur­landi eru Hall­orms­ staða­skóg­ur og Bæj­ar­staða­skóg­ur fræg­ast­ir en á Fljóts­dals­hér­aði eru mörg skóg­lendi. Á Suð­ur­landi eru skóg­ar­leif­ar í upp­sveit­um Ár­nes­sýslu; suð­ur af ­Heklu, í Þórs­mörk og Skaft­ár­tungu. ­Birki þarf frjó­an og rak­an jarð­veg ef það á að vaxa vel en það get­ur líka hald­ið lífi við erf­ið­ari að­stæð­ur en flest­ar ís­lensk­ar plönt­ur. Það er ljós­elskt og þol­ir illa að ­standa í ­skugga. ­Stærstu bjark­ir á Ís­­landi eru um 13 metr­ar á hæð.

Reyni­við­ur mynd­ar ­hvergi ­skóga en vex hér og hvar inn­an um aðr­ar trjá­teg­und­ir. Reyn­ir­inn verð­ur allt að tíu metr­ar á hæð.

31

Auk ís­lenska reyn­is­ins eru þess­ar er­lendu reyni­við­ar­teg­und­ir: gráreyn­ir, silf­ur­reyn­ir og selju­reyn­ir.

Blæ­ösp hef­ur fund­ist villt á fimm stöð­um hér á ­landi og hef­ur ver­ið rækt­uð nokk­uð í trjá­görð­um. M ­ eiri von­ir eru tengd­ar við asp­ar­teg­und þá sem kennd er við Al­aska og flutt var það­an í ­fyrsta sinn hing­að til lands ár­ið 1944.

Al­aska­ösp hef­ur nú ver­ið ­reynd víða um land og vax­ið mjög hratt. Að­eins eitt ­kvæmi af ­henni hef­ur hing­að til ver­ið flutt til lands­ins en ­reyna þarf ­fleiri því að vor­hret hafa skemmt hana víða um Suð­ur­land.

Al­aska­ösp þarf frjó­an og rak­an jarð­veg, gott skjól og gras má ekki vaxa að ­stofni henn­ar ef hún á að ná skjót­um ­vexti.

Elri, hvít­elri og rauð­elri svip­ar til birk­is og er af sömu ætt. Það hef­ur að­eins lít­ið eitt ver­ið rækt­að í trjá­görð­um hér á l­andi og í til­rauna­skyni í skóg­in­um á Hall­orms­stað.

Elri vex að­al­lega í rök­um og djúp­um jarð­vegi, eink­um með­fram ám og lækj­um. Það er út­breitt um As­íu, Evr­ópu og Norð­ur-Am­er­íku og vex þar á norð­læg­um slóð­um.

Hið merk­asta við elri er að á rót­um þess lifa svepp­ir sem ­vinna köfn­un­ar­efni úr loft­inu. Álm­ur, ætt­að­ur úr Norð­ur-Nor­egi, hef­ur ­reynst vel hér á l­ andi.

Hann er frem­ur bráð­þroska í frjó­um jarð­vegi og er frem­ur storm­ þol­inn. Álm­ur hef­ur ver­ið not­að­ur í skjól­belti með góð­um ár­angri.

Hlyn­ur er fal­legt tré með s ­ tóra, fag­ur­lag­aða ­krónu. Hann er rækt­að­ur sem garð­tré á nokkr­um stöð­um hér á l­ andi.

32

Hlyn­ur vex um Evr­ópu sunn­an- og vest­an­verða og á Bret­lands­ eyj­um.

Enn ­mætti ­nefna ým­is lauf­tré og marg­ar víði­teg­und­ir er vaxa í Hall­orms­staða­skógi og einn­ig skraut­runn­ar sem ­henta ís­lensk­um stað­hátt­um og not­að­ir eru í skrúð­garða. En ­þetta verð­ur að ­nægja. ­Lengi er ver­ið að fara um skóg­inn, þótt að­eins lauf­trén séu skoð­uð.

Nú líð­ur að ­kvöldi og við verð­um að h ­ alda heim á leið.

Við Kerl­ing­ará er num­ið stað­ar hjá björk nokk­urri sem nú er orð­in göm­ul og fey­skin. Sag­an seg­ir að ein­hverju s­ inni hafi Páll Ól­afs­son skáld mælt ­þessi orð til henn­ar er hann fór þar um veg: Gott átt þú, h ­ rísla’ á græn­um bala, glöð­um að ­hlýða læ­kjarn­ið.

33

Árla n ­ æsta morg­uns, áð­ur en v ­ inna hefst, byrj­um við að s ­ koða barr­trén og fræð­ast um líf þ ­ eirra. Við för­um inn í Gutt­orms­lund sem er vís­ir að ­fyrsta barr­skógi á Ís­­landi og þar seg­ir skóg­ar­vörð­ ur­inn okk­ur frá lerk­inu og rækt­un þess.

Hér sann­ast, að sjón er sögu rík­ari.

Síb­er­ískt ­lerki hef­ur ver­ið rækt­að á nokkr­um stöð­um um all­langt ­skeið og er því ­meiri ­reynsla feng­in um vöxt þess við ís­lensk­ar að­stæð­ur en ­flestra ann­arra barr­trjáa.

Ler­kið er ljós­elskt tré og er mjög hrað­vaxta i æsku. Það vex í alls kon­ar jarð­vegi en nær best­um ­þroska í ­frjórri jörð eins og flest önn­ur tré. ­Lerki er kjör­við­ur og er not­að­ur í vönd­uð hús, báta og bryggj­ur.

Bænd­ur hafa sóst mjög eft­ir lerki­staur­um úr Hall­orms­staða­skógi í girð­ing­ar af því að slík­ir staur­ar taka öðr­um fram að gæð­um. Rauða­ við­ur­inn sem svo var nefnd­ur á reka­fjör­um áð­ur fyrr, var ­lerki. ­Lerki er meg­in­lands­tré. Þess ­vegna er ­áhersla lögð á rækt­un þess í inn­sveit­um norð­an- og aust­an­lands þar sem úr­koma er lít­il.

34

Næst er ferð­inni heit­ið að Jök­ul­læk til að ­skoða rauð­greni­tré. ­Þessi tré eru mjög fög­ur og hafa náð ágæt­um ­þroska. ­Hæstu tré eru yf­ir 13 m á hæð.

Rauð­greni vex um Norð­ur-Evr­ópu. Um alda­mót var far­ið að ­planta því í Troms­fylki í Nor­egi, jafn­vel á stöð­um sem eru fimm hundr­uð kíló­metr­um norð­ar en Ís­land og þar eru nú grósku­mikl­ir rauð­greni­skóg­ar.

Hér á Hall­orms­stað hef­ur ver­ið plant­að tals­verðu rauð­greni hin síð­ari ár.

Rauð­greni hef­ur náð góð­um ­vexti víða um land en því verð­ur að ­velja skjól­ríka s­ taði, helst í h ­ alla og það ger­ir mikl­ar kröf­ur til jarð­vegs, eink­um að hann sé vel rak­ur. Ár­lega er flutt til Ís­lands tölu­vert af ­dönsku rauð­greni sem not­uð eru í jóla­tré. Ekki munu líða mörg ár þar til Ís­lend­ing­ar fá nóg af jóla­trjám úr ís­lensk­um barr­skóg­um. Það sá­um við hér á Hall­orms­stað.

Nú er snú­ið við og num­ið stað­ar á Atla­vík­ur­stekk þar sem ýms­ar er­lend­ar trjá­teg­und­ir vaxa.

Hér stend­ur nú um tutt­ugu ára hvít­greni sem dafn­að hef­ur all­ sæmi­lega. Heim­kynni hvít­gren­is er Norð­ur-Am­er­íka.

