@YmchwilCymru Rhyfin 7

@YmchwilCymru Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

Y cylchgrawn sy’n rhoi lle amlwg i ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru

Tudalen 10

Pwy a ŵyr nerth y pren?

Mae’r Athro Iain Whitaker, Arweinydd Arbenigedd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar gyfer llawfeddygaeth blastig, yn gweithio ar ymchwil arloesol sy’n ceisio bio-argraffu clustiau.

Tudalen 12

Tudalen 14

Yn gwneud gwahaniaeth trwy ymchwil; dewch i gyfarfod â’n Cyfarwyddwr newydd

Ariannu ymchwil: cyfrinach llwyddiant

Darllenwch ein sesiwn holi ac ateb gyda’r

Cyfle i gael gwybod beth y mae arianwyr

Athro Kieran Walshe, Cyfarwyddwr newydd

yn edrych amdano, a dysgu mwy am rai o’n

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

hymgeiswyr llwyddiannus.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

1

Cynnwys 2

TU DA LEN 1 0

Pwy a ŵyr nerth y pren?

TU DA LEN 1 4

T U DAL EN 1 2

Ariannu ymchwil: cyfrinach llwyddiant

Yn gwneud gwahaniaeth trwy ymchwil

T U DA LEN 0 3

T U DAL EN 0 4

Rhagair

Newyddion

Yr Athro Kieran Walshe, Cyfarwyddwr

Newyddion am ymchwil o ledled Cymru

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

T U DA LEN 1 0

T U DAL EN 1 2

Pwy a ŵyr nerth y pren?

Yn gwneud gwahaniaeth trwy ymchwil

Darllenwch am ein Harweinydd Arbenigedd

Cyfle i gael gwybod mwy am Gyfarwyddwr

llawfeddygaeth blastig a’i ymchwil bio-

newydd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn

argraffu arloesol

ein sesiwn holi ac ateb

T U DA LEN 1 4

T U DAL EN 1 8

Ariannu ymchwil: cyfrinach llwyddiant

Calendr digwyddiadau

Cyfle i gael awgrymiadau a fydd yn eich helpu chi i wneud i’ch cais ragori ar y lleill

Nodwch y dyddiad: digwyddiadau ymchwil a datblygu allweddol

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

C

roeso i Rifyn 7 o @YmchwilCymru.

darganfyddiadau hynny eu defnyddio, beth y

Mae’r rhifyn hwn yn rhoi lle amlwg i

byddan nhw’n ei gyfrannu at y stoc ehangach

rai o’r partneriaethau a’r cydweithrediadau

o wybodaeth, a beth y maen nhw’n ei olygu

gwych sy’n ei gwneud hi’n bosibl i gefnogi

ar gyfer polisi ac arfer. Nid ydy ysgrifennu

a chyflenwi ymchwil iechyd a gofal

erthyglau ar gyfer cyfnodolion academaidd o

cymdeithasol ragorol yng Nghymru.

fri, y mae ein cymheiriaid yn eu hadolygu, yn

Rhagair

ddigon i ymchwilwyr ddylanwadu ar arfer – Cefais fy nghyfle cyntaf yng nghynhadledd

mae rhoi gwybodaeth ar waith yn ymwneud

flynyddol Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

â pherthnasoedd, rhwydweithiau a sgiliau

ym mis Hydref i gyfarfod ag ymchwilwyr,

dylanwadu, ac mae’n siŵr bod hyn oll yn

clinigwyr, rheolwyr, cleifion a’r cyhoedd ac

rhan o gyfrifoldebau pob ymchwilydd.

eraill sydd â budd yn ein hymchwil iechyd a gofal. Rydw i nawr yn dechrau teithio o

Dros yr ychydig fisoedd nesaf, rydyn ni eisiau

gwmpas prifysgolion, sefydliadau’r GIG, a

pwyso a mesur popeth y mae Ymchwil Iechyd

grwpiau eraill ledled Cymru. Mae a wnelo

a Gofal Cymru wedi’i gyflawni a meddwl yn

hyn â mwy na chyfarfod â phobl, er bod

ofalus am beth fyddai’n ein helpu ni i wneud

hynny’n bwysig. Mae a wnelo â deall beth

mwy o gynnydd tuag at system iechyd a gofal

sy’n gweithio’n dda iawn yn barod, a lle

sy’n bendant wedi’i seilio ar dystiolaeth. Mae

y gallwn ni wneud gwelliannau yn ein

croeso i unrhyw syniadau!

strategaeth a’n cynllun ar gyfer y dyfodol.

Rydw i’n gobeithio y byddwch chi’n Dylen ni fod â nod ar y cyd o gael

mwynhau darllen y rhifyn hwn o

gwasanaeth iechyd a gofal sydd wedi’i seilio

@YmchwilCymru ac rydw i’n edrych

ar wybodaeth yng Nghymru, lle rydyn ni’n

ymlaen at weithio gyda chi i gyd i wneud

dda iawn am ddod o hyd i dystiolaeth yn sgil

gwahaniaeth i iechyd a llesiant y bobl yng

ymchwil, neu am ei chynhyrchu, i ddarparu

Nghymru.

sail i’r rheini sy’n gwneud penderfyniadau ar gyfer cynllunio a chyflenwi gofal i bobl. Nid wyf yn ymddiheuro am edrych ar ymchwil fel rhywbeth cymhwysol, sy’n cael ei arwain gan anghenion. Er bod gwyddoniaeth ddarganfod yn hynod bwysig, mae’r rhan fwyaf o’r hyn rydyn ni’n ei wneud yn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n ymwneud â throsi syniadau yn bethau arloesol, y gellir yna’u gwerthuso ac yna, pan mae eu gwerth wedi’i ddangos, eu cynyddu a’u lledaenu ar draws y GIG a’r system gofal cymdeithasol.

Fel ymchwilydd, rydw i wrth gwrs yn hynod chwilfrydig ynglŷn â’r hyn y byddwn ni’n ei ddarganfod pan rydw i’n arwain astudiaeth. Ond mae angen i mi fod â

Yr Athro Kieran Walshe

chymaint o ddiddordeb mewn sut y caiff y

Cyfarwyddwr, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

3

Newyddion Newyddion am ymchwil o ledled Cymru

A R W EIN Y DD AR BENIGEDD

Arweinydd Arbenigedd a’i dîm yn llwyddo i dorri tir newydd ym maes gofal canser y fron Mae ymchwil sydd wedi’i chydnabod yn

cleifion â ffurf gyffredin iawn o ganser y fron.

rhyngwladol, dan arweiniad Dr Rob Jones,

Er enghraifft, mae yna 55,000 o achosion

un o Arweinwyr Arbenigeddau Ymchwil

newydd o ganser y fron yn y DU bob

Iechyd a Gofal Cymru, wedi darganfod bod

blwyddyn, ac mae tua thri chwarter ohonyn

modd rheoli canser y fron diwella yn well

nhw’n ganserau’r fron â derbynyddion

trwy gyfuno therapi ymchwiliol â thriniaeth

estrogen positif. Mae hynny’n cyfateb i

safonol, a allai fod o fudd i filiynau o bobl.

filiynau o gleifion ledled y byd a fyddai o bosibl yn elwa o’r darganfyddiad hwn,”

Mae diagnosis o ganser y fron yn gallu bod

meddai Dr Jones.

yn frawychus iawn, a bydd un ym mhob saith merch yn cael diagnosis o’r clefyd yn ystod

Cafodd tîm astudiaeth FAKTION, a oedd yn

eu hoes. Mae’r diagnosis hwn yn achosi mwy

cynnwys nyrs ymchwil a chymrawd ymchwil

fyth o ofid os y dywedir nad oes gwella ar

wedi’u hariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal

eich canser. Gallai astudiaeth FAKTION roi

Cymru, ei enwebu gan Astra Zeneca am yr

gobaith i’r cleifion hyn o allu rheoli eu canser

ymchwil hon sy’n newid bywydau, i dderbyn

am ddwywaith mor hir.

gwobr y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Canser (NCRI) am yr ymchwil sydd

Bu Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Felindre,

wedi cael yr effaith fwyaf a wnaed yn y DU

y Ganolfan Treialon Ymchwil a Chanolfan

yn ystod y pum mlynedd diwethaf.

Ymchwil Canser Cymru’n cefnogi FAKTION, a oedd yn ceisio darganfod a fedrai

Mae’r ymchwil wedi datblygu i fod yn dreial

ymchwilwyr wrthdroi neu ohirio ymwrthedd

cyfnod tri, lle bydd y cyfuniad ymchwiliol yn

i therapi hormonau mewn gwragedd ar ôl y

cael ei roi ar brawf mewn nifer fwy o gleifion,

menopos y mae eu canser wedi ymledu, trwy

cyn y gellir gwneud unrhyw argymhellion i’w

ychwanegu therapi wedi’i dargedu o’r enw

mabwysiadu fel triniaeth safonol newydd yn

Capivasertib at therapïau presennol.

y GIG.

