Hobonia 1988-1 januari

Verantwoordelijke uitgever P. Arren Bredabaan 849 2170 Wuustwezel

D r i e m a a n d e l i j k s

tijdschrift

17e JAARGANG 1988 JANUARI - FEBRUARI - MAART

(

Ongeveer 7 0 j a a r geleden l a g d e Hoogboomsteenweg e r z ó romantisch b i j . H e t b r u g g e t j e , o v e r d e beek l i n k s , g a f toegang t o t de Claessensdreef, t e r w i j l d e bomenrij r e c h t s , i n de Bernard De Vadderlaan s t o n d . E n k e l e h u i z e n z i j n nog o v e r e i n d g e b l e ven - maar waar i s d e t i j d ?

T e k e n i n g : André Mariën INHOUD : R. A l a r d o t

Antwerpen i n 1888 ( 1 )

blz. 3

K e r k e l i j k e H e r a l d i e k :De wapens van de bisschoppen van Antwerpen - 2 . L i v i n i u s To r r e n t i u s J .

Goolenaerts

blz. 13

Kasverslag

De S i t t e r

blz. 18

H

.

In Memoriam : J u l i a "Bonneke" Janssens

blz. 19

Aanbevolen l e k t u u r :Antwerpen, d e vermaarde koopmansstad

blz. 22

De Lijkwade van T u r i j n ( 1 3 )

Va n H a e l s t

blz. 23

Goolenaerts

blz. 37

Arren

blz. 45

R

Antwerpenaars i n de Raad van Brabant

.

J

Kastelen i n Vlaanderen : Mishaegen (Brasschaat) Vo o r s t e l l i n g boek "Van K a s t e e l n a a r K a s t e e l I I "

.

P .

blz. 64

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 1

H0B0N IA

KULTURELE HEEMKRING BOOGBOOM

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88

Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

S c h a t b e w a a r d e r : H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 H o o g b o o m - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, V i n u s a k k e r 7 4 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 8

- 2 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 2

ANTWERPEN IN 1888 Antwerpen-wereldhaven g r o e i t d a t h e t e e n l u s t i s om t e z i e n . H e t inwonersaantal gaat s t i l a a n naar h e t k w a r t -miljoen, n i e t zozeer door h e t zogeheten " n a t u u r l i j k o v e r s c h o t " ( 7 . 5 0 0 g e b o o r t e n t e g e n 5.000 o v e r l i j d e n s ) , m a a r v o o r a l d o o r d e g r o t e i n w i j k i n g v a n b u i tenmensen. O o k d e s t a d s f i n a n c i ë n maken h e t g o e d : t e g e n 181 m i l joen u i t g a v e n s t a a n 1 9 2 m i l j o e n o n t v a n g s t e n . E e n k l e i n v e r s c h i l , vergeleken b i j v o r i g e j a r e n , maar v a n a f volgend j a a r z u l l e n d e ontvangsten opnieuw i n v e e l g r o t e r e mate d e u i t g a v e n o v e r t r e f fen.

De b e v o l k i n g s a a n g r o e i h o u d t i n d a t e r o o k f l i n k m o e t g e b o u w d worden. I n 1 8 8 8 w o r d e n 1 . 3 7 5 b o u w t o e l a t i n g e n a f g e l e v e r d : 5 7 2 voor nieuwbouw e n 803 v o o r v e r a n d e r i n g e n v a n a l l e a a r d .

Die b o u w t o e l a t i n g e n b e t r e f f e n m e e s t d e n i e u w e w i j k e n Z u i d e n Z u renborg, waar s t a t i g e herenwoningen opgetrokken worden, maar ook arbeiderswoningen d i e d a n meer r o n d Stuivenberg komen. U i t g e k o zen w e r k m a n s g e z i n n e n k r i j g e n e e n " h u i z e k e v a n d e n a r m e " , z o o.a. i n de N i j v e r h e i d - en Weldadigheidstraat. D e r g e l i j k e s t r a t e n vol u n i f o r m e woningen k r i j g e n straatnamen w a a r i n e e n deugdzaam leven aangeprezen w o r d t , z o a l s S p a a r s t r a a t e n M a t i g h e i d s s t r a a t .

In d e z e t i j d v a n o n g e r e m d e c o n o m i s c h " l a i s s e z f a i r e , l a i s s e z passer" w o r d t d e k l e i n e man o p d e h i e l e n gezeten d o o r g e m o r a l i s e e r.

Uitzonderlijk chic i s de residentiële w i j k op het vroegere landgoed T e r l i s t , m e t a l s c e n t r u m d e B o u l e v a r d L é o p o l d ( d e l a t e r e Belgiëlei). De Franse t a a l staat e r hoog i n aanzien. Het i s de langue u s u e l l e , m e t d a a r n a a s t h e t " V l a a m s " a l s b a r g o e n s v o o r "les s u j e t s " , h e t dienstpersoneel m e t g e s t r e e p t v e s t v o o r d e knechten, m e t w i t s c h o r t v o o r de meiden. Deze l a a t s t e slapen wel eens m e e r i n k a m e r t j e s z o n d e r d e u r s l o t , t e n b e h o e v e v a n m e n e e r of z i j n zoon a l s h e t b u r g e r l i j k f a t s o e n hen t e zwaar om dragen wordt.

Aan d e o n l a n g s , i n g e v o l g e h e t r e c h t t r e k k e n v a n d e S c h e l d e , o n t stane E r n e s t Va n D i j c k k a a i , J o r d a e n s k a a i , O r t e l i u s k a a i , P l a n t i n kaai e n S t . M i c h i e l s k a a i , v e r d i e n e n d e a r c h i t e k t e n e n bouwondernemers e v e n e e n s e e n f l i n k e c e n t . I n 1 8 8 8 z i e n we o . a . d e meiboom staan o p h e t h o e k h u i s v a n d e E r n e s t Va n D i j c k k a a i 1 5 / 1 6 e n o p d e Plantinkaai 16.

- 3

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 3

Nog e e n g r e e p j e u i t d e r e e k s h u i z e n d i e i n 1 8 8 8 w o r d e n g e b o u w d .

Steenhouwersvest 5 9 , e n Minderbroedersrui 3 4 / 3 6 . D e Minderbroedersrui, genoemd naar h e t voormalige k l o o s t e r d e r Minderbroeders (de h u i d i g e A c a d e m i e v o o r S c h o n e K u n s t e n n i e t v e r d a a r v a n d a a n ) , was e e r t i j d s e e n v l i e t d i e d e e l u i t m a a k t e v a n d e e e r s t e v e r sterkte v e s t i n g v a n Antwerpen. Z e w e r d o v e r w e l f d i n 1 6 6 1 . D e huizen d i e aan deze v l i e t paalden, hadden hun voorgevels aan d e Grote e n d e K l e i n e Goddaert, t e r w i j l o p de v l i e t s l e c h t s d e a c h tergevels u i t g a v e n . D a t v e r k l a a r t h e t b e s t a a n v a n waardevolle oude g e v e l s l a n g s d e G o d d a e r t e n v a n j o n g e r e , b e p l e i s t e r d e g e vels o p de Minderbroedersrui.

Niet v e r daarvandaan, i n d e K e vallen 17de eeuwse h u i s S i n t e een p a r e l t j e , d a t i n 1 8 9 7 z a l v August D e l b e k e . Va n d a a r d e l a t Blindestraat wordt gebouwd aan neobarokstijl, v a n bouwmeester nen a l s p o l i t i e g e b o u w .

i z e r s t r a a t 9 , w o r d t h e t e r g v e r P i e t e r gerestaureerd. H e t w o r d t erkocht worden aan baron m i n i s t e r e r e naam " H o t e l Delbeke". I n d e h e t "Bureel van Weldadigheid", i n V. D u r l e t . H e t z a l l a t e r nog d i e -

Een z e l d z a m e k e e r g e b e u r t h e t n o g d a t i n d e g e v e l v a n e e n n i e u w huis h e t bouwjaar w o r d t ingewerkt. E n dan moet men nog oppassen met d e f a n t a s i e v a n b e p a a l d e b o u w h e r e n : i n d e A m b t m a n s t r a a t 1 zal i n 1903 e e n gebouw opgetrokken worden m e t i n d e g e v e l h e t jaartal 1888! D i t j a a r t a l d u i d t e c h t e r o p de stichtingsdatum van de f i r m a L a p o r t e , d i e h e t g e b o u w z a l l a t e n o p t r e k k e n ( t h a n s i n gebruik d o o r h e t N a t i o n a a l H o g e r I n s t i t u u t v o o r Bouwkunst e n Stedebouw).

Op 1 3 m a a r t 1 8 8 8 k r i j g t h e t B e s t u u r d e r B u r g e r l i j k e G o d s h u i z e n (de l a t e r e C o m m i s s i e v a n O p e n b a r e O n d e r s t a n d ) e e n b o u w t o e l a t i n g voor een godshuis i n d e V i n k e n s t r a a t .

Er w o r d t d o o r l o p e n d g e w e r k t a a n d e r draaltorens. D e werken a a n d e k l e i n e kosten minder dan v o o r z i e n , z o d a t d e drage v o o r deze werken v a n 2 . 8 0 0 k a n v

e s t a u r a t i e v a n d e K a t h e t o r e n s , b e z i g s i n d s 1882, S t a d h a a r j a a r l i j k s e b i j erminderen t o t 2.000 f r .

In B o r g e r h o u t i s h e t n i e u w e g e m e e n t e h u i s i n opbouw, e e n m e e s t e r werk v a n H e n d r i k e n L o d e w i j k Blomme, i n Vlaamse n e o r e n a i s s a n c e s t i j l , e n eveneens i n Borgerhout de Sint-Janskerk, neoromaans e n daarom ĂŠ n i g i n B e l g i ĂŤ . D a t d e t o r e n " s l e c h t s " 7 4 m hoog z a l w o r den i s t e w i j t e n a a n e e n m i l i t a i r e b e s l i s s i n g : o m w i l l e v a n d e nabije B r i a l m o n t - f o r t e n g o r d e l ( d e l a t e r e " R i n g " ) m a g d e t o r e n niet hoger worden.

Henri- A l e x i s Brialmont i s een vestingbouwkundige met wereldfaam.

Zijn Antwerpse v e s t i n g d a t e e r t u i t 1859-1864. I n 1888 z i e n we Brialmont bezig met de bouw van m i l i t a i r e versterkingen langs de Maas.

Op d e " S e e f h o e k " w o r d t lebrorduskerk. D e bouw

s i n d s v o r i g j a a r gebouwd aan de S t . W i l van d e k e r k e n h a a r 8 2 meter hoge t o r e n

- 4

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 4

n '

g' ! ..liee,,.slerel"."R"•""'t

Werkbedenwon,ngen gebouwd door het Bureel van Wetdadrgheid.

- 5 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 5

zal nog duren t o t 1891. De "Seefhoek" i s een v o l k s w i j k , o n t s t a a n rond 1 8 7 0 e n genoemd n a a r d e h e r b e r g " S e e f h o e k " , h o e k B e e l d e kensstraat e n P e s t h o f s t r a a t . S e d e r t d e r e c e n t e opening v a n h e t Stuivenberggasthuis h e e f t d e h e r b e r g "Seefhoek" h a a r k l a n d i z i e f l i n k z i e n v e r g r o t e n : d o k t e r s en personeel van h e t nieuwe z i e kenhuis komen e r hun s e e f b i e r d r i n k e n .

Op 2 m a a r t 1 8 8 8 opend : d e J a n P rurg, e n de Zette Diricksens. D e z e werkte o v e r d a g a zijn g e z o n d h e i d Vlaamse o n t v o o g d l e e f t i j d .

worden o p d e Seefhoek twee nieuwe s t r a t e n g e a l f i j n s t r a a t , g e h e t e n n a a r d e 17de eeuwse c h i rnamstraat, g e h e t e n naar de l e t t e r k u n d i g e Joos J o o s , d i e Z e t t e r n a m a l s pseudoniem aannam, l s h u i s s c h i l d e r e n o f f e r d e z i j n n a c h t r u s t e n o p a a n l e t t e r k u n d i g e a k t i v i t e i t e n i . v . m . d e i n g s s t r i j d . H i j o v e r l e e d i n 1855 o p 2 9 - j a r i g e

N6g i n d e z e b u u r t : - o p 2 7 a p r i l w o r d t d e P o t g i e t e r s t r a a t geopend. P o t g i e t e r w a s een N e d e r l a n d s s c h r i j v e r d i e l e e f d e v a n 1 8 0 8 t o t 1 8 7 5 ; - o p 7 september wordt de Samberstraat geopend. Een l o g i s c h v e r volg o p d e r e e d s bestaande Twee N e t e n s t r a a t , M a a s s t r a a t , R u pelstraat en D i j l e s t r a a t .

Bij de bouw van de St.Willebrorduskerk worden i n 1888 twee we s t r a t e n g e o p e n d : P a s t o r i j s t r a a t e n L o v e l i n g s t r a a t .

n i e u -

Ook i n 1 8 8 8 w o r d t d e K e r k h o f s t r a a t - d e e n i g e g r o t e w e g d i e d e Dambruggestraat v e r b i n d t met de Pothoekstraat en d i e v o o r b i j h e t Stuivenbergkerkhof l o o p t - omgedoopt i n V a n K e r c k h o v e s t r a a t , niet zozeer om de l e t t e r k u n d i g e P. F. Va n Kerckhove t e e r e n maar veeleer om de bewoners t e b e l i e v e n d i e d e straatnaam t e l u g u b e r vonden. H e t s t e d e l i j k k e r k h o f S t u i v e n b e r g ( g e o p e n d i n 1 7 8 6 ) i s sinds 1875 gesloten maar nog n i e t opgeruimd. H e t i s een lugubere omgeving m e t h o l l e wegen e n b r a a k l i g g e n d e g r o n d e n .

N6g s t r a a t n a a m w i j z i g i n g e n i n 1 8 8 8 : R u w a a r d s t r a t w o r d t C u y l i t s s t r a a t , e n B e l g e n s t r a a t w o r d t Van B e e r s s t r a a t , b e i d e t e r e r e v a n gemeenteraadsleden d i e d i t j a a r overleden z i j n .

Jan V a n B e e r s w a s l i b e r a a l g e m e e n t e r a a d s l i d s i n d s 1 8 7 5 , e n m a a k te z i c h v e r d i e n s t e l i j k v o o r h e t N e d e r l a n d s t a l i g t o n e e l , d e o p r i c h t i n g van h e t V l a a m s M u z i e k c o n s e r v a t o r i u m e n d e v e r n e d e r l a n d sing v a n het s t e d e l i j k o n d e r w i j s . H i j w a s onze meest p o p u l a i r e dichter, wiens v e r h a l e n e n stemmingsbeelden i n g e d i c h t e n a l s "Beggar, de " B e s t e d e l i n g " e n d e b u n d e l " G e v o e l e n L e v e n " , u i t stegen t o t h o g e l y r i e k . Va n hem i s d e t e k s t v a n h e t o r a t o r i u m "De O o r l o g " , g e t o o n d i c h t d o o r P e t e r B e n o i t . A l s l e r a a r e n r e d e naar h e e f t h i j o p de g r o e i v a n Vlaamse k u l t u u r e n Vlaamse Beweging g r o t e i n v l o e d gehad. Z i j n werk l e i d d e de Vlaamse poĂŤzie d e wereld der d a g e l i j k s e w e r k e l i j k h e i d binnen.

Jan V a n B e e r s ' letterkundigen

l i j k s t o e t w o r d t gevolgd door t a l r i j k e overheden, e n vooraanstaande k u n s t e n a a r s . O p d e b e g r a a f -

- 6 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 6

plaats gebeurt een j a m m e r l i j k v o o r v a l . I n h e t midden z i j n e r r e devoering b l i j f t burgemeester Leopold De Wael p l o t s e l i n g steken en w a n k e l t . J u i s t b i j t i j d s , a l s h i j i n d e o p e n g r a f k u i l d r e i g t te v a l l e n , w o r d t h i j opgevangen i n d e a r m e n v a n d e omstaande prominenten. D e burgemeester i s d o o r e e n b e r o e r t e g e t r o f f e n , maar z a l n a e e n k o r t z i e k b e d g e n e z e n .

J. C u y l i t s was schepen v a n Schone K u n s t e n e n o v e r l i j d t rige l e e f t i j d . Kranige stedevaderen h e e f t Antwerpen.

En n 6 g e e n s t r a a t Grensstraat ( z i j s M i l i s s t r a a t ( n a a r hout), d i t wegens ten v e r l e n g d e v a n

n a a m w i j z t r a a t v a Jacob M i eenvormi de s t r a a

o p

8 1 - j a -

i g i n g o p 3 0 november 1888 w o r d t d e n d e P r o v i n c i e s t r a a t ) omgedoopt i n l i s , weldoener van de gemeente Borgergheid met h e t reeds M i l i s s t r a a t gehet o p Borgerhouts grondgebied.

Op 2 6 m e i v e r s c h i j n t e e n K o n i n k l i j k B e s l u i t b e t r e f f e n d e d e a a n leg v a n d e Cogels-Osylei o p d e gronden van d e Bouwmaatschappij van h e t O o s t k w a r t i e r . Z u r e n b o r g w o r d t e e n s t a d s d e e l d a t m a g g e zien worden, n e t a l s h e t Z u i d k w a r t i e r. H e t Z u i d g e n i e t een p l a n ologie d i e g e t u i g t van v i s i e , m e t een wegennet meer v o o r morgen dan v o o r v a n d a a g . H e t w o r d t e e n b u r g e r l i j k e w i j k , m e t a a n d e p e r i f e r i e e e n a f w i j k e n d p a t r o o n : o o s t e l i j k a c h t e r d e b e d r i j v i g heid v a n d e Brederodestraat l i g t e r e e n v o l k s w i j k met monotone r i j e n "huizekens van den arme" v a n h e t B u r e e l v a n Weldadigheid, dat samen m e t h e t B e s t u u r d e r B u r g e r l i j k e Godshuizen l a t e r d e Commissie v a n Openbare Onderstand z a l vormen.

Antwerpen w o r d t e e n g r o t e , moderne s t a d , maar i n h e t s t a d s b e e l d en h e t s t a d s l e v e n z i e n w e n o g d e t r a d i t i e v a n d e v o r i g e g e s l a c h ten v o o r t b l o e i e n . D e o u d e v e s t i n g e n z i j n g e s l o o p t , h e t o u d s t e stadsgedeelte a a n d e s t r o o m i s verdwenen, d e grondslagen v o o r een n i e u w e t o e k o m s t z i j n g e l e g d , m a a r o u d - A n t w e r p e n l e e f t n o g i n alles.

Door h o n d e n e n soms n o g d o o r e z e l s g e t r o k k e n k a r r e t j e s v a n m e l k boerinnen e n zandverkopers brengen l e v e n i n h e t stadsbeeld. I n de s t r a t e n e e n b o n t e m e n g e l i n g v a n z o n n e k l o p p e r s , w e r k v o l k , a m bachtslui, l o o p j o n g e n s , s p e l e n d e k l e u t e r s , k w e t t e r e n d e vrouwen met v o o r s c h o o t e n g e k r u i s t e b o r s t d o e k , s o l d a t e n , b e d e l a a r s , schouwvegers, l e u r d e r s a l l e r h a n d e , e e n buitengesmeten z a t t e k u l , tussendoor een a r i s t o k r a a t met spanbroek o f een amazone met b o l hoed, t r o t s t e p a a r d o p weg n a a r d e l e i e n , h e t s t a d s p a r k o f d e warande.

Het o p e n b a a r v e r v o e r en p a a r d e t r a m s .

w o r d t

n o g

s t e e d s

v e r z o r g d

d o o r

v i g i l a n t e n

Omnibussen ( h o t e l r i j t u i g e n ) w a a r m e e h o t e l i e r s r e i z i g e r s a a n d e stations ophalen, worden vanaf 1888 b e l a s t met 200 f r . p e r j a a r .

De S p o o r w e g e n b e s t a a n a l e e n h a l v e e e u w . E r w o r d t e e n n i e u w e plaats v o o r d e bouw van een c e n t r a a l s t a t i o n gezocht, i e t s b u i -

- 7 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 7

ten h e t c e n t r u m , n a m e l i j k aan h e Hoofdbekommernis i s , d e z e s besta schaffen. Daarom z a l d e t r e i n o p lokt hevige p r o t e s t e n u i t , omdat twee z a l v e r d e e l d w o r d e n .

t u i t ande een de s

e i n d e van de De K e y s e r l e i . overwegen i n de s t a d a f t e verhoogde berm r i j d e n . D a t t a d dan door een "muur" i n

"Eigenaars d e r 6de w i j k ! ! Uw vonnis s c h i j n t e i n d e l i j k getekend!

Uwe e i g e n d o m m e n , u w e n e r i n g e n z u l l e n b i n n e n k o r t d e n v o o r z e g d e n ondergang begaan! D e vreemde r a t t e n , d e S t a t i e s t r a a t zegepralen, alsook h e t dagblad d a t hunne z a k e n verdedigt! De schoonste w i j k der s t a d z a l m e t a f g r i j s e l i j k e muren o f b e r g e n d o o r k r u i s t w o r den. H e t t w e e m a a l g e g e v e n a d v i e s o n z e s s t a d s b e s t u u r , d a t a l l e bergen boven d e twee meters a f k e u r d e e n v e r w i e r p , w o r d t onder d e voeten g e t r a p t ! Men v r a a g t h u n adviezen, o m e r l a t e r eens mede te l a c h e n ! S t a d s - e n S t a a t s k a s s e n z i j n l e d i g , e n m e n g a a t , t e r eere d e r D e K e y s e r l e i , m i l j o e n e n i n b e r g e n b e g r a v e n . H u l d e a a n die k l o e k e heeren d i e hunne stadsgenoten zoo d e f t i g behandelen!"

Dit u i t t r e k s e l u i t een pamflet u i t november 1888 t o o n t d u i d e l i j k aan h o e o m s t r e d e n i n d e S c h e l d e s t a d d e p l a n n e n z i j n o m d e s p o o r l i j n van Antwerpen naar Brussel o p t e hogen.

De l u i d e keurt de bouw v a n

p r o t e s t e n mogen n i e t b a t e n . Te g e n d e p u b l i e k e o p i n i e i n s t a a t de verhoging van de spoorbedding goed, evenals de h e t nieuwe Centraal S t a t i o n o p de p l a a t s van h e t oude.

De " c e n t e r s " den v a n 1 8 9 0

moeten en t o t 1898.

z u l l e n

e r

komen;

e r

z a l

De B u u r t s p o o r w e g e n b e s t a a n m i n d e r l a n g d a n d e l i j k sinds 1885. E r z i j n i n B e l g i ĂŤ reeds meerd l i j n e n , z o a l s d e l i j n Merksem-Brasschaat. O wordt een nieuwe l i j n i n g e h u l d i g d . Merksem-E Oorderen-Blauwhoef-Lillo F o r t .

aan gebouwd wor-

Spoorwegen, nameere buurtspoorwegp 1 o k t o b e r 1 8 8 8 keren-Wilmarsdonk-

Eigen personenvervoer b e s t a a t p r a k t i s c h n i e t ; a l l e e n z e e r r i j k e n kunnen z i c h e e n e i g e n p a a r d e k o e t s v e r o o r l o v e n . Z e l f s e e n f i e t s vertegenwoordigt een h e e l k a p i t a a l , maar met z i j n g r o o t voorwiel en d e v o l l e b a n d e n i s h e t e e n w e i n i g k o m f o r t a b e l v o e r t u i g . I n 1888 m a a k t e e n S c h o t s v e e a r t s , J o h n D u n l o p , d e e e r s t e l u c h t b a n d ter w e r e l d , v o o r d e f i e t s v a n z i j n t i e n j a r i g z o o n t j e . E ĂŠ n v a n die k l e i n e u i t v i n d i n g e n d i e h e t d a g e l i j k s leven grondig veranderen.

* * * * * * Het Museum v o o r S c h o n e K u n s t e tooid. H e t gebouw s t a a t e r a l gewerkt a a n d e i n r i c h t i n g . Vo nog i n h e t d o o r N a p o l e o n i n g e dersklooster aan de Stadswaag.

Bij

d e

bouw

v a n

h e t

n o p h e t Z u i d i s p r a k t i s c h v o l maar e r w o r d t n o g een p a a r j a a r o r l o p i g b l i j v e n d e verzamelingen r i c h t e museum i n h e t Minderbroe-

nieuwe Museum

- 8

i s

o o k

Jean-Jacques

Winders

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 8

Ue paardentram op de Mer.

tiN

Jan Van Beers, 1821 - 1888

- 9

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 9

betrokken. H i j i s o o k de ontwerper van h e t monumentale gedenkteken " S c h e l d e V r i j " , i n g e h u l d i g d i n 1 8 8 3 o p d e M a r n i x p l a a t s . I n 1883 b o u w d e h i j i n d e T o l s t r a a t e e n p r e s t i g i e u s w o o n h u i s , " D e Passer". O p 28 j u l i 1888 v e r s c h i j n t i n d e "Deutsche Bauzeitung" een o m s t a n d i g e n g e ï l l u s t r e e r d a r t i k e l o v e r h u i z e D e P a s s e r , d a t genoemd w o r d t : " e í n k l e i n e s M u s e u m d e r m o d e r n e n K u n s t g e w e r b e " .

In d e a f g e l o p e n j a r e n z i j n n i e u w e s t a d s s c h o l e n a l s p a d d e s t o e l e n uit de grond gerezen. Een rage d i e gevoed werd door d e hevige schoolstrijd. D i e s t r i j d i s nog n i e t geluwd, maar de scholenbouw is wat afgeremd. I n 1888 worden e r z e l f s géén nieuwe stadsscholen bijgebouwd, maar e r z i j n w e l enkele nieuwigheden. Op 3 a p r i l zien we d e opening van een k l e u t e r s c h o o l i n h e t g e d e e l t e van h e t meisjesweeshuis D u r l e t s t r a a t . D e k l e u t e r s c h o o l v a n d e Ambtmanstraat wordt overgebracht naar de Keizerstraat 71. Op 20 september w o r d t de k l e u t e r s c h o o l A l b e r t G r i s a r s t r a a t o v e r g e b r a c h t n a a r de L a m o r i n i è r e s t r a a t 1 3 7 , e e n w o n i n g d i e w o r d t g e h u u r d d o o r Graaf de V i l l e r m o n t .

De " k i n d e r t u i n e n z o n d e r G o d " t e l l e n duizend l e e r l i n g e n .

Het k a t h o l i e k de W e i l a n d s t r heeft n i e t de bestuur onder

i n 1888 reeds meer dan v i e r -

onderwijs opent een nieuwe lagere jongensschool i n aat (Dam). Een hele prestatie, want d i t onderwijs minste steun t e verwachten van het l i b e r a l e stadsh e t burgemeesterschap v a n L e o p o l d De Wa e l .

