Landschapsbeheer Groningen seizoensmagazine #1 februari 2019

l a i c e p s s g n i z e i k Ver

2 4 6/7 8/9 10

Gedeputeerde Henk Staghouwer Lijsttrekkers over landschap De eindeloze horizon De streek: Gorecht Gorecht vervolg

11 12 14 15 16

Flora en Fauna: de klimop Werken aan biodiversiteit Wandeling Glimmen en Noordlaren Landschapsbrigade Muziektempel Leens

#1 Nieuwsbrief februari 2019

Gedeputeerde Henk Staghouwer over

De kwaliteit van het landschap Zes jaar heeft Henk Staghouwer inmiddels het Groningse landschap als gedeputeerde onder zijn hoede. Als de verkiezingsuitslag het toestaat, gaat hij graag nog vier jaar door.

Zorg voor het landschap is wat hem betreft het koesteren van de kwaliteiten zonder een stop te zetten op ontwikkelingen. De combinatie in functies en nieuwe coalities die hij ziet ontstaan, stemmen hem optimistisch over de kansen om dat op een goede manier voor elkaar te krijgen.

Het landschap heeft altijd al zijn persoonlijke aandacht gehad. “Het is de optelsom van wat er in de loop van decennia is gebouwd en gebeurd.” Als hij terugkijkt op de laatste zes jaar, waren de Inspiratiedag voor het landschap in 2013 en het daaruit voortkomende tekenen van het Landschapsconvenant, twee jaar later sleutelmomenten.

“Dat zo veel partijen zich uitspraken voor het landschap en de betrokkenheid op die dag, dat staat nog steeds op mijn netvlies. Er werd ook een duidelijke oproep gedaan aan de overheid. Dat sprak mij aan vanuit het idee dat wij hoeder zijn van het landschap.”

Kringlooplandbouw Landschap was de afgelopen vier jaar een belangrijk thema voor de coalitie in het provinciehuis, niet in de laatste plaats door toedoen van Staghouwer. Hij ziet de resultaten van de aandacht voor de kwaliteit van het landschap vorm krijgen. Nieuwe combinaties zijn daarin een rode draad.

Hij denkt dan onder meer aan het samenbrengen van natuurinrichting en de waterbergingsopgave die voortkomt uit de klimaatverandering, waaraan in het Westerkwartier wordt gewerkt. Ook natuur en landbouw weten elkaar volgens hem steeds beter te vinden. Kringlooplandbouw

Voorwoord De provinciale verkiezingen staan weer voor de deur. In deze nieuwsbrief besteden we hier aandacht aan omdat het provinciaal bestuur verantwoordelijkheid draagt voor het landschap. Een stevig landschapsbeleid is van belang.

Zeker in deze tijd waarin grootse ontwikkelingen en nieuwe opgaven neerdalen in ons landschap. Het is ook nodig voor het behoud van de karakteristieke landschapselementen en identiteit van het landschap. Een mooi landschap heeft veel te bieden, zoals een aantrekkelijke woonomgeving, mooi vestigingsklimaat en veel biodiversiteit. Dus prettig wonen, werken en buiten genieten.

Een van de opgaven is het behoud en vooral ook herstel van de biodiversiteit in ons (cultuur)landschap. Landschapselementen zoals houtsingels, oevers van maren en sloten, erfbeplantingen, bosjes en bermen bieden kansen voor een groen netwerk dat ruimte biedt aan veel planten- en diersoorten. Landschapsbeheer werkt samen met vele eigenaren en samenwerkingspartners aan uit-

2

breiding van dit netwerk. Realiseren van de verbindingen, zodat er uitwisseling van populaties mogelijk is. Een mooi voorbeeld hiervan is het project voor de ringslang.

Goed beheren van het groene netwerk en de landschapselementen is noodzakelijk voor de instandhouding en behoud van veel biodiversiteit. Voor het periodieke beheer is nog steeds onvoldoende financiering. Hier ligt een mooie uitdaging voor het nieuwe college om dit te stimuleren. Alle politieke partijen gaan voor een mooi landschap, zoals in deze nieuwsbrief kort weergegeven. Ik ben benieuwd of ze tijdens het groene verkiezingsdebat op 14 maart boter bij de vis doen.

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

“Het goed inpassen van de energietransitie is een stevige uitdaging”

is daarvan een goed voorbeeld. “Het gaat om het versterken van de biodiversiteit, maar wel zo dat het ook een goed businessmodel oplevert voor de boer.”

Landschapsbeheer Landschapsbeheer Groningen heeft, wat Staghouwer betreft een stevige rol gepakt in de zorg om het landschap. Hij kijkt met plezier terug op de samenwerking. “Projecten als 'Gebiedsaanpak Landschap Gorecht' (houtsingelbeheer, red.) vind ik heel positief. Wij steken er een beetje geld in en het loopt. Hetzelfde geldt voor de begraafplaatsen van Kerken in het Groen. Landschapsbeheer weet vrijwilligers te motiveren om aan het werk te gaan. Dat is mooi om te zien.” Ook het herstel van de boerenerven met hun slingertuinen, waarvoor Landschapsbeheer samenwerkt met mensen van de provincie, blijft volgens Staghouwer belangrijk. Het zijn onder andere deze projecten die hij laat zien als hij, zoals onlangs, een internationaal gezelschap op bezoek heeft, en waarop dit bezoek enthousiast reageert.