“Mae budd cynyddol Capivasertib yn hynod o arwyddocaol ac mae’r treial yn cynnwys

4

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

BWR D D I E C HYD P RI F YS G O L CW M TAF MORGA NNWG A B WR D D IECH Y D P RIFYSGO L A NE URI N B EVA N

Byrddau Iechyd Cymru’n cymryd rhan mewn astudiaeth ryngwladol Mae Byrddau Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg ac Aneurin Bevan yn gweithio mewn partneriaeth â 60 o safleoedd eraill ar astudiaeth ryngwladol â’r nod o leihau cymhlethdodau anadlu yn dilyn llawdriniaeth abdomenol fawr. Gall llawdriniaeth o’r fath gael effaith fawr ar y llwybr anadlol, ac mae rhwng un a phedwar y cant o’r dwy filiwn o weithdrefnau llawfeddygol sy’n cael eu cynnal yn y DU bob blwyddyn yn arwain at farwolaeth.

Mae sawl astudiaeth fach wedi awgrymu bod ffurf o driniaeth o’r enw pwysedd positif parhaus ar y llwybr anadlu (CPAP), lle mae ocsigen ychwanegol yn cael ei roi ar ôl llawdriniaeth trwy fwgwd mymryn yn dynnach nag arfer neu gwfl clir, yn gallu lleihau’r tebygolrwydd o gymhlethdodau.

Hyd yma, nid yw hyn wedi dod yn arfer cyffredin gan fod angen gwneud mwy o ymchwil.

Nod tîm yr astudiaeth Atal Diffyg Anadlol ar ôl Rheolaeth Lawfeddygol (PRISM) ydy llenwi’r bwlch mewn ymchwil trwy recriwtio 4,800 o gleifion dros 50 oed a fydd yn derbyn naill ai CPAP am bedair awr ar ôl eu llawdriniaeth neu’r driniaeth gyffredin arferol.

Meddai Dr Tamas Szakmany, un o Arweinwyr Arbenigeddau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ac un o’r pen ymchwilwyr ar astudiaeth PRISM, “Bydd treial PRISM yn ateb cwestiynau pwysig ynglŷn â sut orau i drin cleifion ar ôl llawdriniaeth abdomenol fawr gyffredin.

“Rydyn ni’n gwybod bod problemau anadlu’n digwydd yn aml yn y cleifion hyn, ond dydy hi ddim yn glir a fyddai rhoi mymryn bach o bwysedd positif (CPAP) yn syth ar ôl i’r claf ddeffro o anesthetig yn gallu helpu i atal y cymhlethdodau hyn. Gallai’r hap-dreial mawr, rhyngwladol, pragmatig hwn sydd wedi’i reoli arwain at newidiadau sylweddol wrth reoli cleifion.”

Ar hyn o bryd, mae PRISM wedi recriwtio 4,600 o gleifion ledled y byd. Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan oedd y safle cyntaf yng Nghymru i gymryd rhan yn yr astudiaeth ac mae’n drydydd ar hyn o bryd

o ran y safleoedd sy’n recriwtio yn y DU, gan recriwtio 181 o bobl sydd wedi bod yn cymryd rhan ers 2016.

“Pan roedd ymchwilwyr PRISM yn edrych am help i gicdanio’r recriwtio, roeddwn i’n gallu argymell Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg fel safle.” Aeth Dr Szakmany ymlaen i ddweud, “Mae’r tîm yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg newydd recriwtio’i 65ain claf sydd ddwywaith ei darged recriwtio cychwynnol, sy’n gyflawniad anhygoel – llongyfarchiadau i’r tîm.”

Mae’r astudiaeth ar y trywydd iawn i ddod i ben ddiwedd y flwyddyn. Os y bydd y tîm yn gweld bod CPAP yn opsiwn triniaeth llwyddiannus fe allai hyn olygu y bydd y risgiau sy’n gysylltiedig â llawdriniaeth abdomenol yn lleihau, gan arwain at gleifion yn gwella’n gyflymach ac yn mynd adref yn gynt ac mewn gwell iechyd.

I E C HYD C YHO E D D US CY M R U A’ R G A N O LFA N G ENEDL AET H O L AR GY FER Y M CH W IL AR IECH Y D A L L ES IANT Y B OB LOGA E T H

Siapio ymchwil y dyfodol ar gyfer iechyd cyhoeddus plant Prosiect ar y cyd rhwng Iechyd Cyhoeddus Cymru a’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd a Llesiant y Boblogaeth (NCPHWR) sy’n siapio ymchwil y dyfodol ar gyfer iechyd cyhoeddus plant.

Mae’r ffrwd gwaith Cyfnewid Gwybodaeth, sydd wedi’i hariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, yn helpu i sicrhau bod gweithgareddau ymchwil yn rhoi sylw i’r cwestiynau pwysicaf er mwyn gwella iechyd y blynyddoedd cynnar, trwy fod â gwell dealltwriaeth o’r bylchau mewn polisïau ac arfer wedi’u seilio ar dystiolaeth a datblygu rhaglenni ymchwil mwy cydweithrediadol.

Gall gweithio ar draws ffiniau sefydliadol a nodi meysydd o ddiddordeb cyffredin atal dyblygiad, a sicrhau agenda ymchwil gytunedig fwy effeithlon sy’n gwella canlyniadau i’r boblogaeth gyfan.

Bu’r prosiect yn cyfweld rhanddeiliaid allweddol ynglŷn â’u barn ar y bylchau mewn gwybodaeth ymchwil, ac arolygwyd hefyd y cyhoedd, llunwyr polisi ac ymchwilwyr academaidd er mwyn cynhyrchu adroddiad cryno.

Trwy ddarparu sail ar gyfer y meysydd ymchwil lle mae yna ddiffyg tystiolaeth, a helpu i gynhyrchu ymyriadau iechyd cyhoeddus mwy effeithlon seiliedig ar dystiolaeth, mae disgwyl i’r adroddiad terfynol gael effaith fawr ar iechyd a llesiant y boblogaeth yng Nghymru.

Meddai Michael Seaborne, Swyddog Cyfnewid Gwybodaeth yn Iechyd Cyhoeddus Cymru: “Mae pob maes ymarfer o fewn Llywodraeth Cymru, elusennau plant, ymchwilwyr academaidd a mewnol wedi ymateb yn bositif i gael eu cynnwys.

“Mae Dirprwy Brif Swyddog Meddygol Cymru, y Dirprwy Gyfarwyddwr Polisïau Tai, y Ditectif Arolygydd Arweiniol ar gyfer Diogelu Pobl Agored i Niwed yn ogystal ag arweinwyr ym maes bydwreigiaeth, ymwelwyr iechyd, addysg a gofal cymdeithasol i gyd wedi cynnig awgrymiadau.

“Mae pob un yn awyddus i gydweithio a ffurfio perthnasoedd gweithio sy’n gweddu ac yn ategu i’w gilydd.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

5

CA N OLFA N YM C HW I L CA N S ER CYMR U

Ymosodiad y celloedd T Mae ymchwil newydd o Brifysgol Caerdydd wedi darganfod bod siawns cleifion o ymladd canser yn gwella’n sylweddol pan fo moleciwl o’r enw L-selectin yn rhoi hwb i’r celloedd T gwrth-ganser sydd eisoes yn eu cyrff.

Hyd yma, dim ond wrth ymladd mathau arbennig o Lewcemia y mae triniaeth sy’n harneisio pŵer celloedd T cleifion, sef y celloedd sy’n ymosod ar firysau a chanserau, wedi bod yn llwyddiannus. Mae hyn oherwydd ei bod hi’n haws i’r celloedd T ddod o hyd i’r celloedd canseraidd sy’n cylchredeg yn y gwaed, ac ymosod arnyn nhw, tra’i bod yn fwy anodd o lawer trin canserau cadarn.

Mae tîm yr astudiaeth, a ariennir yn rhannol gan Ganolfan Ymchwil Canser Cymru trwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, yn defnyddio’r wybodaeth bod L-selectin yn helpu celloedd T i symud o’r llif gwaed i’r feinwe lidiog i helpu i ymladd haint, er mwyn gweld os bydd cynyddu faint o’r moleciwl sydd yn y celloedd T yn cael yr un effaith pan fydd celloedd T yn ymosod ar ganserau cadarn.

Meddai’r Athro Ann Ager, o Sefydliad Ymchwil Systemau Imiwnedd Prifysgol Caerdydd: “Roedd ein canlyniadau’n rhyfeddol. Er bod mwy o L-selectin wedi gwella gallu’r celloedd T i ymladd canserau cadarn, doedd hyn ddim oherwydd targedu gwell [sef gallu’r celloedd T i ddod o hyd i feinwe lidiog].

“Aeth y celloedd T a oedd wedi’u haddasu i mewn i’r canserau cadarn cyn pen yr awr gyntaf, a dal ati i gronni y tu mewn i’r canserau cadarn am dros wythnos, gan awgrymu bod L-selectin hefyd yn chwarae rhan mewn ysgogi a chadw celloedd T gwrthganser y tu mewn i ganserau.”

Y G A N O LFAN Y MCH W IL T R EIALO N

Astudiaeth ddeintyddol ‘Sêl neu Farnais?’ yn derbyn gwobr fawreddog Mae’r Athro Ivor Chestnutt, Arweinydd Arbenigedd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar gyfer iechyd y geg a’r dannedd, wedi ennill gwobr 2019 y Gymdeithas Ryngwladol ar gyfer Ymchwil Ddeintyddol am y papur gorau i’w gyhoeddi yn y Journal of Dental Research.

Derbyniodd yr Athro Chestnutt wobr fawreddog William J. Gies am yr astudiaeth ‘Sêl neu Farnais?’ a redwyd trwy’r Ganolfan Ymchwil Treialon ym Mhrifysgol Caerdydd y mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn ei hariannu.