Antwerpen m e t z ' n l i b e r a l e s t a d s b e s t u u r het a n d e r s k l e u r i g e B e l g i s c h e o p p e r v l a k .

i s

een blauwe p l e k

op

De K a t h o l i e k e P a r t i j , g e s t i c h t i n 1 8 8 4 , z a l n o g t o t d e e e r s t e wereldoorlog h a a r meerderheid i n h e t Parlement behouden, d e liberalen z i j n t e verdeeld (gematigden en antiklerikalen) e n de Belgische ( S o c i a l i s t i s c h e ) W e r k l i e d e n p a r t i j n o g t e j o n g om een bedreiging t e vormen v o o r de k a t h o l i e k e meerderheid.

Het s o c i a l i s t i s c h e s y n d i k a l i s m e s t a a t n o c h t a n s v e r d e r d a n d e kristelijke arbeidersbeweging. Dankzij de s t i c h t i n g van de B e l gische We r k l i e d e n p a r t i j i n 1885 s t a a t de s o c i a l i s t i s c h e vakvereniging voorop met een u i t g e b r e i d kader voor mutualistische, s y n dikale e n p o l i t i e k e a k t i e . D e a n t i s o c i a l i s t i s c h e Katoenbewerkersbond " R e c h t e n Vr e d e " , d i e meer a n t i s o c i a l i s t i s c h d a n k r i s t e l i j k i s , t r a c h t s i n d s z i j n s t i c h t i n g i n december 1886 d e a c h terstand i n t e lopen, maar h e t z a l nog duren t o t na 1918 e e r de kristelijke arbeidersbeweging d e socialistische vakvereniging zal i n h a l e n . V e e l k a t h o l i e k e m i l i e u s s t a a n h u i v e r a c h t i g t e g e n over de arbeidersbewegingen, v a n welke s t r e k k i n g ze o o k z i j n .

In 1 8 8 8 w o r d e n o p d e " S e e f h o e k " d e k a t h o l i e k e w e r k n e m e r s - v e r e n i gingen " Vr e d e S t . W i l l e b r o r d u s " e n " Vr e d e St.Amandus" g e s t i c h t .

Het z i j n v e r e n i g i n g e n d i e d e v r e d e s g e d a c h t e s t e l l e n t e g e n o v e r d e

- 10

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 10

klassenstrijdgedachte van de socialisten.

Eveneens i n 1 8 8 8 z i e n w e d e s t i c h t i n g v a n d e S o c i a l i s t i s c h e Vrijdenkersvereniging, d i e j a a r l i j k s h e t "anticommuniefeest" (het l a t e r e "Feest van de Vr i j z i n n i g e Jeugd") i n r i c h t en de b u r gerlijke begrafenis propageert.

Naast d e p a r t i j p o l i t i e k e e n g o d s d i e n s t i g e t e g e n s t e l l i n g e n h e e f t België ook een communautair- o f taalprobleem. De o f f i c i ë l e t a a l is nog steeds Frans : i n de a d m i n i s t r a t i e , i n h e t l e g e r, i n handel en n i j v e r h e i d .

Op 2 7 n o v e m b e r 1 8 8 8 d u r f mans h e t a a n , a l s é é r s t e derlandse redevoering u i t is g e z e t i n e e n s t r i j d d vochten z i j n .

t volksvertegenwoordiger Edward Cooresinds het ontstaan van België een Net e s p r e k e n i n d e K a m e r. D e e e r s t e s t a p i e een eeuw l a t e r n6g n i e t z a l u i t g e -

De t a a l s t r i j d m a g n i e t d o e n v e r g e t e n d a t e r o o k g e v a a r v a n b u i tenuit d r e i g t . Zonder d e wereldbrand 1914-1918 t e kunnen v o o r spellen, v o e l t men t o c h aan d a t D u i t s l a n d w e l eens z o u durven België, ondanks onze internationaal erkende n e u t r a l i t e i t , binnen te v a l l e n . Op s t r a t e g i s c h e p l a a t s e n worden dan o o k v e r d e d i g i n g s l i j n e n gebouwd.

De n i e u w e f o r t e n g o r d e l r o n d A n t w e r p e n w o r d t v e r s t e r k t d o o r d e bouw v a n f o r t e n i n S c h o t e n , O o r d e r e n , B e r e n d r e c h t e n K a p e l l e n .

De h e l e r e e k s z a l k l a a r z i j n t e g e n 1 9 0 0 .

Ook d e s t a d s p o l i t i e v a n A n t w e r p e n b r e i d t u i t . O p 1 m e i 1 8 8 8 wordt een hulpbureau geopend aan de Vlaamse K a a i 102, t e n behoeve v a n d e 8 s t e w i j k .

Hoe m e e r " g a r d e v i l s " e r o p s t r a a t t e z i e n z i j n , h o e m i n d e r a n g s t i g d e s i n j o o r s e dames z i c h zouden moeten v o e l e n . W e i n i g e d u r ven n a z o n s o n d e r g a n g n o g b u i t e n k o m e n , u i t e l k d u i s t e r h o e k j e k a n immers J a c k t h e R i p p e r t e v o o r s c h i j n k o m e n m e t z i j n v e r s c h r i k k e l i j k mes. 1888 i s n a m e l i j k h e t j a a r van Jack t h e Ripper, d e moordenaar d i e i n L o n d e n o p i e t s m e e r d a n e e n h a l f j a a r t i j d acht vrouwen vermoordt. Z i j n e e r s t e moord i s o p 2 a p r i l 1888 o p de p r o s t i t u é e E m m a S m i t h , z i j n l a a t s t e m o o r d o p 9 n o v e m b e r 1 8 8 8 op M a r y A n n K e l l y . D e " R i p p e r " z a l n o o i t g e v a t w o r d e n , e n i n Antwerpen i s men d a a r n i e t g e r u s t i n .

De A n t w e r p s e d i e r e n t u i n b e s t a a t 4 5 j a a r . D e Z o o w e r d i n d e r d a a d in 1843 g e s t i c h t d o o r schepen F. L o o s ( d e l a t e r e burgemeester) en d o o r n a t u u r k u n d i g e J . K e t s d i e z i j n p r i v é n a t u u r h i s t o r i s c h e verzameling i n b r a c h t .

Jacques K e t s w e r d d i r e k t e u r v a n d e d i e r e n t u i n , Jacques Ve k e m a n s a d j u n k t - d i r e k t e u r . T o e n J . K e t s

e n z i j n neef i n 1865 over-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 11

leed, w e r d J . Vekemans d i r e k t e u r . O p 2 4 f e b r u a r i 1 8 8 8 i s h e t Jaak Ve k e m a n s ' b e u r t o m h e t t i j d e l i j k e m e t h e t e e u w i g e t e verwisselen. Z i j n b e g r a f e n i s b r e n g t een massa mensen o p de been, naast de burgemeester en schepenen, provinciegouverneur, p r o v i n cie- e n gemeenteraadsleden en de d i r e k t e u r s van a l l e g r o t e Europese d i e r e n t u i n e n . Ve k e m a n s ' b e g r a f e n i s s t o e t w o r d t z o w a a r g e ĂŤ s korteerd door een kompagnie soldaten van h e t 8 s t e L i n i e . *

*

*

(vervolgt)

*

*

*

Raymond A l a r d o t

Edward Coorenians.

Onze garCfebvls.

Vesting Brialmont

- 12 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 12

K E R K E L I J K E

DE

H E R A L D

W A P E N S

B I S S C H O P P E N

V A N

V A N

I E K

D E

A N T W E R P E N

J`4r.1•r.J.J.r.4. i L r. r. r.J.J.J.4J•J.•r•J.r.Vr.r.J.J.rr...ir r... J,J.J.J-r.J_J.••J.J.i... J, � ��CA}�Á)�Mi�Mi��iC�i�ÁirCÁii�i�A��A���� 2• L I V I N I U S T O R R E N T I U S In de periode na de dood van Franciscus Sonnius - de e e r s t e b i s schop v a n A n t w e r p e n - h a d d e s t a d v e e l t e l i j d e n d o o r d e g o d s d i e n s t t r o e b e l e n . Vo o r d e k a t o l i e k e n was h e t e e n m o e i l i j k e t i j d er h e t bisdom b l e e f z o n d e r b i s s c h o p .

Wel w e r d h e t b e s t u u r w a a r g e n o m e n van h e t k a t e d r a a l k a p i t t e l , ( t e l g slacht) maar ook d a t duurde n i e t ganse k a p i t t e l d o o r d e t r o e b e l e n het t e Leuven.

d o o r A n t o o n d e Ta s s i s , d e k e n u i t h e t gekende postmeestersgel a n g . I n mei 1579 moest h e t de stad verlaten en verbleef

Kort n a d e dood van Sonnius was r e e d s een nieuwe bisschop aangeduid geworden d o o r d e paus.

Die n i e u w e p r e l a a t was L i e v e n v a n d e r Beken, g e b o r e n t e G e n t op 8 m a a r t 1 5 2 5 . H i j s t u d e e r d e t e L e u v e n , t e P a d u a , t e B o l o g n a (waar h i j h e t d o c t o r a a t i n d e b e i d e r e c h t e n b e h a a l d e ) , e n t e Rome ( w a a r h i j o m g a n g h a d m e t k a r d i n a a l C a r o l u s B o r o m e u s ) .

Hij toonde v e e l b e l a n g s t e l l i n g voor de klassieke oudheid; was z e l f v e r z a m e l a a r, h u m a n i s t , f i l o l o o g e n i j v e r i g g e l o o f s v e r d e d i g e r.

I n 1 5 5 7 w e r d h i j k a n u n n i k v a n d e k a t e d r a a l v a n L u i k benoemd en v e r v u l d e a l d a a r v e r s c h i l l e n d e b e l a n g r i j k e k e r k e l i j k e f u n k t i e s .

Zo w e r d h i j o . a . i n 1 5 6 5 d o o r d e L u i k s e k e r k v o r s t n a a r p a u s Pius I V g e s t u u r d om t e p r o t e s t e r e n t e g e n h e t o p r i c h t e n v a n nieuwe bisdommen. D e r g e l i j k e r e i s z o u h i j n o g tweemaal o v e r d o e n .

In 1570-'71 werd h i j nogmaals door de prinsbisschop van L u i k n a a r P i u s V g e s t u u r d , e n i n 1 5 7 2 - ' 7 3 g i n g h i j w e e r n a a r Rome, d i t m a a l om paus G r e g o r i u s X I I I t e o n t m o e t e n .

In 1572 verscheen b i j C h r i s t o f f e l P l a n t i n t e Antwerpen de e e r s t e uitgave v a n z i j n werk "Poemata S a c r a " . N a a r h e t g e b r u i k van d i e t i j d ( v o o r a l v o o r g e l e e r d e n ) v e r l a t i j n s t e z i j n naam n a a r L i v i n i u s To r r e n t i u s .

- 13 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 13

LiviniusTorren[tusz<-bisschopvnAnYwerpen oqeenh525tAYIÎI▶J.

- 14 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 14

To e n A n t w e r p e n - m e t d e i n n a m e d o o r A l e x a n d e r F a r n e s e - o n d e r F i l i p s I I kwam, w e r d e n e r n i e u w e v i k a r i s s e n a a n g e s t e l d .

In 1586 w e r d To r r e n t i u s , d i e r e e d s v r o e g e r aangeduid was, b e noemd e n n a m o p 1 5 d e c e m b e r v a n d a t j a a r b e z i t v a n z i j n b i s schopszetel. H e t werd e c h t e r nog h a l f september 1587 v o o r a l e e r h i j d e b i s s c h o p s w i j d i n g o n t v i n g w a t gebeurde i n d e O . L . V. k e r k van V i l v o o r d e . D a a r n a v e s t i g d e h i j z i c h d e f i n i t i e f i n d e S c h e l destad.

Het k e r k b e s t u u r w a s hem e c h t e r n i e t w e l g e z i n d e n , e v e n a l s z i j n v o o r g a n g e r, m o e s t To r r e n t i u s s t r i j d v o e r e n t e g e n e e n v i j a n d i g k a p i t t e l . D i t k a p i t t e l beweerde r e c h t s t r e e k s v a n de paus a f te hangen en v o l l e rechtsmacht b e z a t o v e r a l l e g e e s t e l i j k e n v a n d e s t a d . Te v e n s m o c h t h e t k a p i t t e l a l l e j o n g e g e e s t e l i j k e n t e r w i j d i n g zenden waar h e t hun b e l i e f d e .

De n i e u w e b i s s c h o p s t o n d a l d u s z o n d e r g e z a g i n z i j n e i g e n b i s schopsstad, maar h i j was een vastberaden maar t o c h m i l d e h e r d e r en l e g d e z i c h v o o r a l t o e o p h e t h e r o p r i c h t e n e n v e r z o e n e n v a n kerken e n a l t a r e n .

To r r e n t i u s b r a c h t d e k w e s t i e A n t w e r p e n v o o r d e p a u s , d i e t e n s l o t te h e t k a p i t t e l h e t z w i j g e n e n gehoorzaamheid oplegde. D i e b e s l i s s i n g g e b e u r d e o p 2 0 j u n i 1 5 9 1 , e n k e l e maanden n a d a t d e Ta s s i s z i j n w a a r d i g h e i d v a n d e k e n h a d n e e r g e l e g d .

I n 1 5 8 9 w a r e n K a p u c i e n e n i n A n t w e r p e n aangekomen e n h u n b e s c h e r m e r, A l e x a n d e r F a r n e s e , h a d v o o r h e n ( d o o r b e m i d d e l i n g v a n F i l i p Ve u s e l s , r a a d s h e e r van Brabant) e e n h u i s m e t grond aangek o c h t , g e l e g e n t u s s e n d e Paardemarkt e n d e S t i j f s e l r u i om d a a r een k l o o s t e r e n e e n k e r k o p t e r i c h t e n .

Het was b i s s c h o p To r r e n t i u s d i e d e z e n i e u w e k e r k i n w i j d d e .

In 1585 had paus S i x t u s V aan a l l e bisschoppen een s c h r i j v e n g e r i c h t m e t d e v r a a g om r e g e l m a t i g ( v o o r d e Spaanse N e d e r l a n d e n a l l e v i e r j a a r ) - p e r s o o n l i j k o f door een procurator- een s c h r i f t e l i j k r e l a a s o v e r de s t a a t van hun bisdom i n t e dienen.

Lodewijk de Berlaymont, aartbisschop van Kamerijk, was de enige die d a t deed i n 1589. Daarna pas volgden de anderen; L i v i n u s To r r e n t i u s t e n s l o t t e m a a k t e z i j n v e r s l a g o v e r i n 1 5 9 1 .

De b i s s c h o p b e p a a l d e d a t c a t e c h i s m u s o n d e r r i c h t n i e t a l l e e n in d e p a r o c h i e k e r k e n maar o o k i n a l l e k a p e l l e n zou gegeven worden. Va n d a a r n o g h e t gezegde n a a r d e " k a p e l " g a a n .

De a a r t s b i s s c h o p p e l i j k e z e t e l v a n M e c h e l e n w a s a l e e n h e l e t i j d v a k a n t e n een k a n d i d a a t d i e d o o r d e k o n i n g was v o o r g e s t e l d was d o o r Rome n i e t a a n v a a r d g e w o r d e n . H i e r o p w e r d d e b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n a a n g e w e z e n e n d e z e k e u z e w e r d d o o r Rome b e v e s tigd.

L i v i n u s To r r e n t i u s s t i e r f e c h t e r t e Antwerpen o p 2 5 a p r i l 1595 nog v รณ รณ r d e p a u s e l i j k e b u l l e w a s t o e g e k o m e n e n w e r d i n d e k a t e d r a a l v a n A n t w e r p e n b e g r a v e n . ( Vo l g e n s P r i m s o v e r l e e d To r r e n t i u s te Brussel o p 26 a p r i l ) .

- 15 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 15

Ve r s c h i l l e n d e bisschoppen hadden i n de Antwerpse k a t e d r a a l hun h u n p r a a l g r a f m e t l i g b e e l d , g e m a a k t d o o r d e m e e s t b e f a a m d e beeldhouwers. T i j d e n s d e Franse R e v o l u t i e k r e e g de k e r k nogmaals te maken m e t v e r w o e s t i n g e n b e e l d e n s t o r m . I n 1797 w e r d z e g e s l o ten e n o p 6 november v a n d a t j a a r werd d o o r d e " C e n t r a l e Admin i s t r a t i e " b e s l o t e n a l l e s u i t d e k e r k t e v e r k o p e n . Samen m e t de p r a a l g r a v e n v a n d e b i s s c h o p p e n S o n n i u s , M a l d e r u s e n M i r æ u s werd o o k d i t v a n To r r e n t i u s v e r k o c h t a a n e e n F r a n s d r a n k v e r k o per J . B . A d n e t u i t C h â l o n s s u r Marne. D e z e woonde o p d e h o e k van d e S c h o e n m a r k t e n d e G r o e n p l a a t s e n b e t a a l d e v o o r d e k u n s t werken e e n p r i j s d i e v e r beneden d e w a a r d e v a n h e t r u w e marmer l a g . B e h a l v e h e t l i g b e e l d was o p d e tombe o o k h e t wapen v a n de b i s s c h o p a f g e b e e l d .

Het wapen v a n b i s s c h o p To r r e n t i u s i s v r i j e e n v o u d i g : o p e e n rood s c h i l d v i j f r i n g e n v a n z i l v e r , s c h u i n k r u i s g e w i j s g e p l a a t s t .

Boven h e t s c h i l d d e g r o e n e h o e d m e t t w a a l f a f h a n g e n d e k w a s t e n , zes a a n i e d e r e z i j d e , e n o n d e r h e t s c h i l d d e l e u z e " D e u m S e quere" ( v o l g God).

In de h e r a l d i e k i s d e r i n g één d e r eeuwigheidssymbolen, z o a l s de c i r k e l e e n l i j n i s d i e i n z i c h z e l f w e e r k e e r t .

De r i n g w i j s t e v e n e e n s o p b e s t e n d i g h e i d , t r o u w , h u l d e e n a a n zien. A l s symbool i s de r i n g oeroud en reeds van betekenis in h e t oude Egypte.

De h e r a l d i e k k e n z e l f s v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n r i n g e n d i e i e d e r a f z o n d e r l i j k e kenmerken hebben.

De f a m i l i e v a n d e r B e k e n , w a a r u i t d e b i s s c h o p s t a m t , i s e e n zeer oude f a m i l i e , waarvan l e d e n r e e d s i n 1463 ( e n l a t e r i n 1527) v o o r n a m e p o s t e n h e b b e n w a a r g e n o m e n , o . a . a l s r a a d s h e r e n aan d e R a a d v a n B r a b a n t .

De n a a m z e l f h e e f t w i s s e l e n d e s p e l l i n g e n o n d e r g a a n .

In d e 15de eeuw was e r e e n s e k r e t a r i s v a n d e k o n i n g v a n F r a n k r i j k m e t name G i l l i s v a n G i n d e r b o v e n , g e z e g d v a n d e r B e k e n .

Een z o o n v a n d e z e , A r n o l d v a n d e r B e k e n , w e r d o o k v e r n o e m d als de Beka, o f de Palude o f van den Broeck, w a t dan weer geheel anders i s .

Vo o r d e b i s s c h o p w e r d h e t t e n s l o t t e T o r r e n t i u s e n h e t w a p e n bleef, hoe dan ook, onveranderd.

Jos G o o l e n a e r t s

- 16 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 16

Bronnen : P r o f . D r. C . d e C l e r c q : Het Bisdom Antwerpen 1559-1962" - U i t g .

De V l i j t Graf- e n gedenkschriften d e r p r o v i n c i e Antwerpen - 1856 deel I - O . L . V. k e r k Gazet v a n A n t w e r p e n 2 3 j a n u a r i 1962 Vlaamse S c h o o l , t i j d s c h r i f t v o o r k u n s t e n , l e t t e r e n , w e t e n s c h a p en o u d h e i d k u n d e . J r g . 1 8 6 7 - ' 6 9 - S B M i n d e r b r o e d e r s r u i B 1 0 9 3 0 Aug. T h y s : " S t r a t e n v a n A n t w e r p e n " b l z . 5 8 , 1 9 2 , 3 7 3 F l a n d r i a N o s t r a T. I I I , b l z . 167 - T. I V, b l z . 126 Kan. F 1 . P r i m s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n , U i t g . K u l t u u r e n Beschaving, 1982, T . V I , b l z . 194 R i e t s t a p : A r m o r i a l Général, g e e f t van d e r Beken : Gent, B r u s s e l op k e e l v i j f r i n g e n v a n z i l v e r 2 - 1 - 2 T . I b l z . 1 5 4 e n R o l l a n d P l . CLXV Baron d e Ryckman d e B e t z e n V i c . F . d e J o n g h e d ' A r d o y e : " A r m o r i a l et Biographies des Chanceliers e t Conseillers de Brabant" T. I I , b l z . 4 3 8 C h r. B u t k e n s : " T r o p h é e s t a n t s a c r é s q u e p r o f a n e s d u D u c h é d e Brabant"

,4'� i. .,t .. r;e� ."� l +�+` e

9'ratombe'vanbisschopL:lorrentius eerys O.LU.I(QrkteAnrwerpen.

- 17 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 17

K

A

S

V

W ďż˝ r k j

E

R

a a r

L

A

G

1923'7

INKOMSTEN

U I T G AV E N

Overdracht 1986 Intrest

S

2

4 3 9 5 5

0

Gem. S u b s i d i e s

3 5

0

3

Lidgelden 148x350

0

0

-

periodiek

B i j d r a g e

-

St.- l i k l a a s

Werkingsonkosten

5 1 8 0 0

Subsidies filmavond

fr.Drukwerk

r a s t e r s ,

4 5 0 0

2

2 7 5 0 0

8

f r.

2 0 0 0 8

0

0

lay-out,f oto's

d r u k w e r k brieven, zegels abonnementen t i j d s c h r . aankoop m a t e r i a a l Drukwerk nieuwe b r i e f omslagen 10000 e x . 1 6 1 6 0

Worstenbrood 1 6 2 (saldo + 11 0 1 f r . )

3

6

Voorstelling 3 7 0 ( Va n K a s t e e l n a a r . . )

5 (

Te e r f e e s t 6 5 8 (saldo + 6623 f r . )

4

Kerstmarkt 7 4 6 2 (saldo + 18278 f r . ) Dia-avond 1 2 (saldo + 349 f r . )

TOTAAL :

SALDO :

8

W o r s t e n b r o o d

5

1

3

5

V o o r s t e l l i n g " BOEK " a l d o - 18988 f r . )

2 2 6 9 3

7

T e e r f e e s t

2

4

9

K e r s t m a r k t

5

1

0

s

5

9

5

D i a - a v o n d

2 6 9 2 8 2 f r . TO TA A L

Inkomsten 2 6 9 2 8 2 Uitgaven 2 2 8 7 9 4

f r.

B l i j f t

fr.

:

1

4 0 4 8 8

i n

6

9

2

2

2

3

3

8

7

1

9

4

fr.

kas

Kapellen, 2 7 f e b r u a r i 1988

y D SITTER, penningmeester

- 18 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 18

IN M E M O R I A M

In h e t d e r d e Hobonianummer v a n 1987 w e r d J u l i a " B o n n e k e " J a n s s e n s in de bloemetjes gezet b i j haar 100ste v e r j a a r d a g .

Nog g e e n h a l f j a a r l a t e r - o p 3 j a n u a r i 1988 - g i n g "Bonneke" echter van ons heen.

A l s e e r s t e Hoogboomse e e u w e l i n g e gaan we Bonneke a l t i j d b l i j v e n gedenken e n b e t u i g e n hiermee h a a r f a m i l i e l e d e n o n z e innige deelneming.

vore.doel b e r e i k t e n k a n m e t I n n In, n1 terugblikken o p haar kinderen, kleinkinderen, achter- e n achterachterkleiukindr,ren. N u kan zc haar geluk e n vrr:u{7de verder delen m e t o n z e Papa i n d e h e m e l e n m o l a l l e n d i e daar hun verdiende l o o n hebben ontvangen i n h e t v a cierhuis.

Bedankt, Bonneke, voor alles wat ge voor ons betekend hebt. w e zullen u n i e t vergeten maar blijvend i n o n s dankbaar hart bewaren.

Dierbaar aandenken a a n MEVROUW

Zó dichtte h e t haar achterkleindochter Jill Mens :

JULIA JANSSENS weduwe v a n d e H e e r HENRI A E R N O U T S Geboren te Borgerhout op 20 juli 1887 en godvruchtig overleden t e Kapellen-Hoogboom in het rusthuis -Lentehof- op 3 januari 1988.

Nog g e e n h a l f j a a r geleden vierden w e o n s - B o n n e ke... toen z e 100 jaar werd. H e t was een prachtige vie• ring m e t heel onze familie, onze vrienden u i t h e t rust. huis -Lentohof•,, onze vrienden van d e parochie en van de gemeente. H e t w a s een échte hulde aan o n s Bonneke, d i r h e l ver diced heeft e n h e t met s t i l genoegen over z i c h l i e t gaan m a a r e r innerlijk v e e l deugd a a n beleefde. S i n d s die dag i s ze veel s t i l l e r geworden en is z e o o k s t i l a a n achteruitgegaan. Z i j h e e f t h a a r l e -

- Lieve Bonneke, Altijd h e t zonneke, Zo echt oker-geel, Van u hielden we veel.

Honderd jaar, een prachtige leeftijd om te gaan, Toch overkomt het ons als een orkaan.

We waren het zo gewend, Dat U bij ons bent.

Nu schenk i k U witte tulpen. met duizend .ellen-, O, i k had U nog zoveel t e vertellen.

Wie i s die engel die U k u s t ?

Ik wens U de eeuwige rust! DE FAMILIE DANKT.

B^_gr. J, Ketelaars & Zn. Kapellen Tel. 664.20.59 Drukk L . Va n Dyck, Kapellen - Te l . 664.73.44

- 19 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 19

Wij danken de Heer voor het mooie leven van

Mevrouw Julia JANSSENS weduwe van de Heer Henri AERNOUTS geboren te Borgerhout op 20 juli 1887 en godvruchtig overleden te Kapellen-Hoogboom in het rusthuis Lentehof op 3 januari 1988.

Gesterkt door de H. Sakramenten der Zieken.

Wij nodigen U uit, o m samen met o n s deel t e nemen aan d e Eucharistieviering o p ZATERDAG 9 JANUARI te 11 uur, in de parochiekerk van St.-Jozef te Kapellen-Hoogboom, waarna we haar lichaam to ruste leggen in de familiegrond op het kerkhof aldaar.

Samenkomst aan de kerk, te 10.45 uur.

MOGE GOD HAAR IN VREDE ONTVANGEN.

Kapellen, 3 januari 1988.

Rouwadressen : ItaliĂŤlei 219 - bus 2 - 2000 Antwerpen.

Koningin Astridlaan 40 - 2080 Kapellen.

