De taal van de kerkklokken Raymond Roelands Voorwoordje Het was zeer moeilijk te achterhalen wat de kerkklokken ons te vertellen hadden. De laatste jaren hebben de klokken hun betekenis nagenoeg verloren, vooral omdat het luide “gebeier” voor de moderne mens veeleer overkomt als een hinderlijk lawaai. Toch heb ik één en ander kunnen terugvinden en heb dan ook getracht het in een leesbaar artikel te gieten. Een lange inleiding is wel gepast om ook de geschiedenis en het medium - de klokken - te verklaren.
Inleiding Reeds heel lang bestaat er de behoefte om te communiceren met elkaar. Niet alleen van man tot man, maar ook op korte en lange afstanden. 1 Uit onze geschiedenisboeken en strips hebben we geleerd hoe dit in het verleden gebeurde: Visueel: - Toen de Grieken Troje veroverd hadden, werd deze victorie aan het thuisfront gemeld. Zij staken een groot vuur aan op de Idaberg, dat achtereenvolgens werd doorgeseind door zeven andere vuren, totdat het bericht het paleis van Klytaimnestra op het Griekse schiereiland bereikte. - Rooksignalen zijn een andere manier om op visuele wijze boodschappen door te seinen. De indianen waren hierin wellicht de specialisten. We kennen dit vooral door de stripverhalen. - Communicatie tussen schepen via signalen met vlaggen. - Ook met lichtsignalen, met bijvoorbeeld een zaklamp, kunnen boodschappen doorgeseind worden. Het morse alfabet is dan de “taal” bij uitstek. Via geluiden: hierbij is volume en variatie in ritme belangrijk: - Bepaalde blaasinstrumenten beantwoorden aan deze eigenschappen (klaroen, koehoorn...). - De beste auditieve communicatiemiddelen zijn wel de idiofonen. Idiofonen2 zijn muziekinstrumenten gemaakt van materiaal dat van nature klankrijk is. De groep idiofonen vormt één van de vijf hoofdgroepen voor de indeling van muziekinstrumenten gebaseerd op de manier waarop het geluid wordt voortgebracht. De term idiofoon impliceert dat het instrument zelf (idios = eigen) de klank voortbrengt doordat het in trilling gebracht wordt. Een deel van de idiofonen is geschikt voor melodiespel; ze hebben een benoembare duidelijke toonhoogte. Bij idiofonen worden de trillingen van een vast lichaam - in tegenstelling tot een snaar of luchtkolom - door de lucht verder gezet. Bekende voorbeelden zijn percussieinstrumenten zoals de tamtam met zijn afgeleiden. - Maar het massacommunicatiemiddel bij uitstek is de Europese luidklok, die ontstond in de vroege middeleeuwen. Haar materie (brons) waarborgde voldoende klankvolume en duurzaamheid en haar vorm (komvorm) gaf haar een duidelijk waarneembare toonhoogte, waardoor haar klank kon worden onderscheiden van andere klokken. Bovendien kon de klok op verschillende wijzen tot klinken worden gebracht, zodat éénzelfde klok voor meerdere doeleinden kon worden gebruikt (cf. het opschrift: als ik kleppe is’t brand, als ik luide is’t storm ...). - Scheepsklok Via geschreven boodschappen: - Nota’s en brieven al-dan-niet via de post verstuurd. 1 2
“Website over beiaardcultuur in Vlaanderen en elders” - van Luc en Jan Rombouts - beiaard.be Wikipedia
HOBONIA – Volkskunde
1
De taal van de kerkklokken