@YmchwilCymru Rhyfin 4

@YmchwilCymru Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Y cylchgrawn sy’n rhoi lle amlwg i ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru

Tudalen 12

Dathlu gyda #TîmYmchwil Yr ymgyrch sy’n dod â dathliadau cyffrous ynghyd ledled Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru wrth inni edrych ymlaen at ben-blwydd y GIG yn 70 oed

Tudalen14

Tudalen16

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

‘Sefydliad disglair rhyngwladol’ o

mewn rhifau

ran gwaith cynnwys y cyhoedd da

Ciplun o’n tair blynedd cyntaf

Rôl ddiffiniol Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn y safonau newydd ar gyfer cynnwys y cyhoedd

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

1

T U DAL EN 2 0

Cynnwys

Calendr Digwyddiadau

T U DAL EN 1 4

Mewn rhifau

T U DAL EN 1 6

Cymru’n seren

T U DAL EN 1 2

Dathlu gyda #TîmYmchwil

T U DA LEN 0 3

Rhagair Yr Athro Jonathan Bisson, Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

T U DA LEN 0 4

T U DAL EN 1 4

Newyddion

Mewn rhifau

Newyddion am ymchwil o ledled Cymru

Ciplun o’n tair blynedd cyntaf

T U DA LEN 1 1

T U DAL EN 1 6

Ariannu

Cymru’n seren

Cyfleoedd ariannu sydd ar ddod

Ein rôl ddiffiniol yn y safonau newydd ar gyfer cynnwys y cyhoedd

T U DA LEN 1 2

T U DAL EN 2 0

Dathlu gyda #TîmYmchwil

Calendr Digwyddiadau

Yr ymgyrch sy’n dod â dathliadau cyffrous ynghyd ledled Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

2

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Rhagair C

roeso i’r pedwerydd rhifyn o

Yn yr un modd, mae trawsnewidiad y

fydd yn rhoi sail ar gyfer polisi ac arfer gofal

@YmchwilCymru. Mae’r rhifyn hwn yn

Gwasanaeth Cefnogi a Chyflenwi wedi bod yn

cymdeithasol.

canolbwyntio ar y dathliadau wrth i Ymchwil

hynod, ac wrth wraidd hyn mae ymrwymiad

Iechyd a Gofal Cymru gyrraedd ei ben-blwydd

y staff a’r timau ledled y GIG yng Nghymru.

Mae’r ffaith bod ymchwil a datblygu’n

yn 3 oed. Rydw i wrth fy modd yn gweld rhai

Mae meithrin gwasanaeth sy’n fwy effeithlon

agwedd amlwg yn strategaeth genedlaethol

o’r cyflawniadau o’n tair blynedd cyntaf yn

ac effeithiol fyth yn hanfodol i’n gallu i

Llywodraeth Cymru, ‘Ffyniant i Bawb’,

cael sylw yn y cylchgrawn hwn.

gystadlu’n fyd-eang ac i’n gallu i gynnal

yn cydnabod ansawdd a graddfa ein

ymchwil o ansawdd uchel yn effeithiol.

hymdrechion hyd yma. Eich ymrwymiad a’ch

Mae hi wedi bod yn fraint gweithio

ymroddiad chi tuag at gynnal ymchwil o’r radd

gyda’r gymuned ymchwil iechyd a gofal

Wrth gwrs, mae cynnwys ac ymgysylltu â’r

flaenaf a gwneud yn siŵr ei bod yn gwneud

cymdeithasol yn goruchwylio gwaith creu

cyhoedd yn hanfodol er mwyn gwneud yr

gwahaniaeth go iawn yw beth sy’n gwneud

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a dod yn

ymchwil iawn yn dda. Mae ein Bwrdd Cyflawni

hyn i gyd yn bosibl.

Gyfarwyddwr cyntaf iddo. Rydyn ni wedi

Cynnwys y Cyhoedd wedi cyfrannu’n fawr

gwneud cynnydd mawr o ran datblygu

at gynyddu’r arfer o gynnwys y cyhoedd yn

Mi hoffwn i fanteisio ar y cyfle i ddiolch i bawb

amgylchedd cwbl gefnogol i ymchwil yng

y seilwaith drwyddo draw, ac wedi chwarae

yng nghymuned Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

Nghymru, ym maes iechyd ac ym maes gofal

rôl allweddol yn datblygu’r Safonau ar gyfer

am eu cymorth ac rydw i’n teimlo’n falch ein bod

cymdeithasol. Trwy ein cynllun strategol pum

Cynnwys y Cyhoedd sydd ar waith ledled y

ni wedi cyflawni cymaint drwy weithio gyda’n

mlynedd, rydyn ni’n sicrhau bod Cymru’n

DU, a lansiwyd yn gynharach eleni. Hefyd yn

gilydd mewn ffordd strategol gyd-drefnus.

wlad a gydnabyddir yn rhyngwladol am ei

dair blwydd oed eleni, mae Doeth am Iechyd

hymchwil iechyd a gofal cymdeithasol sy’n

Cymru, ein llwyfan blaenllaw ar gyfer cynnwys

Rydw i dal wedi ymrwymo i ymchwil iechyd a

cael effaith bositif ar iechyd, llesiant a ffyniant

a chofrestru’r genedl mewn ymchwil iechyd

gofal cymdeithasol yng Nghymru ac rydw i’n

ei phoblogaeth.

a gofal cymdeithasol, yn paratoi ei hun i

gobeithio y bydda’ i’n gallu parhau i wneud

gyrraedd mwy fyth o bobl.

cyfraniad mawr pan fydda’ i’n dychwelyd i

Tystiolaeth o’r llwyddiant hwn a’r sylfeini

Brifysgol Caerdydd ar ôl gadael Llywodraeth

cadarn rydyn ni wedi’u gosod oedd bod ein

Mae cynnwys y cyhoedd hefyd yn gonglfaen

Cymru ar 31 Gorffennaf 2018. Rydw i’n edrych

Canolfannau, Unedau, Grwpiau Cymorth

Strategaeth Ymchwil a Datblygu Gofal

ymlaen at ddal ati i fod yn aelod gweithgar

Seilwaith ac Unedau Treialon Clinigol Ymchwil

Cymdeithasol i Gymru 2018-23, a lansiwyd

o gymuned Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a

Iechyd a Gofal Cymru wedi’u hadnewyddu hyd

eleni ar ôl tair blynedd o waith. Trwy fynd

chefnogi ei gwaith hanfodol parhaus.

at fis Mawrth 2020. Mae hyn wedi rhoi cryn

i’r afael â thri maes blaenoriaeth; gofal

hyder inni yn ansawdd a hirhoedledd y timau

cartref, plant mewn gofal a dementia, fe

hyn wrth inni edrych ymlaen at fwy o dwf yn

fydd yn canolbwyntio ar gynnwys y rheini

2020-25.

sy’n defnyddio ac yn darparu gwasanaethau gofal cymdeithasol i gasglu tystiolaeth a

Yr Athro Jon Bisson Cyfarwyddwr, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

3

Newyddion

Y G A N O L FAN GENEDL AET H O L AR GY F ER I ECH Y D MEDDW L

Newyddion am ymchwil o ledled Cymru

Carreg filltir arwyddocaol i ymchwil iechyd meddwl yng Nghymru Mae 10,000 a mwy o bobl nawr wedi cyfrannu at ymchwil iechyd meddwl trwy’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH).

“Rydyn ni wrth ein boddau bod mwy na 10,000 o bobl wedi rhoi o’u hamser i gymryd rhan yn ein hymchwil iechyd meddwl.

Mae hon yn garreg filltir arwyddocaol i’n prosiect, ac rydyn ni’n ddiolchgar tu hwnt am gyfraniad gwych pob un o’r unigolion a gymerodd ran,” meddai’r Athro Ian Jones, cyfarwyddwr yn NCMH. Roedd Munzir Quraishy, myfyriwr ym Mhrifysgol Caerdydd ac un o hyrwyddwyr ymchwil y ganolfan, ymhlith y 10,000 o bobl a gymerodd ran. “Yn ystod f’astudiaethau mi glywes i am yr ymchwil oedd yn mynd

CA N O LFAN P R IME CY M R U

Mae’r astudiaeth dal ar agor i bobl newydd gymryd rhan ac mae gan ymchwilwyr ddiddordeb mewn clywed oddi wrth bobl ag amrywiaeth o brofiadau.

Ychwanegodd yr Athro Jones: “Dydy ein gwaith heb ddod i ben eto ac rydyn ni’n chwilio am filoedd yn fwy o bobl, rhai â phrofiad o salwch meddwl ac eraill heb brofiad ohono, i gymryd rhan yn yr astudiaeth hon trwy ein gwefan.

“Hefyd, rydyn ni’n dechrau casglu gwybodaeth fanylach i ymestyn ein dealltwriaeth o salwch meddwl, yn amrywio o effaith diffyg cwsg ar anhwylderau sy’n effeithio ar dymer i broblemau iechyd meddwl amenedigol a’r pethau cymhleth sy’n eu hachosi.”

gyfer ffurf ysgafnach ar ecsema glinigol heintus mewn plant, yn ôl astudiaeth CREAM (ChildRen with Eczema Antibiotic Manangement). Gall defnyddio gwrthfiotigau hefyd hybu ymwrthedd ac alergedd neu sensiteiddio’r croen.

Dan y pennawd ‘Beth y mae hyn yn ei olygu i feddygon teulu?’ mae’r erthygl yn dweud y

Ymchwil yn newid arfer meddygon teulu Yn ôl Pulse, y prif gyhoeddiad ar gyfer meddygon teulu yn y DU, mae astudiaeth CREAM Canolfan PRIME Cymru ymhlith y pum papur uchaf sydd wedi newid arfer yn 2017.

Er bod meddygon teulu’n rhagnodi gwrthfiotigau fel triniaeth i oddeutu 40% o byliau o ecsema ar hyn o bryd, nid oes yna unrhyw fudd ystyrlon o ddefnyddio gwrthfiotigau trwy’r geg neu ar y croen ar

4

rhagddi yn NCMH ac roeddwn i’n gwybod bod yn rhaid imi helpu. Mae’n anhygoel clywed bod 10,000 o bobl wedi cymryd rhan mewn ymchwil y gellir ei defnyddio i ddatblygu mwy o driniaethau a chymorth.

Gyda 10,000 o bobl yn cofrestru mae’n wych meddwl sawl sgwrs y mae’r ymchwil hon wedi’u sbarduno.”

dylid osgoi defnyddio gwrthfiotigau ar gyfer ffurf ysgafnach ar ecsema heintus mewn plant a chanolbwyntio ar addysgu rhieni a gofalwyr i ddefnyddio corticosteroidau ac elïau lliniarol, a rhoi rhai cryfach lle bo angen.