- 20 Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 20

Dit melden U : Mevrouw Joseph LIBBRECHT(t)-AERNOUTS, be Heer en Mevrouw Tony AERNOUTS-VANDAEL,

h

a

a

r

kinderen,

De Heer en Mevrouw Freddy LIBBRECHT-HALSBERGHE, De Heer en Mevrouw Piet FRANCKX-LIBBRECHT, De Heer en Mevrouw Karl VAN LOOK-LIBBRECHT, De Heer en Mevrouw Ronny AERNOUTS-NYSSENS, Mevrouw Nicole AERNOUTS, De Heer en Mevrouw Michel AERNOUTS-HUYGHEN,

h

a

a

r

kleinkinderen;

Mejuffrouw Ann LIBBRECHT, De Heer Eric LIBBRECHT, Mejuffrouw Katia LIBBRECHT(j), De Heer en Mevrouw Patrick CRAS-FRANCKX en Pieter, De Heer en Mevrouw Paul FRANCKX-WOUTERS en Elke, De Heer Eric FRANCKX en zijn verloofde Mejuffrouw Ilse DEUMENS, De Heer Sven VAN LOOK, De Heer Nik VAN LOOK, Mejuffrouw Laurence AERNOUTS, De Heer Benoit AERNOUTS, De Heer Yves AERNOUTS, Mejuffrouw Jill MENS, De Heer Allan MENS, De Heer John MENS,

h

a

a

r

achterkleinkinderen en achterachterkleinkinderen;

Kris en Annemie DE WINTER,

die haar zeer toegewijd waren;

De families JANSSENS en AERNOUTS, De residenten van het rusthuis «Lentehof», Het verplegend personeel van het Wit-Gele Kruis.

8egr. J. Kateleers & Zn. Kapellen Tel. 664.20.58 D r u k k .

L. Ven Dyck, Kapellen Tel. 664.73.44

- 21 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 21

AANBEVOLEN LEKTUUR

ANTWERPEN DE VERMAARDE KOOPMANSSTAD Het b o e k w e r d g e s c h r e v e n d o o r p r o f . d r . R o b e r t v a n R o o s b r o e c k ( ° A n t werpen, 3 december 1 8 9 8 ) , b e f a a m d a u t e u r v a n o . a . " D e G e s c h i e d e n i s v a n V l a a n d e r e n " ; " W i l l e m v a n O r a n j e " , " 2 0 eeuwen V l a a n d e r e n " , "Het Wonderjaar t e A n t w e r p e n " ; " M a r n i x d e r e b e l " ; " F i l i p s I I " ; e n z .

Professor v a n Roosbroecks l e v e n was g e h e e l g e w i j d aan d e s t r i j d voor d e Vlaamse ontvoogding e n h i j b l e e f s t e e d s d e onverpoosde vorser waarbij z i j n l i e f d e voor z i j n geboortestad z i e n steeds manifesteerde.

Het b o e k " A n t w e r p e n , d e v e r m a a r d e k o o p m a n s s t a d " - g e b a s e e r d o p een r e e k s w a a r d e v o l l e m a n u s k r i p t e n - w e r d u i t g e g e v e n d o o r h e t A n t w e r p s Museum e n A r c h i e f v a n " d e n C r a n s " v a n A l o u d e S c h u t t e r s gilden van Antwerpen. H e t boek meet 25 x 28,5 cm, t e l t 336 p a g i na's met meer dan 200 i l l u s t r a t i e s ; i s i n l i n n e n gebonden, m e t goudversierde band i n s t o f w i k k e l e n k o s t 1.495 F. H e t boek i s t e v e r k r i j g e n door o v e r s c h r i j v i n g op r e k . n r . 405-5032541-18 van "den C r a n s " - S t . P i e t e r s v l i e t 8 - 2 0 0 0 A n t w e r p e n m e t v e r m e l d i n g van : A n t w e r p e n , d e v e r m a a r d e k o o p m a n s s t a d . ( V e r z e n d i n g s k o s t e n 90 F p e r e x . , 1 6 5 F a a n g e t e k e n d ) .

EEN ABSOLUTE AANRADER ! !

!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

KONINKLIJKESERRESTE LAKEN De s e r r e s v a n h e t K o n i n k l i j k P a l e i s t e L a k e n z u l l e n d i t j a a r v o o r het p u b l i e k t o e g a n k e l i j k z i - j n van 9u30 t o t 12 u . e a van 14 t o t 17 u . o p d 3 h i e r n a v e r m e l d e d a g e n : z a t e r d a g 3 0 a p r i l , z o n d a g 1 m e i , uinsdag 3 m e i , woensdag 4 M e i , donderdag 5 m e i , z a t e r d a g 7 m e i , zondag 8 m e i , d i n s d a g 1 0 m e i , w o e n s d a g 11 m e i , d o n d e r d a g 1 2 m e i , zaterdag 1 4 m e i , z o n d a g 1 5 m e i , d i n s d a g 1 7 m e i e n woensdag 1 8 m e i .

Daarenboven k u n n e n d e v e r l i c h t e s e r r e s b e z o c h t w o r d e n v a n 2 1 u 1 5 t o t 23 u u r op de h i e r n a vermelde dagen : v r i j d a g 29 a p r i l , z a t e r dag 3 0 a p r i l , v r i j d a g 6 m e i , z a t e r d a g 7 m e i , d o n d e r d a g 1 2 m e i , v r i j d a g 13 e i e n zaterdag 14 mei.

Vo o r d e a v o n d b e z o e k e n w o r d t e e n t o e g a n g s r e c h t g e v r a a g d v a n 5 0 F ten v o o r d e l e v a n h e t Hulpfonds v a n de K o n i n g i n . Vo o r de personen tot 18 j a a r i s de toegang g r a t i s .

De i n g a n g v a n d e s e r r e s v i n d t m e n o p d e h o e k v a n d e K o n i n k l i j k e P a r k l a a n e n d e Va n P r a e t l a a n ( s t a n d b e e l d v a n N e p t u n u s ) . E r i s een r u i m e p a r k i n g i n d e V o r s t e n h u i s l a a n ( r e c h t o v e r h e t P a l e i s ) .

- 22 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 22

De Lijkwade van Turijn deel 13

Het n o o d l o t

s l o e g

echter

opnieuw

t o e

i n

L i r e y.

Cheoffroy I I d e Charny kwam z i e k t e r u g v a n een " k r u i s t o c h t n a a r Hongarije". I n d i e dagen t r o k k e n k l e i n e " l e g e r s n o b e l e k r u i s vaarders" a f e n t o e naar h e t oosten, om daar de c h r i s t e l i j k e b e schaving t e g a a n verdedigen t e g e n d e oprukkende Saracenen. I n f e i t e waren deze t o c h t e n voorwendsels om z i c h ginds v e r t e gaan v e r r i j k e n o f een r i j k e o o r l o g s b u i t t e verwerven.

Cheoffroy I I d e Charny werd n i e t o p h e t k e r k h o f v a n L i r e y, "de v o e t v a n d e l i j k w a d e " z o a l s z i j n v a d e r h e t gewenst h a d graven, m a a r w e l o p h e t k e r k h o f v a n d e c i s t e r c i ĂŤ n z e r a b d i j Beauvais. S p i j t i g genoeg werd deze a b d i j t i j d e n s d e E e r s t e reldoorlog t o t a a l v e r n i e l d en verdween h e t g r a f van Geoffroy Zijn nalatenschap werd verdeeld tussen z i j n kinderen Margare Henrietta en hun h a l f b r o e r Charles de Noyers.

a a n bev a n WeI I . tha,

Margaretha e r f d e de l i j k w a d e en b l e e f z e r e i z e n d t e n t o o n s t e l l e n , ondanks h e t v e r z e t v a n d e p l a a t s e l i j k e g e e s t e l i j k h e i d .

Na h a a r h u w e l i j k m e t J e a n d e B a u f r e m o n t h a d z e b l i j k b a a r m i n d e r noodzaak a a n i n k o m s t e n u i t d e " l i j k w a d e - k u l t u s " e n w e r d e r e e n stilzwijgende overeenkomst gesloten met de kanunniken van L i r e y.

Eens t e m e e r s p e e l d e d e o o r l o g e e n g r o t e r o l i n h e t d a g e l i j k s leven v a n d e f a m i l i e d e Charny. J e a n d e Baufremont sneuvelde i n de s l a g v a n A z i n c o u r t ( 1 4 1 5 ) , e n z i j n j o n g e w e d u w e m o e s t o p n i e u w voor h a a r e i g e n onderhoud zorgen.

Ze v r o e g o p n i e u w o v e r d e i n k o m s t e n u i t d e schikken. To e n kwam de l i e f d e tussenbeide

l i j k w a d e t e mogen b e ! Humbert d e V i l l e r s -

- 23 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 23

exel zorg over het k

k o n Margaretha e r v l u g v a n o v e r t u i g e n d a t h i j v o o r h a a r zou dragen. Z e trouwde i n zeven haasten met de edelman, d i e g r o t e domeinen beschikte. H e t jonge paar nam z i j n i n t r e k op a s t e e l van Monfort, b i j d e s t a d Monbard.

De t o e s t a n d r o n d T r o y e s w a s i n d i e d a g e n z e e r o n z e k e r . p l u n d e rende b e n d e n t r o k k e n d o o r h e t l a n d e n s c h u i m d e n a l l e s a f . E n eens t e m e e r w e r d b e w e z e n h o e e e n d u b b e l t j e r o l l e n k a n !

De k a n u n n i k e n v a n L i r e y z a g e n m e t l e d e o g e n , h o e m u i t e n d e h u u r lingen k l o o s t e r s e n k e r k e n plunderden. I n a r r e n moede vroegen zij b i j s t a n d aan hun vroegere concurrente Margaretha d e Charny.

Het v e r s t e r k t k a s t e e l v a n M o n f o r t l e e k e e n g o e d e s c h u i l p l a a t s voor d e l i j k w a d e ! H u m b e r t d e V i l l e r s e x e l s t e l d e z i c h g a r a n t voor d e v e i l i g h e i d van de r e l i k w i e e n v e r b o r g ze i n h e t k a s t e e l .

In d e a r c h i e v e n b e r u s t n o g s t e e d s h e t o n t v a n g s t b e w i j s , w a a r i n Humbert d e V i l l e r s e x e l e r k e n t , d a t h i j d e l i j k w a d e v a n d e k a n u n niken van L i r e y i n bewaring h e e f t gekregen. H e t document, g e d a teerd 6 j u l i 1418 l u i d t a l s v o l g t : "Omdat d e o o r l o g d r e i g t e n wegens d e a a n w e z i g h e i d v a n n i e t s o n t z i e n d e p e r s o n e n m e t d u i v e l s e bedoelingen, hebben w i j ontvangen, u i t de handen van onze beminde k a n u n n i k e n e n d e k e n v a n h e t k a p i t t e l v a n O n z e L i e v e V r o u w v a n Lirey, d e schatten en r e l i e k e n van deze k e r k volgens deze l i j s t .

Eerst e n v o o r a l : e e n l a k e n o p hetwelk d e f i g u u r o f a f b e e l d i n g v o o r k o m t v a n d e l i j -kwade v a n o n z e H e e r J e z u s C h r i s t u s , b e w a a r d in e e n k o f f e r , v e r s i e r d met d e wapens v a n d e Charny . . . " V o l g t dan e e n h e l e l i j s t s c h a t t e n e n r e l i e k e n , w a a r b i j " e e n s t u k j e v a n het k r u i s " .

To t s l o t v o l g d e " W e l k e j u w e l e n e n r e l i e k e n , d i e w i j v e r k l a r e n ontvangen e n genomen t e hebben, z u l l e n , t o t g r o t e r e v e i l i g h e i d en z e k e r h e i d , b e w a a r d w o r d e n o p o n s k a s t e e l v a n M o n f o r t . W i j b e loven p l e c h t i , d a t a l de ons toevertrouwde juwelen en r e l i e k e n , aan h e t k a p i t t e l v a n L i r e y z u l l e n t e r u g g e g e v e n w o r d e n z o d r a " d e tegenspoed d i e n u F r a n k r i j k t r e f t " e e n e i n d e z a l genomen h e b ben".

Het v e r s t e r k t e k a s t e e l v a n M o n f o r t i s i n d e r d a a d ĂŠ ĂŠ n d e r w e i n i g e burchten, w e l k e n i e t d o o r d e plunderende benden veroverd i s geworden. D e m a c h t i g e muren boezemden d e zwervende r o o f r i d d e r s e n ander gespuis b l i j k b a a r z o v e e l o n t z a g i n d a t niemand o o i t maar probeerde deze "onneembare burcht" aan t e v a l l e n .

Hoe b l o e d i g h e t e r a a n t o e g i n g k a n m e n n o g l e z e n i n e e n h e r d e r l i j k e b r i e f van paus Innocentius V I (1360) : "Ongevoelig voor de godsvrezendheid, d e z e k i n d e r e n v a n d e snoodheid, o v e r v a l l e n e n verwoesten kerken, s t e l e n hun boeken, k e l k e n , r e l i k w i e ĂŤ n , k r u i sen e n d e " V r i j e C o m p a n i e s " o e f e n d e n h u n t e r r e u r j a r e n l a n g u i t .

Ze v e r d r e v e n v e l e k l e i n e e d e l e n u i t h u n k a s t e l e n e n s t e l d e n e e n v e r s c h r i k k e l i j k "schrikbewind" i n . H u n d e v i e s was " B r a n d s t i c h ting en plundering", aangevuld met afpersing, m a r t e l i n g , v e r n i e l i n g van kerken, hoeven, dorpen . . . " Ve l e van deze " s o l d e n i e r s -

- 24 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 24

benden" v e r k o z e n a l s p l u n d e r a a r s t e l e v e n , i n p l a a t s v a n d a g i n , dag u i t h u n l e v e n t e w a g e n i n e e n r e e k s n o o i t e i n d i g e n d e v e l d slagen van de 1 0 0 - j a r i g e o o r l o g .

Margaretha doeling de

l a c h t e i n haar v u i s t j e : h e t was a l l e r m i n s t l i j k w a d e nog o o i t u i t handen t e geven.

h a a r

b e -

Zodra d e t o e s t a n d w a t o p g e k l a a r d w a s , l i e t g r a a f H u m b e r t , v o eigen rekening, openbare u i t s t a l l i n g e n van de l i j k w a d e organis ren. Deze grepen p l a a t s i n d e " C h a p e l l e d e s B u e s s a r t s " , i n h dorpje S t . H i p p o l y t e - s u r - D o u b s , r e s i d e n t i e v a n Humbert d e v i lersexel, g r a a f de l a Roche en heer van S t . H i p p o l y t e .

o r ee t l -

Tijdens d e zomermaanden kende d e openbare v e r e r i n g z o v e e l b e l a n g s t e l l i n g d a t d e plechtigheden i n open l u c h t , o p e e n g r o t e weide, langsheen de oevers van de r i v i e r Doubs, gehouden werden.

Deze w e i d e d r a a g t n u n o g d e t o e p a s s e l i j k e n a a m " P r ĂŠ d u S e i g n e u r " (Weide v a n o n z e H e e r ) . A l d i e t i j d b l e v e n d e k a n u n n i k e n v a n L i rey hun rechten op de l i j k w a d e met klem verdedigen, maar hun p o gingen om r e c h t t e doen geschieden kenden w e i n i g succes.

In 1 4 3 8 v e r w i s s e l d e het eeuwige.

Humbert

d e

V i l l e r s e x e l

h e t

t i j d e l i j k e

m e t

Margaretha d e Charny b e s l o o t , n a d e d o o d v a n h a a r echtgenoot, haar h o r i z o n t t e v e r r u i m e n . Was h e t u i t c h r i s t e l i j k oogpunt d a t ze b e s l o o t r e i z e n d e t e n t o o n s t e l l i n g e n v a n d e l i j k w a d e t e o r g a n i seren o f gewoon o m d e d r e i g i n g v a n d e kanunniken v a n L i r e y t e ontlopen? Dat z u l l e n we n o o i t weten. Margaretha r i e p de inwoners van S t . H i p p o l y t e b i j e e n , o m h e n h e t p r o b l e e m v o o r t e l e g g e n .

Voor h e t d o r p b e t e k e n d e d e v e r e r i n g v a n d e l i j k w a d e i m m e r s e e n bron v a n i n k o m s t e n . Margaretha k o n d e aanwezigen e r v a n o v e r t u i gen, d a t d e l i j k w a d e v o o r h e n i n a l l e g e v a l v e r l o r e n w a s e n n a a r Lirey zou terugkeren. Zo stemden de inwoners van S t . H i p p o l y t e e r in t o e , d e l i j k w a d e aan Margaretha de Charny t o e t e vertrouwen.

Enkele d a g e n l a t e r kwamen d e mensen o p h u n b e s l i s s i n g t e r u g , maar M a r g a r e t h a w a s r e e d s m e t d e l i j k w a d e v e r t r o k k e n . V o l g e n s d e legende noemt men d e weide waarop deze v e r g a d e r i n g p l a a t s g r e e p , nog s t e e d s " M a u c o n s e i l " ( s l e c h t e r a a d ) .

Meteen h e t s e i n v o o r d e k a n u n n i k e n v a n L i r e y om o p n i e u w a l l e r e gisters open t e t r e k k e n . Margaretha de Charny b l e e f e c h t e r d o o f voor hun argumenten.

Zonder a a r z e l e n w e i g e r d e z e i n t e g a a n o p e e n memorandum v a n geestelijken, w a a r i n deze a l s konklusie de l i j k w a d e opeisten.

d e

De r e c h t b a n k v a n D Ă´ l e b e h a n d e l d e d e z a a k o p 9 m e i 1 4 4 3 . V o o r d i t "parlement" zwoer Margaretha de Charny p l e c h t i g d a t haar voorvader G e o f f r o y d e Charny i n 1346 d e l i j k w a d e u i t h e t H e i l i g L a n d naar F r a n k r i j k had meegebracht.

Wa a r s c h i j n l i j k

hadden

h a a r

raadgevers,

o p

d e z e

w i j z e ,

g r o n d e n

- 25 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 25

gevonden o m d e " b e w i j z e n " v a n krachten. Deze steunden e r imm veel v r o e g e r i n omloop was. Vo l i j k d a t e r h e e l wat vervalsing loop waren.

d e kanunniken v a n L i r e y t e o n t ers o p , d a t h u n " l i j k w a d e " r e e d s o r h e t H o f v a n Dole b l e e k d u i d e en en " p i c t u r a seu t a b u l a " i n om-

Hoe d a n o o k , h e t " p a r l e m e n t d e D ô l e " w e e s d e e i s d e r k a n u n n i k e n af. Margaretha de Charny werd aangesteld a l s "bewaarster" van de lijkwade v o o r een t i j d p e r k van d r i e j a a r . Daarna zou h e t k a p i t tel h e t eigendom over de l i j k w a d e verwerven. Margaretha de Charny w a s b l i j k b a a r t e v r e d e n m e t d e z e u i t s p r a a k . I n f e i t e s t o o r d e ze z i c h e r n i e t i n h e t m i n s t a a n . . .

To e n d e p e r i o d e v a n d r i e j a a r v o o r b i j w a s , b l e v e n d e k a n u n n i k e n van L i r e y v r u c h t e l o o s w a c h t e n o p d e t e r u g g a v e v a n h u n g e l i e f d e r e l i k w i e . D e z a a k kwam i n beroep v o o r h e t H o f v a n Besançon. H i e r bevestigde Margaretha d e Charny o n d e r e d e , d a t h a a r grootvader Geoffroy d e Charny d e " S u a i r e " t i j d e n s e e n m i l i t a i r e e x p e d i t i e verkregen h a d . D e z o o n v a n G e o f f r o y d e Charny h a d v r o e g e r d e "Suaire" een l i b e r a l i t e r oblatum (een kostbare g i f t ) genoemd.

Deze " k o s t b a r e g i f t " w a s a a n G e o f f r o y d e C h a r n y o v e r h a n d i g d , w e gens z i j n u i t z o n d e r l i j k e m o e d t i j d e n s d e s l a g o m s m y r n a d i e plaats vond gedurende de "Croisade du Dauphin" ( 1 3 4 6 ) .

Historisch s t a a t h e t v a s t d a t Geoffroy de Charny inderdaad onder Humbert I I v a n Wenen t i j d e n s d e z e k r u i s t o c h t t e g e n d e T u r k e n heeft gevochten. M o g e l i j k bewaarden de h o s p i t a a l r i d d e r s de l i j k wade t o e n i n S m y r n a e n g a v e n z e d e l i j k w a d e i n b e w a r i n g a a n d i e dappere F r a n s e r i d d e r , o m t e voorkomen d a t h e t h e i l i g e d o e k i n de h a n d e n v a n d e o n g e l o v i g e n z o u v a l l e n . V o l g e n s d e k r o n i e k e n was G e o f f r o y d e C h a r n y " e e n s t r i j d e r m e t e e n r i d d e r l i j k e g e e s t , voldoende g e c u l t i v e e r d e n v a n een d i e p e vroomheid doordrongen, om e e n d e r g e l i j k g o d d e l i j k g e s c h e n k t e w a a r d e r e n . . . " Na z i j n t e r u g k e e r u i t h e t H e i l i g L a n d , g a f r i d d e r d e C h a r n y d e reliek i n bewaring aan de k l e i n e k e r k van L i r e y, e e n n i e t i g houten k a p e l l e t j e , w a a r w e i n i g v o l k kwam. De v e r e r i n g van " h e t wondere l i n n e n w a a r i n h e t l i c h a a m v a n Onze H e e r J e z u s C h r i s t u s b e graven was geweest" z o r g d e e c h t e r v o o r e e n g r o t e v o l k s t o e l o o p .

De k e r k v a n L i r e y n a m s n e l t o e i n b e l a n g , e n r i d d e r d e C h a r n y eiste z i j n d e e l o p van de opbrengsten van de v e r e r i n g d e r l i j k wade, d i e g r o t e n d e e l s i n d e k o f f e r s v a n d e k a n u n n i k e n t e r e c h t kwamen. H e t d i s p u u t o v e r d e v e r d e l i n g d e r o p b r e n g s t e n g a f a a n leiding t o t d e tussenkomst van de bisschop van Troyes, w a t u i t e i n d e l i j k oorzaak werd van h e t optreden van paus Clemens V I I van Avignon.

Waarom M a r g a r e t h a d e C h a r n y v o o r h e t H o f v a n D a l e versie voor waarheid v e r t e l d e , i s n o o i t geweten !

deze

nieuwe

De r e c h t b a n k v a n B e s a n ç o n v e l d e e e n t u s s e n v o n n i s , o n g e v e e r g e l i j k l u i d e n d a a n d a t v a n d e r e c h t e r s v a n D ô l e M a r g a r e t h a d e

- 26 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 26

Charny mocht v o o r over de l i j k w a d e .

een

periode

van

twee

j a a r

v r i j e l i j k

beschikken

De u i t s p r a k e n v a n d e k e r k e l i j k e r e c h t b a n k e n v a n D ô l e e n B e s a n p o n waren t y p i s c h e g e m a k k e l i j k h e i d s o p l o s s i n g e n . I n e e n s y b i l l i j n s e t e k s t k r e g e n b e i d e p a r t i j e n h u n d e e l v a n d e koek. De bestaande pauselijke r e g e l i n g b l e e f v a n k r a c h t , m a a r w e l w a s e r e e n b e l a n g r i j k e w i j z i g i n g : Margaretha d e Charny moest een b e l a n g r i j k gedeelte v a n d e opbrengst v a n d e d o o r h a a r georganiseerde u i t stallingen i n de kas van de k a p i t t e l k e r k van L i r e y s t o r t e n .

Volgens d e v e l e k l a c h t e n v a n d e k a n u n n i k e n h e e f t d e n o b e l e dame van T r o y e s z i c h d a a r n o o i t e r g v e e l v a n a a n g e t r o k k e n . W a t h a a r bijna de banvloek van de Kerk op de h a l s zou halen. *

*

*

*

*

Ditmaal weigerde Margaretha echter de te aanvaarden ! H a a r o p e n l i j k e v e r z e t ge b e s c h e r m e r s t o t v o o r z i c h t i g h e i d .

*

u i t s p r a a k van de rechtbank noopte enkele van haar h o -

Charles de Noyers, h a l f b r o e r van Margaretha, begon t o e n i n s t i l te een diplomatiek o f f e n s i e f . Door h e t s t o r t e n van enkele "goede giften" o p d e j u i s t e p l a a t s e n k o n h i j opnieuw u i t s t e l bekomen.

De d e f i n i t i e v e d a t u m v o o r d e t e r u g g a v e w e r d e e n j a a r u i t g e s t e l d .

In f e i t e w a s i e d e r e e n e r z e k e r v a n d a t M a r g a r e t h a d e C h a r n y d e lijkwade n o o i t z o u teruggeven a a n h e t k a p i t t e l v a n L i r e y. To c h t r o f geen enkele k e r k e l i j k e o f w e r e l d l i j k e a u t o r i t e i t maatregelen o m d e z e n o b e l e dame t o t gehoorzaamheid t e dwingen. Waars c h i j n l i j k hoopte men d a t deze zaak een " n a t u u r l i j k e o p l o s s i n g " zou k r i j g e n , g e z i e n d e h o g e o u d e r d o m v a n M a r g a r e t h a d e C h a r n y.

Op 1 8 j u l i 1 4 4 7 w e r d e n a l l e e i s e n v o o r o n m i d d e l l i j k e t e r u g g a v e , gesteld door h e t k a p i t t e l van L i r e y, dan ook verworpen. Maar deze b l e v e n m e t d e r e g e l m a a t v a n e e n k l o k h u n e i s e n v o o r l e g g e n a a n de k e r k e l i j k e e n w e r e l d l i j k e m a c h t e n . H e t d i e n t o n d e r s t r e e p t d a t de k a n u n n i k e n i n f e i t e d e v o o r v e c h t e r s w a r e n , o m d e e c h t h e i d v a n de l i j k w a d e v a n L i r e y t e b e v e s t i g e n . T i j d e n s d e d e b a t t e n v o o r d e rechtbank van Dôle e n Besançon, w e r d de l i j k w a d e d o o r a l l e p a r t i j e n : k e r k e l i j k e e n w e r e l d l i j k e r e c h t e r s , a a n k l a g e r s e n v e r weerders, u n a n i e m omschreven a l s " L e S a i n c t S u a i r e d e n o s t r e seigneur J h e s u c h r i s t preciosissimum j o c a l e devotissimum e t c o lendum s u d a r i u m " ( d e h e i l i g e l i j k w a d e v a n o n z e Heer J e z u s C h r i s tus, h e t meest waardevolle voorwerp van vreugde, d e h e i l i g s t e en eerbiedwaardigste l i j k w a d e ) .

