#2
Nieuwsbrief juni 2017
Samen houden we het landschap mooi! 2 2 3 4 5
Werk in uitvoering Voorwoord Op stap Toukomst begint nou Dagvlinderstand
6 6 7 8
Werkgroep vleermuizen En ondertussen Alles op alles voor weidevogels Studenten onderzoeken boerenerven in Groningen
Werk in uitvoering
De buitendienst van Landschapsbeheer Groningen “Landschapsbeheer Groningen werkt aan een mooi en vitaal cultuurlandschap, in overleg en samenwerking met alle mogelijke organisaties en bewoners(groepen) in de provincie Groningen.” Dat is onze missie, maar wat betekent dat nu? En wat doen we concreet? Daarover willen we u graag meer vertellen in deze en volgende nieuwsbrieven. Een deel van de medewerkers werkt bij Landschapsbeheer Groningen in een traject voor arbeidsintegratie. Zo ook Michel die al ruim 15 jaar bij ons werkt. Michel: “Ik werkte bij de Sociale Werkvoorziening DSW (nu Iederz). Ik wilde verder en mocht stage lopen bij Landschapsbeheer. Nu heb ik een vast contract. Ik vind het fijn omdat je altijd buiten bent en overal in de provincie komt. Het is gezellig met mijn ploegmaten, ook al moet je hard werken. Het liefste sleep ik met takken en versnipper die. Maar eigenlijk vind ik alles wel leuk, ook al kom je soms bij het maaien wespennesten tegen, bah, maar ik werk dan gewoon door. Wel voorzichtig natuurlijk.”
We zijn in de eerste plaats een uitvoerder. We doen! Het meest herkenbare aspect daarvan is onze buitendienst, verdeeld over verschillende ploegen en actief in de hele provincie. Graag laten we u kennis maken met een van deze ploegen. Marcel Knol is meewerkend voorman. De vaste kern van zijn team bestaat uit Michel, Boele, Joran en Peter. De bezetting wisselt soms, want mens volgt werk; daar waar het druk is, gaan onze mensen heen. Ik spreek Marcel en Michel als ze in Ulrum aan de slag zijn met de aanleg van geveltuintjes. De rest van de ploeg is op een andere plek bezig met het herstellen van afrastering.
Voorwoord Voor u ligt het zomernummer van onze nieuwsbrief. Dit keer met de nodige aandacht voor flora en fauna in de provincie. Bloeiende planten en struiken kleuren momenteel ons landschap. Zo is hier en daar de Paarse Morgenster te vinden, bijvoorbeeld in wegbermen. Vorig jaar is de Paarse Morgenster als derde geëindigd in de verkiezing van de Soort van Groningen. Een kenmerkende soort dus in ons Groninger landschap. De Panhuysschool uit Leek heeft de Paarse Morgenster flink gepromoot. Op 21 juni gaan we met 32 kinderen van deze school op excursie in het landschap als dank voor hun inzet. Verder in deze nieuwsbrief een korte terugblik op het begin van het weidevogelseizoen. Dit voorjaar vond Bertjaap Darwinkel het eerste kievitsei in Groningen. Hij vertelt over zijn jarenlange inzet als vrijwillig weidevogelbeschermer.
