Hobonia Groeiboek Hoogboom - 25 jaar restauratie kerk Sint-Jozef

Na 25 jaar restauratie Raymond Roelands In “RESTAURATIE van een MONUMENT: Sint-Jozef HOOGBOOM”, door HOBONIA in 2001 uitgegeven, hebben we als besluit een aantal zaken opgesomd die nog niet gerestaureerd werden. Het was toen onze hoop om ook deze zaken nog gerealiseerd te zien in de loop van de komende jaren.

Zo moesten volgende werken nog uitgevoerd worden:  beelden en kruisweg moeten nog gerestaureerd

worden;

 de vloeren zijn verzakt;  verschillende lusters zouden opnieuw verkoperd kunnen worden.

Ook rond het kerkgebouw zijn er nog een aantal werken uit te voeren. Eens te meer mogen we hierbij rekenen op de medewerking van het gemeentebestuur van Kapellen en wordt een spoedige afwerking van de hiernavolgende werkzaamheden verwacht:

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

1

Restauratie

 in 2000 werden bomen en rododendrons vakkundig gesnoeid, maar de houten afsluiting langs de

zijde van Hoogboomsteenweg is volledig te herstellen of te vernieuwen;

 heraanleg van het pleintje vóór de kerk;

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

2

Restauratie

 vernieuwing van de elektrische verlichting rond het kerkpleintje;

 opnieuw opvoegen van beide oude palen van de vroegere poort aan de oprit.

Als ook deze werken uitgevoerd zullen zijn zal de beschermde site rond het Hoogboomse monument schitteren als nooit te voren.

Te renoveren poort aan de ingang van het plein

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

3

Restauratie

25 jaar na aanvang restauratie: Het einde van de restauratiewerken in 2001 was niet het einde van de werkzaamheden. Meerdere zaken werden sindsdien nog gerealiseerd: 1. De oprichting van het standbeeld van Jan van Hoogboom kunstenaar Rudi Devoght - op het pleintje voor de kerk. Ingehuldigd op 17 september 2005.

2. De vernieuwing van de houten omheining rondom het kerkplein. De werken begonnen in 2001 en werden beëindigd in 2006.

3. De vernieuwing van de verlichting op het pleintje in 2005.

4. De restauratie van de kruisweg door de leerlingen van het 7de jaar restauratie van het Technicum Noord-Antwerpen.

5. De automatisering van de luidinstallatie in 2006.

6. Herstelling van dak en goten.

7. Ontstoffen van de zolder.

8. Inrichting van urnenveld en strooiweide.

9. Diverse herstellingen in eigen beheer.

1. Standbeeld Jan van Hoogboom Op het beschermde pleintje voor de kerk van Hoogboom pronkt sinds 17 september 2005 het beeld van “Jan van Hoogboom”. Voor velen is het nog steeds een raadsel waarom dit beeld die naam kreeg.

Voor ons, heemkundigen, was het van bij het begin duidelijk dat het beeld, dat hier zou geplaatst worden, zou genoemd worden naar de man die nauw verbonden is met de naam “Hoogboom”.

Er werd gekozen voor de naam “Jan van Hoogboom” zoals die in 1267 voor het eerst in een oorkonde verschijnt.

U kan zich misschien afvragen waarom “baron Osy de Zegwaart” niet in aanmerking kwam om zijn naam te geven aan het standbeeld; hij was toch de man die heel veel betekende voor de oprichting van de wijk Hoogboom en van Jan van Hoogboom weten we verder niets. Bij de naamkeuze van het standbeeld primeerde voornamelijk het verband tussen de naam van de wijk en oorsprong van die naam.

Het tot stand komen van dit standbeeld heeft de initiatiefnemers heel wat kopzorgen bezorgd. Het was oorspronkelijk de bedoeling een beeld te onthullen ter gelegenheid van de viering van het 125jarig bestaan van de wijk, maar financieel was er geen garantie dat dit mogelijk zou zijn. Er werd dan maar gestart met de vieringen n.a.v. dit jubileum en voor de rest zouden we wel zien wat mogelijk zou zijn.