Margaretha d e Charny b e s l o o t h a a r g e r e c h t e l i j k e overwinning z o snel m o g e l i j k u i t t e b a t e n e n begon u i t t e z i e n naar een f i n a n cieel s t e r k e f a m i l i e , d i e de " u i t s t a l l i n g der l i j k w a d e " van haar wou o v e r n e m e n . T e g e n d e w i l i n v a n d e k e r k e l i j k e o v e r h e i d , t r o f Margaretha de Charny a l l e schikkingen om de l i j k w a d e z o v l u g mog e l i j k van de hand t e doen. I n h e t geheim werd de r e l i e k i n z e ven h a a s t e n " o n t v o e r d " . M e n t r o k n a a r B e l g i ë w a a r e n k e l e p o t e n -

- 27 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 27

t i ë l e

kopers

b e l a n g s t e l l i n g

aan de

dag

legden.

In 1 4 2 7 w e r d d e k a p i t t e l - k e r k v a n C h i m a y ( H e n e g o u w e n ) g e t e i s t e r d door e e n z w a r e b r a n d . H e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n d e k e r k g i n g verloren. Z o o o k d e k e r k s c h a t . D e s t r e e k w e r d t o e n g e t r o f f e n door o o r l o g e n e n s l e c h t e o o g s t e n .

Armoede e n g e b r e k w a r e n t r o e f . Z o w a s e r g e e n g e l d o m d e k e r k o p te bouwen. D a t duurde z o j a r e n . Vruchteloos poogde h e t k a p i t t e l de n o d i g e f o n d : , e n b i j e e n t e b r e n g e n . G o e d e r a a d w a s d u u r .

To t d e

h u l p

p l o t s

a l s

van

u i t

de hemel nederdaalde.

In 1 4 4 8 w e r d h e t k a p i t t e l b e n a d e r d d o "Dame M a r g a r e t h a d e C h a r n y u i t d e s t r e e le dame v e r d i e n d e h a a r b r o o d m e t h e t u i t s t a l l i n g e n van "een l i j k w a d e waarin Jezus C h r i s t u s b e g r a v e n i s g e w e e s t " .

o r e e k van organ h e t li

n

afgevaardigde v a n Troyes". Deze nobeiseren v a n r e i z e n d e chaam van onze Heer

Bij één van haar v e l e omzwervingen had ze van de nood van de kap i t t e l -heren van Chimay gehoord en was z e bereid, t e g e n de gewone v o o r w a a r d e n , h a a r k o s t b a a r k l e i n o o d t e r b e s c h i k k i n g t e s t e l len. U i t getuigenissen van andere g e e s t e l i j k e n , b l e e k d u i d e l i j k , dat een reeks u i t s t a l l i n g e n v o o r a l l e p a r t i j e n een f l i n k e s t u i ver opbrachten. H e t k a p i t t e l van Chimay had geen bezwaren, e n z o kwam M a r g a r e t h a d e C h a r n y m e t h a a r g e v o l g n a a r C h i m a y i n h e t jaar des Heren 1449.

De v e r w a c h t i n g e n w a r e n h o o g g e s p a n n e n . D e k a s t e e l h e e r J a n d e Croy was b e r e i d h e t g e z e l s c h a p o n d e r d a k t e v e r l e n e n . A l h o e w e l e r geen f o r m e e l b e w i j s i s , d a t d e l i j k w a d e o p h e t k a s t e e l v a n C h i may v e r b l e v e n h e e f t , m a g m e n m e t b i j n a z e k e r h e i d v e r o n d e r s t e l l e n dat z e i n d e k a p e l v a n h e t k a s t e e l bewaard i s geworden. Waars c h i j n l i j k werd ze i n één d e r g r o t e z a l e n tentoon gespreid v o o r de n o b e l e f a m i l i e s e n d e v o o r a a n s t a a n d e n u i t d e s t r e e k .

Het w a s d e g e w o o n t e d e l i j k w a d e g e d u r e n d e m e e r d e r e d a g e n o p e n baar t e t o n e n a a n h e t "gewone v o l k " . E r g e n s o p e e n g e s c h i k t e weide, a a n d e r a n d v a n d e s t a d , o f d i c h t t e g e n d e wegen, w e r d een s o o r t a l t a a r o p g e r i c h t . O p g e s t e l d e t i j d e n e n a l s e r g e n o e g volk opgekomen was, w e r d de l i j k w a d e dan u i t h a a r r e i s k o f f e r g e haald en i n p l e c h t i g e processie rond de weide gedragen. Ve l e gelovigen o ff e r d e n g e l d , g i f t e n en kaarsen, om zo h e t aloude " p a l ladium" v a n deze v e e l besproken r e l i k w i e o v e r hen a f t e smeken.

De v o o r g e s c h r e v e n " v o o r l e z i n g " , o p g e l e g d d o o r d e p a u s , g e b e u r d e meestal v o o r d e massa aanwezig was, o f w e l zorgde d e " h e r a u t " e r wel v o o r d a t men h e m n i e t d u i d e l i j k v e r s t o n d . Z o w a s d e massa ervan o v e r t u i g d h i e r d e " e c h t e l i j k w a d e van onze Heer Jezus" t e zien. A l h o e w e l d e u i t s t a l l i n g e e n z a a k v o o r l e k e n was, z o r g d e Margaretha e r a l t i j d v o o r, d a t e r g e e s t e l i j k e n b i j d e p l e c h t i g heden b e t r o k k e n w a r e n . M i t s e e n b i l l i j k e v e r d e l i n g v a n d e i n komsten l e v e r d e d a t z e l d e n problemen o p , t e n z i j o v e r d e v e r d e e l sleutel.

- 28 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 28

Voor d e b e l a n g s t e l l i n g w a s toe een "wonder" o p de weid mensen h o o p t e n s t e e d s o p e keizer Ti b e r i u s , d i e door d nezen werden. To c h komen e r voor d i e de " l i j k w a d e van L ven. H e t " p a l l a d i u m van h e t den m e e s t a l g e m e e n s c h a p p e n als men n u nog op d e muren zen.

h e t n a t u u r l i j k n u t t i g , d a t e r a f e n e van de u i t s t a l l i n g zou gebeuren. De en wonder, z o a l s d a t v a n Abgar V o f e a a n b l i k van de " l i j k w a d e " p l o t s gei n de l i t e r a t u u r w e i n i g aanwijzingen i r e y " mirakuleuze krachten t o e s c h r i j g e l a a t van Edessa" had i n h e t v e r l e tegen a l l e r l e i rampen beschermd, z o van de St.Janskerk i n T u r i j n kan l e -

In d i e d a g e n w a s h e t n i e t d e g e w o o n t e d a t d e a d e l e n d e h o g e r e klassen z i c h mengden met h e t gewone v o l k . W a a r s c h i j n l i j k z a l dus ook i n Chimay e e n u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e v o o r d e a d e l h e b ben p l a a t s g e h a d o p h e t k a s t e e l . D a n s t o n d d e l i j k w a d e i n h a a r v o l l e l e n g t e u i t g e s t a l d e n mochten d e e d e l e dames e n heren h a a r van n a b i j b e w o n d e r e n . T i j d e n s d e r g e l i j k e t e n t o o n s t e l l i n g e n p o o g de M a r g a r e t h a d e l a a t s t e j a r e n v a n h a a r l e v e n , d e l i j k w a d e t e verkopen aan k a p i t a a l k r a c h t i g e p a r t i j e n . H i e r was d a t met a f g e vaardigden van k e i z e r Frederik I I I van Habsburg.

Het' n i e u w s , d a t d e l i j k w a d e v a n L i r e y , m e t d e " w a a r a c h t i g e a f beelding van h e t lichaam van onze L i e v e Heer Jezus C h r i s t u s " i n ons l a n d t e n t o o n g e s t e l d w e r d , v e r o o r z a a k t e o v e r a l v e e l b e l a n g s t e l l i n g .

Een m i d d e l e e u w s e c h r o n i e k s c h r i j v e r , d e L u i k s e b e n e d i k t i j n e r m o n nik Dom C o r n e i l l e Z a n t f l i e t ( o v e r l e d e n t e L u i k i n 1 4 6 2 ) b e schreef z e e r u i t g e b r e i d e n nauwgezet d e gebeurtenissen d i e i n Chimay p l a a t s g r e p e n i n h e t j a a r 1 4 4 9 . D e l e t t e r l i j k e v e r t a l i n g van z i j n c h r o n i e k " V e t e r u m s c r i p t o r i u m e t m o n u m e n t o r u m c o l l e c t i o " MartĂŠne Durand 1729 t . V . c o l 4 6 1 ) l u i d t : " I n d i t j a a r kwam een e d e l e d a m e u i t d e s t r e e k v a n T r o y e s a a n i n d e s t a d C h i m a y, gelegen i n Henegouwen. Z e was d r a a g s t e r v a n een l i n n e n , waarop de l i c h a a m s v o r m e n v a n O n z e H e e r J e z u s C h r i s t u s m e t u i t z o n d e r l i j ke k u n s t g e s c h i l d e r d w a r e n . A l l e l e d e m a t e n w a r e n d u i d e l i j k a f g e tekend, o o k v o e t e n e n handen. D e z i j d e v a n C h r i s t u s v e r t o o n d e een r o d e k l e u r , z o a l s d e z e v a n e e n g r o t e w o n d e . O m d e d e v o t i e van h e t v o l k t e v e r g r o t e n e n h u n v r i j g e v i g h e i d t e s t i m u l e r e n , verklaarden e n k e l e d e r b e g e l e i d e r s d a t d i t l i n n e n d e l i j k w a d e was, i n d e w e l k e h e t k o s t b a r e l i c h a a m v a n Onze H e e r g e w i k k e l d was toen J o z e f v a n Arimathea e n Nicodemus z i j n l i c h a a m i n h e t g r a f legden. Ve r d e r v e r t e l d e n z i j nog meer d e r g e l i j k e zaken."

De v e r k l a r i n g e n v a n d e z e m e n s e n bij d e b e v o l k i n g , e n een g r o t e m linnen t e z i e n . To t v e r u i t de o wel mannen a l s v r o u w e n t o e g e s t r o o

vonden b l i j k b a a r g r e t i g gehoor assa kwam b i j e e n om d i t wondere mliggende p r o v i n c i ĂŤ n kwamen z o md.

De u i t s t a l l i n g v a n d i t l i n n e n v e r w e k t e h e e l w a t r u m o e r , d a t o o k gehoord w e r d d o o r d e b i s s c h o p v a n L u i k , J e a n d e H e i n s b e r g , i n wiens d i o c e e s d e gebeurtenissen p l a a t s g r e p e n .

- 29 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 29

De m e n i n g e n o v e r d e z e t e n t o o n s t e l l i n g l i e p e n s t e r k u i t e e n , e n d e bisschop b e s l o o t nadere i n l i c h t i n g e n i n t e winnen o v e r d e e c h t heid v a n d i t l i n n e n . Om e e n e i n d t e s t e l l e n a a n d e o n z e k e r h e i d waarin de gelovigen van z i j n diocees verkeerden, b e s l o o t h i j een afvaardiging t e r p l a a t s e t e s t u r e n , d i e de geloofsbrieven van de i n r i c h t e r s v a n d e m a n i f e s t a t i e zouden v e r i f i ĂŤ r e n . T w e e u i t s t e kende t h e o l o g e n , d e c i s t e r c i ĂŤ n z e r - a b t v a n A u l n e J a n v a n B r u s s e l , doctor i n de t h e o l o g i e afgestudeerd t e P a r i j s , v r o e g e r e a b t van de a b d i j e n v a n C r e s t e , T u l l e y e n B e l l e v a u o , b i j g e s t a a n d o o r meester H e n r i B a c k e l ( o f D i e s t ) , eveneens d o c t o r i n d e t h e o l o gie, kanunnik van St.Lambert t e L u i k .

Deze b e i d e a f g e v a a r d i g d e n s t e l d e n e e n z e e r d i e p g a a n d o n d e r z o e k in. Z e e i s t e n namens d e b i s s c h o p v a n L u i k v a n d e n o b e l e dame Margaretha de Charny inzage van a l l e documenten, b r i e v e n o f paus e l i j k e b u l l e n , v o l g e n s dewelke z e h e t r e c h t had d i t l i n n e n u i t te s t a l l e n e n a l d u s h a a r u i t s p r a k e n o v e r d e e c h t h e i d v a n d e lijkwade t e staven.

De d a m e , a l d u s i n t w i j u i t e i n d e l i j k d r i e b u l l en P i e r r e d e L u n a , " t u de F r a n s e k o n i n g t u s s e Benedictus X I I worden.

f e l getrokken, k o n n i e t we e n , v a n a n t i -paus Clemens n c c a r d i n a l i s e t l a g a t u s " n 1390-1394. Deze kardinaa

igeren V I I va aan h e l zou l

e n t a

n

toonde Avignon h o f v a n t e r paus

In d e z e b u l l e n , a a n d e v o o r o u d e r s v a n M a r g a r e t h a d e C h a r n y g e r i c h t , s t o n d d u i d e l i j k vermeld d a t . " d a t l i n n e n n i e t d e e c h t e lijkwade i s , w a a r i n Jezus-Christus begraven i s geweest, maar enkel een reproduktie van h e t b e e l d " .

Z a n t f l i e t r i c h t t o t

g a f dan de i n t e g r a l e t e k s t G e o ff r o y I I d e Charny.

van een

p a u s e l i j k e

b u l ,

g e -

Volgens h e m v o l s t o n d d e l e z i n g v a n d e z e b u l , o m m e t z e k e r h e i d t e weten d a t d e n o b e l e d a m e u i t T r o y e s w e r k e l i j k M a r g a r e t h a d e Charny i s , e r f g e n a m e v a n G e o f f r o y I I d e C h a r n y, z o o n v a n G e o f froy I d e Charny, h e e r v a n L i r e y. Clemens V I I b e v e s t i g d e d u i d e l i j k de t o e l a t i n g t o t u i t s t a l l i n g van de " s u a i r e " , d i e de f i g u u r of d e r e p r e s e n t a t i e i s v a n d e l i j k w a d e v a n O n z e H e e r J e z u s Christus, v r o e g e r bewaard i n d e k e r k v a n L i r e y. Deze t o e l a t i n g werd a a n G e o f f r o y I d e C h a r n y b e t e k e n d d o o r d e p a u s e l i j k e l e gaat, P i e r r e d e T h u r y, b i s s c h o p v a n St.Suzanne, i n h e t j a a r 1389.

In e e n tweede b u l , o p 6-1-1390 u i t g e g e v e n , v e r b o o d paus Clemens VII e c h t e r d a t de l i j k w a d e van L i r e y zou u i t g e s t a l d worden, v o l gens d e g e w o n e l i t u r g i s c h e m o d a l i t e i t e n , v o o r z i e n b i j d e u i t s t a l l i n g en v e r e r i n g van r e l i k w i e ĂŤ n . U i t d r u k k e l i j k werd speciaal voor d e u i t s t a l l i n g e n , i n g e r i c h t d o o r G e o ff r o y de Charny, v o o r geschreven d a t v o o r e l k e p u b l i e k e u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e , men m e t l u i d e e n k l a r e s t e m m o e s t v e r k l a r e n d a t h e t g e e n h i e r g e toond zou worden n i e t de echte l i j k w a d e van Jezus C h r i s t u s was, maar a l l e e n e e n s c h i l d e r i j , e e n a f b e e l d i n g d i e d e r e p r o d u k t i e

- 30 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 30

van d e

echte

l i j k w a d e

was.

Het i s w e l w o n d e r l i j k d a t M a r g a r e t h a d e C h a r n y e e n d e r g e l i j k e v e r k l a r i n g met z i c h meedroeg, l a a t s t a a n ze aan een onderzoekscommissie toonde !

Het i s Luikse t goede t r voor t e

n a t u u r l i j k m o g e l i j k d a t Margaretha g o e d w i s t , d a t d e heologen deze b u l van Clemens V I I kenden, e n d a t ze haar o u w w i l d e aantonen door a l l e documenten, i n h a a r b e z i t , leggen.

De d e r d e b u l d i e M a r g a r e t h a v o o r l e g d e m a a k t e d e v e r w a r r i n g k o m pleet. I n deze ongedateerde b r i e f l e g d e d e paus immers u i t d r u k k e l i j k h e t "perpetuum silencium" (eeuwig zwijgen) o p aan de b i s schop v a n T r o y e s . D i e b l e e f w e d e r s p a n n i g , t e n o v e r s t a a n v a n d e b e s l i s s i n g v a n d e paus, o m de u i t s t a l l i n g van " d e l i j k w a d e v a n Lirey, anders dan i n de k e r k van L i r e y t o e t e l a t e n " .

Het w a s g e e n w o n d e r d a t d e t w e e t h e o l o g e n e e n e e r d e r v e r w a r d e indruk hadden v a n d e documenten, d i e d e nobele dame u i t Troyes hen h a d v o o r g e l e g d .

Volgens was d i t

Z a n t f l i e t w a s d e derde b u l i n onze s t r e k e n voor beide onderzoekers een v e r r a s s i n g !

onbekend

e n

Door v e r g e l i j k i n g m e t a n d e r e b r i e v e n f i x e e r d e n z i j d e d a t u m v a n deze d e r d e b r i e f o p 6 j a n a u r i 1 3 9 0 , d e z e l f d e d a t u m w a a r i n d e paus e e n b r i e f o v e r d e l i j k w a d e s c h r e e f a a n P i e r r e d ' A r c i s , b i s schop v a n T r o y e s . B r i e v e n d i e w e l o v e r h e t z e l f d e o n d e r w e r p g i n gen, m a a r z e k e r n i e t d e z e l f d e i n h o u d h a d d e n . D e g e v o l g t r e k k i n g lag v o o r d e hand : é é n v a n beide was een v e r v a l s i n g . Te n z i j d e paus d e v e r w a r r i n g i n d e h a n d h a d g e w e r k t e n b e i d e p a r t i j e n t e vreden had g e s t e l d .

De v e r d e r e u i t s t a l l i n g e n i n C h i m a y w e r d e n k e r k e l i j k v e r b o d e n . D e wantrouwige afgevaardigden v a n d e Habsburgers t w i j f e l d e n aan de echtheid van de voorgelegde documenten. N u nog kan men gemakkel i j k v a s t s t e l l e n d a t e r o p p a u s e l i j k e b u l l e n toevoegingen e n doorhalingen z i j n g e p l a a t s t , d i e n i e t o p d e o o r s p r o n k e l i j k e teksten voorkwamen. E n h e t z i j n j u i s t deze verdachte toevoegingen a l s d e u i t d r u k k i n g " P i c t u r a s e u t a b u l a " d i e i n l a t e r t i j d e n als een voornaam argument tegen de e c h t h e i d van de l i j k w a d e zouden g e b r u i k t w o r d e n ! O o k a l h e e f t m e n l a t e r d u i d e l i j k k u n n e n aantonen d a t d e z e "bezwarende t e r m e n " i n e e n a n d e r h a n d s c h r i f t l a t e r aan de t e k s t e n z i j n bijgevoegd.

Hoe d a n o o k , d e b e s l i s s i n g v a n d e b i s s c h o p v a n L u i k b e t e k e n d e é n voor Margaretha d e Charny é n v o o r h e t k a p i t t e l v a n Chimay e e n streep door de rekening.

De a f g e v a a r d i g d e n v a n d e D u i t s e k e i z e r F r e d e r i k I I h e c h t t e n w e i nig g e l o o f a a n d e v e r k l a r i n g e n v a n Margaretha d e Charny, e n d e verkoop g i n g n i e t d o o r. I n een poging om d e zaak n o g t e redden

- 31 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 31

trok Margaretha n a a r L u i k , maar z e werd n i e t eens aanhoord. De lijkwade b l e e f i n de k o f f e r, e n h e t gezelschap moest onverrichterzake de weg t e r u g kiezen.

Margaretha de Charny verzorgde h a a r l i j k , e n poogde n a h a a r m i s l u k k i n g tentoon t e s t e l l e n ;

" p u b l i c r e l a t i o n s " persooni n L u i k opnieuw d e l i j k w a d e

Ze r e i s d e n a a r h e t b i s d o m D o o r n i k w a a r d e b i s s c h o p v a n L u i k g e e n zeggenschap h a d . D a a r w e r d z e m e t v e e l e e r ontvangen, m a a r t o c h bereikte ze haar d o e l n i e t . I n d e annalen van de "massarderie de Mons", u i t 1 4 4 8 - 4 9 , k a n men n u n o g e e n z e e r b i j z o n d e r e t e k s t l e zen. H e t R i j k s a r c h i e f w a s z o v r i e n d e l i j k o n s e e n a f d r u k v a n d e originele t e k s t t e bezorgen, d i e a l s v o l g t l u i d t : "A m a d a m e d e l a R o c h e , v e n u e e n l e d i t t e v i l j o u r d e J u l i e t l e q u e l l e a v o i t e n g a r d e comme o Suaire d e N o s t r e S e i g n e u r, f u t f a i t p r ĂŠ s e n t eschevins d e V I I l o s d e v i n d e Franche, b l a n sols l e l o t , montent XXXII s o l s " .

(Archives d e l ' E t a t Ă Mons, F o l i o 24, "Comptes de M o n s 1 4 4 - 4 9 " ) .

l e d e Mons l e 6 e n d i s o i t l e S a i n t a command d e s d i s q e t v r e m e i l a 4 d e

l a

massaderie

Opmerkingen .

- v i n de Franche : w i j n u i t de s t r e e k van P a r i j s - s o l s : toenmalige l o k a l e munteenheid - l o t : f l e s v a n 0 , 7 l i t e r - de s c h r i j f w i j z e van de Franse t e k s t i s weergegeven z o als g e b r u i k e l i j k i n d i e t i j d , t a a l f o u t e n i n documenten kwamen t o e n v e e l v u l d i g v o o r .

Vertaling .

"Aan m e v r o u w d e l a R o c h e , i n d e g e z e g d e s t a d v a n B e r g e n g e k o m e n op d e z e s d e d a g v a n j u l i , d e w e l k e i n b e w a r i n g h a d d e z o g e z e g d e Heilige Lijkwade van onze Heer, w e r d aangeboden o p b e v e l v a n d e gezegde s c h e p e n e n 8 f l e s s e n w i j n " d e F r a n c h e " , w i t t e e n r o d e , aan 4 s o l s d e f l e s , t o t a a l 3 2 s o l s " .

(Rijksarchief Bergen, f o l i o 24, "Rekeningen van de gemeenteontvanger v a n Bergen 1 4 4 8 - 4 9 " . R e f . " L e S t . S u a i r e e n Belgique".

Auteur : J . C o l l a s , " L e S o i r " 1902. M e t dank aan de r e d a k t i e van het dagblad " L e S o i r " d a t o n s d e i n d e K o n i n k l i j k e B i b l i o t h e e k van B e l g i ĂŤ b e w a a r d e t e k s t e n b e z o r g d e v a n e n k e l e a r t i k e l s u i t 1902-1903 o v e r d e L i j k w a d e v a n L i r e y - T u r i j n . ) Hagemans G . " H Arren P. " K a s t Dokumentatie .

E.H. D e f o n t a i n Kan. D e m o u l i n

i s t o i r e du pays de Chimay". e e l Chimay" (Hobonia). e P a s t o o r -deken Chimay.

J . ( A r c h i e f O . L . Vr. D o o r n i k ) .

* * * * * * Nu w a r e n

d e z e

"madame

d e

l a

Roche"

e n

d e

r e e d s

genoemde dame

- 32 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 32

Margaretha d e C h a r n y Charny was weduwe v a n den i n 1 4 3 8 ) .

é é n e n d e z e l f d e p e r s o o n : Margaretha d e Hubert de l a Roche de V i l l e r s e x e l ( o v e r l e -

Deze w a s s i n d s 1 4 1 8 a a n g e s t e l d a l s d e " b e w a a r d e r v a n d e l i j k w a de". I n d a t j a a r immers v i e l de h e r t o g van Bourgondi'è de s t r e e k van Champagne b i n n e n e n v e r k e e r d e d e l i j k w a d e i n a k u u t g e v a a r .

Sinds 1 4 1 8 t r o k k e n H u b e r t e n M a r g a r e t h a d e l a R o c h -de C h a r n y gans W e s t - E u r o p a a f , o m d e l i j k w a d e h e r e n d e r t e n t o o n t e s t e l len e n z o a a n d e k o s t t e komen. Na d e dood van h a a r man b l e e f Margaretha o n v e r m o e i b a a r gans West-Europa a f r e i z e n . Waarom z e i n Bergen " i n c o g n i t o " v e r b l e e f i s n i e t d u i d e l i j k . W a a r s c h i j n l i j k hoopte z e o p d i e m a n i e r d e g e e s t e l i j k e o v e r h e i d o p e e n d w a a l spoor t e b r e n g e n . B e r g e n l a g immers i n e e n a n d e r bisdom, e n d e schikkingen van de bisschop van L u i k hadden h i e r geen k r a c h t van recht.

Het v e r b o d v a n d e v e r d e r e u i t s t a l l i n g v a n d e l i j k w a d e i n C h i m a y was e e n t e g e n v a l l e r v o o r d e g e e s t e l i j k h e i d . D e o p b r e n g s t w a s o n voldoende om h e t g e s t e l d e d o e l , d e h e r s t e l l i n g v a n d e k e r k , t e volbrengen.

Hertog Louis d e Savoie was s t e r k geïnteresseerd i n d e l i j k w a d e , en h i j b e z o c h t d e g r a v i n t i j d e n s h a a r v e r b l i j f o p h e t d o m e i n v a n de f a m i l i e d e G e n è v e . A l s v o o r n a a m s t e a f g e v a a r d i g d e v o o r d e h e r tog v a n S a v o i e fungeerde Anna d e L u s i g n a n , d i e e e n b i j z o n d e r e belangstelling aan d e d a g legde v o o r a l l e s w a t d e l i j k w a d e b e t r o f . D e h e r t o g v a n S a v o i e nam Margaretha o n d e r z i j n bescherming.

In r u i l v o o r " b e w e z e n w a a r d e v o l l e d i e n s t e n " b o o d men M a r g a r e t h a de C h a r n y h e t k a s t e e l v a n V a r a m b o n a a n , m e t h e t v r u c h t g e b r u i k van d e d o m e i n e n v a n M i r i b e l , b i j L y o n . Z o w a s h a a r o u d e d a g v e r zekerd.

Ondanks d e u i t e r s t e d i s k r e t i e d i e men om a l l e s w a t d e o v e r d r a c h t der l i j k w a d e b e t r e f t a a n d e d a g h a d g e l e g d , g e r a a k t e d e k e r k e l i j k e overheid t o c h op de hoogte van de voorgenomen t r a n s a k t i e .

De b i s s c doek a f .

Hof v a n d e l l i j k ken v a n

hop v a n Troyes r u k t e "Dame J u s t i t i a " p l o t s h a a r b l i n d Zonder enige w e t t e l i j k e vorm werd de u i t s p r a a k van h e t Besançon verbroken . Margaretha d e Charny moest onmidde l i j k w a d e a a n de enige w e t t i g e eigenaars, d e kanunniL i r e y, teruggeven.

