Hobonia 1987-1 januari

Verantwoordelijke uitgever

D

r

i

e

m

a

a

n

d

e

l

i

j

k

s

tijdschrift

P. ARREN 16e J A A R G A N G 1 9 8 7

Bredabaan 8 4 9 2170 W u u s t w e z e l

J

A

N

U

A

R

I

- FEBRUARI - MAART

�,i�

��l���"l�i"/��/l///���1%��l��7����1r���

lif, -,.. f�/L � l� l ,` -� �� ' Il_�'= 1 i„� oo� � � �

/J - - / - Jf/%;���� ��4 a o ❑ a a u n n u i n ❑ �

_� /

�

; ��

�

� ��i�o9G✓ l -°4ap ; j �=®I,iu=AN

� � n � = IO�=

�

����

� r ' �

n

�`

�

�

/f., � 9 ®�e _ u�í / , � ; e � � 44��g((, _ � � , ' f ' %,i.���1� .lt �Í! ���-�'!, r-iy�I:__ � �❑ � � = �.� �

/

�

�

�

�

;

�

I II ; . i , N

� , � . . �," �

;

-

�

,

r : - - - ` , / , /

wuwdd�lf LJIuUItlIQ14iUUIIWWII�;i,lluu(piuultm _�,_

-

�

�

� �

�

v

�

•

�

-

---.-------.7" — .

�

�

-.-__2,----=---

-

.

=

= � — � ` -, �_ - - - = c - � - � _ = � - i Ç

� •

�

-

,

�

=

4

-::::t.-1,-.Z. � � � �

�

'

- - _ �

�

� l

-

-

_ _

.

, -� ` i

>

-

�

�

-

!+

. �L��_

r

_ _,_,

'

' .

^

� ,

.

•

".`�;�

" Ç

-

-

�

▪ �

t

` �

_

-

�

-

r �

�

�

`

s —

�

� ` � sa���i1V� � . - - - - . - « ç�1W

- �' ' � � �

c

�

�

�

�

' � i � �� �

� - :.' - .' " .- - -. - -- - -. : -' - -' . .- - -1 : : _ " ��_ . - - � � R � . � - � - - . g � _= ' : � - . ^ - 7- — � � � ` - � - -��i�: ii � ` � aY-� � c . � _ r � _ `C__-----...--� L = c � � , , , c „ -, - = - �^- �; � -M 1 .. G - �/ � _�� -1' �

� Q � ` ' � i � - - � ± x c � � _ � - _ � - . �_ _ - ------1-.<«""'e-----:-..',:::::f.�� .� � - � � � � � � ' —

� r �

� ?

� i � �

�

/

i

- , - -',!5-7,0e> �

- â Ç Q v i U i L / i � ✓ �� � �-� - :;---I. - - l - - c �

Een s t e m m i g h o e k j e v a n h e t beschermd Hoogbooms d o r p s p l e i n t j e Te k e n i n g : A n d r é M a r i n INHOUD : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom : G e s c h i e d e n i s S t . - J o z e f Hoogboom

R. R o e l a n d s

biz.

2

Antwerpen i n 1 8 8 7 ( 1 )

R. A l a r d o t

blz.

9

De L i j k w a d e v a n T u r i j n ( d e e l 9 )

R. V a n H a e l s t

blz. 19

Kastelen i n Vlaanderen: B o t e r l a e r h o f

P. A r r e n

blz. 31

De f a m i l i e K a n n e k e n s t e E k e r e n

J. Goolenaerts

blz. 41

Kasverslag 1986

H. D e S i t t e r

blz. 47

Van K a s t e e l n a a r K a s t e e l - 2

blz. 48

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 1

e,� l %�-t�/̀y á ` _ \ � (

��i�tlilLlt1t: f •

re _

-

„

,

1L-1-r" Ÿ

De k e r k v a n H o o g b o o m - T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

2

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 2

snuffelend in het verleden van hoogboom

G E S C H I E D E N I S

S T

J O Z E F

H O O G B O O M

^

� , � f c t v > G � ��/ / t � 3 � � t l . i , � 2 � / f ; � . ,L•EL"�N G e / � ? /3".411j44-

L 9 9

T 1

�

� 7 7 L P 7 7

r

e

- Ye e -f,"

e

9.e

ye-1eaeer-

,---Je�.-e

v / ¢ e -e--2•7

N

, !

4 C

) /

/

�lrr

/

i7lU�ris

Y

/9

Overwegende t e n a n d e r e d e b i l l i j k h e i d d e r g e d a n e v r a a g , i n g e z i e n de m i l d e o n d e r s t a n d s m i d d e l e n d i e o n z e n i e u w e i n o p b o u w z i j n d e kerk v a n gezegden h e e r Eduard Baron Osy h e e f t genoten e n g e n i e t , besluit de kerkraad d i t verzoek i n t e w i l l i g e n .

--.4.,/e---e '�

//

/

L�-7>

y

I o s . - t e g

e "

g

-e

�

,

� > 1 1 C GG�C

61z�-P/r�Lcr-�zí.lss�s-iC��� o ! ?

p 7 z � --ys-rrt-+yG-C_.

, , , , : , ‘ e � l L t y s Z �

� � 7 / / Z

,

L

L t

s 1

�sY9-i�is�

Nog d i e z e l f d e m a a n d m a a k t E . G i f e h e t p l a n v o o r d e z e t r i b u n e op.(19) De u i t v o e r i n g e r v a n w o r d t t o e g e s t a a n b i j K . B . v a n 3 0 j u l i 1 8 7 2 .

Het i s d i t b a l k o n n e t j e d a t d e a a n d a c h t i g e b e z o e k e r v a n d e k e r k reeds z a l opgemerkt hebben, l i n k s boven d e d e u r n a a r d e b e r g p l a a t s en M a r i a k a p e l . W a n n e e r m e n h e t g o e d b e k i j k t , z a l m e n h e t w a p e n s c h i l d van d e b a r o n e r o p bemerken.

(19) R i a

Janssens

-

Eugène G i f e

1819-1890,

b l z .

265.

- 3 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 3

Op 5 j u n i 1 8 7 2 kwam d e k e r k r a a d a n d e r m a a l b i j e e n i n b i j z o n d e r e v e r g a d e r i n g om z i c h t e b e r a d e n o v e r d e o p r i c h t i n g v a n e e n s t a l b i j d e i n opbouw z i j n d e p a s t o r i j . H i e r o v e r l e z e n we i n h e t v e r slagenboek v a n d e k e r k r a a d :

▶OY ; r e - , ne�-L�I/Lf2�sG . I/Ct,sv�Jz.�r, Jf-CL�7�C ssse-eyt �

�

/

`

�

/

/

/

/

• ` ` � L7, a h !� i h .

r ,

Gf�Ers

- - G ` 2 t t � / l t t t f f

�.

/ / iJ .

e

�

�t�-,

/ � � - ehi a. P� �

l e g G�i

' 6 - e s � á G

L�

' <�.� � � f

r r r r / � r �

�

2

ry

�

, 4 �

6 • . e �

/

'

L t a - e ! _ Ee -zL

z t é i

/

G;P�`6té I,ÉS

- - ) 4 / / � G J s

! ' e ` / '

/ / _ ' >

L - � e C

i e Q i

�

„ir,e

/

�

l//

„

1 " s s , R " 2

a

e l

G � i s 6rr✓irs

//� UL.ei�� '

G9 Ce el"-fe �

C..

J / G ‘ G J 7 - / ' � � J - LY s 7 � ` P - s . 7

�4GbYT7�1 s

G

e

�

p 1 � ! / � � l i f z �

f

/ q.;7 ,d;(.e4

t

i6rr-i-`j�P99

sT `

, [ ..7 ! ' � , e G l / ' J `

4 " , / e l 7

r t - f

4 6 6 e - 6 ^ C s e et,ale-fr7 ,//� � C ' �C % f

! " ! , e

De,

� 7 2 -Q s L .� i r a

et//�C o f - e . p i L 4 . 4 ;

O�lcG y ar-et í� r s

%

C/Y�ifr,

7 . t � v s r , t��2/ . e -2.-7 -

e 9 e

r

e / ..-P.eit/-es

, Z t � � � � � I t - i � rJ .-e•N a • Q , l

�' L L L � s 2 Z f . D / / Y " Ó % 7 Z C

! y ,

" f v t 7 ' �

Reeds o p 11 j u l i 1 8 7 2 w e r d d e b o u w v a n d e g e v r a a g d e s t a l d o o r de h o g e r e o v e r h e i d g o e d g e k e u r d e n bekwam m e n d e v e r w a c h t e s u b s i die van Staat en Provincie. ( 2 0 ) Mijne Heren, Het Departement van J u s t i t i e k e u r t de o p r i c h t i n g goed van een s t a l aan de p a s t o r i e van Hoogboom onder Uw gemeente.

De werken moeten toevertrouwd worden aan aannemer (20) K e r k a r c h i e f

S t . - J o z e f Hoogboom

-

bundel 23 C

- 4 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 4

L!I ,

1

f � L7,4-•.v

7

C--

7

e°/o fi9

2.ne.�i..Csa

���o•a�G. 1 4 d G

e . � ' �..�� r.e-e ;

S

C„d � 2 ' z c . ¢ t . � G� C

Q

� r�

e

p

Z

L

�

�-v,... .e,"

�

o

,

y e . -.o 2.-e4C /

� '

A g e t - t o a t - c - e - e t ~-zr-e--;o ,

2.e-c ti+_

.

�

.

e d e 7 4 ; : t �

�

a

'� �' , �

�

c���.▶�tia ����.��:���'��D��

e �

J-/Xz y a�o

, , ( ` > c c�

�

�

a

�

�a

� �, / 6 7 1 � .

� �

'

/* eC.e..".

C - S e e : d t � . � � � � � � ; . t � � * �

. � . . _ e . 4 � � �

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 5

- 6 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 6

Gervais tegen de p r i j s van h e t bestek en aan de voorwaarden van de hoofdwerken.

De S t a a t en de P r o v i n c i e kennen een s u b s i d i e t o e op de u i t g a v e van 1873 o f 1874 g e l i j k aan een derde van de k o s t e n .

Mr. d e P r o v i n c i a a l A r c h i t e k t wordt gevraagd om de werken t e l a t e n beginnen.

De Arrondissementscommisaris (get) C . Lambrechts Begin 1873 was d e bouw v a n d e nieuwe p a r o c h i e k e r k b e ĂŤ i n d i g d e n m a a k t e d e a a n n e m e r, d e h e e r H u b e r t G e r v a i s , z i j n l a a t s t e r e k e n i n g , v o o r e e n b e d r a g v a n 6 . 5 1 4 , 1 3 F. ( 2 1 ) Verklaring I k ondergetekende Hubert Gervais, annemer van openbare werken t e Turnhout, v e r k l a a r op heden d a t de werken aan de bouw van de nieuwe k e r k en p a s t o r i e t e Hoogboom o n der Ekeren v o l l e d i g beĂŤindigd werden om r e c h t t e hebben op b e t a l i n g van h e t a c h t s t e a c h t s t e van h e t bedrag van mijn aanneming t e n bedrage van de som van zesduizend vijfhonderd v e e r t i e n f r a n k d e r t i e n centiemen na een vermindering van 13 % a l s g a r a n t i e en beheerskosten.

Turnhout, 9 j a n u a r i 1873 (get) H . G e r v a i s De o f f i c i ĂŤ l e a a n v a a r d i n g h a d p l a a t s o p 2 j u n i 1 8 7 4 , z o a l s b l i j k t u i t h e t proces-verbaal van aanvaarding.(22) Na v o l l e d i g e a f w e r k i n g v a n k e r k e n p a s t o r i j z i j n d e k o s t e n o p gelopen t o t d e som v a n 6 8 . 0 2 6 , 0 6 F . Wa t n i e t d o o r S t a a t e n P r o v i n c i e a l s s u b s i d i e werd v e r s t r e k t , w e r d d o o r baron Eduard Osy de Z e g w a e r t g e s c h o n k e n . ( 2 3 ) Rekening

Begroting Provincie

1872

1873

14.344,72 F

7.653,46 F

Begroting S t a a t

14.344,72F

7.653,46 F

G i f t baron Osy

21.046,19F

2.983,51

F

Raymond R o e l a n d s ( 2 2 ) K e r k a r c h i e f S t . J o z e f Hoogboom - b u n d e l 2 3 B (23) R e k e n i n g e n 1 8 7 2 e n 1 8 7 3

- 7 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 7

PROCES-VERBALDE RÉCEPTION.

TRAVAUX COMMUNAUX. PROVINCE D'ANVERS. Arrondissement �

d

v.. , a , -

ÓL. F / i . < . . . . . . .

L'an mil huit cent soixante c/ <<a..70.— l e le soussigné Architect provincial de l'arron'dissement de s'est rendu à G — p o u r voir et examiner les travaux de i f ó. q l -s < s c d . . �..-,_.., � � _ 3 J

y)OMMUNE d� Somme à p a y e r.

Francs / 4 3GG _ 2 .

adjugés au s i e u r ` ✓ � d o m i c i l i é à - A - ^� . pour la somme de frs. T l ï O I - ' „ s u i v a n t acte passé le 187/ et approuvé par la Députation permanente du Conseil provinciale , /0-

i L"

CERTIFICATS D E L I V E I S .

DATES.

/

e

t

C r J a a �

• �

� o w r . y / J

v

�

/

` f i . a r . . � a R i A

� , • � � • '

n.r/�

0 .

Vu la déclaration ci-jointe de l'entrepreneur ; J 6<' Vu les diverses conditions générales et particulières des mêmes ouvrages ; Ayant pris inspection des travaux, déclare qu'en conformité de l'article du devis et cahier des charges,l'entrepreneur a droit au paieme t de la somme

I M P O R T.

sur laquelle il devra être opéré les retenues suivantes : 1° De p o u r garantie des travaux jusqu'à leur receptiàn dihïntiie.

2° De / ` : J -o G� — p o u r frais de direction et de surveillance.

La somme à payer à l'entrepreneur s'élève donc à fr. i ' 36' e 2

187 ,

Fait à

L'Architecte Provincial,

Vupar le Bourgmestre,

- 8

-

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 8

AN T W E R P E N

I N

1 8

8 7

Op e e n e e u w t i j d i s d e s t a d s b e v o l k i n g p r a k t i s c h v e r v i j f v o u d i g d .

D i t i s t e danken aan h e t f e i t d a t e r méér geboorten dan s t e r f g e v a l l e n z i j n , e n i n nog b e l a n g r i j k e r mate aan h e t g r o o t a a n t a l i n w i j k e l i n g e n : m e e r mensen v a n d e b u i t e n d i e d o o r d e g l i t t e r v a n de g r o o t s t a d é n d o o r d e w e r k g e l e g e n h e i d w e r d e n a a n g e t r o k k e n . D e bevolkingsaangroei i s i n Antwerpen meer dan h e t dubbele v a n d i e in Gent en Brussel.

In 1887 t e l t d e s t a d ( z o n d e r randgemeenten) 2 1 0 . 0 0 0 i n w o n e r s .

Om a l d i e m e n s e n t e h u i s v e s t e n m o e s t A n t w e r p e n f l i n k u i t b r e i d e n ; de s t a d b r e e k t d a n o o k l a n g s a l l e k a n t e n u i t h a a r k e u r s l i j f . I n 1887 v e r l e e n t A n t w e r p e n 1 . 2 9 8 b o u w t o e l a t i n g e n , n l . 5 6 0 v o o r nieuwbouw e n 7 3 8 v o o r v e r a n d e r i n g e n v a n a l l e a a r d .

In de o u d s t a d z i e n we e e n o n g e b r e i d e l d e u i t b o u w van s t e e g j e s o p p r i v a t e g r o n d e n , w a a r d e h u u r d e r s v a a k i n mensonwaardige t o e s t a n den o p e e n g e p a k t l e v e n .

Tu s s e n d e h u i s n u m m e r s 1 8 e n 2 0 v a n d e S t i j f s e l s t r a a t w o r d t o p 18 m e i 1 8 8 7 e e n k o r t e d o o d l o p e n d e s t r a a t g e o p e n d : d e M o r g e n s t e e g .

De b e n a m i n g M o r g e n s t e e g k o m t v a n d e o o s t e l i j k e r i c h t i n g v a n d e s t e e g , d u s m e t m o r g e n z o n ; d e naam z a l i n 1 9 4 6 g e w i j z i g d w o r d e n in Morgenstraat.

Koninklijke Besluiten voorzien de verbreding van enkele straten: Korte Z a v e l s t r a a t , St.-Jacobsmarkt, Hoogstraat, S t o o f s t r a a t .

Ook i n d e h o o g t e g r o e i t A n t w e r p e n : h u i z e n m e t d r i e e n v i e r v e r d i e p i n g e n z i j n g e e n u i t z o n d e r i n g e n m e e r. O p d e S t . P a u l u s p l a a t s 27 w o r d t i n 1 8 8 7 e e n h u i s m e t v i e r v e r d i e p i n g e n g e b o u w d . O p d e Oude K o o r n m a r k t 7 1 w o r d t i n d i t z e l f d e j a a r e e n h u i s u i t 1 6 3 2 verhoogd m e t e e n d e r d e v e r d i e p i n g .

Op h e t Z u i d , w a a r i n 1 8 7 6 v i e r e n z e s t i g s t r a t e n w e r d e n a a n g e l e g d na d e a f b r a a k v a n h e t Z u i d k a s t e e l , l i g g e n n o g h e e l w a t p e r c e l e n onbebouwd. I n 1 8 8 7 w o r d t o p d e W a a l s e k a a i 2 5 - 2 7 e e n g e b o u w i n neo-Vlaamse r e n a i s s a n c e s t i j l o p g e t r o k k e n v o o r d e N o o r d n a t i e .

Evenens o p h e t Z u i d i s d i t j a a r d e b o u w v a n h e t n i e u w e Museum voor Schone Kunsten, a a n g e v a t i n 1884, v o l t o o i d . Op 14 november 1887 b e s l i s t h e t C o l l e g e v a n B u r g e m e e s t e r e n S c h e p e n e n o v e r d e a a n l e g v a n e e n t u i n r o n d h e t Museum. M e t d e e i g e n l i j k e i n r i c h t i n g z u l l e n nog eens d r i e j a a r gemoeid z i j n , z o d a t d e i n h u l d i ging d o o r Leopold I I s l e c h t s i n 1890 z a l kunnen gebeuren.