In het hiernavolgende overzicht geven we een beeld van de verschillende feestelijkheden met als eindresultaat de onthulling van het beeld “Jan van Hoogboom”

Voorbereiding klank- en lichtspel Een lang gekoesterde droom werd werkelijkheid! Lang voordat er sprake was van een viering van de parochie Sint-Jozef Hoogboom, groeide er bij vriend Willy Meirsman een onverklaarbaar verlangen om de ouverture 1812 van Tchaikowsky te gebruiken bij een groots klank- en lichtspel. Wanneer in januari 1995 de voorbereiding van de jubileumviering startte, werd het al vlug duidelijk dat de droom van Willy kon verwezenlijkt worden. Een klank- en lichtspel zou de hoofdactiviteit worden. Martine Ceulemans - niet aan haar proefstuk - werd onmiddellijk bereid gevonden om het klank- en lichtspel HOBONIA - Sint-Jozefskerk

4

Restauratie

te schrijven en te regisseren. Het werd een historische evocatie over het ontstaan van de parochie en het leven van haar inwoners. Jan van Hoogboom, vooraanstaande ingezetene uit 1267, werd gekozen als centrale figuur doorheen het hele gebeuren.

Koen Crucke werd gevraagd om op te treden als troubadour.

Het werd een gigantisch succes en zo kon het organiserend comité een belangrijk deel van de opbrengst wegschenken aan twee Hoogboomse projecten: namelijk een cheque van 100.000 frank aan de kerkfabriek voor de verdere restauratie van de Sint-Jozefskerk en eenzelfde bedrag aan de Sterhoeve, boerderij van het Brasschaatse Sterrenhuis, gelegen in de Holleweg. Het resterende bedrag werd opzij gezet voor een standbeeld.

Oprichting van het standbeeld Sinds 1996, het jaar van ons succesvolle klank- en lichtspel, werd nog regelmatig gesproken over “JAN VAN HOOGBOOM” als centrale figuur in de historiek van onze wijk HOOGBOOM. De wens, om op het kerkplein een standbeeld op te richten als afsluiting van het jubileumjaar 1996 en de viering “125 jaar Hoogboom”, liet ons niet los. Het aanbod van de plaatselijke metaalkunstenaar, de heer Rudi Devoght, om een beeld te scheppen met als materialen oude gebruikte gereedschappen, bracht de Hoogboomse wens opnieuw in de actualiteit.

Dank zij de samenwerking met het Kapelse gemeentebestuur kreeg één en ander reële vorm. Het overblijvende probleem – verzamelen van oud gereedschap - werd op zaterdag 19 juni 2005 opgelost door een algemene inzameling van allerlei oude werktuigen.

De kunstenaar Rudi Devoght Rudi Devoght geboren op 5 januari 1956 te Antwerpen. Van jongsaf was hij aan het beeldhouwen in marmer, Franse steen en metaal.

Op 14-jarige leeftijd hield hij zijn eerste tentoonstelling met als thema “Het gezin”. Positieve reacties bleven niet uit.

Zijn sculpturen, vervaardigd uit verwrongen schroot en oude ambachtelijke gereedschappen, vormen een monoloog.

Handgereedschappen als gegevensbank van de opgeslagen arbeid, als het ware harde schijven welke na jaren gebruik kenmerken van de gebruiker in zich meedragen.

Deze ambachtelijke tools lenen zich om in assemblages: - een nieuwe vorm van kracht bij te zetten; - een nieuwe eenheid te vormen welke op zich nieuwe gevoelens, kracht en spanning opwekken; - een verhaal dat niet uit het zoeken maar uit het vinden ontstaat; - een verhaal dat aansluit bij het vorige; - een reïncarnatie, zowel in vorm als in gevoelsuitdrukking, daar waar spanningen en krachten zich ontplooien tot een creatieve vorm; - de creatieve vorm die zelf ontstaat door de drang van het loslaten van samengebundelde energie.

