E AV TG UI W IE EV
PR
Door L eve n
Hilda Lemaire
Inhoudsopgave
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
Ik heb en ben genoeg. Wanneer is het over? Eigen koers varen, zonder oogkleppen op. Ik durf hem te missen. “Ik wilde me niet laten zien, en daarom trouwde ik deze partner.” Gooi je verdriet niet bij de vuilnis. Het verwar(ren)de nest. Zelfdoding. “Ergens uitkomen. Dat doe je toch alleen?!” “Niemand ziet mij, zelfs ikzelf niet ....” Over compleet worden, en dat is iets anders dan overcompleet. Gehoord worden ≠ Je zin krijgen. Genoeg is genoeg. Op de ‘goeie’ vallen. Je verliezen (L)eren. “Wil ik zo doorgaan?”
© Hilda Lemaire, 2013 Tekst: Hilda Lemaire Illustraties: Frank Wijnands Vormgeving: Eric Dietz
2
1
Ik heb en ben genoeg
Die zin las ik in een column van François de Waal. En ik vind het een gelukzalig en rustmakend gegeven als je kan zeggen: Ik heb genoeg en Ik ben genoeg. Er spreekt een gezonde tevredenheid over je leven en jezelf uit. Eigenlijk ben je dan een rijk mens. Ik ga beide zinnen hieronder toelichten, te beginnen met Ik heb genoeg. Als je je kind, je partner, je ouder, je vriend(in) of jezelf bent verloren, dan is het woordje ‘genoeg’ moeilijk te plaatsen. Helemaal niet genoeg, dan is er tekort! Je hebt verschrikkelijk veel pijn. En een veel te veel aan schrijnend gemis. Vaak probeer je de pijn te bestrijden door het te gaan trachten begrijpen, kijken of je het snapt waarom juist jou dit moest overkomen. Hopend op een antwoord die de pijn vermindert. Meestal lukt dat niet. Ik geloof dat een stukje begrijpen wel helpt, maar dat het er vooral om gaat dat je weet te aanvaarden dat het is gegaan zoals het is gegaan. Of zoals Anna Enquist in één van haar gedichten haar therapeutisch werk zo prachtig omschrijft “Hier leren mensen dat het is zoals het is.” Naast, of misschien nog beter gezegd, dóór het aanvaarden, is er ook werk aan de winkel. Verlies en gemis confronteren je altijd met je levensstijl. Kan en wil je voort zoals je altijd hebt gedaan? Je zult moeten kijken wat je in jezelf aan verandering wil bewerkstelligen.
3
Mijn hulp is erop gericht dat je op den duur weer kan zeggen over je leven: Ondanks dit immer groot gemis heb ik genoeg om voor te leven. Ik ben genoeg. Ai, jezelf niet genoeg vinden, dat klinkt voor velen bekender in de oren. Er altijd weer een schepje bovenop doen, de goede prestaties laten overschaduwen door dat ene minpuntje van jezelf. Je verantwoordelijk maken en voelen voor het welzijn van anderen. Verkeerde uitspraken van anderen bij jezelf naar binnen laten slaan in plaats van bij die ander te laten. Jezelf kwalijk nemen dat je niet volmaakt bent. Allemaal signalen dat het niet zo gemakkelijk is om te leven vanuit: Ik ben genoeg. Maar doe het eens. Zeg ’t hardop in jezelf: Ik ben genoeg. Krijg je een glimlach op je gezicht en valt er een hoop van je schouders? Was je het ‘gewoon even vergeten’? Of is het pijnlijk om uit te spreken, omdat je zou wensen dat het waar was dat je zou kunnen zeggen Ik ben genoeg? Als dat zo is, klop dan bij me aan. Dat is niet raar en je bent dan ook geen ‘sukkel’. Integendeel, je bent dapper als je je verantwoordelijk maakt voor jouw doen en laten.
4
2
Wanneer is het over?
Wanneer is het over? Die immense pijn van het gemis wat je hele doen en laten bepaald. ’s Nachts spookt het door je hoofd na een korte onrustige slaap, ermee wakker worden, en ermee naar bed gaan. Je dagen gevuld met bezigheden die je op de automatische piloot doet, ondertussen trachten je zwartste gedachten en gevoelens van je af te zetten. Af en toe een glimpje lucht door iets fijns wat gebeurt, net voldoende om die tocht door de donkerste krochten voort te zetten. Wanneer is het toch over???!!! Rouwen heet het, en het is keihard werken. Ook als je het niet doet. Want dan ben je hard bezig het rouwproces te slim af te zijn. ‘We gaan gewoon door hoor, ik ben flink, ik ben dapper en er zijn ergere dingen.’ Daar gaat een energie in zitten! Rouwen het heeft maar 6 letters, maar wat is het veelomvattend. Je hebt er officiële termen voor, er wordt dan gepraat over rouwtaken en rouwfasen. Die ga ik zo kort benoemen, omdat het je ook houvast kan geven. Het grote gemis gaat over mensen die je kwijt bent door de dood, of door het leven: Als je lief ‘een ander heeft’, als je zelf hebt besloten weg van je partner te gaan. En het gemis gaat ook over werk, over gezondheid, over ouder worden. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat wat altijd zo vanzelfsprekend aanwezig was, er (ineens) niet meer is. En wanneer gaat dat verlangen naar die ‘oude tijd’ nu over?