Maar d e o u d e r w o r d e n d e M a r g a r e t h a w a s b l i j k b a a r d o o f a a n d i e kant. Z e bewaarde r u s t i g d e l i j k w a d e e n b l e e f e r mee d o o r h e t land r e i z e n . G e e n e n k e l e o v e r h e i d k o n o f d u r f d e t e g e n h e r t o g Louis d e Savoye o p t r e d e n . G e e n wonder, a l s men w e e t d a t p a u s F e l i x V een geboren d e Savoie was. Z i j n optreden redde Margaretha v a n de banvloek van d e Kerk, a l b l e e f d e b e d r e i g i n g met e x communicatie d r e i g e n d boven h a a r h o o f d hangen. H e t d o s s i e r g e raakte n i e t v o l l e d i g , omdat de paus weigerde h e t t e ondertekenen

- 33 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 33

Paus F e l i x V s t i e r f , e n n u l e e k h e t w e l o f m e n g i n g o p t r e d e n t e gen M a r g a r e t h a d e C h a r n y : d e b a n v l o e k w e r d v e r z o n d e n , m a a r a a n gezien d e b e j a a r d e dame e e n s t e m e e r m e t d e l i j k w a d e o p s t a p was, k o n m e n h a a r d e " b u l " n i e t b e t e k e n e n . T o e n z e l u c h t k r e e g van d e k e r k e l i j k e d w a n g m a a t r e g e l e n , b e s l o o t z e n a a r v e i l i g e r oorden u i t t e w i j k e n , w a n t i n d i e t i j d k o n men n i e t s p o t t e n m e t uitspraken van het k e r k e l i j k recht !

Margaretha g a f d e moed n i e t o p , z e was b l i j k b a a r " e e n vrouw d i e weet w a t z e w i l " . O p 1 3 s e p t e m b e r 1 4 5 3 w e r d o p h e t k a s t e e l v a n Germolles e e n s o o r t " o p e n b a r e v e r k o o p " gehouden. D e l i j k w a d e werd e r a a n f i n a n c i e e l s t e r k e f a m i l i e s g e t o o n d . O n d e r h e n A n n a de L u s i g n a n , d e e c h t g e n o t e v a n d e h e r t o g v a n S a v o i e . D e z e "beeldschone v r o u w " , a f s t a m m e l i n g e v a n d e v r o e g e r e k o n i n g v a n had t o t v o o r h a a r h u w e l i j k o p C y p r u s g e w o o n d . D a a r Jeruzalem, leefde d e "cultus van h e t Mandylion" nog sterk i n de volksgeHet w a s d u s n i e t v e r w o n d e r l i j k , d a t d e z e a f s t a m m e meenschap. kruisvaarders, belangstelling had voor h e t verwerven linge van van " d e l i j k w a d e w a a r i n O n z e H e e r J e z u s C h r i s t u s b e g r a v e n w a s geworden".

To e v a l l i g e r w i j z e v e r k o o s M a r g a r e t h a d e C h a r n y S a v o i e a l s a k t i e t e r r e i n voor de u i t s t a l l i n g e n van de l i j k w a d e ! Ondanks haar hoge l e e f t i j d , z e m o e t z e k e r d i e p i n d e z e v e n t i g g e w e e s t z i j n , vergezelde z e t r o u w d e l i j k w a d e o p d e g e v a a r l i j k e t o c h t e n door berg e n d a l , i n h e t woeste A l p e n g e b i e d .

De l i j k w a d e w e r d t o e n v e r v o e r d o p e e n m u i l e z e l . E n d i t s o m s z o koppige b e e s t v e r t i k t e h e t p l o t s n o g e e n s t a p v e r d e r t e d o e n .

U i t g e r e k e n d n e t v o o r d e s t a d s p o o r t v a n C h a m b é r y, h o o f d s t a d v a n Savoie. Goede r a a d was d u u r ! K o n men e e n d e r g e l i j k e k o s t b a r e r e l i e k z o n d e r bescherming l a t e n ? To e v a l l i g was Anna d e L u s i g n a n in d e b u u r t . d i e k o n z i c h o v e r d e l i j k w a d e ontfermen. D e k o p pige m u i l e z e l volgde haar door de stadspoort.

De g e s c h i e d s c h r i j v e r C a p r é b e s c h r e e f z e e r t r e f f e n d , h o e h e t h u i s van S a v o i e d e l i j k w a d e i n z i j n b e z i t k r e e g .

(Letterlijke vertaling) .

"Een g r o t e d a m e u i t F r a n c h e - C o m t é , M a r g a r e t h a d e C h a r n y w e r d m e t grote p r a a l e n eerbetoon ontvangen d o o r h e r t o g L o u i s d e Savoie en A n n a d e C h y p r e , z i j n e c h t g e n o t e .

Misschien omdat z e i n h a a r bagage d e " H e i l i g e Lijkwade v a n Onze Heer J e z u s C h r i s t u s " m e t z i c h m e e d r o e g ? M e n w i s t h e t n i e t . H e t l i n n e n i s v e r b a z e n d e n r e e d s beroemd omdat men e r d e t r e k k e n v a n een v e r h e v e n g e l a a t o p k a n o n d e r s c h e i d e n , h e t g e l a a t v a n o n z e Heer J e z u s C h r i s t u s , n o g a l t i j d , o n d a n k s m e e r d e r e w a s b e u r t e n .

Hertogin Anna, z o a f g u n s t i g a l s devoot, was a l s h e t ware bezeten door h e t o n e i n d i g e v e r l a n g e n , d e z e z o k o s t b a r e r e l i k w i e h a a r e i gen b e z i t t e k u n n e n n o e m e n . D e g e r u c h t e n l i e p e n , d a t d e h e r t o g i n haar g a s t e o p a l l e m o g e l i j k e m a n i e r e n d e l i j k w a d e poogde a f h a n -

- 34

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 34

dig t e maken. terugdeinsde.

Wa a r b i j

z e

z e l f s

n i e t

v o o r

achterbakse

middelen

Eens b i n n e n d e m u r e n v a n C h a m b é r y, w e r d M a r g a r e t h a d e C h a r n y m e t a l l e zorgen omringd. De l i j k w a d e geraakte e c h t e r op de d o o l . Mog e l i j k had h e r t o g i n Anna h i e r de hand i n . . .

Hoe d a n o o k , t w e e d i e v e n e i g e n d e n z i c h d e r e l i k w i e t o e den d e z e v a n d e h a n d t e d o e n . Om z e b e t e r v e r k o o p b a a r werd h e t " v u i l e l i n n e n " gewassen. D e w r a k e Gods t r o f boosdoeners. D e é n e werd met b l i n d h e i d geslagen, d e an daar met verkrampte handen e n een scheve n e k .

e n poogt e maken, d e b e i d e der s t o n d

Margaretha was d o o r d e z e gebeurtenissen z o o p g e s c h r i k t , d a t z e onmiddellijk h a a r k o f f e r s pakte. Maar d e m u i l e z e l , d i e d e l i j k wade d r o e g , w e i g e r d e d o o r d e s t a d s p o o r t v a n C h a m b é r y t e g a a n !

Dit w a s e e n d u i d e l i j k t e k e n v a n d e Hemel. M a r g a r e t h a b e d a c h t zich : z e s t e l d e d e l i j k w a d e o n d e r d e hoede v a n h e t z e e r godvruchtige h u i s van Savoie. H e r t o g i n Anna was i n de hoogste hemel met h a a r n i e u w e r e l i k w i e . Z e z o u e r h e e l h a a r l e v e n z o r g v o o r dragen.

Zo b l e e f

de

l i j k w a d e

i n

C h a m b é r y.

Er b e s t a a n v e r s c h i l l e n d e v e r s i e s o v e r d e o v e r d r a c h t v a n d e l i j k wade. W a a r s c h i j n l i j k was d e t r a n s a c t i e r e e d s e n k e l e j a r e n v r o e ger a f g e s l o t e n . T o c h v e r m e l d e n v e r s c h i l l e n d e d o k u m e n t e n " d a t Margaretha d e Charny d e l i j k w a d e a a n h e t h u i s v a n Savoie g e schonken h e e f t " . *

*

*

*

*

*

Hertog L o u i s d e Savoie b e s l o o t t o e n de zaak i n d e r minne t e r e gelen. H i j s t u u r d e Charles d e Noyers, h a l f b r o e r v a n Margaretha de C h a r n y , n a a r A v i g n o n . D e z e z w a a i d e a a n h e t p a u s e l i j k h o f m e t een z w a r e b e u r s g o u d f r a n k e n e n k r e e g h e t v o o r m e k a a r d a t d e b a n vloek t e g e n z i j n z u s t e r opgeheven w e r d . W e l moest h i j p l e c h t i g beloven, d e kanunniken v a n L i r e y z e e r r o y a a l t e vergoeden v o o r al h u n g e l e d e n v e r l i e s . D e l i j k w a d e m o e s t e c h t e r t e r u g n a a r Lirey komen. I n Chambéry w i s t men e c h t e r i e t s d a t men i n Avignon n i e t w i s t : d e hoogbejaarde dame d e Charny was b e z i g h a a r l a a t ste adem u i t t e b l a z e n . Daarom b l e e f men handig de zaak rekken, wachtend o p d e d o o d v a n Margaretha ! D i e z o u d e z a a k s t e l l i g vereenvoudigen, w a n t L o u i s d e Savoie z a g e r tegen op, h a n d e l t e d r i j v e n met iemand d i e i n de ban van de Kerk geslagen was.

Margaretha voelde b l i j k b a a r haar einde naderen en ze s t e l d e haar laatste w i l o p . H a a r goederen werden verdeeld tussen h a a r beide neven. H e t l a n d g o e d v a n L i r e y werd toegewezen aan A n t o i n e - G u e r r y des E s s a i s . O p m e r k i n g s w a a r d : h a a r h a l f b r o e r C h a r l e s d e N o y e r s werd o n t e r f d . . . W a a r s c h i j n l i j k was M a r g a r e t h a n i e t e r g o p g e z e t met d e r o l , d i e h i j g e s p e e l d h a d , t i j d e n s d e o n d e r h a n d e l i n g e n , over d e toekomst van de l i j k w a d e .

- 35 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 35

Op 7 o k t o b e r 1 4 6 0 s t i e r f M a r g a r e t h a d e C h a r n y e e n c h r i s t e l i j k e dood. Z o kwam e r e e n e i n d e a a n m e e r d a n h o n d e r d j a a r b e k v e c h t e n en h a a r k l i e v e r i j o v e r h e t e i g e n d o m s r e c h t v a n d e l i j k w a d e .

Onverklaarbaar . i n h e t testament werd met geen woord gesproken over d e l i j k w a d e . . . D e e n i g e v e r k l a r i n g i s h i e r a a n t e nemen, dat M a r g a r e t h a d e C h a r n y deze r e e d s v e r k o c h t ( o f geschonken) h a d aan d e h e r t o g v a n S a v o i e .

Hertog L o u i s b e s l o o t w a t o l i e o p d e dikwijls maakte ook toen g e l d rech hertog Louis de Savoie z i c h p e r s o o n houden, w a r e n e r p l o t s g e e n bezwaren

golven t e gieten. En zoals t wat krom i s . . . Wanneer lijk met de zaak ging bezigmeer !

Vo o r d e s o m v a n v i j f t i g g o u d f r a n k e n b l e k e n d e e e r b i e d w a a r d i g e kanunniken v a n L i r e y b e r e i d a l l e aanspraken o p d e l i j k w a d e t e laten v a l l e n . Heel de zaak werd i n der minne geschikt, e n de hogere k e r k e l i j k e o v e r h e i d z a g e r g e e n g r a t e n i n , d a t d e e i s o p het t e r u g g e v e n v a n d e l i j k w a d e v e r v i e l .

Remi V a n H a e l s t

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden n u gebundeld e n i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden k l e u r f o t o ' s en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n b e k o m e n w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De L i j k w a d e "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j de 68 B 4 , 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

* * * * * * * * * *

- 36

-

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 36

A N T W E R P E N A A R S IN D E R A A D V A N B R A B A N T , ií , /\

i

/ \

/

\

I

\

/

, \

I\ /

J , \

/ /

\

♦

/

J� / J , \ / \

/

J , / \

/

J , / \

/

J , I \

I

J ,

I

J ,

/ \ J�

/ . 1 ,

/

J ,

/

J ,

/\

J .

/\

J .

r

J

,

/

J ,

Wanneer m e n d e n a a m l i j s t v a n d e k a n s e l i e r s e n r a a d s h e r e n v a n d e "Raad v a n B r a b a n t " o v e r z i e t , s t e l t m e n v a s t d a t d a a r v e r s c h e i d e n e malen namen v a n A n t w e r p s e f a m i l i e s - o f t e A n t w e r p e n g e b o r e n l e d e n i n voorkomen.

N i e t z e l d e n werd deze p o s t meermaals b e k l e e d d o o r v e r s c h i l l e n d e leden u i t é é n z e l f d e f a m i l i e , i e t s d a t b i j o f f i c i ë l e f u n k t i e s wel meer gebeurde.

De o u d e g e k e n d e A n t w e r p s e f a m i l i e A s s e l i e r s v o r m d e i n d e 1 6 d e e e u w op d i e m a n i e r o m z e g g e n s e e n e c h t e d y n a s t i e v a n r a a d s h e r e n v a n Brabant, z o d a n i g d a t aan de hand daarvan een s t u k genealogie kan g e k o p p e l d w o r d e n .

Eerst een k o r t woordje over d i e raad zelve.

Geen e n k e l d o k u m e n t l a a t t o e m e t z e k e r h e i d d e o o r s p r o n g v a n de R a a d v a n B r a b a n t t e b e p a l e n . V e r s c h i l l e n d e t e o r i ë n - d i e mekaar soms t e g e n s p r a k e n - b r a c h t e n g e e n e n k e l e z e k e r h e i d .

Het i s z e k e r z o d a t i n a l l e t i j d e n o n z e v o r s t e n o f h e r t o g e n raadsmannen a a n h u n z i j d e h a d d e n d i e h u n h i e l p e n h e t h e r t o g d o m goed t e b e s t u r e n e n e r g o e d r e c h t u i t t e o e f e n e n . H e t w a s w a t men n o e m d e d e " c u r i a d u c i s " d a t n i e t b e s t o n d k r a c h t e n s g e s c h r e v e n teksten maar s l e c h t s a l l e e n d o o r de goede w i l v a n de h e r t o g .

Het was J a n I I , h e r t o g v a n B r a b a n t , d i e d o o r h e t opmaken e n ondertekenen v a n d e beroemde a k t e v a n 27 september 1312 - g e k e n d als h e t Charter van Kortenberg- de b e l o f t e van Hendrik I I I nakwam. D e z e b e l o f t e h i e l d i n d a t e r e e n v a s t e r a a d w e r d i n g e steld t e r verdediging van de rechten van de Brabanders. Deze eerste "Brabantse Grondwet" zorgde e r ook v o o r d a t de Brabantse onderdanen a l l e e n d o o r e e n B r a b a n t s h o f mochten g e o o r d e e l d worden, d a t r e c h t e n v o n n i s k o n s p r e k e n .

De d o o d v a n J a n I I b e l e t t e h e t u i t v o e r e n v a n d i t b e s l u i t e n het was z i j n zoon Jan I I I , h e r t o g van Brabant, d i e t e n s l o t t e een r a a d o r g a n i s e e r d e d o o r v e e r t i e n n o t a b e l e n a a n t e d u i d e n .

Zij waren a l l e n Brabanders van geboorte, werden gekozen i n overleg met de nobelen en de steden van Brabant e n werden gekozen u i t d e a d e l o f d e s t e d e l i j k e b u r g e r i j v a n B r a b a n t .

De e n i g e s t u d i e d i e g e m a a k t w e r d o v e r d e k a n s e l i e r s e n d e r a a d s heren v a n B r a b a n t i s t o e t e s c h r i j v e n aan J a n -Frans Foppens,

- 37 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 37

geboren t e B r u s s e l o p 1 7 november 1689 e n g e s t o r v e n i n 1 7 6 1 .

Hij w a s e e n zoon u i t een B r u s s e l s e d r u k k e r s f a m i l i e e n was k a n u n n i k van d e S t . - M a r t i n u s k e r k t e A a l s t , v a n d e k a t e d r a a l v a n B r u g g e en v a n S t . - R o m b o u t s t e M e c h e l e n .

Hij l i e t t a l van handschriften en gedrukte werken na, l e e f d e i n h e t z e l f d e m i l i e u a l s d e l e d e n v a n d e Raad v a n B r a b a n t e n was d o o p k i n d v a n J a n - B a p t i s t C h r i s t y n , k a n s e l i e r v a n B r a b a n t en g e k e n d h e r a l d i k u s .

Foppens s c h r e e f d e g e s c h i e d e n i s v a n d e z e m a g i s t r a t e n ; z i j n werk w e r d g e k o p i e e r d e n v o o r t g e z e t d o o r e e n onbekend a u t e u r wiens w e r k z i c h i n h e t algemeen r i j k s a r c h i e f b e v i n d t . D i t w e r k bevat e c h t e r v e r s c h i l l e n d e v e r g i s s i n g e n wat b e t r e f t h e t t o e s c h r i j ven v a n f a m i l i e w a p e n s , v a n d a t a e n a l l i a n t i e s ; h e t v e r n o e m d t z e l f s personen d i e n o o i t van de r a a d d e e l hebben uitgemaakt.

De m e e s t e r a a d s l e d e n b e g o n n e n h u n l o o p b a a n a l s a d v o k a a t a a n de R a a d v a n B r a b a n t .

Door h u w e l i j k m e t e e n d o c h t e r o f f a m i l i e l i e d v a n é é n d e r r a a d s leden o f v a n d e k a n s e l i e r , t r a c h t e n z i j e e n r e l a t i e o p t e bouwen die hen zou t o e l a t e n binnen t e treden i n de hogere kringen, om z o h e t t o e t r e d e n t o t d e m a g i s t r a t u u r t e v e r g e m a k k e l i j k e n .

De v o o r z i t t e r v a n d e R a a d w e r d k a n s e l i e r g e n o e m d ; h i j m o e s t het Vlaams, F r a n s e n L a t i j n machtig z i j n .

H i j k o n n i e t v e r k o z e n worden d a n t u s s e n d e l e d e n v a n d e Raad en o p v o o r s t e l v a n t e n m i n s t e z e s v a n h e n . D i e m o e s t e n o n d e r eed v e r k l a r e n d a t d e k a n d i d a a t b e k w a a m w a s z i j n f u n k t i e t e vervullen t o t g r o o t w e l z i j n van de h e r t o g en h e t hertogdom.

De k a n s e l i e r w a s t e r z e l f d e r t i j d z e g e l b e w a a r d e r .

Buiten de lonen i n speciën ontving de kanselier nog voordelen i n n a t u r a d i e v e r v o l g e n s o o k omgezet werden i n g e l d . Z o o n t v i n g h i j 7 2 g u l d e n v a n 2 4 k a a r s e n d i e hem j a a r l i j k s o v e r h a n d i g d werden.

M i s s c h i e n i s h e t i n t e r e s s a n t om n o g v e r d e r d e v o o r d e l e n o p te sommen d i e een k a n s e l i e r kon genieten.

Zo k r e e g h i j o . m . e e n h o e v e e l h e i d h o u t e n d a a r b i j 9 6 z a k k e n kolen. A l s zegelbewaarder ontving h i j 300 gulden en z i j n onkosten van vervoer p e r r i j t u i g waren t e n koste van h e t domein.

J a a r l i j k s had h i j r e c h t op 200 pond w i t t e kaarsen v o o r persoonl i j k g e b r u i k , p l u s nog v i e r d o z i j n kaarsen a l s h i j l i d was van d e S t a a t s r a a d . V a n d i t h o o f d t r o k h i j t i j d e n s d e S p a a n s e periode nog 300 gouden écus.

De p a c h t e r s v a n h e t g r o o t m a r k t r e c h t v a n B r a b a n t o v e r h a n d i g d e n hem i e d e r j a a r e e n v e t t e o s , a l s o o k 5 0 0 g e r o o k t e h a r i n g e n e n een b e p a a l d e h o e v e e l h e i d f r u i t b e s t a a n d e u i t : 1 6 p o n d v i j g e n ; 16 p o n d r o z i j n e n ; 1 6 p o n d d a d e l s ; 8 p o n d k r e n t e n ; 8 p o n d r i j s t ; 8 pond pruimen en twee suikerbroden van 6 pond i e d e r.

De b i j z o n d e r s t e s t e d e n v a n h e t h e r t o g d o m g a v e n h e m b i j z i j n benoeming g e s c h e n k e n i n z i l v e r w e r k e n v a n e l k a f z o n d e r l i j k

- 38 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 38

5seiers.

- 39 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 39

ontving h i j n o g een andere g i f t .

Aan d e g e s c h e n k e n r e g e n s c h i j n t g e e n e i n d e t e k o m e n w a n t e r werden hem n o g a n d e r e g i f t e n o f c i j n z e n o v e r h a n d i g d ; o . a . d e os e n d e t w e e s c h a p e n d i e d e a b d i j v a n P o s t e l h e m i e d e r j a a r toezond; d e j a a r l i j k s e t o n b i e r v a n d e a b d i j v a n ' t P a r k t e Leuven; d e t w e e v e t t e v a r k e n s v a n d e a b d i j v a n V i l l e r s ; d e twee k a r r e n h o o i v a n d e a b d i j v a n V o r s t ; d e t w e e k a r r e n h o o i v a n d e a b d i j v a n Te r k a m e r e n ; d e v e t t e o s v a n d e a b d i j v a n T o n gerlo; b i e r van Tienen en van D i e s t ; e n k e l e d o z i j n e n kazen van N i j v e l ; e n z .

De k a n s e l i e r b e w o o n d e h e t " h o t e l " v a n d e k a n s e l a r i j w a a r v a n het onderhoud t e n k o s t e was van de s t a d B r u s s e l .

De g r i f i e r s e n s e k r e t a r i s s e n v a n d e R a a d d i e i n h u i z e n w o o n den d i e a a n d e k a n s e l a r i j h o o r d e n b e t a a l d e n d a a r v o o r h u u r g e l d .

De k a n s e l i e r t r o k z o n u e n d a n n o g w i s s e l v a l l i g e sommen v a n o f f i c i e r e n v a n h e t hertogdom d i e i n z i j n handen de eed moesten afleggen. H e t merendeel van de k a n s e l i e r s verkochten - v o o r eigen v o o r d e e l - d e ambten waarvan z i j h e t begevingsrecht b e zaten.

I n t e g e n s t e l l i n g m e t w a t men n a a l d e z e v o o r d e l e n z o u g a a n denken, z o u d e n d e r a a d s h e r e n e n k a n s e l i e r s v a n B r a b a n t z i c h , op e n k e l e u i t z o n d e r i n g e n n a , t o c h n i e t v e r r i j k t h e b b e n m e t hun a m b t .

Tijdens d e l a n g e o o r l o g e n d i e de Nederlanden t e i s t e r d e n waren deze g i f t e n h u n ĂŠ n i g m i d d e l v a n b e s t a a n e n m e e r d a n e e n r a a d s l i d z o u n a e e n l a n g e e n werkzame l o o p b a a n a a n z i j n k i n d e r e n slechts een belabberde t o e s t a n d hebben nagelaten.

DE FAMILIE ASSELIERS I N DE RAAD VAN BRABANT W e l l i c h t z u l l e n v e l e n z i c h d e naam v a n d e z e o u d e A n t w e r p s e p a t r i c i ĂŤ r s f a m i l i e nog h e r i n n e r e n u i t d e roman "De g i f t m e n g e r van A n t w e r p e n " v a n E m i e l v a n H e m e l d o n c k u i t 1 9 6 2 . I n d a t b o e k b r a c h t e e n z e k e r e J a c o b v a n Wesembeke z i j n v r o u w o m h e t l e v e n door v e r g i f t i g i n g . H e t s l a c h t o f f e r h e e t t e E l i s a b e t h A s s e l i e r s .

Deze l a a t s t e w a s e e n z u s t e r v a n J a n A s s e l i e r s , s t a d s s e k r e t a r i s van A n t w e r p e n , d i e i n d e V e n u s s t r a a t w o o n d e . I n 1 5 7 8 k o c h t h i j twee huizen op de Meir gelegen, t e r p l a a t s e waar l a t e r het k o n i n k l i j k p a l e i s zou worden o p g e r i c h t waar thans h e t I.C.C. gevestigd i s .

Door z i j n h u w e l i j k m e t M a r i e v a n D u y s b o r g w a s J a n A s s e l i e r s i n 1576 i n h e t b e z i t gekomen v a n e e n s p e e l h o f t e Merksem, g e l e gen n a b i j d e S i n t - B a r t h o l o m e u s k e r k .

H i e r u i t moge b l i j k e n d a t d e z e f a m i l i e i n g o e d e d o e n w a s ; i n

- 40 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 40

de 1 6 d e e e u w e n l a t e r v e r s c h i j n e n m e e r m a a l s l e d e n i n d e s t a d s m a g i s t r a t u u r.

Zo w a s o . a . P a u l u s A s s e l i e r s o n d e r s c h o u t v a n A n t w e r p e n e n b e z a t h i j t e Deurne, o p h e t B o t e r l a a r, e e n s p e e l h o f d a t h i j i n 1604 v e r k o c h t a a n F r a n s B o n n e c r o y. E e n a n d e r l i d v a n d e f a m i l i e , Antoon A s s e l i e r s , w a s i n 1615 d r o s s a a r d v a n Merksem.

De e e r s t e t e l g u i t d i t g e s l a c h t d i e i n d e R a a d v a n B r a b a n t voorkwam w a s P i e t e r A s s e l i e r s . H i j w a s t e A n t w e r p e n g e b o r e n a l s z o o n v a n P i e t e r e n v a n E l i s a b e t h d e D e k e n a l i a s Tu d e k e m en h i j w a s e e n k l e i n z o o n v a n P i e t e r A s s e l i e r s e n v a n J u l i e n n e van d e r Haeghen.

Zoals d a t m e e s t a l g e b e u r t b i j voorname ambten g i n g e n benoemingen t r a p s g e w i j z e e n z o kwam P i e t e r A s s e l i e r s i n d e R a a d v a n B r a b a n t t e r e c h t a l s " b u i t e n g e w o o n " raadsman e n werd h i j benoemd o p 22 f e b r u a r i 1 5 4 5 . O p 8 m a a r t 1 5 4 6 w e r d h i j " g e w o o n b o v e n t a l l i g " , wat z o u overeenkomen m e t r e s e r v e m a n , e n d a t a a n 6 s o u s p e r dag.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n e e n r a a d s l i d i n 1 5 6 9 k w a m h i j i n 1 5 7 0 i n d i e n s p l a a t s e n w e r d h i j benoemd t o t gewoon r a a d s h e e r.

In z i j n g e b o o r t e s t a d waren t r o e b e l e n u i t g e b r o k e n e n h e t was P i e t e r A s s e l i e r s d i e , samen met een k o l l e g a , n a a r Antwerpen werd g e z o n d e n d o o r M a r g a r e t a v a n Parma om z i c h o v e r d e t o e s t a n d aldaar i n t e l i c h t e n .