Het beeld werd een “modern” beeld waarin de kracht en de werklust van alle Hoogbomenaars tot uitdrukking komt. De tijdsgeest, waar recyclage een belangrijke rol speelt, was het doel.

Het beeld stelt een ruiter te paard voor waarin de gedachten van de bewoners van onze gemeenschap HOBONIA - Sint-Jozefskerk

5

Restauratie

de inspiratiebron zijn. Het beeld werd samengesteld uit de verzamelde gereedschappen, die elk een verhaal op zichzelf vormen.

Stoet en inhuldiging beeld Op 17 september 2005, omstreeks 13.00 uur waren alle wagens en figuranten aanwezig aan kasteel Haezeldonck en vertrok de stoet richting kerkplein. Alle wijkverenigingen hadden zich ingezet om een wagen te ontwerpen met één van de thema’s uit het klank- en lichtspel uit 1996. De beelden spreken voor zich.

Met de Belleman op kop

Martine geeft de laatste instructies

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

6

Restauratie

2. Omheining Het meest in het oog springend werk – de vervanging van de houten omheining rond de kerk – werd tot stand gebracht door de samenwerking tussen het gemeentebestuur van Kapellen en de technische school GITOK uit Kalmthout.

De leerlingen van de school stonden in voor de vervaardiging van de omheining naar voorbeeld van het totaal versleten exemplaar; Kapellen leverde het hout en stond in voor de plaatsing van de nieuwe omheining.

De werkzaamheden werden gestart tijdens het schooljaar 2001-2002 en werden beëindigd in het schooljaar 2005-2006. De technische dienst van de gemeente Kapellen plaatste het laatste deel in het najaar 2006 Ondanks enkele technische problemen is directrice Carine Wijffels er in geslaagd om dit werk tot een goed einde te brengen, waarvoor zij en haar medewerkers onze felicitaties en dank mocht ontvangen.

Dank zij de perfecte samenwerking tussen GITOK en gemeentebestuur kreeg het geklasseerde dorpsgezicht opnieuw haar uitstraling van weleer.

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

7

Restauratie

3. Vernieuwing van de verlichting op het kerkplein De oude verlichting met de hoge masten en hogedruklampen was eigenlijk niet in overeenstemming met de functie van het oude, beschermde dorpsplein. Vervanging ervan zou duren tot 2005, wanneer de plaatsing van het standbeeld zich aandiende.

Om het beeld van Jan Van Hoogboom ook ‘s nachts goed tot zijn recht te laten komen werd bij de plaatsing van het voetstuk een elektrische installatie voorzien.

De lantaarnpalen en de spots op het beeld geven het pleintje nu een sfeervolle aanblik.

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

8

Restauratie

4. Restauratie van de kruisweg Bij de grote restauratiewerken van het interieur werd geen dossier voorzien voor de restauratie van schilderijen en beelden, dit zou later aangepakt worden.

Met de aanstelling van Staf Bayen tot 11de pastoor van onze parochie - op 22 september 2002 openden zich nieuw horizonten voor wat betreft restauratiemogelijkheden. Als verantwoordelijke van de Aalmoezeniers van de Arbeid kende hij als geen ander de ervaring, die aanwezig was in de school van de Londenstraat. De afdeling restauratie van het Technicum Noord-Antwerpen zocht projecten voor de leerlingen van het 7de ,jaar van deze afdeling en onze kruisweg was dringend aan restauratie toe.

De verantwoordelijken, Luc Mariën en Eric Jacobs, deden een eerste vooronderzoek en kwamen tot de volgende vaststellingen:  Het polychromiewerk is sterk

vervuild,

 In bepaalde basreliëfs zijn lacu-

nes aangetroffen van vermoedelijke waterschade uit het verleden. Dit bleek uit het afmergelen van de gipssamenstelling.  Op enkele staties van de kruisweg zijn zetscheuren te voorschijn gekomen, die de achtergrond en het reliëf stevig hebben beschadigd.  De omlijsting van elk deel is in vroegere tijden voor een groot deel overschilderd en niet in de oorspronkelijke staat herdaan.