Menselijke maat Staghouwer zou graag de komende vier jaar nog meer coalities in en voor het landschap tot stand zien komen en als het even kan, wil hij daarbij als gedeputeerde betrokken blijven.

De belangrijkste opgave voor na de provinciale verkiezingen is wat hem betreft het goed in passen van de energietransitie in het landschap. “Dat wordt een fikse zoektocht. Belangrijk is dat partijen zich daarbij niet te krampachtig of angstig opstellen. Als we de kernkwaliteiten in de gaten houden, zoals de coulissen in het Westerkwartier en de weidsheid in het Hogeland, dan kun je goede afwegingen maken.”

De menselijke maat is in die afwegingen voor Staghouwer altijd een belangrijk uitgangspunt. “Oplossingen moeten breed gedragen zijn. De landelijke klimaatambities voor 2030 en 2050 ondersteun ik. Maar we moeten in gesprek met bewoners kijken hoe we die realiseren. Kunnen de veengebieden een andere functie krijgen? Kunnen we in ons landschap meer bomen kwijt?

Die discussies moeten we houden.”

GROENSTE POLITICUS Henk Staghouwer was afgelopen winter genomineerd voor de titel Groenste politicus van het jaar die Natuurmonument toekent aan de politicus die het meeste heeft gedaan voor natuur en landschap. Staghouwer dankt zijn nominatie onder meer aan zijn inzet voor de Green Deal Natuurinclusieve Landbouw en zijn vernieuwende bijdrage aan de landelijke discussie over nieuwe verdienmodellen die een transitie in de landbouw mogelijk maken. Ook de aanpak van het EemsDollardestuarium en de ideeënbank voor burgers speelden mee. Staghouwer zag de nominatie niet zo zeer als een persoonlijke verdienste, maar als een teken van waardering voor de provinciale organisatie als geheel.

3

9 1 0 2 t r a a m n e g n i z e i k r e v n e t a t s e l a i c Provin Groen verkiezingsdebat Welke plannen hebben de politieke partijen voor het landschap? Wat zijn hun ideeĂŤn over duurzaamheid, energietransitie en natuur? Voor iedereen die tijdens de provinciale statenverkiezingen op 20 maart (ook) een groene stem wil uitbrengen, organiseren de groene organisaties gezamenlijk weer een verkiezingsdebat. Wij vroegen de lijsttrekkers van de partijen die nu in de staten zijn vertegenwoordigd om - als voorproefje - te vertellen wat zij belangrijk vinden voor het landschap.

Echte aandacht "We blijven knokken voor meer en echte aandacht voor natuur, milieu en een leefbare omgeving. We willen een landschap dat niet wordt geplunderd en vervuild. Een regio die voorop gaat in de strijd tegen klimaatverandering, rekening houdend met de landschappelijke waarden van onze provincie en bescherming van ons werelderfgoed Waddenzee."

SP - Eelco Eikenaar

Uniek en bijzonder De PvdA is trots op het Groninger landschap, onze natuur en ons cultuurhistorisch erfgoed. Ze maken Groningen uniek en bijzonder.

Daarom willen wij de Groninger natuur beschermen en waar mogelijk uitbreiden. Gezonde lucht, water en bodem zijn immers cruciaal voor de biodiversiteit en de leefomgeving van mens en dier.

PvdA - Tjeerd van Dekken

Balans economie en ecologie Het mooie van het Groninger landschap is de veelzijdigheid ervan. Het behoud en verder ontwikkelen van de biodiversiteit is daarbij van belang. Tegelijkertijd biedt het landschap mogelijkheden voor recreatie en toerisme, denk aan het werelderfgoed Waddengebied, maar ook de talrijke fiets-, vaar- en wandelroutes. De mogelijkheden daarvan willen we verder ontwikkelen. Evenals natuurinclusieve landbouw. Economie en ecologie in balans: een uitdaging die in Groningen waarheid wordt.

CDA - Patrick Brouns

Behoud unieke landschappen D66 zet zich in voor behoud van de unieke Groninger landschappen, van de houtsingels in het Westerkwartier en de waterlopen in Middag-Humsterland, tot aan de weidsheid van het Oldambt en de wierden van het Hogeland. Groningen is prachtig en mede dankzij het landschap voelen we ons hier thuis.

D66 - Fleur Gräper - van Koolwijk

4

Gevoel van thuis zijn De directe omgeving is voor ieder mens belangrijk.

Welzijn, tevredenheid en je verbonden voelen met je omgeving geven een gevoel van ‘thuis zijn’ én trots!

In onze provincie is het landschap veelzijdig en in heel goede staat. Je ziet onze cultuur erin. De vrijwilligers, de lijn met het onderwijs en de vele projecten van Landschapsbeheer Groningen: samen zorgen ze voor de basis van dat fijne Groninger gevoel van thuis zijn.