Frá Atla­vík­ur­stekk er hald­ið út í Mörk sem er kunn­asti stað­ur­ inn í Hall­orms­staðaa­skógi. Þar er gróðr­ar­stöð­in, þar voru ­fyrstu til­raun­irn­ar gerð­ar með rækt­un er­lendra barr­trjáa og ­standa þar mörg fög­ur og há­vax­in tré frá þeim tíma.

Blá­greni er sú teg­und barr­trjáa sem e ­ inna fyrst var gróð­ur­sett á Ís­­landi.

35

Í Mörk­inni á Hall­orms­stað ­standa nokk­ur tré sem eru yf­ir hálfr­ar ald­ar göm­ul. Þau hafa vax­ið vel og lofa góðu um rækt­un blá­gren­is á Ís­­landi.

Blá­greni hef­ur ver­ið gróð­ur­sett á nokkr­um stöð­um hin síð­ari ár, m.a. hafa nokkr­ar þús­und­ir ­plantna vax­ið upp af fræi blá­greni­ trjánna í Mörk­inni.

Blá­greni er upp­runn­ið í Kletta­fjöll­um Norð­ur-Am­er­íku.

Lýs­is­hóll nefn­ist ­svæði ut­ar­lega í skóg­in­um og ­þarna eig­um við að ­byrja að ­planta. Hér fer sam­an mik­il ­gróska, fag­urt út­sýni og ­fjöldi er­lendra trjá­teg­unda sem fróð­legt er að kynn­ast. Við nem­um stað­ar hjá sitka­greni fyr­ir neð­an Fálka­klett og hlust­um á út­skýr­ ing­ar þ ­ eirra sem vita ­meira en við.

Sitka­greni er bráð­þroska trjá­teg­und og þrífst best í lofts­lagi þar sem úr­koma og loft­raki er mik­ill. Það er út­breitt um vest­ur­strönd Norð­ur-Am­er­íku, allt norð­ur í Al­aska en það vex sjald­an meir en hundr­að kíló­metra frá sjó.

Af þ ­ essu sést að sitka­greni þol­ir vel sjáv­ar­seltu og raka og ætti því að vera hent­ug trjá­teg­und fyr­ir ey­land þar sem veð­ur­skil­yrði eru á ­ þekk og í Al­aska.

Sitka­greni hef­ur ver­ið gróð­ur­sett í til­rauna­skyni á Hall­orms­stað en þar er of þurr­viðra­samt fyr­ir það.

Auk fyrr­greindra trjá­teg­unda vaxa svart­greni og brodd­greni í Hall­orms­staða­skógi. Þá vaxa hér einn­ig nokkr­ar teg­und­ir af þin: Síb­er­íu­þin­ur, bal­sam­þin­ur, hvít­þin­ur og fjalla­þin­ur en hann er væn­ leg­ast­ur til rækt­un­ar hér á ­landi af þess­um teg­und­um.

36

Fjalla­þin­ur er hið feg­ursta garð­tré og vin­sælt jóla­tré.

Loks er skylt að ­nefna mar­þöll og fjalla­þöll en lít­il r­ eynsla er enn feng­in um ­þroska þ ­ eirra við ís­lenska stað­hætti. Út­sýni er fag­urt af Lýs­is­hól. Í b ­ jörtu ­veðri ber Snæ­fell við loft yf­ir sunn­an­verðu Lag­ar­fljóti. Fljót­ið býr yf­ir sér­stæð­um töfr­um á ­kyrru k ­ völdi síð­sum­ars í þann mund er ­bregða tek­ur ­birtu.

En þó verð­ur að ­halda heim. Stað­næmst er við Vín­læk, dá­litla lind í Gatna­skógi. Þar nema all­ir stað­ar sem leið eiga um skóg­inn.

Skóg­ar­vörð­ur­inn fer með okk­ur nið­ur í Mörk, áð­ur en við byrj­um að ­vinna ­næsta dag og sýn­ir okk­ur ýms­ar furu­teg­und­ir.

Skóg­arf­ur­an er með ­elstu barr­trjám ­heims. Hún vex um alla Norð­ur­álfu allt frá Suð­ur-Evr­ópu til n ­ yrsta hér­aða Nor­egs og aust­ ur að Kyrra­hafi.

Skóg­arf­ur­an hef­ur ver­ið gróð­ur­sett í Hall­orms­staða­skógi og fræ feng­ið frá ýms­um stöð­um í Nor­egi og Sví­þjóð. Hún er með nægju­söm­ustu trjám en samt sem áð­ur hef­ur rækt­un henn­ar á

37

Ís­­landi geng­ið mis­jafn­lega. Or­sök­in er sú að skjald­lús sæk­ir á hana og geng­ur oft svo n ­ ærri ­henni að ung­ar plönt­ur ­deyja. Aðr­ar eru að vesl­ast upp í mörg ár. Ör­fá­ar ­standa þó af sér lús­ina og sum­ar ná sér aft­ur eft­ir lang­an tíma. ­Elstu skóg­arf­ur­urn­ar á Hall­orms­stað voru gróðu­sett­ar um 1909 og eru nokkr­ar ­þeirra orðn­ar að fal­leg­um trjám.

Fjalla­fur­an er oft­ast marg­stofna ­runni, sem get­ur orð­ið allt að því fimm ­metra hár. Dan­ir ­höfðu rækt­að fjalla­furu á ­jósku heið­ un­um í tugi ára áð­ur en skóg­rækt hófst á Ís­­landi. Þess v ­ egna var hún flutt hing­að til lands, jafn­skjótt og byrj­að var á skóg­rækt hér.

Fjalla­fura er enn­þá nægju­sam­ari en skóg­arf­ura og þar sem hún vex bæt­ir hún jarð­veg­inn og eyk­ur frjó­semi hans. Stund­um ber hún hér full­þroska fræ og hef­ur sáð sér út af sjálfs­dáð­un. Heim­ kynni fjall­afu­runn­ar eru í Alpa­fjöll­um.

Berg­fura er ná­skyld fjalla­furu en sá er mun­ur á þeim að berg­ fur­an vex upp af ein­um ­stofni og verð­ur alt að því tíu m ­ etra hátt tré. Hún bæt­ir jarð­veg­inn á sama hátt og fjalla­fur­an. Berg­fura vex hátt yf­ir sjó í Alpa­fjöll­um og Pýr­en­ea­fjöll­um.

Brodd­fura er há­fjalla­tré og er mjög sein­þroska. Hún verð­ur aldr­ei stór­vax­in frem­ur en berg­fur­an, er jafn­vel enn­þá harð­gerð­ari og á Hall­orms­stað hef­ur hún bor­ið þrosk­að fræ á ­hverju ári í meir en ára­tug. Brodd­furu var sáð í Mörk­ina á ár­un­um 1903–1906 og eru þar nú nokkr­ir tug­ir ­trjáa frá þess­um ár­um.

Stafa­fura var ekki gróð­ur­sett á Hall­orms­stað fyrr en 1940. Þá voru fá­ein­ar plönt­ur sett­ar nið­ur á Atla­vík­ur­stekk. En á síð­ari ár­

38

um hef­ur hún ver­ið sett víða um land og dafn­ar yf­ir­leitt vel. Hún er harð­ger, hrað­vaxta og hef­ur bor­ið hér þrosk­að fræ.

Heim­kynni staf­afu­runn­ar eru vest­ur­hér­uð Norð­ur-Am­er­íku.

Lindi­fura vex í fjöll­um Mið-Evr­ópu og aust­ur um alla As­íu. Til henn­ar var sáð á Hall­orms­stað og víð­ar á ár­un­um 1903–1906. Í Mörk­inni ­standa nú um hundr­að lindi­fur­ur á víð og ­dreif og hafa sum­ar ­þeirra náð ágæt­um ­þroska.

Lindi­fur­an er eitt hið feg­ursta tré með ­löngu og m ­ júku ­barri og ­standa fimm nál­ar ­ávallt sam­an í ­knippi.