In de Lange S t . - A n n a s t r a a t 7 i s h e t s t i j l v o l l e k l o o s t e r d e r Grauwzusters v o l t o o i d . A r c h i t e k t i s F. Baeckelmans, d e z e l f d e d i e

- 9 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 9

het r e v o l u t i o n a i r e ziekenhuis Stuivenberg ontwierp.

B i j d e bouw v a n k a t o l i e k e s c h o l e n e n k l o o s t e r s g e n i e t d e neogot i s c h e s t i j l d e v o o r k e u r. D a t zagen we ook v o r i g j a a r b i j d e bouw v a n d e s c h o o l o p d e A m e r i k a l e i 8 8 . V o o r p r i v a t e w o n i n g e n geniet v e e l a l d e neo-Vlaamse r e n a i s s a n c e - o f neo-Vlaamse b a r o k s t i j l d e v o o r k e u r. B i j o p e n b a r e gebouwen w o r d t neoromaans, neo-François I e n n e o f l o r e n t i j n s t o e g e p a s t . D i t l a a t s t e b . v. a a n het h u i s K l e i n e Tunnelplaats ( S t . - J a n s v l i e t ) n r . 1 6 .

I n 1887 w o r d t i n d e B l i n d e s t r a a t 9 - 11 b e g o n n e n m e t d e opbouw van h e t " B u r e e l v a n W e l d a d i g h e i d " i n n e o b a r o k s t i j l . B o u w m e e s t e r : V. D u r l e t .

Op d e V l a s m a r k t 2 6 - 2 8 - 3 0 w o r d t i n 1 8 8 7 d e S t e d e l i j k e K i n d e r t u i n n r. 7 o p g e r i c h t i n n e o - k l a s s i c i s t i s c h e s t i j l . I n d e g e v e l e e n b a s - r e l i e f met spelende kinderen. Op de binnenplaats van deze nieuwe k i n d e r t u i n s t a a t e e n o u d gebouw w a a r v a n men d e n k t d a t h e t de o v e r b l i j f s e l e n z i j n v a n d e " O u d e M u n t e " , e e r t i j d s r e f u g e h u i s van d e S t . - B a a f s a b d i j v a n G e n t .

Bij h e t optekenen van een bodemprofiel n a b i j h e t nog bestaande stuk burchtmuur u i t 1200-1225 i n de Z a k s t r a a t , o n t d e k t i n s p e k teur G.Wittevronghel van de a f d e l i n g Stadswerken sporen van een aarden o m w a l l i n g d i e r o n d h e t j a a r 9 8 0 m o e t a a n g e l e g d z i j n a l s bescherming r o n d d e t o e n m a l i g e woonkern. U i t a r c h e o l o g i s c h e v o n d sten b l i j k t d a t de h u i z e n t o e n v o l l e d i g i n h o u t waren, e n d a t hun d a k n o k l o o d r e c h t t . o . v . d e s t r a a t l a g .

I n h e t gebouw v a n d e N a t i o n a l e B a n k , i n g e h u l d i g d i n 1 8 7 9 , w o r d t pas i n 1 8 8 7 d e i m p o s a n t e t r a p m e t s m e e d i j z e r e n l e u n i n g a f g e w e r k t .

Het o n t w e r p i s v a n P a u l H a n k a r, e n a r c h i t e k t H e n d r i k B e y a e r t h e e f t e r z i j n goedkeuring aan g e h e c h t . I n d e vorm v a n h e t smeedwerk z i j n a n a l o g i e ë n m e t w e r k e n v a n B e y a e r t z o a l s d e a f s l u i t i n g rond d e K l e i n e Z a v e l t e B r u s s e l .

Op S i n k s e n d a g 3 0 m e i 1 8 8 7 w o r d t o p d e " S e e f h o e k " d e e e r s t e s t e e n van d e S t . - W i l l e b r o r d u s k e r k g e l e g d e n g e w i j d . D e b o u w v a n d e kerk en haar 82 meter hoge t o r e n z a l duren t o t 1891. De " S e e f hoek" i s e e n v o l k s w i j k o n t s t a a n r o n d 1 8 7 0 e n genoemd n a a r d e h e r berg " S e e f h o e k " , h o e k B e e l d e k e n s s t r a a t e n P e s t h o f s t r a a t . S e d e r t de r e c e n t e o p e n i n g v a n h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s h e e f t d e h e r b e r g "Seefhoek" h a a r k l a n d i z i e f l i n k z i e n v e r g r o t e n : d o k t e r s e n p e r s o neel v a n h e t n i e u w e z i e k e n h u i s komen e r h u n s e e f b i e r d r i n k e n .

De k a t o l i e k e s t a d s a r c h i v a r i s G é n a r d , d i e e r z i c h v o r i g j a a r o v e r bekloeg d a t h i j n i e t d o o r h e t l i b e r a l e s t a d s b e s t u u r werd g e r a a d pleegd b i j straatnaamgevingen, mag b l i j k b a a r t ó c h meespelen.

Onder z i j n i m p u l s w o r d e n m e e r d e r e s t r a t e n g e d o o p t o f h e r d o o p t : - tussen de Markgravelei en de Desguinlei k r i j g t een s t u k s t r a a t d e n a a m W a r a n d e s t r a a t ( n a a m d i e i n 1 9 11 - 1 9 1 2 ) z a l g e w i j z i g d worden i n K a r e l Oomsstraat) ; - t u s s e n de I t a l i ë l e i e n de De P r e t s t r a a t k r i j g t een s t r a a t d e

- 10 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 10

Steeg Kloosterstraat nr. 181, 9 huizen, 9 gezinnen, 41 kinderen.

Scho enmakerska pelletje.

Klooster der Grauwzusters, Lange St.-Annastraat 7.

Opbouw van de Brabofontein.

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 11

naam v a n d e 1 5 d e e n 1 6 d e e e u w s e b o u w m e e s t e r D e W a g h e m a k e r e ; - t u s s e n d e I t a l i ë l e i e n d e Va n d e W e r v e s t r a a t k r i j g t e e n s t r a a t de n a a m v a n A r n o u t G e u l i n c k x , 1 7 d e e e u w s e i n A n t w e r p e n g e b o r e n wijsgeer, h o o g l e r a a r i n Leiden; - de z u i d e l i j k e grens van de Jordaenskaai, langs het voormalige Burchtplein, wordt verlegd van de Zakstraat naar de Palingbrug; - d e Arme B e u c k e l a e r s t r a a t w o r d t o p 25 maart 1887 B e u c k e l a e r s t r a a t , omdat h e t woord "arme" h i n d e r l i j k was gebleken b i j d e verkoop van v e l e nieuwe h u i z e n a l d a a r. Maar minder dan een maand l a t e r , o p 1 9 a p r i l , v e r a n d e r t d e G e m e e n t e r a a d d e n a a m in F r a n c k e n s t r a a t . N i c o l a a s Francken was e e n c a . 1520 i n Herent a l s g e b o r e n k u n s t s c h i l d e r d i e z i c h i n Antwerpen was komen vestigen. H e t f a m i l i e g r a f van de Franckens b e v i n d t z i c h i n de St.-Andrieskerk.

I n 1887 w o r d t h e t g o d s h u i s " O n s e r Vrouwen C o n v e n t " , d o o r d e v r i j gevige koopman H e n d r i k Suderman, v o o r b e h o e f t i g e vrouwen g e s t i c h t .

In 1343 i n d e S c h r i j n w e r k e r s s t r a a t , opgeheven. D e h u i s j e s worden verbouwd. D e e r b i j h o r e n d e " K a p e l v a n O.- L . - Vr o u w G e b o o r t e " o p de S c h o e n m a r k t - b e t e r b e k e n d a l s h e t S c h o e n m a k e r s k a p e l l e k e komt o n d e r h e t b e h e e r v a n h e t k e r k b e s t u u r v a n d e k a t e d r a a l t e staan. Z e z a l s t e e d s e e n t o e v l u c h t b l i j v e n v o o r a l l e mensen d i e i n d e d r u k k e s t a d e e n moment v a n v e r p o z i n g e n b e z i n n i n g z o e k e n .

Te g e n d e g e v e l v a n h e t v o l k s c a f é o p d e h o e k v a n d e O u d e V a a r t p l a a t s e n d e G e z o n d s t r a a t ( l a t e r omgedoopt i n H e n r i Va n H e u r c k s t r a a t ) s t a a t e e n b e e l d j e "Onze L i e v e Vrouw v a n P e i s e n V r e e " , voorbeeldig onderhouden d o o r h e t burengenootschap van de R u i .

In 1887 w o r d t h e t h u i s d o o r een sigarenmaker gekocht (Sus den E z e l , z o a l s h i j l a t e r z a l genoemd w o r d e n ) . V r o e g e r was h i j e e n trouw b e z o e k e r v a n d e zondagse k a p e l w a a r men b i j h e t b e ë i n d i gen v a n h e t s e r m o e n e e n s t u i v e r k r e e g v o o r d e w e l w i l l e n d e a a n dacht, maar nu wordt h i j propagandist van de onlangs opgerichte socialistische p a r t i j . De eerste u i t i n g van z i j n nieuwe i d e o l o gie i s h e t u i t h a n g e n v a n e e n r o d e v l a g n a a s t h e t O . - L . -Vrouwebeeldje. Omdat d e buren d a a r n i e t o p reageren, g a a t h i j e e n stapje verder en v e r f t het beeldje knalrood. De buren overschilderen opnieuw h e t b e e l d j e , waarna Sus h e t b e e l d j e , i n k l u s i e f b a l d a k i j n e n l a n t a a r n , n a a r beneden h a a l t . V i j f p o l i t i e a g e n t e n b e schermen hem t e g e n d e v o l k s w o e d e b i j d e z e b e e l d s t o r m e r i j . V a n de b a l d a k i j n m a a k t d e h e r b e r g i e r e e n u r i n o i r ; h e t b e e l d s p e e l t hij d o o r aan een buur. Daar wordt h e t gerekupereerd door de pastoor van S i n t -Augustinus, d i e h e t l a a t plaatsen i n een vensternis van h e t I n s t i t u u t M a r i e - J e a n n e , O u d e V a a r t p l a a t s 5 2 . D a a r z a l het honderd j a a r l a t e r ndg steeds p r i j k e n .

Op d e O u d e V a a r t p l a a t s w o r d t n i e t d e é n i g e V o g e l e n m a r k t v a n A n t werpen g e h o u d e n : v a n a f 1 a u g u s t u s 1 8 8 7 w o r d t o o k o p h e t S c h o o l plein van Stuyvenberg een vogelenmarkt i n g e r i c h t . En ook vanaf d i t j a a r w o r d t op de Dageraadplaats m a r k t gehouden.

- 12 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 12

En n u w e t ó c h b i j d e m a r k t e n z i j n b e l a n d : o p d e G r o t e M a r k t w o r d t op 2 1 a u g u s t u s 1 8 8 7 d e B r a b o f o n t e i n i n g e h u l d i g d . D e g r o t e k u n s t beschermer A u g u s t Nottebohm h e e f t d e b r o n z e n b e e l d e n g r o e p b e k o s tigd, nadat h i j o o k h e t standbeeld van Jakob Jordaens, d a t sinds v o r i g j a a r i n d e Va n B r e e s t r a a t s t a a t , h a d g e s c h o n k e n .

Brabo k o m t i n d e p l a a t s v a n d e Vr i j h e i d s b o o m , g e p l a n t i n 1 8 3 2 , en v a n w i e n s h o u t h e t n i e u w e b u r e a u v a n d e b u r g e m e e s t e r i s v e r vaardigd.

Het B r a b o b e e l d b e s t a a t u i t e e n r u w r o t s v o r m i g v o e t s t u k . O p h e t voetstuk, tussen zeemonsters, l i g t de neergevelde reus met afgehouwen h a n d . D r i e i n e l k a a r g e s t r e n g e l d e z e e m e e r m i n n e n , g e f l a n keerd d o o r d o l f i j n e n , h o u d e n een s c h i p en d e b u r c h t i n de hoogte; daarboven s t a a t Brabo d i e d e hand v a n d e r e u s A n t i g o o n wegwerpt.

Er i s n o g a l w a t k r i t i e k o p h e t b e e l d . N i e t a l l e e n nemen v e l e n e r aanstoot aan d a t Brabo e r poedelnaakt s t a a t , maar e r i s ook het f e i t d a t h i j o p h e t v e r k e e r d e b e e n s t a a t om d e reuzenhand m e t enige k r a c h t t e kunnen wegwerpen.

Op h e t v o e t s t u k s t a a t e e n t e k s t : " V a n A u g u s t N o t t e b o h m s e r f g i f t o p g e r i c h t 1 8 8 7 " . M a a r d e beeldhouwer J e f Lambeaux h e e f t z e l f n o g een F r a n s e t e k s t i n h e t b e e l d v e r b o r g e n , d i e i n v e r t a l i n g l u i d t : " A l s e e r b e t u i g i n g a a n s c h e p e n Va n d e n N e s t v a n d e s t a d A n t w e r p e n , die ervoor zorgde d a t m i j n werk door m i j n geboortestad werd aanvaard, e n aan de H. Gaspard, n o t a r i s t e A a r l e n , d i e m i j i n moeil i j k e o m s t a n d i g h e d e n t e r h u l p kwam. A u g u s t u s 1 8 8 7 - J e f L a m b e a u x " .

Die t e k s t z a l e e r s t 9 3 j a a r l a t e r , i n 1980 o n t d e k t worden t i j d e n s restauratiewerken !

Brabo i s n i e t i n A n t w e r p e n v e r v a a r d i g d , m a a r i n h e t a t e l i e r v a n Lambeaux i n d e H o l l e s t r a a t t e B r u s s e l . To e n h e t b e e l d v o l t o o i d was e n n a a r d e g i e t e r i j k o n g e b r a c h t w o r d e n , b l e e k d e k u n s t e n a a r zich t e hebben vergaloppeerd: d e u i t g a n g van h e t a t e l i e r was t e k l e i n , z o d a t de kamer grotendeels moest uitgebroken worden. Lambeaux v e r g a l o p p e e r t z i c h w e l v a k e r : a l s g e v i e r d e k u n s t e n a a r v e r kopen z i j n b e e l d e n g o e d , z o d a t h i j e e n w e e l d e r i g b e s t a a n z o u kunnen l e i d e n , m a a r h i j v e r k w i s t h e t g e l d i n k r o e g e n e n m e t e e n a a n t a l l i e f j e s . J e f Lambeaux i s k l e i n e n t e n g e r, m a a r h e e f t e e n voorkeur v o o r g r o t e , welgevormde vrouwen: e n k e l e van z i j n p o t i g e l i e f j e s z u l l e n model s t a a n v o o r d e bronzen f i g u r e n o p h e t Hansahuis, S u i k e r r u i 1 - 11 .

De i n h u l d i g i n g v a n B r a b o g e b e u r t z o n d e r d e a a n w e z i g h e i d v a n k o ning Leopold I I , d i e v ó ó r z e s weken w é l aanwezig was i n Brugge toen d a a r o p de G r o t e M a r k t h e t standbeeld van Jan B r e y d e l e n Pieter D e Coninck werd ingehuldigd. B i j d i e gelegenheid heeft de v o r s t v o o r h e t e e r s t i n h e t o p e n b a a r N e d e r l a n d s g e s p r o k e n .

Peter B e n o i t d i r i g e e r d e b i j d i e gelegenheid op de Grote Markt in Brugge "Het L i e d d e r Vlamingen".

I n s e p t e m b e r, d e 2 7 s t e , b r e n g t L e o p o l d I I e e n bezoek a a n A n t w e r pen; h i j s c h i j n t o n z e t a a l a l w e e r v e r l e e r d t e z i j n . A l s s t r a f k r i j g t h i j géén standbeeld i n t e huldigen. *

*

*

*

*

*

- 13 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 13

.- r - - a - s e a « P ' 1 ' 11 ' f l ' 1 t

-re

,Ef„�.. r r�fr cc,tl l[ �

�

. � i � á ^ � w � •e !�

ii 11,11.u... it

i L k �k1 ' �ÏI 11411fÎÎ iC T� � f '

Grote Markt, Vrijheidsboom.

O.L.V. van Peis en Vree, Oude Vaartplaats 52.

Nationale Bank, trapzaal.

- 14 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 14

Het o p e n b a a r v e r v o e r w o r d t n o g s t e e d s v e r z o r g d d o o r v i g i l a n t e n en p a a r d e t r a m s .

De S . A . d e s Tr a m w a y s A n v e r s o i s b r e i d t i n 1 8 8 7 h a a r p a a r d e t r a m n e t een b o o g s c h e u t j e u i t : d e l i j n B e r c h e m - A n t w e r p e n , d i e r e e d s t o t op d e S t . P a u l u s p l a a t s k o m t , w o r d t e e n e i n d j e d o o r g e t r o k k e n n a a r de Va n M e e t e r e n k a a i .

De s p o o r w e g e n b e s l a a n a l e e n h a l v e e e u w. E r w o r d t e e n n i e u w e p l a a t s v o o r d e bouw v a n e e n c e n t r a a l s t a t i o n g e z o c h t , i e t s b u i ten h e t c e n t r u m , n a m e l i j k aan h e t u i t e i n d e v a n d e De K e y s e r l e i .

Hoofdbekommernis i s , d e z e s b e s t a a n d e o v e r w e g e n i n d e s t a d a f t e s c h a f f e n . Daarom z a l d e t r e i n o p e e n verhoogde berm r i j d e n .

Dat l o k t h e v i g e p r o t e s t e n u i t , o m d a t d e s t a d d a n d o o r e e n " m u u r " i n twee z a l v e r d e e l d worden. Maar h e t C o l l e g e van Burgemeester en S c h e p e n e n k e u r t h e t v o o r s t e l g o e d .

Het s t a d s b e e l d i s d e j o n g s t e j a r e n f l i n k v e r a n d e r d d o o r h e t plaatsen v a n l i e f s t zesduizend g a s l a n t a a r n s . I n 1887 v e r s c h i j n e n de e e r s t e g a s t o e s t e l l e n v o o r k e u k e n g e b r u i k e n v e r w a r m i n g . D e vooruitgang i s n i e t t e s t u i t e n . H e t gas komt u i t de nieuwe f a briek op Zurenborg.