Fel rhan o’r astudiaeth ‘Sêl neu Farnais?’, a gynhaliwyd ar y cyd â Gwasanaeth Deintyddol Cymunedol Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro, cafodd ychydig dros 800 o blant eu trin naill ai â sêl tyllau neu farnais fflworid i weld pa driniaeth sydd fwyaf effeithiol ac sy’n rhoi’r gwerth gorau am arian ar gyfer plant rhwng 6 a 7 oed.

Gwnaeth y tîm ddarganfod bod rhoi farnais fflworid ar ddannedd plant yr un mor

effeithiol am atal pydredd dannedd â’r dull amgen o selio dannedd, ac fe allai arbed arian i’r GIG. Meddai’r Athro Chestnutt, a oedd yn arwain yr astudiaeth: “Mae’r wobr hon yn dangos bod gennon ni’r gallu i gynnal ymchwil effeithiol yng Nghymru sydd â goblygiadau ar gyfer gofal deintyddol ataliol, nid yn unig yn lleol, ond ar hyd a lled y byd.

“Gwnaeth y cydweithredu agos rhwng y GIG a Phrifysgol Caerdydd hwyluso’r gwaith hwn ac mae’n gydnabyddiaeth deg o ymdrechion rhyfeddol tîm mawr o staff clinigol ac ymchwil, yn gweld y gwaith trwodd i’w derfyn.

“Hefyd yn allweddol i gyflenwi llwyddiannus oedd y cymorth oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru o ran cyllid ac agweddau ar lywodraethu’r gwaith.”

Gallai hyn olygu bod posibl defnyddio’r math hwn o therapi, o’r enw imiwnotherapi, i drin mwy o fathau o ganser. “Mae hyn yn newyddion gwych gan fod y math hwn o driniaeth yn fwy penodol, ac nid yw’n niweidio celloedd iach,” meddai’r Athro Ager.

Mae’r ymchwil hon felly wedi datgelu rôl newydd ar gyfer L-selectin mewn therapi canser, un a allai ddarparu imiwnotherapi ar gyfer canserau cadarn nad oes modd eu trin ar hyn o bryd â therapïau wedi’u seilio ar gelloedd T.

6

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

Gellir darllen mwy am yr astudiaeth yn Rhifyn 2 @ YmchwilCymru.

C A N OLFA N C YM RU A R GY F ER YMCHW I L GO FA L S YL FA EN O L A GOFAL BRYS A’R GAN O LFA N YMCHW I L T RE I A LO N

Meddygfeydd Meddygon Teulu Cymru’n cymryd rhan mewn astudiaeth genedlaethol Bu cyfanswm o 328 o gleifion o 33 o feddygfeydd Meddygon Teulu yng Nghymru’n cymryd rhan mewn astudiaeth ddiweddar a ddarganfu bod prawf gwaed pigiad bys syml yn gallu atal rhagnodi gwrthfiotigau diangen i bobl â chlefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint (COPD).

Mae gan fwy na miliwn o bobl yn y DU COPD, sef cyflwr sy’n effeithio ar yr ysgyfaint ac sy’n achosi trafferthion anadlu, a rhagnodir gwrthfiotigau i fwy nag 80 y cant o’r cleifion hyn pan fo’u symptomau’n gwaethygu. Fodd bynnag, mewn dau achos allan o dri nid yw gwrthfiotigau’n cael unrhyw effaith ar eu cyflwr.

Nod astudiaeth ‘Profion yn y fan a’r lle i dargedu gwrthfiotigau ar gyfer pyliau clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint’ (PACE), sy’n cynnwys ymchwilwyr o’r Ganolfan Treialon Ymchwil a Chanolfan Cymru ar gyfer Ymchwil Sylfaenol a Gofal Brys (Canolfan PRIME Cymru), oedd lleihau faint o wrthfiotigau a ddefnyddir heb i hynny gael effaith negyddol ar gyflwr cleifion COPD. Trwy weithio gyda meddygfeydd Meddygon Teulu ledled Cymru a Lloegr, darganfu PACE fod ymchwilwyr, trwy roi prawf pigiad bys sy’n mesur y protein C-adweithiol (CRP) – i

ARWEINW YR A RBE NI G ED DA U

Arweinwyr Arbenigeddau newydd wedi’u penodi Mae David Hill, Angharad Davies, Aled Jones a Francis Sansbury wedi’u penodi fel Arweinwyr Arbenigeddau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

Maen nhw’n ymuno â grŵp 2019 o ymchwilwyr a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, a byddan nhw’n cynrychioli’r meysydd a ganlyn: •

• •

•

Y glust, y trwyn a’r gwddf (ENT) – David Hill Haint – Angharad Davies Ymchwil gwasanaethau iechyd – Aled Jones Genomeg a chlefydau anghyffredin – Francis Sansbury

“Yn bennaf, mi fydda’ i eisiau dod o hyd i gofrestryddion ac ymgynghorwyr ENT sy’n dymuno mabwysiadu astudiaethau sefydledig sydd eisoes yn rhedeg mewn

ddangos llid sy’n cynyddu’n gyflym yn y gwaed mewn ymateb i heintiau difrifol – yn gallu lleihau faint o wrthfiotigau sy’n cael eu rhagnodi o 20 y cant, heb gael unrhyw effeithiau negyddol ar y cleifion.

Meddai Michelle Morgan, Cynorthwyydd Ymchwil yn Llan Healthcare, un o’r practisau a gymerodd ran yn yr astudiaeth: “Gan fy mod i’n newydd i ymchwil, hon oedd yr astudiaeth gyntaf un i mi weithio arni.

Gan wybod bod COPD ar gynnydd, bod gwrthfiotigau’n cael eu gor-ragnodi, ac y byddwn ni i gyd o bosibl yn datblygu ymwrthedd i wrthfiotigau un diwrnod, roedd hi’n wych bod yn rhan o astudiaeth i weld a fyddai prawf gwaed syml yn helpu clinigwyr yn y dyfodol i benderfynu a ddylen nhw ragnodi gwrthfiotigau ai peidio.

“Yn ein practis ni, fe welson ni fod cleifion yn fodlon iawn cymryd rhan yn astudiaeth

rhannau eraill o’r DU, ac sydd eisiau hwyluso cydweithwyr yng Nghymru i’w mabwysiadu hefyd,” meddai David Hill, Llawfeddyg ENT Ymgynghorol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.

“Rydw i’n bwriadu datblygu portffolio Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar gyfer ENT, trwy gyfateb astudiaethau newydd a rhai sydd eisoes yn mynd rhagddyn nhw yn y DU i gydweithwyr yng Nghymru sy’n rhannu’r diddordeb hwnnw.”

Mae Angharad Davies, sy’n Athro Cyswllt Clinigol ac yn Ficrobiolegydd Ymgynghorol Anrhydeddus yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Abertawe, “wrth ei bodd” â’i phenodiad.

“Mae cyfraddau cynyddol ymwrthedd gwrthficrobaidd, heintiau sy’n dod i’r amlwg a niferoedd cynyddol o gleifion agored i niwed yn golygu bod angen mwy dybryd nag erioed am ymchwil i heintiau,” meddai.

“Er enghraifft, mae angen diagnosteg gyflym newydd arnon ni i gefnogi stiwardiaeth well ar wrthficrobau, ac mae angen i ni gryfhau’r sail tystiolaeth ar gyfer rheoli heintiau, ac

PACE, gan eu bod nhw’n teimlo’n hyderus eu bod nhw’n cael prawf a oedd yn mynd i roi’r canlyniad iddyn nhw yn y fan a’r lle.”

Mae’n bosibl y bydd cwtogi’n ddiogel ar y defnydd o wrthfiotigau fel hyn yn helpu yn y frwydr yn erbyn ymwrthedd i wrthfiotigau.

Roedd nyrsys ymchwil, wedi’u hariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, hefyd yn cymryd rhan mewn recriwtio cleifion a chasglu data ar gyfer astudiaeth PACE, sydd wedi’i chyhoeddi yn y New England Journal of Medicine.

Mae’r cyhoeddiad wedi sbarduno adolygiad o ganllawiau’r Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Rhagoriaeth mewn Iechyd a Gofal, a nod tîm yr astudiaeth yw darparu sail ar gyfer canllawiau Menter Fyd-eang ar gyfer Clefyd Rhwystrol Cronig yr Ysgyfaint er mwyn rheoli COPD.

atal heintiau, cystal ag y gallwn. Mae hyn yn galw am ddull cydlynol o weithredu rhwng microbiolegwyr yn y byd academaidd a gweithwyr iechyd proffesiynol. Fy nod ydy gwella’r potensial ar gyfer ymchwil i heintiau yng Nghymru trwy gynnwys a chysylltu’r grwpiau amrywiol hyn.”

Meddai Aled Jones, Athro Diogelwch Cleifion ac Ansawdd Gofal Iechyd ym Mhrifysgol Caerdydd: “Mae prifysgolion Cymru a phartneriaid yn y GIG yn enwog yn rhyngwladol am fod ag ymchwilwyr rhagorol. Fodd bynnag, prin ydy’r cyfleoedd sydd ar gael i ymchwilwyr gwasanaethau iechyd yng Nghymru rwydweithio a rhannu llwyddiannau a heriau gwneud prosiectau, pennu effaith ymchwil ystyrlon a chynhyrchu incwm ymchwil.