P i e t e r A s s e l i e r s was gehuwd m e t A d r i e n n e P e n s a e r t , d o c h t e r van W i l l e m P e n s a e r t , h e e r v a n H e r l a e r , k e i z e r l i j k o n t v a n g e r , en v a n M a r i e B o i s o t .

Hoger w e r d r e e d s g e z e g d d a t d e l e d e n v a n d e Raad h u n w o o n s t te B r u s s e l moesten hebben. H e t was d a n o o k i n deze s t a d d a t Pieter A s s e l i e r s o p 26 f e b r u a r i 1577 o v e r l e e d . H i j w e r d begraven in d e k e r k d e r Dominicanen, w a a r z i j n echtgenote r e e d s was bijgezet.

Heel w a a r s c h i j n l i j k i s d e moeder v a n P i e t e r , t o e n z i j weduwe was g e w o r d e n , z i c h o o k t e B r u s s e l k o m e n v e s t i g e n . Z u l k s z o u kunnen b l i j k e n u i t h a a r g r a f s c h r i f t d a t z i c h i n d e k e r k v a n de Z a v e l a l d a a r b e v o n d e n h a a r a l l é ê n b e t r o f .

HIER L I G H T BEGRAVEN JUFFROUW ELISABETH TUDEKEM WEDUWE WYLEN PEETERS ASSELIERS DIE STERFT O P DEN 2 6 DAG NOVEMBER IN ' T JAER 1 5 5 5 Uit h e t huwelijk van P i e t e r Asseliers - Adrienne Pensaert z i j n vier kinderen vermeld: - Willem; - A r n o l d , a l i a s A n t o i n e , k a n u n n i k van Sint-Rombout t e Mechelen;

- 41 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 41

g e e s t e l i j k r a a d s h e e r a a n d e G r o t e Raad e n d a a r n a a a n d e Privé Raad; - M a r i e , gehuwd met advokaat J o z e f v a n Briem, a l i a s Breem;en - I s a b e l l e , echtgenote van Jan van Cattenbroeck.

De o u d s t e z o o n , W i l l e m A s s e l i e r s , g e b o r e n t e A n t w e r p e n , w a s reeds i n 1574 ( d u s v ó ó r d e dood v a n z i j n v a d e r ) benoemd a l s raadsheer om gedurende d e a f w e z i g h e i d v a n z i j n v a d e r d e z e t e vervangen. I n f e b r u a r i 1577 z o u h i j z i j n v a d e r e f f e k t i e f o p v o l gen e n d e f a n k t i e b l i j v e n b e z e t t e n t o t a a n z i j n d o o d i n 1 6 1 9 .

Willem A s s e l i e r s huwde m e t I s a b e l l a v a n H a e f t e n , d o c h t e r v a n A r n o l d v a n H a e f t e n , h e e r v a n Werwelde, e n v a n E l i s a b e t h v a n D o r t . ( A r n o l d v a n H a e f t e n was i n h e t b e z i t gekomen v a n d e h e e r l i j k h e i d We r w e l d e v i a z i j n m o e d e r, Cunégonde v a n K e s s e l , v r o u w e van W e r w e l d e ) .

Van d e d r i e k i n d e r e n v a n W i l l e m A s s e l i e r s z a l w e e r e e n t e l g u i t d i t g e s l a c h t i n d e Raad v a n B r a b a n t voorkomen, n l . z i j n zoon R o b e r t .

De a n d e r e k i n d e r e n w a r e n : A d r i e n n e , d i e h u w d e m e t J a n M a e s , heer v a n Longchamps, B o u s v a l , e n z . , d i e i n 1625 o o k r a a d s h e e r werd, e n P i e t e r . D i t d e r d e k i n d , P i e t e r A s s e l i e r s , w e r d k a n u n n i k in Anderlecht.

Te r l o o p s n o g e v e n v e r m e l d e n d a t d e d o c h t e r A d r i e n n e n a d e d o o d van h a a r e c h t g e n o o t h e r t r o u w d e men J a n v a n B r o u c h o v e n , b a r o n van B e r g e y c k , d i e e v e n e e n s r a a d s h e e r w a s a a n d e Raad v a n B r a bant.

Alhoewel hun ambt d e raadsheren noodzaakte v a n i n B r u s s e l t e wonen z a l d e f a m i l i e A s s e l i e r s A n t w e r p e n t o c h n i e t d e f i n i t i e f de r u g h e b b e n t o e g e k e e r d . R o b e r t A s s e l i e r s w e r d i m m e r s i n d e S c h e l d e s t a d g e b o r e n i n 1 5 7 6 , t w e e j a a r n a d a t z i j n v a d e r benoemd werd t o t r a a d s h e e r .

Robert A s s e l i e r s z o u h e t v e r d e r brengen dan z i j n v a d e r e n g r o o t v a d e r. A a n v a n k e l i j k was h i j a d v o k a a t p o s t u l a n t a a n d e Raai: van B r a b a n t e n t e g e l i j k e r t i j d m i l i t a i r r e c h t e r v a n e e n r e g i m e n t Ierse k r i j g s l i e d e n d a t z i c h aan de overkant van de R i j n bevond.

I n 1619 z e t e l d e h i j i n d e Raad t e r v e r v a n g i n g v a n z i j n v a d e r.

I n f e b r u a r i 1632 w e r d h i j t o t f i s k a a l - r a a d s a d v o k a a t benoemd en i n 1 6 4 0 w e r d h i j d o o r F i l i p s I V n a a r M a d r i d o n t b o d e n a l s l i d v a n d e O p p e r s t e Raad v a n V l a a n d e r e n . O p 1 2 november v a n d a t z e l f d e j a a r w e r d h i j benoemd t o t S t a a t s -raadsman.

Robert A s s e l i e r s v e r b l e e f verscheidene j a r e n i n Spanje, e n toen h i j t e n s l o t t e n a a r z i j n l a n d t e r u g k e e r d e , w e r d h i j o p 1 o k t o b e r 1651 t o t k a n s e l i e r v a n B r a b a n t benoemd. H i j k r e e g een g a g e v a n 1 4 0 0 g u l d e n A r t o i s v e r m e e r d e r d m e t 3 0 0 g u l d e n voor h e t ambt van zegelbewaarder d a t h i j o o k u i t v o e r d e .

Robert A s s e l i e r s was gehuwd met A n t o i n e t t e v a n d e n B e r g h e ,

- 42 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 42

waarbij h i j v i e r kinderen h a d : - F i l i p Asseliers, dominikaan t e Brussel; - Antoon Asseliers, k a p i t e i n i n d i e n s t van de koning van Spanje e n gehuwd m e t G e r a r d i n e v a n Franckenhove; - I s a b e l l a , e c h t g e n o t e v a n René d e Vo s v a n S t e e n w y c k , v o o r z i t t e r van de rekenkamer; e n - B a r b a r a , gehuwd m e t J a c o b Uwens, h e e r v a n S i n t - L a u r e i s Berchem.

Uit een en ander b l i j k t d a t h e t ambt van k a n s e l i e r een p o s t was d i e m e n z o l a n g m o g e l i j k t r a c h t t e t e b e h o u d e n . G e z i e n d e vele p r o f i j t j e s d i e eraan v a s t zaten i s d a t wel b e g r i j p e l i j k .

Van p e n s i o e n g e r e c h t i g d e l e e f t i j d w a s e r g e e n s p r a k e , w a n t R o b e r t A s s e l i e r s was reeds 75 j a a r t o e n h i j k a n s e l i e r werd, d u s v o l houden m a a r, e n d a t d e e d h i j n o g e e n h e l e t i j d .

Maar a l s t a c h t i g j a r i g e z a l d i t n i e t z o g e m a k k e l i j k m e e r g e g a a n z i j n e n w e r d R o b e r t A s s e l i e r s onbekwaam om a l l e f u n k t i e s v a n het ambt naar behoren t e v e r v u l l e n . V i j f j a a r v ó ó r z i j n dood werd h i j v e r v a n g e n a l s k a n s e l i e r d o o r h e t o u d s t e l i d v a n d e raad, J a n van Thulden.

Vo o r t g a a n d e o p d e v o l g l i j s t v a n d e k a n s e l i e r s m o g e n w e e c h t e r afleiden d a t van Thulden veeleer optrad a l s helper dan a l s v e r v a n g e r, v e r m i t s d e a m b t s t e r m i j n v a n A s s e l i e r s b l i j k t v e r d e r te lopen t o t aan z i j n dood i n 1661, t o e n h i j 8 5 j a a r was. Z i j n opvolger werd F i l i p van Steenhuyse, d i e i n 1658 r e e d s - o p aanvraag van A s s e l i e r s - werd aangesteld i n d e f u n k t i e van a d j u n k t kanselier met r e c h t van opvolging (wat dus gebeurde).

Robert A s s e l i e r s werd begraven i n h e t k o o r van de k e r k d e r Dominikanen t e B r u s s e l , w a a r o o k z i j n v o o r o u d e r s h u n l a a t s t e r u s t p l a a t s hadden, evenwel zonder g r a f s c h r i f t .

De f a m i l i e A s s e l i e r s v o e r d e e e n w a p e n v a n s a b e l ( = z w a r t ) ; v i j f aaneengesloten s p i t s r u i t e n van z i l v e r , s c h u i n b a l k s g e w i j z e g e plaatst. I n het senester kanton van het s c h i l d ( d . i . v o o r de aanschouwer d e r e c h t e r bovenhoek) e e n k l e i n s c h i l d j e m e t d r i e rode l e l i e s o p z i l v e r . A l s h e l m t e k e n : d e k o p e n h a l s v a n een eenhoorn v a n z i l v e r .

De k a n s e l i e r b e k l e e d d e d e b e l a n g r i j k s t e p o s t i n h e t h e r t o g d o m .

Indien h i j n o g n i e t van a d e l was v e r w i e r f h i j e r f e l i j k e a d e l s t a n d door z i j n benoeming.

Vo o r d e r a a d s h e r e n w e r d h e t p e r s o o n l i j k e a d e l , d i e o o k w e e r e r f e l i j k w e r d w a n n e e r e e n z o o n o o k t o t r a a d s h e e r benoemd werd.

De k a n s e l i e r h a d h e t r e c h t b i j z i j n w a p e n t w e e i n s c h u i n k r u i s geplaatste wapenstokken t e voegen, g e p l a a t s t a c h t e r h e t s c h i l d

- 43 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 43

en g e t o p t m e t e e n h e r t o g e n k r o o n t j e , a l s e m b l e e m v a n h o g e a u t o r i t e i t e n e n van deelname a a n ' s l a n d s b e s t u u r.

Jos G o o l e n a e r t s Bronnen : Baron d e Ryckman d e B e t z & v i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : " A r m o r i a l e t biographies des chanceliers e t c o n s e i l l e r s de Brab a n t " - To m e I , I I e n I I I d r. O c t . L e Maire : R.A.A.

" G e s l a c h t s l i j s t f a m i l i e Ghysbrechts "

P. G e n a r d : " A n v e r s à t r a v e r s l e s â g e s " - To m e I

- b l z . 234

C h r. B u t k e n s : " T r o p h é e s d e B r a b a n t , L i s t e d e s C o n s e i l l e r s qui s o n t actuellement dans l e c o n s e i l de Brabant" livre V I I - b l z . 383 J.B. Stockmans : "Geschiedenis Deurne - Borgerhout " deel I I I , b l z . 2 2 3 Kan. F l . P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n M e r k s e m " - U i t g a v e G e m e e n t e bestuur - 1952 - b l z . 1 0 7 , 182-186 Bart Goovaerts : "Antwerpse P o o r t j e s " - "Gazet van Antwerpen" 22 m a a r t 1 9 8 0 e n v o l g .

crit5seliers

- 44 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 44

kastelen in vlaanderen

Mďż˝

S H A E G E N

I . MISHAEGEN X I V d e - X V I I I d e e e u w In h e t noorden v a n d e Antwerpse gemeente B r a s s c h a a t - o p d e g r e n s v a n d e g e h u c h t e n M a r i a - t e r - H e i d e ( B r a s s c h a a t ) e n Hoogboom ( K a p e l len) - b e v i n d t z i c h h e t kasteeldomein "Mishaegen". De oorsprong van d i t k a s t e e l g e o d m o e t g e z o c h t w o r d e n i n t w e e h o f s t e d e n , a l l e b e i Mishaegen g e h e t e n . To e n b e i d e h o e v e n r o n d 1 4 8 0 i n h e t b e z i t k w a men v a n e e n z e l f d e e i g e n a a r , g i n g m e n o n d e r s c h e i d m a k e n t u s s e n die twee domeinen d o o r z e " K l e i n e Mishaegen" e n " G r o t e Mishaegen" te noemen.

De h o f s t e d e " G r o t e M i s h a e g e n " w e r d i n 1 4 2 3 v o o r d e e e r s t e m a a l vermeld a l s een domein van 12 bunder ( c a . 1 6 h a ) , d a t t o e n e i g e n dom w a s v a n I J s m a n v a n V l i n c k e n b o r c h , e e n n a t u u r l i j k e z o o n v a n Jan I I v a n V l i n c k e n b o r c h . J a n I I v a n V l i n c k e n b o r c h , o u d s t e z o o n van J a n I v a n V l i n c k e n b o r c h e n v a n K a t l y n e v a n C o e l n e , b l e e f ongehuwd, m a a r h a d v i e r n a t u u r l i j k e z o n e n : J a n I I I ; G i e l i s ; W o u t e r en I J s m a n .

In 1398 had IJsman van Vlinckenborch van z i j n vader reeds h e e l wat b e z i t t i n g e n v e r w o r v e n , w . o . o o k e e n h o e v e , m e t 1 2 b u n d e r, op d e " m o s c h a g e n " , g e s i t u e e r d t u s s e n h e t g o e d v a n d e h e r e n v a n Rumst " h e t " B e s t e n v e l d " ) e n d a t v a n d e k i n d e r e n V a n d e r V o e r t .

IJsman v a n V l i n c k e n b o r c h nam i n 1 4 2 3 e e n h y p o t e e k o p z i j n h o e v e , in de vorm van een e r f e l i j k e r e n t e van 6 v i e r t e l e n rogge per j a a r , d i e h i j v e r k o c h t a a n A d r i a a n Meeus, " t e e n g i e t e r e " ( = t i n g i e ter).

Op 1 0 o k t o b e r 1 4 3 1 v e r k o c h t h i j z i j n g o e d " g e h e e t e n t e r M u s h a ghen" - d a t o n c e r t u s s e n was u i t g e b r e i d t o t 7 0 b u n d e r o f 91 h a aan J a n A e r t s , d i e d e h o f s t e d e d o o r s p e e l d e a a n d e " I n f i r m e r i e " op h e t K l a p d o r p t e A n t w e r p e n .

- 45 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 45

- 46 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 46

Op 1 3 s e p t e m b e r 1 4 5 2 k o c h t J a c o b W i l m a e r d e h o f s t e d e " d e m u s c h a gen" w a a r n a d e h o e v e , m e t a a n h o r i g h e d e n e n g r o n d e n , i n 1 4 7 8 w e r d verworven d o o r C l a u s Boudens ( o f Bouwens), d i e o p 2 september 1480 o o k d e " K l e i n e M i s h a e g e n " a a n k o c h t .

De h o f s t e d e " K l e i n e M i s h a e g e n " o p h a a r b e u r t , h o o r d e t o e a a n de a b d i j v a n S i n t - B e r n a r d s a a n d e S c h e l d e .

Op 2 m a a r t 1 4 1 2 v e r p a c h t t e R e y n e r v a n O e r b e k e , " m e e s t e r v a n d e boeverien" ( = rentmeester) v a n de a b d i j v a n S i n t -Bernards, i n de n a a m v a n d e a b d i j : " d e s v o r s e i d e g o d s h u y s g o e t g e h e e t e n ' t g o e t t e r m u s c h a e g e n " , d a t g e l e g e n i s " t e y n d e n hobome t e r n u w e r g r a c h t " , a a n J a n Mans.

De S i n t - B e r n a r d s a b d i j v a n H e m i k s e m v e r k o c h t d u s , o p 2 s e p t e m b e r 1480, d e " K l e i n e M i s h a e g e n " a a n C l a u s B o u d e n s - o f B o u w e n s - , " d o c t e r i n medecynen" t e Antwerpen waardoor d e " G r o t e M s h a e g e n " en d e " K l e i n e M i s h a e g e n " e i g e n d o m w e r d e n v a n ĂŠ ĂŠ n z e l f d e p e r s o o n .

Claus Bouwens huwde i n 1470 " J o u f f r o u w e Dorne Poppe, Haymanssones d o c h t e r e " , e e n g e f o r t u n e e r d e weduwe d i e a c h t o f n e g e n k i n d e r e n had u i t h a a r e e r s t e h u w e l i j k m e t P e t e r S p e r n a g e l . C l a u s B o u w e n s kocht n o g een g r o n d s t u k van 28 b u n d e r, waardoor z i j n t o t a l e b e z i t t i n g o n d e r B r a s s c h a a t o p 105 b u n d e r ( = c a . 1 3 6 h a ) kwam.

Op 2 4 a p r i l 1 4 8 2 s c h o n k C l a u s B o u w e n s " O u t M i s h a e g e n " ( o f G r o t e plus K l e i n e Mlshaegen) a a n h e t k l o o s t e r van Sion o p h e t L a a r t e E k e r e n . H e t Hoogbooms d o m e i n w e r d a a n g e d u i d a l s " g o d s h u y s t e r mushagen" o f " h e t goed g e h e t e n t e r Mushagen".

Rond 1 4 7 8 h a d d e n z i c h e e n a a n t a l p a t e r s u i t R e n g e r s k e r k ( n a b i j Zierikzee) i n Ekeren g e v e s t i g d , o p gronden d i e hen werden geschonken d o o r e e n v o o r a a n s t a a n d A n t w e r p s b u r g e r . D e v e s t i g i n g , d i e ze " k l o o s t e r S i o n " n o e m d e , g e b e u r d e o p e e n g e d e e l t e v a n h e t L a a r , dat a f h a n k e l i j k was v a n d e h e e r v a n Rumst, e n d a t , wegens z i j n o n v r u c h t b a a r h e i d " q u a e y e n l a r e " ( " k w a d e L a a r " ) genoemd w e r d .

Na e n k e l e j a r e n h a r d l a b e u r g a v e n z e h e t g e v e c h t t e g e n d e o n v r u c h t bare g r o n d e n o p e n - e i n d 1482 o f b e g i n 1483 - d r o e g e n z e h e t klooster over aan Zusters Augustinessen, d i e op d a t ogenblik ook d e s c h e n k i n g M i s h a e g e n v a n C l a u s Bouwens h a d d e n o n t v a n g e n .

Evenmin a l s d e p a t e r s v o o r h e n , s l a a g d e n d e z u s t e r s i n h u n o p z e t de k l o o s t e r g o e d e r e n v o l d o e n d e t e l a t e n o p b r e n g e n o m e e n g r o t e kloostergemeenschap t e o n d e r h o u d e n . I n 1486 w e r d d e gemeenschap in twee groepen g e s p l i t s t , w a a r b i j e e n groep naar Heindonk ( b i j Mechelen) g i n g e n d e t w e e d e g r o e p t o c h o p h e t L a a r b l e e f . I n 1509 s c h o n k J a n C r o m b a c h a a n " g o d s h u y s e t e q u a d e n l a r e o n d e r Eekeren" z i j n h o f s t e d e m e t g r o n d e n , p a l e n d e a a n h e t k l o o s t e r .

Ve r d e r e s c h e n k i n g e n e n r e n d e r e n d e b e l e g g i n g e n z u l l e n e r t o e b i j dragen d a t h e t k l o o s t e r S i o n d e v o l g e n d e d e c e n n i a t o c h n o g g i n g floreren.

De i n v a l l e n v a n d e G e l d e r s e " v e l d h e e r " M a a r t e n v a n R o s s e m ( 1 5 4 1 1542), m a a r v o o r a l d e g o d s d i e n s t t r o e b e l e n , b r a c h t e n d e genadeslag aan d e z e k l e i n e g e m e e n s c h a p . I n 1 5 6 3 k r e g e n d e Z u s t e r s A u g u s t i n e s sen v a n b i s s c h o p R o b r e c h t v a n B e r g e n d e t o e l a t i n g o m h u n b e z i t tingen t e verkopen. Op 5 m a a r t 1564 werd h e t domein van Mishae-

- 47 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 47

gen - m e t 1 6 0 b u n d e r - v e r k o c h t a a n P e t r u s B o e l u i t A n t w e r p e n .

De Z u s t e r s A u g u s t i n e s s e n v e r t r o k k e n n o g d a t z e l f d e j a a r n a a r h e t k l o o s t e r "Vredenberg", n a b i j B r e d a .

P e t r u s B o e l o v e r l e e d i n 1 5 7 0 e n z i j n weduwe e n d o c h t e r s v e r k o c h ten o p 25 september 1614 hoeven e n gronden aan Sara S c h o l i e r s , weduwe v a n J a n v a n L e m e n s . H a a r e r f g e n a m e n d r o e g e n h e t d o m e i n (dat d o o r v e r d e l i n g i n t u s s e n g e s l o n k e n was t o t 8 0 b u n d e r o f 104 h a ) o v e r a a n A m a t u s v a n G a s a r e n , d r o s s a a r d v a n Z a v e n t e m , en b r o e r v a n H e n d r i k v a n G a m e r e n , b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n .

Amatus v a n Garneren v e r k o c h t z i j n b e z i t t i n g M i s h a e g e n i n 1 7 6 9 aan C h a r l e s d e P r o l i , b a n k i e r d i e e r i n 1 7 7 0 h e t h o f v a n p l a i s a n t i e bouwde.

I I . MISHAEGEN A A N CHARLES D E P R O L I ( 1 7 6 9 - 1 7 8 5 ) Op 1 5 o k t o b e r 1 7 6 8 k r e e g C h a r l e s P r o l i d e t i t e l t o e g e k e n d v a n baron. Z i j n v a d e r werd r e e d s i n 1722 d o o r k e i z e r K a r e l V I i n de a d e l s t a n d o p g e n o m e n - z o n d e r t i t e l - e n h a d b i j d i e g e l e g e n heid een nieuw familiewapen l a t e n ontwerpen.

In 1778 diende Charles P r o l i een v e r z o e k s c h r i f t i n b i j k e i z e r i n Maria- T h e r e s i a om d e g r a f e l i j k e t i t e l t e v e r k r i j g e n . H i j b e t o o g d e dat z i j n v o o r g e s l a c h t a f s t a m d e v a n h e t r o e m r i j k e 14de eeuwse Ve n e t i a a n s e g e s l a c h t d e P r i u l i , d a t a a n d e l a g u n e n s t a d h e e l w a t dogen, k a r d i n a l e n e n a d m i r a a l s g e l e v e r d h a d . L e d e n v a n d i e f a m i l i e zouden z i j n uitgeweken n a a r d e s t r e e k v a n Masera - n a b i j het Lago Maggiore, i n h e t toenmalige hertogdom M i l a a n - v a n waaruit ze naar de Scheldestad emigreerden. A l h o e w e l d i e bewering op g e e n e n k e l e g e s c h i e d k u n d i g e g r o n d b e r u s t , s l a a g d e h i j t o c h volledig i n z i j n opzet en werd, b i j patentbrieven van 18 j a n u a r i 1779, g e m a c h t i g d d e n a a m e n h e t w a p e n d e P r i u l i t e d r a g e n . D i e toelating gold voor hemzelf, z i j n b r o e r Balthasar en z i j n oudste zoon, t e r w i j l C h a r l e s o p d e z e l f d e d a g t o t g r a a f w e r d v e r h e v e n .

De o u d s t e v o o r v a d e r v a n C h a r l e s d e P r o l i - v a n w i e m e t z e k e r h e i d het bestaan bekend i s - i s P i e t r o de P r o l i , k o o p m a n , d i e o p 31 j a n u a r i 1 6 3 3 i n h e t h u w e l i j k s b o o t j e s t a p t e m e t C a t h a r i n a d e Bonardis. Gio-Giacomo P r o l i , e e n zoon van d i t e c h t p a a r, z a g h e t l e v e n s l i c h t o p 21 j a n u a r i 1 6 5 0 i n Coimo, n a b i j M a s e r a . O p 31 j u l i 1688 huwde h i j d e r i j k e koopmansdochter C a t h a r i n a d e A n d r e o l i (Druogno b i j C o i m o 21 f e b r u a r i 1 6 5 2 1 m a a r t 1 7 2 5 ) . D a n k z i j de r e l a t i e s v a n z i j n s c h o o n f a m i l i e kwam G i o - G i a c o m o i n k o n t a k t met d e i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l s w e r e l d . S a m e n m e t z i j n z w a g e r , Pietro-Maria A n d r i o l i , z e t t e h i j een grootscheepse handel o p het g e t o u w, d i e b e i d e n u i t e i n d e l i j k n a a r d e Z u i d e l i j k e N e d e r l a n den z o u v o e r e n .

Gio-Giacomo P r o l i v e s t i g d e z i c h o m s t r e e k s 1 6 7 0 t e A n t w e r p e n , waar h i j e e n b e l a n g r i j k e g r o o t h a n d e l b e g o n i n v n l . t e k s t i e l w a r e n , maar w a a r h i j o o k k o f f i e , p e p e r , i n d i g o , s u i k e r , l e d e r , p a r e l s , kristal, z i l v e r, enz., i n - en uitvoerde.

Van z i j n v i e r z o n e n , d i e a l l e n i n I t a l i ë g e b o r e n w e r d e n , b r a c h t Gio-Giacomo a l l é é n d e o u d s t e , P i e t r o P r o l i ( g e b o r e n i n C o i m o

- 48 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 48

op 2 1 s e p t e m b e r 1 6 7 1 ) m e e n a a r A n t w e r p e n . V a n j o n g s a f w a s P i e t r o voorbestemd v o o r e e n s u k s e s v o l l e l o o p b a a n i n d e i n t e r n a t i o n a l e handel.

Op 1 5 a u g u s t u s 1 7 0 5 h u w d e P i e t r o P r o l i , i n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l , met A l d e g o n d e P a u l i , d o c h t e r v a n d o k t e r F l o r e n t i u s - A r t h a r d u s P a u l i (Roermond 12 m e i 1660 - B r u s s e l 1 8 a p r i l 1705) e n v a n L u d wina v a n d e Ve l d e ( 1 6 6 1 / ' 6 3 - Antwerpen 2 2 a p r i l 1 7 2 8 ) . I n 1706 v e r l i e t Gio-Giacomo P r o l i d e f i n i t i e f d e Z u i d e l i j k e Nederlanden en v e r t r o k n a a r M i l a a n , w a a r h i j o p 2 m e i 1 7 2 7 o v e r l e e d .

P i e t r o P r o l i nam h e t welbekende h a n d e l s h u i s v a n z i j n v a d e r o v e r op z i j n e i g e n n a a m e n w e r d t e v e n s é é n d e r b e l a n g r i j k s t e b a n k i e r s in de Scheldestad en dé voornaamste " s t a a t s k a s s i e r " i n de e e r s t e d e c e n n i a v a n d e 1 8 d e e e u w.