Við höf­um nú skoð­að ­helstu út­lendu trjá­teg­und­irn­ar á Hall­ orms­stað og vinn­an verð­ur æ skemmti­legri. Skóg­ur­inn er ­heill æv­in­týra­heim­ur og við hlökk­um til hvers dags því að allt­af ger­ist eitt­hvað nýtt.

Við hætt­um ­vinnu í ­þetta sinn, setj­umst í hvirf­ingu og tök­um lag­ið. Ljóð Lax­ness um skóg­inn varð fyr­ir val­inu í ­þetta s­ kipti: Blá­fjólu má í birki­skógi líta.

Bless­að sé norð­ur­hve­lið, sem mig ól!

Hall­orm­ur, má þá ei til ein­hvers nýta þinn unga vin á nýj­um spari­kjól, . . .

39

40

JARЭVEG­UR OG ­GRÓSKA Skóg­ur­inn er töfra­heim­ur sem marg­ir láta sér n ­ ægja að hríf­ast af en ­færri hafa kynnt sér.

Við skul­um enn g ­ anga út í skóg, v ­ irða fyr­ir okk­ur blóm og grös, fræð­ast um líf ­þeirra og sam­búð þ ­ eirra við skóg­inn.

Frjó­mold­in er ein ­mesta auð­lind hvers lands. Hún er kvik af lífi. Þar eru heim­ar ótal teg­unda af smá­dýr­um, gerl­um og svepp­um. Þess­ar líf­ver­ur b ­ reyta leif­um p ­ lantna og dýra í nær­ingu ­handa nýj­ um ­gróðri og s­ tuðla að auk­inni frjó­semi. Þar sem ­hlýju og skjóls nýt­ur, búa þess­ar líf­ver­ur við ­betri lífsk­il­yrði en á ber­angri og því ­eykst frjó­sem­in á slík­um stöð­um.

Ef til vill er ­brýnna fyr­ir Ís­lend­inga en n ­ okkra aðra þjóð sem fæst við skóg­rækt að gera sér g ­ rein fyr­ir þ ­ essu því að land­ið ligg­ur langt í norð­ur­vegi og má h ­ eita skóg­laust eins og nú er kom­ið. En þeg­ar skóg­arn­ir ­hurfu, þvarr skjól­ið sem þeir ­veittu og jafn­framt

41

minnk­aði frjó­semi lands­ins og gróð­ur­breyt­ing­ar ­fylgdu í kjöl­far­ið.

Við þurf­um að hafa þ ­ etta í huga og v ­ elja um sinn til skóg­rækt­ar þá ­staði, s­ væði eða hér­uð sem hag­stæð­ust eru fyr­ir trjá­gróð­ur.

Slík­ir stað­ir eru marg­ir eins og reynsl­an hef­ur þeg­ar sann­að.

Við skul­um ­drepa á nokk­uð at­riði sem ­miklu máli ­skipta þeg­ar land er val­ið til skóg­rækt­ar: Tré vaxa yf­ir­leitt bet­ur í h ­ alla en á flat­lendi. Þar seytl­ar súr­efn­ is­ríkt jarð­vatn í sí­fellu um ­efstu lög jarð­vegs­ins, flýt­ir fyr­ir rotn­un jurta­leifa og þar verð­ur jarð­veg­ur frjór og gljúp­ur.

Trén ­þurfa skjól fyr­ir þurr­ustu vind­átt­inni. Helst ætti að ­velja trjá­lund­um stað í ­halla mót suð­vestri þar sem stað­hætt­ir l­ eyfa.

Und­ir hömr­um er skjól og berg­ið varp­ar frá sér hita, jafn­vel eft­ir sól­set­ur.

Auð­veld­ast er að átta sig á gæð­um jarð­vegs með því að at­huga gróð­ur­hverf­in. Í skógi­vöxn­um lönd­um eru hæð og ald­ur ­trjáa not­uð til að dæma um ­grósku skóg­rækt­ar­svæða. Síð­an er vaxt­ar­stöð­um skip­ að í grósku­flokka.

Hér á l­andi er þ ­ essu á ann­an veg far­ið, þar sem við eig­um að­ eins birki­skóga sem sætt hafa mis­jafnri með­ferð um lang­an ald­ur.

En samt get­um við haft hlið­sjón af ­þessu. Hall­orms­staða­skógi hef­ur ný­lega ver­ið skipt í þrjá grósku­flokka og gróð­ur­hverf­in síð­ an flokk­uð eft­ir ­þeirri skipt­ingu. ­Þetta hef­ur auð­veld­að stað­ar­val fyr­ir ýms­ar er­lend­ar trjá­teg­und­ir og gef­ið þar með von um b ­ etri og ár­viss­ari vöxt.

42

Í ­fyrsta og ­besta grósku­flokkn­um vaxa elft­ing­ar, reyr­gresi og ýms­ar blóm­plönt­ur. Í slík gróð­ur­hverfi er greni­teg­und­um, þin og lauf­trjám plant­að. Í öðr­um ­flokki vex lín­gresi, bugðu­punkt­ur ­ásamt blá­berja- og hrúta­berja­lyngi. Þar er að­al­lega plant­að ­lerki. ­Kræki- og sortu­lyng lend­ir svo í þ ­ riðja og la­kasta grósku­flokkn­um.

Furu­teg­und­un­um er val­inn ­þessi flokk­ur, enda fá þær feg­urst­an vöxt í ­ófrjórri jörð. Á ber­svæði, þar sem land er b ­ eitt um lang­an tíma, h ­ verfa flest­ ar blóm­plönt­ur. All­erf­itt er því að dæma um ­grósku slíks lands.

En eft­ir nokk­urra ára frið­un ­skjóta blóm­plönt­urn­ar upp koll­in­um á nýj­an leik. Allr kann­ast við þ ­ etta úr lauf­skóga­girð­ing­um víðs veg­ar um land. Blá­gresi, brenni­sól­ey, brönu­grös, fjall­dala­fíf­ill, mar­íu­stakk­ur og um­feðm­ing­ur vaxa t.d. að­eins í ­frjórri mold. Þar sem raki er mik­ill vaxa geit­hvönn og mjað­urt. Gróð­ur­hverfi, þar sem mest ber á heil­grös­um, reyr­gresi og elft­ing­um er yf­ir­leitt gott skóg­rækt­ar­land. ­Kræki- og sortu­lyng, svo og ýms­ar blóm­plönt­ur, svo sem holta­sól­ey, blóð­berg, geld­inga­hnapp­ur, gulm­aðra, lamba­ gras og hol­urt vaxa helst í frjóefna­snauðu ­landi. Í tirj­óttu og ­þurru mó­lendi ber oft mest á þursa­skeggi og móa­sefi, en var­huga­vert er að taka slíkt land til skóg­rækt­ar nema ­bylta því fyrst og bera í það líf­ræn­an ­áburð. Mýr­lendi þar sem ýms­ar star­ir vaxa, get­ur loks orð­ið ­ágætt til skóg­rækt­ar ef það er hæfi­lega þurrk­að. Þar bíða ­mikli verk­efni. Í mörg­um skóg­rækt­ar­girð­ing­um eru leir­flög, mel­ar og rofa­börð. Í slíkt land má ekki gróð­ur­setja tré nema ­rækta jafn­hliða ann­an gróð­ur, til dæm­is lú­pín­ur.

43

Plönt­un Fátt virð­ist ein­fald­ara en s ­ etja nið­ur trjá­plönt­ur. En þ ­ etta verk verð­ur að ­leysa af ­hendi af ná­kvæmni og ­fyllstu al­úð. Ann­ars er allt unn­ið fyr­ir gýg.

Oft heyr­ist því f­ leygt að trjá­plönt­um sé víða hol­að nið­ur í f­ laustri og þar við lát­ið ­sitja.

Sann­ar­lega má ekki ­kasta til þess hönd­um að ­planta trjám.