2
Ook hij maakt zich zorgen over de achteruitgang van de weidevogelpopulatie. Deze zorg wordt gedeeld. Op initiatief van het Agrarisch Collectief West en Het Groninger Landschap is op 6 april het weidevogelconvenant ondertekend door twaalf organisaties. Een samenhangend pakket aan maatregelen en een betere samenwerking tussen partijen in de gebieden kunnen het tij nog keren voor onze weidevogels. Ondertussen zijn we druk aan het werk in het aardbevingsgebied. Negen dorpen uit de 1e tender beginnen goed op stoom te komen met de uitvoering en realisatie van de plannen. En intussen hebben zich 8 nieuwe dorpen gemeld met mooie ideeën. Ondanks alle problemen in het aardbevingsgebied blijven mensen zich inzetten voor een mooiere woonomgeving en werken daar enthousiast aan mee. En dat ondersteunen wij van harte. In deze nieuwsbrief komt Kruisweg aan de beurt. Fijne zomer en veel genot in ons kleurrijk landschap. Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen
Marcel legt uit: “Ons werk is heel veelzijdig. We werken op boerenerven, in parken, slingertuinen en op borgterreinen. In het snoeiseizoen, onderhouden we bomen, singels, hagen en houtwallen. We voeren ook werk uit voor bijvoorbeeld Het Groninger Landschap. Maar we werken ook in het ‘grijs’ als we niet aan de beplanting zelf bezig zijn, maar bijvoorbeeld afrastering herstellen of, zoals hier, geveltuintjes aanleggen. De zomer is voor ons vaak minder druk, terwijl we in najaar en winter juist handen tekort komen. Daarom hebben we afspraken gemaakt met aannemers en gemeenten. In de zomer gaan onze medewerkers voor hen aan de slag. Dan onderhouden ze bijvoorbeeld tuinen van woningcorporaties. In de winter komen medewerkers van die bedrijven ons ondersteunen. Dat werkt prima. Ik zelf ben ’s zomers veel op pad voor de Stichting Groninger Bomenwacht. We speuren in aangesloten gemeentes zieke iepen op en waar nodig saneren we die.”
Nederland zichtbaar wil maken in het hedendaagse landschap. In Ulrum werken ook bewoners volop mee. Landschapsbeheer Groningen legt de geveltuinen aan en levert de beplanting. De bewoners beplanten dan de tuintjes.
Samen met anderen Landschapsbeheer Groningen heeft zelf geen terreinen en werkt dus altijd in opdracht van anderen. In Ulrum is dat Terpen- en Wierdenland, een Waddenfondsproject dat de historie van het terpen- en wierdenland in Noord-
Zo ook de familie Hoeksema die in een van de oudste huisjes uit het dorp woont en ook een geveltuintje aanlegt: “We wonen hier nu een jaar en zagen onlangs foto’s van oud-Ulrum. Zo mooi, we vonden het jammer dat veel van die oude elementen nu weg zijn. Toen kwam dit project voorbij en waren we direct enthousiast. Wij waren een van de eersten en toen onze dorpsgenoten ons aan het werk zagen, werden ze enthousiast!” Marcel vult aan: “We leggen nu 12 geveltuintjes aan, maar mogelijk wordt het project verlengd en kunnen nog meer bewoners aansluiten. Dat geeft straks een heel mooi beeld in het dorp.”
17
Op Stap:
Routebureau Groningen ontsluit 300e route S
Kijk voor de volledige routebeschrijving op: http://www.landschapsbeheergroningen.nl/tips/ wandelen-tips/
Dit voorjaar heeft Routebureau Groningen de 300e wandelroute beschikbaar gemaakt via wandelen.groningen.nl. De 300e is de route ‘Ulrum-Houwerzijl-Niekerk’, een wandeling van zo’n 12,5 kilometer die door prachtige wierdedorpen en langs verschillende lagen in de tijd voert. De route start bij de gereformeerde kerk in het eeuwenoude wierdedorp Ulrum. In dit dorp vind je ook het Asingapark dat ooit is aangelegd op het terrein van de in 1810 verdwenen Asingaborg. Je kunt de vorm van de borg nog herkennen omdat die is gemarkeerd met een houten raamwerk. De route loopt verder richting het zuiden, langs een prachtig, authentiek trekpad met een monumentale rolpaal uit de negentiende eeuw. Rolpalen zorgden er vroeger voor dat trekschuiten gemakkelijker door de bocht konden varen. De boot bracht bijvoorbeeld de producten van vlas- en stro-papierfabriek ‘Ceres’ uit dit gebied naar de stad Groningen. Tegen het einde van de route wandel je langs boerderij De Hugt, voor filmliefhebbers misschien nog wel te herkennen als een van de locaties uit de film ‘De Poolse Bruid’.
(c) Op
d tMap an enStree
re ons-Sha e Comm Creativ utors, contrib
3
ense Alike Lic
Leefbaarheidsprogramma’s Kansrijk Groningen Binnen Kansrijk Groningen werken overheden en organisaties via diverse programma’s aan de leefbaarheid in Groningen. Rijk, provincie en de gemeenten Eemsmond, Ten Boer, Delfzijl, De Marne, Bedum, Winsum, Appingedam, Slochteren en Loppersum hebben afspraken gemaakt met NAM over geld voor leefbaarheid. De regie op deze leefbaarheidsprogramma’s is in handen van de Nationaal Coördinator Groningen. Landschapsbeheer Groninger voert binnen Kansrijk Groningen het leefbaarheidsprogramma Dorpsvisies en Landschap uit. U leest hier over de projecten.