Op d i n s d a g 5 j u l i 1 8 8 7 h e e f t i n e e n a p o t e k e r s - e n d r o g i s t e r i j zaak, B r e d e s t r a a t 1 8 - 2 0 , e e n h e v i g e o n t p l o f f i n g p l a a t s . N i e t v a n gas, z o a l s men z o u d e n k e n , m a a r v a n s c h e i k u n d i g e p r o d u k t e n d i e in de k e l d e r van de d r o g i s t e r i j z i j n opgeslagen. Beide huizen, e v e n a l s h e t p a n d nummer 1 6 , w a a r i n e e n g o u d s m e d e r i j i s g e v e s t i g d , storten i n . O n m i d d e l l i j k na de o n t p l o f f i n g o n t s t a a t brand. De brandweer e n d e g e n i e t r o e p e n z i j n o n m i d d e l l i j k t e r p l a a t s e , m a a r het d u u r t t o c h d r i e dagen v o o r a l e e r a l l e s l a c h t o f f e r s v a n onder het p u i n kunnen gehaald worden. E r z i j n zes doden t e b e t r e u r e n , en é é n g e w o n d e . B i j d e b e g r a f e n i s v a n d e s l a c h t o f f e r s i s e e n grote menigte aanwezig. D e ramp w o r d t t o t i n h e t b u i t e n l a n d b e sproken.

De b r a n d w e e r v a n A n t w e r p e n k o m t o o k o p e e n a n d e r e m a n i e r i n h e t nieuws: e r i s e e n 2 4 m e t e r hoge l a d d e r aangekocht, e n een h o u t e n l o o d s w o r d t gebouwd o p d e k o e r v a n d e K a z e r n e K i p d o r p v o o r h e t opbergen v a n d e z e h o g e l a d d e r .

* * * * * * De s t a d g r o e i t u i t h a a r k e u r s l i j f ! D a t k e u r s l i j f i s g e d e e l t e l i j k de " v e s t i n g B r i a l m o n t " , genoemd n a a r d e i n 1821 g e b o r e n g e n i e o f f i c i e r H e n r i - A l e x i s Brialmont, d i e f o r t e n , bunkers en bolwerken bouwt i n B e l g i ë e n i n h e t b u i t e n l a n d .

De b o u w v a n d e B r i a l m o n t v e s t i n g i n 1 8 6 0 ( w a a r v a n d e g r a c h t e n e e n eeuw l a t e r a l s b e d d i n g v o o r d e a u t o s n e l w e g z u l l e n d i e n e n ) h e e f t een a n t a l b e s t a a n d e s t r a t e n i n t w e e g e s n e d e n . Z o d e L a n g e E l z e n straat, d i e naar W i l r i j k l i e p en nu deels binnen en deels buiten de v e s t i n g A n t w e r p e n l i g t . H e t d e e l " e x t r a m u r o s " w o r d t , b i j R a a d s b e s l u i t v a n 21 j u n i 1 8 8 7 , o m g e d o o p t i n K r u i s h o f s t r a a t .

- 15 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 15

Aan de voet van het "Museum van Oudheden" (Steen), 1887

ďż˝^

ďż˝

Het ontmantelde Steen in 1887

Brialmontvesting, Boomse Poort (Kielse Vest).

- 16 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 16

Het dat slu gen

buiten de n i e t meer i t v a n 21 j militaire

v e s t i n g g e v a l l e n d e e l v a n d e Lage Hobokenseweg, door h e t verkeer benut wordt, k r i j g t b i j Raadsbeu n i 1 8 8 7 d e naam B a k k e r i j s t r a a t , n a a r d e n a b i j g e l e bakkerij.

De n i e u w e w i j k Z u r e n b o r g v a n d e " S o c i é t é d e C o n s t r u c t i o n s d u Q u a r t i e r de l ' E s t " b l i j f t g r o e i e n . I n 1887 w o r d t h e t " h u i s v a n p l a i s a n t i e " " Z u r e n b o r g h o f " afgebroken. H e t b u i t e n v e r b l i j f , gebouwd in 1540 d o o r de Antwerpse binnenburgemeester M i c h i e l van d e r Heyden, s t a a t i n d e w e g b i j d e u i t b o u w v a n d e n i e u w e w i j k . H e t K o n i n k l i j k B e s l u i t van 10 maart 1887 v o o r z i e t immers o p d i e p l a a t s de a a n l e g v a n d e C o g e l s - O s y l e i .

Deurne i s n o g e e n p l a t t e l a n d s g e m e e n t e . S i n d s v o r i g j a a r t r e k k e n veel Antwerpenaars met hun k r o o s t zondags n a a r "De Kaasboerin", een e s t a m i n e t g e v e s t i g d i n d e M o r t e l h o e k h o e v e o p d e S c h o t e n s t e e n weg. N a a s t d e h e r b e r g , w a a r m e n b o t e r h a m m e n m e t p l a t t e k a a s , m e t suiker, r a d i j s j e s o f " s c h a l u l l e k e n s " k a n e t e n , w o r d t een s p e e l tuin aangelegd. De herberg wordt uitgebaat door Jozef en Cater i n a Ve r c a m m e n . S i n d s 1 8 7 0 l e u r t C a t e r i n a m e t e m m e r s p l a t t e k a a s langs d e s t r a t e n ; h e t i s o p aanraden van burgemeester baron Cogels v a n Deurne d a t z e de hoeve i n een herberg h e e f t veranderd.

Te r u g n a a r d e m i l i t a i r e v e s t i n g B r i a l m o n t . H e t n o o r d e l i j k s t g e legen bolwerk i s h e t Noordkasteel. H e t werd i n 1867 i n g e b r u i k genomen. S i n d s 1 8 8 5 s t a a n e r e e n g e s c h u t s t o r e n , v i e r s c h i e t k u i l e n e n e e n t w i n t i g t a l kanonnen. S e d e r t 1861 i s h e t i n d e v l a k b i j g e l e g e n gemeente Oosterweel verboden nog s t e n e n h u i z e n t e b o u wen o p m i n d e r dan 5 8 5 m e t e r a f s t a n d v a n h e t N o o r d k a s t e e l .

Op 2 j u l i 1 8 8 7 v e r s c h i j n t e e n W e t , d i e v o o r z i e t i n d e i n l i j v i n g van z o w a t 1 7 0 h a O o s t e r w e e l s g r o n d g e b i e d b i j A n t w e r p e n , i n g e v o l ge d e h a v e n u i t b r e i d i n g . D e K a s t e e l s t r a a t w o r d t o m g e d o o p t i n Noordkasteelstraat, v e r m i t s e r i n Antwerpen reeds een Kasteelstraat bestaat.

De w o o n k e r n v a n O o s t e r w e e l b l i j f t n o g a u t o n o o m , m a a r i n 1 9 2 9 zullen de bewoners t ó c h d e f i n i t i e f Antwerpenaars worden.

DE HAVEN Steeds g r o t e r e schepen, m e t s t e e d s g r o t e r e d i e p g a n g , z i j n s i n d s 1863 ( t o e n B e l g i ë d e S c h e l d e t o l v a n N e d e r l a n d a f k o c h t ) d e s t r o o m komen o p v a r e n . D e s n e l g r o e i e n d e i n d u s t r i a l i s a t i e , d e u i t b o u w van e e n d i c h t s p 0 0 0 r w e g n e t v a n a f 1 8 3 5 m e t d e " I J z e r e n R i j n " , die s i n d s 1843 Antwerpen met Keulen (dus de Schelde met de R i j n ) verbindt, hebben op 40 j a a r t i j d de i n Antwerpen behandelde stroom goederen b i j n a v e r t i e n v o u d i g d . H e t a a n t a l schepen b l i j f t zowat h e t z e l f d e , m a a r d e t o n n e m a a t neemt g e s t a d i g t o e .

Konkurrerende Noordzeehavens hebben r e e d s l a n g v e r b e t e r i n g s - e n uitbreidingswerken u i t g e v o e r d ; Antwerpen i s d a a r s l e c h t s i n 1860 e r n s t i g mee begonnen, e n i s n u b e z i g e e n f l i n k e v o o r s p r o n g o p

- 17 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 17

t e bouwen. D e bouw v a n K a t t e n d i j k d o k ( 1 8 6 0 ) , H o u t d o k ( 1 8 6 4 ) , Ve r b i n d i n g s d o k ( 1 8 6 9 ) , K e m p i s c h D o k ( 1 8 7 3 ) A s i a d o k ( 1 8 7 3 ) , Z u i d schippersdokken ( 1 8 8 1 ) , e n de r e c h t t r e k k i n g van d e S c h e l d e k a a i en ( 1 8 7 7 - 1 8 8 6 ) h e b b e n A n t w e r p e n d e d e r d e p l a a t s t u s s e n d e E u r o pese h a v e n s l a t e n v e r o v e r e n .

De i n d u s t r i ë l e e x p a n s i e i s o p g a n g g e k o m e n . I n H o b o k e n w o r d t i n 1887 d e o n t z i l v e r i n g s f a b r i e k , d e l a t e r e M é t a l l u r g i e H o b o ken - O v e r p e l t , o p g e s t a r t .

Naar h e t n o o r d e n b r e i d t d e h a v e n o n t s t u i t b a a r u i t . O p 1 9 m e i 1 8 8 7 worden t w e e n i e u w e d o k k e n i n g e h u l d i g d : A f r i k a d o k e n A m e r i k a d o k .

Hierdoor w o r d t d e o p p e r v a l k t e van de dokken van 44 o p 66 h a g e b r a c h t . L a t e r ( i n 1891) z a l h e t A f r i k a d o k worden omgedoopt i n L e f è b v r e d o k , n a a r d e A n t w e r p s e schepen v a n Openbare Werken, J o z e f Lefèbvre, d i e s i n d s 1872 z o w a t d e r e c h t e r a r m i s v a n burgemeest e r L e o p o l d . De W a e l .

Mede d o o r d e z e h a v e n u i t b r e i d i n g w o r d t B e l g i ë v a n a f 1 8 8 7 a l s é é n van d e g r o o t s t e h a n d e l s m o g e n d h e d e n i n d e w e r e l d e r k e n d .

Om d e b o u w v a n d e n i e u w e d o k k e n m o g e l i j k t e m a k e n , w e r d e e n . d e e l van d e B r i a l m o n t - v e s t i n g o n t m a n t e l d e n e e n e e r s t e s c h i e t k u i l opgeofferd.

B i j h e t graven van h e t A f r i k a d o k werden v i j f h o u t e n prauwen g e vonden, v a n 9 t o t 2 0 m e t e r l a n g , d i e b l i j k e n t e d a t e r e n u i t d e 13de e e u w.

De n i e u w e d o k k e n s t a a n i n v e r b i n d i n g m e t h e t K a t t e n d i j k d o k d o o r de z o g e h e t e n S u e z d o o r s t e e k . I n 1 8 8 7 w o r d t o o k d e A m e r i k a b r u g gelegd.

B i j d e bouw v a n d e n i e u w e d o k k e n i s v o o r h e t e e r s t a f g e s t a p t van h e t s t r e n g e p a t r o o n v a n h a a k s t e n o p z i c h t e v a n e l k a a r s t a a n de d o k k e n .

De i n h u l d i g i n g h e e f t p l a a t s o n d e r g r o f g e s c h u t e n m e t b i j z o n d e r e f e e s t e l i j k h e d e n , i n aanwezigheid van de overheden en een t a l r i j k e menigte. H e t e e r s t e s c h i p d a t h e t Amerikadok b i n n e n v a a r t i s d e "Emeraude"; a a n b o o r d b e v i n d e n z i c h b u r g e m e e s t e r e n s c h e p e n e n van A n t w e r p e n . D e b o o t l e g t a a n , e r w o r d e n r e d e v o e r i n g e n u i t g e sproken, e n h e t Gulden Boek w o r d t g e t e k e n d . D e nieuwe d o k k e n k r i j g e n s p o n t a a n d e verzamelnaam " S i b e r i ë " (naam d i e z a l b l i j v e n v o o r t l e v e n i n d e S i b e r i ë b r u g ) wegens d e g r o t e v e r w i j d e r i n g v a n de s t a d .

Voor d o k w e r k e r s , d i e z o d i c h t m o g e l i j k b i j d e n i e u w e h a v e n w i l l e n wonen, w o r d e n h o u t e n h u i z e n i n O o s t e r w e e l v o o r z i e n ; d e b o u w v a n deze h u i z e n z a l d u r e n v a n 1 8 8 7 t o t 1 9 1 0 .

B i j h e t bouwen v a n d e S c h e l d e k a a i e n z i j n e e n z e s h o n d e r d t a l h u i z e n i n oud-Antwerpen a f g e b r o k e n . Men h e e f t v a n deze " s a n e r i n g " g e b r u i k w i l l e n maken om d e o n t u c h t i n d e s t a d u i t t e r o e i e n . G e v o l g i s , d a t de b i d o n v i l l e s o p d e v a n o u d s b e r u c h t e " R i e t d i j k " ( d e S c h e l d e d i j k tussen Oosterweel e n d e Kruisschans) opnieuw b e v o l k t geraken met p r o s t i t u é e s , w i e r k l a n d i z i e n i e t a l l e e n u i t vreemde z e e l u i b e s t a a t .

Een u i t w a s w a a r a a n e e n a b r u p t e i n d e z a l komen b i j d e o n t p l o f f i n g van d e b u s k r u i t f a b r i e k C o r v i l a i n i n 1 8 8 9 . (vervolgt)

R

a

y

m

o

n

d

Alardot

- 18 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 18

De lijkwade van Turijn deel 9

SPORENVANDELIJKWADE IN W.-EUROPA Na d e a f s c h a f f i n g v a n d e " O r d e d e r Te m p e l i e r s " , a a n g e k o n d i g d t i j dens h e t C o n c i l i e v a n Wenen ( 1 3 1 1 ) , v a a r d i g d e p a u s C l e m e n s V , e e n bul " Vo x Clementis" u i t , w a a r i n de s c h i k k i n g e n v o o r d e o v e r d r a c h t der b e z i t t i n g e n v a n d e Orde werden u i t g e v a a r d i g d .

De i n t e r p r e t a t i e v a n d e b r i e f l i e t a l l e m o g e l i j k h e d e n o p e n b e t r e f fende d e s c h u l d v r a a g , m a a r w e l h a d d e p a u s d u i d e l i j k g e s t e l d , d a t ALLE g o e d e r e n d e r Te m p e l i e r s v o o r d e v e r d e d i g i n g v a n h e t g e l o o f moesten aangewend w o r d e n .

De u i t v o e r i n g v a n d e b u l b r a c h t h e e l w a t p r o b l e m e n , w a n t d e Te m p e l i e r s hadden "commanderies" g e v e s t i g d i n h e e l West-Europa.

D i t r e c h t was h e n v e r l e e n d d o o r paus I n n o c e n t i u s I I , i n z i j n h e r d e r l i j k e b r i e v e n "Omne D a t u m O p t i u m " ( 1 1 3 9 ) e n " L i l i t i a D e i " ( 11 4 5 ) . D a a r i n k r e g e n d e Te m p e l i e r s h e t r e c h t e i g e n k e r k e n t e bouwen " p o u r q u e v o u s e t v o s f a m i l i e r s y p u i s s i e z e n t e n d r e l ' o f f i c e e t y ê t r e e n t e r r é s " . ( o p d a t g i j e n uw f a m i l i e e r d e diensten k u n t bijwonen en e r begraven worden).

De d a g v a n v a n d a a g b e s t a a n e r n o g t i e n t a l l e n d e r g e l i j k e " c o m m a n d e r i e s " e n Te m p e l i e r s - k e r k e n . M e n v i n d t z e v e r s p r e i d o v e r h e t Iberisch s c h i e r e i l a n d , F r a n k r i j k en Engeland.

De Te m p e l i e r s bouwden m e e s t a l i n e e n s o b e r e s t i j l , w a a r m e e d e C i s t e r c i ë n s e r s h u n a b d i j e n bouwden: e e n s t e v i g v i e r k a n t i g k o m p l e x , de k e r k a a n d e z u i d k a n t , d e r e f t e r e r v l a k t e g e n o v e r . A l l e e n b i j het e i n d e d e r X I I d e eeuw werd d e " r o t o n d e - s t i j l " t o e g e p a s t , i n n a v o l g i n g v a n d e c i r k e l v o r m i g e " Te m p l u m - D o m i n i " , d e Omar-moskee van J e r u s a l e m , g e b o u w d d o o r k a l i e f A b d - e l - M a l i k .

Het s c h o o n s t e v o o r b e e l d v a n d e " s p e c i f i e k e Te m p e l i e r s - k e r k e n " v i n d e n w e n o g i n To m a r ( P o r t u g a l ) . D i t h e i l i g d o m , g e b o u w d i n 1159 d o o r D . G u a l d i n i P a e s , g r o o t m e e s t e r d e r Te m p e l i e r s i n d e p r o v i n c i e P o r t u g a l , w e r d vernoemd i n d e b u l " J u s t i s P e n t i P e t e n -

- 19 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 19

tium D e s i d e r i s " ( 11 6 9 ) , n a a s t andere k e r k e n a l s Soure, A l m o u v e l en E g a .

De k l e i n e a c h t h o e k i g e k e r k v a n To m a r, g e b o u w d omheen e e n m a s s a le c e n t r a l e s t e u n p i l a a r, t e l t een dubbel v e r d i e p en a c h t g r o t e gewelven. L a t e r w e r d e r e e n p r a c h t i g e wandelgang a a n t o e g e v o e g d .

De m u r e n z i j n v o o r z i e n v a n f r e s k o ' s . O p d e c e n t r a l e s t e u n p i l a a r komen t a f e r e l e n v o o r d i e h e t l i j d e n v a n J e z u s - K r i s t u s v e r h e e r l i j k e n . A l l e " v o o r w e r p e n g e b r u i k t b i j d e l i j d e n s w e g v a n Onze Lieve Heer" z i j n erop afgebeeld. Z o t o o n t een engel d u i d e l i j k de " V e r a I c o n e " .