Sak­ir hroð­virkni hafa marg­ar plönt­ur far­ið for­görð­um, marg­falt ­fleiri en þær sem ­deyja af öðr­um or­sök­um, t.d. í ­þurrki, ­frosti og ­illri með­ferð í upp­töku eða við flutn­ing.

Hve­nær á að p ­ lanta?

Plönt­un get­ur haf­ist þeg­ar ­snjóa leys­ir á vor­in og jafn­vel áð­ur en frost er úr ­jörðu. Þá er jarðra­kinn mest­ur. ­Halda má verk­inu ­áfram til miðs júní þeg­ar tíð er vætu­söm. En þá er viss­ara að h ­ ætta plönt­ un­inni í bili. M ­ esta hita­tíma­bil sum­ars­ins er þá fram­und­an og jarð­veg­ur­inn far­inn að ­þorna. Í byrj­un ág­úst má venju­lega hefj­ast ­handa á nýj­an leik en h ­ ætta aft­ur í lok þess mán­að­ar. Þó má h ­ alda ­áfram ­nokkru leng­ur ef gróð­ur­sett er inni í s­ kógi eða kjarr­lendi.

44

Stað­ar­val Eng­inn ­skyldi ­hefja trjá­plönt­un fyrr en ­hverri teg­und hef­ur ver­ið val­inn stað­ur og reikn­að út hve mik­ið land fer und­ir vænt­an­lega plönt­un. ­Þetta þarf að gera áð­ur en plönt­urn­ar eru pant­að­ar svo tryggt sé að hver teg­und fái jarð­veg við sitt hæfi. Flokk­un á ­landi eins og sagt er frá í kafl­an­um um jarð­veg og ­grósku kem­ur í veg fyr­ir að menn ­panti óhent­ug­ar tráteg­und­ir.

Út­veg­un ­plantna Þá kem­ur að því að út­vega plönt­ur en þær verð­ur að ­panta tím­an­ lega frá ­næstu gróðr­ar­stöð. Ef gróð­ur­setja á ­greni mega plönt­urn­ar ekki vera ­yngri en fjög­urra ára. Stærð og ald­ur plantn­anna verð­ur þó æt­íð að miða við vaxt­ar­skil­yrði á staðn­um. Þar sem gras­vöxt­ur er mik­ill skal ein­göngu ­planta stór­um og þroska­mikl­um plönt­um.

Ekki sak­ar að ­skýra frá plönt­un­ar­stað, ­ástandi girð­ing­ar, land­ stærð og land­gæð­um um leið og plönt­urn­ar eru pant­að­ar svo að skóg­ar­verð­ir eigi auð­veld­ara með að átta sig á verk­inu og gefa leið­bein­ing­ar.

Vinnu­til­hög­un Alla ­vinnu verð­ur að skipu­leggja mjög vel áð­ur en plönt­urn­ar koma á áfanga­stað. Verk­færi þ ­ urfa að vera næg og góð og út­vega þarf eft­ir­far­andi ­áhöld í tæka tíð: bjúg­skófl­ur, haka, stungu­skóflu, þjal­ir, trjá­klipp­ur, beitt­an hníf, plöntu­poka, snúr­ur og hæla eða merkj­af­lögg.

45

Allt á að vera kom­ið á stað­inn áð­ur en plönt­urn­ar koma svo að verk­ið geti haf­ist án taf­ar. Þeg­ar plönt­ur koma á áfanga­stað s ­ kulu þær strax leyst­ar úr um­búð­un­um, greidd­ar var­lega í sund­ur og síð­an sett­ar í rás­ir.

Rás­irn­ar ­skulu vera á skugg­sæl­um og skjól­góð­um stað. Þann­ig má ­geyma plönt­ur í n ­ okkra daga. Ef sól­far er mik­ið er nauð­syn­legt að ­breiða yf­ir þær en forð­ast skal að ­vökva þær um of.

Verk­færi Hér á ­landi eru eink­um not­uð tvenns kon­ar verk­færi við plönt­un.

1. Bjúg­skófla. Hún er að­al­lega not­uð þar sem jarð­veg­ur er ekki grýtt­ur. Fljót­legt er að ­planta með ­þessu verk­færi og get­ur van­ur mað­ur sett nið­ur sjö til átta hundr­uð plönt­ur með því á ein­um degi í góðu ­landi.

2. Plöntu­haki. Hann er not­að­ur þar sem land er grýtt. N ­ okkru sein­legra og erf­ið­ara er að ­planta með haka en bjúg­skóflu.

46

Hvern­ig á að ­planta?

Trjá­plönt­ur eru sett­ar nið­ur á mis­mun­andi hátt.en eitt verð­ur ­ávallt að hafa hug­fast þeg­ar p ­ lanta er hand­leik­in: Hún er lif­andi!

Hér á ­landi er mest­allt trjá­fræ inn­flutt og kostn­að­ur við plöntu­ upp­eldi mik­ill. Þess ­vegna er hver ­planta mik­ils v ­ irði. Því er brýn nauð­syn að sá sem plant­ar minn­ist þess á ­ vallt að án vand­virkni hans er einsk­is ár­ang­urs að ­vænta. Þess­ar að­ferð­ir eru al­geng­ast­ar við plönt­un:

1. Plant­að við lóð­rétt­an holu­vegg a) Bjúg­skófla Hola er stung­in eins og með venju­legri ­skóflu. Bjúg­skófla er þann­ig gerð að stinga þarf að­eins á tvo gagn­stæða vegu þann­ig að mold­ar­hnaus ligg­ur laus á skófl­unni í ­seinni ­stungu. Þess verð­ur um­fram allt að gæta að ann­ ar vegg­ur hol­unn­ar sé lóð­rétt­ur. Plant­an er sett nið­ur í hol­una, lögð að lóð­rétta veggn­um og ­greitt úr rót­um henn­ar. Síð­an er hnaus­un­um ýtt af skóflu­blað­inu of­an í hol­una þann­ig að hann ­falli í ­fyrri skorð­ur og loks er stig­ ið á hann með öðr­um fæti svo að plant­an ­sitji vel föst.

Komi það fyr­ir að ræt­ur ­plantna séu lang­ar svo að þær böggl­ist í ­botni hol­unn­ar, verð­ur að rót­stýfa með beitt­um hníf eða trjá­ klipp­um.

47

b) Haki Þeg­ar haki er not­að­ur við plönt­un er gras­rót­in höggv­in af 20x20 senti­metra f­leti og hola gerð með haka­blað­inu þann­ig að einn vegg­ur henn­ar ­verði lóð­rétt­ur, mold­inni rót­að upp úr hol­unni með haka­blað­inu og mul­in, ef með þarf. ­Þessi plönt­un er að því ­leyti frá­brugð­in ­hinni ­fyrri að ­besta gróð­ur­mold­in er nú sett næst rót­um plönt­unn­ar, gras­rót fjar­lægð og áburð­ar­gjöf því auð­veld­ari.

Sjálf­sagt er að ­planta með haka þar sem land er grýtt eða gras­ vöxt­ur mik­ill.

Eft­ir plönt­un ­skulu ­greni og furu­teg­und­ir ­standa jafn­djúpt og þær s­ tóðu í græði­reit en ­lerki og lauf­trjám nema b ­ irki, r­ eyni og elri skal ­planta ­nokkru ­dýpra.

2. Plant­að með út­flattri rót Greni­teg­und­um er stund­um plant­að á þenn­an hátt og er þá haki not­að­ur. Gras­rót­in er höggv­in af eins og get­ið er um hér að fram­an.

Síð­an er jarð­veg­ur los­að­ur nið­ur í sjö senti­metra dýpt og hon­um rót­að upp úr flag­inu með hak­an­um, Þá er plant­an tek­in, sett of­an í jarðs­ár­ið og ­greitt úr rót­um henn­ar til ­allra ­hliða. ­Besta gróð­ur­ mold­in er lögð á hvolf kring­um plönt­una. Ef þjapp­að er hæfi­lega að plönt­unni með öðr­um fæti á hún að hafa nægi­lega f­ estu í mold­inni.