Normaal is het kader voorzien van twee gouden of koperen biezen, die verdwenen zijn.  Bij vroegere algemene schilderwerken zijn er verfspatten op de kruisweg terechtgekomen.

Het werk werd toegewezen en de leerlingen begonnen op 9 mei 2006 met de werkzaamheden. De basreliëfs werden zo goed mogelijk gereinigd; de ontbrekende lacunes werden opgevuld; de omkadering werd in de oorspronkelijke staat teruggebracht; het gehele reliëf kreeg een bescherming met retoucheerlaag.

Ook de wijdingskruisjes tussen de reliëfs werden gereinigd en kregen een nieuwe laag bladgoud.

Op 1 juni 2006 werd het resultaat door een jury beoordeeld. De leerlingen kaapten hiermede de tweede prijs weg in de nationale wedstrijd voor schilder- en restauratiewerk

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

9

Restauratie

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

10

Restauratie

5. Automatisering van de luidinstallatie Reeds in 1985 werd er een onderzoek gedaan om het luiden van onze klokken te automatiseren. Hiermede zou het werk van koster Aloïs Keustermans sterk kunnen vereenvoudigen en tevens kon een revisie van de klokken, die sinds hun installatie in 1956 geen onderhoud meer hadden gehad, uitgevoerd worden.

Het toenmalige budget liet op dat ogenblik deze ingreep niet toe, vooral omdat er toen ook reeds sprake was van een volledige restauratie van onze kerk.

Bij de restauratie waren de luidkoorden weggehaald en niet meer teruggeplaatst en dus moest de koster dagelijks de trappen naar de klokkentoren bestijgen om te luiden. Dit was geen probleem, wist hij meermaals te vertellen.

In 2003 - de restauratiewerken waren in 2001 beëindigd - besloten we het dossier terug ter hand te nemen omdat het voor de koster, toen reeds 77 jaar, te zwaar werd om nog langer de trappen te bestijgen.

De firma die in 1956 de klokken vervaardigde, de firma “Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen B.V.” was nog steeds actief in deze branche en maakte voor ons een verslag over de toestand waarin de klokken zich bevonden.

Een algemene revisie zou noodzakelijk blijken; enkel schilderen was geen optie en een volledige demontage was dus de enige mogelijkheid. De ophangstroppen waren in dermate slechte toestand dat ze vervangen zouden moeten worden.

De Offerte:  Demontage van de 4 luidklokken m.b.v. een kraanwagen; deze zullen provisorisch aan stroppen in

de toren worden opgehangen. De luidassen, klepels, lagers, lagerplaten en te reviseren materialen dienden afgevoerd te worden naar de werkplaats van de firma.  Het vervaardigen en leveren van nieuwe ophangstroppen voor de 4 luidklokken.  Het opnieuw conserveren van de luidassen en luidwielen. Deze zullen gezandstraald, geschopeerd en verzinkt worden.  Het reinigen, conserveren en opnieuw invetten van de lagers.  Het leveren van nieuwe staalkabel t.b.v. luidtouwkoppelingen.  Montage van de 4 luidklokken m.b.v. een kraanwagen, het geheel installeren, uittesten en in bedrijfstellen.  4 nieuw luidmotoren met toebehoren, plus een Tempora computer met DCF (ontvanger voor tijdsignalen uitgezonden door langegolfzender op 77,5 kHz, gebruikt voor het automatisch omzetten van de zomer- naar wintertijden).

Dit alles voor een totaalprijs van 15.609 € (excl. BTW).

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

11

Restauratie

Ons voornemen stuitte eerst op nogal wat protest vanwege de koster, hij had er geen problemen mee om dagelijks naar de klokkentoren te lopen en de kosten voor deze automatisatie waren in zijn ogen dan ook overbodige luxe.

In 2006 besliste de kerkraad de automatisatie van het luiden toch te laten uitvoeren en de firma “Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen B.V. kreeg de definitieve opdracht.

