Agriforum Sept 2022

Opbloei in slagbedryf Graan gaan groot September 2022 N$36.00 (incl. VAT) Volume 36 No 08 9771028419006 22035 ISSN 1028-4192 Beefmaster Focus: Suiwelsake • Beesindaba • Poultry

6 | September 2022 www.agriforum.com.na Printing: Business Print Distribution: OnTheDot Cover Photo: BeefmastersBedrock Personeel/Personnel Tel: (061) news@agriforum.com.namarietjie@agriforum.com.naNews:hubert@agriforum.com.naLay-outinfo@agriforum.com.naAccounts/Marketing:BoxAgriPublishers,Fax/Faks:256023(061)25603586641,Erosanddesign: DesignOntwerp André Maasz DesignOntwerp Benjamin van Staden Verantwoordelikheid word nie aanvaar vir aansprake in advertensies Responsibilitynie.will not be accepted for claims made in advertisements. DesignOntwerp Hubert Mannetti Redaksie / Editorial Marietjie van Staden General | Algemeen Verslagting betree nuwe landskap 8 Wiele rol vinnig vir skaapvleisuitvoer 10 Nismark-abattoir kom vir Namibiese Wagyu 12, 14 Beefcor pak groot uitbreidings aan 14 BVCF vorder teen vinnige pas 16, 18 Rekordoes vir witmielies, koring brei uit 18 Suiwelprodusente hou jaarvergadering Melkboere sien uiteindelik lig in donker tonnel 20 Namibia Dairies gerat vir uitbreiding en groei 22, 24 Jaarlikse kompetisiewenners 22 Twee groot geeste tree uit 24 Voer slim, meet en spaar koste 26 Eerste beesindaba Omgewing, aanpasbaarheid bepaal doeltreffendheid 34 Moenie verbastering vermenigvuldig nie 36 Verhoog produksie met bosuitdunning, veldrus 38 Voedingingbehoeftes vir verse onder die loep 40 Outjo family works wonders on smallholding 28, 29 Stand van agri-inflasie en veepryse 30 Agribank,N-BiG join forces to help biomass sector 42 Shrinking agri-budgets a concern in most African countries 42 Namibia considered a fossil wonderland 44, 45 Good agricultural practices a must for food safety 62 When the economy does not grow ... 62, 64 Suide-netwerk se eerste boeredag 66 Padlangs met die NLU 30, 31 Meat Board: Research to reduce Zambezi trade costs 41 Nog ’n Feedmaster-suksesverhaal 56 - 61 Vroueforum 70, 71 Woordfokus 72 Agter die miershoop 74, 72 Boeretroos 74 Gereeld | Regular Poultry 68 - 69 Beefmaster 46 - 61 Special | Spesiaal ADVERTISING INDEX Animal Health Ceva - Maxicare 31 Animal Feeds Nutri Feeds 21 Feedmaster - Suiwelvoer 22 Henties Soutwerke - Klipsout 28 Wagnou Volvoer 48 Wagnou Gras & Grassaad 54 Feedmaster - Pullet Feeds 69 Alternative Energy CTS Solar 29 Agronomy & Water services Booysen Drilling & Transport 8 Sinclair Services 20 Kaap Agri - AECI 27 Flotek Pipes 34 African Drilling 65 Wentscher Compost 68 Breeds / SchumacherAuctionsBonsmara Auction 5 Farm St Blaize Auction 9 NLA - Strauss, Esterhuizen 10 Central Select Auction 11 Wanetta Brahmans 12 Porta Brahmans 13 G8 Auction 14 Waverley Brahmans 17 Paresis Auction 19 Keetmanshoop Show Auction 24 Sim Xtravaganza Auction 25 NLA - July Auction Results 30 Noordelike Bulveiling 32 Lonestar Brahmans 33 Golden Sun Limousins 33 Wagner Bonsmaras 33 Bonsmara Genootkap 35 Gobabis Bultelers Veiling 37 Gobabis Beefmaster Veiling 49 National Brahman Auction 73 Bush OmbenguControlBush Roller 7 Charcoal Association of Namibia 40 SchumacherEvents Farmers Day 4 NLU Agri-Braai 31 NVV Vrouedag 71 Game and Hunting Spice & Scale World 15 Nakara Skins & Hides 23 Farm PupkewitzBusinessesMegabuild 2 Kaap Agri Namibia 3 Agra ProVision 16 Gumtree Eartags 26 Whole Concepts - Neusring 34 FAN Meat Producer of the Year 36 Unistel Laboratory 38 Meat Board - Ear Tags 43 Financial Institutions FNB Namibia 39 Bank Windhoek 63 Social Security Commission 67 Welwitschia Insurance 72 Vehicles & Implements Industrial Building Supplies 18 Africa Commercial Vehicles 45 Pretorius Plant Hire 60 Auas Motors - Isuzu 61 Hochland Tractor Centre 66 Autohaus Case Tractors 75 BedrockBeefmasterBeefmaster 47 Vleisblok Beefmasters 51 CCC Beefmasters 52 Wagnou Beefmasters 53 Marco Beefmasters 55

8 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus Opinie Rooivleisverslagting betree ’n nuwe landskap

Die Namibiese slagbedryf vir rooivleis is tans besig om ’n nuwe, op windende landskap te betree met die toetrede van nuwe rolspelers en ’n vorige een wat terugkom. Die verhoogde deelname en kompetisie moet allerweë verwelkom word, want dit is hoe produsente verseker sal wees van die beste prys. Indien ’n paar goeie reënjare voorlê vir die herstel van kuddegetalle is daar plek vir die huidige en nuwe rolspelers om in die wêreld se toenemende sterk vraag na rooivleis te voorsien.

Teen hierdie tyd is dit alom bekend dat Meatco se agterstallige beta lings van meer as 90 dae aan produsente finaal sy tol geëis het. Produ sentevertroue kan eenvoudig nie herstel nie omdat hulle vir ’n te lang tydperk ontneem is van ’n inkomste, renteverdienste op hul geld of herbeleggings in hul boerdery. Dit is ook die rede waarom Meatco van twee slagdae tot die een per week (tussen 200 en 300 beeste) terug gesak het. Volgehoue produsentepogings om op georganiseerde landbouvlak weer inspraak in Meatco-sake te kry het ongelukkig in ’n doodloopstraat beland. Indien Meatco wel met regeringhulp uit sy finansiële verknorsing gaan opstaan, is die verwagting dat kommoditeitsbemarking in Afrika oor die langer termyn sy voorland sal wees. Dit sal ook goed wees om vir die noordelike kommunale gebiede volhoubare markte te vestig wat weens die risiko van bek-en-klouseersiekte nie mag uitvoer nie. In dié verband kan die regering oorweeg om in sy begroting voorsiening te maak vir ’n gesubsidieerde prys aan hierdie boere om hulle nader aan die res van die land se produsenteprys te bring. Op dié manier sal hulle aangemoedig word om hul boerderye uit te brei en meer diere te bemark tot voordeel van die land se vleisbedryf. Meatco se Afrikabesendings het Ghana en Angola reeds bereik.

Word abattoir-strukture van die verlede in oënskou geneem, blyk dit dat produsente-inspraak nodig is. Voordat die regering boere hul reg ontneem het om direksielede te nomineer en verkies, was Meat co hoofsaaklik winsgewend. Dieselfde is ervaar toe Farmers Meat Mar ket destyds op ’n korporatiewe grondslag bedryf is voordat dit in die hande van ’n enkele sakeman beland het. Dit het uitgeloop op die uit buiting van produsente wat weens die regering se uitvoerbeperking uitgelewer was aan Namibiese skaapabattoirs se lae pryse. Die tragiese en onvermydelike gevolg hiervan was dat drie van hulle hul deure per manent moes sluit. Daarna het Hartlief-groep Farmers Meat Market bekom om weer ’n skaapvleis-uitvoerabattoir op die been te bring tot voordeel van die land se vleisbedryf. Ongelukkig moes dié Mariental-aanleg weens die rampdroogte tydelik toemaak. Dié tydperk is egter sinvol gebruik om saam met die Lewendehawe Produsente Organisasie (LPO) ’n omvat tende skaapstudie aan te pak om geleenthede in die waardeketting te ontsluit. Dié groep is ook bereid om produsente regverdig in wins te laat deel. Net die toekoms sal ons leer wat werk die beste met die voorvereis te dat die regering nie gaan inmeng nie – volle private besit (met of sonder produsente-inspraak) of volle produsentebeheer?

Die produsentbeheerde Savanna Beef Processors, die nuwe Wagyuaanleg vir nisbemarking op Rehoboth (sien bl 12) en die skaapaanleg op Mariental beoog om voor einde vanjaar met verslagting te begin. Aanvanklik sal die twee beesvleis-abattoirs afskop met binnelandse bemarking in afwagting op die afhandeling van die nodige formalitei te om uitvoergeleenthede na winsgewende markte te benut. Farm ers Meat Market se uitvoerstatus word einde September herstel en die plan is om voor einde vanjaar die eerste besending ontbeende skaap vleis aan die Noorweegse mark te lewer. Intussen slag Beefcor op Okahandja vol kapasiteit, ook op Saterdae, terwyl uitbreidings van sowat N$80 miljoen aan die gang is. In dié sta dium lyk dit of Beefcor en die Beef Value Chain Forum/Savanna Beef Processors in die toekoms die oorsese beesvleis-uitvoermark sal oor heers tesame met die heelwat kleiner Wagyu-nismarkaandeel.

Aansienlike herstel in getalle het tot gevolg dat Farmers Meat Market verslagting in Ok tober gaan hervat. Hier rol die wiele nou vinnig om nog ’n deel van vanjaar se Noor weegse kwota vir 400 ton ontbeende skaapvleis te benut. Die jaarlikse kwota en landing van besendings in dié Nordiese land sluit op 31 Desember en is nie oordraagbaar na ’n volgende jaar nie.

Günther Ling

10 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus

Wiele rol nou vinnig vir skaapvleisuitvoer na Noorweë

By navraag het Günther Ling, besturende direkteur van die Hartlief-groep, gesê die verwagting is dat Farmers Meat Market se uitvoerstatus einde September herstel sal wees. “In Oktober sal verslagting hervat om die eerste uitvoerbesending van ontbeende skaapvleis in November na Noorweë te reali seer. Op 1 Januarie 2023 skop die nuwe kwo ta van 400 ton in.” Voorts het hy die versekering gegee van regverdige vergoeding aan produsente vol gens die prysmededingende model wat in die skaapstudie in samewerking met die Lewendehawe Produsente Organisasie (LPO) voorgehou word. “Uit die staanspoor het ons besef mededingende pryse is ’n voor vereiste vir deurset en wins omdat produ sente hul diere ook op die hoef in SuidAfrika kan bemark. Die studie het voorts uitgewys dat Namibiese produsente bo die Suid-Afrikaanse pryse vergoed moet word om getalle te trek.” Die oorhoofse moeder maatskappy Ohlthaver & List het Farmers Meat Market amptelik op 11 November 2019 bekom pas voor die aanbreek van die na sionale droogteramp wat die tydelike slui ting van die Mariental-abattoir tot gevolg gehadIntussenhet. het getalle in twee opeenvolgende goeie reënseisoene aansienlik herstel. Teen oor die 400 000 skape wat in 2020 bemark is, is Günther se verwagting dat vanjaar se syfer op 600 000 te staan gaan kom en dié van volgen de jaar die 700 000-kerf sal oorskry. In die eerste helfte van vanjaar is 327 000 skape bemark waarvan 82% lewend na Suid-Afrika uitgevoer is, volgens Vleisraadstatistieke. “Dit was in die spitsbemarkings tyd van die groen seisoen,” voeg Günther by.” Die oorblywende 58 000 oftewel 18% is by plaaslike abattoirs geslag.

12 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus Die verwagting is dat ’n eie slag- en verwerkingsaan leg vir Wagyu-beeste reeds in Oktober in Namibië in bedryf sal wees. Die abat toir op Rehoboth is vir dié doelDiebekom.Namibiese

Tans word die Reho Abattoir bedryf vir binnelandse bemarking (klas C). Planne is om dit so gou as moontlik op te gradeer vir bemarking in die Suider-Afrikaanse streek (klas B) om teen einde volgende jaar oorsese uitvoerstatus (klas A) te bekom vir die versending van Namibiese Wagyuvleis na Noorweë en die Europese Unie (EU).

Wagyuteler van Dordabis en sake man Sarel du Toit wat dié inisiatief dryf, sê die ontwikkeling van die kapi taalprojek van N$50 mil joen spruit uit spesiale behoeftes vir Wagyu-ver slagting met versnitting en gradering wat heeltemal verskil van dié van ander beeste, langer en intensiewer verkoeling voordat gradering plaasvind en die probleem om slagbeurte by ander abattoirs te kry vanweë die groot karkasse van gemiddeld 400 kg. “Ons gaan nie in die makro- omgewing meeding teen Beefcor, Savanna Beef Pro cessors of Meatco nie. Dit gaan suiwer oor die opgradering en vernuwing van ’n bestaande aanleg om ’n hoëwaarde-mark met ’n hoëwaarde-produk te betree. Die verslagtingskapasiteit van dié aanleg is ’n maksimum van 70 beeste en 250 kleinvee per dag met jaarlikse deurset van 14 000 beeste.”Sarelvoeg by dat die aanleg ook kom vir die verslagting van ander beeste en kleinvee. Voorts word ’n voerkraal vir 1 000 speenkalwers beplan om as deurgangsgerief op die B1hoofroete na Suid-Afrika te dien vir die versameling en sortering van diere uit verskillende dele van die land om vragte vol te kry na Suid-Afrika in afwagting op die afhandeling van nodige permitte en protokolle.

Nismark-abattoir kom vir Namibiese Wagyu-beeste inisiatief vir die omskakeling van die Rehoboth-abattoir in ’n Wagyu-aan leg vir nismark-uitvoer. 14

Afgesien van sy uitstekende ligging op die B1-hoofroete het die Reho Abattoir die voordeel van die Oanob-dam in ’n uit stekende opvanggebied en ’n bestaande 100 kW-sonkragstelsel wat mettertyd uit gebrei sal word.

Eienaarskap werk só Die Namibiese maatskappy Exigrade Feeds, waarby hy belange het, en die Desert Wa gyu-maatskappy van hom en twee ander Namibiese telers het die aandele van die Rehoboth Gemeenskapstrust in die private Reho Abattoir oorgeneem. Kontrakte is in die proses om afgehandel te word vir beoogde oorname einde September. Exigrade Feeds is ’n gevestigde Nami biese maatskappy met twee vismeelaan legte op Lüderitz en Walvisbaai – ook toe gespits op nismark-uitvoer. In totaal word 98% van die top-kwaliteit vis meel na Taiwan, Japan en China

’n Verdere bonus is dat die Wagyu met geharde, aangepaste beesrasse in die land gekruis word en nie intensief op volvoer grootgemaak word nie. Só word gebaat by Namibië se natuurlik geproduseerde vleis wat interna sionaal gesog is. Enkele besen dings van Namibiese Wagyuvleis is reeds met groot smaak en sukses in die EU-mark ontvang.

’n Volledige ontbenings- en verpakkings aanleg vorm deel van klas B- en klas A-uit breidings vir die bemarking van Wagyukruisosse (F1 tot F4 en volbloed).

Terselfdertyd nader ’n nuwe aanleg van 1 000 vierkante meter vin nig voltooiing vir vleiswerking en prosessering vir die binnelandse mark, voeg Bruwer by. “Uitbreidings by die hoofkantoor sal ook binne twee maande afgehandel wees. Voorts het Beefcor begin Augustus ’n nuwe verspreidingspunt by die Academia-vulstasie in Windhoek geopen bykomend tot die een in die noordelike nywer heidsgebied van die hoofstad. Op Okahandja is die ou Piet’s Biltong sowat ’n jaar gelede omskep in ’n moderne Beefcor-slaghuis met ’n volledige reeks rooivleisprodukte, hoender, vark en vis.”

Beefcor pak groot uitbreidings aan

Volgens hom is die grootste enkele uitgawe van die N$80 miljoen se uitbreidings ’n amoniak-verkoelingsaanleg waarvan die koste N$25 miljoen beloop. “Dit is wel ’n duur kapitale-uitleg om die koue ketting te verdubbel, maar oor die lang termyn die moeite werd met ’n energiebesparing van tussen 25 en 30%.”

Volgens hom is ander Wagyu-telers welkom om belange in Desert Wagyu te bekom wat tans aan hom (LW Wagyu Mimosa Farming Pty Ltd), Günther Henle (Top Wagyus) en Danie My burgh (Friedenau Wagyus) behoort. Jaco Smith gaan as die Reho-abattoirbestuurder optree. Hy is ’n ingenieur van beroep en tans die hoofuitvoerende beampte van die KontakDAS-groep.Sarelby081 155 5547, +27 82 566 3550 of sarel@ dascom.co.za en jaco@dascom.co.za vir meer besonderhede. Wagyu-abattoir

14 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus Uitbreidings van sowat N$80 miljoen is tans by Beefcor op Okahandja aan die gang om die verdubbeling van deur set tot 50 000 beeste volgende jaar te ondersteun. Intussen slag dié bees vleis-uitvoerabattoir vol kapasiteit –ook op Saterdae om die hoë volumes weg te werk. Tans staan die maande likse deurset op sowat 2 600 beeste, gemiddeld tussen 120 en 130 per dag. “Ons het nog nie een produsent weggewys nie terwyl betalings streng uitgevoer. Dié maatskappy maak deel uit van die veel groter DAS-groep wat wêreldwyd spesialiseer in die inen uitvoer van grondstowwe en sake doen in Suid-Afri ka, Australië en Namibië. Sarel is die direksievoorsitter van die DAS-groep met jarelange kennis van nismark-sakeontwikkeling.

Oor die toekoms van die vleisbedryf sê Bruwer dit is in nasionale belang dat oorsese uitvoerkwotas op meriete toegeken word om die speelveld vir almal gelyk te hou. Die toetrede van nuwe rolspelers verwelkom hy ook. “Kompetisie bring die beste uit jou.”

Bruwer Swanepoel 12

volgens ooreenkoms binne dertig geskied,” sê Beefcor se Bruwer Swanepoel. Afgesien van deurlopende voor siening van produsen te ondersteun Beefcor se tussensiteitwaarvolgehoueHochfeld-voerkraaldeursetvandiestaankapa12000is.Tansis6000en7000beeste op voerkraal.

HuntingSeason Hunters Competition Spend N$500 or more to enter into the draw for a 5L SAUSAGE FILLERWINDHOEK +264 61 263 021 • WALVIS BAY +264 64 202 865 URELAAS W ors & D röe W ors s pice PURE PLAAS BOEREWORS PURE PLAAS KAASWORS PURE PLAAS KERRIEWORS PURE PLAAS SOSATIEWORS PURE PLAAS DROËWORS B iltong & B urger p atty s pice PURE PLAAS BILTONG PURE PLAAS CHILLI BITE PURE PLAAS BURGER PATTY n atural c asings CASINGS SHEEP LONGS 22/24 CASINGS SHEEP LONGS 24/26 s auces MINNIES WORCHESTER SAUCE NEILS WORS SAUCE PUREVINEGARPLAAS BRAAI SAUCE B la D es & K nives BLADE BANDSAW 112" (3's Packed) KNIFE BONING 15cm CUTTING BOARD 500X380X13MM e quipment MEAT GRINDER NO. 22 MEAT GRINDER NO. 32 SAUSAGE FILLER S/S 5L SAUSAGE FILLER S/S 15L ELECTRIC VACUUM MACHINE ET2500 VACUUM MACHINE DZ300-220V VACUUM MACHINE DZ400-220V SCALE PLATFORM CZ 300KG SCALE HANGING CRANE SHS 300KG MICRO SCALE CW 30KG BENCH TABLE S/S PLAIN TOP 1.1M W/SHELF TABLE S/S PLAIN TOP 1.7M W/SHELF TABLE S/S PLAIN TOP 2.3M W/SHELF TABLE S/S SPLASH BACK 1.1M W/SHELF TABLE S/S SPLASH BACK 1.7M W/SHELF TABLE S/S SPLASH BACK 2.3M W/SHELF TABLE S/S WORS 1.7M s easoning & s pice CHUTNEY FRUITY SPICE CORIANDER GROUND CORIANDER COARSE CORIANDER WHOLE EGTE SOSATIE MARINADE PEPPER WHITE BLEND PEPPER BLACK COARSE PEPPER BLACK S/SHOP PEPPER BLACK GROUND PEPPER BLACK WHOLE STEAK & CHOPS SPICE SSW WORCESTER SPICE WORCESTER BRAAI SPICE Moer lekker op die tong!!!Moer lekker op die tong!!! DROËWORS URELAASSOSATIEWORS URELAASKERRIEWORS URELAAS PUREPLAASWORS URELAAS KAASWORS URELAAS PURE PLAAS RANGE BURGERPATTY Spices by: URELAASCHILLIBITES URELAAS Spices by: BILTONG URELAAS Spices by: 1 May ~ 31 August 2022 Hunting Specials ON THESE PRODUCTS FROM

NULEXiS het reeds die doku ment oor die samestelling van aandeelhouding en finansieringsbe sonderhede onderteken.” Wat die nuwe gesofistikeerde produsente-abattoir betref, het die SBF-direksie einde Julie vergader oor twee beskikbare persele wat groot genoeg moet wees vir toekomstige uitbreidings, die beskik baarheid van water wat minstens 250 kubieke meter per dag moet wees, waterherwinning, kragvoorsiening en alternatiewe kragop wekking. Konsultante op die gebied van geohidrologie en omge wingsimpakstudies asook ’n ingenieurspan het aan die gesprekke deelgeneem. ’n Spesialismaatskappy, Namib Hydro Search, is aange stel om die geologiese strukture en die waterbron te ontleed as deel van die omgewingsimpakstudie. ’n Tweede boorgat word nou op een van die persele gesink om die volhoubaarheid van die waterbron te bepaal en die watervlak te monitor. ’n Finale besluit sal binnekort oor die geskikste perseel geneem word. Terselfdertyd het talle konsortiums (groeperings van ingenieurs maatskappye) wat hulle toespits op die ontwerp en bou van aanleg te belangstelling getoon ná ’n amptelike uitnodiging vir belangstel ling (expression of interest) van SBP. Van hulle is internasionaal. Die BVCF-taakspan en die ingenieursspan het die proses onlangs deeglik onder oë geneem en besluit om eers op die beste ontwerp-uitleg te konsentreer en daarna tenders vir konstruksie te vra. Vir die ontwerp, bou en bedryf van die aanleg word die hoogaangeskrewe internasio nale norme van die FIDIC-konsep vir verwerkingsaanlegte gevolg. By voltooiing van die SBP-aanleg sal Brukarros hoofsaaklik die suide van die land bedien waaroor groot opgewonderheid op ’n on langse BVCF-vergadering op Helmeringhausen geheers het, voeg Mecki by. “Hoewel die fokus op beesvleisuitvoer is, kan toekomstige skaapuitvoer ook mettertyd ingefaseer word sou skaapgetalle in die toekoms tot so ’n mate herstel dat nog ’n uitvoer-abattoir nodig sal wees. So ’n stap sal egter in noue samewerking met die Hartliefgroep se Farmers Meat Market en die Lewendehawe Produsente Or ganisasie ondersoek word wat ná ’n gesamentlike skaapstudie ver troue in die kleinveebedryf herstel het en reeds vir ’n oplewing sorg.”Intussen het die eerste BVCF-jaarvergadering op 16 Au produsentbeheerde verslagting

BVCF vorder teen vinnige pas vir

Intussen het twee vergaderings en heelwat sinvolle gesprekke die afgelope maand op Helmeringhausen en Keetmanshoop plaas gevind. Hiermee saam is aandag gegee aan die ontwerp en bou prosedures om ’n wêreldklas-abattoir onder produsentebeheer saam met ’n span kundiges digby Windhoek van die grond af op te bou.

