Clubblad nr. 83

nr 83 • maart 2012 • jaargang 22 Toondertijd is het driemaandelijks tijdschrift voor leden van de Marten Toonder Verzamelaars Club, afgekort MTVC .

Voorzitter: Arnoud Alderlieste Tollenskade 32 2274 LV Voorburg tel. 070 3836360 aws@toondertijd.nl Bijzondere projecten: Henk Arens Wilhelminastraat 16, 2382 HE Zoeterwoude Tel. 071-5891103 dickerdack@toondertijd.nl Secretaris / penningmeester: Ton Michels Goudenregenzoom 120 2719 HD Zoetermeer Tel. 079 – 3616343 dorknoper@toondertijd.nl Beurzen: vacature Clubblad: redactie Bastiaan Koijck

Tel. 059 2302931

opmaak Ed Bakker fanth@toondertijd.nl Website: www.toondertijd.nl

beheer Ed Bakker prlwytzkofski@toondertijd.nl Met dank aan iedereen die ons ook dit nummer weer de nodige informatie heeft verstrekt, vragen stelde of op andere wijze medewerking verleende.

Verantwoordelijkheid voor onder naam gepubliceerde artikelen berust uitsluitend bij de desbetreffende.

Lidmaatschap Het lidmaatschapsgeld kan worden gestort op Postbankrek. Nr. 626.11.21 t.n.v. de Marten Toonder Verzamelaars

Club, Zoetermeer en bedraagt dit lopende kalenderjaar € 17,50. Leden buiten Europa betalen een ander tarief i.v.m. hogere verzendkosten Kopij Kopij voor het juni nummer dient uiterlijk woensdag 25 april 2012 in het bezit te zijn van de redactie. de redactie houdt zich het recht voor een ingezonden stuk in te korten en/of te wijzigen.

Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht worden overgenomen. Copyright op alle illustraties berust bij Stichting Toonder Auteursrecht, tenzij anders vermeld.

Voor overige illustraties zoekt de MTVC contacten met rechthebbenden om toestemming voor de publicatie te krijgen. Niet altijd zijn echter de rechthebbenden te traceren.

De MTVC is sinds 1991 ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nr. 40.26.02.55

Vertoning animatiefilms Toonder in EYE Film Instituut Nederland met oud-medewerkers Toonder Studio’s als gast Op 5 april 2012 opent EYE Film Instituut Nederland, het nieuwe Filmmuseum aan het IJ, zijn deuren van een spectaculair gebouw aan de Noordelijke IJ oever (tegenover Amsterdam Centraal Station). Dit nieuwe huis voor film wordt de thuishaven voor alle filmmakers en filmliefhebbers uit binnen- en buitenland.

Ter gelegenheid van het Toonderjaar zijn hier op zondag 29 april 2012 bijzondere animatiefilms uit de Marten Toonder Studio te zien.

Aanvang 16:30 uur, duur programma 105 minuten.

Toonder was op filmgebied zeer actief.

De Toonder Studio’s, in 1942 opgericht door Marten Toonder en Joop Geesink als de Geesink-Toonder studio’s, produceerden in de bijna halve eeuw van hun bestaan honderden animatiefilms: commercials en opdrachtfilms, maar ook bekroonde vrije films en een serie Bommel en Tom Poes-films voor de Amerikaanse markt.

EYE conserveerde verschillende films uit deze collectie, waarvan 2

een selectie op DVD verschijnt bij het boek ‘De Toonder Animatiefilms’ van Jan-Willem de Vries. Tijdens de voorstelling op zondag 29 april vertoont EYE de opmerkelijkste Toonder-films, waaronder een aantal die niet op de DVD zijn verschenen.

Auteur Jan Willem de Vries en Leenke Ripmeester - verantwoordelijk voor de conservering van de Toonder collectie - presenteren deze middag en gaan daarbij in gesprek met enkele oud-medewerkers van de Toonder Studio’s. Daarnaast wordt het boek gepresenteerd. Het boek is verkrijgbaar in de winkel van EYE, na afloop kunt u uw exemplaar laten signeren door de auteur en oud-medewerkers van de Toonder Studio’s.

EYE Film Instituut Nederland organiseert elke maand een speciale film uit de eigen collectie onder de noemer ‘collectiespecial’.

Daarbij is er aandacht voor de opdrachtfilm, amateurfilm, animatie, stille film en nieuwe restauraties. 100 jaar Marten Toonder: de Toonder animatiefilms wordt georganiseerd in samenwerking met de Toonder Compagnie en Uitgeverij Silvester.

Toonder Studio’s, diverse films, 1942 – 1960 Nederlands en Engels gesproken (wisselend) Zondag 29 april, 16:30 uur in EYE Film Instituut Nederland, IJpromenade 1 Amsterdam.

Kaarten kopen via www.eyefilm.nl

De genoemde DVD bevat de volgende 35 films: De oorlogsjaren 1942 Serenata Nocturna 1943 Phi-garo in het woud 1943 Een Ontdekking aan de zuidpool 1944 Das Musikalische Auto 1944 Das Geheimnis der Grotte I 1944 Das Geheimnis der Grotte II Vrije producties 1952 De Gouden Vis 1953 The Conquered planet 1954 Suite Tempirouette 1954 Moonglow 1957 Metrographic 1957 De Verzonken klokken 1958 Lokkend goud of gouden lokken Bommel, Tom Poes en Panda 1948 The Haunted castle 1948 The Magic music

1949 Dreamland 1949 Floepedorus, de flessengeest 1949 Plucky Panda’s penny 1950 The Legend of Loch Ness 1956 Heer Bommels picnic 1959 The Magic hat 1959 The Weather crystal 1959 The Bungle cure 1959 The Wonder shoes 1960 Vengeance valley 1960 The All-purpose machine 1960 Little Faustus 1960 The Eastern treasure Opdrachtfilms 1955 Theodora’s testament 1955 Fables of today 1958 Van Inca tijd tot Blooker tijd Hugo 1952 Hugo am Trapez 1952 Hugo macht Musik 1952 Hugo baut auf 1952 Hugo als Kraftmax Arnoud Alderlieste 3

MTVC-beurs op kasteel Doorwerth (zaterdag 26 mei 2012) Tijdens de pinksterdagen (26, 27 en 28 mei) worden de Bommeldagen gehouden op het prachtige

kasteel Doorwerth, vlakbij Arnhem, Gelderland.

Op het binnenhof De MTVC houdt zaterdag 26 mei van 11:00 tot 16:00 haar beurs buiten op het binnenhof van het kasteel.

Hier hebben we weerbestendige marktkramen. Paul Verhaak zal zijn

boek “De Bommelparade” signeren en Pim Oosterheert zal de derde, geheel herziene druk van “Bommelcitaten” signeren. Beurs is gratis toegankelijk.

Info voor de kraamhouders Deze MTVC-beurs stond o.a. 10 februari aangekondigd in de Volkskrant in het grote artikel “Marten Toonder eeuwfeest groots gevierd”, maar er zijn nog kramen verkrijgbaar. De afmeting per kraam is 2,40 m. lang en 1,10m breed en ze hebben een ruime zeilbovenspanning.

MTVC-leden betalen slechts € 15,- per

kraam of € 7,50 voor een halve kraam, niet leden betalen € 25,-. De kraamhouders hebben gratis toegang tot het kasteel en ontvangen hiervoor een badge. Opbouwen van de kraam vanaf 10:30 uur, afbouwen niet eerder dan 16:00 uur. Aanmeldingen bij: Arnoud Alderlieste, aws@toondertijd.nl, 070 38 36 36 0.

In kasteelcafé de Zalmen Hier kunt u naast eenvoudige doch voedzame maaltijden genieten van een expositie van Bommelprenten,

cliché’s van de avonturen van Olivier B. Bommel en Tom Poes en mooie Bommelaria.

In het kasteel Op 26 mei om 13:00 en 15:00 uur geeft Pim Oosterheert, directeur van museum Bommelzolder, twee lezingen van een uur met powerpointpresentatie: Ten oosten van Bommelstein ligt de geheimzinnige wereld, waar in 4

het Donkere Bomenbos en de Zwarte Bergen allerlei bestaansvormen voorkomen die leven volgens totaal andere wetmatigheden, normen en waarden zoals wij die kennen. In deze presentatie wordt u ingeleid in die andere

presentatie gaat Jenno Witsen ook in op de geschiedenis van de Bommelverhalen, de ontwikkelingslijn die hierin te herkennen is en de ontwikkeling van de figuur van de heer Bommel.

wereld van Marten Toonder.

