zabudowy: zburzony został kościół zamkowy z figurą średniowiecznej Madonny (obecnie zbierane są fundusze na jej kopię) i wschodnia część Zamku Średniego z innymi cennymi dziełami sztuki, wartościowym księgozbiorem i elementami wyposażenia wnętrz. Te, które przetrwały, uległy rozproszeniu w pierwszych powojennych latach, kiedy zamkowe ruiny pozostawały bez należytej opieki, dewastowane i rozgrabiane jako „mienie poniemieckie”. Dopiero w 1960 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki podjęło decyzję o odbudowie gotyckiego kompleksu i w następnym roku przeznaczyło wnętrza Zamku Wysokiego i Średniego na Muzeum Zamkowe w Malborku. Od tego momentu prowadzone są tam prace budowlano-konserwatorskie i rekonstrukcyjne, dzięki którym cały zespół odzyskuje dawną świetność, choć badania nad jego architekturą i wyposażeniem trwają po dziś dzień i wciąż pozostawiają wiele niewiadomych – chociażby ze względu na liczne przebudowy, modernizacje i aranżacje wnętrz, wynikające z potrzeb i gustów kolejnych właścicieli. Nie wszystkie elementy można też odtworzyć ze względu na brak zachowanych
materiałów ikonograficznych. Dlatego wiele rozwiązań − to współczesne interpretacje, których celem jest oddanie klimatu tego miejsca: średniowiecznego klasztoru i rycerskiej warowni w jednym, o niezwykle funkcjonalnej, ale i reprezentacyjnej architekturze. Efektem działań naukowo-badawczych i konserwatorskich, przeprowadzonych przez muzealny zespół w czasie ostatnich 20 lat, jest wystawa „Oszklenia witrażowe Wielkiego Refektarza w XIX i XX wieku”, czynna do końca października 2010 r. w piwnicach pod Wielkim Refektarzem na Zamku Średnim. Autorka pomysłu i aranżacji ekspozycji, kustosz i historyk sztuki Ewa Witkowicz-Pałka, od lat tropi wszelkie wątki związane z malborskimi oknami, których losy wpisują się w burzliwą historię krzyżackiego zamku. Nie wiadomo, jak wyglądały pierwotne (gotyckie?) przeszklenia Wielkiego Refektarza – najokazalszej i najbardziej reprezentacyjnej sali całego kompleksu, zwanej też Salą Rycerską, wzniesionej w drugiej ćwierci XIV stulecia z przeznaczeniem na wystawne biesiady i zgromadzenia kapituły zakonnej, także na wybory wielkich mistrzów. Najwcześniejsze znane i udokumentowane witraże Wielkiego Refektarza są pozostałością po pierwszej, tzw. romantycznej restauracji zamku, prowadzonej od początku XIX w. przez Karla Friedricha Schinkla (1781-1841), jednego z najwybitniejszych
2 2 | Projekt okna witrażowego w ścianie zachodniej Wielkiego Refektarza z postaciami krzyżackiego rycerza i landwerzysty, rys. Karl Friedrich Schinkel, 1821 r. (w Archiwum Państwowym w Elblągu z siedzibą w Malborku) 3 | 4 | 5 | Herby na ścianie zachodniej Wielkiego Refektarza: Zelewskich Dołęga − Adam Breysig, Lobgott Randt, Albert Höcker, 1822 r. (3), Zelewskich Brochwicz − Adam Breysig, Lobgott Randt, Albert Höcker, 1822 r. (4) oraz klejnot herbu von Schlieben − Adam Breysig, Lobgott Randt, Albert Höcker, 1822 r. (5) (własność Felicji Kiersnowskiej)
18
| Spotkania z Zabytkami
3
4 5
7-8 2010