18 SEPTEMBER 2022 BASIC TO HORTICULTURE 2 1-2 SEPTEMBER WINDHOEK 2 850 ANIMAL NUTRITION 2 1-2 SEPTEMBER WINDHOEK 2 850 BEGINNER BEEKEEPING 2 20-21 SEPTEMBER WINDHOEK 2 850 FREE RANGE POULTRY PRODUCTION 3 28-30 SEPTEMBER REHOBOTH 3 300 PROFIT DRIVEN CATTLE BREEDING 2 29-30 SEPTEMBER WINDHOEK 2 850 OCTOBER 2022 ADVANCED POULTRY PRODUCTION 3 4-6 OCTOBER WINDHOEK 3 300 HYDROPONICS & AQUAPONICS 2 6-7 OCTOBER WINDHOEK 2 850 ANIMAL NUTRITION 2 11-12 OCTOBER WINDHOEK 2 850 APPLIED ANIMAL HEALTH 1 2 11-12 OCTOBER WINDHOEK 2 850 APPLIED ANIMAL HEALTH 2 2 13-14 OCTOBER WINDHOEK 2 850 COMMERCIAL PIG PRODUCTION 3 18-20 OCTOBER WINDHOEK 3 300 BASIC FARM MANAGEMENT 4 24-27 OCTOBER WINDHOEK 3 600 BASICS TO RABBIT FARMING 2 25-26 OCTOBER WINDHOEK 2 850 BASIC TO HORTICULTURE 2 27-28 OCTOBER WINDHOEK 2 850 TRAINING SCHEDULE SEPTEMBER - OCTOBER 2022

Voorts het Savanna Beef Processors (SBF) se lede-organisasie, die Beef Value Chain Forum (BVCF), die eerste ontwerpverslag ontvang oor die koolstofvoetspoor van Namibiese vleis wat op natuurlike wei ding geproduseer word. “Dit lyk positief dat ons met goeie weiding bestuur meer koolstof in die grond sit teenoor die voetspoor wat ge laat word van vleisproduksie, verslagting, verpakking, vervoer en bemarking tot by Europese markeindbestemmings. Dit is op dié ge bied waar BVCF die toekoms van vleisbemarking sien omdat ver bruikersvereistes ’n al hoe groter rol speel midde-in ’n era van weer stand teen mens-veroorsaakte faktore wat klimaatsverandering aanvuur,” sê Mecki Schneider, voorsitter van die SBF-direksie en die BVCF-taakspan.Finansieringvir die heropening en opgradering van Brukarros vir groter deurset het ook ver gevorder met die sterk moontlikheid van ’n groot belegger, voeg hy by. “Leemtes by Brukarros, veral verkoe lingsgeriewe en noodsaaklike opgradering om 120 beeste per dag te slag is reeds geïdentifiseer. Die BVCF-taakspan, Brukarros se eienaar en die waardekettingspesialis-vennoot

16 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus Die Brukarros-abattoir op Keetmanshoop kan waarskynlik reeds binne ’n jaar heropen as afskopgerief vir die Beef Value Chain Forum teen die huidige tempo van vordering.

Rekordoes vir witmielies, koring brei uitvorder

Sodra mielies van die huidige oes aan meulenaars gelewer en gemaal is, sal bepaal word hoe veel ingevoer moet word om die tekort aan te vul. Namibië se jaarlikse behoefte aan witmie lies beloop sowat 200 000 ton. Grense bly egter gesluit totdat ’n behoefte aan invoer ontstaan om afset vir Namibiese produsente te verseker en te verhinder dat meulenaars mielies opgaar.

By navraag het Loide Uahengo, bestuurder van markontwikkeling by die NAB, gesê sowat 67 000 ton was reeds teen begin Augustus geoes. Intussen brei koringproduksie uit om voor siening in die nasionale behoefte ver bokant die huidige 15% te kry. Die NAB verwag om bin nekort ’n aanduiding te hê op hoeveel hektare dié wintergewas die afgelope twee maande aangeplantGraanpryseis. is tans op wêreldrekordvlakke wat produksie aanmoedig, maar ook om tekorte aan te vul weens die oorlog in die Oekraïne – een van die grootste graanproduserende lande.

Vanweë vanjaar se groot oes word bergingsprobleme ondervind, volgens die APV. “Meu lenaars se silo’s is oorvol. Verder verg dit fyn logistieke beplanning om mielievragte te koör dineer sonder om die stroopproses te onderbreek. Boere stoor tans self mielies in tydelike silo’s, maar dit hou weer die risiko van verlies aan kwaliteit in.”

18 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus gustus plaasgevind waar besluit is op ’n grondwetwysiging om pro dusentebelange teen nie-produsente te beskerm. Dit beteken nuwe lede moet voortaan deur bestaande lede voorgestel word. Tweede aandele-ronde aan die gang Tot 9 September het beesprodusente weer die geleentheid om SBP-aandele te bekom. Hierdie keer is die mikpunt N$54 miljoen om aandelekapitaal tot N$200 miljoen op te stoot ten einde alleen-eienaarskap aan pro dusente te verseker vir beheer oor hul bees vleisbemarking, toegespits op oorsese nis markte om die beste pryse te verseker. Redes vir die tweede ronde spruit uit die sterk vraag na aandele teen afsluitingstyd van die vorige ronde met heelwat produsen te wat nie betyds finansiering kon reël nie of nie van die inisiatief bewus was nie en die wetlike voordeel om produsentebelang bo die 75%-kerf op te stoot. “Ons vertrou produsente sal help om dié doelwit te bereik waarvoor die finansiële dienstemaatskappy Cirrus Capital sedert 19 Augustus gereed staan,” sê die SBP-raad. Vir navrae is Cirrus Capital se Romé 081 166 2649 of Jaco 081 682 2015 op hul pos. Die beste witmielie-oes nog word verwag met ’n geraamde 94 437 ton wat vanjaar gelewer gaan word – ver meer as die vorige rekordoes van 76 700 ton in 2016-17. Dié gunstige vooruit skatting van die Akkerbouraad (NAB) geld vir produksie op droëland en besproeiingproduksie.

Loide voeg by die kwaliteit van die afgelope seisoen se vroeë aanplantings was nie so goed nie met heelwat tweedegraadse mielies wat gelewer is. Suid-Afrika het dieselfde probleem ervaar. “Die kwaliteit van later aanplantings was egter beter.”

Vanjaar se geskatte mahangu-oes is 2 160 ton. Weens ’n swakker reënseisoen in die noorde like kommunale gebiede is die mahangu-oesverwagting heelwat minder. Mahangu-aan plantings op droëland is uitsluitlik van reën afhanklik in die noordelike en noordoostelike streke van die land. Intussen neem die behoefte toe om GMO-mielies te plant vir hoër opbrengste en laer in setkoste. Produsente moet egter volgens regeringsbeleid aan ’n reeks vereistes voldoen. Vol gens die APV is die proses nou aan die gang met goedkeuring wat eersdaags verwag word.

BVCF

16

Die Akkerbouprodusentevereniging (APV) van die Namibië Landbou Unie (NLU) meen mie lieproduksie in Namibië sal bly toeneem indien gunstige weertoestande voortduur. Heelwat produsente beoog uitbreidings, veral onder besproeiing wat minder riskant is. In die 2021-sei soen is 50% van die witmielieoes onder besproeiing geproduseer.

Nog ’n positiewe ontwikkeling waarop Dirk gewys het, was dat die nasionale ver werker, Namibia Dairies, ver gevorder het met ’n beter vergoedingstruktuur vir melk boere. Onlangse gesprekke tussen die SPVbestuur en Wessie van der Westhuizen, uit voerende hoofbeampte van die Ohlthaver & List-groep waarvan Namibia Dairies deel is, het ook weer lig in ’n jarelange donker ton nel laat skyn. Wat die impak van Covid-19 betref, meen Dirk melkboere kon nog bly produseer teenoor bedrywe soos toerisme wat tot stilstand gedwing is. Verkope van suiwel produkte was wel en is steeds onder druk omdat verbruikers al minder geld bestee weens stygende lewenskoste. Waaroor ons as bedryf dankbaar kan wees, is dat ons produksie kon Terselfdertydvoortsit.”hetDirk gewys op die oor log in Oekraïne wat opnuut bewys hoe af hanklik lande van invoer is – een van die groot oorsake van die huidige stygende in setkoste.

20 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus suiwelprodusente hou jaarvergadering

Melkprodusente het op hul onlangse jaar vergadering die regering se bereidwillig heid verwelkom om uiteindelik broodnodi ge beskerming teen goedkoop stortings uit die buiteland te bied ten einde bedryfseker heid en -groei te bewerkstellig. Terselfdertyd het gesprekke oor ’n mede dingende produsenteprys in ’n goeie gees plaasgevind. Aanduidinge van Namibia Dairies, die nasionale verwerker, was dat produsente van 1 September beter ver goed sal word. Besonderhede oor hoe die nuwe prysstruktuur gaan lyk was teen druk tyd nog nie bekend nie. Die produsenteprys van N$6.20c per liter wat gekoppel is aan bottervet-inhoud is sowat ses jaar gelede aangepas en was in Augustus onder die Suid-Afrikaanse prys van N$6.50c per liter terwyl produksiekoste in dié buurland aan sienlik goedkoper is. Anders as in Namibië is die gebruik van hormone ook in Suid-Afrika toelaatbaar om melkproduksie te verhoog. Goeie nuus van Dirk van Wyk in sy voor sittersrede op die onlangse jaarvergadering van die Suiwelprodusentevereniging (SPV) was dat die landbouminister en die Kabinet wysigings aan die Vleisraad se wetgewing goedgegekeur het vir bedryfsbeskerming aan suiwel, hoenders en eiers. Wetskrywers is tans besig met die proses wat hopelik nog vanjaar afgehandel sal word. “Ons is opgewonde want ons het iets reg gekry waarvoor ons al lank baklei. Ongeluk kig moes baie geld bestee word aan veral advokate. Volgens Dirk lyk die toekoms die eerste keer in meer as ’n dekade posi tief, maar harde werk lê voor om die bedryf staande te Bestuursledehou. het sewe jaar lank gepoog om vir suiwelwetgewing te beding in hul stryd teen goedkoop stortings. Toe dit blyk dat dié poging nie vrugte gaan afwerp nie, het hulle aan die Vleisraad se deur ge klop – ’n proses waarmee Anton Faul van die Landbouhandelsforum nou gemoeid is. Hoendervleis en eiers is ook betrek om as ’n meer gedugte rolspelerspan groter druk op die regering uit te oefen vir broodnodige beskerming.Insyterugblik op die afgelope jaar het Dirk genoem produksie het ’n laagtepunt bereik met nog produsente wat die bedryf verlaat het. “Dit sal ongelukkig nie oornag verbeter nie. Tog was daar tye van oorskot wat tot die hervatting van plaaslik vervaar digde en verpakte langlewemelk gelei het.”

Die Suiwelprodusentevereniging het sy jaarvergadering op 11 en 12 Julie by Xain Quaz digby Gobabis gehou. Die tema was Doeltreffende insette vir optimale produksie. Die geleent heid is moontlik gemaak deur Feed master as hoofborg en Nova Feeds as medeborg.

Melkboere sien uiteindelik lig in donker tonnel

Die nasionale suiwelvoorsiener, Namibia Dairies, is positief oor die toekoms. Plaas like produksie van langlewemelk en uitvoer na Angola het reeds hervat terwyl Botswana aangedui het dat hy ook belangstel om van Namibië se gesonde, hormoonvrye suiwel produkte in te voer. Leonie Prinsloo, besturende direkteur van Namibia Dairies, het die goeie nuus met melk boere op hul jaarvergadering gedeel en hulle gevra om saam die bedryf vorentoe te vat ter wille van voedselsekerheid. Die afgelope twee jaar moes Namibia Dairies weens lae volumes rou melk uit Suid-Afrika invoer. “Ons is gefokus om weer by 2017 se jaar likse produksievolume van 24 miljoen vars- en langlewemelk asook joghurt uit te kom.” In die afwesigheid van bedryfsbeskerming het goed koop stortings onder kosprys uit die buiteland die suiwelbedryf vir amper ’n dekade ernstig geknou. Volgens Leonie het afwaartse volu mes veral die afgelope drie jaar sy tol tot so ’n mate begin eis dat afleggings onvermyde likVolgenswas. Leonie tel produksie en verkope stadig maar seker op in positiewe afwagting op beskerming wat hopelik nog vanjaar onder gewysigde Vleisraad-wetgewing ’n werklik heid gaan word. Sy het voorts gewys op kwa liteit-verbetering waarvoor moderne toerus ting by die fabriek geïnstalleer is. Intussen gaan die superplaas van krag tot krag onder die nuwe bestuur van Franz Homsek, hoof van agri-sake by Na

Namibia Dairies gerat vir uitbreiding en groei

Dirk van Wyk, voorsitter van die Suiwelprodusentever eniging (SPV), is gekroon as vanjaar se produsent van die jaar. Hier ontvang hy sy sertifikaat van Leonie Prins loo, besturende direkteur van Namibia Dairies. ’n Kon tantprys van N$10 000 van Namibia Dairies en die SPVwisseltrofee is op die spel vir die wenner. Dirk het ook Namibia Dairies se prys losgeslaan vir die mees akku rate vooruitskatting vir maandelikse lewering, een van die kriteria om die wenner van die jaarlikse kompetisie vir suiwelprodusente aan te wys. Bottervet-inhoud, teen woordigheid van E.coli en tellings vir bakterieë en soma tiese selle word ook in ag geneem. Dirk boer op die plaas Mombolo 80 km noordoos van Gobabis in die hartland van die ooste se suiwelstreek. Sy ektensiewe melkkudde bestaan uit 70 Simmentaler- en Brahman-kruiskoeie wat tussen 17 000 en 22 000 liter melk per maand lewer.

Suiwellegende Japie Engelbrecht oorhandig sy gelyknamige trofee vir die beste melkkwaliteit aan Franz Homsek, hoof van Namibia Dairies se agrisake en die !Aimab Superfarm by die Hardap- besproeiingskema, wat vanjaar se wen ner is. Die kriteria wat Japie gestel het, is dat die wenner ’n SPV-lid moet wees, die persoon die vorige jaar se jaarvergadering bygewoon het, ’n bottervet-inhoud van minstens 20% (gemiddeld is 3,5%) en ’n bakterieë- en soma tie se seltelling van 40% elk. Nog vereistes is dat die melk geen E. coli, antibiotika en water mag bevat nie. 24

Die naaswenners van die kompetisie vir suiwelprodusente saam met verteenwoordigers van die borge ... Van links is Leonie Prinsloo van Namibia Dairies, Frikkie Duvenhage (tweede plek), Willie van der Schyff (derde plek) en Greg Macintosh van Poly Oak. Frikkie het ook die prys ingepalm vir die laagste bakterieë-telling.

22 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus suiwelprodusente hou jaarvergadering

Suiwel se kampioene

September 2022 | 23www.agriforum.com.na NEW PRICES DRY SALTED & WET SALTED GAME SKINS ORYX,KUDU,GNU,ELAND, ZEBRA HARTMANN, WATERBUCK and KUDU HORNS Get in touch with us! 061-429 113 tanning@nakara.na

koste van Namibië se tuisgroeibeleid geskied om aan die behoeftes van voedselselfvoorsiening te voldoen en die land van invoer-afhanklikheid te speen.

24 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus suiwelprodusente hou jaarvergadering

mibia Dairies. Hy is van kindsbeen ver troud met die suiwelbedryf. Leonie sê hier word gepoog om die produksiekoste van melk tot N$6 af te bring deur onder meer 70% se selfvoorsiening in voer en 100% se selfvoorsiening in energie. “Ons kyk verder daarna om volumes met 20% tot 2025 op te stoot in samewerking met die melkprodusente van Gobabis en Marien tal. Ons is nou by ’n draaipunt nadat die Ohlthaver & List-groep ons die afgelope jare moes bystaan – ’n besluit wat uitsluitlik verband hou met die regering se tuisgroeibeleid vir uiteindelike voed selselfvoorsiening in die land.” Volgens Franz het die stalgemiddeld van 26 liter per koei per dag van ’n jaar gelede tot die huidige bogemiddelde 37 liter by die superplaas gestyg. “Die mikpunt is 38 liter per koei per dag wat bereik kan word deur doeltreffender bestuur, verskerpte dissipline, optimale voedingaanpassings en ’n ver laging van tussen 20% en 30% in vervoerkoste,” sê hy. Tans word 1 000 koeie by superplaas gemelk wat maandeliks 1,1 miljoen liter melk lewer. Die oorblywende sewe melkboere voorsien sowat 400 000 liter per maand aan Namibia Dairies. Vir toekomstige volhoubaarheid is Namibia Dairies nou in gesprek met Namibiese tersiêre in stellings (Unam en Nust) om suiwelkunde deel te maak van hul landboukursusse. “Op dié manier sal vaardigheidsontwikkeling plaasvind om die bedryf op langtermyn te ondersteun,” sê Leonie.

Die Engelbrecht-egpaar Japie en Christa ontvang ’n blyk van waardering vir hul vyftig jare lange toegewyde onder steuning aan die melkbedryf in die land van Dirk van Wyk, voorsitter van die veroorsaakaanlandkoopomdelingedeelsitterstoelwasprodusentevereniging.SuiwelJapie24jaarlankindievoorwaarvan’ngrootgewyisaanonderhanmetdieregeringintegrypteengoedstortingsuitdiebuitewatgeweldigeskadedietotalesuiwelbedryfhet.Dithetten

Namibia Dairies gerat vir uitbreiding en groei

22

Flip en sy seun, HC, sit nou die melkery voort. Hennie sê ondanks daarvan dat die produksie van die 150 melkkoeie verbeter het tot tussen 1 600 tot 1 700 liter per dag word die melkery tans teen ’n verlies bedryf. Voorheen het die kudde se daaglikse produksie op sowat 1 400 liter gestaan. “Was dit nie vir die inkomste uit kalfverkope nie, sou ons al handdoek moes ingooi.”

Twee groot geeste tree uit Vir die Van Niekerkegpaar Madeline en Hennie het die tyd vir uittrede ná 44 jaar aange breek waarvoor hulle ’n blyk van waardering van eniSuiwelprodusenteverdiegingontvanghet.

Twee ekstensiewe pionier-melkboere van Gobabis, Japie Engelbrecht en Hennie van Niekerk, is tydens die jaarlikse dinee en prysoorhandiging van die Suiwelprodustever eniging (SPV) vereer vir hul ononderbroke bydraes tot die bedryf wat gesamentlik 94 jaar beloop. Die goeie nuus van hul uittrede is dat hul nasate melkproduksie gaan voortsit.

Sy terugblik op die bedryf in ’n neutedop is: “Tot 1998 het die suiwelbe dryf nog die kruin van die suksesgolf gery toe melkboere volop was in die land. Toe volg goedkoop stortings uit die buiteland waarvoor bedryfsbe skerming (infant industry protection) in 2002 geïmplementeer is wat in 2010 ten einde geloop het. Sedertdien het die bedryf al meer agteruitgegaan en produsente begin uittree ongeag indringende onderhandelinge met die regering oor die afgelope meer as ’n dekade. Regskoste weens die hof saak teen Clover wat verloor is en die poging om suiwelwetgewing inge stel te kry het die sowat 15 oorblywende produsente in die land honderde duisende rande gekos. Ons was toe weer met ons rug teen die muur.”