De schilderwerken van de stalen ophangbalken hebben we met de mensen van de kerkraad uitgevoerd op 19 september 2006. Dit was alleszins een besparing van enkele duizenden euro’s.

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

12

Restauratie

6. Herstelling van dak en goten Ook in 2006 stelden we op de zolder vast dat op verschillende plaatsen waterinsijpeling te bemerken was, dus hoogtijd voor een degelijke controle van dak en goten. We konden zelf wel één en ander vaststellen, maar een deskundig onderzoek leek ons aangewezen.

In maart 2006 werden verschillende firma’s aangeschreven voor het bekomen van een prijsofferte, maar blijkbaar was de interesse bijzonder klein. Enkel de firma De Coster uit Essen bezorgde ons een offerte.

Ook via de technische experten van de gemeente Kapellen vonden we geen soelaas om snel een oplossing te vinden.

Op 23 augustus 2008 ontvingen we een offerte van de firma Van Wezer uit Antwerpen voor een bedrag van € 5.517. Door deze firma werd vooraf een degelijk onderzoek uitgevoerd betreffende de toestand van goten en dakbedekking.

De uitzettingsvoegen van de goten waren op meerdere plaatsen versleten en de soldeernaden waren op vele plaatsen gescheurd. En omdat we niet wensten te wachten op algehele herstelling hebben we deze firma opdracht gegeven om de werken uit te voeren en voorzagen we eigen middelen om de rekening te kunnen betalen.

De werken werden gestart op 18 september 2008. Ongeveer 230 leien werden vervangen en in de goten werd een folie aangebracht, die de dichtheid verzekerde voor meerdere jaren.

Hiermede waren de belangrijkste problemen opgelost, maar waakzaamheid blijft geboden.

Na een aantal maanden werd vastgesteld dat een ernstige waterlek het hoogste plafond had aangetast. De verf begon stilaan af te bladderen, wat met het blote oog nagenoeg niet zichtbaar was. Maar het kwaad was echter geschied, zoals later zou blijken. De verfpellen begonnen stilaan zichtbaar te lossen, ondanks de herstelling van de leien. In 2009 was dit probleem zo irritant voor de kerkraad dat we beslisten om de herstelling in eigen beheer uit te voeren.

Een plafond herschilderen op een hoogte van nagenoeg 11 m bleek niet vanzelfsprekend.

Om een haalbare oplossing te vinden werden alle mogelijkheden op een rijtje gezet en besproken: HOBONIA - Sint-Jozefskerk

13

Restauratie

 Met een verfborstel op lange steel: een steel van die lengte was niet te vinden en zou ook niet han-

delbaar zijn.  Een lange ladder: ook niet gebruikelijke en zeker niet stabiel om op te kruipen en dan nog te schil-

deren.  Een “hoger - lager” platform huren en in de kerk proberen te krijgen: voor die hoogte ook weer

niet praktisch en duur.  Een hoogtewerker: zelfde problemen als voor een “hoger -

lager” platform.

 Een stelling huren en opbouwen: meest haalbare oplossing,

maar wat zal dat kosten.

Dit probleem vond een elegante oplossing door het ter beschikkingstellen van een stelling door de firma Maris uit HeusdenZolder. Op 30 november 2009 monteerden we met een zevental vrijwilligers de stelling tot op een hoogte van 10,5m. Het reinigen van het stukje plafond en het aanbrengen van een eerste laag verf duurden slecht enkele uren. De dag nadien konden we een tweede laag aanbrengen en na drie dagen was ook de stelling weer gedemonteerd.

Voor wat betreft onkosten bleef dit beperkt tot plamuur en een drankje voor de vrijwilligers. Voor dit soort werkjes had de schilder van de restauratiewerken enkele potten verf als reserve nagelaten. Goedkoper was niet mogelijk.

7. Ontstoffen van de zolder In de rapporten van monumentenwacht werd meermaals gewezen op de dikke laag stof op de gewelven van de zolders. Dit belette een deskundig onderzoek van de houtaantasting. Een deskundige ontstoffing van de zolders werd aanbevolen.