Het e c h t p a a r P r o l i - P a u l i woonde i n h e t h u i s " d e W o l s a c k " a a n de O u d e B e u r s ( t h a n s n r . 2 7 ) , w a a r h u n v i j f t i e n k i n d e r e n g e b o r e n werden. I n 1720 k o c h t e n z i j h e t h u i s " d e C r o o n e " a a n d e Beddestraat, d a t ze t o t een oogverblindend I t a l i a a n s "palazzo" - met 26 k a m e r s - l i e t e n o m b o u w e n . E n k e l e j a r e n d a a r v o o r h a d P i e t r o reeds i n Berchem h e t " h o f v a n p l a i s a n t i e d e Meerminne" g e k o c h t , en d a t - o v e r e e n k o m s t i g z i j n s t a t u s - l a t e n i n r i c h t e n .

P i e t r o P r o l i , k o n s u l v a n Genua s i n d s 1 7 11 , w a s o o k m e d e s t i c h t e r van d e " O o s t e n d s e C o m p a g n i e " w a a r v a n h i j , n a a s t z e s a n d e r e n , t o t d i r e k t e u r w e r d benoemd. V o o r d e v e l e d i e n s t e n d i e h i j h e t O o s t e n r i j k s b e s t u u r had bewezen werd h i j o p 17 november 1727 beloond met a d e l i i j k e p a t e n t b r i e v e n .

P i e t r o P r o l i o v e r l e e d i n 1733 t e B r u s s e l e n werd d a a r, i n de a b d i j k e r k van Sint-Jakobus o p de Koudenberg, begraven.

Na d e d o o d v a n h a a r g e m a a l n a m A l d e g o n d e P a u l i h e t b e h e e r v a n de z a k e n o p z i c h . I n 1 7 3 5 v e r w i e r f z i j d e h e e r l i j k h e i d W e s p e l a a r Nederassent, v o o r 60.000 g u l d e n w i s s e l g e l d . D o o r d i e aankoop bekwam z i j e e n k a s t e e l " m e t d o b b e l e w a l l e n , w a t e r i n g h e e n d e h o o vinghe"; t w e e pachthoeven, " d e S t e r r e " e n " d e Roopoorte"; e e n windmolen; b o s s e n ; l a n d e r i j e n ; e n z .

Gaandeweg g i n g d e d o u a i r i è r e P i e t r o P r o l i , v r o u w e v a n W e s p e l a a r en N e d e r a s s e n t , h a a r j o n g s t e z o o n , C h a r l e s P r o l i , m e e r e n m e e r in de zaken betrekken en a l s vennoot inschakelen. Aldegonde P a u l i o v e r l e e d t e A n t w e r p e n o p 1 o k t o b e r 1761 e n w e r d t e B r u s s e l , n a a s t haar e c h t g e n o o t , b i j g e z e t . N a h a a r d o o d nam C h a r l e s P r o l i d e leiding van h e t handels- en bankiershuis " P i e t r o P r o l i " over.

Carolus ( " C h a r l e s " ) -Andreas- M e l c h i o r P r o l i werd op 8 augustus 1723 g e d o o p t i n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l . O p 1 6 - j a r i g e l e e f t i j d werd h i j " a d m i r a a l " v a n d e S c h e l d e ( o f f i c i e e l : " a m i r a l d e s e a u x douces d a n s c e s P a y s - B a s " ) , f u n k t i e d i e h i j o v e r e r f d e v a n z i j n broer Balthasar P r o l i , t o e n d i e "raadsheer ontvanger-generaal der domeinen" w e r d . Gedurende d e m i n d e r j a r i g h e i d van Charles P r o l i t r a d z i j n schoonbroer Joannes-Carolus de L a b i s t r a t e , h e e r van L a a r e n N e e r w i n d e , e n z . , g e h u w d m e t A n n a - M a r t i n a P r o l i , i n z i j n p l a a t s o p . D i t a d m i r a a l s c h a p was e i g e n l i j k n i e t meer d a n

- 49 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 49

een e r e f u n k t i e , d i e e r i n b e s t o n d h e t b e v e l t e v o e r e n ( i n n a a m van k e i z e r J o z e f I I ) o v e r w e l g e t e l d é é n k e i z e r l i j k f r e g a t , d a t aan f o r t S i n t - P h i l i p s d e S c h e l d e b e w a a k t e o m e v e n t u e l e s m o k k e l handel t e b e l e t t e n .

Op 3 f e b r u a r i 1 7 5 1 h u w d e C h a r l e s P r o l i , t e R o t t e r d a m , d e g e f o r tuneerde koopmansdochter C o r n e l i a - P e t r o n e l l a v a n d e r L i n d e n ( R o t terdam 1 4 j a n u a r i 1 7 2 7 - A n t w e r p e n 2 6 m e i 1 7 8 2 ) , d o c h t e r v a n Jan v a n d e r L i n d e n , l a k e n k o o p m a n , r e d e r , e n z . , e n v a n A n n a - M a r i a Wevelinchoven. L a a t s t g e n o e m d e c h t p a a r h a d v i e r k i n d e r e n , w a a r v a n er t w e e o p j e u g d i g e l e e f t i j d s t i e r v e n . G e z i e n d e immens g r o t e rijkdom van de ouders waren de overblijvende dochters f e l gezochte partijen. Eén van hen, Ludwina-Maria van der Linden, geboren op 2 1 j u l i 1 7 2 4 , h u w d e m e t J a n O s y d e J o n g e . O p 7 j u l i 1 7 5 1 , één m a a n d n a d e g e b o o r t e v a n h a a r e e r s t e k i n d , J o a n - C a r e l O s y (gedoopt o p 8 j u n i 1 7 5 1 ) o v e r l e e d z i j r e e d s .

De a n d e r e d o c h t e r , C o r n e l i a - P e t r o n e l l a v a n d e r L i n d e n , h u w d e dus m e t C h a r l e s P r o l i e n d i t e c h t p a a r z o r g d e v o o r z e s k i n d e r e n ; twee z o n e n e n v i e r d o c h t e r s : - A n n a - M a r i a - F l o r e n t i a ( A n t w e r p e n 2 8 j u n i 1751 - a l d a a r 4 december 1 7 7 5 ) , h u w d e t e A n t w e r p e n o p 2 8 m a a r t 1 7 7 5 h a a r v o l l e n e e f J o a n - C a r e l O s y, h e e r v a n Wichen ( R o t t e r d a m 8 j u n i 1751 - A n t w e r p e n 31 m a a r t 1 8 2 1 ) , z o o n v a n J a n Osy de J o n g e ( 1 7 2 7 - 1 7 9 0 ) , h e e r v a n Z e g w a a r t e n P a l e s t e i n , e n van L u d w i n a - M a r i a v a n d e r L i n d e n . N a h a a r d o o d h e r t r o u w d e Joan- C a r e l O s y, t e A n t w e r p e n o p 2 9 m a a r t 1 7 7 7 , m e t M a r i a Christina d e l l a F a i l l e (1753-1823); -Aldegonda-Joanna-Antonia (Antwerpen 15 j u n i 1754 - P a r i j s f e b r u a r i 1789), huwde t e Antwerpen, o p 18 j u n i 1777, m e t Josse-Marie-Aimé Desfontaines d e l a B a r r e , o f f i c i e r i n Franse k r i j g s d i e n s t , z o o n v a n J e a n - B a p t i s t e -Aimé D e s f o n taines, heer van La Barre; ruwaard van R i j s e l ; e n z . , e n van C a t h é r i n e - J e a n n e G o e t h a l s ; -C a r o l u s - C o r n e l i u s - P e t r u s - F r a n c i s c u s - J o s e p h u s ( A n t w e r p e n 19 n o v e m b e r 1 7 5 6 - E s s e n 8 n o v e m b e r 1 8 0 3 ) , h u w d e t e G e n t , op 2 a u g u s t u s 1 7 7 9 , m e t M a r i a - S o p h i a - C o l e t t e - G h i s l e n a V i l a i n X I I I I (Gent 13 f e b r u a r i 1757 - a l d a a r 30 o k t o b e r 1824), d o c h t e r v a n J e a n -Jacques- P h i l i p p e , b u r g g r a a f ( s i n d s 27 s e p t e m b e r 1 7 5 8 ) V i l a i n X I I I I ( 1 7 1 2 - 1 7 7 7 ) ; h o o g b a l j u w van G e n t ; v o o r z i t t e r v a n d e S t a t e n v a n V l a a n d e r e n ; f i l a n troop; ekonomisch denker; e n z . ; -A n n a - C o r n e l i a - H e n r i c a - M a r i a ( A n t w e r p e n 2 4 s e p t e m b e r 1 7 5 9 Mechelen 2 7 a u g u s t u s 1 7 9 8 ) , b l e e f ongehuwd; -Martha-Joanna-Maria-Victoria ( o f " V i n c e n t i a " ) , (Antwerpen 17 d e c e m b e r 1 7 6 2 - a l d a a r 2 s e p t e m b e r 1 8 1 5 ) , h u w d e t e A n t werpen, o p 2 9 m e i 1 7 8 3 , P a u l - J e a n - J o s e p h u s d e B o s s c h a e r t (1756-1836), z o o n van Joseph- H e n r i d e Bosschaert e n van Isabella-Anne-Marie de W i t t e ; e n

- 50 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 50

-Petrus-Joannes-Josephus-Vincentius (Antwerpen 25 augustus 1765 - 2 6 n o v e m b e r 1 8 1 2 ) , d i e o n g e h u w d b l e e f .

B i j o k t r o o i v a n 1 o k t o b e r 1750 werd - d o o r d e O o s t e n r i j k s e o v e r h e i d - e e n onderneming o p g e r i c h t o n d e r d e benaming " G e p r i v i l e g i eerde Compagnie v a n T r i e s t e e n Fiume" ( m e t z e t e l t e A n t w e r p e n ) , waarin Charles P r o l i een b e l a n g r i j k e r o l speelde a l s gedeputeerd makelaar d e r aandeelhouders.

Het b e g i n k a p i t a a l v a n d e o n d e r n e m i n g m o e s t t w e e m i l j o e n D u i t s e gulden belopen, v e r d e e l d o v e r tweeduizend aandelen van e l k duizend g u l d e n . D i t v e r h o o p t e b e g i n k a p i t a a l w e r d n o o i t v e r g a a r d . To e n -op 1 3 december 1 7 5 0 - d e i n s c h r i j v i n g e n a f g e s l o t e n werden was s l e c h t s o p 11 0 0 a c t i e s i n g e t e k e n d , z o d a t d e " c o m p a g n i e " e i g e n l i j k a l v a n m e e t a f a a n o p d r i j f z a n d w e r d o p g e r i c h t . Va n h e t t o t a l e a a n d e l e n p a k k e t kwamen e r 8 2 2 i n d e N e d e r l a n d e n t e r e c h t , m e e r bepaald i n d e Antwerpse kommerciële k r i n g e n .

Van b i j d e s t a r t z o r g d e d e b a n k P i e t r o P r o l i - h é t v e r m o g e n d s t e handels- e n bankiershuis van d a t ogenblik - v o o r a l l e f i n a n c i ë l e v e r r i c h t i n g e n , d i e v o o r r e k e n i n g van de "Compagnie" moesten g e beuren.

De " A z i a t i s c h e C o m p a g n i e " b o e k t e e c h t e r n o c h i n A z i ë , n o c h i n Europa, h e t v e r h o o p t e s u k s e s . E r g e r n o g , v e r s c h i l l e n d e o n d e r n e mingen e n t r a n s a k t i e s l i e p e n f a l i k a n t u i t e n w e l d r a v e r k e e r d e de " C o m p a g n i e " i n g e l d n o o d . D o o r p a n i e k v e r k o o p o p d e b e u r s w e r d e n de a a n d e l e n v a n d e " A z i a t i s c h e C o m p a g n i e " u i t e i n d e l i j k v e r k o c h t met 9 0 v e r l i e s . O p 1 0 f e b r u a r i 1 7 8 5 w e r d d e " A z i a t i s c h e C o m p a g nie" f a i l l i e t verklaard en o n m i d d e l l i j k na d i e f a l i n g - op 13 f e b r u a r i 1785 - volgde h e t bankroet van h e t handels- en b a n k i e r s h u i s P i e t r o P r o l i - d a t b o r g s t o n d v o o r d e Compagnie - m e t e e n aanzienlijk tekort.

In geheel Europa had d i t bankroet een g r o t e weerklank en v e r s c h i l lende a a n z i e n l i j k e f a m i l i e s l e d e n g r o t e schade d o o r d i e ramp.

De O o s t e n r i j k e k e i z e r J o z e f I I z e l f v e r l o o r e r 5 0 . 0 0 0 d u k a t e n b i j ; z i j n m i n i s t e r , p r i n s K a u n i t z , 1 0 . 0 0 0 d u k a t e n ; d e weduwe Wulf t e G e n t , 4 0 0 . 0 0 0 g u l d e n , e n z . E e n s c h i m p s c h r i f t ( " L a l u n e comme e l l e v a " ) , t e G e n t u i t g e g e v e n i n 1 7 8 5 , m a a k t e b e k e n d d a t d i e s t a d e r a a n z i e n l i j k e sommen d o o r v e r l o r e n h a d , " m a a r " , v o e g d e de s c h r i j v e r e r a a n t o e , " A n t w e r p e n i s h e t g r o o t s t e s l a c h t o f f e r , want b . v . i n é é n e n k e l e s t r a a t i n d e S c h e l d e s t a d w e r d e e n t o t a a l van 1 . 8 0 0 . 0 0 0 g u l d e n v e r l i e s g e l e d e n .

Op 1 3 f e b r u a r i 1 7 8 5 v l u c h t t e C h a r l e s d e P r o l i u i t A n t w e r p e n - b e v r e e s d v o o r w r a a k vanwege d e v e l e s c h u l d e i s e r s - m a a r o o k om t e ontkomen a a n d e g e v a n g e n i s s t r a f d i e hem, v o l g e n s d e A n t w e r p s e "costuymen", t e wachten s t o n d . H i j week n a a r B r u s s e l u i t e n vond daar onderdak, n u eens b i j z i j n v r o e g e r e k o n t a k t p e r s o o n i n d e Nieuwstraat, Livinus-Franciscus Delseaux, deurwaarder van de Raad v a n F i n a n c i ë n , d a n w e e r t e n h u i z e v a n a d v o k a a t d e R o n s .

H i j o v e r l e e d - t e n g e v o l g e v a n e e n b e r o e r t e ( * ) -. o p 1 6 s e p t e m b e r ( * ) - een m o g e l i j k e zelfmoord i s n i e t u i t g e s l o t e n .

- 51 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 51

1786 o m 1 9 u u r t e n h u i z e v a n a d v o k a a t d e R o n s , i n d e B r u s s e l s e A r e n b e r g s t r a a t . Tw e e d a g e n l a t e r v o n d i n d e S i n t e - G o e d e l e k e r k de " s i n c k i n g e m e t 1 6 h e e r e n " p l a a t s .

To e n C h a r l e s , g r a a f d e P r o l i o v e r l e e d , w a r e n v i j f v a n z i j n z e s kinderen nog i n leven. Onder z i j n k l e i n k i n d e r e n t e l d e h i j s l e c h t s twee n a a m d r a g e r s , n a m e l i j k d e b e i d e z o n e n v a n h e t i n m i d d e l s g e scheiden e c h t p a a r C a r o l u s - C o r n e l i u s P r o l i - M a r i a -Sophia V i l a i n X I I I I . Z i j n o u d s t e k l e i n z o o n , Charles-Marie-Ghislene-Armand was in Gent geboren op 5 j u n i 1780. Z o a l s b i j d e scheiding tussen de o u d e r s w a s o v e r e e n g e k o m e n w e r d h i j g r o t e n d e e l s d o o r z i j n v a d e r opgevoed. H i j o v e r l e e d ongehuwd t e E s s e n , o p 8 a p r i l 1 8 1 3 , s l e c h t s 33 j a a r o u d . Z i j n j o n g e r e b r o e r , M a r i e - P h i l i p p e - P i e r r e - G i s l è n e , d i e t e Antwerpen o p 17 m e i 1781 h e t l e v e n s l i c h t z a g , w e r d d o o r z i j n m o e d e r opgevoed. A l s o f f i c i e r i n O o s t e n r i j k s e d i e n s t l e i d d e hij een e r g mobiel leven en had voortdurend met geldgebrek t e kampen. O m s t r e e k s 1 8 2 5 n a m h i j z i j n i n t r e k i n h e t h u i s v a n z i j n vader t e Essen. H i j huwde Anna-Maria-Ferdinande-Augustine d e Ravinet en d i t echtpaar zorgde v o o r zeven kinderen : -A n n e - J o s e p h i n e - A d o l p h i n e ( ° B r u s s e l 2 7 d e c e m b e r 1 8 0 9 ) , h u w de t e K o z o w a , P o l e n , o p 2 4 s e p t e m b e r 1 8 3 6 m e t R a y m o n d d e Jong; -Philippe-Adolphe; -Agnes-Marie-Sophie (Boedapest 25 m a a r t 1813 - Essen 1890), b l e e f ongehuwd; -M a r i e - S o p h i e - G h i s l a i n e ( E s s e n 8 j a n u a r i 1816 - A n t w e r p e n 28 a u g u s t u s 1 8 7 1 ) w a s k a r m e l i e t e s t e A n t w e r p e n ; -Paulus-Josephus-Joannes (Essen 18 o k t o b e r 1819 - a l d a a r 19 o k t o b e r 1 81 9) ; -Marie-JUlie-Jeanne (Essen 15 november 1820 - Antwerpen 20 s e p t e m b e r 1 8 9 5 ) , h u w d e t e L e u v e n , o p 2 2 f e b r u a r i 1 8 7 3 , met F e r d i n a n d - J e a n M e e ù s ( A n t w e r p e n 1 8 1 4 - 1 8 9 0 ) , j e n e v e r stoker; e n - I s a b e l l a - M a r i e - G h i s l a i n e ( E s s e n 1 9 december 1821 16 j u l i 1 8 9 3 ) , k a r m e l i e t e s t e K o r t r i j k .

Kortrijk

Charles, g r a a f de P r o l i had a a n z i e n l i j k e bedragen geïnvesteerd in gronden t e Brasschaat, S c h i l d e , Ve e r l e , e n z . , teneinde d i e te o n t g i n n e n volgens d e Engelse metode v a n v e e t e e l t e n bemesting.

Diverse boomaanplantingen o p z i j n gronden leverden tevens goed betaald hout op voor o . a . d e aanleg o f versteviging van de Scheld e d i j ken.

Op 1 4 o k t o b e r 1 7 6 9 k o c h t h i j d u s v a n A m a t u s v a n G a m e r e n " e e n sekere hoeve genaemt G r o o t - e n C l e y n Mishaegen, m e t h u y s i n g h e , bempde, l a n d e , h e y d e , w e y d e e n d e a l l e t o e b e h o o r t e n " m e t e e n o p pervlakte v a n 78 bunder 282 roeden ( c a . 105 ha) v o o r een bedrag van 9 0 0 0 g u l d e n . D e k o o p a k t e w e r d o p g e s t e l d d o o r n o t a r i s G u i l l a u m e Joseph Q u a r t i e r t e B r u s s e l e n w e r d o p 1 9 december d a a r o p v o l g e n d

- 52 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 52

geregistreerd door François-Bernard Geltjes, drossaard, e n twee schepenen v a n d e " V i e r s c h a e r e v a n Hoogboom", r e s s o r t e r e n d o n d e r de h e e r l i j k h e i d v a n E k e r e n .

Van o . a . h e r t o g M a x i m i l i a a n v a n S a l m - S a l m v a n H o o g s t r a t e n , h e e r van E k e r e n , e n z . , v e r k r e e g d e P r o l i n o g v e r s c h i l l e n d e g r o n d s t u k ken o p d e " B r a s s c h a e t s e h e y d e " e n d e " C l a v e r h e y d e " w a a r v a n h i j de o n t g i n n i n g o p z i c h n a m . D e P r o l i b o u w d e o o k m o l e n s ; r i c h t t e steenbakkerijen en een jeneverstokerij o p evenals houtzagerijen langsheen d e S c h e l d e ; e n z . I n 1772 bouwde h i j h e t k l a s s i c i s t i s c h kasteel Mishaegen o p z i j n domein e n v e r k r e e g i n 1777 d e t o e l a t i n g van J a c q u e s - T h o m a s W e l l e n s , b i s s c h o p v a n A n t w e r p e n , o m d e m i s t e l a t e n l e z e n v o o r z i j n h u i s g e n o t e n i n d e " o r a t o r i o domus v e s t r a rustica" en d a t omwille van de v e r r e afstand t o t aan de S i n t Lambertuskerk t e Ekeren.

Na h e t b a n k r o e t v a n d e b a n k P i e t r o P r o l i d i e n d e d e o n f o r t u i n l i j k e beheerder - o p b e v e l v a n k e i z e r J o z e f I I - a l z i j n b e z i t t i n g e n te verkopen.

In zeven openbare verkopingen, v a n a p r i l 1785 t o t j u l i 1786, werd a l l e s p e r o p b o d v e r k o c h t : m e u b e l e n , C h i n e e s p o r s e l e i n , k r i s t a l l e n l u c h t e r s , b r o n z e n e n marmeren b e e l d e n , d e k o s t b a r e biblioteek, enz.

Op 2 3 e n 3 0 j u n i 1 7 8 6 w e r d h e t " H o f v a n p l a i s a n t i e M i s h a e g e n " en z i j n b i j h o r i g h e d e n , d e t u i n e n , d r e v e n , b o s s e n , v e l d e n , w e i d e n , een " E n g e l s c h e s t e r r e m e t w a t e r i n g h e " , e n z . - i n h e t g e h e e l 79 b u n d e r 3 3 5 v o e t - v e r k o c h t v o o r 2 5 . 1 7 0 g u l d e n p l u s 1 8 g u l d e n kosten. De g e l u k k i g e kopers waren Jean-Baptiste Guyot en z i j n echtgenote Francisca-Josepha Peeters d ' A e r t s e l a e r (1751-1805).

I I I . MISHAEGEN AAN D E FA M I L I E GUYOT VANAF 1 7 8 6 Jean- B a p t i s t e - J o s e p h G u y o t ( A n t w e r p e n 2 5 n o v e m b e r 1 7 4 8 - a l d a a r 10 m a a r t 1 7 8 9 ) w a s e e n z o o n v a n J e a n - A l e x a n d e r G u y o t ( A n t w e r p e n 19 o k t o b e r 1 6 8 2 - 3 a p r i l 1 7 5 4 ) , s c h e p e n , e n d i e n s t w e e d e e c h t genote C a t h e r i n a - P a s c a l e - J o s e p h a v a n L a e r. E e n z u s t e r v a n d e koper v a n h e t Mishaegendomein, C a t h é r i n e - M a r i e - T h é r è s e Guyot (14 m a a r t 1 7 4 7 - 7 m e i 1 8 2 0 ) w a s g e h u w d m e t J e a n - C h a r l e s - F r a n ç o i s de L a b i s t r a t e d e N e e r w i n d e , z o o n v a n J o a n n e s - C a r o l u s d e l a B i s t r a t e , h e e r v a n L a a r e n Neerwinde, e n van Anna- M a r t i n a P r o l i (1710-1789), e e n z u s t e r v a n de o n f o r t u i n l i j k e Charles d e P r o l i .

Eenmaal d e a a n k o o p e e n f e i t , w e r d e n n o g m e e r d e r e g r o n d e n b i j g e kocht, o . a . v a n Paul-Jan-Jozef Bosschaert de Bouwel, echtgenoot van M a r t h a - J o a n n a - M a r i a - V i n c e n z i a d e P r o l i , j o n g s t e d o c h t e r v a n Charles, waardoor d e "Nieuwe Mishaegen" met d e hoeve "Oude M i s haegen" o p n i e u w v e r e n i g d k o n w o r d e n .

Het t o t a l e g r o n d b e z i t b e d r o e g i n 1 7 8 9 1 4 2 b u n d e r o f c a . 1 9 0 h a .

Jean-Baptiste Guyot kon deze b e z i t t i n g e n verwerven, d a n k z i j d e n a l a t e n s c h a p v a n z i j n s c h o o n v a d e r, J e a n - E g i d e P e e t e r s d ' A e r t s e laer (+1786), é é n d e r meest gefortuneerde Antwerpenaren u i t z i j n tijd.

- 53 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 53

- 54 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 54

Jean- B a p t i s t e - J o s e p h G u y o t o v e r l e e d r e e d s o p 1 0 m a a r t 1 7 8 9 ; n o g geen 4 1 j a a r o u d , e n l i e t - b u i t e n e e n w e d u w e - n o g a c h t k i n d e r e n na - S o p h i e - J o s è p h e ( A n t w e r p e n 11 j u l i 1 7 1 9 - W i l r i j k 2 1 s e p tember 1 8 2 9 ) h u w d e t e A n t w e r p e n , o p 2 2 o k t o b e r 1 8 0 0 , P a u l Joseph G e e l h a n d ; -F r a n ç o i s e - M a r i e ( A n t w e r p e n 1 6 j u n i 1 7 8 0 - a l d a a r 7 m e i 1834) h u w d e t e A n t w e r p e n , o p 2 8 a p r i l 1 8 0 6 , D a n i e l T h u r e t , konsul v a n d e Bataafse Republiek; -Ferdinand-Joseph, geboren op 15 augustus 1781, o v e r l e e d ongehuwd o p 1 6 j a n u a r i 1 8 4 8 ; -H o n o r é - J e a n ( A n t w e r p e n 1 4 o k t o b e r 1 7 8 2 - a l d a a r 1 3 f e b r u a r i 1864) huwde t e Antwerpen, o p 8 mei 1821, J u l i e - I s a b e l l e M a r i e v a n H a v r e ( A n t w e r p e n 1 5 s e p t e m b e r 1 7 9 5 - a l d a a r 11 a p r i l 1 8 6 4 ) , d o c h t e r v a n Joseph-Jean-Népomucène v a n Havre e n v a n C a t h é r i n e - J o s e p h d e L u n d e n d e L a c h e n e n ; -F r a n ç o i s - L o u i s G u y o t d e C r u y n i n g h e m ( A n t w e r p e n 1 8 d e c e m ber 1783 - a l d a a r 17 december 1 8 5 8 ) , huwde t e Antwerpen, op 1 9 m e i 1 8 0 8 , C a r o l i n e - M a r i e - T h é o d o r e v a n M o o r s e l ( O o s tende 1 0 j u n i 1789 - Antwerpen 20 december 1 8 4 1 ) , d o c h t e r van T h é o d o r e - G a s p a r d v a n M o o r s e l e n v a n M a r i e - C a r o l i n e Antoinette-Ferdinande Blommaert. H e t echtpaar Guyot-van Moorsel z o r g d e v o o r a c h t k i n d e r e n , v i e r j o n g e n s e n v i e r meisjes ( v a n deze a c h t k i n d e r e n huwde e r maar é é n : E m i l e Edouard G u y o t ( 7 a u g u s t u s 1 8 1 4 - 1 j a n u a r i 1 9 0 0 ) , t e A n t werpen - o p 9 j a n u a r i 1 8 6 1 - m e t E u l a l i e - C a t h e r i n e V i l l e r s (°5 a p r i l 1 8 3 5 ) ; h i j w a s b u r g e m e e s t e r v a n E k e r e n ( 1 8 8 4 - 1 8 9 4 ) , e i g e n a a r v a n " D e n Ouden E y c k " e n h e t " H o f d e B i s t " t e E k e r e n ; -Edouard-Joseph (Antwerpen 3 o k t o b e r 1785 - B r a s s c h a a t 21 mei 1 8 4 6 ) ; -Jeanne-Dorothée (Antwerpen 6 f e b r u a r i 1788 - a l d a a r 14 j a n u a r i 1 8 4 4 ) , huwde t e Antwerpen, o p 15 Mei 1810, C h a r l e s Jean- J o s e p h , g r a a f d e B a i l l e t , r i d d e r i n d e O r d e v a n d e Nederlandse Leeuw; b e h e e r d e r v a n d e Bank van Antwerpen; enz. ( A n t w e r p e n 5 s e p t e m b e r 1780 - a l d a a r 2 2 december 1843), z o o n v a n Jean- B a p t i s t e -Joseph- F r a n ç o i s - H y a c i n t h , graaf d e B a i l l e t , e n v a n Thérèse-Adrienne-Jeanne- C o l e t t e du B o i s ; e n -C a r o l i n e - C a t h é r i n e , t e A n t w e r p e n g e b o r e n o p 2 8 j u n i 1 7 8 9 , huwde, o p 2 a p r i l 1 8 1 2 , E d o u a r d v a n A s t e n .