Volgens Japie is vertroue tussen produsente en die nasionale verwerker (Namibia Dairies) vir ’n mededingende, volhoubare prys en die regering se ondersteuning in ooreenstemming met sy tuisgroeibeleid bepalend vir die toekoms van die bedryf. Op sy beurt het Hennie van Niekerk, ook ’n ooste-melkboer, sedert 1978 sy boerderylewe aan melkvoorsiening gewy. “Agt jaar gelede kon ons nog ’n bestaan maak, maar nou sukkel dit. Die kalfverkope wat voorheen sui wer wins was, moet nou die onderhoudsbehoeftes van die melkkudde subsidieer. Danksy goedkoper voer wat my seun, Flip, uit Zambië invoer, bly ons net-net aan die gang. Gelukkig het hy ’n voorraad opgebou want intussen het die pryse weer geklim.”

Japie het 24 jaar lank as SPV-voorsitter gedien en tydens sittings van die Namibië Landbou Unie se uitvoerende raad sake en probleme van die suiwelbedryf deurdag voorgelê. “’n Hoogtepunt in my loopbaan sal wees as ek iets vir die produsent kon beding,” sê Japie – presies dit waarop hy hom toegespits het. Sy pa Koos het in 1960 die Kroonster-melkery begin en Japie het in 1972 toegetree. Ná ’n produksieleeftyd van ’n halfeeu roep hy nou halt om die leisels aan sy twee seuns, Koos en Japie Jr, oor te gee.

Vir besparing op kragvoerkoste en verhoog de produksie waarvoor meer energie nodig is, is Kenneth se aanbeveling om brouersgraan, kuilvoer of smaaklike veldgrasse soos Smutsvin ger, wat meer verteerbaar is as byvoorbeeld oulandgras, vir die diere te gee. Hy raai boere wat voer meng ook aan om hul eenhede se doeltreffendheid te meet aan mengkoste wat deel uitmaak van voerkoste. “In groot intensiewe melkboerdery in Suid-Afrika wissel voermengerkoste tussen N$145 per ton (effektiewe eenhede) en N$210 per ton (min der effektiewe eenhede). In ’n boerdery van 1 000 melkkoeie, gelykstaande aan Namibia Dairies se superplaas by die Hardap-besproei ingskema, waar 15 000 ton voer per jaar ge meng word, kom dit neer op ’n besparing van N$975 000 per jaar indien doeltreffende een hede gebruik word. Word die mengtyd van ’n uur tot onder 25 minute verkort, is die jaarlikse besparing van N$2,7 miljoen vir ’n 1 000 koeieenheid in Suid Afrika”

• Verlies weens modder (3 cm diep tussen die voerbakke en die melkportaal) of op die haarkleed veroorsaak verliese van meer as 1,2 liter per koei per dag wat op N$7.20 neerkom.

• Hitte-spanning (verandering in omge wingstemperature van 18 tot 25°C of as die humiditeit verander van 30 tot 60%) se verlies staan op 1,1 liter per koei per dag

Voer slim, meet en spaar koste

26 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus suiwelprodusente hou jaarvergadering Drastiese stygings in voerkoste noop boere nou om hulle op tegnologie toe te spits ten einde doeltreffendheid te verbeter. In die geval van melkboere wat meer intensief voer, moet hulle let op die doeltreffendste rantsoene om steeds volhoubaar en selfs meer liters melk te produseer. Daarby moet die persentasie nieproduserende diere verlaag en die hoeveel heid trokke wat voer aflaai verminder. Dit was die kernboodskap van Kenneth Botha van Renaissance Nutrition wat in dierevoeding spesialiseer tydens die Suiwelprodusentever eniging se jaarvergadering. Feedmaster het sy optrede geborg en maak ook van sy konsul tantediens gebruik. “Ons moet anders dink om koste laag en li ters hoog te hou. Ons moet ook self voer pro duseer om nie meer as 40% in te koop nie,” meen Kenneth. “Julle moet kyk wat is jul koste per liter melk vir selfgeproduseerde en ingekoopte voer, voer as persentasie van die tota le melk inkomste, die prys van ruvoer per ton, die winsgrens bo voerkoste per liter, optimale winsgrense van die plaas, geleenthede in kud des wat plaasspesifiek is en geleenthede om voerkoste af te bring.”

Verliese aan voer wissel tussen sowat 21% in dien dit in bande uitgesit word(N$25.21 per koei per dag), sowat 14% in sementvoerbakke sonder dakke (N$16.80 per koei per dag) en minder as 5% op feed pads in onderdak voer areas (N$3.60 per koei per dag) wat wel aan vanklik ’n hoër uitgawe is maar op lang termyn koste spaar. Verliese is bereken teen N$4.92 per kg droë Kennethmateriaal.hetmelkboere voorts aangeraai om vervangingsverse te beperk waarvan die grootmaak koste tans ongeveer N$22 000 per vers in ’n intensiewe stelsel in Namibië beloop. Laastens het Kenneth aandag aan presisie voeding gegee om voerkoste wat die waarde van weiding insluit, onder 50% van die inkom ste uit melk te hou. Tegnologie, hoofsaaklik elektroniese oorplaatjies en stelsels soos Cow Manager, word ingespan om onder meer her kou-aktiwiteite, liggaamstemperatuur en voeren waterinname te meet terwyl toestande soos suurpens opgespoor word. In Nieu-Seeland het voeding vir afsonderlike groepe (lakterende koeie, hoog produserende koeie en dragtige koeie wat meer energie nodig het) enorme be sparings tot gevolg, volgens Kenneth.

Dierevoedingspesialis Kenneth Botha deel sy kennis met suiwelprodusente oor hoe om steeds mededin gend te produseer deur aandag aan verskeie fak tore te gee wat ’n uitwerking op voerkoste het. Só kan aansienlike besparings teweeg gebring word. Sy waardevolle aanbieding en ’n behoefte onder eksten siewe produsente in die ooste vir meer inligting gaan eersdaags tot nog ’n besoek aan die kontrei lei om meer praktiese riglyne vir voedingaanpassings en laer voerkoste tydens plaasbesoeke te deel. oftewel N$6.60. In die geval van hoogproduserende koeie (35 liter per koei per dag) is verliese in liters en in komste aansienlik meer terwyl hoë melk vaste stow we verdere verliese kan veroorsaak as die boer nie daarvoor vergoed word nie. Koeie met bottervet van 3,5% en melkproteïen van 3,1% se produksie sal met 2,2 liter verlaag indien die vastestowwe verhoog tot 3,85 bottervet en 3,25% melkproteïen. Dit het hoër voedingbe hoeftes tot gevolg met ’n verlies van N$13.20 per koei per dag. “Indien julle nie vir melkvas testowwe vergoed nie, pas voeding daarvol gens aan.”

Voorts het Kenneth ’n geldwaarde van N$6.25 per liter aan grasweiding vir Namibiese eksten siewe melkkuddes gekoppel. Siende dat feitlik al die melkboere in die land ekstensief produ seer, het hy hulle gewys op omgewingsfaktore wat hoër voedingbehoef tes by medium produk siekoeie tot gevolg het maar wel beheer kan word, naamlik:

Selfs metodes hoe voer uitgesit word, kan koste aansienlik sny, het Kenneth bygevoeg.

• Die afstand wat koeie moet stap. Vir elke 2 tot 4,5 km wat hulle op vlaktes stap of 0,5 km teen hellings beloop melkverlies 3,5 li ter per koei per dag. In geldwaarde is dit bykans N$21.

Sy aanbeveling is om hoogproduserende koeie nader aan die melkstal of in die beste kamp te hou. Beperk voorts modder in loopgan ge of rondom voer- en waterbakke in kampe. Koel ook die koeie in die opvangkraal voor die melkstal af met water of waaiers wat meer as 65% doeltreffend is. (Volgens die intensiewe Hardap-produsent Willie Agenbach is produk sie in sy kudde tussen 5 en 6 liter melk per dag per koei meer deur dié praktyk toe te pas.)

September 2022 | 27www.agriforum.com.na BIOCULT WS® MINDER MOEITE, MEER WAARDE. BIOCULT SORG VIR: • Gesonder plante met meer weerstand. • Meer eweredige knolgroottes met minder misvorming. • Meer as 5% opbrengs-verhoging (afhangende van kultivar). • Verlengde rakleeftyd van aartappels. • Minder misvormde knolle onderstrestoestande.® 36 11911 17 233215 72604080907060503020100 7863 Opbrengs (t/ha) &Kontrolegrootte-verspreidingBehandelingL SXL BemarkbaarM Uitskot Totaal 14 www.aeciph.com Reg. Nr. M167, Wet Nr. 36 van 1947 Tsumeb: (067) 222 011, Grootfontein: (067) 248 500 Hardap: (063) 240 897, Stampriet: (063) 260 046 Bemarkers: Wimpie Coetzee: 081 128 0268 Felix Nel: 081 316 9916 BIOCULT WS® MINDER MOEITE, MEER WAARDE. Agrimark is die eksklusiewe verspreider van APH produkte in Namibië en beskikbaar by geselekteerde Agrimark winkels.

Various delicious products sold under the Windpomp Dairies brand.

Look out for Windpomp Dairies’ handmade butter and butter spread, branded with the “Proud Namibian” logo and available in shops country wide.

28 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumgeneral | algemeen

Outjo family works wondersonsmallholding

The Van Vuuren family in their dairy production house, built from scratch. From left are Ian, Rentia, Malanie and Ben-Louis with their children Sivan (left), and in front Laylah and Willian.

Fully solar equipped the Windpomp farm houses a dairy produc tion house for 70 cows, a feed plantation big enough to sustain the herd and a litter of more than 100 piglets. While local shelves are still stocked with Windpomp Dairies’ omaere, butter and cream, other products like yogurt had to be put on the back burner due to cheap import dumping and rising feed prices. Like some of the biggest dairy producers in the country, the Van Vuu rens struggled to keep head above water and decided to cut losses with processed dairy products as well as fresh, handmade creamy butter and fermentedAccordingmilk.toBen-Louis van Vuuren, his family bought the 150 ha smallhold ing in 2016 with nothing but empty fields and dusty roads. Two years lat er, in 2018, they started building hous es and other infrastructure. “In the beginning we mostly farmed over the weekend. My parents, Ian and Rentia, initially grew vegetables. We only had one dairy cow which provid

Teneal Koorts Just outside the small northern town of Outjo one finds the farmstead of the Van Vuuren family and home to the proud Namibian brand, Windpomp Dairies. On this small piece of bare land immense devel opment has taken place since 2016. Today’s diversified farming in clude dairy and pig production, feed production, a farm butchery as well as fruit and nut orchards.

Cows on the Van Vuuren smallholding close to Outjo graze on established pastures. Increasing feed prices nudged them towards the more economical grass-fed option. Some of the 100 new piglets added to the Van Vuurens’ herd.

September 2022 | 29agriforumwww.agriforum.com.na general | algemeen ed our family with enough milk to also make cream and butter. By 2019 we bought three more cows and milk production kicked off full time later that year. Initially we only sold omaere. Within three to four months yogurt, drinking yogurt, butter and cream were add ed,” he says. The small business went from strength to strength when eight more cows and a new refrigerated delivery truck were bought. By the end of 2019 Windpomp Dairies distributed products across Na mibia – as far south as Karasburg, up north to Rundu and west to Karibib andTheUsakos.following year the Van Vuurens diversified farming with pigs and a farm butchery which processes ham, bacon and different salamis. These products are mostly sold to the local communi ty on order. In the meantime, the ini tial four pigs grew to 100 piglets and 26 sows. According to Ben-Louis they now market 30 weaner, baconer and porker pigs per month. Further diversifications were intro duced with 700 avocado trees, 300 man go trees, as well as a few lichee and mac adamia trees to secure additional income. The first harvests should be ready in the next year or two. “In 2021 we stopped growing vegetables to use this piece of land for fodder production for our cows due to constantly increasing feed prices, thus moving from a full-fed to a grass-fedAmazinglyunit.”the Van Vuurens embark ed on farming with little knowledge. YouTube videos, extensive Google sear ches and advice from experts taught them the tricks of the trade. “We are still learning something new each day,” Ben-Louis adds. One of the most important and re curring lessons he points out is that milk cows are extremely sensitive – to such an extent that one cow’s produc tion can drop by 30% if she is milked by someone other than her usual handler. Since cows are also sensitive to noise, the Van Vuurens started playing clas sical music while milking. This cancels out all outside noises which keeps the cows calm and automatically increas es milk production – a method which helps to deliver 600ℓ milk from 30 cows daily. According to Ben-Louis they still learn, adapt and grow. The family has big dreams for their small business and intends to gradually reintro duce some of their processed dairy products. “Our short-term goals are to milk about 100 cows and keep 100 pig sows. Our initial plans and goals were reached and surpassed. This made us realise we are dreaming too small, so to us, the possibilities are endless. Our vi sion is to run a profitable farm, create job op portunities for the local community and es tablish niche markets for our fresh and proud Namibian labelled products.”

30 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld padlangs met die nlu Padlangs met die NLURoelie Venter Stand van agri-inflasie en veepryse Insetkoste in veeboerdery bly ’n uitdaging weens hoë olie- en brandstofpryse en die swak prestasie van die Suid-Afrikaanse rand/Namibiese dollar teenoor die Amerikaanse dollar. Sedert die tweede kwartaal van 2021 het die koste van brandstof met 57% gestyg, voer met 29,2%, dieremedisyne met 16,1% en meganiese herstelwerk met 13,1%. Dit het ’n styging van 19,6% in agri-inflasie tot gevolg gehad – die hoogste in meer as tien jaar. Die styging van vanjaar se eerste tot tweede kwartaal was 4,9%. Teenoor verlede jaar het die slagprys van beeste met 2,6% in die tweede kwartaal gestyg, 10% in die eerste kwartaal en 12,6% vir die jaar.Speenkalfpryse het met 5,6 % teenoor 2021 gedaal. As persenta sie van die slagprys was die speenkalfprys onder die langtermyn gemiddeld van 65% wat in 2022 se tweede kwartaal op 60,1% te staan gekom Skaapprysehet.het met 9,4% verbeter teenoor verlede jaar. Die skerpste styging was 13% in die eerste helfte van 2022. Hier teenoor het vark vleispryse met 2,8% gedaal.

Houtskoolbedryf bly ontwikkel Die jongste ontwikkeling in die houtskoolbedryf is om rook uit branders te oes om houtasyn te produseer. Die Charcoal Associ ation of Namibia (CAoN), voorheen bekend as die Namibia Char coal Association (NCA), het pas sy prototipe vir dié nuwe tegnologie bekend gestel. By dié geleentheid is ’n demonstrasie ook gelewer oor hoe om biochar te produseer. Houtasyn, biochar, kompos en or ganiese materiaal soos bees- of hoendermis kan gebruik word om grondgehalte te verbeter. Houtasyn kan ook as ’n plaagdoder ge bruik word. Dieselfde demonstrasies sal deel uitmaak van CAoN se jaarvergadering en mini-Ekspo op 2 en 3 September by die Otjiwa Safari Lodge digby Otjiwarongo. Verskeie uitstallers gaan ook deel neem.CAoN is ’n nie-winsgewende sambreel-organisasie vir produsente (houtskool en vuurmaakhout), verwerkers en kopers/agente wat waarde tot dié bedryf toevoeg. Om ’n beter diens aan sy lede te lewer het CAoN in samewerking met ’n plaaslike maatskappy ’n databasis oor inligting van werkers ontwikkel wat nou geïmplementeer word. Dit is daarop gemik om onderlinge afrokkeling van goeie werkers onder lede te voorkom, volledige rekord van werkers te hou, nuwe lede by te voeg en hulle toegang te gee tot werkers wat beskikbaar is. Werkers word ook volgens drie kleure (groen, oranje en rooi) geëvalueer aan die hand van werkrekords en vaardighede. Lede en werkers sal elkeen ’n identiteitsbewys ontvang. Kontak CAoN vir meer inligting by 067-304220.

regular | gereeldpadlangs met die nlu Toerisme tel kop op ’n Aansienlike toename van 37,3% in toeristegetalle word weer spieël in die jongste statistieke van die ministerie van omgewing, bosbou en toerisme. In 2020, in die hitte van die pandemiestryd, het net 169 565 toeriste die land binnekom wat tot 2021 se 232 756 gestyg het. Die meeste besoekers was van buurlande (Suid-Afrika, Zimbabwe, Zambië en Botswana) met Duitsland, Frankryk, Switserland, die VSA en die Verenigde Koninkryk onder die top-vyf van oorsese lande. Die grootste getal besoekers is in die laaste kwartaal van 2021 (Oktober tot Desember) aangeteken, wat 41,8% van die totaal uit maak. Besoekers het in 2021 ook langer vertoef – gemiddeld 24 dae teenoor 2020 se 19 dae. Diegene wat vakansie kom hou het, was 42,2% van die totaal, gevolg deur 28,5% sakebesoeke en 24% wat vir familie en vriende kom kuier het. Die oorblywende sowat 5% het vir ander redes die land besoek. Grondbelasting se jongste inligting Die ministerie het regstellings op foutiewe aanslae vir grondbelas ting per pos aan grondeienaars gestuur. Indien grondeienaars nog nie alle aanslae van 2016-2017 tot 2020-2021 ontvang het nie, of aanslae steeds nie korrek is, kan die naaste kantoor van die ministe rie van landbou, grondhervorming en hervestiging besoek word.

Die onus rus op grondeienaars om seker te maak hulle kry hul aanslae.Koerse waarvolgens grondbelas ting bereken word, is: Grondbelasting moet teen 31 Ok tober by die Ontvanger van Inkomste (NamRA) betaal word en nie by die ministerie nie. Vir navrae kan Rina Hough of Danie van Vuuren by die NLU-kan toor by 061-237838 geskakel word. Ou dae se braaigees herleef Die Uhlenhorst Boerevereniging, gasheer van die NLU Agri Braai kompetisie op 14 en 15 Oktober by die Mariental-skouterrein, se opwindende tema is “Kakie is Koning” om die lekkerte van toeka se dae terug te bring ... toe braaispanne in groot getalle en goeie gees deelgeneem het en besoekers in hul massas opgedaag het om saam makietie te hou. Dié gewilde kuiergeleentheid is weens Covid-19 nie die afgelope twee jaar aangebied nie. Juis om dié rede beoog die Uhlenhorst Boerevereniging om groot te gaan en doen ’n beroep op boereverenigings en sosiale spanne om so gou as moontlik in te skryf. Besoek www.nluagribraai.com om meer van die geleentheid te wete te kom. Vir verdere navrae kan in verbinding getree word met Hoekus van Niekerk 081 294 4676 of Corrine van Wyk 081 358 2299. Die e-posadres is agribraai@ gmail.com

September 2022 | 31agriforumwww.agriforum.com.na

het hy boere gewaarsku teen teling van te groot diere en te veel voer. Op langtermyn is dit meer geld uit die sak en nie volhoubaar nie. Die regte voedingspro gram, wat ’n belangrike rol speel in aanpas baarheid, vrugbaarheid en produktiwiteit kan ook nie afgeskeep word nie. “Vrugbaar heid is ononderhandelbaar. Sekere kompo nente daarvan is oorerflik en kan in sintetie se rasse verbeter word.”

’n reuse-sukses

Die eerste beesindaba vroeg in Junie op die plaas Omantumba van Hella en Streicher Coetzee (Hochfeldstreek Bonsmaras) was ’n reuse-sukses. Sowat 120 besoekers het opgedaag om kennis te put uit voorleggings oor die tema, verhoogde opbrengs met volhoubare praktyke. Van Suid-Afrika was prof Eddie Webb (Universiteit van Pretoria) en Johan Mouton (Molatek) aan die woord. Die plaaslike sprekers was Hendrik Botha, Merwe Fourie en Hella Coetzee wat meer lig gewerp het op vrugbaarheid in koeikud des, die winsgewendheid en volhoubaarheid van speenkalf- en osproduksiestelsels, moderne bestuurspraktyke, verhoogde kuddeproduksie en die voordele van kruisteel programme. “Die geleentheid skep ’n platform vir suksesvolle boere om kennis met die volgende generasie te deel. Die belangrikste boodskap is egter dat die indaba ’n betekenisvolle bydrae tot die beesbedryf lewer,” sê gasvrou Hella.

‘Omgewing en aanpasbaarheid bepaal doeltreffendheid’

In dié verband het prof Eddie verwys na seleksie-kriteria vir groei en doeltreffend heid sowel as die gebruik van gemiddelde daaglikse toename (GDT), voeromsetver houding (VOV) en residuele voerinname (RVI of NFI) wat boere moet gebruik om swaarder speenkalwers te teel wat beter in die voer kraal presteer. Hy het verduidelik dat die seleksie van beeste vir verhoogde GDT-groeitempo en droë massa-inname (DMI) verhoog en VOV verlaag weens die korrelasie (-0.70) met GDT. “Hoewel die parameters doeltreffend heid verbeter, vergroot dit nie raamgrootte van beeste nie. Dit kan aanpasbaarheid verswak. Seleksie vir RVI is meer voordelig weens die korrelasie met GDT (0.45) en VOV (0.31) sonder om raamgrootte noemenswaardig te verander. Dit beteken dat lae RVI-bulle 10% minder voer vreet en 9% beter presteer in voeromsetverhouding.”