Op 27 en 28 mei om 11:30, 12:30, 13:30, 14:30 en 15:30 uur vertolkt Theater Parbleu Bommelsteinse Verhalen in de Ridderzaal: De heer van stand, de trouwe bediende Joost, de Markies de Canteclaer en de commissaris Bulle Bas komen allemaal aan bod. De Ridderzaal zal decor zijn voor een kamer uit Bommelstein, de verschillende figuren en hun avonturen maken dit bijzondere verhaal compleet.

Op 28 mei om 14:00 uur geeft Jenno Witsen een lezing met powerpointpresentatie: Marten Toonder heeft een nieuwe wereld beschreven en getekend: het land van heer Bommel en Tom Poes. Wie dit land wil verkennen moet de Bommelsaga lezen. De Bommel Reisgids, waarin Jenno Witsen dit land in kaart heeft gebracht kan daarbij helpen. In deze

Verder in het kasteel (26 tm 28 mei): schatten uit de collectie van museum de Bommelzolder; voorstelling van oude zwart-wit diafilmpjes, die rond 1955 zijn gemaakt en luister in de torenkamer naar de schatten uit de taaltuin van Toonder in het Bommelhoorspel: “Het einde van eindeloos”. Wellicht ontmoet u markies De Canteclaer, die uit eigen werk (gedichten) voordraagt.

En; ontdek de wereld van Olivier B. Bommel aan de hand van een speurtocht in en rondom het kasteel!

Toegangsprijs voor kasteel voor MTVC-leden is € 6,80, kinderen € 3,80 (normaal is dit € 11,-). Voor deelname aan een lezing (€ 2,50) is reservering nodig bij de receptie van het kasteel: 026-3397409 of e-mail: doorwerth@mooigelderland.nl.

Kasteel Doorwerth (Fonteinallee 2B, 6865 ND Doorwerth) is van 11:00 tot 17:00 geopend. Voor updates: toonderjaar.nl.

Arnoud Alderlieste 5

De beer en de beerin Heer Bommel en de betoverde prinses,14 september – 30 december 1949 Marten Toonder schreef en tekende in de herfst van 1949 een prachtig verhaal over twee beren: een bruin mannetje en een wit vrouwtje. Zélf was hij er niet tevreden over. Hij vindt dat

het verhaal veelbelovend begint, maar dan gaat het mis: er wordt te veel met het karakter van heer Bommel gesold en dat leidt tot ‘een duister hoofdstuk in het leven van heer Bommel’. Toonder wijst de lezer er wel op dat het ‘gedraai’ met het karakter van heer Bommel te maken kan hebben met ‘voorgevormde liefdesgevoelens’..

Een schilderij genaamd Berta Op een dag in de wegtrekkende zomer koopt heer Ollie van de voornamelijk op augurken met suiker levende schilder Terpen Tijn een experimenteel vrouwenportret, waarvan vooral het mooie oog en de lieve naam (Berta) hem doen wegdromen. Misschien is Berta wel een dame ‘die de eenzaamheid van een heer zou begrijpen’.

Heer Bommel is al verliefd op de ijsberin, voordat hij haar in werkelijkheid heeft gezien en ervaren: voorgevormde liefdesgevoelens!!

Een ragfijn spel Dat ‘duistere hoofdstuk’ in heer Bommels leven begint al bij de titel: “Heer Bommel ... prinses”. Er komt in het hele verhaal geen tovenaar aan te pas en geen heks ook, noch een kromgetrokken oudje dat de witte of zwarte magie machtig is.

Er is ook niemand die het over de 6

‘betoverde’ prinses heeft, iedereen in Rommeldam spreekt over ‘de prinses’. Eén keer neemt iemand die magische titel wél in de mond en dat is natuurlijk heer Bommel!

Heer Ollie, die door zijn ‘voorgevormde liefdesgevoelens’ zo van de kook is geraakt dat hij van zijn

gedroomde prinses maar direct een ‘betoverd’ wezen heeft gemaakt.

De werkelijkheid zal hem anders leren! Marten Toonder speelt een

ragfijn spel met de lezer door in de titel van een ‘betoverde prinses’ te spreken, in plaats van een ‘betoverde heer Bommel’…

Het leven met een vrouwtjes ijsbeer Een volgende meesterzet is de droevige, verdrietige beer Bommel op te zadelen met een ijsberin die hem niet alleen in figuurlijke zin de baas is, maar ook in letterlijke: Berta, prinses van Barre, steekt met kop en schouders boven heer Ollie uit. Alleen het kijken naar de plaatjes van de twee beren is al voldoende om te begrijpen wie hier de lakens uitdeelt! Heer Bommel mag de prinses eerst aanspreken met ‘Hoogheid’ en wat later met ‘Berta’, terwijl híj voortaan door het leven zal moeten als ‘Olivier’. Ollie is burgerlijk.

De Oude Schicht deugt natuurlijk ook niet, evenmin als heer Ollies mooie gele jas met rode ruit.

Het wordt dus een zoevende zwartfonkelende en geriefelijk verende Amerikaan met een breedte die de lengte van de Oude Schicht duidelijk overtreft en een Olivier met knellende

glimschoenen, een streepjespantalon, een fantasievest en een krap boordje met vlinderdas – zelfs het dragen van een hoed wordt hem niet bespaard. Bommelstein is een ‘oud huis’ dat nodig gerenoveerd moet worden en van een nieuwe vleugel voorzien. Het is duidelijk dat alle borstbeelden van de eens zo trotse bezitter van Bommelstein stofnesten zijn en dat Joost direct kan beginnen met het opruimen van het gipsen afgietsel dat de hal van het kasteel siert.

Tom Poes temt Berta, tenslotte..

Tom Poes, die in zijn onstuitbare drift naar avonturen zijn vriend op het spoor van Berta heeft

gezet, mijdt Bommelstein sinds de prinses er huishoudt. Hij denkt: ‘Misschien is ze erg lief en zo, maar 7

ik ben bang, dat ik nog wat te jong ben om dat te kunnen waarderen!

En misschien vindt heer Ollie het ook veel gezelliger om alléén van haar gezelschap te kunnen genieten!’ Hij moest eens weten, de anders zo empathische kater! Een tijdje later ziet Tom Poes dat er heel wat winkels in Rommeldam gesloten zijn en dat er een gelaten stemming in de stad heerst. Uit de

krant leert de jonge vriend dan dat veel middenstanders grote schulden hebben, die ze niet kunnen terugbetalen. Tom Poes verbaast zich eerst over zijn goede en goedgeefse vriend, die aan iedereen die dat nodig had geld leende en daar nooit over opschepte. Maar al gauw is hij er achter: ‘Al die narigheid is gekomen doordat hij verliefd werd.

Het is jammer! Met de vriendschap is het op die manier ook niets gedaan. ik heb hem al in geen 8

tijden meer gezien!’ Juist op dat moment stormt de getergde beer het huisje van de krantenlezende kater binnen en ontploft met verhalen over Berta, die vindt dat hij zijn geld moet terugvragen en zij kan het weten, want ze is een dame! Maar heer Ollie wil dat uitgeleende geld niet terug en hij wil ook geen strikjes meer dragen en geen vestjes en geen bretellen

(waar ‘extra strong’ op staat!)…

Nee, heer Bommel ‘heeft het niet uitgemaakt’ met Berta, maar hij wil er wel even tussenuit. Een kleine vakantie, samen met Tom Poes!

Samen in één bed slapen, zoals in vorige avonturen, is er helaas niet meer bij. Als de vakantiegangers gaan overnachten in een hotel, bestelt heer Bommel twee kamers: nummer vijfendertig en nummer zevenendertig. En daarmee lijkt definitief afscheid genomen te

zijn van de kinderwereld waarin beertjes en poesjes zo gezellig bij elkaar liggen.. Als de vakantievierende Olivier door de politie is opgespoord en terugbezorgd bij zijn Berta, denkt Tom Poes ontevreden over zichzelf dat hij er niet in geslaagd is heer Ollie goed te helpen. Berustend: ‘Misschien, omdat ik me met zaken bemoeide die me eigenlijk niet aangingen.

Hm, eigenlijk moet heer Bommel het nu maar verder zelf uitzoeken.

Hij is tenslotte oud en wijs genoeg.

Maar het is niet leuk om hem zo in de steek te moeten laten.’ De over zichzelf onvoldane kater weet intussen met een prachtige list zijn gekwelde vriend te bevrijden van de tirannieke, eenzelvige ijsbeer.

Berta keert terug naar de burcht waar ze ‘de mooiste jaren van haar leven doorbracht’.

Tom Poes: ‘De prinses zei zelf dat ze daar het liefst woonde. (...) U hoeft zich dus niet bezwaard te voelen, heer Ollie (...)’