VVD - Mirjam Wulfse

Belangrijke rol voor agrariërs Groninger Belang hecht grote waarde aan het cultureel erfgoed van onze mooie provincie. Ons landschap is uniek, met zijn polders, borgen, kerken, de veenkoloniën of bijvoorbeeld het unieke Middag-Humsterland. Wij willen dit landschap beschermen en meer aandacht geven. Een groot deel van ons landschap wordt gevormd door grond voor landbouw en veeteelt. Wij zien daarom ook voor agrarisch ondernemers een belangrijke rol weggelegd in natuurbeheer en -behoud.

Groninger Belang - Bram Schmaal

Ons thuis!

Wij kunnen niet zonder groen: we leven ervan, recreëren erin en ademen de zuurstof. Daarom moeten we onze natuur niet alleen koesteren, maar ook vermeerderen en investeren in biodiversiteit. We moeten landschapskenmerken versterken, combineren met hedendaags gebruik zoals fietspaden, duurzame energie en educatie zodat we ons thuis voelen in onze natuur!

Groen Links - Nienke Homan

Betere bescherming tegen verarming Het Groninger landschap verarmt en moet beter beschermd worden. Niet alleen natuurgebieden maar álle landschapselementen kunnen bijdragen aan herstel van de soortenrijkdom en een leefbare aarde. De Partij voor de Dieren pleit voor behoud en aanleg van bos, singels, houtwallen en sloten. Kruidenrijke graslanden moeten weer de norm worden.

Partij voor de Dieren - Ankie Voerman

Open landschap behouden De Partij voor het Noorden is trots op het landschap van Groningen. Onze provincie heeft een mooi open landschap van de veenkoloniale gebieden tot de dijk en de Wadden daarachter.

Wij willen behoud van biodiversiteit. Wij zijn voorstander van inzaairanden langs de akkers en wegen om een aantrekkelijke biotoop te bieden aan insecten en vogels.

Partij voor het Noorden - Dries Zwart

Trots op Groningen De PVV is trots op wat Groningen te bieden heeft en waarvoor bezoekers graag naar onze provincie komen. De karakteristieke landschappen, de Wadden en de kenmerkende boerderijen. Het provinciebestuur van Groningen zet zwaar in op windmolens. Het tegengaan van het ruïneren van het Groninger landschap met windmolens en zonneparken heeft voor ons de hoogste prioriteit.

PVV - Ton van Kesteren

Voor de ideeën van de Christen Unie verwijzen we graag naar het uitgebreide interview met lijsttrekker en gedeputeerde Henk Staghouwer op pagina 2 en 3 van deze nieuwsbrief..

Het groene verkiezingsdebat is op 14 maart in de Remonstrantse kerk aan de Coehoornsingel in Groningen. De kerk biedt ruimte voor circa honderd toehoorders. Wilt u erbij zijn, meldt u dan snel aan op de website van de Natuur- en Milieufederatie Groningen (www. nmfgroningen.nl).

5

De eindeloze horizon van Oldambt KOMT STEEDS BETER IN ZICHT Ze zeggen dat de graan- en koolzaadvelden er zo lang zijn dat je in de lengte van de akkers de kromming van de aarde kunt zien. Het Oldambt is het land van de eindeloze horizon. Die weidsheid bestaat bij de gratie van contrast. Groene lijnen van wegen en langgerekte dijkdorpen geven het landschap zijn diepte. Net als de erven die voor zichtlijnen zorgen waardoor je nog verder lijkt te kunnen kijken. Het zijn bijzondere karakteristieken, die echter onder druk staan. Samen met de Stichting Landschap Oldambt, Staatsbosbeheer en de gemeenten Oldambt en Delfzijl werkt Landschapsbeheer aan terugbrengen van de contrasten.

Het project ‘Een eindeloze horizon, herstel van Oldambtster weidsheid’ kreeg in 2016 groen licht van het Waddenfonds en de provincie. Maar daarmee kon de schop nog niet onmiddellijk in de grond. Om de contrasten te versterken, is het niet alleen nodig om groene linten en erven te versterken, maar ook om doorzichten te creëren. Dit vraagt grote nauwkeurigheid, want het gaat, hoe gek dat misschien ook klinkt in dit weidse landschap, om nuances en details. Juist kleine oude landschapselementen kunnen de weidsheid benadrukken, terwijl nieuwe landschapselementen het karakteristieke beeld kunnen verstoren. Daarom is het hele gebied tijdens een schetsschuit in kaart gebracht, waarbij is gekeken waar herstel mogelijk en nodig was.

Beleefbaarheid Uit de schetsschuit kwam een aantal uitgangspunten. Die vormen de basis voor de uitvoeringsplannen, waarmee het Oldambt nu stapsgewijs zijn weidsheid terugkrijgt. In 2017 is de Ulsderkolk hersteld. Deze kolk herinnert aan een oude dijkdoorbraak. De kolk is vrijgemaakt. Dit is goed voor de biodiversiteit en het zorgt ervoor dat de geschiedenis van het gebied beter beleefbaar is. Ook in het Bos op Houwingaham is gewerkt. Hier lag het accent op herstel van de zichtlijnen. Het bos is uitgedund en er is ruimte gemaakt voor bloeiende bosranden.