Mae’r ffaith bod astudiaeth CREAM wedi’i chynnwys yn yr erthygl hon sy’n newid arfer yn dangos effaith ymchwil sy’n mynd rhagddi yng Nghymru ar gyflawni gofal sylfaenol ledled y DU. I gael rhagor o wybodaeth ewch i bit. ly/2IqadAE

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

B AN C DATA D I O GE L AR GYFE R C YS YL LT I A DA U GWY B O DA E T H D D I E N W

Cysylltiad rhwng effaith cyffuriau epilepsi ar fabanod yn y groth a chanlyniadau profion ysgol sy’n sylweddol waelach Mae ymchwil epilepsi, fu’n defnyddio Banc Data Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw (SAIL), wedi darganfod bod yna gysylltiad rhwng effaith chyffuriau epilepsi ar fabanod yn y groth a chanlyniadau profion ysgol arwyddocaol waelach ymysg plant saith oed.

Meddai Arron: “Pan mae babanod yn y groth

clinigwyr ac academyddion SAIL. Maen

yn dod i gysylltiad â chyffuriau gwrth-

nhw’n cynnal ymchwil yn defnyddio banc

Bu Arron Lacey, ymchwilydd ym Mhrifysgol

epileptig cyfunedig, neu sodiwm falproat ar

data SAIL yn ogystal â dadansoddi testun

Abertawe, a’i dîm yn astudio mamau ag

ei ben ei hun, gwelir gostyngiad sylweddol

anffurfiol mewn cofnodion meddygol.

epilepsi. Cofnodwyd y math o gyffur

yng nghyrhaeddiad plant mewn profion

epilepsi a oedd wedi’i ragnodi iddyn

addysgol cenedlaethol ar gyfer plant 7 oed

Mae’r tîm eisoes wedi cyhoeddi nifer o

nhw pan roedden nhw’n feichiog ac yna

o’u cymharu â’r grŵp rheolaeth cyfatebol a

astudiaethau wedi’u seilio ar y boblogaeth i

dadansoddwyd canlyniadau profion ysgol eu

chyfartaledd cenedlaethol Cymru gyfan.

archwilio effeithiau epilepsi ar amddifadedd cymdeithasol ac effeithiau cyffuriau epilepsi,

plant fel rhan o’r astudiaeth, a gyhoeddwyd ar-lein yn y BMJ Journal of Neurology,

“Mae’r canlyniadau hyn yn cefnogi ymhellach

yn ogystal â thueddiadau rhagnodi ar gyfer

Neurosurgery and Psychiatry.

effeithiau gwybyddol a datblygiadol dod i

epilepsi. Mae hefyd yn defnyddio prosesau

gysylltiad yn y groth â sodiwm falproat, yn

iaith naturiol (NLP) i dynnu data clinigol o

Mae Banc Data SAIL yn casglu gwybodaeth

ogystal â chyffuriau gwrthfiotig lluosog; dylid

lythyrau clinig ar gyfer ymchwil epilepsi.

am ofal iechyd fel mater o drefn, a

cydbwyso’r cyffuriau ag angen merched sy’n

defnyddiwyd hon a data profion ysgolion

feichiog i reoli trawiadau’n effeithiol.”

I gael rhagor o wybodaeth ewch i www. saildatabank.com/epilepsy-drug-exposure-in-

cenedlaethol yng Nghyfnod Allweddol 1 i gymharu perfformiad academaidd plant saith

Mae Arron yn rhan o Dîm Ymchwil Prudent

womb-linked-to-significantly-poorer-school-

oed yng Nghymru a oedd wedi’u geni i famau

Healthcare a Grŵp Ymchwil Niwroleg

test-results/

ag epilepsi â’r grŵp rheolaeth cyfatebol.

Abertawe sy’n cynnwys dadansoddwyr,

UN E D YM C HW I L D I A B ET ES CY M R U

Mae JCRF wedi gweithio’n agos â Sanofi ar

Abertawe yw’r dewis i westeio Canolfan Ragoriaeth Diabetes y DU

nifer o astudiaethau clinigol, a chafodd ei

dyfeisiau newydd.”

ddewis i ymuno â Rhwydwaith Ymchwilwyr

“Mae gan JCRF hanes da o recriwtio cyflym

Byd-eang y cwmni ar ôl iddo ddangos

ac o gadw gafael ar gleifion sy’n hanfodol

drosodd a thro ei allu i ddarparu gwasanaeth

er mwyn cyflawni treialon clinigol yn

o’r radd flaenaf, a chwrdd â llinellau amser

llwyddiannus. Mae profiad helaeth yr

o’r cyfnod dichonoldeb hyd at gwblhau’r

ymchwilwyr yn Uned Ymchwil Diabetes

astudiaeth.

Cymru, ochr yn ochr â’u labordy achrededig a’u panel cyfeirio cyhoeddus, yn sicrhau

Meddai’r Athro Steve Bain, cyfarwyddwr

gwasanaeth cynhwysfawr ar draws ymchwil

meddygol cynorthwyol ar gyfer ymchwil a

diabetes.”

datblygu Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, ac arweinydd clinigol

“Rydyn ni’n edrych ymlaen at weithio ar y

Uned Ymchwil Diabetes Cymru: “Mae yna

meddyginiaethau cyffrous sydd ar y gweill ac

190,000 a mwy o bobl yn byw â diabetes yng

yn cael eu datblygu â Sanofi.”

Nghymru. Mae hyn yn 7.3% o’r boblogaeth

Mae Sanofi wedi dewis y Cyd-Gyfleuster Ymchwil Glinigol (JCRF) gydag Uned Ymchwil Diabetes Cymru i ddod yn rhan o’i Rwydwaith Ymchwilwyr Byd-eang fel canolfan ragoriaeth genedlaethol newydd.

17 mlwydd oed a hŷn – y nifer mwyaf o

I ddarllen yr erthygl lawn www.

achosion yn y DU. Mae ymchwil i driniaethau

healthandcareresearch.gov.wales/news/

newydd yn hanfodol a dylid croesawu

swansea-chosen-to-host-uk-diabetes-centre-

unrhyw gyfleoedd i gleifion gael cymryd rhan

of-excellence/

mewn treialon clinigol o feddyginiaethau a

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

5

dod o hyd i driniaeth newydd i’r mathau datblygedig hyn o ganser sy’n gallu datblygu ymwrthedd i therapi gwrth-hormonau.

Meddai Dr Luke Piggot: “Rydyn ni o’r farn ein bod ni wedi dangos y byddai therapi TRAIL o fudd i gleifion sydd wedi datblygu ymwrthedd i driniaeth, gan ein bod ni wedi nodi newidiadau penodol yng nghelloedd canser y cleifion hyn, sy’n golygu bod eu tiwmorau’n dod yn sensitif i driniaeth TRAIL.”

C A N OLFA N YM C HW I L CA N S ER CY M R U

Triniaeth newydd bosibl ar gyfer mathau datblygedig o ganser Mae staff y mae Canolfan Ymchwil Canser Cymru’n eu hariannu wedi dod o hyd i driniaeth bosibl i ganser y fron sydd ag ymwrthedd i therapi.

Canser y mae signalau estrogen yn ei achosi ydy’r canser y mae 75% o’r menywod â diagnosis o ganser y fron yn dioddef ohono, ac fe fydd bron pob un o’r menywod hyn yn cael therapi gwrth-hormonau, fel yr atalwyr Tamoxifen neu Aromatase, i drin eu canser.

Yn anffodus, bydd hyd at 40% o gleifion sy’n cael y triniaethau hormonau hyn yn datblygu ymwrthedd iddyn nhw, gan arwain at bwl arall o ganser ymosodol.

Mae ymchwilwyr wedi addasu pwrpas therapi canser sy’n bodoli, sef TRAIL, er mwyn

C A N OLFA N YM C HW I L H EN EID D IO A D E ME NT I A

Y plantos fu’n herio Dementia

Meddai Dr Clarkson “Er bod mwy o waith ymchwil i’w wneud cyn i’r cyffur newydd hwn gyrraedd y clinig, mae TRAIL yn cynnig therapi hynod addawol ar gyfer cleifion y mae opsiynau’n brin iddyn nhw ar hyn o bryd.”

Mae yna ragor o wybodaeth yn www. cymraeg.walescancerpartnership.com/ research-news////potential-new-treatmentfor-advanced-cancers/ gweithgareddau pobl-ganolog i fachu sylw’r ddau grŵp oedran, yn cynnwys coginio cacen, canu ac ymarfer corff.

Treuliodd cleifion mewn canolfan gofal dydd ym Mae Colwyn dri diwrnod yng nghwmni’r plant ifanc yn gwneud gweithgareddau a oedd wedi’u cynllunio, i weld a fyddai’n bosibl adfer rhywfaint o’r cof roedden nhw wedi’i golli. Y nod oedd aildanio diddordebau’r oedolion o’r blynyddoedd pan roedden nhw’n iau, a deffro atgofion.

Bu seicolegwyr o Brifysgol Bangor, gan gynnwys yr Athro Emeritws Bob Woods sy’n athro emeritws yn y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia, yn cymryd rhan mewn rhaglen ddogfen yn edrych ar beth sy’n digwydd pan ddaw plant meithrin a phobl sy’n byw â dementia at ei gilydd.

Bu’r tîm yn gweithio’n agos â chynhyrchwyr rhaglen ddogfen BBC Wales ‘The Toddlers who Took on Dementia’ i greu

6

Dr Richard Clarkson sy’n arwain ymchwil i fôn-gelloedd a signalau rhwng celloedd yng Nghanolfan Ymchwil Canser Cymru. Bu ei dîm o ymchwilwyr yn y Sefydliad Ymchwil Bôn-gelloedd Canser Ewropeaidd yn rhoi TRAIL ar brawf gyda samplau o diwmorau oedd wedi’u casglu oddi wrth gleifion canser a oedd wedi datblygu ymwrthedd i therapi gwrth-hormonau. Yn ôl eu darganfyddiadau, roedd TRAIL yn lladd bôn-gelloedd canser o’r cleifion hyn yn ddetholus ond nid oedd TRAIL wedi cael unrhyw effaith ar diwmorau nad oedden nhw wedi datblygu ymwrthedd i damoxifen.