De Meester-schrapper Waar hebben veel schrijvers moeite mee? Met snijden in eigen vlees: woorden, zinnen, bladzijden, hoofdstukken zelfs schrappen.

Marten Toonder heeft tussen 1978 en 1997 ruimschoots de tijd gehad om afstand te kunnen nemen van Heer Bommel en de betoverde prinses. En dat is direct duidelijk voor wie de dagstroken van 1978 vergelijkt met die van 1997: de laatste door Toonder gecorrigeerde en geautoriseerde uitgave is maar liefst 12 afleveringen korter! Wie dan die tachtig overgebleven afleveringen van 1997 nog eens naast die van 1978 houdt, ziet in één oogopslag dat de meester-verteller niet alleen twaalf afleveringen verworpen heeft, maar ook nog eens flink aan het schrappen is geslagen: de oudere teksten zijn duidelijk langer. Waarom niet

alleen snoeien om overbodige uitweidingen in te perken, maar ook complete afleveringen verwijderen? Toonder deed dat bijvoorbeeld met de afleveringen 831 tot en met 835. Vijf achter elkaar, omdat ze onevenredig veel aandacht gaven aan een detective die verder nauwelijks een rol speelt in het verhaal!

Enkele voorbeelden: Heer Bommel schreeuwt tegen zijn aanstaande dat hij het ‘HoempalistischeHupfalderalistische’ geknoei van Terpen Tijn op de muren van Bommelstein niet verdraagt en dat hij weigert nog langer schoenen te dragen. Prinses Berta valt bij zoveel ruw verbaal geweld flauw. Heer Bommel schrikt zich een ongeluk en roept: ‘Wat heb ik gedaan? Wat heb ik gezegd?’

Tom Poes antwoordt vol vuur: 9

‘De waarheid! U had groot gelijk, heer Ollie’. ‘Schaam je!’ zei heer

heeft heer Bommel een woedeaanval waarbij zijn getier over de fresco’s van Terpen Tijn en de schoenen die hij niet meer aan wil, kinderspel is. Marten Toonder vond klaarblijkelijk dat hij zijn protegé hier over de schreef had laten gaan en schrapte de hele dagstrook (855 in de versie 1978). In de dagstrook die het verhaal besluit, zegt Tom Poes over het schilderij van Terpen Tijn waar het allemaal mee begon: ‘Ik heb het nooit durven zeggen omdat u het zo De vervallen strook 855 uit 1949 met een mooi vond, maar het is toch maar woedende heer Bommel. een raar geval!’

Bommel boos. ‘Ik heb ruwe taal gebruikt! Ik heb het uiterst fijne gevoelsleven van een dame verstoord!Ik heb me gedragen als een... eh...een lompe beer! Hoe zal deze tere, fijnbesnaarde Dame me ooit kunnen vergeven?’

Deze zeer onverdiende schrobbering en de daarop volgende litanie van heer Bommel is geschrapt.

Tegen het eind van het verhaal

‘Ha!’ riep heer Bommel. ‘Heb ik dat mooi gevonden? Dát ding?

Het is, dat je nog zo jong bent, maar anders zou ik boos op je worden! Wat een onzin!’ ‘Het is toch maar een raar geval!’ is de enige zin die van deze passage is gehandhaafd. Marten Toonder mag ontevreden zijn geweest over zijn Heer Bommel en de betoverde prinses, als ‘weglater’ en ‘schrapper’ heeft hij zich hier eens te meer een meester getoond.

H.M. Bosch

Aangeboden: prenten van Bommel. Het einde van eindeloos & emoties van een heer 130X 31,5 cm.Tevens een unieke Art proof uit 2002 over invoering van de euro met handtekening van Marten Toonder. Nieuwprijzen rond de 300 Euro. In zeer goede staat; tegen elk aannemelijk bod.

Door: Anton van der Waal vdwaalanton@gmail.com Telefoonnummer 06-33968945 10

Patty Klein wint de Bulletje en Boonestaak Schaal 2012 Er is geen tekstschrijver in Nederland die met zoveel striptekenaars heeft samengewerkt als Patty Klein. Zij schreef de afgelopen 45 jaar scenario’s voor o.a.

Jan van Haasteren, Jan Steeman en Gerrit de Jager, maar ook voor Thé Tjong-Khing, Aloys Oosterwijk en Eric Heuvel. Daarmee heeft zij een grote bijdrage geleverd aan het beeldverhaal in Nederland en de professionaliteit van het vak van stripscenarist. Hiervoor kreeg zij in 1980 van Het Stripschap al de P. Hans Frankfurtherprijs voor bijzondere verdiensten.

1966 stopte zij met haar studie en werd fulltime stripschrijfster bij Toonder Studio’s (free-lance van 1966-1973). Ze schreef onder meer in deze periode de tekststrip Tom Poes en de Wiekschieters (in 1970 gepubliceerd in Arts en Auto) en Panda voor Bolletje eierbeschuit (met teke ningen van Piet Wijn).

Na de leerschool bij Toonder Studio’s schreef Patty strips voor jeugdbladen.

Voor het meisjesblad Tina schrijft ze al 37 jaar de strip Noortje, die getekend wordt door Jan Steeman. Daarmee is Noortje de oudste Nederlandse strip die nog steeds door dezelfde schrijver en Patty Klein werd geboren op 25 tekenaar wordt gemaakt. Voor de januari 1946 in Den Haag. Na Toonder Compagnie schreef ze in de middelbare school koos ze 2003 het scenario voor een Tom voor een studie biologie, maar Poes-strip voor de farmaceutitijdens haar studie reageerde ze sche industrie, Tom Poes en de op een advertentie voor een tekst- Smetvrezers, getekend door Wil schrijver van de Toonder Studio’s. Raymakers. Patty Klein ontvangt Haar sollicitatieopdracht was de Bulletje en Boonestaak een verhaal voor de Tom PoesSchaal 2012 op zaterdag 10 balloonstrip in het weekblad maart tijdens De Stripdagen Donald Duck. Ze schreef Tom in Gorinchem voor onder meer Poes en de woelwater, een verhaal bovenstaande verdiensten. dat meteen werd gepubliceerd. In Organisatie De Stripdagen 11

Rectificatie van artikel in Toondertijd 82 over Donald Duck In het artikel ‘Topverzamelaars vertellen – deel1: Cees Roubos’ werd verteld dat Alex de Groot aangaf dat het niet aan het begin van de jaren vijftig was, dat de Donald Duck met Tom Poes en heer Bommel op de proppen kwam, maar dat dat het eind jaren vijftig gebeurde. Het zal de kerststress wel geweest zijn die de redactie parten speelde, want er stonden drie fouten op rij in dat artikel. Er werd gesproken over 1956 terwijl er 1955 bedoeld werd en de startdatum van het eerste verhaal was ook onjuist. Er werd gesproken over 10 oktober 1956 en naast die datum zou de bijbehorende cover staan. Dat was echter niet zo, want er werd een cover afgedrukt van 24 september 1955. Na enige kalmerende tabletten ging de redactie er weer voor zitten en wil haar leden nu definitief goed voorlichten.

In nr. 37, van 10 september 1955 wordt Tom Poes geïntroduceerd.

‘Wie weet hoe ons nieuwe vriendje heet?’, stond er op die cover. Er werd aan de introductie van Tom Poes en heer Bommel een prijsvraag gekoppeld. Hiervoor werden in het midden van het blad twee bladzijden gewijd aan een prijsvraag met striphelden die aan een bepaalde ballon met letters waren gekoppeld.

Op de volgende bladzijde stond

een voorbeeldbriefkaart waarop de oplossing van de prijsvraag kon worden opgestuurd. Er konden 50 Raleigh-fietsen gewonnen worden.

In nr. 39, van 24 september 1955 werd de cover gewijd aan de spoedige komst van Tom Poes en Heer Bommel.

In nr. 40, van 1 october 1955 ging het eerste verhaal, Tom Poes en de Toverleerling, van start. Tevens werd in dit nummer de oplossing van de prijsvraag gegeven, namelijk Donald Duck en al de dieren gaan de komst van Tom Poes vieren. In nr. 41, van 8 october 1955 werden de 50 winnaars van de prachtige Raleighfietsen bekend gemaakt.

Dit bovenstaande is een duidelijke illustratie van het feit, dat men in de jaren vijftig veel meer tijd nam om iets belangrijks te vertellen dan in onze tijd. In onze gehaaste tijd zou waarschijnlijk één vooraankondiging moeten volstaan. In ieder geval hebben wij aan de breed uitgemeten komst van Tom Poes in de Donald Duck in de jaren vijftig drie schitterende covers overgehouden van Disney-figuren en Toonder-figuren samen en drie prachtige paginavullende illustraties in die nummers zelf.