B i j d e a f s c h a f f i n g v a n d e o r d e d e r Te m p e l i e r s , h i e l d d e k o n i n g van P o r t u g a l z i j n h a n d b o v e n h e t h o o f d d e r P o r t u g e s e Te m p e l i e r s .

Ze w e r d e n gewoon o v e r g e h e v e l d , m e t a l h u n b e z i t t i n g e n e n v o o r rechten, i n de " m i l i t a n t e orde van Jezus-Kristus".

Ook i n S p a n j e v i n d t men n o g meerdere k o m m a n d e r i e s . D e b e k e n d s t e z i j n V i l l a l c a z a r d e S i r g a , E u n a t e e n To r r e s d e l R i o . M e e r d e r e van d e z e k o m m a n d e r i j e n l a g e n l a n g s " E l C a m i n o R e a l e d e S t .

Jacques d e C o m p o s t e l l a " t e r b e s c h e r m i n g v a n d e v e l e p e l g r i m s , d i e d o o r h e e n West-Europa o p b e d e v a a r t t r o k k e n n a a r S a n t i a g o d e Compostella.

De b e r o e m d s t e a l l e r Te m p e l s l a g i n P a r i j s . H e l a a s , d e F r a n s e r e p u b l i k i j n e n braken deze k e r k - v e s t i n g t o t de l a a t s t e s t e e n a f (1796).

Het s o b e r e gebouw b e s t o n d u i t e e n v e s t i n g t o r e n , w a a r i n e e n a c h t hoekige k e r k , m e t een eenvoudig k e r k s c h i p , k o o r e n a p s i s . I n t e g e n s t e l l i n g m e t w a t a l g e m e e n aangenomen w o r d t , s t o n d e n d e k e r k e n d e r F r a n s e Te m p e l i e r s o p e n v o o r d e o p e n b a r e e r e d i e n s t . V e r k l a a r de d e l a a t s t e g r o o t m e e s t e r d e r Te m p e l i e r s , J a c q u e s d e M o l a y, n i e t : "Geen enkele k e r k wordt b e t e r gediend, dan de kerken d e r Te m p e l i e r s " .

V e r w o n d e r l i j k v o o r e e n O r d e d i e omgeven w a s , e n n o g a l t i j s i s , met e e n w a a s v a n d u i s t e r e g e h e i m z i n n i g h e i d .

Het i s i n d e z e " Te m p l e " d a t d e F r a n s e k o n i n g F i l i p s d e S c h o n e maandenlang e e n t o e v l u c h t z o c h t t e g e n z i j n o p s t a n d i g e o n d e r d a n e n .

H i e r g a f h i j i n 1 3 0 3 a a n Hugues d e P a i r a u d e n d e g a n s e O r d e e e n vorstelijk vrijgeleide w a t n i e t kon beletten d a t velen l a t e r op de brandstapel zouden s t e r v e n !

Niemand z a l o o i t w e t e n h o e v e r d e F r a n s e k o n i n g i s g e g a a n m e t de i n i t a t i e om l i d t e w o r d e n v a n d e O r d e . W e l w e e t m e n , d a t h i j het grootmeesterschap ambieerde. O f h i j o o i t p e r s o o n l i j k g e t u i g e i s g e w e e s t v a n a l d e d u i s t e r e p r a k t i j k e n , d i e d e Te m p e l i e r s l a t e r onder f o l t e r i n g e n bekenden, z a l v o o r a l t i j d een r a a d s e l b l i j ven. O o k a l v e r m e l d t d e " A b o l i t i o n d e s Te m p l i e r s " d u i d e l i j k "turpitudes, s a c r i l è g e s e t abominations" (schandelijkheden, heiligschennis en afschuwelijkheden).

Op d i t d o k u m e n t w o r d t G e o f f r o y d e C h a r n a y N I E T v e r m e l d .

- 20 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 20

Maakten d e Te m p e l i e r s z i c h w e r k e l i j k s c h u l d i g a a n d e v e r e r i n g van e e n " Y d o l e B a r b u " ? Was h u n " k u s o p d e m o n d " e e n t e k e n v a n v r i e n d s c h a p o f v a n homo- s e k s u a l i t e i t ? O f , z o a l s r i d d e r s t i j d e n s hun " m e t z a c h t h e i d g e v o e r d e o n d e r v r a g i n g " b e k e n d e n , h o e men h e n , h a l f o n t k l e e d , meerdere malen onnoemlijke dubbelzinnigheden deed ondergaan t i j d e n s d e i n w i j d i n g e n d e v e r e r i n g v a n d e " Y d o l e B a r b u " een a f b e e l d i n g m e t g o u d , z i l v e r e n k o p e r , v a n e e n h o o f d m e t e e n lange w i t t e b a a r d . T o t o p heden i s niemand z e k e r o f d i t h o o f d de " M a n d y l i o n " v o o r s t e l d e o f h e t b e e l d j e v a n H u g o d e P a y e n s , s t i c h t e r v a n d e O r d e d e r Te m p e l i e r s .

* * * * * * * Het w a s n i e t a l l e e n n a a r d e s c h a t t e n d e r Te m p e l i e r s , d a t d e s o l d a t e n v a n F i l i p s d e S c h o n e z o c h t e n b i j h u n o v e r v a l o p d e Te m p l e van P a r i j s . W a a r s c h i j n l i j k z a t , n a a s t g o u d e n z i l v e r , o o k h e t "Ydole Barbu" v e r b o r g e n o n d e r h e t h o o i v a n d e karrewagen, d i e v l a k vóór d e a a n v a l d e r " s e n e c h a l s d u Roy" P a r i j s k o n o n t v l u c h t e n . I n f e i t e h e e f t d e s p e u r t o c h t n a a r d e s c h a t d e r Te m p e l i e r s n o o i t o p gehouden. N u n o g z o e k e n s c h a t t e n j a g e r s n a a r d e l e g e n d a r i s c h e g o u d s c h a t d e r Te m p e l i e r s .

De " c o m m a n d e r i e " v a n Laumuse ( B r e s s e ) h a n g t n o g s t e e d s omgeven met h e t m y s t e r i e v a n d e s p o o r l o o s v e r d w e n e n b r o e d e r J e a n , d i e z i c h op d e " f a t a l e v r i j d a g " 1 3 o k t o b e r 1 3 0 7 m e t e e n g r o t e s c h a t u i t de v o e t e n k o n m a k e n .

Ve l e g e l u k z o e k e r s h e b b e n r e e d s t i e n t a l l e n k e r e n g e p o o g d d e " g r a f f i t i " o p d e m u r e n v a n d e c e l l e n v a n d e " To u r C o u d r y " v a n h e t kasteel v a n Chinon t e o n t c i j f e r e n , om z o de p l a a t s v a n deze l e gendarische s c h a t t e v i n d e n .

I n 1968 b e l e e f d e e e n b o e r u i t P a l l e t ( L o i r e - A t l a n t i q u e ) d e v e r r a s sing van z i j n l e v e n . T i j d e n s de bewerking van een a k k e r o n t dekte h i j e e n n e t v a n onderaardse gangen, d i e een v e r b i n d i n g vormden t u s s e n h e t k a s t e e l e n d r i e v r o e g e r e a b d i j e n . D e h o o p v o l l e v e r w a c h t i n g e n , d a t men e i n d e l i j k h e t m y s t e r i e v a n d e s c h a t d e r Te m p e l i e r s z o u k u n n e n d o o r g r o n d e n , b l e k e n e c h t e r i j d e l .

Het mag g e e n v e r b a z i n g w e k k e n , d a t z e l f s N o s t r a d a m u s , i n z i j n beroemde " C e n t u r i e s " , h e t g e h e i m d e r Te m p e l i e r s v e r w e v e n h e e f t !

Maar o o k d a a r u i t g e r a a k t e n i e m a n d w i j z e r .

De Te m p e l i e r s b o u w d e n o v e r g a n s F r a n k r i j k h u n " Te m p l e s " . M e n v i n d t e r n o g p r a c h t i g e v o o r b e e l d e n van i n d o r p j e s a l s l a C o u v e r t o i r a d e (Aveyron), R e c h e r e n e n c e l l e n ( Va u c l u s e ) , L a n l e f f ( B r e t a g n e ) , M o n t b e l l e t ( S a ô n e - e t - L o i r e ) . I n d e s t r e e k v a n L i m o g e s i s omzeggens e l k e o u d e k e r k d o o r d e Te m p e l i e r s g e b o u w d . I n v e l e g e v a l l e n z i j n de k o m m a n d e r i j e n n u n o g i n g e b r u i k a l s h o e v e o f s c h u u r .

I n d e e e n v o u d i g e " Te m p l e " v a n h e t d o r p j e B a u n e - e n - B r e s s e l e g d e g r o o t m e e s t e r J a c q u e s d e M o l a y e e n s z i j n g e l o f t e a f a l s Te m p e l i e r .

De Te m p l e v a n C r e s s a c ( C h a r e n t e ) t o o n t n u n o g p r a c h t i g e , o n a f g e werkte f r e s k o ' s . H e t i s a l s o f d e naamloze k u n s t e n a a r o p de fameuze v r i j d a g m o r g e n z i j n w e r k o v e r h a a s t i n d e s t e e k g e l a t e n h e e f t ,

- 21 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 21

om t e v l u c h t e n v o o r d e s o l d a t e n v a n d e k o n i n g . V o n d h i j m i s s c h i e n een o n d e r k o m e n i n d e g e h e i m z i n n i g e " g r o t t e s d e J o n a s " , w a a r v e l e n de s c h u i l p l a a t s v a n d e s c h a t d e r T e m p e l i e r s e n v a n h e t " Y d o l e Barbu" s i t u e r e n ? *

*

*

*

*

*

Ook i n E n g e l a n d h a d d e n d e " T e m p e l i e r s " e e n w i j d v e r t a k t e o r g a n i satie opgericht.

De o u d s t e " T e m p l e " s t a a t n u n o g i n L o n d e n . D e z e v r o e g e r e k e r k werd i n 11 8 5 d o o r k o n i n g H e n d r i k v a n P l a n t a g a n e t g e b o u w d . H i e r werd v o l l e d i g gebouwd i n d e " r o t o n d e s t i j l " , i n n a v o l g i n g v a n d e H. G r a f k e r k i n J e r u s a l e m , z o a l s d e z e o p h e t z e g e l " S i g i l i u m M i l i t i u m Te m p l o C h r i s t i " v o o r k o m t . H e t c e n t r a l e g e d e e l t e b e s t a a t u i t een achthoekige p i l a a r, waarin een kleine kapel. A c h t gewelven v e r d e l e n d e k l e i n e r u i m t e . Z e s a r c a d e n v e r t o n e n r e e d s e e n vroeg- g o t i s c h e i n v l o e d . L a t e r werden, n a a s t een g o t i s c h k o o r, nog v e r s c h i l l e n d e b i j g e b o u w e n t o e g e v o e g d . O n d a n k s a l d e z e a a n passingen v e r t o o n t h e t gebouw nog s t e e d s z i j n o o r s p r o n k e l i j k e rotondevorm, z o a l s moge b l i j k e n u i t b i j g a a n d e opname, v e l e malen v e r g r o o t u i t een l u c h t f o t o

De "Temple" van London.

Hier draagt een centrale kapel, waaromheen een wandelgang, zes spitsbogen, gedragen door gemetste zuilen met kapitelen, die reeds de vroeg-gotische invloed vertonen. Boven de bogen bevinden zich blinde welvingen. Wat achterop staat een basiliekvormig koor, dat vijf zijbeuken telt.

De d u i d e l i j k s t e b i n d i n g t u s s e n d e E n g e l s e T e m p e l i e r s e n d e l i j k wade v i n d t m e n i n h e t k l e i n e s t a d j e Te m p l e c o m b e ( S o m e r s e t ) .

Te m p l e c o m b e i s e e n s t a d j e m e t e e n l a n g e g e s c h i e d e n i s . G e l e g e n aan d e r a n d v a n d e B l a c k m o r e V a l e , v e r b i n d t d e h o o f d s t r a a t d e t w e e p a r o c h i e s A b b a s C o m b e e n Te m p l e c o m b e . E e n s t w e e v e r s c h i l lende p a r o c h i e s , d i e n u samengesmolten z i j n . H e t s t a d j e l i g t i n de s c h a d u w v a n d e h e u v e l w a a r o p e e n s k o n i n g A r t h u r ' s s l o t C a m e l o t lag.

- 22 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 22

De Kerk van Templecombe, gebouwd rond de Xde eeuw. Hier hangt het "Ydole Barbu".

G r o e p j e s l a n d h u i z e n , w o n i n g e n e n h o e v e n h e b b e n d e eeuwen o v e r l e e f d . Z o a l s d a t a l l e e n nog i n Engeland k a n . H i e r h e e f t d e v e r nieuwingsdrang b l i j k b a a r geen v a t o p de l e v e n s w i j z e van de mensen, o o k a l s t o o r t h e t d r u k k e v e r k e e r o p d e w e g d e l a n d e l i j k e rust.

Hier e n d a a r h e e f t een zware, b e s l a g e n d e u r u i t d e Tudor- t i j d standgehouden, o f s i e r t e e n o u d m i d d e n s t i j l -raam e e n v e r w e e r d e muur.

Een a l o u d e b l o k ( s t r a f t u i g ) ( é é n d e r a m p e r d e r t i e n d e r g e l i j k e tuigen d i e i n Somerset nog b e s t a a n ) , h e r i n n e r t ons aan de o u d e r wetse e n e e n v o u d i g e m a n i e r , w a a r o p e e r t i j d s w e t e n o r d e i n s t a n d gehouden w e r d e n . N i e t z o o u d , m a a r z e e r o p v a l l e n d , z i j n d e o n g e woon h o g e s t e n e n o m h e i n i n g e n r o n d o m d e w o n i n g e n , z o d a t g e e n vreemde b l i k k e n d e r u s t v a n d e b e w o n e r s k u n n e n s t o r e n .

De o u d e k e r k v a n Templecombe w e r d v o l g e n s d e l e g e n d e g e s t i c h t door e e n d o c h t e r v a n k o n i n g A r t h u r . Daarom i s z e o u d e r i n g e e s t en g e s c h i e d e n i s d a n v e l e a n d e r e gebouwen ! D e k e r k w a s i n d i e dagen a f h a n k e l i j k v a n d e a b d i j v a n S h a f t e s b u r y , t o e n é é n d e r meest v o o r n a m e k l o o s t e r s .

In d e k e r k s t a a t nog een meer dan duizend j a a r oude massieve normandische gebeeldhouwde d o o p v o n t . Gedurende a l d i e t i j d werden hier de kinderen i n h e t K r i s t e l i j k geloof gedoopt. Een pre-Reformatie k l o k , m e t L a t i j n s e t e k s t , k o n d i g t nog a l t i j d d e zondagdienst aan. De k l o k galmt l u i d over de brede velden, e n r o e p t de g e l o v i g e n o p om t e komen b i d d e n .

I n d e k e r k v a n Templecombe h a n g t e e n v r e e m d s c h i l d e r i j a a n d e muur. G e s c h i l d e r d o p r u w h o u t , k i j k t e e n e e n v o u d i g K r i s t u s h o o f d

- 23 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 23

star v o o r z i c h u i t . Niemand kan v e r k l a r e n hoe d i t onverzorgde s c h i l d e r i j , zonder enige kunstwaarde, d e t i j d overleefd h e e f t . *

*

*

*

*

*

H e t s t a d s g e d e e l t e d a t v r o e g e r C o m b e - Te m p l a r i o r u m h e e t t e ( n u Te m p l e c o m b e ) d a n k t z i j n n a a m a a n d e m i d d e l e e u w s e O r d e d e r Te m peliers. Deze " g e e s t e l i j k e soldeniers" verdedigden h e t K r i s t e l i j k g e l o o f i n h e t algemeen en de pelgrims n a a r h e t H e i l i g Land in h e t b i j z o n d e r. G e s t i c h t i n de X I I d e eeuw i n P a l e s t i n a , b e z a t de O r d e i n E u r o p a t a l r i j k e k o m m a n d e r i j e n ( c o m m a n d e r i e s ) . A a n v a n k e l i j k w a r e n d e Te m p e l i e r s a r m , m a a r h u n r e p u t a t i e v a n moed e n toewijding bracht hen s n e l t o t macht. U I t e i n d e l i j k waren ze a l leen nog aan de paus rekenschap v e r s c h u l d i g d ! Koningen hadden geen z e g g e n s c h a p o v e r h u n O r d e . D e Te m p e l i e r s v o r m d e n " e e n k e r k in de k e r k " e e n " s t a a t i n d e s t a a t " . D a t was d e oorzaak van h e e l wat k o n f l i k t e n .

R i d d e r s d i e t o t d e Te m p e l i e r s t o e t r a d e n kwamen u i t g a n s d e b e schaafde w e r e l d e n moesten a l hun b e z i t t i n g e n a f s t a a n . V รณ รณ r z e t o t de Orde t o e g e l a t e n werden moesten z e e e r s t een t i j d i n o p l e i d i n g g a a n . Te m p l e c o m b e w a s e e n d e z e r o p l e i d i n g s c e n t r a i n W e s t Engeland.

Er i s z o w e i n i g v e r a n d e r d h i e r , d a t men n i e t d e m i n s t e m o e i t e h e e f t om z i c h e v e n t e r u g t e wanen i n d e middeleeuwen, t o e n o p d e velden en weiden, waar nu v r e d i g koeien grazen, j o n g e a s p i r a n t Te m p e l i e r s z i c h i n d e w a p e n k u n d e b e k w a a m d e n .

Onder d e v r o l i j k w a p p e r e n d e " b e a u c a n t " ( v l a g d e r Te m p e l i e r s ) , gaven z e h u n p a a r d e n d e s p o r e n , h u n l a n g e w i t t e k l e d e r e n f l a p p e rend i n d e w i n d , w a a r b i j h u n b l o e d r o o d Te m p e l i e r s k r u i s a l l e a a n dacht t r o k . I n gedachten waren ze reeds s l a a g s met de Saracenen.

Menigeen waande z i c h r e e d s " r e d d e r v a n h e t g e l o o f " e n " v e r d e d i ger v a n h e t k r u i s " .