Daarmee gaat het bos geleidelijker op in het landschap. Bovendien wordt het gevarieerder en daarmee aantrekkelijker voor veel dieren.

6

"Bosranden worden aantrekkelijker voor veel dieren."

In de eerste helft van 2018 is het dorpsbos in Woldendorp versterkt. Daarnaast zijn de bosschages en wegbeplantingen in het lintdorp Drieborg aangepakt. Zo vormt het groen in het dorp wederom een mooi contrast met het weidse achterland. Ook zijn zeven erven in Delfzijl opgeknapt. In Oldambt worden nu eveneens zeven erven hersteld waar, net als in Delfzijl onder meer oude boomgaarden en singels worden hersteld en broedgelegenheid voor vogels wordt gecreĂŤerd met een vogel- of uilenkast. Het herstel van het bos bij de begraafplaats van Finsterwolde staat nog op de agenda.

Beleving Alle uitvoeringsplannen worden steeds getoetst aan de visie die tijdens de schetsschuit is vastgelegd. Bewoners worden bij het project betrokken tijdens informatieavonden, waarin uitleg wordt gegeven over het doel van de werkzaamheden en wat zij opleveren voor het landschap, de biodiversiteit en de beleving. Goede communicatie met bewoners en betrokkenen is volgens projectleider

Bert Kruidhof van Landschapsbeheer Groningen onder meer nodig omdat op sommige locaties vanwege de veiligheid veel zieke essen moeten worden gekapt. Dat komt rigoureus over en kan vragen oproepen. Het zorgt er echter wel voor dat een bos weer gezond kan worden.

De zieke essen worden vervangen door verschillende inheemse boomsoorten om kaalslag door toekomstige boomziekten te voorkomen.

Terwijl Landschapsbeheer Groningen het groenwerk uitvoert, ontwikkelt de Stichting Landschap Oldambt twee fiets- en wandelroutes en een app om het landschap voor bewoners en bezoekers toegankelijker en nog beleefbaarder te maken. Ook komen er twee informatiepunten, waar bezoekers in beeld en digitaal meer over het weidse Oldambster landschap te weten kunnen komen. Voor wie nog meer honger heeft naar verhalen over het gebied, organiseert de stichting landschapsexcursies onder leiding van een landschapsexpert.

7

Het gevarieerde landschap van het Gorecht De provincie Groningen benoemt zeven regio's, elk met zijn eigen kenmerkende landschap en kernkwaliteiten. Wij belichten elk kwartaal een van die regio's.

Het deelgebied Gorecht bestaat uit het hooggelegen Go en het laaggelegen Wold. Het Go is het kleinschalig, besloten landschap gelegen op een uitloper van de Hondsrug. De Hondsrug is een keileemrug ontstaan tijdens het Saalien, de voorlaatste ijstijd. Deze rug is vanaf de steentijd onafgebroken bewoond geweest.

Kenmerkend voor het Go zijn de esdorpenstructuur, houtwallen en buitenplaatsen.

Grenzend aan het Go ligt het Wold, een open beekdalenlandschap met aansluitend veengebieden. In de 13de eeuw begon de ontginning van het veengebied ten oosten van de Hunze. Op de relatief droge zandkoppen en -ruggen ontstonden nederzettingen, zoals Kropswolde en Wolfsbarge. De turf werd via de Hunze afgevoerd naar de stad Groningen. De turfwinning liep door tot in de 20ste eeuw.

Petgaten en veenborgen herinneren aan deze tijd.

GORECHT

8

Landschapsgeschiedenis Groningen en de andere Hondsrugnederzettingen ontstonden tijdens de Romeinse tijd. De vroege landbouwers bedreven akkerbouw op kleine huisakkers op de hogere gronden en veeteelt in de beekdalen. De boerderijen lagen op de anken van de Hondsrug, grenzend aan het beekdal. De oudste essen grensden aan de kleine huisakkers. De latere ontginningen lagen verder van de dorpen af. De ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap is nog altijd goed zichtbaar in dit gebied.

Om de slechte hygiĂŤne in de stad te ontvluchten, lieten veel rijke burgers in de 19de eeuw langs de Hereweg prachtige buitenplaatsen met parkachtige tuinen aanleggen. Vanaf de 18de eeuw drukten rijke burgers uit Groningen ook een stempel op de veen-

gebieden van het Wold. De veenborgen Langwyck en Vaartwijk zijn de erfenis van deze particuliere ontginners. Naast de borgen heeft de lange periode van verveningen ook petgaten, veendijkjes en het Paterswoldse meer achtergelaten in het landschap.

De veendijkjes werden aangelegd als bescherming tegen het zure veenwater van de nog onontgonnen veengebieden. Het Gorecht bestaat uit twee volledig verschillende landschappen waartussen een waardevolle wisselwerking plaatsvond. De overblijfselen zien we nog altijd terug in het landschap en het is van belang dat we zorgvuldig omgaan met dit waardevolle verleden.

9

Een lange geschiedenis van projecten…

Sinds de oprichting van Landschapsbeheer Groningen in 1983 werken we jaarlijks in het Gorecht aan het beheer, behoud en herstel van de kenmerkende landschapselementen zoals houtwallen, meidoornhagen en pingoruïnes.