“Yn yr un ffordd, mae gwella cyfleoedd i ymchwilwyr gwasanaethau iechyd arwain a chynhyrchu gwybodaeth ar gyfer llunwyr polisi a’r rheini sy’n penderfynu yng Nghymru a thu hwnt yn y DU, yn bethau rydw i eisiau eu hadolygu.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

7

CYN N WYS Y C YH O E D D

Yn gosod y safon ar gyfer cynnwys y cyhoedd Cafodd Safonau terfynol y DU ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd, sydd â’r nod o wella ansawdd a chysondeb cynnwys y cyhoedd mewn ymchwil, eu cyhoeddi ar 18 Tachwedd.

Bu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n chwarae rhan allweddol yn y bartneriaeth DU-eang i ddatblygu’r Safonau, a gafodd eu treialu ar ddeg safle ledled y DU gan gynnwys Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru a’r Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia.

Mae’r Safonau’n manylu ar chwe maes ar gyfer datblygu cynnwys y cyhoedd o ansawdd da. Mae’n bosibl i aelodau o’r cyhoedd, grwpiau, ymchwilwyr a sefydliadau ymchwil, yn ogystal â hwyluswyr cynnwys y cyhoedd, ddefnyddio’r canllawiau hyn. Yn eu plith mae:

cynnwys y cyhoedd sy’n digwydd yng

cynlluniau’r dyfodol ynglŷn â chynnwys ac

Nghymru, a chydweithio fel cymuned i

ymgysylltu â’r cyhoedd.

wreiddio cynnwys y cyhoedd fel arfer safonol ym mhobman y mae’n briodol iddo

Aeth Alex ymlaen i ddweud, “Mae ein gwaith

ddigwydd.”

presennol ynglŷn â’n dyheadau ar gyfer cynnwys ac ymgysylltu â’r cyhoedd yn y

•

Cyfleoedd cynhwysol

•

Cydweithio

•

Cefnogi a dysgu

•

Cyfathrebu

•

Llywodraethu

•

Effaith

Manylodd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar

ddogfen ‘Darganfod eich rôl’ yn darparu

ddyheadau ar gyfer cynnwys ac ymgysylltu

ffordd i gydweithwyr ymgysylltu â’r camau

â’r cyhoedd mewn ymchwil iechyd a gofal

a’r gweithgareddau a fydd yn llunio ein

cymdeithasol yn gynharach eleni yn y

cynlluniau yn y dyfodol, ac mae Safonau’r DU

ddogfen ‘Darganfod eich rôl mewn ymchwil

ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd mewn ymchwil

iechyd a gofal cymdeithasol’.

iechyd a gofal cymdeithasol yn cynnig fframwaith ffantastig i gefnogi pobl i fynd ati

Meddai Alex Newberry, arweinydd polisi ar gyfer cynnwys y cyhoedd yn Is-adran Ymchwil a Datblygu Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Llywodraeth Cymru, “Wrth edrych ymlaen, rydyn ni eisiau adeiladu ar yr enghreifftiau gwych o weithgareddau

Mae ymgynghoriad ar y ddogfen hon, gan

i gynnwys y cyhoedd yn ystyrlon.”

gynnwys arolwg ar-lein a thri gweithdy cymuned ymarfer, wedi bod yn mynd

Bydd y wybodaeth a gasglwyd o’r gweithdai

rhagddo dros y mis diwethaf. Y digwyddiadau

a’r arolwg yn darparu sail ar gyfer datblygu

hyn oedd y prif fecanwaith i Ymchwil Iechyd

cynlluniau strategol Ymchwil Iechyd a Gofal

a Gofal Cymru ymgysylltu’n gydgynhyrchiol

Cymru ar gyfer 2020 ymlaen.

â’r gymuned ymchwil a’r cyhoedd i siapio

Y GA N O L FA N C E F NO G I A CH Y F LEN W I

Arweinydd cyfathrebu, ymgysylltu a chynnwys newydd Mae’n bleser gan Ymchwil Iechyd a

“Mae’n amser cyffrous wrth i ni lansio

Gofal Cymru groesawu Felicity Waters

Safonau’r DU ar gyfer Cynnwys y Cyhoedd

fel ei Bennaeth Cyfathrebu, Ymgysylltu a

ac adeiladu ar lwyddiant ein digwyddiadau

Chynnwys newydd.

ymgysylltu â’r cyhoedd, ‘Sôn am ymchwil’.

Dwi’n edrych ymlaen o ddifrif at weithio

8

Ymunodd Felicity â’r sefydliad ar 7 Hydref o

gyda’r tîm ar rai prosiectau cyfathrebu

Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg,

allweddol yn ogystal â rhoi lle amlwg i’r

lle roedd hi’n Bennaeth Cyfathrebu am bum

ymchwil ragorol sy’n mynd rhagddi yng

mlynedd.

Nghymru.”

“Dwi’n hapus dros ben i fod yn arwain y

Mae Felicity hefyd yn Is-gadeirydd grŵp

tîm cyfathrebu, ymgysylltu a chynnwys yn

Penaethiaid Cyfathrebu GIG Cymru ac mae

Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru,” meddai

ganddi brofiad helaeth ym maes cysylltiadau

Felicity.

cyhoeddus a’r cyfryngau.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

YMGYSY L LT U Â’R C YH O ED D

Sôn am... lwyddiant

Yn Storiel, Bangor ac Amgueddfa

yn gallu cymryd rhan” ac “mae gennon ni

Genedlaethol Caerdydd, bu sefydliadau o

feddyginiaeth heddiw oherwydd ymchwil.”

ledled seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a’r trydydd sector yn datblygu

Yn ôl Barbara Moore, Uwch Reolwr Cynnwys

Ym mis Gorffennaf, bu Ymchwil Iechyd a

stondinau difyr, rhyngweithiol a ddaeth

ac Ymgysylltu â’r Cyhoedd yn Ymchwil

Gofal Cymru’n gweithio mewn partneriaeth

ag ymchwil yn fyw. Bu siaradwyr gwadd

Iechyd a Gofal Cymru: “Roedd y diwrnodau’n

ag ymchwilwyr iechyd a gofal cymdeithasol,

hefyd yn traddodi sgyrsiau byr 10 munud

llawen dros ben gyda chyffro yn yr awyr. Fe

sefydliadau’r trydydd sector a’r cyhoedd

yn adrodd straeon angerddol ac, yn aml,

roddon ni’r cyfle i amrywiaeth eang o bobl

i westeio dwy ŵyl ymchwil ryngweithiol,

personol a oedd yn dangos y buddion a’r

o bob oedran ddarganfod enghreifftiau o

ddifyr a rhad ac am ddim ledled Cymru

gwahaniaeth y mae ymchwil yn ei wneud.

sut y mae ymchwil yn siapio ac yn gwella

Heb y cyhoedd, ni allai ymchwil iechyd a

Dros y ddau ddyddiad, mynychodd mwy

gofal cymdeithasol sy’n newid bywydau

na 1,000 o bobl ‘Sôn am Ymchwil’. “Mae

ddigwydd ond, ar y cyfan, isel ydy’r

ymchwil i bawb; dyna’r unig ffordd i wneud

Bydd yr adborth a gasglwyd o’r

ymwybyddiaeth, y ddealltwriaeth a’r

pethau’n well,” oedd sylw aelod o’r cyhoedd

digwyddiadau ‘Sôn am ymchwil’ yn darparu

ymgysylltiad ag ymchwil. Nod ‘Sôn am

ar ôl mynychu’r digwyddiad. Dywedodd

sail ar gyfer strategaeth ymgysylltu Ymchwil

Ymchwil’ oedd helpu i newid hyn, trwy gael

200 o bobl eu bod nhw wedi dysgu

Iechyd a Gofal Cymru, gan wneud yn siŵr

pobl Cymru i ymgysylltu â’r ymchwil sy’n

rhywbeth newydd yn ‘Sôn am Ymchwil’,

bod y cyhoedd yn ganolog i bopeth rydyn

digwydd ar stepen eu drws.

gyda’r rhai a fynychodd yn nodi “mae pawb

ni’n ei wneud.

bywydau, a sylweddoli bod gennon ni i gyd ein rhan i’w chwarae.”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

9

P R I F STORI

Pwy a ŵyr nerth y pren?

Mae Radiyah, sy’n wyth oed, yn daer ei bod eisiau cael tyllu ei chlustiau, yn union fel llawer o ferched ei hoed.

Ond yn achos Radiyah mae pethau ychydig yn fwy o her – pan gafodd ei geni, doedd ei chlust chwith heb dyfu’n llwyr.

M

ae Radiyah nawr yn wynebu cyfres o lawdriniaethau fel bod llawfeddygon yn gallu adeiladu clust newydd sy’n edrych yr un fath â’i chlust dde.

“Y prif rwystr i lawdriniaeth blastig ydy gwella ffurf a swyddogaeth ond bod arnon ni angen cymryd meinwe o rywle arall yn y corff,” meddai’r Athro Whitaker.

Yn labordy’r Athro Whitaker ym Mhrifysgol Abertawe, mae yna ddeoryddion sy’n ymestyn o’r llawr i’r nenfwd a dau beiriant bio-argraffu 3D.

“Rydyn ni’n gwneud llawdriniaethau neis, yn cymryd darnau allan, yn cymryd canserau allan, yn gwneud i bethau edrych yn bertach ond mae yna bris i’w dalu am gymryd rhywbeth o rywle arall, fel poen a chreithio, a dyna pam fy mod i wastad wedi bod ar dân i geisio datrys y pos clinigol hwnnw.”