Toukomst begunt nou, Kruisweg Na de sloop van een blok woningen in Kruisweg, een dorp met zo’n 375 inwoners, wist niemand goed wat er moest gebeuren met het braakliggend terrein dat overbleef aan de rand van het dorp. Dorpsbelangen Kruisweg zag kansen het dorp te verbeteren en meer te vergroenen. Al pratende met dorpsbewoners, groeide het enthousiasme. Ook bij woningstichting Wierden en Borgen, die het terrein beschikbaar stelde. Dat was het begin van ‘Toukomst begunt nou’. Anja Vink en Gert Werkman zijn twee van de vele betrokken vrijwilligers. Toen er meer plannen kwamen, parkeerplaatsen bij het dorpshuis, een mooie speelplek enzovoort, waren zij erbij. Anja: ”We wisten dat we dit niet alleen konden en professionele ondersteuning nodig hadden. Gelukkig wilde tuinarchitect Christian Kolk uit ons dorp meehelpen; hij maakt het ontwerp. We konden aan de slag!” Inmiddels zijn er zo’n 30 vrijwilligers betrokken.
Groots dromen Gert: “We spraken af om groots te dromen. Er moesten plannen komen. Daarna zouden we dan wel kijken wat haalbaar was. Op een informatieavond van Kansrijk Groningen troffen we Landschapsbeheer Groningen. Zij vertelden over de mogelijkheden binnen het project Dorpsvisies en Landschap en toen vielen voor ons de puzzelstukjes in elkaar. Ze hielpen ons echt, kwamen met goede ideeën en legden ook verbindingen met andere mogelijkheden in ons dorp, zoals groene ommetjes en dergelijke. Ze zetten voor ons de puntjes op de ‘i’ en hielpen met het verkrijgen van financiering. Toen even later ook de gemeente aanhaakte, konden we een flink deel van onze grote dromen waarmaken.” Het plan De plannen groeien steeds door. Het plein bij het dorpshuis wordt opgeknapt en gezellig gemaakt, zodat bewoners er kunnen zitten en buurtfeestjes kunnen houden. Er komen ook meer groene parkeerplaatsen. De speeltuin wordt vernieuwd met een natuurlijke uitstraling. Oude speeltoestellen worden opgeknapt en soms hergebruikt, maar er komen ook nieuwe. Er komt een pannakooi en zelfs een kabelbaan. Op een oud trapveldje komt een smultuin met fruitbomen waar iedereen van mag genieten. We maken daar ook een
4
insectenhotel. Er zijn twee hobby-imkers in het dorp die daar heel veel verstand van hebben. We hopen dat zij dit met ons willen oppakken. Er wordt een ommetje aangelegd. Daarmee wordt het maaipad van het waterschap toegankelijk gemaakt en worden de verschillende projecten met elkaar verbonden. Bezoekers kunnen vanuit de speeltuin naar de smultuin en het Kloosterbuurster bos. Anja: “We hebben nog een grote wens, een ommetje langs de dijk. Als dat lukt, hebben we ommetjes rond het hele dorp en staat echt alles met elkaar in verbinding.”
Steun van veel partijen Landschapsbeheer Groningen helpt met het uitwerken van de plannen. Ze houden overzicht en adviseren over bijvoorbeeld geschikte beplanting en timing. Naarmate het project vordert, zeggen steeds meer partijen steun toe. Naast Kansrijk Groningen, de woningstichting en de gemeente, zijn nu ook de provincie, het Oranjefonds, Jantje Beton en de Rabobank aangesloten. Gert: “Dat is fantastisch, want zo kunnen we het grootse deel van onze plannen uitvoeren. We hopen in het voorjaar van 2018 de officiële opening te kunnen houden. Het is veel werk. Je onderschat wat er allemaal op je afkomt, maar dat geeft niet. Het is druk, maar gemoedelijk!”