In 2016 is het pilotproject ‘Gebiedsaanpak Landschap Gorecht’ van start gegaan. In dit pilotproject zorgen werkzoekenden, professionals, vrijwilligers en bewoners voor het periodieke beheer van de houtwallen, meidoornhagen en poelen in het Gorecht. Dit project was na één jaar al een groot succes, waarbij de medewerking van de grondeigenaren groot is. Naast Gebiedsaanpak Landschap Gorecht is een nieuw project voor de aanleg en herstel van houtwallen en hagen opgestart: Herstel Houtwallen en Hagen Haren.

Het project ‘Herstel Houtwallen en Hagen Haren’ werkt aan herstel en nieuwe aanleg van karakteristieke landschapselementen in het gebied. Hagen en houtwallen maken het Gorecht niet alleen aantrekkelijk voor mensen, ook veel dieren genieten van de voedselrijkdom en beschutting die de landschapselementen bieden. Vooral vogels maken graag gebruik van de bes- en insectenrijke struiken. Herstel van bestaande elementen is samen met de eigenaar goed te organiseren. Voor nieuwe aanplant onderzoeken Landschapsbeheer en de nieuwe gemeente Groningen of een aangedragen locatie geschikt is. Hiervoor kijken we op historische kaarten die te vinden zijn op www.topotijdreis.nl, wanneer er geen beplanting te zien is, bepalen we waar aanleg landschappelijk past.

Mitwaarken aan ain schier Gorecht Hoewel wij al jaren in het Gorecht bezig zijn, waren wij benieuwd naar hoe bewoners van dit gebied naar het landschap kijken. Gerk Vellema en Bart Koops van Hogeschool Van Hall Larenstein hebben hun afstudeeronderzoek aan deze vraag gewijd. Zij vertellen over hun onderzoek.

“Landschapsbeheer Groningen vindt het belangrijk om de landschapselementen in het Gorecht in stand te houden en te beheren. Maar wat vinden de bewoners van het

10

Gorecht zelf van hun landschap en zouden zij ook betrokken willen zijn bij het beheer ervan? Dat zijn vragen waar wij het afgelopen half jaar mee bezig zijn geweest.

In straatinterviews hebben wij bewoners gevraagd hoe zij hun landschap beleven en wat zij vinden van het beheer.

Hieruit kwam naar voren dat bewoners het Gorecht als een bijzonder gebied zien en dat zij graag het gebied willen behouden zoals dat nu is. Over het algemeen beleven inwoners het landschap van het Gorecht als goed.

Zij geven het gemiddeld een 7,9! Met name de grote hoeveelheid aan groen en de afwisseling van het landschap worden als waardevol gezien. Ook kwam naar voren dat bewoners zich nogal eens zorgen maken over bijvoorbeeld de achteruitgang van de biodiversiteit. Hier liggen dan ook kansen voor het beheer.”

“Behalve naar de landschapsbeleving hebben wij ook gekeken naar hoe bewoners betrokken kunnen worden bij (beheer van) het landschap. Het eerste advies gaat over het opzetten van een interactieve kaart. Op deze kaart kunnen Landschapsbeheer Groningen en bewoners bijvoorbeeld informatie, verhalen, anekdotes, et cetera plaatsen over het landschap en de landschapselementen. Op deze manier wordt een kaart gemaakt door en voor bewoners.

Het andere advies gaat over het opzetten van een aantal interactieve sessies waarin plannen worden gemaakt voor het versterken of behouden van het landschap. Deze plannen moeten uitmonden in concrete projecten waarbij Landschapsbeheer Groningen een faciliterende rol speelt.

Dit kan Landschapsbeheer Groningen doen door het aanbieden van cursussen, het geven van advies over beheer, het organiseren van vrijwilligerswerk of het leveren van materiaal. Door bewoners te betrekken bij het landschap, wordt er gewerkt aan ‘eigenaarschap’ zodat bewoners het landschap als een ‘eigen achtertuin’ zien.”

Heb jij ook elementen die hersteld kunnen worden of de wens voor een nieuwe houtwal of meidoornhaag op je terrein, neem dan contact met ons op via a.chardon@landschapsbeheergroningen.nl!

Flora en fauna:

Hedera Helix Ik ben dol op klimmers. Denk daarbij aan clematis, kamperfoelie of bijvoorbeeld hop. De bekendste is denk ik wel de klimop of Hedera Helix. Door de onvoorspelbare en explosieve groei heeft hij echte voor- maar ook tegenstanders.

Door AndrĂŠ Eijkenaar Klimop heeft een eigen voedseltransport en onttrekt geen voeding aan zijn gastheer. Oudere exemplaren vertonen dikke kabels om de stam van de boom. Zo kan hij uiteindelijk tot in de toppen doordringen.

De bloeiwijze in het najaar is belangrijk voor insecten zoals bijen, zweefvliegen en vlinders. De bessen dienen weer als voedsel voor de lijsterachtigen. De klimop is bladhoudend en voorziet door zijn dichtheid veel dieren van een beschutte plek of broedplaats. Ook als winterroest voor ransuilen. Vogels als winterkoning en merels broeden graag tussen het bladerdek. Opvallend vaak vliegen nachtvlinders uit de klimop als ik daar in de buurt aan het werk ben.