3. Garð­plönt­un All­djúp hola er þá graf­in með venju­legri stungu­skóflu, líf­rænn áburð­ur sett­ur í botn hol­unn­ar og hon­um bland­að sam­an við jarð­veg. Þá er plant­an tek­in og ­henni hald­ið í ­miðri holu á með­an ­greitt er úr rót­um og hol­an fyllt emð mold. Að lok­um þarf að s­ tíga þétt­ings­fast í kring­um plönt­una svo að hún ­sitji föst. Á þenn­an hátt eru stór­ar plönt­ur yf­ir­leitt sett­ar nið­ur.

Við höf­um nú rifj­að upp ým­is­legt sem okk­ur er kennt um plönt­un en við höf­um ekki enn minnst á hvern­ig ­vinna okk­ar í skóg­in­um fer fram.

Við byrj­um á því að taka n ­ okkra tugi trjá­plantna úr beð­inu sem þær hafa vax­ið í, setj­um þær í ­kassa eða plönt­ust­amp og för­um með þær út í Lýs­is­hól. Þar eru plönt­urn­ar sett­ar nið­ur eins og fyrr seg­ir. Ráð­staf­an­ir eru gerð­ar til þess að ræt­ur plantn­anna ­þorni ekki, ­hvorki í upp­töku né við plönt­un og strangt eft­ir­lit haft með því.

Fyrst í stað er ætl­ast til að ­tveir ­vinni sam­an og ­setji nið­ur og ­gangi frá ­einni ­plöntu á mín­útu. En af­köst­in vaxa með auk­inni ­leikni.

Okk­ur er skipt í fimm m ­ anna hópi og gert ráð fyr­ir að hver hóp­ur ­setji nið­ur til jafn­að­ar átta­tíu plönt­ur á klukku­stund. Einn úr fimm ­manna flokkn­um er verk­stjóri sem fylg­ist með því ­ásamt kenn­ar­an­um, að vand­lega sé plant­að. Við vinn­um þá af k ­ appi í tutt­ugu mín­út­ur en síð­an er hvíld í tíu mín­út­ur. Sá tími er not­að­ur til að ­fræða okk­ur um skóg­rækt en stund­um njót­um við einn­ig hvíld­ar­inn­ar eins og okk­ur best lyst­ir. Vinn­um síð­an enn í tutt­ugu mín­út­ur og aft­ur er tíu mín­útna hvíld. Þann­ig koll af k ­ olli.

49

Hér hafa snúr­ur ver­ið strengd­ar og ætl­ast er til að plant­að sé með­fram þeim svo að bil ­milli plönt­ur­aða sé jafnt. Þá er ­lerki og ­greni sett í plöntu­pok­ana og vinn­an hefst skipu­lega.

Plant­að er í b ­ rekku og við byrj­um neðst. Þeg­ar lok­ið er við að ­planta með ­hverri ­snúru er hún færð til. Bil ­milli ­þeirra er haft um 1,50 m og á m ­ illi plantn­anna er haft svip­að bil. Þó verð­ur að gæta þess að v ­ elja ­bestu stað­ina fyr­ir plönt­urn­ar þótt gert sé ráð fyr­ir ­þessu milli­bili og ­planta ­hvorki á þúfna­kolla né í dæld­ir m ­ illi ­þúfna, þar sem h ­ ætta er á að vatn safn­ist fyr­ir. Ekki má held­ur ­setja í flög eða mel­fláka.

Ung­ling­arn­ir ­planta af k ­ rafti og stinga fyrst fyr­ir með bjúg­skóflu eða haka. Þeir gæta þess að taka plönt­urn­ar ekki úr pok­un­um fyrr en hol­an er full­gerð. Ann­ars þ ­ orna ræt­urn­ar. Þeir var­ast einn­ig að sól­in nái nokk­uð að ­skína á ræt­urn­ar.

50

Í ­fyrstu eru þeim mis­lagð­ar hend­ur en æf­ast fljótt. Sum­ir eiga erf­itt með að ­festa plönt­urn­ar nægi­lega, nokkr­ir ­böggla ræt­urn­ar og aðr­ir s ­ etja plönt­una of djúpt. En það verð­ur hverj­um að list sem hann leik­ur. Þann­ig líð­ur dag­ur­inn og brátt er vel unnu dags­verki lok­ið. Við göng­um frá plönt­um og áhöld­um og hver hreins­ar mold af sínu verk­færi.

Við höfð­um nú plant­að nokkr­um þús­und­um ­trjáa í skóg­inn.

Eft­ir tutt­ugu ár get­um við von­andi sagt eins og Steph­an G. Steph­ ans­son í kvæð­inu Í Nýja­skógi: Nú ­prýða sig hæð­irn­ar tví­tug­um trjám.

– Í tirj­un­um g ­ rúfðu þær sviðn­ar og auð­ar er ­kynni vor hóf­ust, frá k ­ olli o´n að tám með kvik­una bera og vor­gróð­ur-snauð­ar. ­ etta er­indi á þó enn bet­ur við þeg­ar við för­um að p Þ ­ lanta í skóg­ laust land.

51

TIL MINN­IS 1. Far­ið gæti­lega með ræt­ur plantn­anna og lát­ið þær h ­ vorki ­þorna né sól ­skína á þær.

2. Geym­ið aldr­ei plönt­ur í um­búð­um dæg­ur­langt, ­hvorki ut­an­húss né inn­an.

3. Hell­ið aldr­ei ­vatni á ræt­ur trjá­plantna og dýf­ið þeim því síð­ur nið­ur í vatn.

4. Kynn­ið ykk­ur ná­kvæm­lega hve djúpt á að ­setja ­hverja trjá­teg­und.

5. Greið­ið vel úr rót­um plantn­anna og sker­ið held­ur af þeim ­lengstu með beitt­um hníf en að láta þær böggl­ast í hol­ unni.

6. Lát­ið æt­íð ­bestu gróð­ur­mold­ina ­falla næst rót­un­um við plönt­un.

7. Far­ið gæti­lega með á ­ burð og lát­ið til­bú­inn á ­ burð aldr­ei ­snerta ræt­urn­ar.

8. Skilj­ið aldr­ei eft­ir ­djúpa laut við plönt­una að plönt­un lok­inni.

9. Forð­ist að ­planta í þurra­næð­ingi eða breyskju­hita.

10. Fylg­ist vel með ­vexti plantn­anna ­fyrstu ár­in eft­ir plönt­un og setj­ið nýj­ar plönt­ur í stað ­þeirra sem ­deyja.

52

53

54

GIRЭING­AR Einn dag­inn hætt­um við v ­ innu fyrr en endra­nær. Úti við Haf­ursá eru menn að lag­færa skóg­rækt­ar­girð­ing­una og end­ur­nýja nokk­urn ­hluta henn­ar. Við skul­um ­skreppa þang­að. Það á að sýna okk­ur hvern­ig verk­ið er unn­ið og hvern­ig svona girð­ing­ar eigi að vera. Við eig­um sem sé að kynn­ast ­flestu sem lýt­ur að skóg­rækt.

Girð­ing­ar skal ­vanda vel því að þær eiga að ­standa ­lengi. Fyrst þarf að v ­ elja ­besta girð­ing­ar­stæð­ið, því næst út­vega gott efni og í ­þriðja lagi s­ etja nið­ur t­ rausta horn­staura og mátt­ar­stólpa á rétt­um stöð­um. Þá er net og gadda­vír strengt á þ ­ essa ­staura en g ­ rennri staur­ar rekn­ir nið­ur á eft­ir og girð­ing­in einn­ig r­ eist á þá. Skóg­rækt­ ar­girð­ing­ar eru rúm­ur ­metri á hæð, sjald­an yf­ir hundr­að metr­ar

­ illi mátt­ar­stólpa og tíu metr­ar á ­milli venju­legra ­staura. En á m ­milli ­þeirra eru negld­ar tvær rengl­ur á girð­ing­una til að t­reysta hana. ­Ganga þarf sér­stak­lega vel frá hlið-, mátt­ar- og horn­stólp­um.