Redactie 12

13

De Nieuwe IJstijd – De première en recensies De Bommelmusical “De Nieuwe IJstijd” is de nieuwe voorstelling van theaterproducent OpusOne. Het bijzondere aan dit muzikale stripverhaal is dat de acteurs op het toneel ook ‘spelen’ met de karakters uit het stripverhaal van Bommel, die op grote schermen worden geprojecteerd. De drie acteurs zijn Robert de Groot (Bommel), Suzan Seegers (Tom Poes) en Yoran de Bont. Hij speelt de volgende vijf (!) rollen: professor Sickbock, professor Prlwytzkofski, Wammes Waggel, Wal Rus en de piloot.

In Toondertijd 77 (september 2010) werd de première al aangekondigd.

En in december 2011 en in januari 2012 werden 29 try-outs gespeeld.

De cast, regisseur, technici, componisten en tekstschrijvers gebruikten dit om kleine verbeteringen in de voorstelling door te voeren. Maar

Foto: Robin Utrecht

zaterdag 21 januari 2012 was het zover: de première in het oude Luxor Theater te Rotterdam in het bijzijn van Koningin Beatrix.

De meeste aanwezigen hadden zich aan de uitnodiging gehouden en waren in feestelijke kleding over de rode loper gelopen. In de hal van het theater hing een sfeer van nieuwsgierige De volgende bekende Nederlanders hebben hun opwinding. Maar Hare stem geleend aan deze karakters: Majesteit de Koningin komt natuurlijk pas Paul van Vliet; verteller binnen als iedereen Karin Bloemen; juff rouw Doddel op zijn stoel zit. Dus Paul de Leeuw; commissaris Bulle Bas wij de zaal in. Voor Ivo Opstelten; burgemeester Dickerdack ons op rij 15 bleven Annemarie Jorritsma mevrouw Dickerdack stoelen 6 t/m 10 Jacques d’Ancona; journalist Argus leeg. Strategische Peter Faber; bediende Joost plaatsen, want hier Peter Tuinman; marconist kun je het snelst

14

het theater verlaten. Hier kwam dan ook inderdaad de Majesteit zitten, geflankeerd door gastvrouw Milou Toonder (directeur Toonder Compagnie) en Maarten Voogel (directeur OpusOne). Naast Maarten Vogel: Jan Franssen (Commissaris van de Koningin Zuid-Holland) en Ahmed Aboutaleb (Burgemeester Rotterdam). De kleindochtertjes Amalia (2003), Alexia (2005) en Ariane (2007) waren niet meegekomen, die waren met Maxima en Willem Alexander naar Jumping Amsterdam in de Rai. Zij hebben de friet met mayonaise gemist die na afloop werd uitgedeeld in de foyer. Een eenvoudige doch voedzame maaltijd. Via Milou mochten wij vernemen dat de koningin tijdens de voorstelling smakelijk had gelachen, en zich in de pauze zeer lovend over het stuk uitliet. Een bijzonder compliment gaf zij aan de techniek; zij was onder de indruk van de manier waarop acteurs en decor met elkaar interacteerden. De aanwezige journalisten oordeelden hier anders over, zie de samenvatting van de recensies aan het eind dit artikel.

Ook op TV werd er aandacht besteed aan de “De Nieuwe IJstijd”.

In Een vandaag (Nederland 1) waren interviews met de drie acteurs en beelden van de repetitie in De Oude Luxor. Leuk om te vernemen dat de makers van de musical gebruik

hebben gemaakt van oude animatie van Tom Poes. Want hoe beweegt Tom Poes eigenlijk? En ook op TV Rijnmond en in RTL Boulevard werd aandacht aan de première besteed.

De musical houdt zich zeer nauw aan de oorspronkelijke tekst en zelfs de oorspronkelijke plaatjes uit het zevenentwintigste verhaal van Toonder uit 1947 zijn te zien. Ter gelegenheid van de gelijknamige musical heeft De Bezige Bij het buitengemeen visionaire verhaal speciaal uitgegeven, met een adequaat en ragfijn voorwoord van Karel Knip, én de volledige speellijst van de 83 voorstellingen. Dit oblong boekje kost € 7,50. Verder is de CD te koop met de liedjes uit de musical (liedteksten: Coot van Doesburgh).

De voorstelling eindigt met het zelfportret van Toonder vol in beeld, een emotioneel moment voor menig liefhebber van zijn werk. Een mooier begin van het Toonderjaar kunnen wij ons niet wensen. Wat schrijven de kranten over de Bommelmusical?

NRC Handelsblad waardeerde de voorstelling van 21 januari met 3 van de 5 sterren: “Roberto de Groot speelt heer Bommel met een enorme bromstem, licht bekakt, terwijl Suzan Seegers juist een geinige vrouwelijke glans geeft aan Tom Poes. Yoran de Bont vertolkt

15

enkele andere figuren, knap goochelend met hun accenten. De nog kleinere rolletjes blijven Toondertekeningen, op drie schermdoeken die de decors tonen. De interactie met de acteurs behelst niet meer dan een soms verspringend plaatje, wat toch elke keer geestig uitpakt.”

Jacques J. d’Ancona beoordeelde in het Dagblad van het Noorden de voorstelling in Emmen van 27 januari met 4 van de 5 sterren.

Helemaal onbevooroordeeld was hij echter niet, want hij was een van de stemacteurs. “Beter kun je Toonder geen eer bewijzen rond zijn honderdste geboortedag. De voorstelling rust in de mix van beelden, stemmen, geluid, muziek, zang én de creaties van de drie sprekende en zingende acteurs op trefzekere vondsten. Ze kunnen er jaren mee vooruit ook, omdat met weinig middelen en simpele attributen ontwapend slim en subtiel gewerkt wordt. De suggestie vervult daarin een effectieve rol die door regisseur Frans Schraven niet is aangedikt.”

Seegers en De Bont ligt het niet.

Zij spelen hun rollen overtuigend en vol overgave. Maar het voelt een beetje alsof de makers met iets te veel respect voor Marten Toonder te werk zijn gegaan. En strips en theater zijn nu eenmaal twee verschillende ambachten die niet per se één op één verenigbaar zijn.”

Dit laatste vond De Volkskrant 23-1-2012 ook die de musical waardeerde met 2 van de 5 sterren: “De verhaalbewerking van John Yost speelt nauwelijks met het gegeven dat deze strip in het theater staat; een speelse omgang met het decor wordt gemist. Af en toe slaat Seegers als Tom Poes een paar helpers van Sickbock (vertolkt door technici in spookpakken) op koddige manier knock-out, waarna de spookjes één voor één op het scherm in een cel belanden. Maar wervelend wordt de interactie niet.”

Dagblad Trouw was juist zeer positief: “Het is alsof Toonder zelf het decor ontworpen heeft, zo trouw blijft Opus One aan zijn beeldtaal.

De Telegraaf 23-1-2012 (2,5 van de Aan het slot is de gedekte feesttafel 5 sterren): “Het blijft een statisch van Joost prachtig vormgegeven. geheel dat niet echt tot leven komt, De tekening loopt naadloos over in hoezeer de acteurs ook hun best een rechte tafel en de stripfiguren doen. Ook muzikaal wil het niet tafelen gezellig na met de acteurs. van de grond komen. Aan De Groot, Marten Toonder mag tevreden zijn.”

Arnoud Alderlieste

16

Verslag van de bijeenkomst in het Letterkundig Museum onder gastheerschap van de Toonder Compagnie.

Onderwerp: Voorbereiding activiteiten in het Toonderjaar 2012 Algemene indruk: ongeveer dertig personen, afwachtende stemming, ogenschijnlijk hartelijk. Willem Feltkamp nam de leiding.

15.00 Milou Toonder (Toondercompagnie) heet welkom.

De Bezige Bij brengt een aardige Toonderkrant uit (eenmalige uitgave ter gelegenheid van het Toonderjaar 2012 – 8 pag. op A3 formaat). Later, in de wandelgangen met wijn liet Wil Raaijmakers (tekenaar van Bommel en directielid van Toondercompagnie) zien hoe hij de gekleurde tekeningen had gemaakt.

15.02 Willem Feltkamp (Toondercompagnie) zegt centraal aanspreekpunt te willen zijn. Het is nuttig geen persberichten uit te laten gaan zonder centrale coördinatie. Geldt ook voor exposities, musicals, grote dagbladen etc.

Communiceer via twitter en re-tweeten. Gebruik het logo van www.toonderjaar.nl 15.05 Belgisch Stripmuseum Brussel.