Prof Eddie Webb, ’n hoog leraar van die Universiteit van Pretoria, wat die kom pleksiteit van die bestuur van vleisbeeste met die so wat 150 gaste tydens die on langse beesindaba gedeel het. Hy is ’n kenner op die gebied van produksiefisio logie, vleiskunde en veekun dige ekologie.

Die moderne boer het die regte wetenskap like kennis, kundigheid en tegnologie tot sy beskikking, maar om dit toe te pas moet die re se prestasie steeds gereeld gemeet word ten einde te bepaal waarheen die kudde op pad is. Teen dié agtergrond het prof Eddie Webb van die Universiteit van Pretoria meer lig gewerp op die jongste navorsing oor vleisbeesbestuur in ekstensiewe produksie toestande.“Diedae van soveel as moontlik produseer is verby. Dit gaan nou eerder oor hoe doel treffend en volhoubaar dit gedoen word. Uit ’n finansiële en omgewingsbewuste oog punt is dit meer verantwoordelik,” het dié hoofleraar in sy voordrag tydens die bees indaba in die Hochfeld-omgewing gesê. Doeltreffendheid, wat deur omgewing en aanpasbaarheid bepaal word, is ’n maatstaf wat boere kan benut om insette sinvol te ge bruik en winsgewendheid te verhoog. Sodra die basiese beginsels van stelsels en proses se verstaan word, kan enigiets suksesvol bestuur word, het prof Eddie bygevoeg. Verskeie faktore kan produksie beïnvloed. Volgens hom speel die omgewing waarin geboer word, die keuse van beesras en re produksie-doeltreffendheid ’n bepalende rol. “Dit is ou nuus, maar dit is belangrik om te onthou dat die kwaliteit van geneti ka deur omgewing en bestuursvermoë be proefTerselfdertydword.”

fendheid.”Hyhetverwys na kruisteling wat ’n moei like tegniek is oor die langtermyn, maar wanneer dit reg bestuur word, is dit ’n doel treffende belegging vir die toekoms, veral wanneer die regte rasse met goeie produk sie-eienskappe en aanpasbaarheid gekom bineer word. “Aanpasbare koeie vaar veral beter wanneer hulle volgens grootte en aan pasbaarheid in balans is met die omgewing. Hoe meer koeie nie sinkroniseer of in balans is nie, hoe meer moet met die kudde gekar ring word.”

34 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus

Eerstebeesindababeesindaba

Volgens prof Eddie mis die Namibiesebeesbedryf ’n truuk of twee ten opsigte van reproduksie-tegnologie. “Dit is ’n komplekse wetenskap met verskeie strategieë wat ge bruik kan word om produksie te verhoog, maar bestuurspraktyke (90%) en genetika (10%) is die grootste drywers van doeltref

Die hoofdoel vir enige boer is om geld te maak, sê Hella. As ge kwalifiseerde veekundige stel sy voor dat boere die regte vader- en moederlyn moet kies en reg selekteer om voordele van basterkrag te benut (87% van genesamestelling in kalwers kom van bulle wat die afgelope drie jaar in die kudde gebruik is terwyl 90% van die kudde se genetiese vordering van bulseleksie afhang). Sorg eers dat die fabriek (koeikudde) se fondasie stewig gelê is.”

geboortemassa) • Gehardheid • Moedereienskappe • Melk en goeie uiers • Langlewendheid • Parasietweerstand • Voer- of velddoeltreffendheid • Vleissagtheid • “Bounce back ”-vermoë Taurus- of kontinentale lyn: • Moedereienskappe • Goeie melk en uiers • Matige langlewendheid • Voer- of velddoeltreffendheid • Bouvorm • Karkaseienskappe Beste eienskappe van die F1-kruisingskoei: • Ouderdom van eerste kalwing • Vrugbaarheid • Melkproduksie • Langlewendheid Moederlike voordele van die kruisingskoei: • 8% meer doeltreffendheid vir veldbenutting • 38% langer leeftyd • 23 tot 50% swaarder speengewigte • 25% meer speengewig as suiwerkoeie Hella Coetzee, ’n gekwa streekStreichervanomgebaopeneenindaba.vroubou-ekonoom,veekundigelifiseerdeenlandengasvandiebeesSywasookvandiesprekersdiederdegeslagplaasOmantumindieHochfeld-wing,dietuistehaareneggenootseHochfeldBonsmarastoet. ‘Moenie

In haar voorlegging het Hella gewys op groei-eienskappe wat medium tot hoogs oorerflik is en tot voordeel van kommersiële produsente strek. Kruisraskoeie se kalwers speen gemiddeld 13% swaarder as suiwer rasse, maar kruisrasbulle se nageslag is nie noe menswaardig nie. “Vermy daarom eie bulle uit kruisteling.”

Komplementêre teling (samevoeging, versterkend) Zebu-lyn: • Aanpasbaarheid • Kalfgemak

Voorts moet ’n groot genepoel ’n vereiste wees met generasie-in tervalle van drie tot vier jaar waarna bulle verkoop moet word. Een bul vir kalfgemak van verse is ideaal. Hella het boere voorts aangemoedig om buigsaam te bly wan neer dit by bestokking en kuddebou kom. “Woon inligtingsdae en telerskursusse so gereeld as moontlik by en verbreed jou kennis van beesrasse, maar pas beginsels van kruisteling met bestuurspraktyke toe. Hou aan om waarde tot jou kudde te voeg, die geld sal dan van self kom.”

36 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus beesindaba

Kruisteling moenie as plaasvervanger vir swak genetika gebruik word nie. Só meen Hella Coetzee van Hochfeldstreek Bonsmaras en gasvrou van die beesindaba. “Jy kan te lig, te groot of diere met te min vleis teel. Dit is belangrik om vooraf te besluit op die mees aan pasbare ras vir die omgewing waarin jy boer. Teelbeleid, doelwitte en effektiewe bestuurspraktyke moet hierop geskoei wees.”

Volgens Hella word beter diere deur komplementêre teling ge produseer terwyl basterkrag (heterose) die beter eienskap teel. “Komplementêre teling is die kombinasie van twee of meer eien skappe (laag oorerflik) van ekonomiese belang om ’n voortreflike dier te teel. In dié verband is die Bonsmara as F1-moederlyn beslis ’n goeie opsie, veral as stabiliseerder.” Haar aanbeveling is dat boere nie moederlike heterose moet benut nie omdat kruisingdogters te groot word. ’n Drie- en tweerasrotasiestelsels met Bonsmara-koeie werk goed, maar dan mag nie een dogter teruggehou word nie.Die nadeel van basterkrag is die vermenging van on verwante gene, wat nie oorerflik is nie, met groot variasie tussen gene, het Hella bygevoeg. “Vermenging veroor saak soms ’n groot ontploffing van gene, groeitempo en raamgrootte. Daarom moet boere versigtig wees en by hul teelbeleid hou. As jy na die sterre reik, kan jy nie be kostig om die grond onder jou voete te verloor nie.” (lae verbastering vermenigvuldig nie’

Julie 2020 (337 mm) Simmentaler-tipe 549 kg 284 kg 52% Brahman-tipe 552 kg 272 kg

Simmentaler-tipe 503 kg 263 kg 52%

Brahman-tipe 515 kg 264 kg 51%

38 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus beesindaba Verhoog produksie met bosuitdunning, veldrus

Julie 2021 (240 mm) Simmentaler-tipe 528 kg 276 kg Brahman-tipe 539 kg 258 kg

Julie 2019 (160 mm) Kruising Koeie Kalf Persentasie

48%

52%

Die Okahandja-osprodusent

Hendrik Botha, wat vleisproduksie uit ’n praktiese oogpunt toegelig het. Suksesvolle boere bly die prestasie van kuddes meet om te verseker dat boerdery-ondernemings produktief en winsgewend bestuur word. Só het Hendrik Botha, ’n osprodusent digby Okahandja, sy voorlegging tydens die eerste beesindaba afgeskop. Volgens hom is daar twee strategieë om produk sie te verhoog – bosuitdunning en ’n vier tot seskamp-rotasiestelsel met ’n rusperiode van tussen 60 en 90 dae. Dié Okahandja-boer het reeds in 1996 begin om bosindringing aan te spreek en sy vee- en weiveldbestuur te ver beter. “Rusperiodes verhoog biodiver siteit wat bydra tot gesonde grond en volhoubare vleisbeesboerdery.”

49%

Die koste van byvoeding op sy plaas, Agagia, het mettertyd afgeneem na mate die kwaliteit van meerjarige grasse en peulgewasse begin floreer het. Hy het boere aangeraai om vee getalle te verhoog op grond van die hoeveelheid gras wat tot hulle beskik king is, maar om ook op vrugbaarheid te fokus. Hy behaal goeie dierepresta sie deur elke pos twee keer per week te besoek en vee uit ’n kamp te skuif wan neer ’n voorafbepaalde vlak van benut ting bereik is. Toe hy begin boer het, was die produksie op sy plaas Agagia 25 kg per ha. Vandag is dit 45 kg per ha. Diere wat nie presteer nie, kry nie ’n tweede kans nie. Sy doelwit is om osse te produseer wat tussen 280 en 300 kg uitslag. Hy doen kruisteling met hoofsaaklik Brah mane en Simmentalers, maar het on langs die Bonsmara ingesluit. Nog faktore waarna hy oplet vir kudde doeltreffendheid sluit in: Aanpasbaar heid, voeding, bestokking, dekseisoene, inentingsprogramme (vir geslagsiektes), parasietbeheer (kamprotasiestelsels kan parasiet-siklusse breek), infrastruk tuur (impak om winsgrens), skoon drink water, kalwingsgemak, geboortegewig, roofdiere en diefstal, teelbeleid, be stuurspraktyke en genetika. Volgens Hendrik word impak van ge netika alleenlik bepaal deur te meet. Kuddes moet ’n hoë kalf- en speen persentasie hê om minder druk op se leksie en dekseisoene te plaas. “’n Gesonde kudde sal ook ’n goeie groei vermoë toon wanneer hulle gemeet word.”Dietabel links is ’n blik op koeikalfverhoudings op Agagia sedert die 2019-reënseisoen. Hendrik mik om ’n verhouding van 50% te handhaaf met kalwers van tussen 7 en 8 maande oud.

nurturingrelationships,Cultivatinggrowth Contact your nearest FNB branch or the FNB Business Agri division on (061) 299 7293. Let us help you grow strength-to-strengthfromwith our customised financial solutions.

Lae reproduksie laat min ruimte vir gene tiese vordering in kuddes toe, voeg Johan by. “Vers grootmaak begin by die keuse van ouers. Om boerdery-doelwitte te be reik moet nageslag geproduseer word wat voldoen aan die onderneming se langtermyn plan. Van vers tot koeistatus moet vroulike diere elke jaar lewenskragtige kalwers produ seer totdat hulle uitgeskot word.”

Johan stel voor dat ’n produksielek tussen 1 en 1,5 kg per vers vir die hele winter nodig is. “Die effek van aanvulling is so goed soos die gehalte van die weiding wat voorsien word. Die klem lê op die voorsiening van goeie gehalte ruvoer – eerstens met ’n proteïenaanvulling en tweedens met ’n energielek.”

Dieselfde navorsing het getoon dat suiwer Bos indicus-rasse die swaarste van alle beesrasse in die 2015-16 seisoen met sy uitsonder like warm weer gespeen het. “Die grootste gevaar is ondeurdagte kruisings en swak beplande kruisteelprogramme.”

Johan Mouton, tegniese bestuurder van navorsing by Molatek in Suid-Afrika, wat as gasspreker by die beesindaba voe dingbehoeftes vir bees onder die loep geneem het.

Aantal koeie in kudde 100 100 Vervangingstempo 15% 15% Speenpersentasie 65% 85% Aantal vroulike diere beskikbaar vir seleksie 16 21 Aantal diere benodig vir kudde instandhouding 15 15 Persentasie diere wat opgeneem moet word uit wat beskik baar is 92% 71% Voedingingbehoeftes vir verse onder die loep Laat dragtige vers behoefte vs dragtige koei Effect of BCS at calving on concentration

40 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumnews | nuus beesindaba Eerstekalfkoeie kan beskryf word as kinders wat self kinders kry. Só meen Johan Mouton, tegniese bestuurder van navorsing by Mola tek in Suid-Afrika, wat as genooide spreker by die beesindaba digby Hochfeld opgetree het. “Ongelooflike druk word op hierdie diere ge plaas wat nog nie volwasse gewig bereik het nie.”Hy maan boere om te sorg dat verse se kondisie altyd op die beste moontlike vlak moet wees om herbesetting te verseker. “Om ’n goeie kondisietelling te verseker moet aandag aan voeding gegee word. Kondisie is ’n uitstekende hulpmiddel om te bepaal wan neer eerstekalfkoeie reg is om weer bul te kry. Verse moet minstens ’n kondisiepunt van 3 tot 3,5 hê die dag wanneer hulle kalf. As ’n eerstekalfkoei se kondisie eers geval het, help dit nie sy kry produksielek om weer op te tel nie want sy sal nie onmiddellik weer op siklus kom nie.” Die waarde van ’n bul moet ook nie onderskat word nie,” het Johan by gevoeg.Dieeffek van produksielek in die eerste winter vir versontwikke ling speel volgens hom ’n groot rol, veral wat vleisproduksie betref. “Dit is belangrik dat boere nie net onderhoudslek gee nie. Die tekort aan proteïen in die winter in normale veldtoestande is sowat 250 tot 300 g per dag per vers. ’n Energietekort kan tot 1,5 kg totale verteer bare voedingstowwe per dag wees.”

Bonsmara as moederlyn In Johan se voorlegging het hy navorsing van Vaalhartz uitgelig wat daarop dui dat Bonsmara-koeie uitstekende moeders in kruisteel programme uitmaak. “Hulle werk veral goed in Angus- en Simmen taler-kruisings en speen konstant 20 kg swaarder as suiwer rasse.”

Johan het verwys na suksesvolle onderne mings met produserende vervangingverse. Die tabel onder lig twee uit met speenper sentatsies van 65 en 85%. Die helfte van die verse is vervangingsdiere om genetiese vor dering te bewerkstellig. ’n Speensyfer van 65% bring mee dat 92% van beskikbare verse gebruik kan word teenoor 71% by ’n speen persentasie van 85%. “Boere kan hierdie statistieke gebruik om geneties minderwaar dige diere uit te skot.”

Peter further added that the outbreak of Covid-19 has affected Af rica’s economy and impacted the capacity of governments to put money into key sectors such as health, education, agriculture and so cial protection, noting that underinvestment in agriculture has made the sector very fragile against economic shocks such as climate change, Covid-19 and tensions on the world market.

Namibia’s premier agricultural lender, Agri bank and the Namibia Biomass Industry Group (N-BiG) recently signed a memoran dum of understanding (MoU), agreeing to co-operate in various areas to guide the suc cessful implementation of bush biomass sec tor activities and projects. The scope of the MoU includes that both parties are to co-operate in the develop ment and amendment of financing products aimed at scaling-up projects in bush control and biomass utilisation as well as the sharing of data to develop responsive loan products to meet market needs. N-BiG is to provide expertise through its advisory service component, especially on risk assessment of bush control and biomass utilisation loans in line with Agribank’s poli cies and regulations. Other areas of cooper ation include technical support in the devel opment, outreach and integration of bush control and biomass utilisation tools such as the quantification and feed formulation tools.The MoU further states that the two in stitutions will host training for existing and prospective farmers, individuals and smallto-medium enterprises (SMEs) interested in bush control and biomass utilisation activi ties, including current Agribank loan holders. During the signing ceremony Dr Rapha el Karuaihe, Agribank’s chief executive, stat ed that: “Signing an MoU with N-BiG comes at an opportune time since Agribank is in the process of rolling out its biomass value chain financing scheme, which was operational ised earlier this year to meet the loan book diversification objective of the bank. There

Oxfam International has expressed concern about the reduced agri culture budgets for most African countries. Africa Director, Peter Ka malingin told ZANIS in an interview in Lusaka on the sidelines of the 4th mid-year coordination meeting between the African Union, the Regional Economic Communities (RECs) and the Regional Mech anisms (RMs) that a total budget amount by 39 African countries dropped by 18% between 2019 and 2021.

The Oxfam International Plan Africa director also noted that the continent is crippled by debt which takes an average of 51 % of its budget revenue, with debt repayment accounting for the largest sin gle expenditure in their budgets.

Agribank and N-BiG join forces to help the biomass sector fore, we are delighted to be in this partner ship since it speaks directly to our strategic objectives.”ProgressKashandula, N-BiG chief execu tive, described the MoU as a major milestone in development efforts for the bush biomass sector, through a public-private cooperation approach. “The biomass sector holds great potential to contribute to socio-economic development and an inclusive bio-economy for Namibia.”

Peter said 26 others were spending under 5% of their annual budg et on agriculture, adding that this is done amid a worsening food cri sis that has already pushed millions of people in the continent to the brink starvation. He noted that countries in Southern Africa have recorded a decline in cereal production and an increase in malnutrition cases, with Ango la, Malawi and Namibia recording a rise in malnutrition admissions. In addition, 322 million people in Africa were facing severe food insecu rity in 2021, while West and East Africa are facing the worst food crisis in a decade due to drought and uneven rainfall pattern and conflicts.

Shrinking agri-budgets a concern in most African countries

“The African continent has about a quarter of the world’s agricul tural land, yet it is marred in an alarming hunger crisis, as the conti nent is spending more than US$60 billion annually importing food that they could produce locally,” said Peter. He noted that most African Union member states have not hon oured their commitment to invest at least 10% of their budgets on ag riculture, according to the Malabo declaration of 2014. “The region needs about US$22 billion to meet the declaration targets.”

It was reiterated that the biomass indus try has the potential to improve the stream flow of underground water, refine rangeland productivity, create sustainable employment and serve as an opportunity for farmers to diversify revenue streams. In addition, the in dustry will promote climate-smart agricultur al practices.Thememorandum is valid for five years from August 2022 to July 2027, with an op tion for renewal.

In turn, Tax Justice Network Africa executive director Alvin Mosi oma called on African nations to accelerate their efforts towards re gional integration by addressing barriers that affect regional trade for food and agriculture produce to move freely across the nations.

42 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumgeneral | algemeen

High-level representatives from Agribank and the Namibia Biomass Industry Group (N-BiG) during the recent ly signed memorandum of understanding between the two institutions in Windhoek. From left to right are Vic toria Hango (N-BiG senior technical officer), Nangolo Malima (N-BiG board member), Progress Kashandula (N-BiG CEO), Dr Raphael Karuaihe (Agribank CEO), André Botes (executive sales: Agribank), Elaine Madih (agri-advisory services manager: Agribank) and Kenneth Kasata (risk officer: Agribank).

“Many African women cross border traders undergo a lot of harass ment at the borders as they play the important role of food distribu tion. We must deliberately seek to listen to their voices which have been silent because of the high-level discussion around regional inte gration and trade,” Alvin stated. (lusakatimes.com)

Farm Driedoornvlagte in southern Namibia is the only place on earth where Namapoikia fossils, which closely resemble ocean sponges, can be found. Mehra et al. (2020) observed that these organisms produced millimetre-thick branching, merging or meandering sheets.

general | algemeen

The oldest recorded fossils found in Namibia, be lieved to be between 760 and 830 million years old, are Stromatolites (blue-green algae).

Examples of already declared national her itage sites that preserve fossils in Namibia in clude the petrified forest near Khorixas, a dino saur track site on the farm Otjihaenamaperero near Kalkfeld, the Driedoornvlagte fossil reef found near Mariental and farm Aar near Aus where the oldest multicellular animals have beenThefossilised.petrified forest is not exactly a forest turned to stone millions of years ago, but an ac cumulation of massive, fossilised trees, believed to be about 280 million years old. Scientists the orise that these trees did not grow in Namibia where they eventually became fossilised. They were likely washed down hundreds of kilome tres from Angola during a flash flood after one of the many ice ages on the Gondwana conti nent came to an end. The continent started to drift closer to the warm equator. “This flood carried much sand and mud which covered the trees to such an extent that air intrusion was prevented and consequently no decay could take place. The organic mate rial of the trunks was then preserved and due to the pressure exerted by the many layers of mud and sand that covered the trees over a pe riod of millions of years, even the finest struc tures of the wood were replaced by inorganic material like quartz.”

The fields of palaeontology and geology are often used together to pinpoint gravel layers in the ground that contain valuable natural re sources. Helke Mocke, palaeontologist at the Na mibian ministry of mines and energy, explained the economic significance of these fields at the recent Grootfontein Agri-Xtra Convention. “By finding fossils and determining from what time period they are, we were able to identify two lay ers in the Orange River that contain diamonds.”

Erosion has resulted in many of these fossil ised trees becoming exposed. Helke added that two of the fully exposed trees measure up to 45 m. “Geologists did some studies and found that the trees likely belonged to the Cordaites fami ly, which grew a long time ago in Europe and is considered the ancestor of the fir and spruce.”

The Driedoornvlagte fossil reef is another ex tremely unique site because it is the only place in the world where Namapoikia organisms can be found. These organisms resembled a colo nial sponge and was one of the first animals to produce a calcium carbonate skeleton. Re searchers have shown that these fossils lived in side vertical cracks in reefs where they formed large, connected networks. This fossil reef covers an area of 8,25 km2 and encompasses the farms Driedoornvlagte, Rocky Mountains, Diamant, Klein Aub and Kuburuchap.