Cofrestrwyr llawdriniaeth blastig academaidd ydy Zita Jessop a Tom Jovic, sy’n gweithio yn nhîm yr Athro Whitaker.

Yn hanfodol, maen nhw’n gwneud ‘inc’ i argraffu’r elfennau o wahanol siapiau sy’n ffurfio’r glust. Er mwyn gwneud hyn maen

Cliciwch ar y botwm i wylio’r animeiddiad

Mae un o’r llawdriniaethau’n golygu cymryd rhan o gawell asennau Radiyah i’w ddefnyddio fel meinwe (cartilag). Mae’r weithdrefn hon yn gallu bod yn boenus ac mae hefyd yn debygol o adael craith.

Ond mae’n bosibl bod yna ffordd arall.

Mae’r Athro Iain Whitaker, Arweinydd Arbenigedd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru ar gyfer llawfeddygaeth blastig, yn gweithio ar ddull newydd o weithredu a allai helpu Radiyah yn y dyfodol. Ei nod yw bio-argraffu clustiau trwy greu cartilag o fioddeunydd naturiol sydd i’w gael mewn rhisgl coed.

10

Animeiddiad gan Steve Atherton, Darlunydd Meddygol, Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

nhw’n cymysgu celloedd trwynol cleifion â’r deunydd rhisgl coed.

mlynedd diwethaf.

“Mae yna lawer o grwpiau ledled y byd yn defnyddio deunyddiau plastig ar gyfer eu bio-argraffu oherwydd ei bod hi’n haws o lawer ei argraffu,” meddai Tom.

“Rydyn ni wedi bod yn mynd yn ôl ac ymlaen i’r ysbyty ac maen nhw wedi bod yn dangos cleifion i ni sydd wedi cael y llawdriniaeth lle roedd asen wedi’i thynnu i ffurfio clust,” meddai Rana, tad Radiyah.

“Ond rydyn ni wedi gweld, os ydy deunyddiau plastig yn cael eu rhoi i mewn i bobl, eu bod nhw’n aml yn deffro adwaith imiwn oherwydd ei fod yn ddeunydd estron.”

Maen nhw wrthi’n penderfynu a fyddan nhw’n bwrw ymlaen â’r weithdrefn draddodiadol neu’n aros i ymchwil yr Athro Whitaker gael ei chwblhau.

Mae’n rhaid i’r ‘inc’ fod o’r tewdra iawn i gael ei wthio trwy big yr argraffydd ond mae hefyd yn gorfod bod yn ddigon cryf i galedu’n solet a chadw’i siâp. Dyna lle rydyn ni’n gweld gwerth y deunydd rhisgl coed.

“Rydyn ni’n fodlon aros i weld a fydd y dechnoleg newydd yma ar gael yn y dyfodol,” meddai Rana. “Fe fydden ni’n hoffi i Radiyah gael y llawdriniaeth cyn iddi fynd i’r ysgol uwchradd fel nad ydy hi’n methu unrhyw wersi ond, os na fydd ar gael, fe fydd angen i ni aros ychydig bach yn hirach.”

“Mae’n ddeunydd seliwlos felly mae’n hawdd i’w argraffu,” esboniodd Zita. “Mae’r priodoleddau mecanyddol cywir ganddo fel ei fod yn llifo’n dda wrth ichi ei wasgu, sy’n

Mae dau o gyrff llawdriniaeth blastig mwyaf blaenllaw’r byd – Cymdeithas America y

“Dwi’n gobeithio y bydd yn rhoi opsiwn am driniaeth newydd i gleifion, sy’n golygu nad oes yn rhaid iddyn nhw gymryd darnau o rywle arall yn y corff gyda’r creithio amlwg, y boen a chyfnod o amser yn yr ysbyty.”

Yr Athro Iain Whitaker

golygu nad ydy’r celloedd yn cael eu rhoi dan ormod o bwysedd.

“Yna, unwaith y mae’n cael ei argraffu rydyn ni’n chwistrellu deunydd arno i’w galedu; croesgysylltu ydy’r enw ar hyn. A’r hyn rydyn ni wedi’i ddangos ydy bod gan y deunydd rhisgl coed ffibrau o’i fewn sy’n dynwared colagen naturiol meinwe, yn benodol cartilag.”

“Bonws defnyddio deunydd naturiol fel yr un rydyn ni’n ei ddefnyddio ydy ein bod ni’n gwybod bod ganddo broffil imiwnogenig isel,” ychwanegodd Tom, “felly yn gyffredinol y gred ydy ei fod yn ddiogel a bod y system imiwnedd yn ei oddef yn dda.”

Mae Radiyah yn un o gleifion yr Athro Whitaker ac mae hi wedi bod yn mynychu apwyntiadau clinig yn rheolaidd am y pum

Llawfeddygon Plastig (AAPS) a Chymdeithas Ewrop y Llawfeddygon Plastig (EURAPS) yn cefnogi ymchwil yr Athro Whitaker. Yn gynharach eleni, dyfarnwyd ysgoloriaeth academaidd AAPS/EURAPS iddo i lunio ymchwil gydweithredol gydag Ysbyty Cyffredinol Massachusetts ac Ysgol Feddygol Havard.

Fel rhan o’r cydweithredu, bydd yr ymchwil arloesol hon yn teithio o Abertawe i’r Unol Daleithiau fel y gellir ei rhoi ar brawf ar fodelau anifeiliaid. Y gobaith yw y bydd y canlyniadau’n cael eu cyhoeddi’r flwyddyn nesaf.

Er mai’r nod ydy bio-argraffu clustiau, gallai effaith lawn yr ymchwil hon fod yn fwy pellgyrhaeddol o lawer. “Dwi’n gobeithio y bydd yn rhoi opsiwn am driniaeth newydd i gleifion, sy’n golygu nad oes yn rhaid iddyn nhw gymryd darnau o rywle arall yn y corff gyda’r creithio amlwg, y boen a chyfnod o

amser yn yr ysbyty,” meddai’r Athro Whitaker.

“Rydyn ni’n dechrau â chartilag ac adluniad wyneb ond fy ngobaith i ydy y byddwn ni’n symud ymlaen at wahanol fathau o feinwe a gwahanol ardaloedd o’r corff, a allai arwain at opsiynau adluniol newydd i gleifion â nam geni neu salwch neu glefyd, fel canser er enghraifft.”

O ran Radiyah, mae hi ychydig bach yn nerfus ynglŷn â chael llawdriniaeth, pryd bynnag fydd hynny, ond ar y cyfan mae hi’n edrych ymlaen ati.

“Dwi wir isio tyllu fy nghlustiau a chlymu fy ngwallt yn ôl,” meddai Radiyah.

Mae Radiyah hyd yn oed wedi dewis y math o glustdlysau y mae hi eisiau eu gwisgo. “Rhai diemwnt!”

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

11

P RIF STORI

Yn gwneud gwahaniaeth trwy ymchwil; dewch i gyfarfod â’n Cyfarwyddwr newydd Roedd yr Athro Kieran Walshe dim ond wedi bod yn y swydd am ryw ychydig o ddiwrnodau pan gamodd ymlaen i’r llwyfan i westeio ein cynhadledd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2019.

D

– ac mae hwn yn gyfle gwych i weithio ar

ymchwilydd gwasanaethau iechyd ydw i yn y

lefel llywodraeth ond mewn system lle

bôn. Dyna be’ dwi’n gwneud go iawn.

rydych chi’n wirioneddol gallu gweld y llinell welediad o’r llywodraeth i’r byrddau iechyd

@YmchwilCymru: Pa brofiad ydych chi’n

a’r gwasanaethau iechyd ar y rheng flaen.

meddwl fydd yn eich helpu chi fwyaf yn y rôl hon?

Dwi’n meddwl mai’r hyn ’den ni i gyd sy’n gweithio ym maes ymchwil eisiau ei

Yr Athro Walshe: Dwi’n dod â chymysgedd da

wneud ydy gweld ein hymchwil yn gwneud

o brofiad o ymchwil a hefyd o weithio mewn

gwahaniaeth i wasanaethau iechyd ac i bobl

llywodraeth. Dwi’n meddwl bod hon yn rôl

ywedodd wrth gynulleidfa eiddgar

a phoblogaethau, ac mae hynny’n rhywbeth

lle y bydd gallu cyfuno’r ddau beth hynny’n

o fwy na 300 o ymchwilwyr, a staff

sydd, yn fy marn i, yn rhywbeth y mae Cymru

golygu y bydd modd cyflawni llawer.

cefnogi a chyflenwi, sut roedd cydweithio’n

mewn sefyllfa dda iawn i’w wneud.

Dydw i heb weithio yng Nghymru o’r blaen,

allweddol i gyflawni pethau mawr.

Gwnaethon ni gyfarfod â’r Cyfarwyddwr

@YmchwilCymru: Dywedwch wrthon ni ryw

felly mae gen i lawer iawn i’w ddysgu am

ychydig amdanoch chi’n hun a’ch cefndir...

y cyd-destun Cymreig, am bolisi iechyd Cymru, am y dirwedd fel petai – hynny ydy, y

newydd i ffwrdd o’r goleuadau llachar a’r meicroffon i gael gwybod mwy amdano ef,

Yr Athro Walshe: Wel, dwi’n academydd,

dirwedd gyfundrefnol – y ddaearyddiaeth, y

ei obeithion ar gyfer y rôl a pham ei fod yn

yn athro rheolaeth a pholisi iechyd ym

ffordd y mae gwasanaethau’n cael eu trefnu.

selog dros fryniau Cymru.