Willem de Grave is ziek, Hr Karstens valt in. Ambitie is het werk van Toonder internationaal uit te dragen. Dat

betekent dat ze niet taalkundig maar meer gericht zijn op de tekeningen.

Hij komt met vijf punten: 1. wie was Toonder? 2. wie waren TP en heer OBB ?

3. aandacht voor Panda; 4. wat was die Toonderstudio? 5. merchandising.

In Japan acteert een Tom Poes achtig stripwezen.

15.11 Stripmuseum Groningen.

Vestigingsmanager Albert Kraai vertelt dat het museum van 24 april tot 23 september een speciale Toondertentoonstelling zal hebben.

Ton Pauw valt in: hij zal 12 hoofdpersonen uit de Bommelsaga belichten.

Midas Dekkers beschrijft het dier achter die figuren. Speciale aandacht voor de tekeningontwikkeling in de 45 jaar achtereenvolgende stroken. Hij kondigt een boekje hierover aan met medewerking van Pim Oosterheert.

15.14 Letterkundig Museum Den Haag (Daan Cartens). Een jaar geleden is het archief van Marten Toonder overgedragen aan het Rijk; is tot Nationaal Erfgoed verklaard; toegevoegd aan Collectie Nederland en in bewaring gegeven aan het Letterkundig Museum.

Veel materiaal is nooit eerder gezien. Er zijn voorbeeldboeken bij waaruit MT vormen heeft overgenomen. Er zijn ook originele stripstroken. Een expositie (320 vierkante meter) gaat van start op 11 oktober, loopt tot 31 januari 2013. Bij 17

de opening zal Wim Hazeu de biografie van MT aanbieden. Er zullen rondleidingen zijn en lezingen.

van stand Nederland” in samenwerking met de Toondercompagnie en NRC-Handelsblad.

15.18 Opus One, Maarten Voogel.

Anderhalf jaar geleden heeft MilouToonder hem gevraagd de musical te maken. Het wordt een stripverhaal op toneel, de Nieuwe IJstijd, zeer actueel en zeer geschikt voor kinderen.

Drie acteurs. Er zijn al try-outs gedaan voor publiek, die in Zevenaar was geen succes, men ontwikkelt nog. Première eind januari in Oude Luxor Rotterdam.

Maar eerder al in Figi in Zeist. Men gaat Seth Gaaikema een prent aanbieden op 2 januari. Totaal zijn er 85 uitvoeringen gepland. Op 2 mei De la Mar Theater Amsterdam. Er komt een leuk programmaboekje.

15.31 Ton Paauw. Hij is al 15 jaar actief in het Toonderwerk, begonnen met de tentoonstelling in kasteel Groeneveld. Hij toonde het boek “De Bommelparade” van Paul Verhaak, 1200 karakters en 900 tekeningen.

Pim Oosterheert publiceert het Grote Bommelcitatenboek dat er uit zal zien als het boek de Bommelparade. Verder brengt hij uit: deel 4 Bommelhoorspel op CD .

15.26 Bezige Bij, redacteur Suzanne Holtzer en een bezige heer (Thomas van den Bergh) die vooral het woord deed.

De BB wil een gezamenlijk persbericht uitbrengen met de Toondercompagnie.

Ze toonden trots de Toonderkrant (eerder genoemd door Milou, 15.00 uur).

Dit komt in de boekwinkels te liggen.

Er komt een heer-van-stand verkiezing via internet, website Nominatie. Op stapel staan de volgende uitgaven van de BB: Biografie MT door Wim Hazeu; schrijversprentenboek met foto’s (?): kookboek van Van Dam: zes nieuwe oblongboekjes met opeenvolgende verhalen uit de Bommelsaga; het boek “Een Mooie Handel” met een inleiding door Dick Matena; bekendmaking op 2 mei van de “heer 18

15.35 Hans Matla begon enigszins oubollig maar kwam al gauw op gang. MT is dood en kan nu niet meer mopperen over foutjes en meningen.

Hij brengt een serie ballonstrips uit.

Gaat Panda uitbrengen en wil hetzelfde doen met Koning Hollewijn. Verder is hij bezig zijn oude bibliografie te herschrijven. In het Meermanno Museum komt een hoek met een tentoonstelling over MT. Flip Nagler, documentairemaker van het NGN werkt aan een documentaire over Joop Geesink, i.s.m. de Toondercompagnie en de BB. In september zullen zij gerestaureerde films laten zien in Filmhuis Amsterdam.

Verder via het NIAF (Nederlandse Instituut voor Animatie Films); als dat nog blijft bestaan wegens de bezuinigingen brengen ze eveneens gerestaureerde films uit; “Beeld&Geluid Experience” werkt mee. Ze hebben

de reeds klaar gemaakte films aan de omroepen aangeboden maar die beoordeelden dat als ‘stoffig’. Zo ook Loeki de Leeuw, een beroemde animatie van de Geesink/Toonder studio.

15.47 Martin Lagestee, producent documentaires. Groot probleem is de financiering. Men plande een documentaire over MT, getiteld: “Ik heb onwetend wèl een ware geschiedenis verteld” onder regie van Hans Polak.

Men hoopt het op 2 mei te kunnen vertonen, anders najaar.

15.53 Filminstituut EYE , Leenke Ripmeester digitaliseert animatiefilms, zoals Magic Music van Henk Kabos en Tom Poes in het Schaduwslot (beide reclame Philips). Verder hebben ze enkele TP-filmpjes voor de Amerikaanse TV, grappig om Tom Poes Amerikaans te horen praten. Het gaat vooral om werk tussen 1948 en 1956. Ook vrije (niet-opdracht) films zijn klaar, zoals Moonglow, Plucky Panda’s Penny, en de Golden Fish.

16.00 Stripdagen. Arco van Os en Paul Fransen organiseren op 10 en 11 maart de Stripdagen (daar komen 5000 mensen op af!), ditmaal wordt MT in het zonnetje gezet. Men wil stroken maken door vijftig verschillende tekenaars, een reünie van oud-medewerkers van MT, een stripschapspecial, een striptekenwedstrijd en voor kinderen kleurplaten.

16.05 Marten Toonder Verzamelaars Club, Arnoud Alderlieste De MTVC bestaat 20 jaar, nu 900 leden en groeit. Ze organiseren elk halfjaar beurzen, geven het kwartaalblad Toondertijd uit (volgend jaar met het logo van het Toonderjaar op de omslag).

De MTVC werkt mee aan de manifestatie op 26 mei op de binnenhof van Kasteel Doorwerth, en in het najaar aan de tentoonstelling in het Groningse Stripmuseum.

16.12 Museum De Bommelzolder, Pim Oosterheert ( Zoeterwoude Weipoort) geeft lezingen met powerpoint projectie.

De gemeente Zoeterwoude heeft goedgekeurd dat de brug naast het museum voortaan zal heten: “Olivier B. Bommelbrug”. Belangrijk, want als het museum er niet meer is op die plek dan herinnert deze naam terdege aan het feit dat daar ooit zoiets heeft gestaan. Hij noemt het Bommellexicon, het kleine en het Grote Citatenboek, de Bommelparade en de komende activiteiten vanaf 26 mei gedurende 3 dagen op Kasteel Doorwerth. De tentoonstelling aldaar zal 14 dagen blijven staan. Er zal een speurspel gaan draaien.

16.17 Willem Feltkamp sluit af. Hij wijst op www.facebook.com/#!/ martentoonder/fanpage Van het boekje De Slijtmijt zijn er al 13.000 exemplaren verkocht à € 7,50.

Zie vooral www.toonderjaar.nl/ Jan Gevers Leuven 19

De website van Ron Kurvink Het bekijken van mijn mailbox is een dagelijkse routine. Misschien herkent u dat wel; altijd bij het opstarten van de pc ben je toch ietsjes gespannen en voel je een soort tinteling bij het zien van het oplopende vetgedrukte getal, wat aangeeft hoeveel nieuwe mailtjes je hebt.

Wat voor leuks zit erbij? En dan op een goede dag krijg ik een mailtje met het verzoek om een stukje te schrijven in ons clubblad. En – dit bedoel ik echt niet als uitgesleten opmerking – ik ervaar dat als een grote eer.

Maar goed, ik mag met jullie iets delen van onze gezamenlijke passie. Wellicht

20

dat die passie verschillende namen kent: ‘Bommelfan’; ‘Toondergek’; ‘Bommelfiel’ en verzin nog maar wat. Wat voor mij van toepassing is weet ik niet goed, misschien dat de lezer mij kan categoriseren na het lezen van dit stukje.

De meeste beschouwingen beginnen met ‘er was eens…’. In mijn geval was dat mijn vier jaar oudere nichtje die de Donald Duck thuis had. Ik kwam daar veel als knulletje van een jaar of vijf, zes.