Landschapsbeheer inventariseert dagvlinderstand In de kleibossen ‘Dingewoldbos’ en het ‘Vergeten bos’ bij Uithuizen en Uithuizermeeden is Landschapsbeheer dit jaar gestart met een dagvlinderinventarisatie. Dit volgens de methodiek van het ‘landelijk meetnet dagvlinders’ van De Vlinderstichting. Aanleiding voor de inventarisatie is een bijen- en vlinderidylle die Landschapsbeheer hier samen met Natuurmonumenten, de gemeente Eemsmond, de Vlinderstichting en de Agrarische Natuurvereniging Wierde en Dijk heeft ontwikkeld. Aanleg van de idylle is mogelijk gemaakt dankzij Google Nederland. Er is voor de bossen bij Uithuizen en Uithuizermeeden gekozen vanwege de hoge potentie die deze locatie heeft. De bosranden bezitten hier namelijk een grote diversiteit aan boom- en struiksoorten. Daarnaast zijn hier brede grasbermen aanwezig waarin mooie vegetaties met ratelaar, knoopkruid, wilde margriet, blauw walstro en rietorchis voorkomen. Door het verder ontwikkelen van natuurlijke bosranden en aangepast maaibeheer van de grasbermen, kan hier op korte termijn een mooie vlinder- en bijenidylle ontstaan. Wilde margriet
De eerste resultaten van de vlinderinventarisatie lijken gunstig. Icarusblauwtje, hooibeestje, kleine vos, dagpauwoog, kleine vuurvlinder, citroenvlinder, oranjetipje en landkaartje zijn enkele dagvlindersoorten die tijdens het lopen van de inventarisatieronden zijn waargenomen. Naast vlinders zullen op deze vlinder- en bijenidylle mogelijk ook nog inventarisaties naar wilde bijen, flora- en vegetatie worden uitgevoerd.
Oranjetipje
Afgesproken is dat Landschapsbeheer het beheerplan voor deze locatie zal opstellen. Deze vlinderinventarisatie is een nulmeting. Doel is te controleren of het aangepast beheer een positief effect zal hebben op de natuurkwaliteit van de bijen- en vlinderidylle. De verwachting is van wel. Dagvlinders zijn namelijk goede indicatoren voor de natuuren milieukwaliteit. Een grote variatie aan bloemrijke vegetaties uit zich vaak in een groot en divers vlinderbestand.
Links: Rattelaar, rechts: Veldlathyrus
Landkaartje
Voor meer informatie over de vlinderinventarisatie en idylle: a.e.de.winter@landschapsbeheergroningen.nl
Foto’s op deze pagina door: Albert-Erik de Winter
5
Foto: A. Sjoerdsma
En ondertussen
Werkgroep Vleermuizen
Molenbiotoop Kolham ‘Rond de molen in Kolham zijn bomen gekapt om de windvang en de zichtbaarheid van de molen te verbeteren. Vooral het kappen van vier Italiaanse populieren was een uitdaging, omdat ze dicht bij twee woningen stonden. Met hulp van de hoogwerker en verreiker is het gelukt om de populieren te kappen. Voor veel van de populieren was kap nodig omdat ze al 60 tot 80 jaar oud waren en door ouderdom steeds slechter en daarmee gevaarlijker werden.