Mhrifysgol Manceinion. Dwi wedi bod yno am gryn amser. Cyn hynny, roeddwn i’n

@YmchwilCymru: Gwnaethoch chi sôn yn

@YmchwilCymru: Yn gyntaf oll – croeso

gweithio ym Mhrifysgol Birmingham, a dwi

yr Adroddiad Blynyddol eich bod chi eisiau

i Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru! Pa mor

wedi treulio amser yn yr Unol Daleithiau, ym

cyfarfod â chynifer o bobl â phosibl ar draws

gyffrous ydy hi ichi fod yma?

Mhrifysgol California, Berkeley, a dwi wedi

y seilwaith, i gael gwybod eu barn nhw.

gweithio yn y King’s Fund yn Llundain. Fy

Ydych chi’n mynd i fynd ar daith?!

Yr Athro Walshe: Mae hi’n gyffrous iawn.

nghefndir cyn hynny oedd fel rheolwr yn y

Mae hwn yn gyfle gwych. Dwi’n academydd

GIG.

Yr Athro Walshe: [yn chwerthin] mae hynna’n swnio braidd yn fawreddog! Ar hyn o bryd,

sydd wedi gweithio mewn llywodraeth, a gyda llywodraeth, o’r blaen, yn ogystal â’r

Pe bai’n rhaid i mi ddisgrifio fy hun, fuaswn

dwi’n ystyried ffyrdd i gyfarfod â phobl dwi’n

Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Iechyd

i’n dweud mai gwyddonydd cymdeithasol ac

meddwl y byddai hyn o fudd pwysig iddyn

12

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

iawn iddyn nhw gael gyrfa yn hytrach na bod

“Dwi’n meddwl mai’r

ar lawer o gontractau tymor penodol, i fynd

hyn ’den ni i gyd sy’n

hynny mewn ffordd briodol, i ysgrifennu

trwy bob un o brosesau ymchwil a gwneud

gweithio ym maes ymchwil

ar gyfer cyhoeddiad a chael y papurau

eisiau ei wneud ydy

a hefyd i ymgysylltu a chael effaith.

gweld ein hymchwil yn gwneud gwahaniaeth i

cyfnodolion y mae’ch prifysgolion eu heisiau,

Felly mae’n siŵr ei bod hi’n ddisgyblaeth eitha’ da i ddal ati i fod yn ymchwilydd a

wasanaethau iechyd ac i

dwi’n tueddu i feddwl, mewn prifysgolion,

bobl a phoblogaethau, ac

rheini y mae’r rheswm dros ddod i mewn

mai’r arweinwyr mwyaf llwyddiannus ydy’r

mae hynny’n rhywbeth

i brifysgol yn y lle cyntaf dal o bwys mawr

sydd, yn fy marn, yn

ymchwilio neu gyfuniad o’r ddau, a’r rheini

iddyn nhw, boed hynny’n addysgu neu’n

rhywbeth y mae Cymru

sy’n dal i fod yn weithgar yn y maes yn

mewn sefyllfa dda iawn

cyfarfodydd strategol yn swyddfa’r Is-

i’w wneud.”

hytrach na’n treulio’u bywyd cyfan mewn Ganghellor. @YmchwilCymru: Fel rydych chi’n dweud, ymchwil ydych chi yn y bôn ond pan dydych

@YmchwilCymru: Mae partneriaeth a

chi ddim yn ymchwilio, ble fuasen ni’n dod o

chydweithrediad yn thema allweddol i ni

hyd ichi – beth ydy’ch diddordebau?

ac fe glywson ni lawer o enghreifftiau yn ein cynhadledd. Beth ydych chi’n meddwl

Yr Athro Walshe: Mae’n debyg mai rhedeg

y gallwn ni ei gyflawni trwy gydweithio a

ydy fy niddordeb mwyaf. Yn bennaf, dwi’n

hynny ar draws gwahanol sectorau?

rhedeg llwybrau ac yn gwneud marathonau eithafol, felly mi fuasech chi’n dod o hyd

nhw - felly pobl yn y gymuned gyhoeddus, yn y gymuned ymchwil, yn y gymuned polisi ac yn y gymuned practisau, y GIG a gofal cymdeithasol, ac mae hynna’n nifer anferthol o bobl.

Dwi eisiau gwneud hyn mewn ffordd effeithiol; ddim yn treulio f’amser i gyd yn teithio o gwmpas ar y trên, a dwi eisiau gwneud hyn yn llawn pwrpas hefyd. Felly mae’n galw am fwy na dim ond cyfarfod â phobl a dweud helô, ond ceisio defnyddio hyn fel cyfle i holi pobl ynglŷn â sut y maen nhw’n gweld Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n datblygu, beth y maen nhw’n meddwl ydy’r cryfderau, beth y maen nhw’n meddwl ydy’r cyfleoedd i wella, sut y maen nhw’n meddwl y gallai newid.

Yna’r nod ydy ceisio dod â’r syniadau hynny at ei gilydd. Dydw i ddim yn frwdfrydig dros gynlluniau a strategaethau sy’n ddogfennau hynod hir, ond dwi’n meddwl bod angen i ni fynegi cynllun ar gyfer y flwyddyn, y tair blynedd a’r pum mlynedd nesaf, yn ddigon manwl i ni allu bod yn eithaf eglur ynglŷn â be’ rydyn ni’n ceisio’i wneud, a bydd hynny’n digwydd ar ôl siarad â phobl.

Yr Athro Walshe: Mae’n ffordd o gael pethau

i mi rywle yn y bryniau. Mae yna lawer o

wedi’u gwneud, yn y bôn. Un o’r heriau ydy

gyfleoedd i wneud hynny yng Nghymru!

ei gwneud hi’n haws i bobl gydweithredu a gweithio mewn partneriaeth ag eraill, yn lle

Mae’n debyg mai’r ras hiraf dwi erioed wedi’i

bod hyn yn anodd i’w wneud.

rhedeg ydy’r Spine Race, sy’n mynd ar hyd llwybr cyfan y Penwynion (Pennine Way).

Mae’r metrigau ’den ni’n eu defnyddio i fesur

Felly roedd hynny’n 268 o filltiroedd, ond

perfformiad yn aml yn annog pobl i weithio

dwi hefyd yn gwneud rasys byrrach – dwi’n

yn eu rhigol bach penodol eu hunain yn lle

gwneud Rhedfa Parc bob dydd Sadwrn.

ceisio gweithio gyda phobl eraill. Felly’r nod ydy ei gwneud hi’n haws i bobl gydweithio a

@YmchwilCymru: Wel, rydyn ni wedi blino

mynd ati i helpu pobl i weld bod cydweithio

jyst yn meddwl am hynna! Cyn i ni adael

– ac nid jyst llawer o iaith gynnes a niwliog –

ichi fynd, beth arall sydd angen i ni wybod

ond cydweithredu’n ymarferol ar brosiectau a

amdanoch chi?

gweithgareddau’n cyflawni cymaint yn fwy.

Yr Athro Walshe: Dwi’n hawdd iawn dod @YmchwilCymru: Rôl ran-amser ydy hon,

ata’ i a dwi’n fodlon iawn i bobl gysylltu

am bedwar diwrnod yr wythnos, sy’n golygu

â mi, a phan dwi wedi codi allan mae gen

bod gennych chi amser i ddal ati i wneud

i ddiddordeb go iawn mewn clywed am y

ymchwil. Pa mor bwysig ydy hynny i chi?

pethau y mae pobl yn eu gwneud.

Yr Athro Walshe: Dyna pwy ydw i yn fy

Yn wir, y darn cyffrous o hyn i gyd ydy’r

hanfod. Dwi’n cydnabod ei bod hi’n rhywfaint

ymchwil. Mi gefais i rai trafodaethau gwych

o flanced gysur fel ymchwilydd i feddwl ‘wel,

yn y gynhadledd â phobl ynglŷn â darnau

dwi eisiau dal ati i wneud ymchwil’, ond mae

ymchwil y maen nhw’n chwarae rhan ynddyn

hyn hefyd, yn fy marn i, yn ddisgyblaeth

nhw a does dim byd mwy cyffrous na darn

ddefnyddiol. Pan ’dych chi’n ymchwilydd,

wirioneddol dda o ymchwil – syniad gwych

’dych chi’n gwybod pa mor anodd ydy hi i

sydd wedi’i drosi’n brosiect ymchwil gwych,

wneud ymchwil, pa mor anodd ydy hi i gael

sy’n cynhyrchu rhywbeth sy’n gallu gwneud

grantiau, i benodi staff ymchwil, i roi cyfle

gwahaniaeth go iawn.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

13

P R I F STORI

Ariannu ymchwil: cyfrinach llwyddiant Dyma gyfle i gael gwybod beth y mae arianwyr yn edrych amdano a dysgu mwy am rai o’n deiliaid grantiau presennol

Mae ymgeisio am gyllid ar gyfer ymchwil yn broses gystadleuol, felly mae’n hanfodol eich bod chi’n rhoi’r siawns gorau posibl i’ch cynnig lwyddo. Ond ble ydych chi’n dechrau?

Y

n 2018-19, dyfarnodd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 17 o grantiau, gwerth cyfanswm o fwy na £3 miliwn.