Palaeontology is the study of the histo ry of life on earth based on discovered fos sils. Fossils can include the remains of plants, animals, fungi, bacteria and singlecelled living organisms that have been re placed by rock material or impressions of organisms preserved in rock. Studying fos sils gives humanity more clarity on rela tionships between species from millions of years ago and modern living species, as well as their geographic distribution, inter relationships with each other, the type of environment they lived in and climatic con ditions.

Helke Mocke, palaeontologist at the ministry of mines and energy, who gave a presentation on Na mibia’s palaeontological heritage at the recent Grootfontein Agri-Xtra Convention. She is a curator at the National Earth Science Museum of the Geolog ical Survey of Namibia which is based in the minis try’s head office in Windhoek. Admission is free for the general public.

According to Helke anyone can nominate a fossil site to be declared as a national heritage site. Various experts, including palaeontolo gists, can then assist the NHC to validate these nominations, present them to regional councils and communities and recommend these sites for approval by the council. “Fossils and mete orites are the property of the government and by law nobody is allowed to collect them. Re searchers need to apply for permits from the NHC to survey an area and excavate fossils or meteorites.”Whenfarmers discover fossils or meteorites, they are encouraged to either contact the NHC or Geological Survey to potentially nominate the area as a national heritage site. “This could in turn generate extra revenue for farmers who could offer tourist accommodation to interna tional visitors. It is important for these farmers to protect such sites from people who want to take souvenirs or vandalise the site. Anybody caught with fossils or meteorites and not in pos session of a valid permit, will be prosecuted.”

One of the oldest fossils in Namibia, Otavia

One of the layers lies between 30 and 40 m above the present river level and contains an indicator fossil bivalve (mollusc) dating back to the late Pliocene and early Pleistocene age (be tween two and five million years old). The other layer between 50 and 70 m above the present river level has various wood, elephant and hy rax (dassie) fossils of the middle Miocene age (between 17 and 19 million years old).

Helke said the National Heritage Council (NHC) is tasked with protecting historical, nat ural, archaeological and palaeontological her itage. “The preservation of ancient fossils is especially important considering that Namib ia has many sites with preserved fossils dating back 650 million years. By preserving our fos sils today, new generations of Namibians can still see them in future and scientists can con tinue to study them.”

What is palaeontology?

Namibia considered a fossil wonderland

44 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

• Mesosaurus fossils used as evidence for con tinental drift (A du Toit, 1937)

general | algemeen

• The Diamantenwüste volumes contained the descriptions of many Miocene animals (E Kaiser, 1926)

• Ediacara – oldest multicellular, soft-bodied organisms (G Gürich and P Range 1920s, fol lowed by H Pflug in the 1960s and G Germs in the 1970s)

• Invertebrates (molluscs) from the Sperrge biet (W Beetz, 1920 to 1930s)

• Homo (upper leg) from the Berg Aukas mine (F Grine, 1990s)

• Karoo fossils from Mount Etjo with cynodonts, dicynodonts, archosaurs and therocephalians (A Keyser, 1973)

• Fossilised wood (H Lotz, early 1900s, followed by R Kräusel in 1937)

• Eurydesma shells – the oldest record of fos sils in Namibia (H Schroeder, 1908)

• Arrisdrift fossils that included elephants and tortoises (G Corvinus, 1976)

The petrified forest near Khorixas was first pro claimed a national heritage site in March 1950 after it was discovered by two farmers in the 1940s.

Eurydesma (bivalves), pictured left, and Gorgonopsian (sabretoothed therapsid), pictured right, fossils can be found at the National Earth Science Museum in Windhoek.

• Mesosaurus and vertebrate fossils discovered in the Sperrgebiet (E Stromer, 1914)

antiqua, was found in 2012 in the Etosha Na tional Park by Dr Bob Brain who discovered it in limestones that were collected near a waterhole where tourists used to view wildlife. “It is said to be 760 million years old. Others have been found in southern Namibia in younger rocks dating back 550 million years. They measure approximately 0,5 mm to 5 mm – the size of a sand grain,” said Helke. These animals lived in calm waters, including lagoons and other shal low environments. They might have fed on al gae and Unfortunately,bacteria.the illicit trade of fossils in Na mibia is a major concern for the NHC. “Many of our fossils and meteorites have already been sold on the black market. To combat these il legal activities customs officials regularly at tend training sessions where they are taught how to recognise fossils and meteorites. At the same time Namibia is making long strides in developing good relations with Interpol and the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (Unesco) to curb these irregularities.”

Namibian fossils Following is a list of some of the most significant fossils discovered in Namibia (date and name of the palaeontologist in brackets). A handful is of the oldest fossils in the world.

September 2022 | 45agriforumwww.agriforum.com.na

Jeralyn BeefmasterNovakBreeders

Commercial cattlemen have noted sub stantial economic gains from using Beef masters to provide an average increase of 27 kg or more at weaning when compared with other breeds. They excel post-weaning as well, with faster weight gains, excellent feed conversion and carcass yields around 64%. Land grant universities in Texas, Flori da, and Oklahoma are conducting research projects to evaluate carcass quality and feed efficiency through utilising Beefmaster for crossbreeding on popular breeds such as Angus, Charolais, Hereford, Simmen taler, Limousin and even some dairy breeds. The Noble Research Institute is also work ing with Beefmaster Breeders United (BBU) to conduct economic research on grass-fed and grain-fed carcass merit. Their research points to the heterosis gains showing “an extra calf” when weaning weights produce 50 to 75 extra kgs per calf born. In a time when sustainability is becom ing increasingly critical, Beefmasters have repeatedly demonstrated that they are highly efficient converters of both for age and feeds into lean, tender, high-qual ity beef. A recent study at the US Depart ment of Agriculture Meat Animal Research Center (MARC) demonstrated Beefmaster’s dominance when compared to 18 of the most widely used beef breeds in the United States. In 2017 the University of Bologna An imal Science Department evaluated poten tial benefits of Beefmasters for the Italian beef industry. The research concluded that Beefmasters provide the strongest hetero sis of any bovine breed in the world. Other such composite breeds have been success ful for short-term results, but the retained heterosis produced through crossbreeding with Beefmasters is strong and will generate long-term benefits. To summarise, the Beefmaster female ex cels in all maternal traits. They get bred eas ily, year in and year out. They make raising good calves look easy. And they possess excellent longevity because they do not break down in tough environments. So, if your cow herd has lost its ability to adapt to changing times or challenging environ ments, maybe it is time to rebuild with prov en Beefmaster females.

Bred to excel Beefmaster is a beef breed developed in America that improves beef quality and pro duction efficiency when crossed with any other cattle breed for commercial beef pro duction. The breed originated in Southern Texas in the late 1800’s into the early 1900’s. The Lasater family originally developed a large herd of Hereford cattle carefully se lected to withstand the heat and insects of the Texas Gulf Coast region, but they were still not perfectly suited to that difficult en vironment. So Lasater began to experiment with incorporating Bos indicus or Zebu ge netics, in the form of Gyr and Guzerat bulls from India and Nelore from Brazil. While the practice of crossbreeding was virtually un heard of at the time, they immediately saw a tremendous jump in productive traits, such as weight gain and reproductive rates. This is a genetic advantage known as heterosis or hybrid vigour. By the early 1930s, the ranch also incor porated Milking Shorthorn genetics, to aug ment milk production and carcass quality. They could immediately see that the threeway hybrid was far superior to the two-way crosses. The final composite ended up at roughly 50% Bos indicus and 50% Bos taurus (25% Hereford and 25% Shorthorn). As Lasater developed the breed, he also formed a unique selection philosophy known today as The Lasater Philosophy. The concept is to only select cattle for economi cally relevant traits, which he distilled to six essential traits – weight, conformation, milk production, fertility, hardiness and disposi tion. It is the only breed in history to be se lected only using pressure for productive traits, as opposed to aesthetics. In 1937, the herd was closed to outside genetics with continued internal develop ment to cull low-performers and upgrade all traits together equally. By 1954 the foun dation herd was recognised by USDA under the name of Beefmaster. In 1961, Beefmaster Breeders United (BBU) was founded and is headquartered in Boerne, Texas. Beefmaster ranks fifth in the US in terms of membership and is the largest of the American breeds. The association has over 3 000 members registering around 19 000 calves annually. Beefmasters also enjoy a rapidly growing in ternational footprint, with established asso ciations in nine countries worldwide.

Beefmaster

46 | September 2022 www.agriforum.com.na

United Pay day starts with superior Beefmaster cows. Indeed, the Beefmaster female has stayed true to her original purpose: To help ranchers in tough environments improve performance, survivability and longevity. So, if you are giving up ground in traits that matter, consider Beefmasters. The breed will jump-start your cattle and give your next calf crop a performance boost.

Nothing beats a Beefmaster

Johan Oosthuizen, bestuurder van Doornbult-voerkraal op Plessisplaas in die Goba bis-omgewing, en eienaar Frikkie Potgieter (regs) by ’n volbloed Beefmasterbul.

Speengewigte, vrugbaarheid tel op Kommersiële telers aan die woord oor die Beefmaster se kruiskrag – bl 47 en 48 Goed vroeëraanpas,inmark

Plaasbestuurder Johan Oosthuizen sê hoe meer geregistreerde Beefmaster-bulle hulle vir speenkalfproduksie begin gebruik het, hoe beter het die koeikudde geword. “Ons hou die vervangings verse terug. Omdat ons ’n kommersiële koeikudde het, het ’n sterk Beefmaster-bloedlyn begin opbou met hoër vrugbaarheid.” Volgens hom was vrugbaarheid ook nog nooit ’n probleem by Beefmasterbulle nie. “Altyd goed, altyd eerste in sy klas. Ek raai boere aan om die Beefmaster te oorweeg – ’n geharde ras wat aanpas, maak nie saak wat die omstandighede is nie.”

Die Beefmaster-kruisings van Koeke moer Boer dery in die Goba bis-omgewing waar na Johan en Nicolene Oberholster (inlasfoto) omsien. “Ons het sowat ses jaar gelede be gin om Beefmaster-bulle op die kommersiële Bonsmara-koeikudde te gebruik. Ons was verras oor hoe goed die kalwers groei om vinniger ’n bemarkbare gewig te bereik. Aan pasbaarheid is nog ’n uitstaande eienskap van die Beefmaster met onder meer geen gewigsverlies in die droë seisoen nie,” sê Jo han wat die boer dery al 15 jaar lank bestuur.

September 2022 | 47

agriforumwww.agriforum.com.na

beefmaster Speengewigte van gemiddeld 25 tot 30 kg meer en vrugbaarheid wat met tussen 12 en 16% verhoog het, is die resultaat van Beef master-stoetbulle wat sedert 2016 in die kudde van die Doornbultvoerkraal op Plessisplaas in die Gobabis-omgewing gebruik word.

Bulle word hier 60 dae voor paring vit A en AD3E gespuit, 30 dae voor paring en weer ná 30 dae in pa ring. Dit verbeter semen kwaliteit vir ’n hoër dragtigheidspersentasie.

Die gemiddelde prys van verlede jaar se 23 bulle wat verkoop is, was ’n stewige N$52 522. Al die vroulike diere (geregis treer en kommersieel) is van die hand gesit. Vanjaar (Vrydag, 30 September om 13:00) kom ongeveer 30 stoetbulle, 15 geregistreerde vroulike diere en 25 kom mersiële vroulike diere onder die hamer. ’n Hele paar kopers uit die noorde tydens verlede jaar se eerste veiling was ’n aanduiding dat dié ras besig is om sy vlerke vinnig wyer oor die land te sprei.

Wen met meer vleis en melk

Lesley boer al 35 jaar kommersieel in die Otjinene kommunale gebied en het in 2017 die Beefmaster ingebring waaroor hy nie ’n oom blik spyt is nie. “Die bespierde ras dra baie vleis en het ’n groot verskil gemaak in my speenkalf produksie wat gewig betref. Daarby het melk produksie aansienlik verbeter wat ons tradi sioneel pas omdat ons vir die huis ook melk.”

Lesley koop geregistreerde bulle by Beef master-telers in die ooste en is veral beïndruk met die perfekte haarkleed wat bosluisproble me weghou. “Hulle is so vriendelik, vrugbaar en maklik bestuurbaar. Die moeders kyk ook baie mooi na hul kalwers. Met ’n kalfpersenta sie van tussen 75 en 90%, afhangende van reën, is ek ook baie tevrede.” Wat aanpasbaarheid in sy omgewing be tref, glo Lesley die Beefmaster is die beste. Die samestelling van sy koeikudde is 60% Brahman, 25% Beefmaster en 15% Simbra. Hy het die Simbra twee jaar gelede ingebring. “Ek kan met oortuiging medeboere aanraai om die Beefmaster vir kruisteling te gebruik. Ek benut die goeie eienskappe van dié ras in myVolgensseleksie.”Lesley het die Beefmaster vinnig veld begin wen sedert Wagnou ’n paar jaar gele de ’n rasbekendstellingdag aangebied het met opvolg-boeredae daarna. “Afgesien van Otjinene digby Wagnou merk ek nou ook Beefmasterbulle op by Talismanus en Epukiro. Hulle sal al meer word hoe meer die waarde van hulle besef word.”

Aanvanklik het hy sy speenkalwers tussen 10 en 12 maande oud bemark, maar sedert hy Beef master-bulle gebruik, verkoop Lesley Kavan dara nou sy kalwers op tussen 5 en 8 maande oud omdat hulle tussen 15 en 20 kg meer weeg. “Ek kon dit nie regkry met my suiwer Brahmane of Brahman-kruisings nie.”

Lesley Kavandara (inlasfoto) wat Beefmaster-bulle met groot sukses in sy drieraskruiskoeikudde (Brahman, Beefmaster en Simbra) gebruik.

Die deelnemende telers aan die tweede gesamentlike Beefmaster-veiling is: Wagnou (Alfred Dippenaar), Vleisblok (Willem en Ryno van der Merwe), Marco Beefmasters (Kobus Human), Bedrock Beefmasters (Henk Koster) en Chapman Cattle Company (James Chapman).

Beefmaster-telers wat grootliks in die Omaheke-streek gekonsentreer is, bou voort op hul hoogs suksesvolle debuut gesamentlike veiling van verlede jaar met ’n veel groter aanbod van vyf telers op 30 September by Agra se krale op Gobabis. Nog ’n teler het bygekom.

48 | September 2022 veilinggesamentlikeBeefmasterwww.agriforum.com.naagriforumse’nwenner

Kuddeverbetering in ’n neutedop

50 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

• Sluit oorerflike eienskappe in teeldoelwitte in.

Let op algemene hoefpro bleme. Dit is belangrik om te besef die hoewe van ’n bul is gekoppel aan sy lang lewendheid. Uitgroei-, rol- en skêr-hoewe soos op die foto’s bo is onaanvaar baar terwyl erg gesplete hoewe ook probleme kan veroorsaak. Swak kote kan lei tot swak loopvermoë. Wanneer die bykloue van ’n drie jaar oue bul die grond raak, moet dié bul vermy word. Hou bulle se bewegings in die veilingring dop. Hakke moet ook van die kant bekyk word. Normaal (links) word vereis. Wanneer ’n dier normaal stap, be hoort die agterste hoewe in die spoor van die voorste hoewe te trap. Indien die trap te kort is, is dit gewoon lik die gevolg van regop hakke (middel) wat loopvermoë belemmer. Siende dat dié eienskap redelik oorerflik is, moet dit vermy word. Sekelhakke (regs) word minder opgemerk en is nie so ’n groot probleem nie, maar in dien dit opsigtelik is, moet dit vermy word.

• Eienskappe van ekonomiese belang moet voorkeur geniet. Die grootste uitdaging in bulseleksie is om prestasie (teelwaardes) en visuele eienskappe vir besluite in ag te neem. Vir kommersiële produsente is dit belangrik om albei groepe eienskappe te oorweeg. Vir stoettelers dien stambome as ’n verdere belangrike vereistte. Die verskil tussen ’n onvrugbare (links) en vrugbare bul (regs). Bonsma, 1966

wat ’n uit werking op langlewendheid en ander faktore het, is gesonde hoewe, kote, normale hakke, normale testes en skedes, bespiering, manlik heid en loopvermoë. Vermy erge afwykings en onthou om na die onderkaak en ’n reguit neusbeen te kyk. Let voorts op die veearts-sertifikaat van veiling bulle wat die persentasie lewende spermselle en dié met gesogte morfologie aandui. In bei de gevalle word 70% as voldoende beskou. Bespiering: Daar is drie plekke op ’n bul wat ’n goeie aanduiding van bespiering gee en óf die bul te maer of te vet is. Die eerste is die skilpadspier net bo die lies. Die voorarm van die bul wys die vorm van die bul van agter. Ekstreme bespiering (te min of te veel) is on gewens.Genetiese Myostatien-afwykings is deesdae baie in die nuus. Op heterogeen- of draer vlak is dit nie ideaal nie, maar op homogeen- of tweegeen-vlak is dit gewis ongewens. DNStoetse wys afwykings akkuraat uit. Indien jy vermoed dit kom in jou kudde voor is die aan beveling dat jy bulle moet gebruik wat nie oor die geen beskik nie. Temperament: Dit is hoogs oorerflik en daar om raadsaam om ontslae te raak van diere wat angstig en aggressief is. Wanneer jy bang is om saam met ’n dier in ’n kraal te wees, is dit tyd om hom/haar uit jou kudde te verwyder.

Versbestuur Die beste koeie op jou plaas teel jy gewoon lik self; daarom moet ’n goeie koei elke jaar ’n kalf speen. Goeie versbestuur lê die fonda ment van dié doelwit. Die proses begin by die speen van jou Seleksietoetsekalweroes.virverse kan vergelyk word ’n skoolkind wat ’n klomp toetse

Evalueer agterbene van agter af. Links is hoe agterbene moet vertoon, in die middel is bakbene wat selde opge merk word en problematies kan wees en regs is koei hakkigheid wat onaaanvaarbaar is. Die los vel van ’n skede is aanvaarbaar (foto heel bo), die skede (foto middel) is effe lank en net aanvaar baar terwyl die ekstreme lengte (foto bo) onaanvaar baar is. Afwykings veroorsaak probleme met lang le wendheid. 52

’n Aanduiding van wenslike mates van skrotum-omvang op verskillende ouderdomme. Op drie jaar word ’n om vang van 36 cm as geskik bestempel. Bulle met te klein mates moet vermy word, siende dat skrotum-omvang korreleer met die vrugbaarheid van ’n bul se dogters.

Prestasie-eienskappe Hieronder tel geboortegewig, speengewig, jaaroud-gewig, skrotum-omtrek, vrugbaar heidrekord van moeder, voerdoeltreffend heid en Visuelekarkaseienskappe.eienskappe(fenotipies)

beefmaster Die feit dat die Beefmaster vinnig gevorder het tot sy huidige status as die naasgrootste bees ras in Suid-Afrika is toe te skryf aan ’n magdom voordele: oral aanpasbaar, vrugbare koeie, ge matigde temperament, swaar speenkalwers asook sterk en bespierde bulle. Daarby pres teer die Beefmaster in uiterste klimaatomstan dighede en in voerkrale. Gemoedsrus kom in die vorm van prestasie-getoetste genetika wat ook streng vir funksionele doeltreffendheid gekeur word. Dit bring mee dat die Beefmas ter ’n gesogte keuse in ’n kruisteelprogram is. Vir kuddeverbetering is die eerste stap om goeie bulle in te bring en die swakkeres te prul. Wins lê immers in die hoeveelheid kalwers wat jy speen, die hoeveelheid kilogram op speen, die prys per kg en laer jaarlikse produk siekoste. Ewe belangrik is om te onthou dat 87% van kuddedoeltreffend bepaal word deur die laaste generasie se bulkeuses. Bulseleksie die fondament van jou kudde • Seleksie moet akkuraat en aanhoudend nagestreef word.

52 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

• By speen moet die ongewenstes met foute uitgehaal word.

moet ondergaan om die uiteindelike doelwit te behaal. Enkele riglyne is:

• Op ’n jaar oud moet gekyk word of hulle op koers is om hul teikengewig vir eerste dekking te bereik. Indien hulle uitsak, moet hulle uit die kudde gehaal word.

• Een van die moeiliker toetse is wanneer die jong moeders in strawwe seisoene baie goed gemonitor en opgepas word.

• ’n Kalf moet goed vergelyk met haar eer ste kontemporêre verskalf. Sy moet ook in die stadium dragtig wees. Bestudeer bulle, merk dié waarin jy belang stel wat genoegsame teelwaardes vir vrug baarheid en groei toon. Besigtig die bulle voor die veiling wat jy gemerk het. (SA Beef master

Riana explains that many stud breeding programmes are packed with ambitious ob jectives. However, the more objectives includ ed in a breeding programme, the slower the progress made in any particular trait. “All too often, visual appearance as a breed objective clouds pro gress in the profitable traits. Simple and accurate pur suance of the profit drivers over an extended period brings true progress.”

• Vir vervanging moet voorkeur gegee word aan verse wat eerste in teelseisoen drag tig word. Hulle moet ook gou weer her beset raak.

• Verse moet in die teelseisoen ’n maand voor die koeie bul toe gaan. Vier maande later moet dragtigheidstoetse gedoen word en die nie-dragtiges moet uitgeskot word.