Mae’r ymchwil yn dal i fynd rhagddi ond yn ôl yr Athro Woods: “Beth rydyn ni eisiau ei wneud ydy newid yr amgylchedd, fel eu bod nhw’n gallu ymgysylltu, yn gallu rhyngweithio ag eraill yn ddi-feth. A thrwy hyn fe allwn ni dynnu ar y cyfoeth o arbenigedd a phrofiad a gwybodaeth sy’n dal i fod yno.”

Dyma a ddywedodd am y gwahaniaeth a wnaeth y plant: “Maen nhw wedi rhoi persbectif newydd i ni, ffordd newydd o edrych ar dementia. Mae’n holl bwysig gweld y person y tu ôl i’r diagnosis.”

CANO L FAN P R IM E CY M RU

Ymyriadau y mae nyrsys yn eu harwain i leihau effaith adweithiau niweidiol i gyffuriau ar gyfer oedolion hŷn mewn cartrefi gofal Fe allai astudiaeth y mae Cymru’n ei harwain, sy’n ymchwilio i’r defnydd o feddyginiaethau lluosog mewn cartrefi gofal, ostwng nifer y derbyniadau i ysbytai yng Nghymru.

Mae adweithiau niweidiol i gyffuriau’n gyfrifol am 5-8% o’r holl dderbyniadau sydd heb eu cynllunio i ysbytai yn y DU, ac yn costio £1.5-2.5 biliwn y flwyddyn i’r GIG. Mae’r rhan fwyaf oherwydd monitro gwael, neu ragnodi gwael ac mae’n bosibl eu hatal.

Mae amlgyffuriaeth, sef defnyddio meddyginiaethau lluosog neu amhriodol, yn gallu o bosibl niweidio oedolion hŷn trwy achosi codymau, nam gwybyddol, anymataliaeth, ceg sych, poen neu gyfog. Mae hon yn broblem yn benodol mewn cartrefi gofal lle mae gor-ragnodi meddyginiaethau’n digwydd yn achos hyd at 50% o bobl.

Fe fydd e-astudiaeth PADRe yn dadansoddi digwyddiadau y mae’r System Genedlaethol ar gyfer Adrodd a Dysgu wedi cael gwybod amdanyn nhw, sy’n ymwneud ag amlgyffuriaeth sy’n ymwneud â phobl hŷn.

Bydd fferyllydd, meddyg a nyrs yn cael eu hyfforddi i ddadansoddi adroddiadau diogelwch er mwyn datblygu model a fydd yn sail i ymyrraeth newydd y bydd nyrsys yn ei harwain i fonitro a rheoli rheolaeth meddyginiaethau er mwyn nodi adweithiau niweidiol i gyffuriau.

Cydweithrediad rhwng Andrew CarsonStevens, Arweinydd Ymchwil Diogelwch Cleifion, Canolfan PRIME Cymru, yr Athro Sue Jordan, Prifysgol Abertawe a chydweithwyr yng Nghanolfan Adnoddau Moddion Cymru, Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, Prifysgol Bryste a Phrifysgol Caerdydd ydy’r astudiaeth.

Meddai’r Athro Jordan: “Mae hwn yn gyfle gwych i weithio gyda chydweithwyr i ddatblygu ffordd i atal problemau rhag codi yn sgil rhagnodi meddyginiaethau ac, yn y pen draw, i ostwng niferoedd y derbyniadau i ysbytai oherwydd adweithiau niweidiol i feddyginiaethau.

I gael rhagor o wybodaeth ewch i www. primecentre.wales/nurse-led-interventions. php

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Y GA N O L FA N GE NE D L A ET H O L A R GYFE R YM C HW I L A R IECH Y D A LLE SIANT Y BO BLO GA ETH

asesiadau ffitrwydd, iechyd a llesiant. Caiff y data’u bwydo yn ôl i’r ysgolion fel adroddiad yn cymharu iechyd a llesiant disgyblion â chyfartaleddau sirol, ynghyd â chanllawiau

Rhwydweithiau ysgol yn mynd i’r afael ag iechyd a llesiant disgyblion yng Nghymru

iechyd a dolenni i fentrau lleol yn yr ysgol.

Mae rhannu’r data â’r ysgolion yn rhoi hunan reolaeth iddyn nhw allu nodi meysydd yn yr adroddiad y bydden nhw’n dymuno rhoi blaenoriaeth iddyn nhw.

Yn ôl un dirprwy bennaeth a fu’n rhan

Mae ysgolion yng Nghymru’n cael help i wella lefelau gweithgarwch eu disgyblion ac i fynd i’r afael â gordewdra, diolch i ymchwil y mae’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Ymchwil ar

o’r prosiect: “Pan wnaethon ni dderbyn ein pecyn data HAPPEN, roedden ni’n bryderus o weld bod tua thraean ein plant ym mlynyddoedd 5 a 6 yn ordew... Ar ben ddim yn hapus â’u ffitrwydd. Rydyn ni wedi cynyddu’r cyfleoedd y mae’r plant yn eu cael.

Mae yna gysylltiad rhwng iechyd a llesiant da a chyraeddiadau pobl ifanc a’u cyfleoedd cyflogaeth yn ogystal â’u llesiant fel oedolion.

Mae prosiectau Rhwydwaith Iechyd a

Rydyn ni wedi ystyried ein gwersi ymarfer corff ac rydyn ni’n bwriadu dod ag elfennau mwy egnïol i wersi eraill, fel sillafu lle mae’r plant yn gorfod rhedeg i gyfateb geiriau â

Chyrhaeddiad Disgyblion mewn Addysg

ffonemau.”

Gynradd (HAPPEN) a’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion (SHRN) yn helpu ysgolion i nodi meysydd lle mae yna broblemau penodol, fel lefelau gordewdra, er mwyn gallu gwneud

Gan ddefnyddio Banc Data Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw (SAIL), caiff data a gesglir ar Ddiwrnodau Ffitrwydd Llawn Hwyl eu cysylltu â data iechyd dienw sy’n cael eu casglu’n electronig fel mater o drefn,

Ysgolion cynradd

gan gynnwys cofnodion meddygon teulu,

Mae HAPPEN yn canolbwyntio ar wella

derbyniadau ysbyty a chyrhaeddiad addysgol.

iechyd, llesiant ac addysg plant ysgolion cynradd yn Abertawe. Mae plant 9-11 oed yn cymryd rhan mewn diwrnodau ffitrwydd llawn hwyl ac yn cwblhau amrywiaeth o

Gall y gwaith sy’n mynd rhagddo gan Rwydweithiau HAPPEN a SHRN gael effaith bositif, nid yn unig ar bobl ifanc a’u cyflawniadau, eu hiechyd a’u llesiant yn y dyfodol, ond hefyd o bosibl ar ddyfodol iechyd a chynhyrchiant Cymru gyfan.”

Yr Athro Ronan Lyons, Cyfarwyddwr, NCPHWR

hyn, dywedodd 38% o blant doedden nhw

Iechyd a Llesiant (NCPHWR) yn ei chynnal.

newidiadau syml i wersi.

“Un amcan a maes allweddol ymchwil y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd a Llesiant y Boblogaeth ydy buddsoddi yn iechyd a llesiant pobl ifanc.

Ysgolion uwchradd Mae SHRN yn mynd i’r afael ag iechyd a llesiant plant ysgol uwchradd, gan weithio gydag

ysgolion uwchradd, ymchwilwyr, llunwyr polisi ac ymarferwyr o feysydd iechyd, addysg a gofal cymdeithasol.

Mae disgyblion o ysgolion ledled Cymru’n cwblhau Arolwg Iechyd a Llesiant Myfyrwyr bob dwy flynedd, ynghyd â Holiadur Amgylchedd Ysgol, sy’n caniatáu ymchwilio i’r berthynas rhwng polisïau ac arfer ysgol a iechyd y myfyrwyr. Caiff cwestiynau eu datblygu trwy ymgynghori â rhanddeiliaid allweddol mewn ysgolion, yn Iechyd Cyhoeddus Cymru ac yn Llywodraeth Cymru.

Yn ogystal â darparu data iechyd a llesiant cadarn i ysgolion mae’r tîm yn SHRN hefyd yn helpu ysgolion a’r rheini sy’n cefnogi ysgolion i ddeall tystiolaeth ymchwil iechyd a sut y gellir ei defnyddio mewn ysgolion.

Ydych chi wedi cofrestru i gael ein bwletin wythnosol?

Yn cynnwys: newyddion, digwyddiadau, cynlluniau ariannu, swyddi gwag a chyrsiau hyfforddi.

I gofrestru ewch i: bit.ly/2Mq2PXQ Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

7

I ECHYD C YH O E D D US CY M R U

sigaréts tybaco ac e-sigaréts, ac mae llawer

Ymchwil newydd diogelWelsh ac yn well naPrimary sigaréts tybaco. School Is it all smoke without fire? yn dangos bod gan Children’s Perceptions of Electronic Cigarettes Cafodd ‘Lle bo mwg oes tân?

Canfyddiadau blant ysgol gynradd Plant Ysgol Gynradd yng Nghymru am Electronig ’ eiAge gomisiynu i helpu ymwybyddiaeth dda o Girl SigarétsBoy Age 11 7 Age 9 deall ymwybyddiaeth a safbwyntiau plant ynglŷn e-sigaréts498 children ag e-sigaréts, o’u cymharu â smygu tybaco.

Who took part

ohonyn nhw’n meddwl bod e-sigaréts yn fwy

participated from

Mae’n awgrymu meysydd allweddol i wella

Yn ôl adroddiad gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, 8 schools

What we did

across Wales mae 95% o blant yn gallu gwahaniaethu rhwng

dealltwriaeth plant o’r33.3% risgiau sy’n gysylltiedig 29.3% 37.4% 47.8% 52.2% (n=165) (n=145) (n=185) ag e-sigaréts. (n=258) (n=236)

Questionnaire (n = 498)

Class based or small group activity.

Children completed a questionnaire

Draw & Write (n = 498)

Class based or small group activity.

Children completed 2 draw and write inquiries about smoking and vaping

Peer Discussion (n = 96)

Four children (2 boys / 2 girls) from each class took part in a semi-structured peer discussions

Children are aware of electronic cigarettes and can differentiate them

B WRD D I E C H YD P RI FYS G O L from tobacco cigarettes C A E RDYD D A’R FRO

Mae’r defnydd o’r pecyn wedi tyfu y tu hwnt

i’r grŵp ac mae’ncigarettes cael ei ddefnyddio Children believe people mainly usehwn, electronic to stop

What we found

smoking and smoke tobaccohefyd cigarettes to look cool yng Ngwlad yr Iâ, Denmarc, Portiwgal Dyfarnu grant i asesu a Seland Newydd. Disgwylir i’w ganlyniadau effaith ryngwladol Children have little understanding of health harms of electronic gynhyrchu darganfyddiadau ynglŷn â’r hyn cigarettes prosiect TALK a gredir yn gyffredinol a fydd o bosibl yn

Children perceive vaping and smoking cyfathrebu to be unacceptable for children trawsnewid ac addysg timau but more acceptable for adults clinigol yn y dyfodol.