Mae Marc Boggett, Uwch Reolwr y Tîm Grantiau, yn rhannu ei gyngor ar sut i gyflwyno cais gwych, ac mae hefyd yn ein tywys y tu ôl i lenni’r broses grantiau lle mae rhai newidiadau allweddol yn digwydd.

Yr hyn rydyn ni’n ei gynnig “Bob hydref, rydyn ni’n agor galwadau ariannu cystadleuol, y mae cymheiriaid yn eu hadolygu, ar gyfer amrywiaeth o gynlluniau grantiau, gan gynnwys Cymrodoriaethau, Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) a Grantiau Ymchwil Iechyd neu Ofal Cymdeithasol.

“Rydyn ni hefyd yn rhedeg Dyfarniadau blynyddol Amser Ymchwil y GIG (sef y Dyfarniadau Amser Ymchwil Glinigol gynt) ac Ysgoloriaethau Iechyd PhD hefyd, sef rhywbeth rydyn ni’n ei lansio bob yn ail blynedd yn ystod mis Ionawr. Rydyn ni fel rheol yn cael rhyw 40 neu 50 o geisiadau am hyn.

“Rydyn ni hefyd yn darparu cyllid i alluogi ymchwilwyr yng Nghymru i ymgeisio am amrywiaeth o gynlluniau ar lefel y DU y mae’r Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Iechyd (NIHR) yn eu rhedeg, gan gynnwys cynllun

cymrodoriaeth sy’n gallu darparu cyllid sylweddol ac sy’n ddyfarniad o fri mawr.

datblygu’r cwestiwn ymchwil trwodd i ledaenu’r darganfyddiadau.

Sicrhau bod eich cais yn taro deuddeg

“Ac yn olaf, edrychwch ar adborth blaenorol rydych chi neu’ch cydweithwyr wedi’i gael ar geisiadau, a chymerwch hynny i ystyriaeth, gan ein bod ni bob amser yn ceisio rhoi adborth adeiladol.

“Rydyn ni bob amser yn dweud bod angen ichi ddarllen y canllawiau’n drylwyr. Mae hi bob amser yn werth chweil cael cyngor oddi wrth ymchwilwyr rydyn ni eisoes yn eu hariannu – beth oedd yn llwyddiannus yn eu cais nhw, pa adborth gawson nhw? (Gallwch chi ddarllen mwy am rai o’n deiliaid grantiau presennol ar dudalennau 15 ac 16).

“Mae’n werth chweil hefyd cael mewnbwn seilwaith ehangach Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Os oes gennych chi unrhyw beth sy’n galw am dreial neu niferoedd ymchwil mawr, yna fe ddylech chi gael yr uned dreialon leol, neu agweddau eraill ar y seilwaith rydyn ni’n eu hariannu, i’ch helpu. Er enghraifft, os oes yna agwedd economeg iechyd ar eich cynigion, mae Gwasanaeth Cymorth Economeg Iechyd Cymru’n wasanaeth amlwg i fynd ar ei ofyn.

“Nid yw ein cynlluniau presennol ar thema bellach. Yn lle hynny, rydyn ni’n annog ymgeiswyr i ganolbwyntio ar feysydd blaenoriaeth, felly pan fyddwch chi’n ymgeisio, gwnewch yn siŵr eich bod chi wedi darllen ‘Cymru Iachach’ o’r cychwyn cyntaf, a’ch bod chi’n cyfeirio ato’n benodol, gan egluro sut y mae’ch ymchwil chi yn berthnasol i faes polisi neu faes blaenoriaeth penodol Llywodraeth Cymru hefyd. Fe fydd hyn o gymorth i’ch cael trwy’r cyfnod blaenoriaethu cychwynnol.

“Mae cynnwys y cyhoedd a chleifion mewn ymchwil yn rhywbeth allweddol arall. Rydyn ni’n disgwyl i brosiectau fod yn cynnwys y cyhoedd o’r dechrau un, gan gynnwys

Gwella’r broses “Rydyn ni wedi bod yn adolygu pob un o’r cynlluniau grantiau dros yr haf gyda Sefydliad Wessex, sy’n gweinyddu’r system gais ar-lein a’r broses adolygu gan gymheiriaid, ac sy’n rheoli paneli ar ein rhan ar gyfer rhai o’n cynlluniau mwy.

“Cyn hyn, dim ond un cam oedd i broses ymgeisio am bob un o’n cynlluniau, ond erbyn hyn mae yna ddau gam ar gyfer y Cynlluniau Ariannu Ymchwil a’r RfPPB. “Roedden ni’n teimlo y gallen ni wneud ag adnewyddu rhai o’r meini prawf cymhwysedd a’r meysydd blaenoriaeth, yn ogystal â’i gwneud hi’n haws ymgeisio yn y lle cyntaf.

“Cais cryno ydy’r cam cyntaf, lle mae’n rhaid i’r ymgeisydd bledio achos i gael blaenoriaeth. Felly’r gobaith ydy y bydd hyn yn well i ymgeiswyr sydd, cyn hyn, wedi gorfod anfon cais llawn a allai fod yn gymaint â 100 o dudalennau, ac yna’n cael ei wrthod ar y dechrau.

“Rydyn ni hefyd yn awyddus iawn i gynyddu capasiti a gallu ym maes ymchwil gofal cymdeithasol. Yn hanesyddol, mae ymchwil gofal cymdeithasol wedi datblygu’n llai o ran capasiti o’i chymharu ag ymchwil iechyd. Felly yn achos y grantiau gofal cymdeithasol, rydyn ni wedi llacio’r meini prawf cymhwysedd. yn parhau ar dudalen 17

14

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

Julie Latchem-Hastings

Andrew Kemp

Sefydliad: Canolfan Ymchwil Treialon, Prifysgol Caerdydd

Sefydliad: Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe

Dyfarniad: Cymrodoriaeth Ôl-ddoethurol Gofal Cymdeithasol

Dyfarniad: Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB)

Teitl yr ymchwil: Bwydo, Bwyta ac Yfed mewn Gofal

Teitl yr ymchwil: Seicotherapi positif mewn grwpiau ar

Niwrolegol: Rhannu Arfer i Drawsnewid Gofal (FEAST)

gyfer pobl sydd wedi cael niwed i’r ymennydd: Astudiaeth

Cefndir: O ran fy nghefndir, rydw i’n ffisiotherapydd

dichonoldeb

niwrolegol. Mae fy ymchwil, yn y gorffennol a’r presennol,

Cefndir: Gwyddonydd seicolegol ydw i, gyda diddordebau

yn canolbwyntio ar ofal ac ailsefydlu pobl â chyflyrau

ymchwil sy’n cynnwys niwrowyddoniaeth gwybyddol ac

niwrolegol, a llesiant y rheini sy’n gofalu amdanyn nhw.

affeithiol trwodd i epidemoleg, gan bontio’r bwlch rhwng

Rydw i wedi cynnal amrywiaeth o astudiaethau ym maes

mecanweithiau biolegol ac iechyd y cyhoedd. Cyn dod

anafiadau difrifol i’r ymennydd, gan ganolbwyntio’n benodol

i Gymru yn 2016, roeddwn i’n byw yn Sao Paulo, Brasil,

ar ofal y rheini sydd mewn cyfleusterau gofal tymor hir, a

ac yn gweithio ar yr astudiaeth fwyaf o iechyd a llesiant

phrofiadau teuluoedd a gweithwyr proffesiynol perthynol i

poblogaeth Brasil.

ofal iechyd.

Rydw i wedi bod yn gweithio gyda Zoe Fisher, Seicolegydd

Beth y mae’r dyfarniad/grant hwn yn caniatáu ichi ei wneud?

Clinigol Ymgynghorol a Dirprwy Bennaeth Adran Adsefydlu

Mae tua 23,000 o bobl yn byw mewn cartrefi gofal yng

Pobl Sydd Wedi Cael Niwed i’w Hymennydd yn y Gymuned,

Nghymru, tua ddwywaith nifer gwelyau y GIG. Mae gan

am fwy na thair blynedd, yn datblygu fframwaith llesiant

lawer ohonyn nhw anghenion gofal cymhleth oherwydd

damcaniaethol arloesol yn seiliedig ar dystiolaeth. Ac

cyflyrau niwrolegol. Mae pobl mewn cartref gofal yn ystyried

mae’r fframwaith hwn wedi arwain at ymyriadau newydd

amser bwyd yn ganolog i ansawdd eu profiad ond maen

i reoli cyflyrau cronig, ac wedi arwain gwaith ailgynllunio

nhw’n mynegi anfodlonrwydd dro ar ôl tro. Nod fy ymchwil

sylweddol i’r gwasanaethau yn y sector gofal iechyd.

i ydy: nodi anghenion dysgu pawb sy’n paratoi bwyd a’r

Beth y mae’r dyfarniad/grant hwn yn caniatáu ichi ei

rheini sy’n bwydo neu’n cefnogi pobl â chyflyrau niwrolegol

wneud? Prif nod ein prosiect sydd wedi’i ariannu ydy

i fwyta mewn lleoliadau gofal tymor hir; deall y pethau sy’n

cadarnhau dichonoldeb ymyrraeth seicotherapi positif

hwyluso ac yn rhwystro gwneud amser bwyd yn brofiad

newydd ac arloesol yr ydyn ni wedi’i ddatblygu ar gyfer

positif; a meithrin newid positif trwy gydlunio offer dysgu a

pobl sy’n byw ag effeithiau niwed i’w hymennydd. Yn

sefydlu rhwydweithiau cefnogol.

