Meltem aydin kağızman tuzlası (bildiri) (3)

“Osmanlı Dönemi‟nde Kağızman Tuzlaları” GeçmiĢten Geleceğe Her Yönüyle Kağızman Sempozyumu (24-26 Mayıs 2012) Kafkas Üniversitesi Kağızman Meslek Yüksekokulu ahalinin eskiden olduğu gibi bölgede yaĢamaya devam ettikleri, kıĢ geldiğinde ise aynı gerekçelerde kendilerine izin verildiği belirtilerek, kaza müdürü değiĢtirilmeden tuzlanın korunması sorununun çözülemeyeceğini ifade edilmiĢtir (MVL Dosya No: 697, Gömlek No:37/2).

Rüsumat emaneti, Kağızman kaya tuzlası civarında kıĢlaklar oluĢturmuĢ olan ve tuzlaları gasptan uzak durmayan ahalinin bölgeden uzaklaĢtırılması ve asıl yerleĢim merkezleri olan Revan’a gönderilmesi için Kars Sancağı Kaymakamlığı’na verilen 21 Rebiülevvel 1279/16 Eylül 1862 tarihli emrin yerine getirilmediğinin anlaĢıldığından bahisle, ahalinin bölgeden uzaklaĢtırılmasının ancak kaza müdürünün görevden alınması halinde mümkün olacağını sadrazama arz etmiĢtir. Bu yapıldığı takdirde tuzlaların muhafazası için otuz altı zaptiyeye ihtiyaç kalmayacağı ve bunlara ödenen paraların ortadan kalkmasıyla tuzla masraflarının azalacağı ifade edilmiĢtir (MVL Dosya No: 697, Gömlek No:37/3).

18 Safer 1282/13 Temmuz 1865 tarihinde meclis-i vâlâ tarafından, Kağızman ve çevresinde bulunan ve tuzlalara zarar veren ahalinin en kısa zamanda asıl memleketleri olan Revan’a gönderilmesi için, Dördüncü Ordu MüĢirliği ile Kars Mutasarrıflığı’na talimat verilmiĢtir (MVL Dosya No: 710, Gömlek No:32/1,2).

Yukarıdaki belgelerden anlaĢıldığına göre Kağızman Tuzlaları civarına yerleĢen ve tuzlalara tasallut eden ahalinin bölgeden uzaklaĢtırılması hususu, bu dönemde devleti oldukça meĢgul etmiĢtir. Bir yandan alınan güvenlik önlemleri ile bu ahalinin tuzlalara zarar vermesi engellenmeye çalıĢılmıĢ, diğer yandan ahalinin bölgeden uzaklaĢtırılması suretiyle güvenlik sorununun kalıcı biçimde çözülmesi planlanmıĢtır. Ancak gerek kaza müdürü ve tuzla memurları gibi yerel yöneticilerin duyarsız davranıĢları, gerekse merkezi hükümetle yapılan yazıĢmaların zaman alması nedeniyle sorun bir türlü ortadan kaldırılamamıĢtır. Aynı dönemde Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik Ģartların da bu sorunun çözümsüz kalmasında etkili olduğu muhakkaktır. Bu dönemde Osmanlı Devleti’nde mali buhran had safhaya çıkmıĢ, Sultan Abdülaziz tarafından sadrazamlık makamına getirilmiĢ olan ve Fuat PaĢa tarafından bütçeye yeni gelir kaynakları bulunması için çalıĢmalar baĢlatılmıĢtır. Fuat PaĢa diğer memleketlerde tuz üzerinden yüksek vergiler alınmakta olduğuna iĢaret ederek, devletin mirî mülkü olan tuzlalardan önemli gelirler sağlanabileceği görüĢündeydi. (KARAL, 1977:227,228) Bu gelirleri artırma düĢüncesi tuzlalardan kaçağı önlemek amacıyla yeni tedbirler alınmasını gerekli kılarken, devletin içinde bulunduğu mali sıkıntılar da alınacak önlemlerin en az masrafla yerine getirilmesini gerektiriyordu.

Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye, rüsumat emaneti idaresinden kendisine gönderilen bir tezkire üzerine Kars sancağı kaymakamlığına bir irâde göndererek Ġran ve Rusya tuzunun Osmanlı topraklarına girmesini önlemek için Kars’dan Hakkari hududunun sonuna kadar daha önceden oluĢturulması kararlaĢtırılan kordonun aktif hale getirilmesi için derhal harekete geçilmesini emretmiĢtir. Ayrıca ecnebi tuzunun gelme vakti olan bahar aylarının yaklaĢması sebebiyle gerekli tedbirlerin alınması hususunda bölgedeki dördüncü ordu müĢirliğine durumun bildirilerek gereğinin yapılması istenmiĢtir (19 Zilkade 1281/15 Nisan 1866) (BOA, MVL, Dosya No: 693/50).

Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan tuzlalar Osmanlı-Rus iliĢkileri üzerinde de etkili olmuĢtur. XIX. Yüzyılın ilk yarısında özellikle kuzey-batı Kafkaslarda tuza duyulan ihtiyacın artması sonucunda Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir nüfuz mücadelesi ortaya çıkmıĢtır.

Osmanlı Devleti ihtiyaç duyulan tuzun eksikliğinin giderilmesi yolunda tedbir alırken Rusya ticari faaliyet adı altında bölgede etkili olmayı amaçlamıĢtır. Osmanlı Devleti’nin 1829 Edirne AntlaĢması ile bölgeden tamamen çekilmesi ile tuz Rusya ile yöre halkı arasında mücadeleye konu olmaya devam etmiĢtir (AYDIN, 2005:60). Muhtemeldir ki bu adım ile Kafkasya’nın kuzeyini ele geçirmeyi baĢaran Rusya’nın yeni hedefi Kafkasya’nın güneyindeki Kars, Ardahan, Batum bölgesi olmuĢtur.

7