Jarð­ýt­ur eru stund­um not­að­ar til að ­jafna girð­ing­ar­stæði svo að auð­veld­ara sé að ­beita vél­knún­um tækj­um við verk­ið og ­létta flutn­inga efn­is. Ekki þarf að ­hlaða und­ir slík­ar girð­ing­ar.

Okk­ur ­þótti gam­an að sjá vinnu­brögð girð­ing­ar­mann­anna við Haf­ursá því að svona ­vinnu höfð­um við ekki áð­ur séð. En hitt ­þótti okk­ur merki­legt að ­þarna voru ein­göngu not­að­ir lerki­staur­ar úr Hall­orms­staða­skógi. Við höfð­um ein­mitt ver­ið að ­planta ­lerki og okk­ur fannst það öðl­ast m ­ eira ­gildi við þ ­ essa sjón.

Hvað gæti þjóð­in spar­að mik­ið ef hún rækt­aði nóg­an efni­við í girð­inga­staura í land­inu ­sjálfu, og hvað gætu marg­ir ung­ling­ar feng­ið sum­ar­vinnu við ­þessa rækt­un?

Samt er hið mik­il­væg­asta enn ótal­ið. Við hugs­uð­um til a ­ llra ­litlu plantn­anna í skóg­in­um. Þær ­myndu flest­ar tor­tím­ast og aldr­ei ­verða að trjám ef land­ið væri ­ógirt.

56

Við biðj­um því alla að taka hönd­um sam­an og muna: • að loka allt­af ­hliði á eft­ir okk­ur • að ­klifra ekki að ­óþörfu yf­ir girð­ing­ar • að ­klippa aldr­ei sund­ur girð­ing­ar til þess að kom­ast leið­ar okk­ar með far­ar­tæki.

57

58

SKÓG­RÆKT Áð­ur en við för­um frá Hall­orms­stað, skul­um við ­biðja skóg­ar­vörð­ inn að koma með okk­ur út að Orms­stöð­um. Þar er margt merki­legt að sjá: Hér er s­ væði sem ný­lega hef­ur ver­ið ræst fram og hér er nýtt að læra um skóg­inn og rækt­un hans.

En svo oft er­um við bú­in að n ­ efna skóg­rækt að orð­ið er far­ið að ­skýra sig sjálft. Við er­um hætt að h ­ ugsa um hvað í því felst. Og því leggj­um við ­þessa spurn­ingu fyr­ir skóg­ar­vörð­inn að leið­ar­lok­um: „Hvað merk­ir orð­ið í raun og veru? ­Hverju eig­um við að ­svara ef við er­um spurð?“ Skóg­rækt merk­ir rækt­un s ­ kóga í þeim til­gangi að afla við­ar.

Er þá ým­ist átt við rækt­un ­eldri ­skóga eða gróð­ur­setn­ingu trjá­ plantna þar sem ekki var skóg­ur fyr­ir. Skóg­rækt­in mót­ast að­al­lega af tvennu, ann­ars veg­ar fjár­hags­hlið­inni en hins veg­ar af þvi ­hvaða trjá­teg­und­ir ­skuli ­rækta án þess að frjó­mátt­ur jarð­vegs­ins ­þverri.

59

Fram­ræsla Súr­efni er nauð­syn­legt öll­um ­gróðri. Trén taka til sín súr­efni bæði gegn­um ræt­ur, barr og blöð. En þeg­ar kyrr­staða er á ­vatni í jarð­vegi verð­ur hann snauð­ur að súr­efni. Þar að auki er mjög blaut­ur jarð­ veg­ur tyr­finn og kald­ur og loft­ið því svalt sem ligg­ur að hon­um. Í slík­um jarð­vegi vex trjá­gróð­ur illa og vöxt­ur ­trjánna verð­ur óeðli­leg­ur þar til land­ið hef­ur ver­ið ræst fram. Þ ­ etta sést mjög greini­lega í mýr­un­um fyr­ir of­an Orms­staði. Þær voru skóg­laus­ar áð­ur en þær voru ræst­ar fram.

Sán­ing Skóg­ur­inn yng­ir sig upp af sjálfs­dáð­un þeg­ar trén hafa náð viss­ um ­aldri og bor­ið fræ. Einn­ig er unnt að sá til s­ kóga þar sem nóg er af góðu og ó ­ dýru fræi.

Plönt­un Við höf­um áð­ur rætt um plönt­un trjá­teg­unda. En hér er rétt að minn­ast á eft­ir­far­andi at­riði. Ann­að­hvort verð­ur að sá trjá­fræi eða ­setja nið­ur plönt­ur þar sem skóg­laust land er tek­ið til skóg­rækt­ar. ­Vilji menn taka upp rækt­un trjá­teg­unda sem ekki eru fyr­ir verð­ur að gera hið sama. Síð­ari að­ferð­inni er oft­ast b ­ eitt og l­ iggja til þesss marg­ar ástæð­ur. Með­al ann­ars er trjá­fræ mjög dýrt og tor­feng­ið en við sán­ingu þarf marg­falt magn.

60

Um­hirða Þótt f­ jöldi trjá­plantna hafi ver­ið sett­ur nið­ur má eng­inn h ­ alda að ­verki sé lok­ið og að­eins ­þurfi bið­lund þar til skóg­ur­inn er full­vax­ inn. Alls kon­ar ­óhöpp geta kom­ið fyr­ir ­fyrstu ár­in eft­ir plönt­un, eink­um þó á ber­angri.

Mik­ill gras­vöxt­ur dreg­ur mjög úr v ­ exti alls trjá­gróð­urs. Hann ræn­ir ­ljósi, hita, raka og nær­ingu frá hin­um ungu, við­kvæmu trjá­plönt­um og te­fur eðli­leg­an vöxt ­þeirra. Sömu ­áhrif hafa birki­ tein­ung­ar sem ­mynda ­þétta ­runna um­hverf­is ung­ar barr­plönt­ur. Því er nauð­syn­legt að h ­ alda gras­vexti og birki­sprot­um í skefj­um eins og frek­ast er unnt. Fylgj­ast þarf með því hvort sjúk­dóm­ar eru í trjám og fjar­lægja þeg­ar þau tré sem sjúk eru.

Loks geta vor- og haust­hret tor­tímt ung­plönt­um og verð­ur þá að ­fylla í skörð­in ef van­höld eru mik­il.

Grisj­un Grisj­un er einn veiga­mesti þátt­ur skóg­rækt­ar. Með h ­ enni get­ur skóg­rækt­ar­mað­ur­inn haft ­áhrif á vöxt og ­þroska skóg­ar­ins. Með öxi og sög mót­ar hann skóg­inn að vild ­sinni. ­Grisja þarf skóg­inn þeg­ar hann verð­ur of þétt­ur og grein­ar ­trjánna ná sam­an. Sé það ekki gert í tíma ­verða stofn­arn­ir mjó­ ir og trjá­krón­ur litl­ar. Auð­skil­ið er að lít­il trjá­króna á ­stóru tré megn­ar ekki að afla því nægr­ar fæðu svo að tréð hætt­ir að d ­ afna.

En grisj­un er hið vanda­sam­asta starf og ætti eng­inn að v ­ inna að ­henni fyr­ir­hyggju­laust.