Ook a l b o o d d e g e l o f t e v a n a r m o e d e e n g e h o o r z a a m h e i d n i e t v e e l v o o r u i t z i c h t op w e r e l d l i j k e roem en e e r.

De k o m m a n d e r i j d e r T e m p e l i e r s i n h e t t o e n m a l i g e C o m b e - Te m p l a r i o r u m ( n u Te m p l e c o m b e ) w a s t o e n h e t v o o r n a a m s t e r e k r u t e r i n g s centrum d e r E n g e l s e Te m p e l i e r s . H i e r kwamen j o n g e e d e l e n h u n i n wijding voorbereiden, om hun verdere leven aan de verdediging van h e t g e l o o f t e w i j d e n . H e t w a s t o e n e e n h e l e d r u k t e ! Wa p e n smid e n z a d e l m a k e r h a d d e n t o e n h e e l w a t t e d o e n . H e t d o r p j e f l o r e E x dE:.

A a n v a n k e l i j k l e e f d e n d e Te m p e l i e r s i n Combe Te m p l a r i o r u m v o l g e n s de s t r e n g e l e e f r e g e l s v a n d e O r d e , i n g e s t e l d d o o r d e H . B e r n a r dus.

Zowel d e p r i e s t e r s - s o l d a t e n a l s d e n o v i c e n l e e f d e n i n e e n g e s l o ten gemeenschap, o p d e kommanderij. S l e c h t s z e l d e n k r e e g e e n "vreemde" d e k a n s om a c h t e r d e schermen t e k i j k e n . A l l e e n d e "temple" ( k e r k ) s t o n d open voor de eredienst en de p l a a t s e l i j k e

- 24 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 24

\ I I { ) t I T I I I . 111: I . ' I I I I I . I . I : I . : ' . \ u l l r l .

1 7

I.14 I . I Y. I l i

t .

/ i M ✓ n r Y / M 4 « . • . l : r. + a y r í e v n : . v w .Ii.r•nn,.•.w.rrY.r.;..«::n..w«,a.r . : w G . . 6 o « : . y / I ; w , n + . . . i : . . n t - . y r , r , . : . x a , c • . A , . « . : . . /:SS.iw..-.r..n«,ll...n+.ar/.I.:HA.«+..m.�.wpiraY«+hA.w.K�.+J.J. .... . . - . : J y. t w w � . f i + l : . % . . • n r. t . i & M . n - n • N , / N n A . n w. l .n . o / . v e n : , . • r r , r b . n l x a , e a ./m+/.rn•%�aA• 4 N . . i . . n . » A . . v r. r r p r, + . + . . n . . w K • / : : + + . « y + r. + r v t ✓ . . � v x . , / . , 1 . : • /rrJM;r•«J . . . a . w . a M . : r n . r v. . , , i . . . n . r r . n�n ii.�An/+M.A:...i:+.:.'h�v...r...+.vvA«+Ar.+a.rn• ewe. .v.sKv.+U.eue••/..nv.r...rv..iiv:.,nMVYiv.,Ki�J.ia.w.uw.•n./ll.An.v /�'AVAr,ns.;tr./ / : r • " n . r w.w.fn. fee 6 P r e t LJ, . A , . : . . - ✓ . v . , - r . u , ✓ , n n , n w ✓ : . � M �.+./.•%,nY„A . . . • . . . .. /1. 'l .v, , r � v r N . , . ' o w e M t . • , e e w . r , o . r n . r . « n i / t w t . W /r.;,,n..f...,,..wn-,� I.'++.çn,+nnr:+++nn.r.a.Arn.++ A•d.> fw�,,,,, ✓.-a.,r. . n . . : n l . v w. w / r m i r e . « i , - « n + . g . S , « , / . b . . • „ n � . +

Fragment van de fresko's der Tempeliers op de Tempel van Cressac (Frankrijk).

De "afschaffing van de Orde der Tempeliers" Document (zonder datum) betreffende de afschaffing van de Orde der Tempeliers. Hierin komt de naam van Geoffroy de Charnay NIET voor.

Staat hier het geheim van de onmetelijke schat van de Tempeliers?

Graffiti (muurtekens) van de Tempeliers op de muren van kerkers in de Coudray-toren van het kasteel van Chinon (Frankrijk).

—2 5 —

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 25

b e v o l k i n g m o c h t d e H . M i s komen b i j w o n e n .

Met d e t o e n e m e n d e m a c h t e n r i j k d o m v a n d e O r d e v e r s l a p t e d e i n t e r n e t u c h t , o o k a l werd d e s t e l r e g e l "armoede, k u i s h e i d e n gehoorzaamheid" n o o i t g e w i j z i g d .

Ve l e Te m p e l i e r s , d i e z i c h i n h e t H . worven, s t o n d e n e r o p , d e z e i n e i g e n den h u n " c o m m a n d e r i e " a l s e e n e i g e n p l a a t s e l i j k e w e t t e n t e gehoorzamen, verantwoording verschuldigd waren".

Land v o o r r e c h t e n h a d d e n v e r land t e behouden. Z e beschouwt e r r i t o r i u m en weigerden de omdat z e " a l l e e n a a n d e p a u s

I n Templecombe m a n i f e s t e e r d e z i c h d e z e a f z w a k k i n g v a n h e t Te m p e liersideaal d u i d e l i j k : de p r i e s t e r s -soldaten bleven n i e t langer op d e k o m m a n d e r i j w o n e n , m a a r z o c h t e n e e n o n d e r k o m e n i n a f z o n d e r l i j k e woningen. Z e bleven w e l de godsdienstige d i e n s t e n o p de kommanderij v e r z o r g e n .

T i j d e n s d e " R e f o r m a t i e " kwamen d e z e a l s " p a s t o r i e " g e b r u i k t e huizen aan de Engelse Kroon, om u i t e i n d e l i j k p r i v ĂŠ b e z i t t e w o r den.

Het i s i n e e n d e z e r o u d e h u i z e n , d a t M r s . D e w i n 1 9 5 6 e e n s e n s a t i o n e l e o n t d e k k i n g deed. T i j d e n s verbouwingswerken vond z e , o n der een d i k k e l a a g k o l e n s t o f , o p een h a l f vergane d e u r v a n een als kolenhok gebruikte bergplaats, een rudimentair s c h i l d e r i j .

Op h e t r u w e h o u t k e e k z e p l o t s i n d e d o o r d r i n g e n d e b l i k v a n e e n p r i m i t i e f g e s c h i l d e r d h o o f d . Een angstaanjagende s e n s a t i e !

Mrs. D e w v e r t e l d e v a n h a a r o n t d e k k i n g , e n s p o e d i g b l e e k h e t e e n zeer o u d s c h i l d e r i j t e z i j n , s p i j t i g genoeg z o n d e r e n i g e k u n s t waarde.

Het d u u r d e n i e t l a n g o f d e b e l a n g s t e l l i n g v o o r d i t " h o o f d " n a m t o e , v o o r a l t o e n men meende t e d o e n t e h e b b e n m e t h e t g e h e i m z i n n i g e "YDOLE BARBU", d a t d e Te m p e l i e r s v r o e g e r v e r e e r d e n . H e t " h o o f d v a n Te m p l e c o m b e " z o u e e n k o p i e z i j n v a n h e t o r i g i n e l e " g e b a a r d e h o o f d " d a t d e Te m p e l i e r s i n d e X I I d e e n X I I I d e e e u w t i j d e n s hun b e s l o t e n r i t u e l e p l e c h t i g h e d e n aanbaden.

D i t " h o o f d d e r Te m p e l i e r s " d a t i n f e i t e n o o i t d o o r i e m a n d m e t zekerheid beschreven i s , was m o g e l i j k de " M a n d y l i o n " , d o o r k r u i s vaarders t i j d e n s d e p l u n d e r i n g van Constantinopel, u i t d e k e r k schatten van Pharaos g e r o o f d .

Ve l e v a n d e z e r e l i e k e n z i j n i n E u r o p a t e r e c h t g e k o m e n , m a a r d e "Mandylion" o f " S u a i r e " b l e v e n s p o o r l o o s . W a a r s c h i j n l i j k werd ze d o o r Te m p e l i e r s o v e r g e b r a c h t n a a r A k k o . To e n d e z e s t a d d o o r de S a r a c e n e n v e r o v e r d w e r d , n a m e n d e Te m p e l i e r s d e " S i n d o n e " mee n a a r M a r s e i l l e e n w e r d z e a l s e e n "YDOLE BARBU" i n d e Te m p l e v a n Parijs vereerd.

Tijdens d e v e r v o l g i n g e n , i n g e s t e l d d o o r de Franse k o n i n g F i l i p s de S c h o n e , b e k e n d e meerdere Te m p e l i e r s , o n d e r h e l s e f o l t e r i n g e n "de v e r e r i n g v a n e e n g e b a a r d h o o f d " . A a n d e z e b e k e n t e n i s s e n d a n ken d e Te m p e l i e r s h u n s l e c h t e r e p u t a t i e . I n f e i t e p o o g d e d e Franse k o n i n g z i j n b e n a r d e f i n a n c i ĂŤ l e t o e s t a n d a a n t e z u i v e r e n ,

- 26 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 26

d o o r b e s l a g t e l e g g e n o p d e b e z i t t i n g e n v a n d e O r d e d e r Te m p e l i e r s . D i t m i s l u k t e , o m d a t d e p a u s a l l e eigendommen v a n d e Te m peliers overdroeg aan de h o s p i t a a l r i d d e r s . F i l i p s stoorde z i c h daar n i e t a a n maar v o n d p r a k t i s c h n i e t s t e r u g v a n d e l e g e n d a r i s c h e s c h a t t e n v a n d e Te m p e l i e r s .

Menigeen h e e f t i n d e l o o p d e r t i j d e n v r u c h t e l o o s n a a r d e z e s c h a t t e n g e z o c h t . O o k i n Templecombe w e r d e n m e n i g e m u u r a f g e k l o p t , k e l d e r s doorzocht, h o l t e n uitgegraven . . . . Zonder sukses !

* * * * * * Het s c h i l d e r i j d a t M r s . D e w o n t d e k t e , h a n g t n u i n d e k l e i n e p a r o c h i a l e k e r k v a n Te m p l e c o m b e . Z o kwam e e n b i j n a 7 0 0 j a a r o u d e reliek terug t o t leven !

Eminente o n d e r z o e k e r s menen e r e e n a a n w i j z i n g i n t e v i n d e n , d a t de Te m p e l i e r s w e r k e l i j k d e l i j k w a d e v a n T u r i j n i n h u n b e z i t h e b ben g e h a d .

Anderen b r e n g e n h e t m y s t e r i e v a n " h e t h o o f d v a n Te m p l e c o m b e " i n verband m e t d e r i d d e r s v a n d e H . G r a a l , e n d e l e g e n d a r i s c h e koning A r t h u r , w i e n s s l o t Camelot, e e n s hoog o p de h e u v e l s , b o ven Templecombe s t o n d . I n d e m i d d e l e e u w s e m i r a k e l s p e l e n v e r s m e l ten b e i d e o p v a t t i n g e n t o t e e n d u i s t e r samenspel. " S u a i r e " e n " G r a a l " w o r d e n soms ĂŠ ĂŠ n , o m d a a r n a w e e r u i t e l k a a r t e v l o e i e n . . . .

Het m y s t e r i e v a n " h e t h o o f d v a n Te m p l e c o m b e " p a s t u i t s t e k e n d b i j d e legende van Koning A r t h u r, maar anderzijds s t a a t de aanw e z i g h e i d d e r Te m p e l i e r s i n d e z e s t r e k e n h i s t o r i s c h v a s t .

* * * * * * DE TEMPELIERS VAN TEMPLECOMBE Over d e o n t d e k k i n g v a n h e t " s c h i l d e r i j v a n d e Te m p e l i e r s " b e staan v e r s c h i l l e n d e v e r s i e s . Z o i s eens t e meer aangetoond, d a t men u i t e r s t v o o r z i c h t i g m o e t z i j n m e t h e t v e r z a m e l e n v a n i n l i c h tingen !

Zo komt i n het beroemde b o e k " T h e S c h r o u d o f T u r i n " v a n I a n W i l s o n een o n j u i s t e v e r s i e v o o r o m d a t h i j t e r plaatse slecht i n g e l i c h t werd.

Mrs. A u d r e y Dymock-Herdsman, j o u r n a l i s t e u i t Te m p l e c o m b e , w a s zo v r i e n d e l i j k v o o r o n z e l e z e r s d e j u i s t e v e r s i e w e e r t e g e v e n .

We g e v e n z e i n l e t t e r l i j k e v e r t a l i n g .

- 27 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 27

INDEKERKVANDE H. MARIA, TEMPLECOMBE HOE I K D I T S C H I L D E R I J VOND DOOR M . D R E W, 1 6 NOVEMBER 1 9 8 2 .

Omdat i k t e n z e e r s t e g e ï n t e r e s s e e r d b e n i n u w k e r k , w i l i k u e e n v e r k l a r i n g geven van de w i j z e waarop i k d i t s c h i l d e r i j h e b g e vonden. H e t l a n d h u i s was h e t m i d d e l s t e u i t d r i e , l a n g s h e e n H i g h S t r e e t i n Te m p l e c o m b e . H e t b i j g e b o u w w a s a a n d e a c h t e r z i j d e v a n het h u i s aangebouwd. Men moet n a a r beneden s t a p p e n om b i n n e n t e kunnen t r e d e n . D e v l o e r i s i n v o l l e a a r d e . I k d e n k d a t e r o n g e veer t i e n personen b i n n e n kunnen. I n één d e r muren was een g r o t e ronde s t e e n , m e t e e n g a t i n h e t m i d d e n , g e p l a a t s t . I k k a n me n i e t meer herinneren wat bisschop Wright h i e r o v e r v e r t e l d e .

Ik was i n h e t s c h u u r t j e r e e d s v e l e malen geweest, maar d i e dag keek i k n a a r b o v e n e n z a g e e n g e d e e l t e v a n e e n g e l a a t n a a r b e n e den s t a r e n . I k s t o n d d a a r , i n v e r b a z i n g n a a r b o v e n k i j k e n d e .

Door m e e r p l a a s t e r l o s t e maken k o n i k h e t v o l l e d i g e g e l a a t zien. H e t was bedekt met een d i k k e l a a g p l a a s t e r, e n z e e r s t e v i g aan d e z o l d e r i n g v a s t g e m a a k t .

Omdat i k k o n z i e n d a t h e t i e t s v a n g r o o t b e l a n g w a s , r i e p i k miss To p p . I k v r o e g b i s s c h o p W r i g h t om n a a r h i e r t e k o m e n e n h e t s c h i l d e r i j t e b e z i e n . H i j z e g d e o n m i d d e l l i j k t e z u l l e n komen.

Zonder a a r z e l e n o o r d e e l d e h i j d a t d i t v o o r w e r p i n d e k e r k m o e s t geplaatst worden, omdat h e t daar hoorde. H i j d a c h t d a t h e t een gedeelte van de hemel van een hoogaltaar kon z i j n .

Een w e r k m a n m o e s t g e r o e p e n w o r d e n o m h e t s c h i l d e r i j l o s t e m a k e n , omdat h e t z e e r z w a a r w a s e n v e e l g r o t e r b l e e k d a n h e t l e e k , b o ven t e g e n d e z o l d e r i n g . H e t w a s z e e r v u i l e n b e d e k t m e t s p i n n e webben. M a a r o p é é n z a a k m o e t i k d e n a d r u k l e g g e n : d e k l e u r e n waren z e e r l e v e n d i g , m e t h e l d e r b l a u w e n r o o d . V e e l k l e u r v o l l e r dan h e t n u i s . H e t s c h i l d e r i j b l e e f e e n t i j d j e i n m i j n b e z i t .

Daarna w e r d h e t o v e r g e b r a c h t n a a r d e p a s t o r i e , w a a r h e t o n g e v e e r 15 j a a r b e w a a r d w e r d . N a d a t h e t g e r e s t a u r e e r d w a s g e w o r d e n , w e r d h e t s c h i l d e r i j , o p P a a s z o n d a g 1 9 5 6 , i n d e k e r k v a n Te m p l e c o m b e geplaatst. H e t was t i j d e n s deze d i e n s t , waarop i k aanwezig was, d a t m r s . To p p h e t s c h i l d e r i j o n t h u l d e . M r s . To p p i s l a t e r o v e r leden. I k heb a l t i j d b e l a n g s t e l l i n g gehad v o o r de geschiedenis van d i t s c h i l d e r i j , e n z a l d i t a l t i j d b l i j v e n d o e n .

Opgetekend e n g e k o p i e e r d d o o r A u d r e y Dymock-Herdsman 1 9 8 2 .

L i l y L a n e C o t t a g e - Te m p l e c o m b e .

K o p i e g e d e p o n e e r d i n P. C . C . C u p b o a r d , T h e V e s t r y . S t . M a r y .

Nota: M r i s . To p p was d e e i g e n a r e s v a n h e t l a n d h u i s , w a a r i n M r s .

Dew w o o n d e e n h e t s c h i l d e r i j v o n d . M r s . D e w l e e f t n o g , m a a r i s u i t Te m p l e c o m b e v e r h u i s d .

* * * * * *

- 28 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 28

Een a n d e r e m o g e l i j k h e i d i s , d a t h e t " h o o f d v a n Te m p l e c o m b e " v e r band h o u d t m e t d e " i k o o n " d i e S t . A u g u s t i n u s m e e b r a c h t , b i j z i j n eerste ontmoeting met koning E t h e l b e r t , o p h e t e i l a n d Thanet.

Paus G r e g o r i u s d e G r o t e , h a d S t . A u g u s t i n u s n a a r B r i t t a n n i a g e zonden, o m d a a r h e t K r i s t e l i j k g e l o o f t e p r e d i k e n . A l s t e k e n v a n goede w i l s c h o n k h i j e e n " I M A G I N E M D O M I N I S A LVATO R I S I N TABULA DEPICTAM" ( o p e e n b o r d g e s c h i l d e r d e a f b e e l d i n g v a n d e H e e r , O n z e Redder) a a n k o n i n g E t h e l b e r t . H e t w e r d bewaard i n d e S t . - M a r t i n k e r k , v e r z a m e l p l a a t s v a n d e z e n d e l i n g e n , " d a a r b i j e e n om t e b i d den, p s a l m e n t e z i n g e n , m i s t e l e z e n , t e p r e d i k e n e n t e d o p e n " .