Why Beefmaster is the ‘profit breed’

Riana started farming Beefmasters in 1999 and officially registered her Quardsen Beef master Stud in 2003. Her breeding practices have proven to be successful over the years, with an inter-calving period (ICP) 369 days on average and a conception percentage of 95%. The cow-to-calf ratio is approaching 50%. A prerequisite for Riana is that a cow must wean a good calf every year. “By eliminating the poor performers, the calf growth rate is constantly improved. Good growers out of fertile female animals makes perfect econo micAllsense.”DeBeer’s stud animals are run on natural veld. “We use a rotational grazing programme, where the grazing is split into three. One third is utilised during the growing season, one third during winter and one third during spring. During winter, the animals receive a main tenance protein lick, and a phosphate lick during summer. The herd is run on ex tensive conditions to ensure that ge 54 “By eliminating poor performing cows, the calf growth rate is constantly being improved across the herd.” – Riana de Beer 50

beefmaster

Telersgenootskap) inKuddeverbetering’nneutedop

Stud farmers should manage their herds as if they are commercial herds, says Riana de Beer, a Beefmaster breeder in the Senekal district in South Africa’s Free State province. Her advice is to focus attention on traits directly linked to herd profitability for future success and to apply strict selection for traits that are need ed in an extensive veld-based system. “The breeding objectives of the breed and, in par ticular, your stud can ensure that the required genetics are kept in the herd and included in the breeding stock sold from the herd.”

• Treat your cows as employees.

• Keep accurate records. These fundamentals are also applied in Quardsen Beefmasters’ breeding philosophy. The herd has been subjected to full reporting for years, and selection in the herd is based on performance. The herd’s indices are exceptional. Even considering drought years, the long-term averages of the Quardsen herd are as follows: average birthweight of 36 kg, average weaning weight of 252 kg (up to 285kg for bull calves), av erage age at first calving of 31 months, and an average ICP of 369 days. These figures are im pressive as the stud is run on veld.

beefmaster netics for favourable production are identified and selected for.”

Why Beefmaster is the ‘profit breed’

• Develop a short breeding season.

• Get assistance to implement best manage ment practices.

• Pursue moderate size.

The Beefmaster is a dual-purpose breed, which means that the breed blends strong ma ternal traits with excellent growth and carcass abilities. The cattle demonstrate heat-, cold-, drought- and insect-resistance. They are mod erate in size. “The female animals are excellent mothers, raising a heavy calf each year, and the bulls are aggressive breeders. Beefmasters are calm, gentle cattle that are truly a pleasure to work with,” Riana adds.

Harnessing

• Utilise heterosis.

The Lasater principles Lasater’s six essentials, the founding selection principles on which the breed was formed, dif ferentiates the Beefmaster from other breeds, ex plains Riana. These essentials include disposition, fertility, weight, conformation, hardiness and milk production. Lasater said that you should select for cattle based on these six traits of economic relevance only, to the exclusion of many other traits that other breeds have expended genet ic energy on, such as colour pattern, horns and height, among others. “This unique approach is why Beefmasters are known by the slogan ‘the profit breed’,” says De Beer. Beef expert Dr Robert Wells lists 10 fundamen tals to secure profitability in a beef herd:

• Don’t buy average or inferior bulls.

52 Maternal heterosis is the most important trait in a cow herd – exactly what Beef master bulls are well known for in any crossbreeding programme. The most proven way to create effi ciency in beef production is to utilise heterosis (hybrid vigour), says South African Beefmaster Clark Rattray of his breed of choice. “Heterosis is the in creased function of any biological qual ity in hybrid offspring. This is the occur rence of genetically superior offspring by mixing the genes of its parents. Thus, because of the genetic make-up of the Beefmaster, which is a three-way cross, the breed offers you the best of every thing that its offspring will inherit from its parents. The Beefmaster gives you the best chance to inherit the traits that will impact your cow efficiency the most. These are what make a beef enterprise successful.”Beefmaster bulls pass along that 16% increase in heterosis in the form of more kilograms of calf weaned and more pro ductive female animals in almost every trait. This equates to more income from every cow sired by a Beefmaster. With crossbreeding, almost every trait is im proved; calves are stronger at birth and end up heavier at weaning, which im

54 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

Champion status The focused selection of Beefmaster breeders over the past 80 years ensures that the Beef master is competitive compared with other beef breeds, says Riana. “Birthweight, excellent wean ing weights, and other economic relevant points such as average daily gain, ICP and exception al cow-to-calf ratios have earned the Beefmas ter true legendary status. The use of Beefmaster genetics for any commercial herd makes good long-term sense.

• Cull old, open and temperamental cows.

• Don’t waste feed.

• Control feed expenses.

The only way one can survive in the beefproducing industry is through ensuring that your cows conceive, calve down with no prob lems, raise a calf to a weanable age and weight, and get back into calf as soon as possible. All of these the Beefmaster-cross cow will achieve, with little fuss. (Farmer’s Weekly) One of the benefits of using Beefmaster bulls is that calves are easy to birth and are heavy at weaning. One of the heritable traits of the Beefmaster is early sexual matu rity, which means a cow will produce more beef over her lifetime. power of heterosis

the

beefmaster proves profit, Clark added. But the biggest advantage when breeding with Beefmaster-cross cows is the maternal het erosis that one gains. The driving factor for hy brid vigour is the retained heterosis gained in the cow Becauseherd.of the unique genetic make-up of the Beefmaster, 63% of the possible hetero sis is retained in the offspring. This is signifi cant because most other breeds retain only 47% heterosis. Maternal heterosis

Maternal heterosis is the increase in produc tion of a cow above that of the average of her parents’Advantagesbreed.of maternal heterosis are seen in maternal ability, reproduction, longevity, calf survivability, kilograms of calf weaned and ear ly sexual maturity (precocity). One of the most important heritable compo nents is fertility. Thus, crossbreeding with the Beefmaster leads to a big improvement in low heritable traits such as fertility. This will result in more calves born in a short er time frame, which means a cow will produce more beef over her lifetime compared with the average of other breeds. Thus, maternal heterosis will make a beef farmer more money than anything else. Beef masters are the most important part of any cross breeding programme because of the powerful impact they can have on maternal heterosis. Whatever breed your cow herd consists of, using Beefmaster bulls will create superior crossbred female animals to capitalise on ma ternal heterosis. For example, if a beef farmer has heifers sired by continental bulls, the fastest way to improve maternal worth in those female animals is to breed them back to Beefmaster bulls. No other breed can add as much to mater nal traits in as short a generation interval as the Beefmaster bull can.

September 2022 | 55agriforumwww.agriforum.com.na

“Nog ’n Suksesverhaal”

Waarom die Beefmaster? Willem vertel die rustige temperament van die Beefmaster wat diere van dié ras mak lik bestuurbaar maak, het hom reeds in sy eerste boerderyjare beïndruk. “Die makheid het ’n goeie effek in ’n kruisteelprogram met swaarder speen- en slaggewigte. Daarby is dit ’n geharde, aangepaste ras wat goed presteer in ekstensiewe toestande. Voeg

Op ’n Beefmaster-bloedbroerroete

Kritiese seleksie lê die sterk fondament in die Vleisblok Beefmaster Stoet. Dié gewig tige taak rus op twee pare ervare boere skouers wanneer Van der Merwe-broers Ryno en Willem saam-saam die stoetkud de deurkyk om net die presteerders vir te ling uit te hou. Twee koppe werk hier gewis beter as een “want dit is ongelooflik hoe een van ons ’n klein foutjie kan oorsien en die ander een dit kan raaksien; dit is mos maar menslik. Teling leer ’n mens in elk geval om diere kri ties te evalueer en die mark leer jou baie vinnig; daarom is dit belangrik om objektief

Beefmaster-teler Willem van der Merwe en sy wederhelf, Lisbé, tuis in hul paradys – ’n goed versorgde tuin waar winterletsels skaars sigbaar is en hul gerieflike woonhuis op die agtergrond. Sy liefde vir bouwerk kan oral op die werf en by die ruim, netjiese werkershuise gesien word.

56 | September 2022 www.agriforum.com.na regular | gereeld suksesverhaal success story

Boesembroers én boesemvriende! Dit is dié mooi band tussen Ryno en Willem van der Merwe wat sorg dat Vleisblok Beefmasters, hul stoetvennootskap, seepglad loop. Saam-saam kyk hulle die diere deur en skroom nie om roekeloos eerlik met mekaar te wees wanneer besluit word tussen uitskot en presteerders nie. Pittigheid ontbreek ook nie tussen dié twee nie. “Dis hoekom ons saamboer. Ryno praat; ek pas die kudde op,” skerts Willem. Spog bly ook nie agterweë nie. “Kyk net al die mooi blomme waarvoor Willem so lief is, die pragtige tuin en sy mooi dam vir die eende, swane, ganse en poue,” land Ryno se stuiwer. Lisbé voeg by “hier kom diere en plante eerste”. Kuier die buur man-broers in die Nina-omgewing op Saterdae oor en weer of kyk rugby saam, kan dit ’n lang dag word want eers moet daar veld toe gery word om die stoetkuddes deur te kyk. Op Willem se A-Ais is dit die Beefmasters, op Ryno se Eilenriede die Brahmane. Al bei die broers was op hul dag onderwysers voordat hulle in pa Nicolaas se boerderyspore begin stap het. Marietjie van Staden van Agriforum en Richard Peens van Feed master het ’n verkwikkende dag saam met die twee broers en raakvat- gasvrou Lisbé, Willem se wederhelf, deurgebring om 26 jaar se Beefmaster-teling in oënskou te neem. te bly, anders skiet jy jouself in die voet”. Voorts maak die twee broers gebruik van stoetveekonsultante om ’n finale kenners oog op die diere te gooi ten einde teling goed op koers te hou. Bykomend word stoetbulle se kalwers wat gespeen is in verskillende troppe gehou om te kyk of hulle tevrede is met die bulle se nageslag. Dit maak deel uit van die streng seleksieproses op speenouderdom. Ryno, sy skoonpa Jan de Wet en sy swaer Gideon het Vleisblok Beefmasters in 1990 geregistreer. Willem het in 1997 betrokke geraak en sedertdien bedryf die Van der Merwe-broers die stoet in vennootskap waarvan Willem die bestuur en rekordhou ding behartig. “Ons het uit die staanspoor met geregistreerde diere begin teel. Geen opgradering is gedoen nie. Aanvanklik het ons poenskopbulle uit Suid-Afrika ingevoer om dié geen te vestig volgens kopersvoor keure. Ons is al 80% daar, ook met teling vir die eenvormige rooibruin kleur wat ons kliënte verkies.”

Die twee broers glo aan ’n balans tussen teelwaardes en fenotipiese eienskappe wan neer dit by deurlopende evaluering kom. Die kern van teling vat Ryno soos volg saam: “Daar is nie kort paaie nie. Een en een is nie altyd twee nie. Die mooiste koei en bul waarborg nie noodwendig ’n top-kalf nie.

Dit is wat teelwaardes so belangrik maak –om ook te weet wat onder die vel aangaan waar die oog nie kan sien nie.”

Twee koppe span saam vir kritiese evaluering

Voorts word nie te veel met die natuur ge peuter nie. Vaste teelseisoene geld byvoor beeld nie, maar natuurlike paring geskied tog wel binne ’n teelseisoen. Die kudde-TKP van die 180 vroulike stoet kudde staan op gemiddeld 400 dae met ’n hele paar uitskieters onder en effe bokant 350 dae.

Spog-bulle staan nader

Geskiedkundige A-Ais Richard Peens van Feedmaster (links) en die Van der Merwe-broers Ryno en Willem by ’n groep Beefmas ter-bulle uit hul Vleisblok-stoet. Van die bulle sal op aanbod wees tydens die gesamentlike Beefmaster-vei ling op 30 September op Gobabis.

daarby die hoogs vrugbare vroulike diere – een van die ses karaktereienskappe van die Beefmaster – en gereelde kalwings dan weet jy jy is op die regte pad.” Voorts meen Willem die Beefmaster beskik oor al die goeie eienskappe van die Brahman, Hereford en Korthoring waaruit hy saamgestel is. Die Beefmaster is veral gewild vir kruiste ling met dubbeldoelrasse.

Tegnologie geniet prioriteit Om in stoetteling te vorder gaan dit nie meer net oor die gebruiklike prestasie toetsing en teelwaardes vir groei en vrugbaarheid (dae tot kalwing) en “Kyk uit vir ons op 30 September se Beefmaster-veiling op Gobabis” ... Drie van die tien Vleisblok-bulle op aanbod is van links VB 18-0005, VB 18-0077 en VB 18-0041.

58

September 2022 | 57agriforumwww.agriforum.com.na regular | gereeldsuksesverhaal success story

’n Verdere voordeel is dat ’n Namibiese telersgenootskap die belange van dié ras dien en risiko’s vir kopers uitskakel deur toe te sien dat net geregistreerde diere op vei lings aangebied word. Albei die broers dien in die raad van die Beefmaster Genootskap – Ryno as ondervoorsitter en Willem as te sourier. Bykomend word Beefmaster-presta sietoetsing onderwerp aan indekse. Vleisblok se bemarking Vleisblok Beefmasters was een van vier ooste-telers wat verlede jaar aan die eerste en hoogs suksesvolle gesamentlike Beef master-veiling op Gobabis deel geneem het (sien bl 49). Vanjaar maak die Van der Merwe- broers weer so op 30 September met ’n aanbod van 10 geregistreerde bulle en 15 geregistreerde verse. Op die pas afgelope Namibia Ge netics-veiling op 9 Augustus in Windhoek het Vleisblok 10 kom mersiële verse aangebied. Vleis blok ondersteun laasgenoem de veiling sedert 2014. Gereelde en jarelange kliënte word ook met verkope uit die hand onder steun. Geregistreerde stoetbulle word op tussen drie- en vierjarige ouder domOorverkoop.bulkoop op stoetveilings het Ryno verwys na die groot Brahman-gees wyle Dave Morley se wysheid deur eers na die positiewe eienskappe te kyk as om vas te haak by swakker punte soos ’n skede of ’n kop wat nie heeltemal reg is volgens jou nie. “Die meeste van ons kopers is geneig om eers fout te soek so met die deurloop en deurkyk van diere voor ’n veiling in plaas van om die positiewe punte raak te sien.”

Die bonkige Brutus (VB 13-0027), een van die hoofstoetbulle in die Vleisblok-kudde. Klem word op die poena-geen gelê met die sukses syfer wat al die 80%-merk in die stoetkudde gehaal het.

Dit is op Willem en Lisbé van der Merwe se plaas, A-Ais, waar die Swart en Wit Nossob-riviere mekaar ontmoet om die Nossob te word (foto links). Nog ’n inte ressante greep uit die geskiedenis is die oorblyfsels van ’n polisiekantoor uit die Duitse era wat destyds deur twaalf mans beman is (foto bo).

Ons glo aan die wetenskap en is daarom beïndruk met die proewe wat Feedmas ter aanpak en die resultate wat met boe re gedeel word. Ons spaar nie op lek nie – nooit nie. 57

Rol van georganiseerde landbou As lede van die Nina Boerevereniging glo die Van der Merwe-broers georganiseer de landbou is absoluut noodsaaklik vir die voortbestaan van landbouers in die land. Die Namibië Landbou Unie (NLU) dra ons kommersiële boere se belange op die hart en is ons spreekbuis wat netelige kwessies namens ons met regering en ander rolspe lers opneem. In krisistye is georganiseerde landbou van nog meer waarde soos die droogtehulp-projekte van 2019 en ander erge droogtejare van die verlede. Weidingbestuur en grasproduksie A-Ais is geseën met ’n diverse topografie en verskillende weidingtipes – hoofsaak lik goed gevestigde meerjarige grasspesies en benutbare bosse soos witgat, rosyntjie en swarthaak wat op goeie weidingbestuur dui. Op die harde, gesonde ranteveld groei die jong bulle goed uit, op die welige groei op duinkruine en in die strate tussenin gedy die diere, net so ook in die laerliggende sa vanna-vlaktes – ’n mengsel van verskillen de grondtipes ... klipperig, sandleem en leem wat tipies is van die rivierplase in die omgewing. Dié Nossob-riviere vorm ook natuurlik grense tussen plase wat die helfte van die rivierbedding deel, sê Willem. Waarnemings van hom is dat diere in die sanderige dele waar geelhoutbome floreer

Die eieenvanderdvan(DorperskaapboerderyxVanRooy)sowattweehonooieismeer’nstokperdjiehoofsaaklikvirgebruik.

58 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld suksesverhaal success story

Vleisblok-telers aan die woord oor voeding Watter Feedmaster-produkte word vir die Beefmasters gebruik? In die somer kry die diere Futterfos en sout en in die winter Beesmix 4:1:5. Die bulle word afgerond op Feedmaster se chop, gemeng met HPK 30. Die produk sielek bestaan uit ’n mengsel van Bees mix 4:1:5 en chop. Wat is die waarde van Feedmasterprodukte se bydrae tot volhoubare winsgewendheid?

• Ons het nie spesifiek vir droogtes finan siële voorsiening gemaak nie. Dit het ons intussen reggestel.

• Ons het nie ag geslaan op tendense nie. Die gemiddelde jaarlikse reënval het se dert 2017 afgeneem, maar ons het dit nie ernstig opgeneem nie. Dit was ’n duide like waarskuwing waarop ons vroeër moes gereageer het. Ons het toe besluit voortaan is 15 Maart die afsnydatum vir optrede en die uitdun van kuddes indien nodig.

karkaseienskappe (ultrasoniese skandering) nie. Die nuutste is ’n teelwaarde vir netto-voerinname waar na kleiner rasse ook nou moet mik, meen Ryno. “Intussen vat genomika vinnig pos om teelwaardes vir moeilik meetbare eien skappe te ontwikkel ten einde presteerders reeds op ’n jong ouderdom te kan identi fiseer. Dit sal ’n ongelooflike hulpmiddel in seleksie word en is van kritieke belang, maar ook in nasionale belang. Die weten skap verander so vinnig en bied al hoe meer inligting aan kopers. Op die ou end gaan al hierdie toetsings daaroor om kommersiële produsente doeltreffender in hul besluite te lei oor die aankoop van nuwe genetika.”

• Ons het optimaal bestok – tussen 35 en 40 kg vleis per ha – en nie voorsie ning vir ondernormale reënjare gemaak nie. Weens die realiteit van periodieke droogtes handhaaf ons nou ’n bestokking van 25 kg per ha. Onderhoudsbehoeftes raak te hoog, veral teen die huidige hoë voerpryse, indien jy te swaar bestok.

• Ons het opnuut bewus geraak van die talle risiko’s van boerdery. Daar is ’n klomp faktore waaroor boere geen beheer het nie – pryse vir hul produkte, reën, wissel koerse, inflasie- en rentekoerse en inter nasionale oorloë. Ons moet daarvan be wus wees en voorsiening daarvoor maak – nie net in tye van droogtes nie, maar ook wanneer ander gebeurlikhede soos prysskommelinge en siekte-uitbrekings ons voor groot uitdagings te staan kan Oorbring.volhoubare winsgewendheid sê Ryno reproduksie (kalfpersentasie) en produksie (maksimum groei ná speen) is van kardina le belang om kg vleis per ha te verhoog. “Dit is ’n kombinasie van weidingbestuur en be stokking.” Daarby kry ’n mens pryssiklusse waarvolgens jy jou bemarkingstrategie moet aanpas om die beste moontlike pryse te realiseer. Produkkwaliteit moet ook ver beter. “Vir ons beesboere speel prestasie toetsdata tans ’n groot rol en binnekort sal genomika ons nog ’n paar treë vorentoe vat.” Laastens maak kostebestuur ’n kritieke deel van boerdery uit.

Droogtelesse, winsgewendheid Vir ’n wyle is stilgestaan by 2019 se nasio nale rampdroogte. Tipies van Ryno, ook ’n gerespekteerde landbouleier, het hy puntsgewys die foute uitgelig wat hy en broer Willem gemaak het.

Twee koppe span saam

Die tipe koeie wat Vleisblok Beefmas ters teel. Let op die eenvormige kleur waarvoor geselek teer word.

Vleisblok-speenverse bring twee weke op kraal deur op ’n rant soen van self stoetgehaltevanviromlendeveldbloubuffelgrasgeproduseerdevoordathulletoegaan.Versevanverskilbullewordapartgehouhulvorderingfyntemonitordiemoontlikeuitskakeling’nbulwatnienageslagvanteelnie.

word onder sprinkelbesproeiing geproduseer vir tot drie oeste per jaar. 60

meer lek vreet as op die kliprante waar wit gatte welig staan want hulle groei nie in arm grond nie; hulle soek mineraalryke grond.

A-Ais se afwisselende topografie met elkeen sy eie weidingtipe ... Harde, gesonde ranteveld; die rooi duine en strate tussenin; en die savanna-vlaktes.Bloubuffelgras

Die netjiese slaggeriewe op A-Ais met aflope vir vuil water. Michael Rooinasie is besig om ’n beesboud te verwerk (foto bo). Slaghake aan kettings (foto regs) vergemaklik vleisverwerking terwyl afvalle in ’n af sonderlike geboutjie (foto onder) voorberei word wat spesifiek vir dié doel ingerig is. Die geriewe is ingerig vir vroeër jare se biltongjagters uit Suid-Afrika, ’n bedryfsvertakking wat die Van der Merwes intussen laat vaar het.

Om die grasspens vol te hou haal Willem gemiddeld drie oeste bloubuffelgras jaar liks af op 4 ha onder sprinkelbesproeiing – ’n projek waarmee hy in 2004 begin het. “Ek het eers lusern geplant, maar dit ge bruik baie water en het net ’n sekere leef tyd. Toe probeer ek mielies wat ook ’n hoë waterbehoefte het. Bloubuffelgras gebruik baie minder water en groei natuurlik in die omgewing.”