5
Hier komen de ‘antwoorden’ (was het maar waar hè, dat het zo simpel was, een recept voor gemis. Het bestaat niet hoor, maar wel houvast), de rouwtaken en rouwfasen. De vier rouwtaken zijn: 1. Realiseren dat het verlies werkelijk is gebeurd (erkennen). Om tot aanvaarding van het verlies te komen is echt tijd nodig. Het gaat niet alleen om weten met je ‘koppie’, maar ook het diepere besef ‘dit komt nooit meer terug’. 2. Emoties verwerken, het doorleven ervan, en erover praten (herkennen). De pijn voelen, beetje bij beetje toelaten, om zo te kunnen verwerken. 3. De betekenis van het gemis in je leven van nu verkennen. Hier kom je ook oog in oog te staan met wat voor jou het leven zin geeft. Een intense taak. 4. Het leven weer kunnen toelaten omdat je zo goed onderzocht hebt waart het gemis voor staat, dat je er niet langer bang voor bent. Het kunnen toelaten als een diepe waarheid in je leven. Verschillende literatuur benoemt in plaats van rouwtaken, rouwfasen. De belangrijkste fasen die Elisabeth Kübler Ross onderscheidt zijn: • De protestfase: De eerste reactie die je hebt, is verdoofd zijn. Dit heeft ook een functie: je krijgt zo de kans zowel psychisch als fysisch de klap met kleine beetjes op te vangen. Als je hieruit ontwaakt, kom je terecht in een periode
6
van ontkenning: Het is een kwade droom, het verlies moet een vergissing zijn, morgen staat hij/zij/het weer voor de deur. • De wanhoopsfase: Hier leer je leven met het verdriet. Deze fase bevat veel emotionele componenten zoals wanhoop, schuldgevoel, angst en jaloezie. • De losmakingsfase: Je probeert het leven opnieuw te organiseren maar nu zonder dat wat je verloor. Je bent in staat terug te denken zonder het reddeloze verdriet. • De readaptatiefase: Je investeert in nieuwe relaties zonder te vergeten. De herinneringen maken deel uit van je nieuwe leven. De rouwfasen zeggen, anders dan de rouwtaken, meer over de emotionele reactie. Veel informatie hè? Toch kan het ook helpen om gewoon wat algemene kennis op te doen. Om te weten dat je niet abnormaal bent als je wanhopig bent, of boos en verschrikkelijk moe. Want het is een enorme klus omgaan met gemis. Ik herken het, wanneer is het over. Ik verzucht het zelf ook soms in lastige kwesties (bij onzekere buien bijvoorbeeld, ‘gaat het dan nooit over, pff…’). En ook: We leven in een maatschappij die suggereert dat alles, dus ook het leven, maakbaar is. Als je maar wil! En leven, zo wordt ons voorgeschoteld via bijvoorbeeld de reclame, dat is: gelukkig zijn, goed in je vel zitten, gezond zijn, kunnen doen en laten wat je wil.
7
En dat vind ik dus niet. Leven is niet alleen voorspoed. Aan leven is onherroepelijk dood gekoppeld, de letterlijke dood, maar ook het figuurlijke: er vallen dingen weg, ontbreken, stoppen. Dat doet pijn en dat mag. Je pijn kunnen delen is belangrijk. En delen betekent echt niet altijd moeten praten. Het kan ook gewoon stil zijn, en durven kijken, en weten. Weet durven hebben van iets zwaars, zonder het weg te praten. Delen lost de pijn niet op, maar delen maakt je minder eenzaam, waardoor de pijn draagbaar wordt. En op den duur verdraagbaar.
8
Meer lezen? De volledige uitgave van dit boekje telt 64 pagina’s. Het boekje is te bestellen door je naam, adres en het aantal gewenste boekjes te mailen naar Hilda@doenenlaten.com.
9
DoorLeven bespreekt thema’s rond afscheid, verlies en gemis. Door te leven komt iedereen oog in oog met deze thema’s. Maar hoe kan je door met leven als er ingrijpend verlies heeft plaats gevonden? Een antwoord die de auteur hierop geeft; door te doorleven. De artikelen in dit boekje beschrijven praktijkverhalen, concrete handreikingen, en bieden kennis over omgaan met afscheid, verlies en gemis.
Hilda Lemaire (1959) werkt met de gevolgen van gemis voor volwassenen. Dat kan door recente verlieservaringen zijn en het kan over verlies van al lang geleden gaan. Een gevolg kan zijn dat je altijd op je hoede bent voor nieuw verlies. Of dat je destijds gevallen bent op een partner die zorgt voor voorspelbaar gedrag
IE EV PR
Beide boekjes zijn via de site te bestellen.
W
DoorLeven is een vervolg op boekje 1 OverLeven.
UI
Meer informatie is te vinden op www.doenenlaten.com
TG
AV
E
en weinig emoties.