In 603 werd de p r a c h t i g e k a t e d r a a l van Canterbury i n g e h u l d i g d en volgens d e g e s c h r i f t e n van S t . -Bede was h e t d e gewoonte deze ikoon i n p r o c e s s i e t e dragen.

W a a r s c h i j n l i j k w a s d e i k o o n e e n k o p i e v a n d e " A C H E R O P I TA " , w e l k e paus G r e g o r i u s u i t B y z a n t i u m m e e g e b r a c h t h a d , t o e n h i j d a a r "Apokrisarios" ( p a u s e l i j k gezant) was. Deze ikoon berust nu nog i n Rome.

Z o a l s h e t h o o f d v a n Te m p l e c o m b e i s h e t s c h i l d e r i j u i t g e v o e r d o p een n o t e l a a r - p a n e e l , v a n c a . 1 , 4 0 X 0 , 7 0 m e t e r . I n h e t b e g i n v a n de X I I I d e e e u w b r a c h t p a u s I n n o c e n t i u s I I I e r e e n o v e r d a d i g e z i l v e r e n v e r s i e r i n g o p a a n , z o d a t men n u n o g a l l e e n h e t g e l a a t k a n o n d e r s c h e i d e n . H e t i s e e n i k o o n u i t d e E E R S T E E E U W, w a a r o p K r i s t u s a f g e b e e l d i s a l s "LIBER PONTIFICALIS".

Alleen b i j b i j z o n d e r e gelegenheden wordt de i k o o n v o o r h e t p u bliek tentoongesteld. Anders i s ze steeds bedekt met een s l u i e r.

Remi V a n H a e l s t Met d a n k a a n M r s . A u d r e y D y m o c k , v o o r d e t o e l a t i n g ,

teksten

u i t h a a r a r t i k e l " K n i g h t s T e m p l a r o f Te m p l e c o m b e " ( S o m e r s e t & West - s e p t e m b e r 1 9 8 2 ) i n d e z e b i j d r a g e t e v e r w e r k e n . M r s . D y m o c k b e z o r g d e o n s o o k d e a f b e e l d i n g v a n h e t " h o o f d v a n Te m p l e c o m b e " , die i n een v o r i g e a f l e v e r i n g verscheen.

De "Vera icone" op de centrale pilaar van de tempelierskerk van het "klooster van Christus" Tomar Portugal.

De Vera Icone als altaarversiering in het "Aghios Stephanos", een der beroemde "zwevende" Meteora-kloosters in Griekenland.

- 29 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 29

DE L I J K W A D E V A N T U R I J N

De r e e k s " D e L i j k w a d e v a n T u r i j n " v e r s c h i j n t i n a f l e v e r i n g e n in Hobonia. Deze a f l e v e r i n g e n werden nu gebundeld en i n boekvorm u i t g e g e v e n . H e t b o e k t e l t c a . 3 7 0 b l a d z i j d e n , h e e f t a c h t bladzijden kleurfoto's en vele zwart-wit i l l u s t r a t i e s .

Men k a n d i t b o e k b e k o m e n d o o r s t o r t i n g v a n B E F. 9 5 0 , - o p r e k e ning n r . 000-0422191-47 r e f e r e n t i e : L i j k w a d e .

Het b o e k , m e t d e t i t e l : " H e t G e l a a t v a n van T u r i j n " v e r s c h e e n b i j d e u i t g e v e r i j waar h e t o o k k a n bekomen w o r d e n . H e t i s a u t e u r : D h r . R e m i Va n H a e s t , K e r k s t r a a t

C h r i s t u s - De Lijkwade "De V l i j t " t e Antwerpen, ook verkrijgbaar b i j d e 68 B 4, 2008 Antwerpen.

Belangstellenden kunnen h e t boek ook i n k i j k e n d a t werd opgenomen i n h e t H o b o n i a - a r c h i e f .

* * * * * * * * * *

- 30 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 30

kastelen in vlaanderen

T E R RE A E R H ® F Het " B o t e r l a e r h o f " - i n d e A n t w e r p s e gemeente Deurne - i s e e n mooi v o o r b e e l d v a n e e n " h u y s v a n p l a i s a n t i e " o f s p e e l h o f .

Zulk een b u i t e n v e r b l i j f werd - v o o r n a m e l i j k i n d e 16de eeuw door vermogende z a k e n l i e d e n o f ambtenaren opgetrokken b u i t e n de s t e d e n . D a a r k o n d e n z e d a n g e n i e t e n v a n d e l a n d e l i j k e r u s t en b e k o m e n v a n h u n d r u k k e w e r k z a a m h e d e n i n d e s t a d .

De m e e s t e " h u y z e n v a n p l a i s a n t i e " w e r d e n g e b o u w d i n d e n a b i j heid van een hoeve met "winnende landen", d i e konden voorzien in de behoeften van de bewoners.

In d e tweede h e l f t v a n d e 16de eeuw v e r w i e r f Robrecht v a n Eeckeren, e e n welvarend Antwerps koopman, e e n hoeve met een "stuck l a n t " o p h e t " B o t e r l a e r " onder Deurne. Deze hofstede zou d o o r v e r s c h i l l e n d e v e r a n d e r i n g e n e n v e r b e t e r i n g e n , d o o r de o p e e n v o l g e n d e e i g e n a a r s a a n g e b r a c h t , u i t g r o e i e n t o t h e t mooie s p e e l h o f o f k a s t e e l " B o t e r l a e r h o f " , z o a l s w e h e t n u nog k u n n e n z i e n .

Cornelius van Eeckeren ( d e vader van Robrecht), b e z a t reeds een e i g e n d o m o p h e t " B o t e r l a e r " , m a a r d a t l a g w a t v e r d e r o p , meer n a a r B o r s b e e k t o e .

Robrecht van Eeckeren, t e Antwerpen geboren i n 1527, huwde op 2 0 j u n i 1 5 6 2 - d e t o e n 1 9 - j a r i g e - A n n a d e l l a F a i l l e , dochter van Jan d e l l a F a i l l e , één der grote f i g u r e n u i t de internationale handel. K o r t na hun huwelijk vertrok h e t jonge paar n a a r S e v i l l a i n S p a n j e .

Ca. t i e n j a a r l a t e r - i n 1 5 7 3 - k e e r d e h e t g e z i n , d a t i n t u s sen v e r g r o o t w a s m e t t w e e d o c h t e r s : M a r i a e n J e a n n e , n a a r d e

- 31 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 31

Scheldestad t e r u g .

Buiten z i j n h a n d e l s a k t i v i t e i t e n werd Robrecht van Eeckeren muntmeester v a n A n t w e r p e n e n l a t e r n o g s u p e r i n t e n d a n t e n t o e zichter van h e t f o r t van L i l l o .

Het g e z i n v a n E e c k e r e n - d e l l a F a i l l e nam z i j n i n t r e k i n e e n groot p a t r i c i ĂŤ r s h u i s o p de M e i r t e Antwerpen, a l w a a r een d e r de d o c h t e r , C a t h a r i n a , g e b o r e n w e r d . H e t j a a r d a a r o p z a g dochter E s t h e r h e t l e v e n s l i c h t en op 13 j a n u a r i 1578 werd Cornelia van Eeckeren, i n de Antwerpse Sint-Jacobskerk, b o ven d e d o o p v o n t g e h o u d e n . Tw e e j a a r l a t e r kwam S y b e l l e , a l s zesde d o c h t e r , h e t g e z i n v e r g r o t e n .

I n 1581 l i e t R o b r e c h t v a n E e c k e r e n e e n n a t u u r l i j k e z o o n , d i e h i j i n Spanje had v b b r z i j n h u w e l i j k , w e t t i g e n . I n z i j n huwel i j k met Anna d e l l a F a i l l e werden - a l h o e w e l d a a r w a a r s c h i j n l i j k n i e t meer o p gerekend werd - n a d i e n nog twee zonen g e boren.

R o b r e c h t v a n E e c k e r e n o v e r l e e d o p 8 m a a r t 1 5 9 9 . Z i j n weduwe, Anna d e l l a F a i l l e , w e r d b i j n a 8 0 j a a r e n o v e r l e e d o p 6 o f 1 6 oktober 1622. Deze e c h t v e r b i n t e n i s had dus a c h t kinderen voortgebracht: - M a r i a , huwde i n 1587 m e t r i d d e r P r a t s o f P r a e t s ; - Jeanne, trouwde met Balthasar de Smidt, schepen en aalmoezenier v a n Antwerpen; - C a t h a r i n a , d i e z i c h i n 1596 v e r b o n d met Gonsalve Ximenès, a f s t a m m e l i n g v a n e e n g e f o r t u n e e r d e P o r t u gees- J o o d s e f a m i l i e ; - E s t h e r, o v e r l e e d op jeugdige l e e f t i j d ; - C o r n e l i a , s t a p t e i n h e t h u w e l i j k s b o o t j e met G i l l i s Deegbroodt, s c h e p e n v a n G e n t ; - S y b e l l e , h o o r d e i n 1623 d e h u w e l i j k s k l o k k e n l u i d e n door h a a r e c h t v e r b i n t e n i s m e t K a r e l v a n M e r l e , b u r gemeester v a n A n t w e r p e n ; - Robert, t r e k t e i n d 1595, amper 15 j a a r oud, n a a r Spanje, w a a r h i j b i j z i j n h a l f b r o e r v e r b l i j f t . E e n j a a r l a t e r d o e t h i j s t a g e b i j e e n vooraanstaand koopman i n N a p e l s , o m i n 1 5 9 7 n a a r A n t w e r p e n t e r u g te k e r e n . H i j v o l g t z i j n v a d e r o p i n d i e n s h a n d e l s zaken, e n k i e s t l a t e r e e n m i l i t a i r e l o o p b a a n . I n Merksem, w a a r h i j h e t k a s t e e l d o m e i n " B o u c k e n b o r g h " v e r w e r f t , n o e m t men hem " c a p i t a i n R o b e r t " . H i j koos G r a t i a n a L e m e n s , t e l g u i t e e n f a m i l i e d i e i n het b e g i n v a n d e 17de eeuw e i g e n a a r was v a n h e t kasteeldomein S t e r c k x h o f , a l s h u w e l i j k s p a r t n e r ; - J a n t e n s l o t t e , b e g i n t eveneens z e e r v r o e g aan een

- 32 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 32

handelsloopbaan. Amper 14 j a a r geworden, w o r d t h i j n a a r Ve r o n a g e s t u u r d om h e t I t a l i a a n s e n d e k n e p e n van d e z i j d e h a n d e l o n d e r d e k n i e t e k r i j g e n . E e n maal t e r u g i n o n z e k o n t r e i e n , v e s t i g t h i j z i c h i n Gent,wordt h e e r v a n B u r c h t e n v a n Leynden e n , m e t de t i t e l v a n r i d d e r , i n d e a d e l s t a n d opgenomen.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n R o b r e c h t v a n E e c k e r e n ( i n 1 5 9 9 ) , v e r kochten z i j n erfgenamen h e t B o t e r l a e r h o f aan Paulus v a n A s s e l i e r s , onderschout t e Antwerpen.

De n i e u w e e i g e n a a r v a n h e t B o t e r l a e r h o f b e l e e f d e m a a r w e i n i g genot a a n z i j n b u i t e n v e r b l i j f , v e , : m i t s h i j d e b e z i t t i n g r e e d s i n 1 6 0 4 v e r k o c h t a a n F r a n s B o n n e c r o y.

F r a n s B o n n e c r o y, l a k e n k o o p m a n t e A n t w e r p e n , w a s gehuwd m e t Elisabeth C o u r t o i s , e e n t e l g u i t een f a m i l i e d i e afstamde van d e h e r e n v a n A m a n c o u r t u i t d e F r a n s e s t r e e k Champagne, waarvan e e n l i d z i c h t e L i e r kwam v e s t i g e n i n h e t b e g i n v a n de 1 5 d e e e u w. E e n a f s t a m m e l i n g d a a r v a n , K a r e l - F r a n s C o u r t o i s , gehuwd m e t M a r i a - C a t h e r i n a B o s s c h a e r t , w e r d h e e r v a n B o e chout. Hun é n i g e d o c h t e r, Maria-Catherina C o u r t o i s , vrouwe van B o e c h o u t , t r a d i n h e t h u w e l i j k m e t S e r v a a s v a n C o l e n , heer v a n Broechem e n Oelegem, w a a r d o o r d e z e h e e r l i j k h e d e n , met d i e v a n B o e c h o u t , i n é é n h a n d v e r e n i g d w e r d e n . D i t l a a t s t e e c h t p a a r b e z a t , n a a s t a n d e r e eigendommen, o o k h e t Te r l i n d e n h o f , e e n s p e e l h o f o n d e r M e r k s e m .

Frans Bonnecroy e n E l i s a b e t h C o u r t o i s v a n B o t e r l a e r h o f , hadden t w e e d o c h t e r s : J o h a n n a , d i e s t i e r f o p 1 4 f e b r u a r i 1639 e n S a r a , d i e o p 2 9 a u g u s t u s 1 6 3 0 o v e r l e e d . B e i d e n b l e ven ongehuwd e n w e r d e n b e g i j n i n h e t A n t w e r p s b e g i j n h o f .

Ook F r a n s B o n n e c r o y b e h i e l d z i j n D e u r n e s b u i t e n g o e d m a a r k o r t e t i j d , v e r m i t s h i j e e n j a a r e n e n k e l e maanden n a d e aanschaf e r v a n h e t B o t e r l a e r h o f v e r k o c h t a a n W i l l e m C l a e y s .

K o r t d a a r o p z o u d e z e h e t g o e d v e r k o p e n a a n Abraham Hué, d i e h e t B o t e r l a e r h o f o p z i j n b e u r t v e r k o c h t a a n Herman D a s s a , op 2 6 n o v e m b e r 1 6 2 6 .

Een l i d v a n d e f a m i l i e D a s s a w e r d i n 1 5 9 7 b u r g e m e e s t e r v a n Antwerpen e n w e r d i n 1604 i n d e a d e l s t a n d v e r h e v e n .

Jonker Herman Dassa, h e e r v a n B o r s b e e k , z o u h e t u i t z i c h t van z i j n b e z i t t i n g i n D e u r n e g r o n d i g w i j z i g e n . D e " h u i z i n g " werd v e r b o u w d t o t e e n k a s t e e l t j e m e t s l a n k e t o r e n t j e s e n t y p i s c h Vlaamse t r a p g e v e l s . H e t g e h e e l w e r d omgracht e n a l l e r l e i aanplantingen, nieuw aangelegde lanen en bloemperken vormden e e n l u s t v o o r h e t o o g . E e n v i s v i j v e r , boomgaarden e n e e n n e e r h o f , e v e n a l s " w i n n e n d e l a n d e n " z i j n n o o d z a k e l i j k e a a n w i n s t e n om i n h e t o n d e r h o u d t e v o o r z i e n .

Jonker Herman Dassa g e n i e t b i j n a t i e n j a a r v a n z i j n B o t e r laerhof, d a t door de ingrijpende veranderingen, door de

- 33 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 33

nieuwe e i g e n a a r a a n g e b r a c h t , v e r h e v e n w o r d t t o t e e n w a a r achtig "huys van p l a i s a n t i e " .

Op 5 m e i 1 6 3 5 v e r k o o p t j o n k e r Herman D a s s a z i j n b u i t e n g o e d B o t e r l a e r h o f a a n M i c h e l B a t k i n , e e n A n t w e r p s koopman.

M i c h e l B a t k i n w a s g e h u w d m e t M a g d a l e n a D o n c k e r, v a n d e b e kende A n t w e r p s e f a m i l i e , w a a r v a n J a n D o n c k e r o p p e r v a l k e n i e r en j a c h t m e e s t e r w a s g e w e e s t v a n k e i z e r K a r e l V .

Het B o t e r l a e r h o f b l e e f i n h e t b e z i t v a n M i c h e l B a t k i n t o t h i j h e t o p 26 f e b r u a r i 1662 v e r k o c h t aan Maarten e n Jacob Jacobs, t w e e b r o e r s , w a a r v a n d e e e r s t e h e t p r i e s t e r a m b t bekleedde.

De g e b r o e r s J a c o b s h a d d e n e e n z u s t e r , M a r i a - C a t h e r i n a J a cobs, d i e gehuwd w a s m e t P h i l i p l e P i p r e , h e e r v a n L e u g e n haghe e n B l a u w h o e f . H e t z e l f d e j a a r d a t d e b r o e r s J a c o b s h e t B o t e r l a e r h o f v e r w i e r v e n , n l . o p 4 december 1662, s p e e l d e n z i j h u n b e z i t t i n g d o o r a a n h u n s c h o o n b r o e r, P h i l i p l e Pipre.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n P h i l i p l e P i p r e v e r k o o p t z i j n weduwe, Maria-Catherina Jacobs, o p 28 j u n i 1668 h e t B o t e r l a e r h o f aan F r a n s d e B i s t h o v e n , h e e r v a n Monchy i n A r t o i s ( A r t e s i ë ) .

De n i e u w e e i g e n a a r w a s s c h e p e n v a n D e u r n e e n s e k r e t a r i s van d e s t a d A n t w e r p e n . I n d i e l a a t s t e f u n k t i e k r e e g h i j h e t voor mekaar om, m e t t o e l a t i n g v a n d e S c h e l d e s t a d - d i e o p dat o g e n b l i k d e h e e r l i j k h e i d Deurne b e z a t - d e h o f g r a c h t e n van z i j n D e u r n e s s p e e l h o f t e v e r b i n d e n m e t d e H e r e n t a l s e vaart.