September 2022 | 59agriforumwww.agriforum.com.na regular | gereeldsuksesverhaal success story

Willem oes saad vir verkope of eie gebruik . Sy beste produksiejaar nog was in 2011 toe 800 ronde bale van sowat 20 kg in een snit geoes is. Vanjaar is 600 bale per snit afgehaal. Die gras word hoofsaaklik ge bruik vir kalwers wat ná speen vir twee weke op kraal staan om speenskok te verminder en vir aanpassing op weiding. Plae wat vanjaar taamlik wyd hul kop uit gesteek het en Willem nie gespaar gebly het nie, is vermeerbos wat een kamp heelte mal oorgeneem het en die muisplaag wat in nog ’n kamp plek-plek kaal kolle gelaat het. “Die vermeerbos het ons fisies met die hand uitgetrek en die muisplaag woed hom glo darem self binne ’n jaar uit.” Voorts dien die netjiese, skoon paaie langs die lyndrade as voorkomingsmaatreël teen veldbrande. Vir dieselfde doel word gras jaarliks in die padreserwes op die hoofroete gesny. Vanjaar het Willem oorgeslaan weens yler groei en rankplante wat die baler ver stop. In die afgelope reënseisoen is tussen 240 en 300 mm gemeet teenoor die langter myn-gemiddeld van 350 mm. ’n Voordeel is dat indringerbosse nie hier ’n probleem is nie. Willem hou sy hand op nasorg nadat die vorige eienaar bietjie uitdunning gedoen het waar verdigting voorgekom het. ’n Vierkampstelsel word gevolg met diere wat in die reëntyd weekliks kampe wissel en in die droë seisoen elke tweede week. Hand bly op infrastruktuur Siende dat die vorige eienaar A-Ais in ’n wildplaas wou omskep, word van die groter kampe nou in kleiner kampe verdeel waar voor ysterpale reeds in sement geanker is. Willem sê die enkele groot kampe veroor saak onderbenutting wat gevaarliker is as oorbenutting weens die afwesigheid van hoef- en vreetaksie wat plantegroei stimu leer en bevorder.

Vir die nuwe kampe word net ysterpale gebruik “want dis vir ewig – nie soos die houtpale wat die termiete pak gee en vrot of skeef trek nie”, sê Willem. Yster is ook gebruik vir die nuwe, netjiese werk- en laaikraal. Die grootste enkele verbetering wat Wil lem glo hy aangebring het, was om in 2017 ten volle na sonkragpompe oor te skakel. “Ek geniet die gerief om water met die druk van ’n knoppie te beheer. Teen die huidige dieselpryse is dit ’n reuse-besparing. Verby is die dae van ’n Lister-enjin wat breek en jou N$20 000 uit die sak jaag, slytasie op wind pompe en boorgatpype wat vervang moet word. Koste word ook op arbeid gespaar en gemoedsrus alleen maak die uitgawe die moeite werd. ” Nog verbeterings wat Willem aangebring het, was by die pos waar ’n werker woon en die afkamp van die grootpad aan beide kante van sy grond. Die 36 kampe op die 5 400 ha wissel tus sen 100 en 200 ha, terwyl van die groter kampe nou in kleineres omskep word.

Twee koppe span saam 59

Spesiale slag met werkers Só met die inry na A-Ais se opstal sien jy aan die netjiese werkershuise hier word besonder goed omgesien na sy mense. Krag, lopende water en ablusie geriewe tel onder die geriewe. Saam met die weeklikse vleisrantsoen kry die werkers ook groente en vrugte. Vir groot werk, soos wanneer gras gesny en gebaal word, word bonusse betaal. Op arbeidsfront is Willem se vrou, Lisbé, ’n groot aanwins. Sorgsaam en met ’n omgee hart het sy tydens die pandemie se inper kingstyd haar onderwysberoep laat herleef en die skoolgaande kinders gehelp om hul werk op datum gehou. Die Van der Merwes ondersteun werkers verder met die aankope van skoolklere en medisyne. Die kinders word ook gratis tussen hul koshuise op Leonardville en die plaas Daarbyvervoer.geskied arbeids bestuur soos dit hoort met ’n salarisboek wat bygehou word en afskrifte van elke werker se identiteitsdoku ment daarin. Betaaldag aan die einde van die maand is ook vergaderingdag wan neer werkers hul probleme kan opper, dit bespreek word en oplossings bedink word. Benna Titus trots op sy mooi tuin voor sy netjiese woonhuis.

60 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld suksesverhaal success story

Elke werkershuis het sy eie kookskerm met sement-sitplekke. Die netjies werkershuis by die hoofpos op A-Ais wat oor die gerief van ’n koeler en sonkrag beskik.

die Van der

...

As Merwes nie boer nie

September 2022 | 61agriforumwww.agriforum.com.na regular | gereeldsuksesverhaal success story

A-Ais se Van der Merwes. Van links is seun André, pa Willem, dogter Maroli en ma Lisbé tydens ’n Kaapse vakansie. Willem en Lisbé het mekaar ontmoet in hul geografie-honneursjaar by die Universiteit van Stellen bosch (US), daarna mekaar beter leer ken, getrou, skool gegee by HTS en Academia in Windhoek en in die middel negentigerjare plaas toe getrek. Eintlik het Willem ses jaar tevore reeds deeltyds begin boer om ’n kudde op te bou. As ’n Suid-Kaapse nooi van Stilbaai mis Lisbé nou nog die fynbos se reuk, maar soveel an der lekkertes op A-Ais maak op daarvoor. André het finansiële bestuur en toerisme studeer en doen tans deeltyds sy B Comm-graad in bemarking. Maroli is die kunssinnige een. Sy is ’n gekwalifiseerde grafiese ontwerper wat deeltyds kuns studeer het by die bekende Stellenbosse kunstenaar Marié Stander en die mooiste landskaptonele uit houtskool optower. Beide André en Maroli is werksaam by die bekende WesKaaplandse suiwelmaatskappy Fair Cape. Wanneer Willem van der Merwe (regs) nie volstoom boer nie, maak hy die mooiste tuinpotte en dekora sies wat hy aanvanklik aan kwekerye in Windhoek ge lewer het, maar deesdae net op bestelling vir lodges en private kliënte maak. Die twee werkers wat hom hier handgee, is Willem Namseb (links) en Jakobus Goago seb

Twee(middel).van’nhele

paar van Maroli van der Merwe se houtskoolsketse wat die plaaswoning opkikker. Links is ’n geelhoutboom en regs ’n pan op A-Ais in ’n goeie reënjaar. Oral blomme in die hartjie van die winter ... in die tuin, in vase op die eetkamertafel en selfs in die badkamer.

62 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

According to statistics, the last real growth in the gross domestic product was recorded in 2015. “Since 2016 our economy has been in a recession.

Producers who are interested in selling produce to local markets are encouraged to approach the NAB for primary farm assurance as sessments. According to retailer requirements, each producer will be categorised according to his/her level of production: Entry, foun dation or intermediate level. There are various GAP registration options for individual produc ers and a group of producers (one legal entity). Producers are en couraged to make use of a quality management system that en sures good standards, best methods, skills and controls.

general | algemeen The production of safe food is essential for protecting consum ers from the hazards of food borne illnesses and has played an integral role for exporting countries such as Namibia. “It is therefore vital to address food safety right from production at farm level,” added Charles Mam badzo, horticulturalist and pro ject manager for Eden Green field Investments, during the the recent Bank Windhoek online ag riculture series. He delivered a presentation on the importance of export diversification enabled by standards and good agricul turalThepractices.implementation of good agricultural practices (GAP) dur ing on-farm production and post-production processes results in safe, healthy food and non-food agricultural products while taking economic, social and environmental sustainability into account. “Adhering to GAP standards as defined by the Food and Agricul ture Organisation (FAO) of the United Nations, enables farmers to gain access to not only local and regional markets, but allows them to export good quality products to international markets.”

Pushing agenda for food self-sufficiency

Dr Fidelis Mwazi, chief executive of the Namibian Agronomic Board, is a wellseasoned researcher and crop scientist with over 20 years of work experience in the agronomic and horticulture industry. He holds a PhD in agriculture (crop sci ence) and a master’s degree in geo-in formation science and earth observation.

The country has done well with regards to pov erty alleviation and inequality, reducing it from 58% to 14%, only slightly above the global av erage, says Vetu. Since independence, Namibia has done extremely well but he believes one of the factors that needs extra emphasis is the fact that inequality, measured by the Gini index, has dropped. But Namibia still remains the sec ond most unequal society in the world

To receive GAP certification, producers must first be a NAB member whereupon an inspec tor is assigned for inspection and approval. Producers then receive a letter of conformance which is valid for 12 months. The as sessment must be renewed eve ry year.

‘When the economy does not grow, the most vulnerable suffer’

One of the biggest reasons why more impor tance needs to be placed on rural economies and agriculture, is the fact that Namibia is slowly re building after a six-year recession, Vetu added.

Charles explained that many importing countries and domestic buyers, especially organised retailers, are encouraging producers to implement good agricultural practices as a prerequisite for procure ment to ensure the quality and safety of produce. “In addition, im plementing GAP helps promote sustainable agriculture and contrib utes to national and international environmental as well as social developmental objectives. Moreover, it encourages farmers to use pesticides, fertilisers and water optimally.”

Charles Mambadzo, horticulturalist and project manager for Eden Greenfields Investment, is experienced in lead ing and growing all aspects of an agri business to make it successful. He has completed setting up gardens, auto mated irrigation systems and trained teachers at six schools in six regions.

‘Good agricultural practices a must for food safety’

A rethink is urgently needed to restructure ru ral economies in an effort to curb urban migra tion and establish an inclusive Namibian society. Such was the opinion of Vetumbuavi Mungunda, founder of Ombu Capital and well-known figure in business circles, during the third online agri culture series hosted by Bank Windhoek. “Public discourse is important to challenge what is hap pening in the economy. This creates a sound plat form, giving industries direction to ensure sus tainable, inclusive growth and recovery.”

Although in 2021 and 2022 we are recording at some growth, it is not yet enough to overcome the lasting effects of the recession and Covid-19.”

Vetumbuavi Mungunda, the former chief executive of Standard Bank Namibia, who was a guest speaker at the third Bank Windhoek online agriculture series. He discussed the challenges faced by rural economies and how funding should be restructured to establish an inclusive society across Namibia. 64

The Namibian Agronomic Board (NAB) continues to push its agen da of food self-sufficiency, in creased food production and quality standard management through sustainable agricultural interventions driven by research and collaborative efforts from the public and private sectors. In an effort to improve the standard of crop production and im plement good agricultural practices across the country, the NAB has started to train officials who will, in turn, be responsible for training farmers.DrFidelis Mwazi, chief executive of the NAB, believes that a green economy could provide additional opportunities for Namibia to di versify its export portfolio. “Namibia currently exports a multitude of agronomic and horticultural products such as table grapes, dates, blueberries, asparagus, tomatoes, onions and potatoes. Our main markets include the European Union, the Middle East and the Unit edDuringStates.”his presentation at the Bank Windhoek online agriculture series, Fidelis stated that one of the goals of the NAB is to create a conducive environment for citrus producers to increase production and subsequently exportation. The NAB also provides inspection services on export quality goods to ensure that minimum market requirements are met and that the industry maintains its high standard.

In the 2020-21 financial year, Namibia exported an estimated 50 000 metric tonnes of products to the value of N$981 million. “Na mibia also exports to South African and Angola but I believe an op portunity exists for us to expand into other African and Asian mar kets.”

Introducing Selekt Platinum, a premium banking offering created to empower visionaries and pioneers on a journey to become Legends. Available to customers who earn N$850,000 per annum or more. You will have access to unique features and benefits like: • A bundled fee of N$447 per month • Access to Bank Windhoek digital banking channels • Visa Platinum Debit and Credit Cards • Complementary travel insurance • Selekt Home Loan • Selekt Platinum Sustainability Loan • Special Data Package • Legal Access, Funeral and Life cover Journey together with us, secure your Legacy with Selekt Platinum. Visit bankwindhoek.com.na for more. Ts & Cs apply Create a sustainable legacy with us. CELEBRAYEARSTING1982-2022 OF NAMIBIAN BANKING EXCELLENCE

When looking at rural economies, he urged stakeholders to look at challenges that hinder businesses from becoming sustainable and suc cessful. He referred to the table grape industry and how it was started over 20 years ago with an export value of N$20 million. In 2005 the value grew to N$160 million and by 2020 the export val ue was estimated to be over N$1,1 billion. “One of the reasons why this industry has flourished on the banks of the Orange River is because of pri vate capital investment. Why are there no similar operations on the northern river systems known for more water and better soils?” Vetu believes that it is because of a lack of se curity of tenure and title deed ownership in com munal areas. Without this farmers cannot receive private capital investment, limiting their access to risk management and commercial approaches needed to make businesses thrive. “When look ing at the grape sector and the money invest ed, it is a fraction of what the government has spent on green schemes. This is the difference between private and government capital – the one lacks commerciality, risk management and goodAnothergovernance.”successstory Vetu highlighted is the charcoal subsector which started its rise to prom inence in 2016 with an export value of N$87,9 million, which grew to over N$200 million by 2021. “When comparing it to the grape indus try, we can assume that charcoal could reach an export value of N$1 billion by 2030. Why? Be cause it is a resource that is currently in demand across the world.” No charcoal harvesting operations are how ever allowed in communal areas due to environ mental risks and over utilisation. This is wrong, says Vetu. “Through this action the government is actually telling communal farmers to go and work for commercial farmers who are able to ex port. This means that we will have more workers because they are not given opportunities to es tablish their own operations. This social inequal ity will continue to grow until a mind shift takes place from a policy perspective.”

The rural economy sustains between 60 and 70% of Namibia’s livelihood but with only 5 to 8% of the economic output. “This is the source of our poverty, inequality and increased urban migration.”

When looking at unemployment by level of ed ucation, Vetu says that close to 160 000 only have junior secondary qualifications, followed by 80 000 with primary qualifications and 70 000 with secondary certification. “When we want to look at how to solve unemployment, we need to un derstand the people we are solving for and the type of skills they have.”

Looking at the largest input costs in agriculture, Vetu highlighted local electricity and water tariffs. One of the challenges Namibian farmers have to deal with is the availability of water. In this regard infrastructure needs to be improved drastically. According to a recent study conducted by Ombu Capital, Namibia has the highest water consump tion tariffs (N$ per kilolitre) as well as the highest electricity tariffs for business consumers when compared to Lusaka, Johannesburg and Berlin. More alarming is the fact that electricity for busi ness consumers in rural Namibia is higher than in Windhoek. This is why Vetu believes that policies need to be put in place to subsidise electricity. “If this is not done, we have to make peace with the fact that our businesses will not be competitive.”

The underdevelopment of rural economies can be attributed to a lack of funding. According to Bank of Namibia statistics, funding to agricul ture as a percentage of total bank loans (exclud ing Agribank) has not been more than 5,5% since 2017. “Private equity funding to the rural econ omy is non-existent. There is no formally struc tured commercial funding dedicated to smallholders or small-scale rural operators. Therefore a marked opportunity for sustainable blended fi nance schemes dedicated to these farmers with

According to the Gini index, Namibia is the the second most unequal society in the world after South Africa with a poverty incidence of 13,8% and a Gini index of 59,1%. In economics, the Gini co-efficient also known as the Gini index or Gini ratio, is a measure of statistical dispersion in tended to represent income or wealth inequali ties within a nation or social group.

An overview of Namibia’s gross domestic product (GDP) growth trends since the year 2000. 62

general | algemeen

‘When the economy does not grow, most vulnerable suffer’ after South Africa. “When an economy is not growing, the most vulnerable in society are hit the hardest.” Namibia’s unemployment is another concern ing factor that needs to be addressed. Currently the unemployment rate is 34%. However, the rate among youth is drastically higher at over 46%.

Key take-outs As a country, Namibia has erratic rainfall pat terns. Therefore rural economic activities must be de-risked from fluctuating weather patterns. This will only happen if irrigation infrastructure is improved, said Vetu. Rural economic output is too low at between 5 and 8%, creating a huge opportunity for inno vation and increased productivity. Simultane ously, industrialisation of any kind can only start when agricultural output reaches 20 and 30% of the GDP. “We cannot jump classes if we have yet to master agriculture.”

He highlighted that rural economies general ly depend on agriculture and tourism. The com bined contribution towards the gross domestic product (GDP) for these two sectors since inde pendence has never been above 8%. “This could be a big reason why rural to urban migration has increased since 1990 when 72% of Namibi ans lived in rural areas. This has dropped to 48% by 2020 and according to projections by the Na mibia Statistics Agency (NSA), it could decrease to below 30% by 2040. This explains the pres sure placed on housing in urban areas over the past two decades.”

64 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

Ombu Capital conducted several case studies on rural economic incentives between Namibia, South Africa, Ethiopia, South Sudan, Uganda, Tunisia and Ghana. in rural areas through public-private-social part nerships must be created. Private capital not only provides funding but comes with a commercial business approach, financial discipline and en hanced risk management which is currently lack ing in the agriculture sector.”

’n Miniskou het kleur verleen met verskeie rasse (Boerbok, Van Rooy, Meatmaster, Persie en Dorper) wat vertoon is. Verbasend was die diere se goeie kondisie, net so uit die veld sonder skou-afronding. ’n Praktiese demonstrasie is ook aangebied om die teorie van boerderyparktyke te demonstreer. Vanweë die groot belangstelling en sukses van dié geleentheid is besluit om minstens twee boeredae jaarliks aan te bied. (Belangstellendes kan my bel op 081 208 4979 vir meer inligting oor die volgende SBN-boeredag.) ’n Blik op die mini-skou waar diere van verskillende kleinveerasse tydens die eerste SBN-boeredag vertoon is.

Ná afloop van die SBN-boeredag is ’n heerlik gekuier om die braaivleisvure.

general | algemeen Wouksie van Wyk Voorsitter, Suide Boere Netwerk Harde werk van die Suide Boere Net werk (SBN) om ’n plat form vir ontlui kende boere in die suide van Namibië te skep het onlangs vrugte afgewerp toe dié organisasie sy eerste boeredag en skou met groot sukses op plaas Habis van Jerry van Neel aangebied het. Sowat 100 boere is oor die jongste boerderypraktyke ingelig terwyl top-genetika vertoon is. Die doel van die SBN is om kommunale, her vestigde en kleinskaalse kommersiële boere op hoogte te bring van die jongste navorsing en ontwikkeling in boerderymetodes en produk siestelsels.Dietema van die dag was gefokus op hoe om suksesvol te boer met dit wat tot jou beskikking is. Donovan Losper, ’n Agribank-mentor, het lig hierop gewerp en leningaansoek-prosedures by Agribank verduidelik. Voorts is die voordele van die gewilde Meat master-skaapras bespreek. Boere het saamge stem dat dié ras se bouvorm, bespiering, vrug baarheid, gehardheid, tropinstink en weerstand teen siektes en parasiete verhoogde produk sie in veral die suide van die land kan verseker.

Suide-netwerk se eerste boeredag goed ondersteun

Die Suide Boere Netwerk se pas verkose komitee is van links voorsitter en stigterslid Wouksie Wyk , Kenneth April, Elvis van Wyk en Jerry van Neel.

66 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforum

Importance of lighting in a poultry production system

POULTRY

68 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumpoultry Quarterly section In a concerted and multi-stake holder effort to take poultry farming to greater heights the quarterly section appears in Agriforum’s September issue. The brainchild of the Poultry Produc ers Association of Namibia aims to support this fast growing in dustry by providing information on how to successfully run a poultry enterprise. This month Markus du Plessis, Feedmaster technical adviser, talks about the benefits of proper lighting in poultry production systems. To understand how lighting affects poultry production, it is impor tant to know that chickens perceive light in a different way – not just from their eyes. Chickens perceive light through the top of their skull and hence even a blind chicken can sense the length of day light periods and the resulting seasonal changes. Lighting systems in poultry farms should be set up with the goal to simulate nature. Factors such as intensity and light distribution play a key role in providing the perfect conditions. Like any oth er living being, a chicken’s life revolves around the regular dayand-night cycle. With a proper cycle, the birds develop a habitual rhythm which is important for certain functions. A proper daynight-cycle drives better immune function, growth rate and repro ductive hormones in birds. What else should be considered? There are certain key factors to consider when setting up a lighting environment in poultry farms. The light spectrum is the key to ensuring a perfect lighting en vironment. Since the chickens see the electromagnetic spectrum, which is different from what we humans see, always consider fol lowing the same lighting program. Along with this, the light within an enclosed farm should be dimmable from 100% to 0% to simulate sunset and sunrise. Chickens act and react on what they see, but light can also pass through the skin and skull, thus influencing bio rhythm and sexual development. Colour temperature and correlated colour temperature (CTT) play an important role in the warmth offered. The lower the colour tem perature, the warmer the light is. And keeping the temperature op timum is essential in a poultry farm. Birds recognise colour at a lower light intensity. Birds are active dur ing the daytime and the way the bird’s eye functions indicates that it is important for birds to recognize colour. Birds have 85% cones and 15% rods while humans have 5% cones and 95% rods. That is why chickens can recognise colour already with 8 lux light intensi ty. People start to recognize colour at 20 lux. Therefore, the colour of the drinkers and feeders used in poultry houses are always bright red, orange and yellow, to attract them to it. Birds recognize more single images per second therefore, the light in a poultry house should not flicker. The critical flickering index of chickens is 120 Hertz, much higher than for humans. Flickering lights cause a strobe effect and since chickens can detect flickering up to 200 kHz, the wrong lighting will end up creating a restless en

Brooding

September 2022 | 69agriforumwww.agriforum.com.na poultry vironment for the birds. One of the biggest challenges in maintaining optimum lighting conditions is to work out how to manage an aviary system or a freerange system. Some researchers believe that LED lighting in an avi ary and free-range systems can offer more consistency when com pared to florescent lights. Also, transitioning to LED will lower the overall energy cost on the farm. Infrared lights are also used in most poultry systems around the world. These lights use large amounts of energy to produce both visible light and infrared light to heat up the chicks during the brooding process. Lastly, blue light is used on broilers before they are slaughtered as it has a calming effect on them, thus they do not run around that much and are easier to put in the crates for the transporting pro cess. This is not a necessity for small-scale farmers but can be used on an industrial scale to make the catching of birds easier.