En ik was een gretig lezertje. Ik praat nu over 1959. Ik weet nog goed dat ik altijd erg veel gaf om de tekeningen van het Tom Poes verhaal. Ik denk dat toen de tekeningen mij meer aanspraken

dan de verhalen. Vooral Tom Poes vond ik prachtig. Misschien komt het omdat ik zelf absoluut niet kan tekenen, maar ik heb eindeloze bewondering voor mensen die met een “paar lijntjes” een geweldig leuke gezichtsuitdrukking kunnen vastleggen.

Zeker tot mijn dertigste, heb ik niks met Bommel of dergelijke gehad. Ik was gewoon een stripliefhebber en las ook Guust Flater, Robbedoes en Asterix.

Op het laatst van mijn vrijgezellenleven was ik geabonneerd op de Donald Duck en na het lezen verdwenen ze in een doos op zolder. Toen ik veel later in een zomer met vrouw en kinderen op de camping stond, had ik een doos strips meegenomen voor de regenachtige middag. Ik genoot van de oude Donald Ducks, en ja hoor, daar kwam ik een Tom Poes verhaal tegen. Tjonge, nostalgie!! Leuk hé? Nou ja, voor mij wel, maar voor mijn vrouw niet. (herkenbaar?) Die heeft niets met strips.

Na de vakantie kwam ik in de bieb en zag daar de Literaire Reuzenpocket (LRP ) ‘Een eenvoudige doch voedzame maaltijd’ staan. Die nam ik mee en die ging ik lezen. Dat vond ik eigenlijk zo leuk dat ik mij ineens realiseerde dat ik ook nog zo’n boekje moest hebben van heer Bommel. Ik dus op zoek op zolder en ik vond: de LRP ‘Als je begrijpt wat ik bedoel’. Dit is wel het begin geweest van mijn passie. Mijn doel was: ik wil alle LRP ’s hebben! En ja, u zult het wel herkennen, als je dat eenmaal heb gezegd, wil je altijd meer. Ik begon mij

te verdiepen in het fenomeen Bommel en kwam natuurlijk nog veel meer tegen.

Ook vrienden en kennissen begonnen mee te leven en zo kreeg ik al gauw een aardige berg Bommelspullen; glazen, blikjes, boeken en van alles nog wat.

Ik was inmiddels op de hoogte van het bestaan van een Bommelmuseum en een Bommelclub; de MTVC. Die moest ik bezoeken natuurlijk. Daar heb ik Pim Oosterheert leren kennen.

In 2003 of 2004 heb ik zelfs de school waar ik werk beschikbaar kunnen stellen voor de jaarlijkse clubdag. Dat was een waar feest.

In 1995 wilde ik meer mensen laten genieten van mijn verzameling en ik ben toen een website gaan bouwen. Die website heeft gefunctioneerd tot een jaar geleden. Toen werd het tijd voor wat nieuws. Ik heb het wat rigoureus aangepakt, ik heb alle oude bestanden en info weggehaald en ik ben volledig opnieuw begonnen en ben nu weer druk bezig met het vullen van de website. Ik ben nog lang niet klaar met dat werk! Ik denk dat dit nog wel jaren kan duren. Ik ben er ook niet elke dag mee bezig, want mijn vrouw en ik werken in onze vrije tijd voor Stichting Tien en dat kost ook een flink aantal vrije uurtjes. Eerst had ik het idee om dit werkje te bewaren voor de tijd dat ik met pensioen zou zijn, maar ja, ik ben nog jong (niet lachen hè) en ik moet zeker nog 9 jaar. En ik ben nu 3x opa (in 2012 nog hopelijk 3x erbij) en die koters slokken ook wat tijd op hoor. Heerlijk.

21

Dan blijft er natuurlijk altijd de vraag: Waarom doe je dit nou? Ik ben een Bommelfan die niet wordt gestimuleerd door zijn vrouw, zij heeft er niks mee. Toch doe je het. Ik heb maar één antwoord gevonden op die vraag: Ik vind het gewoon leuk om te doen!

Ook al zou er nooit iemand kijken op mijn website, dan nog heb ik er zelf heel veel plezier aanbeleefd. En omdat een klein museumpje bij ons thuis niet aan de orde is, laat ik mensen maar meegenieten door de website. Voor de lezers heb ik een foto bijgeleverd

waarop mijn verzameling aan papier te zien is, dus de basis om mijn website mee vol te bouwen. Ik hoop nog jaren te kunnen genieten van mijn (kinds) kinderen én van onze gezamenlijke passie. Hier dan het adres van mijn website: http://www.kurvink.nl. Scrol eventueel flink door naar beneden voor interessante verwijzingen aldaar.

Ik sta via de mail altijd open voor aanvullingen en opmerkingen op mijn website. Mail hiervoor naar: bommel@ kurvink.nl)

Ron Kurvink

Nieuwe Bommelpuzzels te koop op de stripdagen De Belgische puzzelfabrikant Puzzelman lanceerde tijdens de stripdagen maart jl. te Gorichem

twee ‘1000 stukjes’-puzzels van heer Bommel en Tom Poes. Deze mooie kwaliteit puzzels zitten in een stevige doos en zullen verkocht worden voor € 12,95 per stuk. Later worden er nog enkele kinderpuzzels in de serie uitgegeven.

Eric Dilles

Tentoonstelling “Heer Bommel en de brandweer”

Op 19 februari opende minister Ivo Opstelten, middels een videoboodschap, deze tentoonstelling van het Brandweermuseum Wassenaar. De tentoonstelling bevindt zich op de begane grond (strips algemeen) en de kelder (Bommel) van het buitengewoon fraaie Raadhuis De Paauw langs de A44.

De tentoonstelling geeft een beeld van de veelzijdigheid van brandweer in stripverhalen en de manier waarop de striptekenaars de werkelijkheid verbeelden. In bekende en minder bekende verhalen wordt duidelijk hoe rijk en veelzijdig de stripwereld is en hoe zorgvuldig

de tekenaars zich vaak documenteren.

De stripfragmenten worden gecomplementeerd met de werkelijkheid: foto’s, documenten, boeken, modellen, originele helmen, uniformen, brandemmers, brandblussers, handspuiten.

Ook zijn er aansprekende brandweercitaten uit de Bommelverhalen, bijvoorbeeld uit Tom Poes en de wraakgier (strook 2923): “De Rommeldamse brandweer is een dapper corps, dat zijn werk verstaat.

Binnen enkele ogenblikken was het oude slot Bommelstein herschapen in een bruisende waterval.”

De tentoonstelling is te bezichtigen van 19 februari tot 19 augustus in Raadhuis De Paauw, Raadhuislaan 22 , 2242 CP Wassenaar.

Openingstijden: donderdag t/m zondag van 12.00 u tot 16.00.

Redactie.

23

Topverzamelaars vertellen – deel 3 : Fred Bronner De lage zon schijnt heerlijk naar binnen. Als ik door het glas voor in de woonkamer naar buiten kijk, zie ik een grote, dichtgevroren vijver omzoomd door mooie vooroorlogse woonhuizen.

‘Hier hebben vele Naardenaren leren schaatsen’, verteld Fred Bronner. Hij is sinds 1 november jl. met emeritaat. Zo heet dat als een hoogleraar met pensioen gaat. Prof. Dr. Fred Bronner is namelijk hoogleraar in media research en advertising research geweest. Veel onderzoek dus voor

Fred in zijn beroepsleven. ’Ik val niet in een diep gat hoor! Want in mijn werk is er geen scherpe scheidslijn tussen werken en stoppen met werken. Ik word nog heel veel voor advies gevraagd en zit nog diverse werkgroepen.’ De woonkamer waar ik met Fred Bronner zit is volgelegd met een weldoordachte selectie van mooie en zeldzame boeken, originelen en curiosa. Fred verzamelt nu zo’n veertig jaar. Fred start gelijk met een drieluik van zijn topuitgaven.

De echte Tom Puss comics uit 1949 , Tom Puss in Rhymeland uit 1949 en de Indonesische Tom Poes vertellingen met stofomslag, genaamd Tjerita kutjing “Si Putih” uit 1953.

‘Waarmee is jouw passie voor Bommel en Tom Poes begonnen?, is mijn eerste vraag.

‘Het is begonnen met het krijgen van een boekje ‘Tom Poes en de nieuwe ijstijd’ toen ik ongeveer 8 jaar was. Even later kreeg ik ‘Tom poes en de Chinese waaier’ van drukkerij David.

24

catawiki.nl catawiki.be cata Nu 2 avonden

Wekelijkse stripveiling!

•

Bieden vanaf vrijdag.