De Vleermuiswerkgroep is een samenwerkingsverband van vleermuisliefhebbers in de provincie Groningen. De werkgroep onderzoekt de ongeveer tien soorten vleermuizen in onze provincie en geeft voorlichting aan jong en oud. De werkgroep ontstond rond 1985 toen onderzoeksapparatuur voor amateurs enigszins betaalbaar werd. In die tijd waren veel vleermuizen bijna uitgeroeid door het gebruik van insecticiden. Hoewel het nu beter gaat, staan ze nog steeds onder druk. Er zijn steeds minder geschikte woongelegenheden en ook geschikte vliegroutes en het voedselaanbod staan onder druk. Onderzoek levert belangrijke resultaten op Vleermuizen slapen overdag. Ze vinden in de nacht hun weg en hun prooien met echolocatie (uitstoten en opvangen van hoge tonen). De geluiden die vleermuizen daarvoor maken, kunnen mensen niet horen, maar de detectoren wel. Zo kunnen de onderzoekers de verschillende soorten identificeren. Sinds 2002 heeft de werkgroep bijna de hele provincie onderzocht. Dat levert veel informatie op over de relatie tussen landschapskenmerken en de aanwezigheid van vleermuizen. Door gebruik van moderne technieken en software voor inventarisatie en analyse van de resultaten, heeft onderzoek naar vleermuizen een reusachtige sprong voorwaarts gemaakt. Tastbaar resultaat van ’t (vaak nachtelijke) onderzoek is een stippenatlas waarin de verspreiding van de diverse soorten is gedocumenteerd. Inmiddels is er veel kennis over de relatie tussen landschapselementen als sloten, bomenrijen en aantallen vleermuizen. De belangrijkste bedreigingen voor vleermuizen zijn verlies van woon- en foerageergebied en onderbreking van vliegroutes door woningisolatie, bomenkap en grote bouw- en infrastructurele projecten. Bij projecten of situaties die een mogelijke bedreiging voor vleermuizen opleveren, kan de werkgroep adviseren over alternatieven die bescherming bieden. Voorlichting Voorlichting over vleermuizen is en blijft heel belangrijk. Het is leuk om jong en oud te vertellen over deze nachtactieve zoogdieren. De werkgroep maakt hun geluiden hoorbaar met een ‘batdetector’, dat is heel bijzonder. Ook organiseren ze veel excursies om zo de bewustwording over vleermuizen te verbeteren. Heb je vragen of wil je meedoen? Je vindt informatie over vleermuizen en over de werkgroep via de website www.vleermuis.net en facebook Vleermuiswerkgroep-Groningen.
6
Dag van het Groninger landschap Op 19 mei organiseerde Landschapsbeheer Groningen met Het Groninger Landschap en het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen de ‘Dag van het Groninger landschap’. Een dag voor ontmoeting tussen vrijwilligers, studenten, onderzoekers, professionals en politici die zich bezighouden met het landschap. Thema was ‘stad en land’. Ruim 50 aanwezigen wisselden onder leiding van Hanneke Kappen kennis en ervaring uit over landschapskwaliteit, ontwikkelingen in het gebied en onderzoek naar bijvoorbeeld pingoruïnes. In de middag werd een fietsexcursie gehouden naar o.a. het dal van de Hunze, de hakhoutstoven in Onnen en de Appelbergen. We kijken terug op een geslaagde dag!
Alles op alles voor weidevogels Op 12 maart vond Bertjaap Darwinkel het eerste kievitsei in Groningen. Geen toeval, want Bertjaap is als fervent weidevogelbeschermer regelmatig in het veld te vinden. Bertjaap vertelt over zijn hobby, die zo enorm belangrijk is voor het behoud van onze boerenlandvogels. Bertjaap groeide op in Langelo en zijn vader had een groot hart voor de verschillende weidevogels die rondom hun huis leefden. Die liefde nam hij al snel over. Samen met zijn vader ging hij erop uit om te observeren en zo droeg zijn vader de kennis aan hem over. Inmiddels is Bertjaap een van de vaste vrijwillige weidevogelbeschermers in Groningen en controleert hij de weidevogelstand op allerlei agrarische terreinen. Hoe werkt het? Bertjaap: “Diverse beschermers inventariseren elk hun eigen gebied, al vanaf maart als de kieviten hun nesten maken. Als we een nest vinden, overleggen we met de boer. We markeren de plek zodat hij eromheen kan werken en als het niet anders kan, verplaatsen wij of de boer het nest. De inventarisaties lopen door tot in mei als de grutto, de tureluur en de scholekster broeden”. Bertjaap Darwinkel
Oranjetipje