Na h e t o v e r l i j d e n v a n h u n m o e d e r - o p 2 1 d e c e m b e r 1 8 0 5 - l i e t e n de a c h t k i n d e r e n G u y o t d e b e z i t t i n g e n o p m e t e n e n s c h a t t e n o m u i t onverdeeldheid t e geraken.

Het d o m e i n M i s h a e g e n w e r d i n t w e e l o t e n v e r d e e l d , o p n i e u w g e s p l i t s t in h e t "Nieuwe" e n "Oude" Mishaegen. H e t Nieuwe Mishaegen omvatte de d r e e f v a n d e B r e d a b a a n n a a r h e t k a s t e e l , h e t k a s t e e l z e l f met d e h o e v e e n d e a n d e r e g e b o u w e n , d e t u i n e n , h e t p a r k m e t v i j v e r , wandelpaden e n boomgaard. Ve r d e r nog bossen, k r e u p e l h o u t , heide, beemden e n v e l d e n .

- 55 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 55

Het " O u d e M i s h a e g e n " o m v a t t e d e o u d e h o e v e , m e t d e o m r i n g e n d e bossen e n w e i d e n .

Ferdinand-Joseph Guyot (1781-1848), d e oudste zoon - d i e v r i j gezel b l e e f - e r f d e d e molen, d e s t o k e r i j , e n een d e e l v a n de gronden.

De j o n g s t e z o o n , E d o u a r d - J o s e p h G u y o t , e r f d e h e t k a s t e e l . H i j was t e v e n s e i g e n a a r v a n " H e t L a e r " i n E k e r e n , t h a n s S t . L u c a s k l i n i e k .

Edouard-Joseph G u y o t ( A n t w e r p e n 3 o k t o b e r 1785 - B r a s s c h a a t 21 mei 1 8 4 6 ) h u w d e t e W i l r i j k , o p 5 s e p t e m b e r 1 8 2 0 , M a r i e - C a t h e r i n e I s a b e l l e - J o s e p h i n e d e l l a F a i l l e ( ° A n t w e r p e n 1 9 - 11 - 1 7 9 8 - 1 6 - 11 - 1 8 7 8 ) d o c h t e r v a n C h a r l e s - A n t o i n e - M a r i e - H y a c i n t h e d e l l a F a i l l e d e Waerloos e n v a n I s a b e l l e - C a r o l i n a - M a r i a - J o z e f a d e B o s s c h a e r t . Z i j verbleven h e t g r o o t s t e gedeelte van h e t j a a r op h e t k a s t e e l M i s haegen e n z o r g d e n v o o r d r i e k i n d e r e n : - D é l i a - I s a b e l l e , geboren t e Antwerpen o p 24 mei 1822, huwde i n d e S c h e l d e s t a d , o p 11 m e i 1 8 4 3 , A l p h o n s e - L o u i s v a n D e l f t (geboren t e A n t w e r p e n o p 31 m a a r t 1 8 1 7 ) , z o o n v a n L o u i s Balthasar van D e l f t en van Helena-Maria van d e r Aa de Randerode; -Victor-Edouard (Antwerpen 7 j a n u a r i 1824 - 1887),huwde - t e A n t w e r p e n op 1 m e i 1 8 5 5 - P h i l o m è n e - M a r i e - T h é r è s e - J u l i e - C a r o line-Louise, g r a v i n Le Grelle (°18 oktober 1835), dochter van Gerard- J o s e p h - A n t o i n e , g r a a f L e G r e l l e n e n v a n A n n e F r a n ç o i s e - C o l e t t e van L a n c k e r ; e n -Alfred-Honoré Guyot, t e Antwerpen geboren op 7 f e b r u a r i 1831, h u w d e t e M e r k s e m , o p 2 a u g u s t u s 1 8 5 9 , M a r i e - J e a n n e Philippine van Praet (°Antwerpen 29 a p r i l 1839), d o c h t e r van A u g u s t e - L o u i s - M a r i e v a n P r a e t e n v a n R o s a l i e - M a r i e Josèphe L u n d e n .

Edouard-Joseph Guyot o v e r l e e d o p h e t k a s t e e l MIshaegen o p 21 mei 1 8 4 6 , 6 1 j a a r o u d . Z i j n w e d u w e , M a r i e - C a t h é r i n e d e l l a F a i l l e , o v e r l e e f d e hem n o g 3 2 j a a r e n z i j w a s h e t d i e d e g r o o t s t e v e r a n deringen aan h e t kasteeldomein zou aanbrengen.

Na d e d o o d v a n F e r d i n a n d - J o s e p h G u y o t , d i e o n g e h u w d w a s g e b l e v e n , werden z i j n b e z i t t i n g e n a a n g e k o c h t d o o r F r a n ç o i s - L o u i s G u y o t , broer van de overledene, e n diens zoon Théodore (°1810) a l s s a menkopers e n e r z i j d s e n V i c t o r - E d o u a r d , z o o n v a n E d o u a r d - J o s e p h Guyot e n M a r i e - C a t h e r i n e d e l l a F a i l l e , a n d e r z i j d s . B i j h e t o v e r l i j d e n van de douairière Guyot, geboren d e l l a F a i l l e , omvatte h e t d o m e i n Mishaegen 2 6 5 h a 7 5 a , w a a r v a n 81 h a p a r k .

Het d o m e i n w e r d i n d e e e r s t e j a r e n v a n d e X X s t e eeuw g e a m p u t e e r d b i j d e aanleg van een tweede verdedigingsgordel r o n d Antwerpen.

Het k a s t e e l d o m e i n M i s h a e g e n k w a m i n h a n d e n v a n V i c t o r - E d o u a r d Guyot ( 1 8 2 4 - 1 8 8 7 ) , o u d s t e z o o n v a n E d o u a r d - J o s e p h .

V i c t o r - E d o u a r d G u y o t huwde P h i l o m è n e - M a r i e - J u l i e , g r a v i n L e

- 56 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 56

Grelle (1835-1897), e n de tweede zoon u i t d i t h u w e l i j k , F e r d i nand, w e r d d e v o l g e n d e k a s t e e l h e e r v a n M i s h a e g e n .

Ferdinand- V i c t o r -Auguste Guyot d e Mishaegen (Antwerpen 23 j a n u a r i 1860 - B r a s s c h a a t 3 0 a p r i l 1 9 3 0 ) b e k w a m ( b i j K . B . v a n 3 1 j a n u a r i 1928) d e t o e l a t i n g de plaatsnaam " d e Mishaegen" aan z i j n naam t e v o e g e n . H i j h u w d e , t e A n t w e r p e n o p 2 9 a p r i l 1 8 8 9 , A l i n e M a r i e - L u c i e - A t h a n a s i e d e M e e s t e r ( A n t w e r p e n 31 a u g u s t u s 1867 Brasschaat 2 o k t o b e r 1 9 3 1 ) , d o c h t e r v a n Athanase- A n t o i n e d e Meest e r e n v a n E u d o l i e - M a r i e - R o s a l i e , b a r o n e s d e Te r w a n g n e . D i t h u w e l i j k werd gezegend met z e s k i n d e r e n : -M a x i m e - M a r i e - J o s e p h ( A n t w e r p e n 21 f e b r u a r i 1 8 9 0 - 2 1 j u l i 1952), o o r l o g s v r i j w i l l i g e r 1 9 1 4 - ' 1 8 , huwde, t e Antwerpen op 1 8 j a n u a r i 1 9 4 1 , M a r i e - B e r t h e B l o n d e e l ( ° B o r g e r h o u t 23 j u n i 1 9 0 0 A n t w e r p e n 3 0 m e i 1 9 7 5 ) , d o c h t e r v a n G u i l l a u m e François Blondeel en van Rosalie-Marie-Henriette Franken; -E d o u a r d - M a r i e - J o s e p h ( A n t w e r p e n 3 0 j a n u a r i 1891 - A n t i b e s , Alpes-Maritimes, 3 0 m e i 1 9 6 4 ) , huwde t e K a p e l l e n , o p 2 mei 1 9 2 2 , A n n e - A n t o i n e t t e - H e n r i e t t e - P a u l e - E u g è n i e - M a r i e (gezegd " A n n e t t e " ) C o g e l s ( D e u r n e 2 8 m e i 1 9 0 0 - B r a s s c h a a t 18 o k t o b e r 1 9 5 3 ) , d o c h t e r v a n P a u l - M a r i e C o g e l s e n v a n Eugénie-Adolphine-Marie Ve e f . Na h a a r dood hertrouwde Edouard G u y o t d e M i s h a e g e n , t e B r a s s c h a a t o p 4 m e i 1 9 5 4 , met M a r i a - J o s é p h i n e M a f a , t e B a s t o g n e g e b o r e n o p 2 6 d e c e m ber 1 9 0 9 , d o c h t e r v a n Arsène-Joseph Mafa, e n v a n H o n o r i n e Marie G e r a r d ; - E l i a n e -Marie-Josèphe (Antwerpen 17 :naart 1893 - 1 9 j u n i 1981),huwde t e B r a s s c h a a t , o p 1 2 j a n u a r i 1 9 2 2 , J a c q u e s Marie- A l b e r t -Gustave Lamarche ( L u i k 2 6 m e i 1896 - B r u s s e l 13 d e c e m b e r 1 9 7 1 ) , z o o n v a n G u s t a v e - A l f r e d - W a l t h è r e - A n t o i n e Lamarche e n v a n J e a n n e - C a t h é r i n e - M a r i e S p r u y t ; -B é a t r i c e - M a r i e - J o s e p h - A n t w e r p e n 1 9 f e b r u a r i 1 8 9 6 - B r a s schaat 31 j u l i 1 9 1 9 ) ; -T h i e r r y - M a r i e - J o s e p h ( A n t w e r p e n 7 n o v e m b e r 1 8 9 8 - B r a s schaat 29 o k t o b e r 1 9 7 3 ) , t r a d t e B r u s s e l , o p 2 j u l i 1928, in h e t h u w e l i j k met N i c o l e -Geneviève- M a r i e , g r a v i n de B e a u ff o r t ( ° B r u s s e l 2 8 december 1 9 0 7 ) , d o c h t e r v a n P h i l i p pe-Antoine-Louis-Gobert-Ghislain, g r a a f de Beauffort, en van G e n e v i è v e - I s a b e l l e - M a r i e - J u l i e t t e , b a r o n e s d e C r o m brugghe d e L o o r i n g h e ; e n -Gladys-Marie-Josèphe, d o k t e r i n d e p o l i t i e k e e n s o c i a l e wetenschappen, r e l i g i e u z e b i j d e Z u s t e r s v a n h e t H e i l i g Hart, t e Brasschaat geboren op 20 augustus 1908.

- 57 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 57

Eind augustus 1914 l i e t d e B e l g i s c h e g e n i e d e bossen t u s s e n d e f o r t e n v a n B r a s s c h a a t e n E r t b r a n d r o o i e n e n a l l e gebouwen s l o p e n , uitgezonderd d e hoeve "Oude Mishaegen" e n h e t p r i e e l aan de g r o t e v i j v e r. J u i s t vóbr Wereldoorlog I I werd h e t a n t i -tankkanaal g e graven, dwars d o o r h e t domein, e n i n mei 1940 werden de oude hoeve e n h e t p r i e e l t o c h m a a r g e s l o o p t . V a n a f 1 9 5 4 w e r d e e n g e deelte van h e t domein v e r k a v e l d . H e t k a s t e e l Mishaegen, m e t 40 h a p a r k , k o e t s h u i s e n b o e r d e r i j ( n u omgevormd t o t c o n c i e r g e w o n i n g ) , z i j n momenteel eigendom v a n d e d o u a i r i è r e T h i e r r y Guyot d e M i s haegen, g e b o r e n g r a v i n d e B e a u f f o r t , e n h a a r k i n d e r e n : -Serge-Marie-Joseph, t e Brasschaat geboren o p 29 j u n i 1929 en t e A n t w e r p e n o v e r l e d e n o p 9 j u l i 1 9 6 5 . H i j h u w d e t e S i n t - U l r i k s -Capelle, o p 27 augustus 1955, C o l e t t e -MarieLouise- M a r g u é r i t e - G h i s l a i n e d e G h e l l i n c k d'Elseghem Va e r newyck ( ° B r u s s e l 2 6 a u g u s t u s 1 9 2 9 ) , d o c h t e r v a n A m a u r y Marc-Frédéric-Marie-Colette-Ghislein, burggraaf de Ghell i n c k d ' E l s e g h e m Va e r n e w y c k e n v a n M a r g u e r i t e - M a r i e - A l i c e G a b r i e l l e -Gustave- G h i s l a i n , b a r o n e s d e Woelmont. H e t e c h t p a a r G u y o t d e M i s h a e g e n - d e G h e l l i n c k d ' E l s e g h e m Va e r n e w y c k zorgde v o o r t w e e k i n d e r e n : -Cédric-Marie-Joseph-Thierry-Serge-Colette-Ghislain ( ° E t t e r b e e k 11 f e b r u a r i 1 9 5 8 ) , s i n d s 1 9 8 3 g e h u w d met B r i g i t t e U l l e n s d e S c h o o t e n ; e n -Dominique-Marc-Marie-Joseph-Colette (°Etterbeek 12 april 1960).

-Nadine-Roberte-Marie-Josée (°Brasschaat 9 o k t o b e r 1930), huwde t e B r a s s c h a a t , o p 2 7 m a a r t 1 9 5 2 , A l a i n - C h a r l e s - G h i s l a i n -Marie, r i d d e r d e Theux d e Meylandt e t M o n t j a r d i n ( ° I x e l l e s 5 j a n u a r i 1908 - Brasschaat 7 o k t o b e r 1973), zoon v a n Edmond- T h é o d o r e , r i d d e r d e T h e u x d e M e y l a n d t e t M o n t j a r d i n , e n v a n R e n é e - F e l i c i e - J e a n n e - M a r i e Va n d e W e y e r, e n h e r t r o u w d e - o p 2 d e c e m b e r 1 9 7 8 - m e t F r a n ç o i s , baron Janssens d e B i s t h o v e n ; e n -Raynald-Emmanuel-Marie-Joseph, geboren t e Antwerpen o p 20 f e b r u a r i 1 9 4 0 , h u w d e t e R o t e m , o p 1 6 m e i 1 9 6 4 , N a d i n e Marie- A n t o i n e t t e -Stéphanie-Thérèse Moreau d e B e l l a i n g (°Rotem 1 8 a p r i l 1 9 3 8 ) , d o c h t e r v a n C h a r l e s - L é o n - C l é m e n t Hubert- J e a n , r i d d e r Moreau d e B e l l a i n g , e n v a n SuzanneClémence- M a r i e d e Z a n t i s d e F r y m e r s o n . D i t e c h t p a a r h e e f t drie kinderen : -Muriel-Suzanne ( ° W i l r i j k 17 j u n i 1965); -J u a n - T h i e r r y ( ° W i l r i j k 4 a p r i l 1 9 6 7 ) ; e n -S a v i n a - F l o r e n c e - V i n c i a n e ( ° W i l r i j k 2 2 d e c e m b e r 1 9 7 3 ) .

Het k a s t e e l M i s h a e g e n h e e f t e e n r e c h t h o e k i g g r o n d p l a n m e t u i t bouw a a n d e n o o r d z i j d e , h a a k s e s c h i l d d a k e n u i t l e i s t e e n e n e e n centrale d a k r u i t e r. H e t middengedeelte van de voorgevel wordt bekroond met e e n d r i e h o e k i g f r o n t o n . H e t k l a s s i c i s t i s c h k a s t e e l is ingeplant i n de as van de Guyotdreef, d e s t r a a t d i e h e t k a s t e e l domein v e r b i n d t m e t d e B r e d a b a a n .

Het d o m e i n i s p r i v é b e z i t e n n i e t t o e g a n k e l i j k .

Paul A r r e n (Met d a n k a a n E . Z . G l a d y s G u y o t v o o r d e b e k o m e n i n l i c h t i n g e n ) - 58 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 58

BRONNEN H.De Smedt:"Charles P r o l i , Antwerps zakenman en b a n k i e r 1723-1786" - o n u i t g e geven doctoraatsverhandeling K . U . L . Leuven - 1980 - 5 d e l e n G. Guyot:"De Geschiedenis van Maria- t e r -Heide"- d e e l 4 : P r o l i t e Mishageni n : Breesgata - d r i e m a a n d e l i j k t i j d s c h r i f t van de Heemkring Brasschaat Jrg. 5 n r . 3 - b l z . 3 G. Guyot:"De Geschiedenis van M a r i a - t e r - H e i d e " - B e e l e n e n P r o l i , bouwers van de steenweg - i n : B r e e s g a t a , d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t van de Heemkring Brasschaat - J r g . 5 n r . 4 - b l z . 4 W.Van 0sta:"Mishaegen i n de 15de eeuw" i n Breesgata, d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t van d e Heemkring Brasschaat - d e e l I j r g . 6 n r . 2 1983 - b l z . 4 - d e e l I I j r g . 6 n r . 3 1983 - b l z . 6 - d e e l I I I j r g . 7 n r . 1 1984 - b l z . 1 5 "Brasschaat, v a n heidegrond t o t parkgemeente - u i t g a v e Gemeentebestuur Brasschaat - 1980 - b l z . 231 Dr. J . Denucé:"Charles d e P r o l i e n de A z i a t i s c h e Compagnie" 1932 Dr. J . D e n u c é : " I t a l i a a n s c h e KOopmansgeslachten t e Antwerpen i n de XVIe en XVIIe eeuwen" - b l z . 1 5 7 G. Guyot:"Un c a p i t a l i s t e ; C h a r l e s P r o l i (1723-1786) i n : " L ' I n t e r m é d i a i r e des Généalogistes" - 1980 - b l z . 3 1 9 G. Guyot:"Un m i l i e u Européen au X V I I I e s i è c l e à t r a v e r s l a correspondance P r o l i - C l o o t s " i n : " B u l l e t i n de l ' A s s o c i a t i o n d e l a Noblesse du Royaumede Belgique" - 1979 - b l z . 8 4 M. Huisman:"Charles-André-Melchior P r o l i , comte d e " i n : " B i o g r a p h i e N a t i o nale" - d e e l X V I I I - 1905 - b l z . 277 K a n . d r. F. P r i m s : " H e t f a i l l i e t van Charles de P r o l i " i n : " A n t w e r p i e n s i a " 17de r e e k s , 1947 - b l z . 3 1 L. M i c h i e l s e n : " D e f a m i l i e P r o l i , b i j d r a g e t o t d e ekonomische geschiedenis van Antwerpen i n de X V I I I d e eeuw" i n : " B i j d r a g e n t o t d e Geschiedenis" 1935- b i z . 2 7 3 "Brasschaat, gemeente d e r p a r k e n " - U i t g a v e Gemeentebestuur, m e i 1952 C.Poplimont:"La B e l g i q u e h é r a l d i q u e ; R e c u e i l h i s t o r i q u e , c h r o n o l o g i q u e , g é n é alogique e t b i o g r a p h i q u e complet de t o u t e s l e s maisons nobles reconnues de l a B e l g i q u e " - Tome I X - b l z . 8 3 A. T h y s : " H i s t o r i e k d e r S t r a t e n en openbare p l a a t s e n van Antwerpen" - 1893 blz. 314 G. Van Cauwenbergh:"Gids v o o r Oud-Antwerpen"-1975-blz. 5 9 J. Schobbens:"Les e n v i r o n s d ' A n v e r s " - 1921 "Vade-Mecum doorheen de p r o v i n c i e Antwerpen"- U i t g a v e T. F. P. A . b l z . 7 5 J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k v o o r t o e r i s t e n Heemkundige" "Bouwen d o o r de eeuwen heen" - U i t g a v e A . R . O . L . d e e l 10n1-1985 - b l z . 216 Baron d e Ryckman de B e t z : " A r m o r i a l General de l a Noblesse B e l g e " - 1941 blz. 214, 370, enz.

"Recueil des b u l l e t i n s de l a p r o p r i é t é p u b l i é s p a r l e j o u r n a l l ' E s c a u t d'Anvers" - 26 d e l e n - 1869-1894 Baron d e Ryckman d e B e t z & vicomte d e Jonghe d ' A r d o y e : " R e c u e i l d e t a b l e a u x de q u a r t i e r s d e noblesse des f a m i l l e s B e l g e s " - 1914-1948 - b l z . 1 6 6 e . v. a .

- 59 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 59

TOELICHTING B I J D E WAPENSCHILDEN B i j o n t b r e k e n v a n genealogische n o t a ' s aangaande f a m i l i e s m e t dezelfde naam, m a a r met v e r s c h i l l e n d e wapens, i s h e t n i e t a l t i j d even e e n v o u d i g o m a a n d e b e t r o k k k e n p e r s o o n o f f a m i l i e h e t g e paste wapen t o e t e s c h r i j v e n .

Wanneer e r e n i g e t w i j f e l m o c h t b e s t a a n , m a a r t e n e i n d e d e b e l a n g stellende lezer toch zoveel mogelijk i n t e l i c h t e n , z u l l e n dergel i j k e wapens g e t e k e n d z i j n m e t e e n s t e r r e t j e ( * ) d a t o p e n i g voorbehoud m o e t d u i d e n . H e t g e k o z e n wapen h e e f t d a n om e e n o f andere aanneembare a a n w i j z i n g d e v o o r k e u r g e k r e g e n .

% Li

- 60 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 60

1111111111111111111111

- 61 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 61

IIIIIII11IilIMIIllllillllIl11i111I1IIIIIil11II

'[111111111iIIl11IlU1+IIll1!1111111111 . ''ijOiii11111111111111IIIIIIIIIIIIUe`'

- 62 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 62

- 63 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 63

VANKASTEELNAARKASTEEL 2 Op z o n d a g 11 o k t o b e r 1 9 8 7 w e r d o n s b o e k " V a n K a s t e e l n a a r K a s t e e l " 2 o f f i c i e e l v o o r g e s t e l d i n " D e n Haasdam".

In aanwezigheid v a n e n k e l e prominenten ( w. o . d e schepenen E d d i e Bruyninckx e n René B u y s t v a n K a p e l l e n ; g r a a f D a n i e l L e G r e l l e , gemeent e r a a d s l i d v a n Antwerpen; e n z . ) e n v e r s c h i l l e n d e persmensen, w e r d h e t tweede k a s t e l e n b o e k o n d e r g r o t e b e l a n g s t e l l i n g b o v e n d e d o o p v o n t g e houden.

Het s t r a l e n d e H o b o n i a - b e s t u u r : ( v . l . n . r . ) Raymond R o e l a n d s ( v o o r z i t ter); Paul Arren (sekretaris); Luc Peeters ( b i b l i o t e k a r i s ) e n Harry De S i t t e r ( p e n n i n g m e e s t e r ) .

- 64 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 64

Dat M i a Ve r d o n c k , a l v e l e j a r e n o n s v a s t e g i d s i n Oud- A n t w e r p e n , o v e r een k r a c h t i g e s t e m b e s c h i k t b e w i j s t h e t n e g e r e n v a n d e m i k r o . M i a bracht, a l s g a s t s p r e e k s t e r, h u l d e aan de a u t e u r van h e t boek en h e t bestuur van Hobonia.

Buitengewoon g e s l a a g d was h e t m u z i k a l e i n t e r m e z z o d a t v e r z o r g d werd door d e f a m i l i e Meirsman. W i l l y Meirsman, m e t d o c h t e r K r i s t i n e e n zoon R a l f ; e e n t r i o v a n h o o g n i v e a u , s p e e l d e n e n k e l e m o o i e n u m m e r tjes.

- 65 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 65

Jos G o o l e n a e r t s , d e s p e c i a l i s t - h e r a l d i k u s , z o r g d e v o o r d e p r a c h t i g e wapenschilden van de a d e l l i j k e f a m i l i e s d i e i n h e t boek voorkomen.

Graaf D a n i ĂŤ l L e G r e l l e w e r k t e m e t v e e l e n t o e s i a s m e mee a a n d e t e k s t van h e t " R e i g e r s h o f " i n B e r e n d r e c h t ; z i j n k a s t e e l d o m e i n . ( o p g e n o m e n in deel 2 ) .

- 66 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 66

De a d e l l e e f t v a a k i n a r m o e , m a a r h e t i s d a n k z i j d e v a s t h o u d e n d h e i d van d e z e m e n s e n d a t e r n o g z o v e e l k a s t e l e n b e w a a r d g e b l e v e n z i j n .

AndrĂŠ M a r i ĂŤ n ( h i e r m e t f a m i l i e ) z o r g d e n i e t a l l e e n v o o r d e v o o r t r e f f e l i j k e i l l u s t r a t i e s voor h e t boek en de f o l d e r, maar i s ook de t e kenaar v a n d e p r a c h t i g e t e k e n i n g e n i n d e H o b o n i a - t i j d s c h r i f t e n .

- 67 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 67

T i j d e n s d e r e c e p t i e k o n men o o k g e n i e t e n v a n h ĂŠ ĂŠ l l e k k e r e h a p j e s ( op het bord I )

- 68 -

Hobonia - 17de jaargang - nr. 1 - januari 1988 - p. 68