•

Kavels lopen op twee avonden af: maandag en woensdag vanaf 20:00 uur.

•

Aanbod van professionele en particuliere aanbieders.

Van 9 t/m 12 maart houden wij een speciale Marten Toonder veiling. De kavels zijn dat weekend te bekijken tijdens De Stripdagen in Gorinchem.

Opbrengst € 310

Opbrengst € 170

Opbrengst € 555

Opbrengst € 101

Opbrengst € 180

catawiki.nl/stripveiling Zelf verkopen op de veiling?

Kijk voor uitleg op catawiki.nl/stripveiling/verkopen

Bekijk ook onze

Stripdagaanbieding Catawiki

Dagaanbie

•

Strips, zeefdrukken, beelden, etc.

•

Kortingen van 50% of meer.

•

Elke dag een unieke aanbieding!

ding

catawiki.nl/dagaanbieding

's Werelds grootste catalogus & marktplaats voor verzamelaars

Die heb ik hier nu nog. Toen ik superzeldzame en toen onbekende achttien was begon ik de dagstrip keurige boekjes van Bommel uit te knippen uit het dagblad de uit begin jaren ’50 uit Zweden Tijd’, waarop mijn ouders geabbo- gekocht. Ja, ik kon er 4 deeltjes neerd waren. Daarna begon ik in van kopen. Voor 1000 gulden.’ mijn studententijd echt te verza‘Zo! Wat een geld!’ ‘Ja, dat was melen. Ik studeerde toen politicotoen een hoop geld, maar vergeet logie en ik was toen popjournalist niet dat ik toen een supervoorbij het blad ‘de Tijd’. Want het sprong had op alle andere verzablad ‘de Tijd’ had besloten een melaars, want niemand kende jeugdpagina te gaan maken en deze prachtige, kleurige boekjes die pagina heette ‘zeg maar jij’. toen nog.’ ‘O, je bedoelt dat boekje Daarvoor schreef ik in 1967/68 met de Schicht met rupsbanden stukjes over de jongerencultuur en in de sneeuw en die draak en popmuziek. Van het geld wat ik zo. Uit 1950.’ ‘Ja, die! Die waren daarmee verdiende kocht ik mijn toen uniek, het was ver voor de eerste boekjes; de zes kleurige tijd dat men de Scandinavische boekjes van De Muinck-serie uit antiquariaten ging aanschrijven.

1947, die ik nog vaag kende vanuit Ik heb overigens het beeld dat mijn jeugd. Ik kwam daarvoor antiquariaat Richard een beurs bij twee antiquariaten, namelijk deed in een vrij grote school in Lambiek in Amsterdam en de Rombout Hogerbeetstraat in Panda in Den Haag. In de jaren Amsterdam. De winkel zelf was zeventig werd ik al snel lid van het klein en gelegen in dezelfde straat Stripschap. In het midden van de en de beurzen waren dan 1x per jaren zeventig heb ik daar zelfs een maand op zondag in die school. bestuursfunctie gehad.

Ik woonde in die tijd in de Rijswijkstraat en Gerard Knispel, ook al genoemd in het vorige artikel door Hans Crezee, was vrijwel mijn buurman.

Hij was verzamelaar van Mickey Mouse en Bommel. Hij had altijd heel bijzondere dingen. Van hem heb ik toen de vijf 26

Dus ik heb een ander beeld dan Hans Crezee. Fred heeft de vorige Toondertijd in handen waar hij de vinger legt op de uitspraak van Crezee. Ook stripwinkel Richard had een onnavolgbaar prijsbeleid.

De Indonesische vertellingen heb ik ook bij hem gekocht voor 1700 gulden. Daar leerde ik ook Rob van Santbrink kennen. En fotograaf Henk Bom, die wel eens bij mij kwam om spullen te fotograferen voor het boek ‘de curieuze wereld’. Samen met Rob Bosman gingen we dan samen teksten voor dat boek corrigeren. Ik ben wel eens bij Rob van Santbrink thuis geweest. Later belde hij mij eens zomaar op om vijf uur ‘s middags en zei dan : ‘Jij wilde toch nog wat van die Rommeldamkaarten?’ Ik was helemaal gek van Rommeldam, dus die fotokaarten met die witte randen wilde ik graag hebben. ‘ Goed, ik doe er een zooi weg,’ zei hij,’ over een uur ben ik op het

station van Bussum en dan heb ik twintig van de kaarten bij me.’

Voor een redelijke prijs kwam ik zo aan mijn kaarten. Zo kocht ik ook van hem een Tom Poes Broca, die hier ook in de kamer staat. Rob zei dan na een vluchtig uitwisselen, ‘ Nou Fred, bedankt’, en dan stapte hij weer op de trein terug naar Amsterdam. Wij veronderstelden dat hij geld nodig had voor drugs. Door hem kreeg ik veel zeldzame dingen in handen.

Na deze tijd ging ik ook veel naar antiquariaat Panda in Den Haag.

Maar die droogde later een beetje op en ik was tegen die tijd natuurlijk zelf ook behoorlijk gevorderd.

Maar daarna kwam die fabuleuze Dubbelman met dat winkeltje uit Hilversum aan het eind van de jaren tachtig. Hij had een heel vreemd prijsbeleid, dingen waren soms heel duur en ook wel eens vreemd goedkoop. ‘Het zal wel met zijn inkoop te maken hebben’,merk ik op.

‘Ik zou het niet weten, ik kwam er toen vaak en kocht er veel. Hij toverde het ene na het andere zeer zeldzame stuk te voorschijn.

Daar kocht ik ook die poster van ‘wees een heer in het verkeer’.

Ik kijk vol verbazing naar een poster van 40 x 60 cm uit 1949, uitgegeven door de 27

verkeerspolitie in Amsterdam met schitterende pastelkleuren.

‘Een krankzinnig zeldzaam item, Fred!

Ik heb zoiets nog nooit in het echt gezien!’, zeg ik vol verbazing. Ik zie bij Fred trouwens veel items, waarvan ik het bestaan wel wist door vermelding in het boek ‘de curieuze wereld’, maar die ik nog nooit had bijbehorende puzzels, daarna gezien, terwijl ik zelf toch ook een de grote puzelserie van ‘aap te behoorlijk gevorderd verzamelaar paard’ en dergelijke en daarna de ben. Fred vervolgt onverstoorbaar: vier oorlogspuzzels.

‘Aan het eind van de jaren negentig sloot ik die mooie deals met Piet Voor het proefschrift waarmee Koudenburg, de wiskundeleraar, Fred Bronner als politicoloog waar ik toen veel mee samenpromoveerde in 1978, had Fred werkte. Hij was buitengewoon toentertijd een uitspraak uit het actief in het aanschrijven van verhaal ‘Heer Bommel en de al die buitenlandse winkeltjes.

Partij van de Blijheid’, namelijk de Ik was zijn vangnet, omdat hij openingsaflevering 1235 gebruikt. natuurlijk ook al veel had. Vooral Op het eind van die aflevering die Franse dingen van Tom Pouce uit 1951 merkt heer Bommel het e.d. kwamen vlot binnen. Ik kende volgende op: ‘…ik was eigenlijk al in die tijd trouwens ook Tony lang van plan om iets te doen. Iets Agterberg, die in Dronten woonde. leuks, als je begrijpt wat ik bedoel!

Hij was gefixeerd op speldjes en Ja, ik ga een partij oprichten! zuurtjes e.d. Doordat ik hem goed De partij van de blijheid!’ Fred kende was ik gelijk bij de oprichstelt in zijn proefschrift dat het ting van de MTVC betrokken. onduidelijk is of heer Bommels opmerking als indicatie voor ‘Wat was je eerste curiosa die je een hoog of juist voor een laag hebt verzameld?’ politiek zelfvertrouwen opgevat Fred had als eerste curiosa moet worden. Het onderde vier paarse doosjes met de zoek ging over het politieke 28

zelfvertrouwen in Nederland, wat in de jaren zeventig op verschillende manieren tot uitdrukking kwam. Met de verwijzing in het proefschrift van Fred naar het Toonderverhaal, opende Eiso Toonder het stukje ‘uit het familiearchief ’ bij de inleiding van band 9 van de volledige werken van heer Bommel. Eiso Toonder vertelde daar ook dat Marten Toonder enkele politiek getinte verhalen aan het begin van de jaren ‘50 schreef, zoals o.a. ‘heer Bommel en de partij van de blijheid’ en ‘heer Bommel en de kneep van knipmenis’. Verwijzingen naar de koude oorlog en een anticiperen op de Berlijnse muur die pas 10 jaar na 1951 werkelijkheid werd, komen in die verhalen voor. Naar

aanleiding van de correspondentie met Toonder over het gebruik van het citaat, kreeg Fred, toen hij eenmaal gepromoveerd was, een persoonlijke, originele tekening van Bommel en Tom Poes als cadeau voor de promotie toegestuurd.