Exposure to electronic and tobacco cigarettes through family and Sefydliad Iechyd y Byd yn argymell friends influences children’sMae perceptions of smoking and vaping cynnal ôl-drafodaeth glinigol i fyfyrio fel

Few children intend to use electronic cigarettes smoke tobacco tîm ar ôl tasgau, sifftiauor neu ddigwyddiadau. cigarettes when they grow up Sgwrsio mewn tîm ynglŷn â beth sydd wedi yn ystod achos ydy ôl-drafodaeth Healthdigwydd messaging Research is needed shouldglinigol. reinforce thetrafod unrhyw agwedd to understand Gellir ar ofal how view that electronic perceptions can cleifion ac mae safbwynt pawb o bwys. Mae cigarettes are for influence future TALK© yn cynnig ffordd hawdd i arwain y smoking cessation vaping behaviour

What next

Electronic cigarette education is Horizon Diolch i grant oddi wrth gynllun needed in Welsh 2020 MSCA-RISE yr UE fe fydd effaith primary schools

sgwrs hon.

ryngwladol pecyn ôl-drafodaeth glinigol a ddatblygwyd yng Nghymru’n cael ei harchwilio.

Clinigwyr o Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd

March 2018

Image Source: The Noun Project

a datblygu yn Iechyd Cyhoeddus Cymru, a chyd-awdur yr adroddiad: “Mae’r gwaith ymchwil hwn yn rhoi mewnwelediad gwerthfawr i amgyffrediad plant o sigaréts electronig a dylanwadau teuluol ar eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth.

Mae atgyfnerthu’r neges bod e-sigaréts yn cynorthwyo pobl i roi’r gorau i smygu yn bwysig, ynghyd â mynd i’r afael â bylchau yng ngwybodaeth y plant am niwed posibl.”

Mae’r adroddiad a’r ffeithlun cysylltiedig ar gael ar wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru www.wales.nhs.uk/sitesplus/888/ newyddion/48078

YS GO L Y MCH W IL GO FAL CY M DEIT H AS O L

Gwobr Ysgoloriaeth PHD Gofal Cymdeithasol 2018 Mae Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru (WSSCR) yn cynnig Gwobrau Ysgoloriaeth PHD am ymchwil gofal cymdeithasol. Mae Gwobr Ysgoloriaeth WSSCR yn ariannu unigolion talentog i wneud ymchwil ac astudiaeth o ansawdd uchel gan arwain at gymhwyster PHD. Mae disgwyl i brosiectau a wneir fel rhan o’r gwaith hwn fod yn berthnasol i anghenion gofal cymdeithasol, i’r cyhoedd a defnyddwyr gwasanaeth, a/neu i drefniadaeth a’r modd o

Mae yna ragor o wybodaeth ar wefan TALK

ddarparu gwasanaethau gofal cymdeithasol

www.talkdebrief.org

effeithiol yng Nghymru.

T

Rhaid i’r ymgeisydd (h.y. goruchwyliwr

Further information about the study can be found at Public Health Institute: www.ljmu.ac.uk/phi and Public Health Wales: www.wales.nhs.uk

a’r Fro ddatblygodd y pecyn TALK © i hybu myfyrio dan arweiniad o fewn timau fel

ffordd i wella a chynnal diogelwch cleifion, a chyfrannu at ddiwylliant cefnogol o sgwrsio a dysgu mewn unrhyw amgylchedd clinigol.

ARGET: (targed): Be wnawn ni drafod er mwyn gwella gofal cleifion? Rhannu’ch

safbwynt.

A

cais, ac mae’n rhaid i’r sefydliad hwnnw fod yng Nghymru. Dim ond ar gyfer ceisiadau o’r DU/UE

rhwystr i gyfathrebu/ dod i benderfyniad/

ledled tair gwlad, gyda Chymru, Sbaen a

ymwybyddiaeth o’r sefyllfa?

2. Sut y gallwn ni ailadrodd perfformiad

gyfnewid ymchwil a staff.

llwyddiannus neu wella?

Y Comisiwn Ewropeaidd a ddyfarnodd y grant a Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro sy’n arwain y consortiwm grant, gan gydlynu cydweithio â Phrifysgol Barcelona, Prifysgol Caerdydd, Hospital Clinic I Provincial de Barcelona ac Ysbyty Athrofaol Stavanger.

sefydliad sy’n cefnogi pan mae’n gwneud y

cyfnodau penodol o ofal cleifion.

Fe fydd y prosiect yn rhedeg am dair blynedd Norwy’n gweithio mewn partneriaeth trwy

arfaethedig y PHD) fod yn gweithio yn y

NALYSIS: (dadansoddiad): Archwilio

1. Beth oedd yn help a beth oedd yn

8

Yn ôl Dr Alisha Davies, pennaeth ymchwil

L K

EARNING: (dysgu): Beth all y tîm ddysgu o’r profiad?

EY ACTIONS: (camau allweddol): Beth allwn ni ei wneud i wella a chynnal

diogelwch cleifion? Pwy fydd yn cymryd y cyfrifoldeb am y camau hynny?

yn unig y mae arian ar gael.

Y dyddiad cau ar gyfer ceisiadau ydy 9 Gorffennaf 2018 am 17.00. Rhaid i’r ymgeiswyr fod mewn sefyllfa i ddechrau’r gweithgareddau arfaethedig erbyn 1 Hydref 2018.

Mae’r ffurflen gais a nodiadau cyfarwyddyd ar gael ar wefan Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru www.walessscr.org/cy/ news?id=54

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

B WR D D I E C HYD P RI F YS G O L AB ERTAWE BRO M O RG A N N WG

heb unrhyw ganlyniadau difrifol, i eraill mae’n

Ymchwilwyr Treforys yn cael grant i nodi cleifion ffibriliad atrïaidd sydd fwyaf mewn perygl o strôc

gallu achosi strôc a’i holl effeithiau difethol.

Mae tîm Treforys yn ymchwilio i sut y mae ffibriliad atrïaidd yn gallu peri i’r gwaed geulo’n abnormal, a allai achosi clot i dorri’n rhydd i mewn i siambr y galon a theithio i’r ymennydd.

Y gobaith ydy y bydd eu gwaith yn nodi pa gleifion ffibriliad atrïaidd sydd â gwaed yn ceulo’n abnormal, ac sydd felly fwyaf mewn perygl o gael strôc, fel eu bod nhw’n gallu derbyn triniaeth ataliol yn gynnar.

Yr Athro Adrian Evans sy’n arwain yr astudiaeth yn yr Uned Ymchwil Fiomeddygol Gwaedataliad yn Ysbyty Treforys, sy’n cael

Mae ymchwilwyr yn Adran Achosion Brys Ysbyty Treforys yn ymchwilio i ffyrdd i atal nifer y cleifion sydd â chyflwr cyffredin ar y galon ond un sydd â’r potensial i fod yn ddifrifol, rhag cael strôc.

ei chydnabod yn un o’r Unedau mwyaf blaenllaw yn y DU ac Ewrop mewn ymchwil clotio ym maes meddygaeth frys.

Meddai’r Athro Evans: “Mae’r astudiaeth yn ceisio darganfod am y tro cyntaf sut y mae ffibriliad atrïaidd a newid yn llif y gwaed o fewn

Mae Bristol-Myers Squibb European Thrombosis Investigator Initiated Research Programme (ERISTA) yn ariannu’r astudiaeth dwy flynedd â grant gwerth £150,000;

y galon yn arwain at ddatblygu adeiladwaith clot abnormal mewn rhai pobl.

“Gan ddefnyddio bioddangosydd rydyn

astudiaeth a fydd yn golygu y bydd 120

ni wedi’i ddatblygu yma, rydyn ni’n ceisio

o gleifion â ffibriliad atrïaidd, sef ffurf ar arhythmia neu rythm abnormal y galon, yn cymryd rhan.

mesur sut y mae curiad afreolaidd y galon yna’n newid y broses geulo, yn effeithio ar adeiladwaith y clot sydd yn ei dro’n gallu

Er bod rhai pobl yn gallu cael ffibriliad atrïaidd

achosi strôc.

C A N OLFA N YM C HW I L TR EIA LO N

£5.5m o gyllid i’r Ganolfan Ymchwil Treialon Seiliwyd y grant, a ddyfarnwyd fel rhan o broses gystadleuol DU-eang, ar waith blaenorol a wnaed trwy’r Ganolfan Ymchwil Treialon, a hefyd ar gynigion ymchwil y mae’r tîm mwyaf o staff treialon clinigol academaidd yng Nghymru’n gallu eu cyflawni.

“O ganlyniad i’n hymchwil, rydyn ni wedi gweld Rhoddwyd grant gwerth £5.5m i’r Ganolfan

trawsnewidiad yn y ffordd rydyn ni’n gallu

Ymchwil Treialon i ddatblygu ymhellach ei

trin AML. Rydyn ni wedi arloesi â chynlluniau

hymchwil arloesol i ganser, sydd eisoes yn

sy’n golygu bod triniaethau gwahanol ar gael

gwneud gwahaniaeth i fywydau cleifion.

i gleifion ar gyfnodau gwahanol o’u taith lewcemia.”

Bydd y cyllid pum mlynedd – oddi wrth Ymchwil Canser y DU – yn caniatáu i

“Rydyn ni nawr yn cyflwyno’r gwersi rydyn ni

feddygon a gwyddonwyr barhau i ymchwilio

wedi’u dysgu ar gyfer triniaethau canser eraill

i driniaethau gwell a charedicach i gleifion,

i ganiatáu i therapïau newydd fod ar gael i

gan gynnwys meysydd arbenigol fel

gleifion ar bob cyfnod o’u taith canser,” meddai’r

lewcemia myeloid acíwt (AML).

Athro Robert Hills, Arweinydd AML, Prifysgol Caerdydd (sy’n gweithio yn y Ganolfan Ymchwil Treialon).