De kritiek uit zich vaak in argumenten als verwurging of in de winter als extra belastend voor de boom. Een gezonde boom kan de klimop makkelijk hebben. Uiteindelijk zal de klimop de boom inkapselen maar daar gaan jaren aan vooraf. In bosverband wordt hij ook wel verjonger genoemd, een boom die instort geeft weer ruimte voor een nieuwe generatie.

De klimop kan vele gebreken van bomen verbloemen. Zelf heb ik eens meegemaakt dat een eik na velling zo rot bleek dat hij alleen overeind werd gehouden door de kabels van de klimop! Daar waar veiligheid in het geding is, betekent dit dus extra alert zijn maar in bosverband is het een enorm waardevol element. Zo beschermt hij beuken tegen zonnebrand van de bast.

Vaak worden de klimopkabels net boven de grond afgezaagd waardoor de klimop afsterft. Eeuwig zonde! Maak per situatie een beoordeling. Daar waar de natuurwaarde voorop staat en veiligheid minder belangrijk is, kan de klimop zich uitleven. Voorkom in andere gevallen met jaarlijks onderhoud dat de klimop zich door de hele kroon verspreidt. Elk jaar afzetten op een hoogte van ca. 4 meter zorgt ervoor dat de zeer welkome meerwaarde behouden blijft.

11

Betere biodiversiteit door bijen en broedhopen

Een grote soortenrijkdom is een goede graadmeter voor de kwaliteit van het landschap. Om de biodiversiteit te versterken adviseren en informeren wij terreineigenaren, bewoners en vrijwilligers. Met inrichtings- en beheerwerkzaamheden leveren we daarnaast een belangrijke bijdrage aan een rijke en gevarieerde ora en fauna.

Eind 2018 heeft provincie Groningen subsidie toegekend aan drie van onze nieuwe projecten voor versterking van de biodiversiteit in het landschap. Met deze provinciale bijdrage kunnen we ons inzetten voor wilde bijen en de ringslang. Aan de bijenprojecten draagt ook de Nationale Postcodeloterij bij, vanuit het project Nederland Zoemt.

In het project 'Groningen Zoemt' leggen we 12 nieuwe plekken aan waar bijen zich thuis voelen. Ook organiseren we twee praktijkmiddagen voor bijvriendelijk beheer. Om lokale betrokkenheid te vergroten vragen wij de bewoners mee te denken en mee te helpen met het inrichten van de bijenplekken.

In het tweede project voert Landschapsbeheer Groningen maatregelen uit om de populaties en verspreiding van de schorzijdebij en schorviltbij te stimuleren. Deze twee buitendijkse bijzondere soorten komen uitsluitend voor in een smalle strook langs de kusten van enkele Noord-Europese landen. Er is weinig bekend over de schorzijdebij en schorviltbij in Groningen, daarom inventariseren we eerst de kansrijke leefmilieus en het huidige voorkomen van deze bijen.

In het derde project leggen we geschikte leefomgevingen aan voor de ringslang, een kwetsbare Rode Lijstsoort. De ringslang komt voor in Noord-Drenthe op kleine afstand van Groningen. Ons doel is de juiste voorwaarden te scheppen, zodat de ringslang de oversteek naar onze provincie kan maken. In tegenstelling tot wat mensen vaak denken is de ringslang ongevaarlijk. Hij bijt zelden en is niet giftig.

Als de ringslang vervelt, kleuren zijn ogen opvallend blauw.

12

Agenda 15/16 MAART

Slingertuinen gezocht Ben je eigenaar van een monumentale slingertuin die zijn glorie door de tijd is kwijtgeraakt? Dan is deelname aan het project ‘Herstel Slingertuinen’ voor jou wellicht interessant. Slingertuinen zijn tussen 1850 en 1920 aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Ze zijn onder meer herkenbaar aan de slingerende paden waaraan ze hun naam danken.

Op 15 en 16 maart is het weer NLdoet: het weekend waarin heel Nederland samen vrijwilligersklussen doet. In Groningen kun je op diverse locaties aan de slag voor het landschap. Kijk op www.nldoet.nl voor een locatie bij jou in de buurt.

Samen met de provincie werkt Landschapsbeheer Groningen aan het behoud van de karakteristieke tuinen. Voor particuliere eigenaren is herstel vaak te duur. Deelname aan het herstelproject maakt dit veelal wel mogelijk. Je kunt dan namelijk tot 60% subsidie op de werkzaamheden krijgen. Op onze website vind je alles over de mogelijkheden en voorwaarden.

BASISCURSUS

Fruitbomen snoeien Fruitbomen en hoogstamboomgaarden horen in het Groningse landschap.

Het zijn prachtige elementen. Denk aan de sfeervolle boerenboomgaarden of een bloeiende solitaire vruchtboom. De diversiteit aan fruitrassen is groot, een aantal is streekgebonden. Goed onderhoud is belangrijk om dit erfgoed te behouden. Bovendien zorgt het voor een betere opbrengst.