Growing

Growing

Infrared

Laying

Proper lighting schedule for layers (left) and for broilers (right): Light Bulb 250W Led lights that are dimmable but do not flicker age Hours light a day Light(UnitintensityLux) phase 1 (1 - 2 days) 23 30 - 50 lux phase 2 (3 - 7 days) 16 30 - 50 lux phase 1 (8 days - 3 weeks) - 16 25 lux phase 2 (4 - 19 weeks) 9 - 11 25 lux (20

- 72 weeks Increase by 1/2 hour weekly to max 16 - 17 hours 30 lux Aged (days) Hours dark 0 0 1 day 1 100 - 160 grams 9 22 days 8 23 days 7 24 days 6 5 days before slaughter 5 4 days before slaughter 4 3 days before slaughter 3 2 days before slaughter 2 1 day before slaughter 1 The positive effects of proper lighting • Affords birds consistency in their day and night schedule which leads to less stress and thus im proves production. • Better access to feed and water with the extended day especial ly in the winter. Thus, increasing production. • Better lighting also contributes to a healthy immune system as more melatonin is produced. • Diseases and behavioural pat terns can be better identified by workers as the light is sufficient to spot details. • Enough hours of rest leads to energy conservation and thus better production. • Fewer mortalities due to sudden death syndrome and ascites.

Flock

Brooding

14

• Dit bevat sewe keer meer fosfor wat help vir sterk wortelgroei. Sterk wortels is die plant se lewenslyn wat lug, water en voedingstowwe uit die grond opneem.

Lekker doopsous Meng al die be standdele. Dit kan vir maande in die yskas gehou word. 1 bottel mayonnaise (790 g) 1 blik kondensmelk (385 g) 60 ml suurlemoen 25sapml Worcester 50sousml pietersielie (vars of gedroog) 5 rooi snoepuie, fyn gekerf (gekleurde cocktail 4uitjies)agurkies, grof gerasper 1 middelslag ui, fyn gekerf 2 ml Gebruikknippiesoutrooipeperasbroodsmeer, by gekookte eiers, koue vleis, warm vleis, aartappelskyfies, sout beskuitjies en enigiets anders waaraan jy kan dink. (Resepte vir Almal, Kaalvoet/Barefoot Chef) 500 g maalvleis 5ml sout 2 snye brood in melk geweek en ge 5¼dreineertpepermldroë pietersielie 1 ui gerasper 35 ml asyn 20 ml soetrissiesous Meng Pak11braai1bestanddelebogenoemdekopsampioenegekopspekgebraaikopgerasperdekaaslaemetvleismengsel, spek, sam pioene en kaas in ’n gespuite bak. ’n Koppie gemengde groente of ertjies kan bygevoeg word. Bak vir 35 min by 180 °C. Bolaag Meng al onderstaande bestanddele 1 125eierml melk 125 ml meel 250 ml gaar rys 5 ml bakpoeier Skepsout die mengsel bo-op die vleis mengsel en strooi ’n lekker klomp gerasperde kaas bo-oor. Bak nog sowat 10 min tot opgepof en goudbruin. (kreatiewekosidees.com)

• Wurmhopies verskaf ook magnesium, fosfaat, kal sium en potas saam met ’n verskeidenheid mikrovoe dingstowwe en spoorele mente. Die gebruik van wurmkompos Voeg vir binnenshuise gebruik wurmkompos by potgrond by voor plant, of meng dit by die grond van gevestigde huis plante in. Meng dit in die tuin by die oppervlakgrond rondom plante in en voeg dit by plant gate as oorgeplant of nuwe plante ingesit word. Saad wat in saailingmengsels of in voorbereide beddings ge saai word, sal groot voordeel trek uit die byvoeging van wur mkompos by die mengsel wat saailinggroei salNogverbeter.’nvoordeel van wurmkompos is dat dit gebruik kan word om wurmtee te maak deur ’n paar eetlepels oornag in water te week. Giet deur en verdun vir gebruik as al gemene vloeibare misstof vir plante. Besoek www.wonder.co.za vir meer inligting.

• Wurmkompos bevat vyf keer meer stik stof as die meeste soorte kompos en ver skaf energie aan plante om te groei en vrugte of blomme te maak. Stikstof word as die belangrikste komponent vir plant groei beskou.

• Dit is ’n stadig vrystellende misstof wat nie plante brand nie.

70 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld vroueforum

Ons weet almal dit is goed om erdwurms in ons grond te hê wat dreinering en grondstruk tuur en –gesondheid verbeter. Wurms voed op plantafval (dooie wortels, blare, grasse, mis en grond) en hul spysvertering stelsels konsentreer die organie se en mineraalinhoud van die kos wat hulle vreet. Dit wat hulle uitskei, met ander woorde die wurmhopies of kompos, is ’n ryk “kompos” waarop plante gedy. Wurmkompos teenoor gewone kompos Die kompostering van plant materiaal en kombuisafval is afhanklik van ’n aërobiese proses wat die materiaal by ’n hoë temperatuur afbreek. Daarteenoor is wurmkompos tering ’n laetemperatuurproses waar die wurms die werk doen. Die voordeel is “wurmtee” wat tydens die dreineringsproses gemaak en baie voordelig vir jou tuin is.

• Dit bevat 11 keer meer kalium wat en sieme aktiveer en die groei en gesond heid van blomme en vrugte verseker.

Eenbak

Die wonder van wurmkompos maalvleisgereg met ryskors

• Wurmkompos is skoon en reukloos, en kan binne en buitenshuis gebruik word om plante ’n hupstoot te gee.

September 2022 | 71agriforumwww.agriforum.com.na regular | gereeldvroueforum Keetmanshoop SLU bied aan NLU V UEDAG Bespreek voor 16 September 2022 by: Lizelle Murray | 081 719 5689 | murrayzel@gmail.com Amelia van Rooyen | 081 241 2094 | jomarbon100@gmail.com Tema: Blom vir elke seisoen Plek: Droombos, Windhoek (Op Gobabis pad) Datum: 05 Oktober 2022 Tyd: 08h30 vir 09h00 - 13h00 Prys: N$100.00 pp Word geïnspireer en laat elke dag tel! Blom in die herfs, nee sommer elke seisoen! Sit ‘n blom in jou hoed, hare, jas, maar wees daar! Jy kan dit nie mis nie! Kom vier vrou wees en geniet ‘n gesellige Sjampanje ontbyt!

Ons eerste gedagte aan die Psalms is dat dit die groot werke be vat van God se lieflingskoning, Dawid. Die lewe van ’n koning is mos darem seker naby aan die ideaal, dus moet die Psalms net goeie nuus wees – die idilliese weergawe van ’n lekker lewe. Alles behalwe! Die eerste indruk is dat Dawid se lewe meermale hel was. Hy druk dit elke keer uit in die verwysing na sy vyande wat hom wil vernietig. Hier dink ons aan Saul wat hom vervolg het en wou doodmaak. Dit het tot gevolg gehad dat hy voortdurend moes vlug, en in die veld en in grotte moes skuil. Dan lees ons baie van sy eie eensaamheid en die bespotting van sy vervolgers. Omdat hy God se liefling was vandat God hom bestem het om koning te wees was daar die jaloesie en haat van ander wat magsugtig was en hom uit die weg wou ruim. As gevolg van al hierdie ontberinge en die onveilige posisie waarin hy hom bevind het, het hy sulke laagtepunte bereik dat hy homself ’n wurm genoem en selfs ervaar het dat hy ook van God verlaat is, dink aan Psalm 22:1. Jesus haal dieselfde woorde wat Dawid uiter aan die kruis aan. Dawid se ervaring van die lewe was meermale dat dit hard en eensaam was, en ver verwyder van die idilliese bestaan wat ons ons wil voorstel. Ná ’n besoek aan ons kinders in die buiteland keer ons terug, en Toe ek en ou Beste later die dag voor Spar stilhou, word ek toeskouer van nog ’n remote- geveg, terwyl ek in die kar wag: ’n Paartjie kom by hul bakkie aan – die man ’n paar treë voor die vrou. Meneer sluit die metaaldeur van die bakkie se kap oop om die sakke wat hy gedra het in te sit. Mevrou staan langs die linker deur met ’n vrag wat enige kameel sal laat steier. Sy loer telkens be noud oor haar skouer of ou Whiskey, Keetmanshoop se berugte gryp dief, nie naderstaan nie. “Maak tog my deur ook oop, Hendrik. Ek kry swaar,” sê sy ergerlik. “Ek kan dit nie doen solank die agterdeur oop is nie,” sê hy. “Maar hoekom kan jy nie net my deur eerste oopsluit sodat ek nie soos ’n oop skyf hier op die sypaadjie staan nie,” snip sy terug. “Jy peuter alewig aan jou deur, en dan sukkel ek om dit onmid dellik daarna oop te kry,” hap Hendrik terug. Die stemtone styg en die wange word rooi van ergernis. Op ’n dag in die baie nabye toekoms, dink ek, sal ’n mens seker ’n advertensie op ’n motorruit geplak sien: Bakkie te koop. Man met sleu tel en remote ingesluit – voetstoots.

Hoe remote dit kan raak bestel ’n lekker koppie koffie op eie bodem om ons terugkeer tot ons unieke, geliefde land te vier. “Die beste ter wêreld! ” Ek neem ’n koerant in die hand en my oog val op ’n ontstellende ar tikel. Namibië, ons “beste land ter wêreld” treur oor die tragiese feit dat ons die vierde hoogste selfdoodsyfer op die vasteland het. Dit is die getal mense wat tot daar gegaan het, hoeveel is naby daaraan? Hoe is dit moontlik dat ons dit nie sien nie. Al die mense tussen ons wat tot die uiterste van uiterstes gaan omdat daar geen ander uitweg is nie, of naby daaraan is. Die onveilige vlug en verwerping, selfs van God soos Dawid dit beleef het, omdat die oormag van onhanteerbare uitdagings net te groot geword het. Slim mense fluister in ons oor dat dit nog slegter sal gaan.

72 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld woordfokus Psalms vars vir elke dag

Watter splinternuwe lesse leer ons uit die ou-ou Psams en hoe Dawid sy oënskynlik onoorkombare probleme hanteer het? Dit kan dalk vir elkeen wat hier lees, en ook so voel, help. Hy kon dit sê, deur sy Psalms, en vir ’n vriend, Jonathan. Mense wat regtig desperaat is en selfdoodgedagtes oorweeg sê dit selde. Hulle praat nie. Hulle doen dit net. Daar is altyd iemand wat bereid sal wees om te luister en te help. Vertrou iemand en praat. Dawid het besef dat sy dapperste pogings en sy uithou hom nie sal red nie. Hy het God telkens ingeroep. Die interessante is dat hy God nie net inroep om hom te help nie, maar dat God sy saak hanteer. God moet oorneem en dan los hy sy vyande en uitdagings vir God. Te dik wels roep ons God in om net hand by te sit, terwyl ons bly veg en stoei op ons manier. Soms moet ons net uit die pad kom en ons uitdagings en ons vyande vir God los. Dat Hy dit kan oplos, hoef ons nie te bewys nie. Dit is ’n feit wat ons net moet aanvaar en van harte glo. Ons lees ook telkens dat Dawid God aanbid en prys in die moeilik ste omstandighede. Dit het sy eie gees gelig, en hom moed gegee om aan te gaan. Sy oog het op God gebly, al het hy soms ervaar dat God hom verlaat het. Die geskiedenis leer ons dat God hom inderdaad telkens op ’n won derlike manier gered het, en sy vyande, onder andere Saul, vernietig het. Hy het ’n groot koning geword en uit die Dawidhuis is Christus gebore. Kyk in hierdie spieël van die Dawid -geskiedenis en sien jou eie ge sig raak. God kan dit ook vir jou doen.

Ons pak elke dag aan met ’n stilstaan by die Woord. Die afgelope maande lees ons elke oggend ’n Psalm. Die groot waarde van by ’n Bybelboek stilstaan, is om nie net die waarde van ’n gedeelte te ge niet nie, maar om in die gees van die teks en boek in te sak totdat die dieper waardes begin uitstaan. Dan besef ons net weer die Bybel is beide stokoud en splinternuut. Dit is vars vir elke dag.

Dr André Olivier, Aranos-boer en afgetrede NG-leraar

INSURANCE +264 61 284 info@welwitschia.com.na3111www.welwitschia.com.na 8 DIAMOND ARROW AWARDS Welwitschia Insurance Brokers welwitschia_insurance PERSONALAVIATIONMARINESMECOMMERCIALCORPORATEAGRICULTURE We represent all major registered Short-Term Insurance companies and arrange the best possible insurance solutions for your needs.

74

Wyse woorde “Goeie mense is goed omdat hulle wys geword het deur te faal. Ons kry bitter min wysheid uit sukses, soos julle weet.”

Hulle sê 90% van alle Land Rovers wat vervaardig is, is steeds op die pad. Die ander 10% het hul bestemmings bereik.

Op die punt waar beide van ons tot aanranding in staat is, klim ’n toeskouer uit sy kar om die situasie te ontlont. Dik van ingehoue lag, vra hy ewe vroom: “Wat is jul bakkie se registrasienommer nou weer want ek sien julle staan by ’n kar met ’n Windhoek-nommer. Is die kar agter hierdie een nie dalk julle s’n nie?” Soos een mens kyk ons om en eien onmiddellik die welbekende registrasienommer. Kalkoenrooi van verleentheid storm ons op ons eie kar af. Kry dit darem reg om ’n flou baie dankie oor die skouer na die weldoener te fluister. Soos twee stout tieners wat hul pa se kar kaap, spring ons blitsvinnig in. Terwyl ek maak of ek iets in my handsak soek, sê ek so tussen my knieë deur: “Ry net om vadersnaam, ry, sodat meer mense nie sien hoe ons sopas ons naam met ’n dik plank geslaan het nie.”

William Saroyan Toe televisie sy eerste verskyning in Namibië maak, het ons in ’n re mote area gewoon waar geen beeldsending was nie. Op die dorp was wel mense wat op sekere aande in die week byeengekom het om na TV-programme te kyk wat vooraf deur vriende of familie in die RSA op band opgeneem, en aangestuur is. Met ons aankoms in die Karas berge in 1998 verneem ons dat daar van ’n toring op Kranzberg TVuitsendings plaasgevind het. Dit was NBC-programme wat deur mid del van ’n repeater na die omgewing se mense gebeeldsend was. Die uitsendings is gestaak toe die meeste mense begin het om hul eie TV-skottels te laat installeer – miskien omdat sommige plaaslike pro gramme te dikwels ge- repeat is. Toe ons in 1990 van die remote Katima Mulilo op Okahandja aanland, voel ek half soos Rip van Winkel wat uit sy lang slaap ontwaak het, want TV kyk was nou baie anders as toe ek student was en ook enkele kere familie en vriende in RSA besoek het. Daar was glad nie meer net een kanaal nie, maar ’n hele verskeidenheid te kies en te keur. Niemand hoef meer sy springmielies of ander peuselgoed op die stoelleuning te balanseer om op te staan en die TV-kanaal te verander net om met die omdraaislag te sien hoe sy skoonma se skoothond met sy kosbare droëwors om die hoek skarrel nie. Om te verhoed dat sy liggaam ooreis word van te veel oefening van al die opstanery, het iemand die won derwerkende afstandbeheertoestelletjie uitgedink. ’n Mens kan nou na hartelus van een kanaal na die ander hop-hop soos ’n hasie tot al mal se frustrasie en jy hoef nie ’n voet te versit nie. As die kinders begin kerm omdat jy nie iets anders as boring rugby en krieket kyk en niks waarin hulle belangstel nie, knyp jy maar geld jies af en koop nog ’n TV sodat hulle in ’n ander vertrek kan gaan stry oor wie wat wil kyk. En die vrou moet haar kyke klaar kyk voor jy van die werk af kom want jy sien eenvoudig nie kans vir daai spul sepies

Landie-lekkertes Hoekom is die meeste Landie-eienaars ook honde-eienaars? Om hulle geselskap te hou terwyl hulle huis toe loop. Hoekom het Land Rover se agtervensters verwarmers? Om jou hande warm te hou terwyl jy stoot!

BOERETROOS

74 | September 2022 www.agriforum.com.naagriforumregular | gereeld agter die miershoop

Land Rovers is soos vroue ... hulle kla op die lang pad, stel jou in ver leentheid voor jou vriende en kos jou meer geld as wat jy ooit ver wag het.

Wat is die sportweergawe van ’n Landie? Wanneer die drywer Niketekkies dra. Moenie mors nie Johnnie se ma vertel hom en sy broer mooi om nie op die tafeldoek te mors nadat sy sop in bakkies opgedien het nie. “Vir elke vlek trek ek N$1 van jul sakgeld af.” Toe sy weer haar verskyning uit die kom buis maak, sien sy hoe Johnnie sop met sy lepel oor die tafeldoek skep. “Wat op aarde doen jy?” gil sy. Johnnie verdedig homself gou: “Ek is net besig om een vlek uit drie te maak.”

Hoe remote dit kan raak waaroor sy so gaande is nie. So soetsappig! Netnou verwag sy van jou om ook so vryerig te raak want sy vergeet reeds gedurig jy het al 30 jaar gelede vir haar gesê jy het haar lief. Sy eis nou glad dat jy dit minstens een keer per week vir haar moet sê. Hoe vergeetagtig kan ’n vroumens wees? As uitsaaitye bots, moet sy maar plan maak om dit waarna sy wil kyk op ’n ander manier te bekom en dit die volgen de dag in te haal. Vra ek op ’n keer vir ’n vriendin by die werk of sy die slotepisode van haar gunstelingsepie geniet het, kom die kortaf antwoord: “Nee jong, as dit die aand Boots ’n All is, kry ek niks kyk kans nie. Ou Ste faans klou aan die remote soos ’n baba aan sy bottel. Dis seker oor hier die houding van sommige manne dat ek anderdag die volgende ad vertensie iewers raak gelees het: TV te koop. Man en remote ingesluit. In ons dag en tyd word motors se oop- en toesluit ook met afstands beheer behartig. Dus het die remote -rusies buite die vier mure van woonhuise verskuif en in straatgevegte verander. Verby en vergete is die dae toe die hoof van die huis nog sjarmant vir sy vrou die motor deur oopgesluit het sodat sy kan inklim voordat die inkopiesakke haar arms uit potjie skeur. Nee, die remote sal besluit wanneer sy lank ge noeg op die sypaadjie gestaan het. So lei ek af uit die volgende salongesprek: “Weet jy hoe woedend word ek vir Willem as ons saam winkel toe gaan?” vertel Suzie. Eers as ek reeds langs die kardeur staan met die spul swaar pakkies begin hy om sy sakke vir die sleutel te deursoek. Een ná die ander. En weet jy hy kry daai vervlakste sleutel altyd in die heel laaste sak wat hy deur voel. Hoekom kan hy nie net ’n slag eerste in daai sak begin soek, of seker maak hy weet waar die sleutel is voordat ons begin stap nie? Ek dra in elk geval die meeste van die inkopies wat hy so vinnig veror ber. En ek durf nie die sakke ’n oomblik neersit terwyl ek wag nie want daai ou flentergat Whiskey met sy toiïngjas hover so vier treë agter my soos ’n groot swart vlermuis – net gereed om my goed te gryp as hy die geringste geleentheid kry. Dis van daai stryery oor die sleutel voordat die deur aan my kant oopgesluit word dat ons anderdag ’n skreiende skande in die straat oorgekom het, vertel Rita. “Jan het by my werk stilgehou om my te op te laai op pad Windhoek toe. Terwyl ons kar toe stap met arms vol laaste opgeraapte goed begin stry ek solank in my kop met hom oor daai langdurige gespartel om die deur aan my kant oop te sluit want jy as vrou is ’n oop teiken op die sypaadjie met jou handsak, waarin beursie, selfoon en wat nog is, vir al wat ’n grypdief en leeglêer wat op loer is na ’n geleentheid.”

My geduld het net tot op ’n punt gehou toe ek taamlik driftig oor die kar se kap sê: “Maak tog die deur oop, man! As jy net die dekselse deurknip aan jou kant los, sal ek dalk die deur oopkry,” blaf hy terug oor die kar se kap. “Ek raak aan niks!” snou ek hom toe. Hy lig sy hand met die sleutel bokant die kar uit en druk die afstandbeheer venynig terwyl hy tevergeefs probeer om die deur oop te kry. “Los die deurknip, verdomp!”sis hy tussen geknersde tande deur. Ek sê jou dan, ek raak aan niks. Ek is nie eens naby die deurknip nie.”

72