61

62

ÓVIN­IR SKÓG­AR­INS Eft­ir viku­dvöl í Hall­orms­staða­skógi get­ur ekki hjá því far­ið að við höf­um kom­ið í Atla­vík. Við skul­um ­skreppa þang­að enn einu s ­ inni áð­ur en við höld­um burt frá Hall­orms­stað.

Atla­vík er lít­il vík inn­ar­lega í Hall­orms­staða­skógi upp frá Lag­ar­fljóti. Tær læk­ur lið­ast nið­ur vík­ina um slétt­ar grund­ir ­grasi grón­ar, vaxn­ar ­kjarri hér og þar. Til ­beggja ­handa eru há­ir, skógi­vaxn­ir ás­ar. Víða sér í n ­ akta hamra­ veggi sem t­ eygja sig fram að fljót­inu, ­mynda vík­ina og ­veita ­henni skjól.

Atla­vík­ur er get­ið í Land­námu og Drop­laug­ar­sona­ sögu og seg­ir þar að G ­ raut-Atli hafi num­ið ­þarna land og bú­ið í Atla­vík. Eng­inn veit nú leng­ur hve­nær byggð lagð­ist ­þarna nið­ur.

63

64

Síð­an Hall­orms­staða­skóg­ur var frið­að­ur hef­ur Atla­vík orð­ið fjöl­sótt­ur ferða­manna­stað­ur, því að lands­lag­ið er fag­urt og ein­ kenni­legt. Tjald­stæði eru þ ­ arna mörg og góð. Á sumr­in er Atla­vík vin­sæl­asti sam­komu­stað­ur Aust­firð­inga. Í ­þetta sinn för­um við til Atla­vík­ur til að ger­ast sjálf­boða­lið­ar og ­hreinsa til eft­ir síð­ustu sam­komu. Það er all­mik­ið verk; töl­um ekki um í ­hverju það er fólg­ið. Hitt er nóg að sjá verk­summ­erki.

Get­ur það ver­ið að til séu svo lít­il­sigld­ir Ís­lend­ing­ar að feg­urð og ­helgi lands­ins komi þeim ekk­ert við? Því mið­ur virð­ist svo og þeir eru allt of marg­ir. En við vit­um að það er van­þekk­ing, fá­fræði og hugs­un­ar­leysi sem á sök­ina. Leggj­umst því á eitt til að opna augu fólks með því að ­benda því á að ­spilla ekki feg­urð lands­ins.

En ­meira að s­ egja þeir sem ­vilja vel í öllu geta spillt ­gróðri og feg­urð í and­ar­taks gá­leysi. Ís ­ kógi og kjarr­lendi hef­ur oft orð­ið stór­tjón v ­ egna þess að ógæti­lega var far­ið með eld. Sér­stak­lega er mik­il h ­ ætta í þurrka­tíð eink­um á vor­in. Mos­inn og sin­an eru þá af­ar eld­fim og mik­ið bál get­ur kvikn­að af litl­um ­neista. Óstöð­ug veðr­átta veld­ur einn­ig ­miklu ­tjóni öðru ­hverju. Þá gera alls kon­ar svepp­ir og skor­dýr usla í skóg­in­um. Stund­um veld­ur ­þetta skemmd­um sem illt er við að ráða. En í trjá­görð­um og smá­lund­um má ­halda þess­um ófögn­uði í skefj­um.

65

66

­ÞETTA LAND ÁTT ÞÚ Lind í l­autu streym­ir lyng á ­heiði dreym­ir ­þetta land átt þú.

Guðmundur Böðvarsson Svo seg­ir eitt af b ­ estu skáld­um Ís­lands. Satt er það. ­Þetta land átt þú. ­Þetta land eig­um við.

Skyld­ur okk­ar eru að b ­ yggja land­ið, ­nytja það skyn­sam­lega og ­skila því ­betra og auð­ugra til ­næstu kyn­slóð­ar. Það get­um við.

Skóg­rækt á Ís­­landi er ekki leng­ur draum­sýn. Skóg­rækt er í senn stað­reynd og þjóð­ar­nauð­syn sem ekki er unnt að snið­ganga. Vax­ andi þjóð krefst auk­inn­ar rækt­unn­ar. ­Hvaða not, bein og ­óbein eru þá af skóg­un­um?

67

­ hrif þ Á ­ eirra eru marg­vís­leg. Við get­um vart ímynd­að okk­ur þau öll, þar sem við lif­um í skóg­lausu ­landi og þekkj­um ­varla ­skóga nema í æv­in­týr­um.

En við skul­um ­staldra við og at­huga ­þetta ör­lít­ið nán­ar.

Arð­ur Okk­ur verð­ur ­ávallt í ­fersku ­minni dvöl­in á Hall­orms­stað og sú stund er við sá­um Gutt­orms­lund. Við heyr­um margt um rækt­un ­skóga sem okk­ur kom al­ger­lega á ­óvart. Okk­ur var skýrt frá því að tekj­ur af Gutt­orms­lundi um 1960 hafi ver­ið tæp­ar þrjú þús­ und krón­ur ár­lega þeg­ar bú­ið var að d ­ raga all­an kostn­að frá. Er þá mið­að við einn hekt­ara lands og var þá lund­ur­inn um tutt­ugu ára.­Þessi arð­ur fékkst þó ein­göngu með sölu á girð­ing­ar­staur­um.

Við get­um líka skyggnst ­lengra fram í tím­ann. Sam­kvæmt mæl­ ing­um og út­reikn­ing­um ætti heild­ar­vöxt­ur­inn í Gutt­orms­lundi eft­ir 80 ár að nema um fjög­ur hundr­uð og sex­tíu ten­ings­metr­um við­ar á hekt­ara.

Verð­mæt­in auk­ast þó enn þeg­ar viðn­um er flett í ­bjálka og borð.

Hér er að­eins nefnt dæmi um arð af skóg­rækt á Aust­ur­landi. En í mörg­um öðr­um hér­uð­um er að vaxa upp ungsk­óg­ur sem lof­ar góðu um fram­tíð­ina.

68

At­vinna Hvar­vetna v ­ eita skóg­ar ­mikla ­vinnu. Með auk­inni skóg­rækt á Ís­­ landi yrði fjar­magn flutt inn í sveit­ir lands­ins þar sem nátt­úr­an ávaxt­ar það.

Mik­il ­vinna er við plönt­un, grisj­un og hirð­ingu ungsk­óg­ar.

Hundr­uð ung­linga um allt land s­ tarfa við garð­yrkju og skóg­rækt sum­ar­langt en ættu að ­skipta þús­und­um, því að eng­in störf eru holl­ari æsku­lýðn­um.

Skóg­ar sem við gróð­ur­setj­um bæta land­ið, efla sveit­irn­ar, ­veita niðj­um okk­ar ­vinnu, gera at­vinnu­líf þjóð­ar­inn­ar fjöl­breytt­ara og gera þjóð­ina fær­ari til sjálf­bjarg­ar.

69

Skjól ­ hrif skjóls á all­an gróð­ur sést ­óvíða bet­ur hér á ­landi en í Hall­ Á orms­staða­skógi. Í skóg­ar­jaðr­in­um eru trén veð­ur­bar­in og kræk­ lótt. Þau eru eng­in skraut­tré en v ­ ernda skóg­inn gegn veðr­um og ­minni snjó­flóð­um. ­Þetta eru út­verð­ir skóg­ar­ins. En er ­lengra kem­ur inn í skóg­inn ­verða trén stór­vaxn­ari og jurta­gróð­ur fjöl­skrúð­ugri. Fugla­líf er þar einn­ig mun auð­ugra en á ber­svæði.

Skjól­belti hafa sömu á ­ hrif. Rækt­un þ ­ eirra er enn skammt á veg kom­in en v ­ ænta má mik­ils af h ­ enni í fram­tíð­inni.

Skjól­belti hafa með­al ann­ars ­þessi ­áhrif: Þau ­lægja vind­inn og auka jarð­vegs- og loft­hit­ann næst yf­ir­borði jarð­ar.