Daar doe je niet alleen jezelf een plezier mee, maar ook veel insecten, vogels en kleine zoogdieren. Je helpt dus ook de biodiversiteit.

Dit voorjaar organiseert Landschapsbeheer Groningen weer een basiscursus snoeien van fruitbomen voor eigenaren, vrijwilligers en andere belangstellenden. Je leert hoe verschillende soorten vruchtbomen zijn opgebouwd en je maakt zich de basisvaardigheden van het veilig onderhoud eigen. De cursus bestaat uit twee praktijkdagen, waarvan de eerste begint met een korte theoretische introductie. De kosten bedragen €100,- (inclusief digitale cursusmap en het mooie naslagwerk ‘Hoogstamfruit’).

De cursusdagen zijn op 23 en 30 maart. Informatie over de locatie vind je op onze website.

Daar kun je je ook aanmelden.

Wil je je in het kader van NLdoet inzetten voor de bij? Dat kan. Net als vorig jaar combineert Nederland Zoemt de bijenwerkdag met de vrijwilligersactiviteiten van NLdoet. Op www.nederlandzoemt.nl vind je alle klussen waarmee je de bij kunt helpen.

Woensdag

20 MAART

Verkiezingen

Woensdag 20 maart mag je je stem uitbrengen tijdens de provinciale statenverkiezingen.

Wil je je stem inzetten voor het landschap kom dan naar het Groene verkiezingsdebat om je te informeren over de groene ideeën en plannen van de partijen. Het debat is op 14 maart in de Remonstrantse kerk aan de Coehoornsingel in Groningen. Aanmelden kan via www.nmfgroningen.nl.

13

Wandeling rond

Glimmen en Noordlaren De route leidt je door het afwisselende landschap van het Gorecht. Onderweg passeer je de Rijksstraatweg, de Oostpolder, maar ook het bosrijke zandgebied van Glimmen.

De route kan ook als twee wandelingen worden gelopen.

Je begint in Harendermolen. De molen waaraan het gehucht zijn naam dankt, is verdwenen. De sarrieshut, de woning van de ambtenaar die belast was met het innen van de belasting op het graan, staat er nog wel. Vanaf eind 19de eeuw tot vlak voor de Tweede Wereldoorlog had Harendermolen een tramverbinding met Groningen en was het een geliefd ontspanningsoord voor Stadjers. De renbaan uit 1903 herinnert aan deze tijd.

Grote veen Het Grote -ook wel Groote - Veen is een moerasachtig terrein met een ronde vorm. Dit zou erop kunnen duiden dat het zijn oorsprong heeft in een pingoruïne, maar zeker is dit niet. Het Grote Veen maakt deel uit van de Appèlbergen, een bijzonder gebied waar de geschiedenis van het landschap nog goed is terug te vinden. Dat geldt voor de natte elementen, maar bijvoorbeeld ook voor de karrensporen die teruggaan tot de middeleeuwen.

Na de beslotenheid van de Appèlbergen gaat de wandeling verder door het open poldergebied naar het Zuidlaardermeer. Een paradijs voor vogelliefhebbers. De ondergelopen graslanden worden gebruikt door soorten als geoorde fuut, witwangsternen, kemphanen en veel eendensoorten. Ook de zeearend kan er worden gespot.

De terugweg naar Harendermolen is niet minder gevarieerd. Bos en het open landschap van het beekdal van de Drentse Aa wisselen elkaar af. Het laatste stukje gaat door het Quintusbos, dat bij het Huis te Glimmen behoort. Een eind met grandeur van een prachtige route.

14

Leo de Vries over de landschapsbrigade in het Gorecht Toen hij drie jaar geleden stopte met werken, wilde Leo de Vries wel actief blijven. Het liefst in de buitenlucht. “Landschapsbeheer Groningen was de eerste organisatie die ik benaderde en die wilde mij graag hebben”, lacht hij. Zijn eerste klus was het knotten van wilgen.

Maar dat kan alleen in het knotseizoen. De landschapsbrigade is het hele jaar actief. Voor De Vries een goede reden om ‘ja’ te zeggen toen Landschapsbeheer hem daarvoor vroeg.

In de zomer en het najaar inventariseren de vier leden van de landschapsbrigade in het Gorecht natte landschapselementen. Uitgangspunt is een oude rapportage uit 1999. “De een heeft verstand van planten, de ander van vogels, weer een ander van de bodem. Zo hebben we met z’n vieren voldoende kennis om een goed beeld te geven. En het leuke is dat je zo ook heel veel leert van elkaar.”

Beter dan een fitnesscentrum

Afgelopen zomer bracht de brigade ongeveer de helft van alle natte elementen in kaart.

Komende zomer staat de tweede helft op de planning. Landschapsbeheer heeft de brigade ook gevraagd een aantal elementen langere tijd te volgen. De Vries voldoet graag aan het verzoek.

In de wintermaanden gaat de brigade namelijk aan de slag met de bevindingen uit de zomer.

Landschapsbeheer bepaalt op basis van de monitoring en in overleg met de eigenaren wat er moet gebeuren. “Meestal halen we bomen weg om ervoor te zorgen dat er meer licht in de poel komt. Daarnaast maken we de poel schoon en halen we de oeverbegroeiing weg. Van de bomen en de begroeiing maken we broedhopen voor slangen en warme plekken voor kikkers en salamanders. Dan is het natuurlijk leuk om te kijken of dat resultaat oplevert.”