U NED Y M CH W IL DIABETE S CYMRU

Naid fawr ymlaen i ymchwil ymarfer clinigol ym Mhrifysgol Abertawe Dyfarnwyd grantiau gwerth £700,000 i ymchwilwyr Prifysgol Abertawe sy’n edrych ar bwysigrwydd ymarfer corff mewn grwpiau o gleifion risg uchel sydd â diabetes neu sy’n ordew.

Mae’r tîm yn cael ei arwain gan Dr Richard Bracken, athro cyswllt mewn Gwyddor Chwaraeon sy’n arwain ymchwil i ffyrdd o fyw yn Uned Ymchwil Diabetes Cymru. Mae eu hymchwil yn edrych ar gleifion diabetes math 1 i weld a oes modd diogel iddyn nhw reoli lefelau isel o glwcos yn y gwaed yn sgil ymarfer corff, ac a yw ymarfer yn gallu helpu pobl ordew i wella’n gynt ar ôl llawdriniaeth bariatrig (i golli pwysau).

Meddai Dr Bracken: “Mae pobl sydd â diabetes neu sy’n ddifrifol ordew yn cael eu cynghori i ymarfer corff yn rheolaidd fel rhan o ddull iach o fyw. Ond rydyn ni’n gweld cleifion yn mynd i gyflwr mor wael, yn wynebu rhwystrau diffyg symudedd neu’n dod i fwy o risg o ran lefel y glwcos os ydyn nhw’n gwneud ymarfer corff, fel bod gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn ansicr sut orau i ddadlau o blaid ymarfer corff.

O’r herwydd, dydy cleifion ddim yn gallu gwella ansawdd eu bywyd, ac mae pethau’n gwaethygu iddyn nhw.

“Yn dilyn cytundebau cyllido cydweithredol unigol â COFUND ac Ysgoloriaethau Sgiliau’r Economi Wybodaeth, gyda chefnogaeth Cronfa Cymdeithasol Ewrop trwy Lywodraeth Cymru a Phrifysgol Abertawe, cwmnïau fferyllol a chwmnïau dyfeisiau technolegol, rydyn ni nawr yn gallu gyrru rhaglen o astudiaethau sy’n caniatáu inni danategu rhai o’r mecanweithiau y tu ôl i ymarfer corff sy’n targedu diabetes neu ordewdra ac yn cynnig cyfleoedd i gynyddu ansawdd bywyd yn yr unigolion hyn.

“Fe fydd yr ymchwil hon yn dyfnhau ein dealltwriaeth o sut y mae ymarfer corff yn gallu cywiro ffisioleg afreoledig unigolion mewn cyflwr gwael sydd â diabetes neu sy’n ordew, a sut mae’n gallu arwain at wella ansawdd y cyngor ar gyfer cleifion i annog ansawdd bywyd gwell.”

Am ragor o wybodaeth ewch i www. ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ newyddion////clinical-exercise-researchmakes-a-giant-leap-forward-at-swanseauniversity/?force=2

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

9

B WR D D I E C HYD P RI F YS G O L AB ERTAW E BRO M O RG A N N WG A B WR D D I E C HYD P RI F YS G O L B ETS I CA DWAL A D R

Prif nod y dyfarniad yw cefnogi’r cymrodyr

strôc Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, Dr

i gwblhau adolygiad Cochrane, ond

Terry Quinn, uwch ddarlithydd clinigol

mae meithrin ffyrdd cydweithredol

y Gymdeithas Strôc a Swyddfa’r Prif

amlddisgyblaethol a thrawsffiniol o weithio’n

Wyddonydd a Dr Susan Shenkin, arweinydd

Cymrodoriaethau Cochrane i Ymchwilwyr Strôc Cymru

nodau eraill pwysig. Mae’r dyfarniad wedi

clinigol dros heneiddio Ymchwil GIG yr Alban

derbyn cyllid cyfatebol oddi wrth Grŵp

yn cefnogi’r cymrodyr.

Arbenigedd Heneiddio Ymchwil GIG yr Alban i ddarparu’r un cyllid i ddau ymchwilydd o’r

Yn ôl Dr Hewitt, “Fe fydd y dyfarniad yn

Alban sydd ar ddechrau eu gyrfa. Fe fydd

helpu i ddatblygu ymchwil, gan hybu

Mae Cymrodoriaethau Cochrane cychwynnol

y Cymrodyr o Gymru a’r Alban yn gweithio

ymchwil strôc a dementia fasgwlaidd yng

i Ymchwilwyr Strôc Cymru, sydd wedi’u

gyda’i gilydd ar eu prosiectau.

Nghymru ac yn yr Alban. Yr amcan tymor hir yw rhoi’r sgiliau i’r ymchwilwyr addawol hyn

hariannu trwy Grant Datblygu Ymchwil Strôc oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal

Fe fydd Ceri’n adolygu effeithiolrwydd

sydd ar ddechrau eu gyrfa iddyn nhw ddod

Cymru, wedi’u dyfarnu i Dr Ceri Battle,

atalyddion cholinesterase ar gyfer dementia

yn arweinwyr ymchwil yn y dyfodol.”

ffisiotherapydd ymgynghorol o Ysbyty

fasgwlaidd tra bydd Bethan yn adolygu

Treforys, Abertawe a Bethan Booth, uwch

ymyriadau wedi’u seilio ar aromatherapi.

ddarlithydd/ymarferydd mewn Therapi

Bydd Dr Jonathon Hewitt, arweinydd

Galwedigaethol ym Mhrifysgol Glyndŵr Wrecsam/Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.

Bethan OwenBooth

Mae’r Dyfarniadau’n caniatáu i’r Cymrodyr weithio ar adolygiad systematig gyda

Dr Ceri Battle (ar y chwith) gyda chydweithiwr

Grwpiau Strôc a Dementia Cochrane.

ARWEINW YR A RBE NI G ED DA U

Mwy na 1,000 o gyfeiriadau at ymchwil i ataliad ar y galon Mae astudiaeth fyd-eang fu’n herio dogma hypothermia therapiwtig cymedrol yn y rheini sydd wedi goroesi ataliad ar y galon y tu allan i’r ysbyty ac sy’n anymwybodol bellach wedi cael mwy na 1,000 o gyfeiriadau ati.

Cyhoeddwyd y Treial Rheoli Tymheredd Targed (TTM) a arweiniwyd yn y DU gan ymchwilwyr o faes gofal critigol yn Ysbyty

Athrofaol Cymru - yn The New England

treialon ymchwil mewn sefyllfaoedd

Journal of Medicine yn 2013.

achosion brys.

Ymgorfforwyd y Treial TTM mewn canllawiau

“Mae Treial TTM wedi newid arfer ac, ar

cenedlaethol a rhyngwladol cyson yn 2015,

ben hynny, mae hefyd yn dylanwadu ar

gan ddangos nad yw oeri cleifion i 33 neu

y gymuned ymchwil fyd-eang. Mae cael

36 gradd yn gwneud unrhyw wahaniaeth

mwy na 1,000 o gyfeiriadau ato’n beth

manteisiol, sy’n golygu bod modd osgoi

anghyffredin iawn ac mae’n dangos effaith a

llawer o’r peryglon sy’n gysylltiedig â

phosibiliadau’r astudiaeth arloesol hon.”

defnyddio’r tymheredd is.

Unwaith eto’r haf hwn, Caerdydd fydd safle Meddai Dr Matthew Wise, Arweinydd

arweiniol y DU pan fydd yr ymchwil garreg

astudiaeth TTM: “Dim ond un ym mhob deg

filltir hon yn datblygu i ddod yn astudiaeth

o’r triniaethau gofal critigol presennol sydd

TTM2, a fydd yn edrych i weld a yw

wedi’u seilio ar dystiolaeth o’r ansawdd

hypothermia therapiwtig cymedrol o fudd o’i

gorau, yn rhannol oherwydd heriau cynnal

gymharu ag osgoi twymyn.

Helpwch ni i adrodd y straeon sy’n gwneud gwahaniaeth Ydych chi eisiau helpu i godi ymwybyddiaeth ynglŷn â phwysigrwydd ymchwil?

Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru eisiau creu llyfrgell o straeon go iawn gan bobl sydd wedi cymryd rhan mewn ymchwil neu sydd wedi bod yn gysylltiedig â hi.

Mae angen eich help arnon ni i gasglu’r straeon hyn oddi wrth y cyhoedd, fel ein bod ni, gyda’n gilydd yn gallu codi ymwybyddiaeth o astudiaethau ymchwil yng Nghymru sy’n newid bywydau, yn ogystal ag ysbrydoli eraill i gael eu cynnwys neu i gymryd rhan.

Rydyn ni’n gwybod na allwn ni wella triniaethau a gofal ar gyfer y dyfodol heb i bobl gymryd rhan.

I gael rhagor o wybodaeth, ac i gymryd rhan, cysylltwch â thîm cyfathrebu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn healthandcareresearch@wales.nhs.uk

Mae angen straeon go iawn arnon ni sy’n ysbrydoli pobl i gymryd rhan mewn ymchwil

10

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Ariannu Dyddiadau lansio cynlluniau ariannu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu////cy-faq-lorem-ipsum-dolor-sit-amet-consectetur-elit/?force=2 2018 Mis Medi Gwobr Amser Ymchwil Glinigol 2018 Gwobr Cymrodoriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol Mis Hydref Gwobr Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil – Gwobr Grant Iechyd Gwobr Ysgoloriaeth Ymchwil 2018 Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru ar gyfer Doethuriaeth mewn Gofal Cymdeithasol Dyddiad cau ar gyfer ceisiadau: 17.00 ar 9 Gorffennaf 2018 www.walessscr.org/cy/news?id=54

Nodwch y Dyddiad Amddiffyn yfory trwy helpu heddiw Mae gennych chi gyfle unigryw i fod yn rhan o siapio iechyd a llesiant cenedlaethau’r dyfodol yng Nghymru.

Cofrestrwch nawr i gymryd rhan yn astudiaeth iechyd fwyaf Cymru!

Cofrestru

Cynhadledd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2018 Caerdydd 25 Hydref 2018

www.healthwisewales.gov.wales healthwisewales@cardiff.ac.uk 0800 9 172 172 @HealthWiseWales

Cofrestrwch i dderbyn newyddion am y gynhadledd yma: https://www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ digwyddiadau/2018/10/25//?force=2

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

11

#T Î M Y M CHW IL

Dathlu gyda #TîmYmchwil

“Mae hi’n anrhydedd ac yn fraint croesawu Fforwm Y&D y GIG i Gymru.”