In mei begint het maaiseizoen. Het weidevogelseizoen loopt tot begin juli. De aangesloten boeren bellen voor ze gaan maaien, zodat de vrijwilligers kunnen controleren op late nesten en/of kuikens. Als die er zijn, worden stokken met vlaggen geplaatst waar vogels van schrikken, zodat ze zullen ‘vluchten’ naar een ander stuk grond waarop nog niet gewerkt wordt. Als er nog eieren zijn, wordt de boer gevraagd om het gemarkeerde nest heen te maaien. Hij ontvangt daarvoor compensatie uit het Collectief Groningen West van het Agrarisch Natuurbeheer. Bertjaap vult aan: “De provincie heeft een aantal gebieden aangewezen als ‘weidevogelkerngebied’. Binnen dat gebied liggen diverse beschermde terreinen. Voor die percelen geldt een uitgestelde maaidatum. De boer maait dan (vrijwillig) pas na 15 juni of zoveel later als nodig is.“ Het gaat niet goed met de weidevogel Meewerken aan bescherming van weidevogels is vrijwillig en niet iedereen wil meewerken. De afgelopen jaren zien we steeds minder weidevogels. Vooral de laatste
jaren neemt het aantal snel af. Dat komt onder andere door ontwatering van gebieden voor de landbouw. Een lager grondwaterpeil zorgt voor een droger broedgebied waardoor er minder voedsel is en daardoor ook minder vogels. Dat maakt ze extra kwetsbaar voor roofdieren en zo ontstaat een neerwaartse spiraal. Vrijwilligers als Bertjaap zetten echter alles op alles om weidevogels te beschermen. Wat moet er gebeuren? In De Held, waar Bertjaap het eerste kievitsei vond, gaat het wel goed. Hij vertelt: “Dat is een mooi ouderwets graslandgebied. Er is veel aandacht voor vogelvriendelijk beheer en de vogelstand is nog goed. Omdat op andere plekken te weinig voedsel is, staat ook hier die stand onder druk. Roofdieren uit andere gebieden vinden hier een waar buffet en dat trekt kraaien, vossen, hermelijnen, reigers en buizerds. Eén gebied in stand houden werkt niet. Om weidevogels te beschermen moeten we op grotere schaal beschermde gebieden aanwijzen. Daar kun je met verschillende maatregelen vogels beschermen en aantrekken. Denk bijvoorbeeld aan een hoog grondwaterpeil of het tijdig opbrengen van ruige stalmest. Zo creëer je een prima voedingsbodem Bertjaap: “Ik roep natuurorganisaties op om daarop in te spelen. Zij hebben veel van die gebieden in eigendom. Het is echt mogelijk de vogels te beschermen, laten we daarin investeren en dit aanpakken”.
Scholekster en Tureluur
7
Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte!
Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)
Afgesloten
Studenten onderzoeken boerenerven in Groningen
Begin dit jaar hebben studenten van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek gedaan naar monumentale boerenerven in de provincie. Dat leverde een grote hoeveelheid data op die Landschapsbeheer Groningen kan gebruiken voor het project ‘herstel monumentale boerenerven’. Monumentale boerenerven zijn erven die aan verschillende criteria voldoen. Zo zijn ze bijvoorbeeld ouder dan 100 jaar en zijn er historische elementen als grachten en singels te vinden. Het onderzoek richtte zich op alle erven die in Groningen bestaan of hebben bestaan en gebouwd zijn voor 1917. De studenten onderzochten hoeveel boerenerven er ooit waren, hoeveel er nog over zijn en van welk type die zijn.
Ze brachten de verschillen in kaart tussen hoe de boerderij en het erf ooit zijn gebouwd en wat daar nog van over is. Landschapsbeheer Groningen is blij met de inzet van de studenten. We kunnen deze informatie goed gebruiken bij het herstel of versterking van boerenerven, waarvoor een project loopt. De eigenaren van die terreinen krijgen informatie over het project en de mogelijkheden die er zijn voor hun erf.
Ze inventariseerden ook welke historische elementen als grachten, singels, slingertuinen, lanen en dergelijke er op die erven ooit waren en nog zijn. Wilt u meer weten over dit onderzoek? Kijk dan op: http://arcg.is/2rnePSu
Colofon
Nieuwsbrief 24e jaargang nummer 2/2017 ISSN 1388-0861
Uitgegeven door:
Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: 050 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl
Redactie
Marian Blaauw André Eijkenaar Anne Chardon Rikus Hagenauw
Vormgeving:
BrandDogs, Heleen ten Kate
Fotografie: Landschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld. Ontvang je de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan je gegevens naar info@landschapsbeheergroningen.nl.