Hoewel alle bomen onder leiding van voorman Evert Dijk van Landschapsbeheer met de hand worden gezaagd, vindt Leo de Vries het werk niet zwaar. “Het is goed fysiek werk, beter dan een fitnesscentrum. En het is gewoon heel gezellig. We zijn bijna allemaal gestopt met werken, niemand hoeft zich meer te bewijzen. Elkaar helpen gaat automatisch. Niemand vindt het ook vervelend om in de regen te werken. Het gaat allemaal heel ontspannen.”

15

Leefbaarheidsprogramma’s Kansrijk Groningen Binnen Kansrijk Groningen werken overheden en organisaties via diverse programma’s aan de leefbaarheid in Groningen. Rijk, provincie en de voormalige gemeenten Eemsmond, Ten Boer, Delfzijl, De Marne, Bedum, Winsum, Appingedam, Slochteren en Loppersum hebben afspraken gemaakt met NAM over geld voor leefbaarheid. De regie op deze leefbaarheidsprogramma’s is in handen van de Nationaal Coördinator Groningen. Landschapsbeheer Groninger voert het onderdeel Dorpsvisies en Landschap uit. U leest hier over de projecten.

Project Muziektempel Leens Leens gaat deze zomer genieten van muziek uit de tempel Wie de gulle gever was, is nooit bekend geworden. De persoon die Leens in 1938 zijn muziektempel aan de Jan Zijlmasingel schonk, wenste absoluut onbekend te blijven. Het enige wat we weten is dat hij via de toenmalige notaris mr. A.H. Ages burgemeester en wethouders het voorstel deed voor zijn rekening ‘een behoorlijke muziektent’ te bouwen. En die kwam er.

Het markante punt in het dorp leverde de bewoners de laatste jaren niet meer op waarvoor het ooit bedoeld was. Het terrein was vaak te zompig om er een muziekfeestje te vieren. Al eerder probeerden zij hier iets aan te doen, maar dat initiatief strandde. Drie jaar geleden was de muziektempel het toneel van het driejaarlijkse Ede Staalevenement. Het weer maakte het mogelijk rond de tempel een groot terras op te zetten. Het evenement was zo’n succes dat dit het verlangen om het terrein aan te pakken weer aanwakkerde.

Groen en functioneel Dit keer nam Dorpsbelangen het initiatief.

Het project kreeg zelfs prioriteit toen het als tweede eindigde in een enquête onder bewoners over wensen voor het dorp. Met geld van Kansrijk Groningen, de provincie Groningen en het project Werken aan de Dorpen, kon het terrein worden heringericht.

Jantje Koning, coördinator voor dit project bij Dorpsbelangen, vroeg Johs van der Klei als projectleider. “We maakten een ontwerp met veel bestrating, waarmee we naar Elmar Schraa van Landschapsbeheer zijn gegaan. Hij vertelde dat de subsidie voorschreef dat we ook moesten vergroenen,” vertelt hij.

Omdat het dorp het terrein wilde gebruiken voor muziekevenementen, werd het zoeken naar een evenwicht tussen groen en functioneel. Die balans vond Van der Klei, dankzij zijn civiele achtergrond, door roosters onder de gazons aan te brengen. Daarnaast kreeg het hele terrein goede drainage. Daarmee werd het groen, maar ook geschikt voor een gezellig feest met foodtrucks en een bar. Rond het terrein zijn een beukenhaag en bomen aangeplant. “Het is mooier geworden dan het oorspronkelijke ontwerp met alleen maar bestrating en toch ook heel functioneel.”

“Van zeer positief tot laaiend enthousiast” Laaiend enthousiast Het project, is afgelopen december officieel afgerond. Er moeten nog wat perkjes worden ingezaaid en wat planten geplant, maar dan is het helemaal klaar voor een feestelijke opening met de gedeputeerde en vertegenwoordiging van de gemeente Het Hogeland.

“De reacties zijn van zeer positief tot laaiend enthousiast,” vertelt Van der Klei. En hoewel het in de ontwerpfase van hem allemaal wat sneller had gemogen, is ook hij blij met het resultaat. Hij hoopt dat dit ervoor zorgt dat de jongeren die vaak in de tempel ‘hangen’ er met respect mee om zullen gaan, zodat het dorp nog lang kan genieten van deze mooie plek voor muziek, ontmoeting en verbinding.

Colofon

Redactie

Vormgeving

Uitgegeven door:

Fotografie

Ontvang je de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan je gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.

Nieuwsbrief 26e jaargang nummer 1/2019 ISSN 1388-0861

Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: 050-534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar, André Eijkenaar, Anne Chardon, Rikus Hagenauw

Landschapsbeheer Groningen, met uitzondering van de foto's van de lijsttrekkers (foto's van de partijen), foto piano in het Gorecht (Henk de Haan), foto's Muziektempel Leens (Dorpsbelang Leens), Graanveld Oldambt (Jonathan Andrew).

Create ID - Sandra Jonge Poerink