Daw ein hymgyrch #TîmYmchwil â’r dathliadau cyffrous sy’n mynd rhagddyn nhw ledled Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ynghyd wrth inni edrych ymlaen at ben-blwydd y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn 70 oed ar 5 Gorffennaf.

gan gyd-daro â Fforwm Ymchwil a Datblygu

Cafodd cyfweliad â’r Athro Jon Bisson,

pen-blwydd yn 3 oed â’r balŵns a’r gacen

M

Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru,

ben-blwydd yn ddeniadol iawn ac yn sicrhau

ei ffrydio’n fyw yn y digwyddiad, ac yntau’n

cymaint o gyfleoedd â phosibl i rwydweithio

rhoi ei farn ar y Fforwm, pen-blwydd Iechyd

â gweithwyr ymchwil proffesiynol o ledled

a Gofal Ymchwil Cymru yn 3 oed a dyfodol

y DU.

ae pen-blwydd y GIG yn rhoi cyfle delfrydol i ddathlu sut mae ymchwil

wedi gwella a siapio un o sefydliadau anwylaf y wlad. Bydd yr ymgyrch yn dwyn sylw at gyflawniadau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn ystod ei dair blynedd cyntaf yn ogystal â defnyddio darganfyddiadau newydd ym maes iechyd a gofal o 70 mlynedd diwethaf y GIG i gael pobl i ymgysylltu â’r hyn y gallai ymchwil ei wneud i’r GIG ac i bob un ohonom ni yn y 70 mlynedd nesaf.

Pen-blwydd Fforwm Y&D GIG ac Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Lansiwyd #TîmYmchwil ar ben-blwydd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn 3 oed,

12

Yr Athro

Blynyddol y GIG 2018 a ddaeth i Gymru am y tro cyntaf ar 14 a 15 Mai.

Jon Bisson

Denodd y digwyddiad mawreddog hwn fwy na 600 o bobl o’r gymuned Y&D ledled y DU, a daethon nhw ynghyd i rannu cyflawniadau,

chydnabod yn rhyngwladol am ei hymchwil

syniadau a phrofiadau ac i ddathlu

iechyd a gofal cymdeithasol ardderchog sy’n

pwysigrwydd ymchwil yn y GIG.

gwneud gwir wahaniaeth. Roedd ein stondin arddangos yn ganolbwynt i’n dathliadau

ymchwil. Meddai: “Mae hi’n anrhydedd ac yn fraint croesawu Fforwm Y&D y GIG i Gymru.

Parhaodd y dathlu gyda chydweithwyr o

Mae hwn yn ddigwyddiad pwysig yn y

Gymru’n cael llwyddiant yn y seremoni

calendr ar gyfer ymchwil o fewn y GIG ledled

wobrwyo. Am yr ail flwyddyn yn olynol, fe

y Deyrnas Unedig, felly mae’n ffantastig

enillodd Cymru’r wobr am y poster roedd y

mai Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru sy’n ei

rhai a fynychodd yn ei ffafrio. Ralph Larner,

groesawu eleni.”

rheolwr ariannu ymchwil yn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, oedd wedi datblygu’r poster

Gallwch chi wrando ar neges lawn yr Athro

buddugol, a oedd ar arddull gêm fwrdd

Jon Bisson yma soundcloud.com/research-

ryngweithiol yn dangos sut i gael gafael ar

wales/jon-bisson-rd-forum-2018/s-U90ze

arian ar gyfer costau ychwanegol triniaethau.

Meddai Ralph, “Mi wnes i fwynhau’r her o

Roedd y Fforwm Y&D yn gyfle i ddangos sut

ddod o hyd i ffordd greadigol o ddangos

rydyn ni’n gwneud Cymru’n wlad sy’n cael ei

sut mae ymchwilwyr yn gallu cael gafael ar

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Beth nesaf?

arian ar gyfer costau ychwanegol triniaethau yng Nghymru. Roeddwn i wrth fy modd yn sgwrsio â phobl am y poster a’u cael i ymhel â’r pwnc mewn ffordd ddifyr a rhyngweithiol.”

Fe enillodd Vianne Britten, arweinydd tîm ymchwil a Sue Kearney, rheolwr treialon, Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneirin Bevan, y wobr am y cynnig haniaethol gorau. Dyma ddywedon nhw: “Roedd y cynnig yn manylu ar y fenter i weithredu cronfa nyrsys ymchwil ym maes Y&D ym Mwrdd Iechyd Prifysgol

“Roeddwn i wrth fy modd yn sgwrsio â phobl am y poster costau ychwanegol triniaethau a’u cael i ymhel â’r pwnc mewn ffordd ddifyr a rhyngweithiol.”

Ralph Larner

Byddwn ni’n parhau i ddefnyddio #TîmYmchwil trwy fisoedd cyntaf yr haf i fyfyrio ynglŷn â datblygiadau allweddol ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yn ystod 70 mlynedd cyntaf y GIG ac i ymgysylltu â phobl ynglŷn â sut y byddai eu cael nhw i ymgysylltu a chwarae rhan yn gallu helpu i siapio ymchwil dros y 70 mlynedd nesaf.

Rydyn ni’n rhannu saith stori sy’n dangos

Aneurin Bevan, ac mi gawson ni ein dewis i

sut y mae’r driniaeth a’r gofal rydych chi’n

wneud cyflwyniad yn esbonio’r manteision

eu derbyn heddiw wedi dod o ganlyniad i ymchwil yn y gorffennol, a saith stori sy’n ystyried beth y gallai ymchwil ei wneud ar gyfer pob un ohonom ni yn y dyfodol.

Cadwch eich llygaid yn agored am y straeon ar y cyfryngau cymdeithasol ac ar wefan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

Ymunwch â’r dathlu Fe fydd gweithgareddau ymgyrch #TîmYmchwil yn parhau trwodd i benblwydd y GIG yn 70 oed ar 5 Gorffennaf.

Rydyn ni’n gofyn i bobl rannu eu hatgofion o ymchwil y GIG, p’un a ydyn nhw wedi cynnal yr ymchwil neu wedi bod yn chwarae rhan ynddi. Anfonwch eich straeon neu’ch

Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol

a’r anfanteision oedd wedi dod i’n rhan yn sgil defnyddio nyrsys cronfa i helpu i gyflawni treialon yn gyffredinol.”

delweddau at dîm cyfathrebu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn healthandcareresearch@ wales.nhs.uk

Roedd Diwrnod Treialon Clinigol Diolchwyd yn arbennig i Dr Nicola Williams,

Rhyngwladol ar 20 Mai yn gyfle arall i godi

Mae #TîmYmchwil yn gyfle gwych i ddod

cyfarwyddwr cenedlaethol cefnogi a

ymwybyddiaeth o ymchwil yng Nghymru.

at ein gilydd fel cymuned ymchwil ac i

chyflenwi yn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru,

Mae’r diwrnod yn dathlu pen-blwydd y

ymgysylltu â’r cyhoedd yng Nghymru a

a chadeirydd rhaglen y Fforwm Y&D, am ei

treial clinigol cyntaf gan James Lind ym

diolch iddyn nhw am eu cyfraniadau i

hangerdd a’i gwaith caled.

1747. Ymunodd Ymchwil Iechyd a Gofal

sicrhau gwell iechyd a gofal. Rydyn ni hefyd

Cymru yn y dathlu trwy gynnal wythnos o

eisiau diolch i chi am eich ymrwymiad

Fel rhan o ymgyrch #TîmYmchwil, gofynnwyd

ddigwyddiadau a gweithgareddau ledled

a’ch ymroddiad i gynnal ymchwil o’r radd

i’r rhai a fynychodd am dri pheth y bydden

y seilwaith, a’r cyfan wedi’i hyrwyddo

flaenaf a gwneud yn siŵr ei bod yn gwneud

nhw’n hoffi i ymchwil iechyd a gofal

â #TimYmchwil a #DRhTC2018 ac mae

gwahaniaeth go iawn.

cymdeithasol eu datrys yn y 70 mlynedd

crynodeb ar gael yma.

nesaf. Fe fyddwn ni’n rhannu eu hymatebion

Ymunwch â’r dathlu a chymryd rhan trwy

dros y wythnosau sydd i ddod, ac fe fydd y

ddefnyddio #TîmYmchwil ochr yn ochr â

fideos ar gael ar ein sianel YouTube.

#GIG70 a #GIG70Cymru ar y cyfryngau cymdeithasol.

Yn ystod yr wythnos yn dilyn ein pen-blwydd fe wnaethon ni ddefnyddio #TîmYmchwil i rannu tri uchafbwynt allweddol o ymchwil o’n tair blynedd cyntaf. Mae’r gyfres hon o erthyglau’n rhoi sylw i rai o’r astudiaethau ymchwil sy’n newid bywydau sydd wedi mynd rhagddyn nhw yng Nghymru, gan gynnwys datblygiadau ym meysydd iechyd meddwl a chanser a rôl y cyhoedd yn siapio ymchwil. Gallwch chi ddarllen yr erthyglau yma.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

13

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru m

Ers ein lansio yn 2015, rydyn ni wedi gweithio i wneud Cymru’n wlad sy’n cael ei chydnabod yn rhyngwlad Dyma giplun o rai o’n cyflawniadau (Ebrill 2015 - Mawrth 2018)

*

*

14

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

mewn rhifau

dol am ei hymchwil iechyd a gofal cymdeithasol ardderchog sy’n gwneud gwir wahaniaeth.

*dyfarnwyd trwy gynllun ariannu grantiau/dyfarniadau ymchwil Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

15

P RIF STORI

Cymru’n seren sy’n ‘rhyngwladol ddisglair’ o ran gwaith cynnwys y cyhoedd d Mae Cymru wedi bod yn arwain y ffordd ers hir ym maes cynnwys y cyhoedd a nawr mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru wedi chwarae rhan ddiffiniol yng ngwaith datblygu safonau DU-eang.

L

“Yn bersonol, dwi o’r farn ei bod hi’n

“Dwi’n falch dros ben o’r rhan y bu Ymchwil

ddyletswydd arnon ni i wneud yn siŵr ein

Iechyd a Gofal Cymru yn ei chwarae wrth

bod ni’n cyflawni ac yn glynu at y safonau

ddatblygu’r safonau, a dwi’n hyderus iawn y

hynny ym mhopeth a wnawn wrth symud

bydd hyn yn ein helpu ni i fynd ati i symud

ymlaen, i sicrhau bod Ymchwil Iechyd a Gofal

cynnwys ac ymgysylltu â’r cyhoedd i’r lefel

Cymru wirioneddol yn sefydliad disglair

nesaf a hefyd i wella ein hymchwil fel ein

rhyngwladol o ran gwaith cynnwys ac

bod ni’n cael effaith wirioneddol o bwys ar

ymgysylltu â’r cyhoedd da.

iechyd, llesiant a ffyniant pobl yng Nghymru.”

ansiwyd y Safonau Cenedlaethol ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd yn gynharach eleni,

gyda’n tîm cynnwys y cyhoedd yn cyfrannu ac yn rhoi cyfeiriad iddyn nhw, ochr yn ochr â chydweithwyr o Loegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Mae Ysgol Gofal Cymdeithasol Cymru a’r Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia yn ddau o’r safleoedd peilot arweiniol a fydd yn rhoi’r safonau hyn ar brawf yn ystod y flwyddyn nesaf.