Via een reclamefolder vonden we de firma “Solutions pour Batiments sprl” uit Bassenge.

Op 26 november 2007 werden de werkzaamheden uitgevoerd voor een bedrag van € 1.200, maar de aantastingen door houtborende insecten werd niet verwijderd.

8. Oprichting van een urnenveld en strooiweide De aanleg van een urnenveld en strooiweide, rechts naast de toegangsweg naar het kerkhof, is niet gelinkt aan de restauratiewerken, maar omdat dit recentelijk tot een goed einde werd gebracht wil we het hier toch vermelden.

De laatste grote uitbreiding van het kerkhof dateert van het jaar 1989 toen de firma Olymp 2000 uit Kapellen als laagste bieder het werk toegewezen kreeg op 30 november 1989.

In 1997 werd op verzoek van vele bewoners van Hoogboom, aan het gemeentebestuur de vraag overgemaakt om ook in Hoogboom de mogelijkheid te voorzien opdat mensen hun dierbaren zouden kunnen begraven in een urnenveld of uitstrooien op een strooiweide. De wens van de bewoners was volHOBONIA - Sint-Jozefskerk

14

Restauratie

ledig in overeenstemming met de richtlijnen van de hogere overheid. Het Provinciebestuur stuurde op 13 januari 1992, in opdracht van de gemeenschapsminister van binnenlandse aangelegenheden en openbaar ambt, een verplichting om op elk kerkhof een strooiweide en een columbarium te voorzien.

Op 20 februari 1992 heeft het gemeentebestuur haar timing i.v.m. de officiële vraag aan het Provinciebestuur gestuurd.

Op 14 juni 1992 maakte de kerkfabriek St.-Jozef Hoogboom het dossier met plannen over aan het Bestuur Monumenten en Landschappen. Het voorstel was een muur te bouwen aan de oostzijde van de kerk, naar het voorbeeld van de urnenmuur van Kapellen Ondanks een mondeling akkoord van Monumenten en Landschappen gaf Minister Sauwens bij Ministrieel besluit van 15 december 1992 een negatief advies dat steunde op een ongunstig advies van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. De bescherming van het betreffende gebied werd als reden opgegeven.

In mei 2006 werd een nieuw plan opgesteld met urnenkoffers in de grond en naastliggende strooiweide. Dit plan droeg wel de goedkeuring weg van Monumenten en Landschappen. De grond waarop het geheel zou gebouwd worden was eigendom van de kerkfabriek en moest eerst afgestaan worden voor dit doel.

De kerkraad gaf in de vergadering van 21 juni 2006 haar goedkeuring voor de afstand van de nodige gronden.

Reeds op 21 september 2006 was de aanleg beëindigd.

9. Diverse herstellingen in eigen beheer  Omstreeks 2005 werd een steunbeer aan de noordzijde van de kerk ernstig beschadigd door een

vrachtwagen. De afhandeling van het schadegeval door de verzekering liet enorm lang op zich wachten. Het bedrag van de geraamde kosten, € 750, werd pas in 2007 uitbetaald. Het herstellen van deze schade werd in eigen beheer uitgevoerd in 2008.  Reeds enige tijd was het zwart worden van het onderste deel van de muren een doorn in het oog

van het kerkbestuur en daarom werd besloten om de handen uit de mouwen te steken en het probleem zelf op te lossen. Op 1 juli 2009 werden de muren met hoge-drukreiniger afgespoten en alle beschadigde voegen werden hersteld. Enkele maanden later werd een vochtwerende laag aangebracht.  Op 21 mei 2008 werd het ijzeren hekwerk rond het grafmonument van de familie OSY ontroest

en opnieuw geschilderd. Dit als gevolg van een afspraak - op 23 april 2008 - met de heer François Van Hoobrouck d’Aspre, familielid van de familie Osy, .

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

15

Restauratie

Grafmonument van de familie Osy de Zegwaart

HOBONIA - Sint-Jozefskerk

16

Restauratie