We gaan de tafel bij langs en zien vier Duitse bladen in perfecte staat met de titel Pony, die direct opvallen. Twee af beeldingen uit de serie nieuwjaarkaarten 1953 zijn hier heel groot per cover afgedrukt. Er zijn ook twee covers met Tom Poes en heer Bommel en de zwelbast en een Panda tekening.

Alle Punta’s uit 1941 in mooie staat liggen er. Heel bijzonder zijn een aantal tijdschriften uit ZuidAfrika, genaamd ‘die Huisgenoot’ met wekelijkse afleveringen van heer Bommel en Tom Poes.

Ze heten in dit blad: Die Avonture van Kerneels Die Kat. Bommel wordt Baron Bommel genoemd.

Deze bladen stonden niet in de Bommelbibliografie van Hans Matla.

Verder stuiten we op 6 gebundelde delen; ‘Tom Pouce’ in het Frans. In deze bundelingen zaten dan 6 29

kleine boekjes, die daarvoor los waren uitgegeven. Nog zeldzamer zijn de boekjes ‘Bambino et Tom Pouce’. Hans Matla heeft in zijn Bommelbibliografie wel staan dat deze bladen bestaan, maar niet welke verhalen er in welke afleveringen zitten. De boekjes ‘Bambino et Tom Pouce’ staan vol met bewerkte en vertaalde dagbladuitgaven. Met bijvoorbeeld ‘Tom Pouce Les Fleurs musicales’, een bewerking van ‘de toornviolen, opent een ‘Bambino’. Het verhaal met de dagbladtekeningen,

voorzien van Franstalige balloons, gaat zo’n 16 bladzijden lang door.

Samen met Piet Koudenberg schreef Fred allemaal Franse stripantiquariaten aan. Als Piet, als contactpersoon en leidende kracht dan zaken al bleek te hebben, garandeerde Fred dat hij het afnam. Hij verkocht dubbele boekjes later weer vlot door. We lopen door en tegen de wand staan drie grote ingelijste originelen die gebruikt zijn voor het blad Wereldkroniek uit de eerste helft van de jaren ‘50, getekend door Ben van het Klooster. Verder zie ik nog orginelen die gebruikt zijn voor de Donald duck en het Zweedse Dagens Nyheter.

Al kijkend en vertellend komen we bij een mooie vitrinekast in de zithoek. Zelfs de door mij, bij veel verzamelaars die een vrouw thuis hebben, geconstateerde vrouwelijke invloedsfeer, heeft hij hier kunnen trotseren. Een teken dat Fred, maar ook zeker zijn vrouw, deze beeldjes zeer hoog waardeert.

Fred heeft zo’n 40 hoofdfiguren en ook de bijfiguren gekocht bij de maker, een zekere Ernst Onkenhout... Boven op de vitrine met de Onkenhout beeldjes staat een kaartje uit de nieuwjaarserie 1953: Heer bommel samen met burgemeester Dickerdack voor het stadhuis in Naarden. omdat het stadhuis van Naarden erop staat afgebeeld, staat het kaartje daar.

30

Fred kwam rond 1995 in contact met Ernst Onkenhout, doordat dat contact aangezwengeld werd door de al eerder genoemde Tony Agterberg. En zo begint er een bijzonder hoofdstuk in de verzamelaarcarrière van Fred.

Onkenhout had in de jaren vijftig de beeldjes gemaakt voor het parkje Rommeldam in Oisterwijk.

Daarna had hij lange tijd etalagepoppen gemaakt. Toen hij 65 geworden was, besloot hij weer beeldjes te gaan maken, omdat hij dat het mooiste vond wat hij in zijn leven had gedaan. Hij ging op zolder gaan kijken en vond een paar kisten met de mallen van de Rommeldambeeldjes had hij al die tijd gehouden. Hij besloot bij iedere mal 10 nieuwe beeldjes met de orginele kleuren te gaan maken.

Fred reisde met een vriend naar Berg en Dal voor een soort toelatingsgesprek, waarin je toegelaten kon worden tot het hogere kopersgilde. Want je moest behoorlijke bedragen betalen voor die beeldjes.

Na ballotage, ging Fred daarna eens per jaar met twee vrienden uit Naarden naar Berg en Dal toe.

Het was een soort bedevaartsreis, waar ze de bestelde beeldjes gingen ophalen. Soms waren dat drie of vier beeldjes, soms meer.

Dat ging zo door van 1992 tot zijn overlijden in 1996. Vlak voordat hij na een ziekte overleed, heeft hij nog het laatste beeldje wat nog afgenomen zou worden, gemaakt.

Twee dagen voor zijn dood kwam het beeldje van Zielknijper voor een vriend van Fred gereed.

Tegenover de zithoek heeft Fred het voor elkaar gekregen een klein vierkant vitrine kastje, vrij hoog aan de wand, te kunnen handhaven. Het kastje zit stampvol curiosa: Bommel en Tom Poes pieppop en Broca, het houten Tom Poes trekkarretje, een echte Trelock-fietsbel (met Wammes Waggel met een blauwe achtergrond erop, bekend onder de echte verzamelaars als praktisch onvindbaar).

En van Rommeldam een mesje, vermomd als sigaret, luciferdoosjehouder, asbak, speldjes, theelepeltjes en filmpjes. Verder nog veel speldjes, broches en sleutelhangers van de Toonderfiguren.

‘Heeft de omslag van het pre-internettijdperk naar de tijd met het internet voor jou als verzamelaar veel betekend?’

‘De internethype van eind jaren negentig heeft op mij weinig gedaan, want ik had al zoveel. Je kunt wel stellen dat ik begon met boeken, toen curiosa, toen tijdschriften en toen originelen.

In de tijd dat internet opkwam zat ik al in de vierde fase. En die originelen koop je via contacten, niet via internet. Die litho’s van de SNS-bank (hij wijst ze terloops even aan), uitgegeven ten tijde van de introductie van de euro, heb ik 31

bijvoorbeeld via een contact met Panda in Den Haag binnen. Daar Peter van Andel gekocht, die me was een HO boekje, helemaal gaaf daarvoor belde. En andere gevorzònder de plaatjes! Tegenwoordig derde verzamelaars doen soms heb ik alle edities, de Deense, de ook wel eens iets bijzonders weg.

Engelse , de Nederlandse, de Zoals George Pape uit Maastricht, Vlaamse en de Waalse.´ die mij de originelen voor de Wereldkroniek verkocht. Als ´Welke plaats nemen Bommel en startend verzamelaar heb je meer Tom Poes momenteel in je leven aan internet. ´ in?´ ´Bommel neemt nog steeds een ‘Wat is nu het mooiste, meest grote plaats in mijn leven in. Ik bijzondere, wat je ooit in je verzadoe het nu zeker rustiger aan. Ik melaarcarrière heb verworven?’ heb heel veel. Maar zo nu en dan ‘Het mooiste wat ik ooit heb trek ik een deel van de verzamelde gevonden was een originele kranwerken uit de kast en ga ik een tenstrook 1365 uit het verhaal mooi Bommelverhaal lezen. Toen Tom Poes en Mom Bakkesz. Maar de veilingen van Zwiggelaar voor mij zijn de 40 Franse deeltjes begonnen, kwam er weer een boost Tom Pouce en de 12 deeltjes voor mij. Daar werden zaken Bambino ook heel belangrijk. aangeboden, die ik al lang zocht Tenslotte nog iets bijzonders. en nog niet had. Echt topitems.

Eens had ik op een beurs van het Daar ga ik met veel plezier naar Stripschap alle plaatjes gekocht toe. Het houdt dus nooit op´. voor het HO/boekje. Helemaal fris waren al die plaatjes. Een Jazeker, ook Fred Bronner week later liep ik bij antiquariaat heeft levenslang!

Bastiaan Koijck

Aangeboden t.e.a.b.: Op krantenpapier: Marten Toonder’s Volkskrant-ganzenbord als onderdeel van Kerstprijsvraag op 24 dec 1960 en de spelregels uit Volkskrant 17 jan 1961. Van: Hans,hanswilbrink@hotmail.com Telefoonnummer 06-54903383 Gevraagd: Heeft uu vragen over Marten Toonder en Marten Toonder Studio’s in de jaren 1940-1945, schrijft u dan naar Albert Sonnenberg, Steenhouwersgaarde 69-16, 2542 AC ’s-Gravenhage. Hij zal u graag antwoord geven (wel postzegel bij sluiten).

32