De f a m i l i e d e B i s t h o v e n w e r d i n d e g e m e e n t e D e u r n e v e r e e u w i g d in een s t r a a t : d e B i s t h o v e n l e i . B u i t e n Frans de Bisthoven van B o t e r l a e r h o f , t e v e n s l i d v a n h e t s c h e p e n c o l l e g e , v e r m e l den w e o o k J a n - J o z e f d e B i s t h o v e n d i e , v a n 1 7 6 4 t o t 1 7 7 1 , schepen v a n D e u r n e w a s . D e f a m i l i e d e B i s t h o v e n w a s e v e n eens e i g e n a a r v a n h e t k a s t e e l d o m e i n B i s s c h o p p e n h o f o n d e r Deurne ( v a n 1 6 7 0 t o t 1 7 1 4 ) . O p h e t e i n d e v a n d e 1 7 d e e e u w bezat d e f a m i l i e o o k n o g h e t k a s t e e l g o e d " Te C o u w e l a e r " , i n d e volksmond b e t e r gekend a l s h e t k a s t e e l d e " D r i e To rekens".

Frans d e B i s t h o v e n w a s i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t M a r i a A n g é l i q u e v a n . V a l c k e n i s s e , d o c h t e r v a n A n d r é -Eugène v a n V a l ckenisse, s t a d s s e k r e t a r i s , vermaard genealoog, e n z . , e n van J o s i n a - M a r i a v a n B u e r e n .

De f a m i l i e v a n V a l c k e n i s s e i s e e n o u d e r i d d e r f a m i l i e u i t Zeeland a f k o m s t i g ( w a a r z e o . a . h e r e n v a n R i l l a n t w a r e n ) , d i e z i c h i n d e 1 6 d e e e u w i n A n t w e r p e n kwam v e s t i g e n . A n d r é Eugène v a n Va l c k e n i s s e w a s d e o u d s t e z o o n v a n P h i l i p v a n Va l c k e n i s s e , s t a d s s e k r e t a r i s , e n v a n M a r i a G e r a r d i , e e n dochter van de toenmalige burgemeester van Antwerpen. De vader v a n P h i l i p v a n Va l c k e n i s s e , e v e n e e n s P h i l i p v a n

- 34 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 34

Va l c k e n i s s e genaamd, w a s h e e r v a n Hemiksem.

Een z o o n v a n F r a n s d e B i s t h o v e n , J a n - K a r e l - J o z e f d e B i s t h o ven, h e e r v a n Monchy e n v a n B r e e v e l d e , h u w d e i n 1 7 3 0 I s a bella-Francisca-Eleonora de Benero, d o c h t e r van Diego de Benero e n v a n M a r i a - A n n a d e R o . D e v a d e r v a n d e b r u i d w a s h e e r v a n h e t k a s t e e l d o m e i n " M e s s e n b o r g " o n d e r Edegem. V i a z i j n e c h t g e n o t e bekwam J a n - K a r e l d e B i s t h o v e n h e t M u s s e n borgdomein, m e t a l l e e r b i j h o r e n d e g r o n d e n e n a f h a n k e l i j k heden, e n , a l s h u w e l i j k s g i f t , k r e e g h i j v a n z i j n v a d e r h e t " B o t e r l a e r h o f " . E n daarmee m o e s t h e t j o n g e p a a r h e t v o o r l o p i g maar s t e l l e n .

Een z o o n u i t h e t h u w e l i j k d e B i s t h o v e n - d e B e n e r o , J a n - J o z e f de B i s t h o v e n , w e r d i n d e A n t w e r p s e S i n t - J a c o b s k e r k g e d o o p t op 2 2 f e b r u a r i 1 7 3 3 . O p 2 8 f e b r u a r i 1 7 5 9 huwde h i j m e t M a r i a Theresia- L u c i a Wouters, t e l g u i t een f a m i l i e d i e e i g e n a a r was v a n h e t k a s t e e l d o m e i n " D r a k e n h o f " o n d e r D e u r n e ( n u v o l l e dig verdwenen).

I n 1741 k w a m h e t , c a . 2 0 h a g r o t e k a s t e e l d o m e i n , B o t e r l a e r h o f i n h a n d e n v a n M a r i a - M a g d a l e n a v a n Soom, weduwe v a n J a n Karel d e B r o ë t a . De verkoopakte vermeldde een " h e e r l y k h o f van p l a i s a n t i e " , g e l e g e n t u s s e n h e t B o t e r l a e r e n d e H e r e n telse v a a r t , " b e w a e t e r t met levendigh w a t e r " ; met een " s o merhuys o p e e n e n v i s c h p u t " ; é é n g r o t e e n t w e e k l e i n e r e p a c h t hoeven, m e t n e e r h o f , b o o m g a a r d e n , w e i d e n , g r o n d e n , b o s s e n , enz. E e n w e r e l d j e o p z i c h z e l f .

De naam d e B r o ë t a k o m t m e e r m a a l s v o o r o n d e r d e e i g e n a a r s van d e D e u r n e s e s p e e l h o v e n . I n 1 7 5 0 b . v . i s M a r i a - I s a b e l l a de B r o ë t a , e c h t g e n o t e v a n F r a n s L e g r e l l e , k a s t e e l v r o u w e o p "Morckhoven". J o z e f - W i l l e m d e B r o ë t a , e n z i j n e c h t g e n o t e Joanna M u y t i n c k , z i j n i n 1 7 7 4 e i g e n a a r s v a n d e " N i e u w e Do nck", e e n h o f o p h e t E x t e r l a e r . J a n - F r a n s - A n t o o n d e B r o t a , en z i j n e c h t g e n o t e R e g i n a d e M e u l e n a e r, w a r e n i n 1 8 0 7 e i g e naar v a n h e t " P a p e g a a i h o f " i n Deurne. I n 1808 w e r d P i e t e r Jozef d e B r o ë t a burgemeester v a n Deurne - een ambt d a t h i j t o t 1816 bekleedde.

B i j t e s t a m e n t v a n 1 9 j u l i 1 7 4 4 m a a k t e d e weduwe d e B r o ë t a van Soom h e t " B o t e r l a e r h o f " o v e r a a n h a a r d o c h t e r , M a r i a Catherina B r o ë t a , i n h e t h u w e l i j k verenigd met Frans-Paulus D e m e u l d e r.

D i t echtpaar zorgde v o o r een f l i n k e k r o o s t , waaronder een zoon d i e , n e t z o a l s z i j n v a d e r , F r a n s - P a u l u s w e r d g e d o o p t , h i j was aalmoezenier van Antwerpen, e n een jongere zoon, K a r e l --Emmanuel g e h e t e n , d i e h e t p r i e s t e r a m b t b e k l e e d d e .

Beide z o n e n v e r k o c h t e n , n a h e t a f s t e r v e n v a n h u n o u d e r s , hun a a n d e e l i n h e t B o t e r l a e r h o f a a n h u n b r o e r s e n z u s t e r s , w a a r o n d e r J a n - J o z e f D e m e u l d e r d i e , v a n 1771 t o t 1 7 7 7 , s c h e pen w a s v a n D e u r n e .

- 35 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 35

â&#x20AC;˘.â&#x20AC;&#x2DC;

Enkele f a m i l i e w a p e n s v a n e i g e naars v a n h e t " B o t e r l a e r h o f " Te k e n i n g e n : J o s G o o l e n a e r t s

- 36 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 36

Geruime t i j d b l e e f h e t B o t e r l a e r h o f i n o n v e r d e e l d h e i d a a n de k i n d e r e n D e m e u l d e r, t o t d a t M a r i a - C a t h e r i n a D e m e u l d e r haar b r o e r s e n z u s s e n o v e r l e e f d e e n a l l e e n e i g e n a r e s v a n het kasteeldomein werd. Z i j o v e r l e e d o p 8 mei 1855, n a d a t z i j h e t B o t e r l a e r h o f b i j testament aan de f a m i l i e Beeckmans h a d o v e r g e m a a k t .

Ook d e f a m i l i e Beeckmans v i n d e n w e t e r u g o p e n k e l e s p e e l hoven i n h e t A n t w e r p s e , o . a . h e t " E l s d o n c k h o f " e n d e "Ieperman" o n d e r W i l r i j k e n h e t kasteeldomein "Groenendael" o n d e r M e r k s e m . I n W i l r i j k kwam e e n B e e c k m a n s l a a n e n i n Merksem w e r d e e n s t r a a t m e t h u n naam b e d a c h t . E e n b e l a n g r i j k e r e r o l s p e e l d e n l e d e n v a n d e f a m i l i e Beeckmans i n Leuven e n o m g e v i n g , e n a a n d e s t a d L u i k l e v e r d e d i t g e slacht v e r s c h i l l e n d e burgemeesters. De l a a t s t e f e o d a l e heer o n d e r h e t " A n c i e n Regime" v a n L i n d e n - b i j L e u v e n was F e r d i n a n d - K a r e l , b a r o n Beeckmans. H i j bekwam d e h e e r l i j k h e i d L i n d e n i n 1774 e n werd i n 1786 burgemeester v a n Leuven.

Op 2 6 o k t o b e r 1 8 5 8 w e r d h e t B o t e r l a e r h o f - m e t e e n e r g g e reduceerde o p p e r v l a k t e v a n 2 h a 4 a - d o o r d e f a m i l i e Beeckmans v e r k o c h t a a n J a n - J o z e f v a n S t r y d o n c k , v o o r 18.560 F .

In augustus 1907 werd h e t k a s t e e l g r o t e n d e e l s verwoest door e e n zware b r a n d , m a a r h e t j a a r d a a r o p weer h e r o p g e bouwd d o o r d e t o e n m a l i g e e i g e n a a r s , d e f a m i l i e R o b e r t v a n Strydonck-Meeรปs. D e h u i s k a p e l e c h t e r , d i e v r o e g e r b i j i e d e r a a n z i e n l i j k k a s t e e l behoorde, w e r d n i e t meer heropgebouwd.

Op 3 0 j u n i 1 9 3 0 w e r d h e t B o t e r l a e r h o f a a n g e k o c h t d o o r Carolus-Ludovicus Boeckx, d i e h e t domein v e r g r o o t t e t o t 7 h a . O p 9 a p r i l 1 9 5 5 kwam h e t h o f a a n z i j n z o o n , J o h a n nes- J o z e f B o e c k x , b e h e e r d e r v a n m a a t s c h a p p i j e n .

Op h e t e i n d e v a n d e v i j f t i g e r j a r e n w e r d e n 9 . 0 0 0 m2 v a n het Boterlaerhofdomein onteigend v o o r de aanleg van de a u t o snelweg A n t w e r p e n - A k e n . H i e r d o o r w e r d d e e i g e n d o m g e s c h e i den v a n d e v r o e g e r e i n k o m d r e e f . S i n d s d i e n b e r e i k t men h e t kasteel v i a de nieuwe toegang aan de z i j k a n t .

Om e e n w a r e r a t t e n p l a a g t e v e r m i j d e n w e r d e n d e h o f g r a c h t e n d i c h t g e g o o i d e n opgehoogd.

Het p r a c h t i g e p a r k v a n h e t B o t e r l a e r h o f w e r d i n 1 9 6 4 z w a a r g e t e i s t e r d d o o r een wervelwind. T i j d e n s d i e s t o r m werden t i e n t a l l e n d i k k e bomen a l s h o u t s t o k j e s a f g e k n a k t o f o n t worteld en werden beelden en t e m p e l z u i l e n van hun v o e t s t u k ken g e l i c h t e n h e t s t r u i k g e w a s i n g e s l i n g e r d . D e r a v a g e w a s enorm e n d e s c h a d e a a n z i e n l i j k , n e t a l s o p v e r s c h i l l e n d e andere p l a a t s e n i n d e o m g e v i n g . Z o k r e e g h e t bomenbestand van h e t p r o v i n c i a a l d o m e i n R i v i e r e n h o f o o k r a k e k l a p p e n te verwerken.

- 37 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 37

Johannes- J o z e f B o e c k x o v e r l e e d i n 1 9 7 6 , w a a r n a h e t k a s t e e l domein o v e r g i n g o p z i j n z o o n , L u d o B o e c k x , b e h e e r d e r v a n maatschappijen, d i e h e t B o t e r l a e r h o f , samen m e t z i j n moeder en z u s t e r , i n o n v e r d e e l d h e i d b e z i t .

Het B o t e r l a e r h o f i s p r i v ĂŠ e i g e n d o m e n n i e t v o o r b e z o e k e r s toegankelijk.

Paul A r r e n

- 38 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 38

BRONNEN: J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k l a n g s d e openbare weg t e Deurne" i n : H e t Gemeentenieuws - 1968 - v e r s c h i l l e n d e a f l e v e r i n g e n J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k o p oude g r a f s t e n e n t e Deurne" i n : "Turninum" - t i j d s c h r i f t v a n d e Heemkundige K r i n g Deurne J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k v a n Merksem" i n : "Heemkundig Handboekje v o o r d e A n t w e r p s e randgemeenten" - J r g . X V I n r. 2 - b l z . 3 J. Goolenaerts: " H e r a l d i s c h e Gids v o o r Sint-Jacobskerk" i n : "Het Gemeentenieuws" - v e r s c h i l l e n d e a f l e v e r i n g e n J.B. Stockmans: "Deurne en Borgerhout sedert de vroegste t i j den t o t h e d e n " - d e e l I I I - b l z . 2 2 3 J. Schobbens: " L e s e n v i r o n s d ' A n v e r s " - 4 2 promenades pĂŠdest r e s - 1921 - b l z . 5 7 J. Schobbens: " L e s e n v i r o n s d ' A n v e r s " - 6 5 promenades pĂŠdestres - z.d. - b l z . 155 J. D e Hondt: " H i s t o r i s c h e wandelgids v o o r Groot-Antwerpen" 1977 - b l z . 5 9 Ve r z a m e l i n g g r a f - e n g e d e n k s c h r i f t e n d e r P r o v i n c i e A n t w e r p e n 1863 M. N o n n e m a n : " D e u r n e i n o u d e p r e n t k a a r t e n " - U i t g a v e Z a l t b o m m e l B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n I I

- 1972 - b l z . 6 2

J. Va n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " - 1 9 6 6 - b l z 193 J. Va n O v e r s t r a e t e n e n J . G e r i t s : " G i d s v o o r Vlaanderen" 1985 - b l z . 7 5 e . v. a .

- 39 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 39

HOBON IA

KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

BESTUUR:

V o o r z i t t e r : R a y m o n d ROELANDS, V i n u s a k k e r 2 4 , ( k o n t a k t a d r e s ) 2 0 8 0 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.18.88 Sekretaris:

P a u l ARREN, B r e d a b a a n 8 4 9 , 2170 W u u s t w e z e l tel. 663.13.31

Schatbewaarder: H a r r y DE SITTER, V i n u s a k k e r 6 0 , 2080 Hoogboom - K a p e l l e n tel. 664.80.33 B i b l i o t e k a r i s : L u c PEETERS, P e e d r e e f 5 1 , 2080 K a p e l l e n tel. 664.75.95

LIDGELD: 3 5 0 F p e r j a a r v o o r g e z i n s b i j d r a g e ; t e s t o r t e n op r e k e n i n g n r . 2 2 0 - 0 3 7 5 7 3 3 - 8 6

- 40

-

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 40

DE F A M I L I E K A N N E K E N S T E E K E R E N

EEN BURGEMEESTER-KASTEELHEER

Va n a f d e e e r s t e h e l f t v a n d e 1 8 d e e e u w v e r s c h i j n t o p d e l i j s t v a n de b e g o e d e b u r g e r i j v a n A n t w e r p e n o o k d e n a a m K a n n e k e n s .

In d e z e s t i g e r j a r e n v a n d i e eeuw was e e n Antoon Kannekens deken van d e B r o u w e r s g i l d e v a n A n t w e r p e n .

EĂŠn v a n z i j n z o n e n w a s v a n 1 7 5 6 t o t a a n z i j n d o o d i n 1 7 7 3 s e k r e t a r i s van Antwerpen en een andere zoon, C o r n e l i s -Frans, was e r schepen ( 1 ) .

Het i s d e z e l a a t s t e d i e a l s e e r s t e v a n d e f a m i l i e t e E k e r e n o p het Ve l t w i j c k h o f zou v e r s c h i j n e n , maar hoe d i t j u i s t gebeurde i s n i e t d u i d e l i j k . E e n v o l l e d i g e e n j u i s t e g e n e a l o g i e Kannekens s t a a t nog n i e t o p p u n t , w a n t d e g e g e v e n s o m t r e n t d e a f s t a m m i n g v a n s o m mige l e d e n z i j n n i e t a l t i j d e e n s l u i d e n d .

Vo o r d e v o l g e n d e K a n n e k e n s o p V e l t w i j c k m e n e n w e d e a f s t a m m i n g t e moeten v o l g e n v a n J o z e f K a n n e k e n s , d i e gehuwd was m e t A n n a - M a r i e Cappaert e n d i e , v o l g e n s z i j n bewaard gebleven g r a f s c h r i f t , s t i e r f op 2 2 j u n i 1 7 3 9 ( 2 ) . W e d u w e g e w o r d e n h e r t r o u w d e A . - M . C a p p a e r t met C o r n e l i s d e W i n t e r , k o o p m a n t e A n t w e r p e n .

Door d i t h u w e l i j k o n t s t o n d e e n e i g e n a a r d i g f a m i l i e v e r b a n d o p d e volgende w i j z e : Jozef- P e t r u s Kannekens, z o o n van J o z e f voornoemd e n van A . -M. C a p p a e r t huwde m e t M a r i a -Magdalena d e W i n t e r, d o c h t e r u i t h e t huwel i j k C. d e Winter-Cappaert, zodat h i j trouwde met z i j n s t i e f z u s t e r e n b i j g e v o l g z i j n schoonvader ook z i j n s t i e f v a d e r was e n z i j n e i g e n m o e d e r t e v e n s z i j n s c h o o n m o e d e r.

In 1754 was C o r n e l i s d e W i n t e r v o o r 24.000 gulden eigenaar g e worden v a n h e t V e l t w i j c k h o f m e t d e a a n h o r i g h e d e n .

Jozef- P e t r u s Kannekens was i n 1750 s e k r e t a r i s v a n Ekeren.

Op 1 m a a r t 1 7 5 9 w a s z i j n d o c h t e r , I s a b e l l a - M a r i a g e b o r e n e n o p 13 a u g u s t u s v a n h e t j a a r d a a r o p z a g z i j n z o o n A n t o o n - M a r i e - J o z e f het l e v e n s l i c h t .