Safonau ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd

Bu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n cydweithio â sefydliadau a chynrychiolw Gogledd Iwerddon i ddatblygu’r Safonau Cenedlaethol ar gyfer Cynnwys y C eleni i wella ansawdd a chysondeb cynnwys y cyhoedd ledled y DU.

Mae’r Safonau’n darparu meincnodau clir, cryno ar gyfer cynnwys y cyhoedd dangosyddion i fesur gwelliant. Mae’r chwe safon yn disgrifio’r olwg sydd ar nod o annog hunan fyfyrio a dysgu.

Bydd deg safle peilot ledled y DU yn rhoi’r safonau ar brawf dros y flwyddyn ymarferol yn eu hamgylchedd gweithio’u hunain.

Yn dilyn cyhoeddi’r Safonau, dywedodd yr Athro Jon Bisson, cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru: “Mae’r Safonau Cenedlaethol ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd yn cynrychioli cam pwysig ymlaen ac yn rhoi llwyfan ardderchog

Ysgol Gofal Cymdeithasol Cymru a’r Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia safleoedd peilot yng Nghymru ond anogir pob rhan o’r seilwaith i ddefnyddio dysgu a’u profiadau.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael ar wefan y Safonau Cenedlaethol ar gyfer C

i ni nawr allu adeiladu a datblygu ein gwaith yn y maes hwn arno.

16

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Dwi wir wedi teimlo bod fy llais i, a’m profiadau fel claf, yn cael eu gwerthfawrogi ac yn gallu gwneud gwahaniaeth.

Radha Nair-Roberts

n da Yn ôl, Barbara Moore, uwch reolwr cynnwys

rydych chi’n ei wneud, ac i ddatblygu beth

Mae ein Tîm Cynnwys ac Ymgysylltu â’r

ac ymgysylltu â’r cyhoedd yn Ymchwil Iechyd

bynnag rydych chi’n ei wneud i ddod yn arfer

Cyhoedd ymroddedig yn cyfateb ymchwilwyr

a Gofal Cymru: “Roedd datblygu’r safonau’n

gorau. Felly er bod yna wahanol fodelau,

ac aelodau o’r cyhoedd fel eu bod nhw’n

galw am lawer o waith, i sicrhau nad oedd

mae’r Safonau’n gallu bod yn berthnasol i

gallu cydweithio ar astudiaethau. Maen

pobl yn eu hystyried yn safonau sy’n dweud

unrhyw fodel.”

nhw hefyd yn gweithio â’n Harweinwyr

‘mae angen ichi wneud pethau fel hyn’ ond

Arbenigedd ac yn cefnogi unrhyw un sy’n

yn hytrach yn rhywbeth i’ch cynorthwyo i

Ers ein lansio ar 14 Mai 2015, rydyn ni wedi bod

gweithio ym maes ymchwil iechyd a gofal

edrych ar beth rydych chi’n ei wneud a sut

yn hyrwyddo diwylliant lle mae pob ymchwil

cymdeithasol yng Nghymru.

‘gyda’r cyhoedd, er budd y cyhoedd’, i sicrhau Mae Radha Nair-Roberts, sy’n 41 mlwydd oed

phryderon pobl.

ac sydd â sglerosis ymledol eilaidd cynyddol, yn un o’n gwirfoddolwyr cyhoeddus.

wyr cyhoeddus yn Lloegr, yr Alban a Cyhoedd, a lansiwyd yn gynharach

Mae’r dull hwn o weithredu’n cael effaith

Bu’n rhaid iddi roi’r gorau i’w gwaith fel

aruthrol ar y ffordd o gynnal astudiaethau

niwrobiolegydd bôn-gelloedd a dywedodd

ymchwil, ac mae hefyd yn cael effaith bositif ar y

bod chwarae rhan mewn ymchwil wedi rhoi

bobl sy’n gwirfoddoli.

synnwyr o bwrpas iddi ac wedi rhoi cyfle iddi weithio gyda phobl o’r un meddylfryd â hi.

Gall y cyhoedd weithio ochr yn ochr ag

d yn effeithiol, ochr yn ochr â waith da cynnwys y cyhoedd, â’r

n nesaf, gan eu rhoi ar waith yn

a Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ydy’r o’r Safonau yn eu gwaith ac i rannu eu

Cynnwys y Cyhoedd

bod astudiaethau’n berthnasol i anghenion a

ymchwilwyr ym mhob cam o’r broses, boed

Meddai Radha, “Dwi wedi cael cyfle i ddysgu

yn helpu i benderfynu pa astudiaethau ddylai

am ymchwil feddygol arloesol i helpu i wella

gael eu hariannu, neu’n gwneud yn siŵr bod

gofal a darpariaeth gwasanaeth i bobl yn y

y wybodaeth a roddir i gleifion yn hawdd i’w

gymdeithas sy’n dioddef o salwch, fel fi fy

darllen a’i deall.

hun.

Does yna’r un dull sy’n addas ar gyfer

“Dwi wedi gallu defnyddio f’arbenigedd a’m

pob amgylchiad wrth fynd ati i gynnwys y

sgiliau ymchwilio i helpu i lywio prosiectau

cyhoedd. Mae modelau gwahanol o gynnwys

ymchwil a chynllunio gwasanaethau. Ymhell

y cyhoedd yn cael eu datblygu a’u cefnogi,

o gael fy nghau allan fel ‘claf’ neu ‘aelod o’r

wrth i ni weithio tuag at y nod o gynnwys

cyhoedd’, dwi wir wedi teimlo bod fy llais i,

cymuned fwy a mwy cynhwysol o aelodau’r

a’m profiad fel claf, yn cael ei werthfawrogi

cyhoedd ledled seilwaith Ymchwil Iechyd a

a’i fod yn gallu gwneud gwahaniaeth.”

Gofal Cymru.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

17

sylfaen i’r ymchwil, ac yn ein hatgoffa o’n ‘cynulleidfa’ gyhoeddus, ein buddiolwyr.”

Dros y blynyddoedd, mae agweddau tuag at gynnwys y cyhoedd mwn ymchwil wedi newid a gwella. “Dwi’n meddwl mai un o’r newidiadau mwyaf ydy bod gan y rheini sy’n ariannu ymchwil ddisgwyliadau,” meddai Barbara. “Pan mae ceisiadau am gyllid yn cael eu cyflwyno iddyn nhw, maen nhw’n disgwyl gweld bod y cyhoedd wedi cyfrannu rhywfaint at ddatblygu’r cais hwnnw am gyllid ac at y cynlluniau ar gyfer yr astudiaeth. Yn ddelfrydol, ni ddylai unrhyw ymchwil gael ei hariannu os nad yw’r cyhoedd wedi’u cynnwys mewn rhyw ffordd Llun o Radha Nair-Roberts gan Oriane Pierrepoint Mae Radha’n ymwneud â’r tîm ymchwil

mewn ymchwil yn “gynhwysyn hanfodol yn y

sydd y tu cefn i Dreial RAPID, sy’n archwilio

broses ymchwil.”

effeithlonrwydd rhaglen hunangymorth tywysedig ar-lein fel triniaeth ar gyfer pobl

“Dwi wedi gweld effaith cynnwys y cyhoedd

ag Anhwylder Straen Wedi Trawma (PTSD).

mewn sawl ffordd wrth weithio ar dreial RAPID,” meddai Natalie. “Ar hyn o bryd,

Yr Athro Bisson sy’n arwain y treial yn y

mae gennon ni grŵp o bedwar o unigolion

Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd

sydd wedi ‘byw â’r profiad’, gan gynnwys

Meddwl (NCMH), a rhaglen Asesu Technoleg

Radha, yn gweithio gyda ni ac maen nhw

Iechyd y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer

wedi dylanwadu ar bethau fel y gwnaed

Ymchwil Iechyd (NIHR) sy’n ei ariannu. Mae

newidiadau sylweddol i ddogfennau ein

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n bartner

treial, gan gynnwys gwybodaeth recriwtio i

ariannu ar gyfer y rhaglen HTA.

bobl a fyddai o bosibl yn cymryd rhan.

Mae Natalie Simon, Cynorthwyydd Ymchwil

“Mae cynnwys unigolyn sydd wedi ‘byw

RAPID, yn credu bod cynnwys y cyhoedd

â’r profiad’ mewn ymchwil yn helpu i roi

neu’i gilydd.

“Mae yna lawer o waith dal i’w wneud, ac rydyn ni’n dal i siarad ag ymchwilwyr sy’n naïf iawn ynglŷn â phwysigrwydd cynnwys y cyhoedd. Un o’r meysydd sy’n gryn her inni o bryd i’w gilydd ydy ymchwilwyr sy’n gweithio yn y labordai. Beth sydd o help mawr inni ydy dod ag ymchwilwyr sylfaenol i gysylltiad â chleifion go iawn, y rhai y bydd eu gwaith yn effeithio arnyn nhw yn y pen draw. Maen nhw’n aml iawn yn dod i sylweddoli mai ‘dyma pam ’dyn ni’n gwneud hyn’ ac maen nhw’n gallu gweld bod cael safbwynt y cyhoedd ar eu gwaith yn ystod y daith yn hynod bwysig.”

Er mwyn parhau i hyrwyddo cynnwys y

Maes seilwaith: Uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol (BRAIN) – BRAIN Involve Model: Grŵp cynnwys y cleifion a’r cyhoedd Yr angen: Defnyddio profiadau personol aelodau o’r cyhoedd sy’n byw â chyflyrau niwrolegol a niwroddirywiol fel clefyd Huntington, epilepsi, clefyd Parkinson a Sglerosis Ymledol, i ddatblygu a siapio ymchwil arloesol.