Skjól dreg­ur úr upp­guf­un og varn­ar of­þorn­un.

Af­urð­ir bú­fjár v ­ erða ­meiri þar sem ­beitt er á skýlt land.

Okk­ur líð­ur bet­ur við ­vinnu á ­skýldu ­landi, ekki síst við ým­iss kon­ar jarð­yrkju­störf.

Vatns­miðl­un Um leið og s­ njóa leys­ir á vor­in, hleyp­ur vöxt­ur í ár og læki og þau ­flæða yf­ir land­ið í kring. Skrið­ur ­falla úr fjalls­hlíð­um og f­ lytja aur og grjót nið­ur á lág­lendi. En veg­ir og önn­ur mann­virki skemm­ast í vatna­vöxt­um. Þ ­ etta ­þekkja all­ir hér á l­ andi. Í skógi­vöxn­um lönd­um er ­þessu ann­an veg far­ið. Snjór­inn

70

bráðn­ar þar mun hæg­ar, skóg­arn­ir taka til sín mik­ið vatns­magn og ræt­ur ­trjánna ­binda jarð­veg­inn. Allt ­þetta eyk­ur jafn­streymi ánna og ger­ir þær með­al ann­ars hæf­ari til virkj­un­ar og fiski­rækt­ar.

Heilsu­gjafi Skóg­ar­loft­ið er heil­næmt, tært og hress­andi. Heilsu­veilt fólk flykk­ist því til skóg­anna til þess að öðl­ast þar nýj­an þrótt. Þá sæk­ir þang­að ­fjöldi fólks hvíld og frið frá önn­um dags­ins. Og enn aðr­ir ­stunda þar skemmt­an­ir og úti­líf sem auk­ið get­ur lífs­gleði og heil­brigði ef rétt er á hald­ið.

En nú haust­ar og tré og runn­ar í skóla­garð­in­um ­breyta um svip.

Lauf­in taka að b ­ likna. Eitt og eitt f­ alla þau hljóð­lega til jarð­ar og þeg­ar storm­sveip­ir fara yf­ir ­falla þau í hrönn­um. Sum­ar­ið hef­ur kvatt, önn­ur árs­tíð tek­ið við en samt er engu lok­ið. Upp­haf­ið get­ur al­veg eins ver­ið hér.

Við höf­um bú­ið trjá­beð­inn und­ir vet­ur og hlúð að fjöl­æru blóm­ un­um. Í Hall­orms­staða­skógi átt­um við í sum­ar dvöl við l­ eiki, nám og störf. Nú er vet­ur­inn einn­ig ein­ráð­ur þar. Ilm­ur­inn frá björ­kinni er ekki hinn sami og þyt­ur­inn í ­laufi henn­ar heyr­ist ekki leng­ur.

En greni­trén bera sitt barr, þótt vet­ur ­steypi yf­ir þau ­hvítri mjöll. ­Lengi sér í græn­ar grein­ar sem ­minna á sum­ar­ið. Þótt vet­ur ríki leyn­ist líf um all­an skóg, líf sem bíð­ur nýs sum­ ars, nýs vaxt­ar.

Bók­inni lýk­ur hér en starf­inu og sög­unni um skóg­inn er ekki lok­ið.

71

ÖR­NEFNA­SKRÁ Breiða­merk­ur­sand­ur 5, 6

Suð­vest­ur­land 23, 55

Troms­fylki 44

Þist­il­fjörð­ur 9

Vest­firð­ir 25, 66

Atla­vík­ur­stekk­ur 60

Bárð­ar­dal­ur 33

Eyja­fjörð­ur 30

Mörk 50

Kola­fjörð­ur 51

Þing­eyj­ar­sýsla 25

Kletta­fjöll 26

Skafta­fells­sýsl­ur 35

Vagla­skóg­ur 26

Lýs­is­hóll 66

Göngu­skarð­sós 10

Suð­aust­ur­land 45

Fálka­klett­ur 12

Jök­ulsá 42, 45

Bæj­ar­staða­skóg­ur 61

Gatna­skóg­ur 11

Land­brot 30, 39, 65

Fljóts­dals­hér­að 25

Snæ­fell 25

Glóða­feyk­ir 25, 28, 35, 41, Ár­nes­sýsla 26

Kyrra­haf 36

44, 65, 66

­Hekla 29

Sví­þjóð 55

­Djúpá 20

Þórs­mörk 30

Nor­eg­ur 44

Flugu­mýri 29, 30

Skaft­ár­tung­ur 15

Alpa­fjöll 16

Kol­beins­ár­ós 60

Suð­ur­land 17, 19

Pýr­en­ea­fjöll 16

Brim­nes­skóg­ur 61

As­ía 33

Mið-Evr­ópa 15

Hall­orms­staða­skóg­ur 55

Norð­ur-Am­er­íka 23, 50

Nýi­skóg­ur 12

Lag­ar­fljót 8

Evr­ópa 21, 30

Haf­ursá 13

Aust­ur­land 9

Bret­lands­eyj­ar 20

Orms­stað­ir 50

Al­aska 30

Kerl­ing­ará 19

Atla­vík 66, 67

Norð­ur-Nor­eg­ur 25

Gutt­orms­lund­ur 15

Rúss­land 33

Jök­ul­læk­ur 45

72

PLÖNTU­SKRÁ ­Birki 30, 33, 35

Blá­greni 16, 15, 26

Kræki­lyng 21

Víð­ir 30, 33, 39

Sitka­greni 22

Sortu­lyng 32

­Greni 20, 33

Svart­greni 30

Blá­gresi 55

Fura 30

Brodd­greni 25, 29

Brenni­sól­ey 24

Gul­rófa 14

Síb­er­íu­þin­ur 21

Brönu­grös 22

Gul­rót 15

Bal­sam­þin­ur 52

Fjall­dala­fíf­ill 42

Brodd­fura 19

Hvít­þin­ur 31

Mar­íu­stakk­ur 68

Ösp 25, 26

Fjalla­þin­ur 14

Um­feðm­ing­ur 56

­Lerki 22

Mar­þöll 17

Holta­sól­ey 54

Ilm­björk 27

Fjalla­þöll 15

Blóð­berg 48

Reyn­ivð­ur 47, 44

Skóg­arf­ura 26

Geld­inga­hnapp­ur 25, 35

Gráreyn­ir 30

Fjalla­fura 31

Gulm­aðra 55

Silf­ur­reyn­ir 44

Berg­fura 23

Lamba­gras 33, 68

Selju­reyn­ir 55

Brodd­fura 45

Hol­urt 41

Blæ­ösp 55, 56

Stafa­fura 12, 51

Þursa­skegg 50

Al­aska­ösp 35, 38

Lindi­fura 20

Móa­sef 39

Elri 55

Blá­fjóla 19

Hvít­elri 64

Elft­ing 32

Rauð­elri 55

Reyr­gresi 51

Álm­ur 22

Lín­gresi 42

Hlyn­ur 65

Bugðu­punkt­ur 21

Rauð­greni 14

Blá­ber 32

Hvít­greni 18

Hrúta­berja­lyng 51

73

Snorri Sigurðsson

Jón Jósep Jóhannesson

Þar er að­al­lega plant­að ­lerki. K ­ ræki- og sortu­lyng lend­ir svo í ­þriðja og la­kasta grósku­flokkn­um. Furu­teg­und­un­um er val­ inn ­þessi flokk­ur, enda fá þær feg­urst­an vöxt í ó ­ frjórri jörð.

Á ber­svæði, þar sem land er b ­ eitt um lang­an tíma, ­hverfa flest­ar blóm­plönt­ur. All­erf­itt er því að dæma um ­grósku slíks lands.

En eft­ir nokk­urra ára frið­un s­ kjóta blóm­plönt­urn­ar upp koll­in­um á nýj­an leik.