‘Er ontstond steeds meer drang om haar verhaal te vertellen’

Actuele maatschappelijke problemen aan de kaak stellen. Dat doen journalisten natuurlijk vaker. Maar niet door te rappen in je eigen documentaire. CHE ­student Jesse van Maanen scoorde er een prestigieuze afstudeerprijs mee.

Gebroken door je trauma, opgesloten is je aura. Isolatie, het is koud daar. Een gevoelige snaar, de krantenkoppen zeggen het moet op de schop. Velen willen dat het stopt, de kids komen met geschiedenis binnen in de hechtenis, struggelen met het verleden, hé want thuis ging het niet goed.

Je hoort een hiphopbeat. Je ziet Jesse tussen jongeren, onder een viaduct vol graffiti. Rappend, gebarend. Dan sterft de muziek weg, komt een expert uit de jeugdzorg aan het woord. Waarna Jesse het weer naadloos overpakt. “We gaan verhalen vertellen, de situatie beseffen. Ongehoord wordt gehoord. Je hoort het in hun stemmen.”

Met ‘Ongehoord’ introduceerde Jesse een nieuwe vorm van artistieke journalistiek. Zelf noemt hij het audiovisuele, maatschappelijke hiphop. Een manier om verhalen te vertellen die niet underground mogen blijven.

Het idee rijpte al langer in zijn hoofd, blikt Jesse terug. “Sinds mijn twaalfde ben ik een groot liefhebber van rapmuziek. Tijdens mijn opleiding Journalistiek kreeg ik het idee om mijn afstudeerproject in de vorm van een documentaire ­rap te gieten. Mijn afstudeerbegeleider was hier ook enthousiast over. Hij heeft me geholpen om mijn onderwerp te kaderen. Van gigantisch brede onderwerpen als woningnood en de klimaatcrisis belandde ik uiteindelijk bij jongeren die vastlopen in hun leven.”

Achter tralies

Een onderwerp dat dichtbij lag en zó vanzelfsprekend een rol speelde in zijn eigen leven, dat hij er bijna overheen keek. “Mijn ouders zijn altijd actief geweest in de pleegzorg. Als kind heb ik pleegbroertjes en ­zusjes gehad en mijn moeder en zus hebben nu een gezinshuis. Bovendien ben ik tijdens mijn opleiding steeds meer geïnteresseerd geraakt in psychologie en kijk ik graag programma’s als Dreamschool, waarin vastgelopen jongeren weer structuur wordt bijgebracht en waar ze visie krijgen voor hun toekomst. Binnen het brede thema ‘jongeren en zorg’ heb ik uiteindelijk gekozen voor gesloten jeugdzorg.”

Eén praktische horde stond nog in de weg. “Bijna al mijn medestudenten combineerden hun afstudeerproject met de stageperiode. Maar het lukte mij niet om een stageplek te vinden waar ze een rap wilden financieren. Ik heb toen contact gezocht met Cultura, een cultureel centrum in Ede. Met goedvinden van de CHE kwamen we tot een afspraak: ik kreeg een geldbedrag om alle techniek in te huren, in ruil voor de première van mijn film in Cultura, inclusief een discussieavond met het aanwezige publiek. Daarvoor moest ik alleen nog mijn eigen bedrijf oprichten en had ik feitelijk mijn stage bij mijn eigen bedrijf. Deal.”

Sasha’s verhaal

De zoektocht naar informatie voor zijn documentaire startte bij Stichting ExpEx (Experienced Experts) en Het Vergeten

Kind, een stichting die zich inzet voor een betere jeugdzorg. Zo kwam Jesse in contact met Sasha, een jonge vrouw die op veertienjarige leeftijd met trauma’s en depressieve klachten in een gesloten inrichting werd geplaatst. In een omgebouwde gevangenis wordt ze geïsoleerd, gefixeerd en afgezonderd. Ze was bereid haar verhaal te doen. Jesse: “Natuurlijk kende ik al veel verhalen uit de reguliere jeugdzorg. Maar wat dit meisje had meegemaakt, dat was behoorlijk pittig”.

Sasha was nog maar een week uit de gesloten inrichting waar ze maandenlang had gewoond. “Haar herinneringen waren nog vers, ze voelde een grote urgentie om haar ervaringen te delen. Ik heb lang met haar gesproken. Het was moeilijk en heftig om van zo’n jong meisje zoveel ellende te horen. Over uithuisplaatsing op zo’n jonge leeftijd, over het ontbreken van goede hulp, over de beschadiging die dat heeft opgeleverd. Tijdens dat gesprek groeide bij mij de drang om recht te doen aan haar levensverhaal. Ik moest haar verhaal gewoon eerlijk en aansprekend in muziekvorm vertellen, om zo de problemen binnen de gesloten jeugdzorg aan te kaarten.”

Journalistieke prijs

Het liefst wilde Jesse de jonge Sasha zélf een plek geven in de docu. Dat bleek lastig, omdat ze nog minderjarig is. Haar plek in ‘Ongehoord’ wordt daarom ingenomen door een actrice. Het resultaat heeft er niet onder geleden: de afwisseling van beeld, raps en interviews met zorgprofessionals leverde hem niet alleen een dikke voldoende op van zijn afstudeerbegeleider, maar viel bovendien op bij de redactie van Villamedia. Het journalistieke platform beloonde ‘Ongehoord’ met de Afstudeerprijs 2022. In het commentaar looft de jury ‘het indrukwekkende en aangrijpende verhaal’ en de ‘originele manier om urgente kwesties onder de aandacht te brengen van een breed en jong publiek.’

Belangrijker nog dan de eervolle prijs vindt Jesse de waardering van jongeren én zorgprofessionals die aanwezig waren bij de première van ‘Ongehoord’ en die met elkaar in discussie gingen. “Het is een kritische documentaire, die vrij hard en direct de complexiteit laat zien van het thema en over wat er misgaat in deze vorm van jeugdzorg. Ik heb niet de illusie dat mijn documentaire dat probleem even gaat oplossen, maar als ik met deze vorm van journalistiek een kleine bijdrage kan leveren? Dan ben ik meer dan tevreden.”

Met zijn bedrijf Rapstijl

Documentaire wil Jesse organisaties, bedrijven en platforms helpen om op een vernieuwende manier maatschappelijk relevante verhalen te vertellen. Ook is hij beschikbaar voor gastlessen en workshops op middelbare scholen, mbo’s en hbo’s. Kijk voor meer informatie op rapstijldocumentaire.nl

Overal ter wereld lijden christenen. Voormalig journalistiek­student Richard Groenenboom werkt bij stichting SDOK en deelt hun verhalen. Dat doet hij onder meer via de podcast ‘De Stem’.