(1)-Kan.Fl. Prims: Oud-Antwerpsche Portrettengalerie n r. 111 3 delen, S t a d s b i b l i o t e e k Antwerpen n r . B 130412 -Genealogische n o t a ' s Donnet, S t a d s a r c h i e f , Antwerpen (2)- G r a f - e n g e d e n k s c h r i f t e n v a n d e p r o v . A n t w e r p e n , d e e l St. Wa l b u r g i s

2-3

- 41 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 41

Het w a s d e z e l a a t s t e d i e v o o r E k e r e n d e v o o r n a a m s t e u i t d e f a m i l i e Kannekens z o u worden.

In 1785 huwde h i j m e t M a r i a d e B i e , d o c h t e r v a n Thomas- J o z e f d e B i e e n v a n F r a n ç o i se d e C o n i n c k ( 3 ) .

In d a t z e l f d e j a a r was h i j a a l m o e z e n i e r v a n Antwerpen, d i j k g r a a f v a n d e p o l d e r s , e n werd h i j i n d e a d e l s t a n d v e r h e v e n .

Het l i g t v o o r d e h a n d d a t e e n f a m i l i e m e t z u l k e e n gewoon k l i n k e n d e naam e e n s p r e kend w a p e n z o u v o e r e n , n l . o p e e n s c h i l d van a z u u r ( = b l a u w ) , d r i e g o u d e n l a m p e t k a n nen m e t d e k s e l ( 4 ) . A l s h e l m t e k e n é é n v a n de k a n n e n u i t h e t w a p e n .

Vo o r t g a a n d e o p e e n t y p i s c h f e i t a a n g a a n d e de f a m i l i e K a n n e k e n s z o u d e v r a a g k u n n e n gesteld worden o f de wapenfiguur n i e t een k o ff i e k a n z o u moeten v o o r s t e l l e n , w a n t d a a r was een reden v o o r.

Op 3 0 s e p t e m b e r 1 7 7 6 w e r d o p d e M e i r t e A n t w e r p e n e e n " v u e r v o gel s c h i e t i n g " gehouden, h e t a f s l u i t s t u k van f e e s t e l i j k h e d e n , g e houden t e r g e l e g e n h e i d v a n d e o p e n b a r e i n t r e d e v a n b i s s c h o p Wellens.

De g r o t e p r i j s , e e n z i l v e r e n k o f f i e k a n v a n 5 6 " o n c e n " g e w i c h t , werd gewonnen d o o r d e h e e r K a n n e k e n s - L e j e u n e .

Tragische b i j z o n d e r h e i d : b i j d e s c h i e t i n g o n t s p r o n g onverwacht het v u u r w e r k , w a a r d o o r p a n i e k o n t s t o n d e n v e l e mensen o n d e r d e voet werden gelopen en versmachtten. De burgemeester v e r z o c h t de d a g b l a d e n n i e t s o v e r d i t o n g e l u k t e m e l d e n , w a t o o k g e b e u r de(5).

N i e t a l l e e n i n p r i j s s c h i e t e n t r a d e n d e Kannekens i n d e b e l a n g s t e l l i n g , o o k b i j a n d e r e o p e n b a r e g e b e u r t e n i s s e n kwamen z e aan b o d .

In 1806 werd t e Antwerpen i n h e t Vleeshuis v o o r h e t e e r s t een veeprijskamp gehouden. D a a r t o e waren reeds o p 15 december 1792 veertig voorlopige vertegenwoordigers gekozen.

Die v e r k i e z i n g g e b e u r d e d o o r h e t A n t w e r p s e v o l k i n d e z a a l v a n de a f s p a n n i n g " d e G r o o t e G u l d e n P o o r t " . H e t w a s d e e e r s t e o p e n bare k i e z i n g u i t onze g e s c h i e d e n i s , w a a r b i j d e r t i e n k i e s b u r e l e n betrokken waren, i e d e r g e l e i d door een n o t a r i s en twee getuigen.

Op d e l i j s t v a n d e v e e r t i g g e k o z e n e n , a l l e n v o o r a a n s t a a n d e n u i t Antwerpen, w a a r o n d e r z e l f s e e n b i s s c h o p e n e e n a b t , kwam schepen Kannekens v o o r a l s 1 4 d e , m e t 5 5 0 s t e m m e n . M a a r o o k J . - F . Ve r m o e len-Kannekens s t o n d o p d i e l i j s t a l s 3 5 s t e met 314 stemmen e n Cambier-Kannekens, u i t d e W i e g s t r a a t , s t o n d 3 9 s t e m e t 287 s t e m m e n . ( 6 ) ( 3 ) - G o e t h a l s : D i c t i o n n a i r e h é r a l d i q u e , To m e I - b l z . 3 2 7 (4)- R i e t s t a p : H e r a l d i s c h e b i b l i o t e e k 3 / 1 8 7 4 - b l z . 3 1 1 ( 5 ) - M e r t e n s e n T o r f s : G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n - To m e I V (6)-Auq. Thys: S t r a t e n van Antwerpen

en VI

- 42 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 42

Het e c h t p a a r A n t o o n Kannekens-de B i e woonde i n d e Lange G a s t h u i s straat t e Antwerpen.

Antoon s p e e l d e e e n vooraanstaande r o l i n d e Brabantse Omwenteling, h i j schonk o . a . aan de p a t r i o t t e n een kanon. ( 1 ) T i j d e n s d e F r a n s e h e e r s c h a p p i j g e v a n g e n genomen e n a l s g i j z e l a a r weggevoerd n a a r F r a n k r i j k .

Na d e F r a n s e p e r i o d e w a s h i j b e d r i j v i g m e t h e t h e r s t e l l e n v a n d e oude o r d e . M e d e d o o r z i j n z o r g e n w e r d h e t h o o g a l t a a r v a n d e O . L .

Vrouwkerk h e r o p g e r i c h t . I n 1 7 9 5 kwam h i j i n h e t b e z i t v a n h e t Ve l t w i j c k h o f , d a t , z o a l s b i j d e aanvang van d i t a r t i k e l reeds g e zegd, o p n i e t n a d e r t e b e p a l e n w i j z e i n h e t b e z i t was gekomen v a n Cornelis-Frans Kannekens.

Een m e e r l o g i s c h e o v e r z e t t i n g s c h i j n t o n s , w a n n e e r V e l t w i j c k n a Cornelis de Winter zou overgegaan z i j n op z i j n dochter MariaMagdalena e n z i j n s c h o o n z o o n J o z e f - P e t r u s Kannekens e n d a a r n a van d e z e l a a t s t e op diens z o o n A n t o o n .

Hoe d a n o o k , h e t e c h t p a a r K a n n e k e n s - d e B i e v e r b l e e f t i j d e n s d e zomermaanden t e E k e r e n e n ' s w i n t e r s i n d e s t a d .

Op 2 6 f e b r u a r i 1 8 2 2 s t i e r f z i j n e c h t g e n o t e e n v e s t i g d e A n t o o n zich d e f i n i t i e f o p z i j n Ekerse b u i t e n v e r b l i j f .

Zijn woonst i n de Lange Gasthuisstraat verhuurde h i j a a n Gerard Le G r e l l e , d i e e n k e l e j a r e n l a t e r b u r g e m e e s t e r v a n A n t w e r p e n z o u worden. ( 1 ) In 1823 werd A n t o o n Kannekens v e r k o z e n t o t burgemeester v a n Ekeren. H e t moet z i j n d a t h i j z i c h met z i j n nieuwe woonplaats z e e r betrokken voelde.

Reeds i n 1 7 9 2 , w a n n e e r d e k e r k v a n E k e r e n n o d i g a a n h e r s t e l l i n g toe was, e n de p a s t o o r n i e t o v e r de nodige fondsen b e s c h i k t e om d e z e t e l a t e n u i t v o e r e n , v o n d m e n K a n n e k e n s a l s e e r s t e o p d e i n s c h r i j v i n g s l i j s t d i e geopend w e r d om d e g e l d e n t e verzamelen.(7) Een a n d e r t y p i s c h f e i t w a a r u i t b l i j k t d a t d e H e e r v a n V e l t w i j c k om h e t w e l z i j n v a n d e d o r p e l i n g e n b e k o m m e r d w a s , d a t e e r t u i t 1 8 0 3 .

In d a t j a a r werd Ekeren en omgeving f e l g e t e i s t e r d door een mussen- e n s p r e e u w e n p l a a g , d i e d e g r a n e n o p d e v e l d e n e n v r u c h t e n in de tuinen met v e r n i e l i n g bedreigde.

Om g r o o t o n h e i l t e v o o r k o m e n m o e s t k r a c h t d a d i g o p g e t r e d e n w o r d e n , daartoe werd een " S o c i e t e y t " g e s t i c h t d i e een tegenoffensief zou inzetten: h e t gevogelte werd vogelvrij verklaard.

Aan h e t h o o f d v a n d e z e o n g e w o n e g i l d e v a n m u s s e n v e r d e l g e r s s t o n d pastoor De Vo s . Onder d e m e d e s t i c h t e r s , a l l e n n o t a b e l e n u i t d e gemeente, b e v o n d z i c h w e e r A n t o o n K a n n e k e n s . ( 8 ) (7)- H e n d r i k K a n o r a : P a s t o o r D e Vo s e n fonds, 1967 - b l z . 7 6 (8)- H e n d r i k K a n o r a : i d e m - b l z . 1 2 9

z i j n

t i j d

-

Uitgave Davids-

- 43 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 43

Het h u w e l i j k A n t o o n K a n n e k e n s - d e B i e w a s k i n d e r l o o s g e b l e v e n .

De H e e r v a n V e l t w i j c k s t i e r f i n 1 8 3 8 e n w e r d b e g r a v e n a c h t e r h e t koor van de p a r o c h i e k e r k , w a a r z i j n echtgenote ook begraven l a g .

Een z u s t e r v a n A n t o o n K a n n e k e n s , I s a b e l l a - M a r i e , g e b o r e n o p 1 maart 1 7 5 9 , w a s o p 6 f e b r u a r i 1781 i n d e Antwerpse S i n t - J a c o b s k e r k gehuwd m e t J a n F r a n s Ve r m o e i e n .

Het e c h t p a a r woonde i n d e K a m m e r s t r a a t t e Antwerpen e n k r e e g z e v e n k i n d e r e n , w a a r v a n we t w e e d o c h t e r s g a a n v o l g e n , w a a r v a n d e eerste, M a r i a - I s a b e l l a , geboren werd o p 7 j u n i 1782 e n o p 12 augustus 1817 i n h e t huwelijk t r a d met Frans-Jozef- G h i s l a i n Pauwelaert.

Na M a r i e - I s a b e l l a kwam e r e e n z o o n , m a a r deze s t i e r f o p 2 1 - j a r i g e l e e f t i j d . D e tweede d o c h t e r , I s a b e l l a - M a r i a g e n a a m d , z o a l s h a a r m o e d e r, w e r d g e b o r e n o p 2 9 a u g u s t u s 1 7 8 7 e n huwde o p 2 6 a p r i l 1 8 0 8 met K a r e l - H e n d r i k d e W a e l .

Na d e d o o d v a n A n t o o n K a n n e k e n s , i n 1 8 3 8 , w a s h e t V e l t w i j c k g o e d te koop g e s t e l d e n z o u h e t toegewezen worden aan h e t e c h t p a a r P a u w e l a e r t - Ve r m o e l e n . D i t w e t e n w e v a n d e g e r a a d p l e e g d e w e r k e n d i e v e r t e l l e n d a t M a r i a - I s a b e l l a Ve r m o e i e n o v e r l e e d t e E k e r e n , op h a a r l a n d h u i s , o p 2 4 a u g u s t u s 1 8 4 8 .

Echtgenoot F r a n s - J . - G h . P a u w e l a e r t t r o k , n a d e dood v a n z i j n v r o u w, t e r u g n a a r z i j n g e b o o r t e s t a d Dendermonde, w a a r h i j , n o g geen v o l j a a r n a z i j n e c h t g e n o t e , o v e r l e e d . ( 9 ) Ve l t w i j c k moet dan overgegaan z i j n ( d o o r e r f l a t i n g o f koop ? ) o p de t w e e d e d o c h t e r Ve r m o e i e n , e c h t g e n o t e d e W a e l . M a a r h i e r m e e hebben w e d e f a m i l i e K a n n e k e n s a l v e r l a t e n v o o r e e n a n d e r g e slacht.

Te r l o o p s mag v e r m e l d w o r d e n d a t h e t e c h t p a a r K a r e l d e W a e l - V e r moelen, d e o u d e r s w a r e n v a n L e o p o l d d e W a e l , d i e b u r g e m e e s t e r van A n t w e r p e n z o u w o r d e n e n z i j n j e u g d j a r e n o p h e t V e l t w i j c k h o d o o r b r a c h t . ( 1 0 ) . K a r e l H e n d r i k - d e Wa e l s t i e r f o p k a s t e e l V e l t w i j c k op 13 september 1864.

Hogerop h e b b e n w e h e t w a p e n v a n d e f a m i l i e K a n n e k e n s v e r m e l d ; d i t van de f a m i l i e de B i e i s : doorsneden van s i n o p e l (=groen) e n z i l v e r, o p de s n i j l i j n een b i e k o r f i n n a t u u r k l e u r met i n de l i n kerbovenhoek t w e e v l i e g e n d e b i j e n , e v e n e e n s i n n a t u u r k l e u r ( b i j heraldiek i s l i n k s , r e c h t s v o o r de aanschouwer). H e t s c h i l d g e t o p t met gekroonde helm e n a l s helmteken d i e b i e k o r f . Op een geschilderd p o r t r e t van de f a m i l i e de Bie, i n h e t K o n i n k l i j k Museum v o o r S c h o n e K u n s t e n t e A n t w e r p e n , s t a a t d e b i e k o r f i n z i j n geheel i n de bovenste z i l v e r e n h e l f t . ( 9 ) - P o p l i m o n t : (10)- F r .

L a

B e l g i q u e

B r e s s e l e e r s

&

H .

h ĂŠ r a l d i q u e , K a n o r a :

To m e

E k e r e n ,

11

o n s

Heem,

1 9 5 0

- 44 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 44

Te k e n i n g : J o s G o o l e n a e r t s

- 45 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 45

De a n d e r e , m e t K a n n e k e n s a a n g e h u w d e f a m i l i e , V e r m o e i e n , v o e r d e : gevierendeeld met a l s 1 s t e en 4de k w a r t i e r van azuur, d r i e molenijzers van z i l v e r ; h e t 2de en 3de k w a r t i e r van goud, met een molensteen van a z u u r. A l s helmteken een v l u c h t van a z u u r e n goud met d a a r t u s s e n d e m o l e n s t e e n ; h e t g e h e e l k o m e n d e u i t d e g e k r o o n de h e l m .

Jos G o o l e n a e r t s

- 46 -

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 46

kontak tad res :

Raymond ROELANDS Vinusakker 24 2080 K a p e l l e n 6 6 4 . 1 8 . 8 8 Sekretariaat: P a u l A R R E N Bredabaan 849 2170 Wuustwezel 6 6 3 . 1 3 . 3 1 6nerale Bank: 2 2 0 0 3 7 5 7 3 3 8 8

U I T G AV E N :

INKOMSTEN

Overdracht 1986

64.892

lidgelden 13x250 148x350 Verkoop K a l e n d e r s Worstenbroodavond saldo + 6 8 f r. ) Gemeentesubsidie Dorpsdag (saldo + 8 9 0 f r. ) Te e r f e e s t

=.250 51.800 2.900 13.885 5.300 2.340

G i d s e n Stadswandelingen 5.880 Dorpsdag 1.450

60.856

Filmavond "Brussel"

4 . 0 2 0

Kerst. markt (saldo + 7 . 3 3 6 f r. ) Giften

30. 954

Te e r f e e s t 74. 104 (saldo - 1 3 . 2 4 8 f r. ) Filmavond 11 . 0 0 0 (voorl.saldo -6 9 8 0 f r. ) Kerstmarkt 23. 618

T O TA A L

f r. Drukwerk t i j d s c h r i f t Abonnementen Aankopen v o o r a r c h i e f Postzegels Worstenbroodavond

150 A a n k o o p p r i j z e n 1 . 6 0 0 W e r k i n g s o n k o s t e n 5 . 3 5 5 240.347 f r . ( p a p i e r , u i t n o d i g i n g e n . . ) Bijdrage St.-Niklaas 2 . 0 0 0 T O TA A L

. S A L D C )

.

34.594 f r .

4.990 9 . 7 0 0 8.284 13.817

I n h - o i n s t . e r i I J i t

196.392 f r .

2

4 g

0

. .

3 4 ?

3 9 2

. 9(f-->5

Kapellen

H a r - 47

- Hoogboom, 1 0

, B I T T E R ,

f

r

f r -

.

.

februari 1987

schatbewaarder

-

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 47

GOED

N I E U W S

I N OKTOBER 1 9 8 7 V E R S C H I J N T, V A N D E HAND VA N PA U L A R R E N , H E T BOEK

IVAN K A S T E E L N A A R K A S T E E L DEEL 2 EEN U I T G AV E VA N HOBONIA

•••L,.elifio,rii.W..—

-Meck›4%eutiejr›

VOORINTEKENING M O G E L I J K T O T 3 1 J U L I 1 9 8 7 A A N 9 5 0 F ( + 1 0 0 F VERZENDINGSKOSTEN) NA 3 1 J U L I BEDRAAGT D E P R I J S 1 . 3 5 0 F (+100 F v e r z e n d i n g s k o s t e n )

DE NAMEN VA N D E VOORINTEKENAARS WORDEN I N H E T BOEK OPGENOMEN

L

J H o e bestellen Door storting of overschrijving van het overeenstemmend bedrag op rekening nr.

0 0 1 - 1 7 6 7 8 4 0 - 9 1 t . n . v . F.OBONIA - Bredabaan 849 - 2170 WUUSTWEZEL Ofwel: b i j d e u i t g e v e r , H o b o n i a , p / a Raymond Roelands ( v o o r z i t t e r ) Vinusakker 2 4 - 2080 K a p e l l e n - Te l . n r . 0 3 / 6 6 4 . 1 8 . 8 8 Ofwel: b i j d e a u t e u r, P a u l A r r e n , Bredabaan 849 - 2170 Wuustwezel Te l . n r . 0 3 / 6 6 3 . 1 3 . 3 1

�

Hobonia - 16de jaargang - nr. 1 - januari 1987 - p. 48