Effaith: Aelodau’n cyfrannu at gynllunio, datblygu, gweithredu a lledaenu ymchwil yn ymwneud â chyweirio’r ymennydd a datblygu therapïau newydd ar gyfer cyflyrau ar yr ymennydd. Cynigir hyfforddiant a chymorth trwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

Maes seilwaith: Canolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl – Partneriaeth mewn Ymchwil (PAR) Model: Sesiynau rhoi cyngor ac adborth Yr angen: Creu cyfleoedd i ddefnyddwyr gwasanaeth a’u gofalwyr chwarae rhan weithredol mewn ymchwil iechyd meddwl, i roi eu safbwynt unigryw nhw i’r ymchwilwyr.

Effaith: Yr ymchwilwyr yn cyflwyno’u syniadau am gynigion drafft i’r grŵp i gael adborth cyn datblygu’r protocol llawn.

18

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

cyhoedd flaen mae Doeth am Iechyd Cymru, ein llwyfan blaenllaw ar gyfer cynnwys a chofrestru’r genedl mewn ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol, yn paratoi ei hun i gyrraedd mwy fyth o bobl.

Nid ar lefel ymchwil a datblygu a chyflenwi yn unig y mae cynnwys y cyhoedd yn digwydd; mae aelodau o’r cyhoedd yn ymwneud â Bwrdd Cyflawni Cyhoeddus Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a hefyd ar lefel Bwrdd o fewn Llywodraeth Cymru.

Mae aelodau o’r cyhoedd wedi chwarae rhan fawr yn cynyddu gwaith cynnwys y cyhoedd ledled y seilwaith, ac yn datblygu Safonau Cenedlaethol ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd.

Daeth Barbara i’r casgliad, “Dydy’r atebion i gyd ddim gennon ni, ond mae’n faes cyffrous iawn i fod yn rhan ohono ac mae gweld yr effaith y mae’n gallu ei chael yn werth chweil — gall astudiaethau ddod yn fwy perthnasol i anghenion a phryderon pobl ac felly bod o ddiddordeb iddyn nhw fel eu bod nhw’n barod i gymryd rhan ynddyn nhw, gan ddarparu sail ar gyfer arfer.

“Nid un astudiaeth neu brosiect penodol sy’n sefyll allan i mi dros y blynyddoedd, ond yn hytrach gweld sefyllfa lle mae hi wedi bod yn anodd recriwtio i astudiaethau ac yna gweld newidiadau bach y mae aelodau’r cyhoedd wedi’u hawgrymu’n helpu’n fawr yn hyn o beth. Wedi’r cwbl, mae’n rhaid recriwtio pobl os ydych chi am i’ch astudiaeth gynhyrchu

“Mae’n faes cyffrous iawn i fod yn rhan ohono ac mae gweld yr effaith y mae’n gallu ei chael yn werth chweil.”

“Yn bersonol, dwi o’r farn ei bod hi’n ddyletswydd arnon ni i wneud yn siŵr ein bod ni’n cyflawni ac yn glynu at y safonau hynny ym mhopeth a wnawn.”

Barbara Moore

Yr Athro Jon Bisson

canlyniadau a allai wella bywydau.”

Maes seilwaith: Uned Ymchwil Diabetes Cymru – Panel Cyfeirio Cyhoeddus Model: Panel adolygu Yr angen: Cynnwys pobl sydd â phrofiad o fyw â diabetes i helpu i ddatblygu a chyflenwi ymchwil sy’n adlewyrchu eu hanghenion a’u barn. Detholwyd wyth aelod ar ôl diwrnod agored.

Effaith: Mae’r panel y adolygu dogfennau ymchwil yn rheolaidd gan gynnwys ceisiadau am arian a thaflenni gwybodaeth i gleifion. Er mwyn cael barn pobl ifanc fe estynnwyd y panel i gynnwys rhieni plant â diabetes.

Maes seilwaith: Uned Dreialon Abertawe – Pwyllgor Cyngor i’r Boblogaeth ar gyfer Ymchwil (PARC) Model: Grŵp hyblyg, hawdd ei gyrraedd Yr angen: Sefydlu grŵp a fyddai ar gael i ymateb i geisiadau ymchwilwyr ar fyr rybudd. Recriwtiwyd aelodau o’r cyhoedd trwy’r Rhwydwaith Cynnwys Pobl a’r cyfryngau cymdeithasol.

Effaith: Mae ymchwilwyr yn gallu mynd yn uniongyrchol at PARC, er enghraifft, pan mae amser galwadau ariannu yn dod i ben yn fuan. Mae’r model yn cael ei rannu â meysydd eraill y seilwaith, ac yn cael ei ddefnyddio ganddyn

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

19

Gweithdy Ymchwilwyr Doeth

Rheoli gwybodaeth i’w rhoi

Am Iechyd Cymru

ar waith ym maes iechyd a

Calendr

gofal

I gael rhagor o wybodaeth am unrhyw rai o’r digwyddiadau hyn, ewch i galendr digwyddiadau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

26 Mehefin 2018 Insole Court, Caerdydd

28 Mehefin 2018 Park Inn, Caerdydd

Cyfle i ddysgu sut y gallwch chi ddefnyddio

Y nod yw diffinio rhaglen waith i wella’r ffordd

adnodd Doeth am Iechyd Cymru ar gyfer eich

rydyn ni’n darganfod a phenderfynu beth sy’n

ymchwil.

iawn ac yn dda, a sut y cynorthwyir i fynd ati i fabwysiadu meddylfryd ac arfer newydd.

Cwrs byr DECIPHer 2018 – Gwerthuso Ymyriadau Cymhleth Iechyd Cyhoeddus Arch-heintiau – diwedd meddygaeth fodern sy’n gyfarwydd?

28 Mehefin 2018 Techniquest, Caerdydd

27 - 29 Mehefin 2018 Prifysgol Caerdydd

Fe fydd y digwyddiad rhad ac am ddim hwn yn

Mae cyrsiau DECIPHer yn cyflwyno model

rhoi cyfle ichi ddysgu sut y mae gwrthfiotigau’n

ecolegol-gymdeithasol o iechyd ac yn darparu

gweithio a pham ei bod weithiau’n well peidio

gwybodaeth ymarferol am fframweithiau

â’u cymryd.

a methodolegau allweddol a ddefnyddir i werthuso ymyriadau cymhleth.

Lansio cenhadaeth, gweledig

Ysgol Haf Ymchwil

aeth a strategaeth Hwb

Gwasanaethau Iechyd

Gwyddorau Bywyd Cymru 2 Gorffennaf 2018 Celtic Manor

2 – 6 Gorffennaf 2018 Prifysgol Bangor

Beth am ymuno â’r Hwb wrth iddyn nhw

Cyfres o ddosbarthiadau meistr a fydd yn rhoi’r

ddangos sut y maen nhw’n annog cydweithio er

cyfle ichi ymgysylltu ag arweinwyr ymchwil ac/

mwyn gwella cyflwr gofal iechyd, trwy weithio

neu aelodau o’u timau a dysgu ganddyn nhw

gyda phartneriaid o feysydd iechyd, diwydiant

mewn meysydd arbenigol sy’n gysylltiedig ag

ac academia i gyflenwi gwell deiliannau i

ymchwil gofal iechyd.

gleifion.

20

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

Gofal sy’n canolbwyntio ar y

Cynhadledd Rhwydwaith

person mewn cartrefi gofal –

Cyfleusterau Ymchwil

beth yw’r deilliannau sydd o

Glinigol y DU (UKCRF)

wir bwys?

2018

3 – 4 Gorffennaf 2018 Celtic Manor, Casnewydd

5 Gorffennaf 2018 Sefydliad Lysaght, Casnewydd

12 – 13 Gorffennaf 2018 Amgueddfa Royal Armouries, Leeds

Mae’r gynhadledd yn dod â rhaglen o siaradwyr

Nod y digwyddiad ydy: edrych ar sut olwg

A wêl a gred: Technolegau delweddu a digidol

rhyngwladol mwyaf blaenllaw ynghyd o ledled

sydd ar ofal sy’n canolbwyntio ar y person yn

yn yr 21ain Ganrif.

y gymuned iechyd a gofal i rannu eu profiadau

ymarferol, pa ddeiliannau sydd o wir bwys a sut

a’u dysg.

mae modd cyflawni gofal sy’n canolbwyntio ar

Cynhadledd Ryngwladol Comisiwn Bevan

y person.

Symposiwm Ymchwil

Cynhadledd Genedlaethol

Symposiwm Ymchwil Canser

Meddyginiaethau Cymru

Gofal Cymdeithasol 2018

Crick

17 Gorffennaf 2018 Radisson Blu, Caerdydd

12 – 13 Medi 2018 Coleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, Caerdydd

1 – 2 Hydref 2018 Sefydliad Francis Crick

Dewch i glywed oddi wrth nifer o ymchwilwyr

Fe fydd rhywbeth ar gyfer pob aelod o’r

Fe fydd y cyfarfod hwn yn rhoi llwyfan i

talentog yn cyflwyno’r ymchwil orau a mwyaf

gweithlu gofal yn y digwyddiad hwn ac fe

ymchwilwyr ar ddechrau ac ar ganol eu gyrfa i

arloesol sy’n ymwneud â meddyginiaethau yng

fydd yn gyfle gwych i ofal cymdeithasol yng

gyflwyno’u gwaith, i rannu syniadau ac i ehangu

Nghymru.

Nghymru arddangos eu gwaith a rhwydweithio.

eu rhwydwaith.

Cynhadledd Ymchwil Iechyd a

Digwyddiad Gwasanaeth

Digwyddiad Ymchwil Iechyd a

Gofal Cymru 2018

Cefnogi a Chyflenwi Ymchwil

Gofal Cymru

Iechyd a Gofal Cymru 25 Hydref 2018 Caerdydd

4 Mawrth 2019 Cymru

20 Chwefror 2019 Cymru

Mae’r gynhadledd yn dod ag ymchwilwyr

Y digwyddiad ar gyfer staff Cefnogi a Chyflenwi

Yn rhoi lle amlwg i gynnwys y cyhoedd mewn

iechyd a gofal yng Nghymru ynghyd i rannu

yng Nghymru. Bydd yn ddiwrnod o weithdai

ymchwil yng Nghymru.

arfer da, effaith a sut i sicrhau bod ymchwil

a sesiynau llawn, yn ogystal â chyfleoedd i

yn addas i’r dyfodol.

rwydweithio ac edrych ar yr arddangosfa.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018

21

Enillydd gwobr am y poster roedd y rhai a fynychodd yn ei ffafrio, Fforwm Y&D GIG Blynyddol 2018 tudalen 12

Ymunwch â ni ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol

22

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 04 – Mehefin 2018