draddodiadol, mae niwroadsefydlu wedi canolbwyntio

Pa effaith ydych chi’n gobeithio ei chyflawni â’ch ymchwil?

ar leihau’r nam yn dilyn niwed i’r ymennydd. Ein dull ni

Bydd darganfyddiadau’r astudiaeth yn cael eu defnyddio i:

o weithredu ydy cyflwyno niwroadsefydlu traddodiadol

arwain gwaith datblygu deunyddiau addysgol ar gyfer staff

mewn cyfuniad ag ymyriadau sy’n hybu ffactorau sy’n

arlwyo a gofal er mwyn gwella sgiliau rhoi cymorth i bobl

hanfodol i brofi llesiant.

fwyta, a deall anghenion pobl â chyflyrau niwrolegol a’r hyn

Pa effaith ydych chi’n gobeithio ei chyflawni â’ch ymchwil?

sydd orau ganddyn nhw; gweithredu i gysylltu darparwyr

Ein gobaith ydy y bydd ein hymchwil:

gofal ledled Cymru a’u hannog i rannu syniadau er mwyn

1) yn galluogi pobl sy’n byw â niwed i’w hymennydd i

gwella safonau amser bwyd trwy sefydlu Rhwydwaith Cymru

ailadeiladu bywydau ystyrlon a phwrpasol;

gyfan Arlwyo mewn Gofal Cymdeithasol; a dod â phobl â

2) yn creu rhwydweithiau cryfach gyda darparwyr

chyflyrau niwrolegol, eu teuluoedd, a staff gofal a chlinigol

cymunedol a sefydliadau’r trydydd sector lle y gellir hybu

arbenigol at ei gilydd i ddatblygu argymhellion newydd

llesiant a’r gallu i ymdopi yn y tymor hir yn y gymuned;

ynglŷn â bwyd a bwydo mewn gofal niwrolegol er mwyn

3) yn gosod sylfeini ar gyfer model gofal iechyd mwy

gosod meincnod ar gyfer gofal o ansawdd uchel yn y maes

effeithiol a chynaliadwy ar gyfer pobl sy’n byw â chyflyrau

hwn.

cronig.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

15

Adam Mackridge

Heather Strange Sefydliad: Prifysgol Caerdydd Dyfarniad: Cynllun Ariannu Ymchwil: Grant Iechyd Teitl yr ymchwil: NIPT (Profi cynenedigol heb lawdriniaeth) CYMRU: Deall a Gwella Tirwedd Newydd Sgrinio Cynenedigol Cefndir: Rydw i’n ymchwilydd yng Nghanolfan Treialon Ymchwil (CTR) Prifysgol Caerdydd; rydw i’n gweithio fel rhan o dîm bychan ansoddol sy’n darparu arbenigedd cymdeithasegol a methodolegol i astudiaethau a threialon CTR. Hyfforddais yn wreiddiol mewn athroniaeth feddygol, gymdeithasol a gwleidyddol, ac ar ôl treulio ychydig o amser yn gweithio mewn canolfan ymchwil wedi’i neilltuo i archwilio agweddau moesegol a chymdeithasol ar dechnolegau genomig, gwnes i gwblhau fy PhD yn Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol ym Mhrifysgol Caerdydd; astudiaeth empirig o ddyfodiad a throsiad gwaith profi cynenedigol heb lawdriniaeth (NIPT) o fewn y DU. Y meysydd sy’n fy niddori’n bennaf ydy cymdeithaseg meddygol, cymdeithaseg atgenhedlu, moeseg bio/ feddygol, effaith gymdeithasol a diwylliannol technolegau geneteg/genomeg, gwyddoniaeth a thechnoleg ym maes gofal iechyd a rhoi gwyddoniaeth ar waith a’i gwella.

Beth y mae’r dyfarniad/grant hwn yn caniatáu ichi ei wneud? Bydd y grant hwn yn caniatáu i ni weithio’n agos â’r gweithwyr proffesiynol sy’n trafod ac yn cyflenwi NIPT (bydwragedd, ymgynghorwyr meddygol ffetysol, cwnselwyr genetig), yn ogystal â’r cleifion sy’n defnyddio neu sy’n cael cynnig y prawf newydd hwn, er mwyn adeiladu dealltwriaeth gyfoethog o sut olwg sydd ar yr arfer presennol a beth sydd bwysicaf iddyn nhw. Byddwn ni’n adeiladu ar y wybodaeth hon gyda’n gilydd, er mwyn creu consensws ar faterion a phryderon allweddol, i gydgynhyrchu canllawiau ar gyfer darparu NIPT yng Nghymru, a datblygu prototeip o offeryn wedi’i gynllunio i alluogi arfer gorau.

Pa effaith ydych chi’n gobeithio ei chyflawni â’ch ymchwil?

Rydyn ni’n gobeithio hwyluso cyd-ddealltwriaeth o’r hyn sydd bwysicaf i’r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sy’n ymwneud â chyflenwi NIPT, a’r gwragedd sy’n defnyddio neu sy’n cael cynnig y prawf, a helpu i alluogi’r arfer clinigol gorau er mwyn diwallu anghenion rhanddeiliaid allweddol.

Sefydliad: Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr Dyfarniad: Dyfarniadau Amser Ymchwil Glinigol Teitl Ymchwil: Fferylliaeth mewn gofal sylfaenol ac yn y gymuned Cefndir: Yn gynnar yn fy ngyrfa, fe wnes i PhD ym Mhrifysgol Aston, a thrwy hwnnw bûm i’n edrych ar fater meddyginiaethau gwastraff mewn gofal sylfaenol. Wedi hyn, symudais i rôl academaidd amser llawn ym Mhrifysgol John Moores Lerpwl, a dechreuais i adeiladu rhwydwaith ymchwil gan wneud prosiectau ar raddfa fach, a dyfodd i brosiectau cymedrol eu maint erbyn iddi ddod yn amser i mi adael i ymuno â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Gydol fy ngyrfa, rydw i wedi gwneud nifer o brosiectau ymchwil yn gysylltiedig ag agweddau amrywiol ar ymchwil iechyd, ac rydw i wedi cyhoeddi rhyw 25 o papurau sydd wedi’u hadolygu gan gymheiriaid yn sgil hyn.

Beth y mae’r dyfarniad/grant hwn yn caniatáu ichi ei wneud?

Mae’r grant Dyfarniadau Amser Ymchwil Glinigol yn caniatáu amser wedi’i ddiogelu i ffwrdd o’m dyletswyddau arferol i ganolbwyntio ar gynllunio a gwneud ymchwil, yn ogystal ag adeiladu fy rhwydwaith ymchwil. Hefyd, mae’r grant yn darparu cyllid ar gyfer hyfforddi, sy’n fy helpu i ddatblygu mwy ar fy ngwybodaeth a’m sgiliau o ran dulliau ymchwil, adeiladu ar fy mhrofiad presennol ac ychwanegu at fy arbenigedd.

Mae’r berthynas â’m mentor wedi fy ngalluogi i gysylltu ag ymchwilwyr eraill yng Ngogledd Cymru, yn ogystal â chyfrannu at gefnogi eraill yn fy nhîm i ymgysylltu ag ymchwil ac arfer seiliedig ar dystiolaeth.

Pa effaith ydych chi’n gobeithio ei chyflawni â’ch ymchwil?

Trwy ymgymryd â’r gweithgareddau rydw i wedi manylu arnyn nhw yn fy nghynllun gwaith, rydw i’n gobeithio datblygu fy hun fel ymchwilydd, ehangu fy sgiliau a’m profiad, yn ogystal â chefnogi ymgysylltu ehangach ag ymchwil trwy fy nghydweithwyr a’m rhwydwaith proffesiynol ehangach. Bwriad y gwaith ei hun ydy adeiladu sail tystiolaeth ar gyfer newid trawsffurfiol sy’n digwydd ym maes fferylliaeth mewn gofal sylfaenol ac yn y gymuned, a fydd yn helpu i ddarparu sail ar gyfer buddsoddi a chynllunio gwasanaeth yn y dyfodol. Bydd y dyfarniad yn rhoi’r amser i mi sicrhau bod y prosiectau sydd eu hangen i adeiladu’r sail tystiolaeth hon yn cael eu cynllunio’n dda ac fy mod i’n gallu neilltuo’r amser angenrheidiol i ennill cyllid ar gyfer prosiectau cadarn.

Gwelwch y rhestr lawn o’n deiliaid grantiau 2018-19 yn ein Hadroddiad Blynyddol

16

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

“Mae’r byd ariannu ymchwil yn eithaf cystadleuol. Mae yna lawer o ymchwilwyr gwych a phrosiectau ymchwil posibl ond, yn amlwg, dim ond hyn a hyn y gallwn ni ei ariannu...”

yn parhau o dudalen 14 “O’r blaen, fydden ni’n dweud nad oeddech chi’n gallu ymgeisio os nad oedd gennych chi PhD ond bod gennych chi 60 mis (5 mlynedd) ar y mwyaf o brofiad ôl-ddoethurol o ymchwil, ond nawr rydyn ni wedi dileu’r cyfyngiad ‘ymchwilydd sydd megis cychwyn yn ei yrfa’ hwn. Felly fe allech chi fod yn ymgeisydd ôl-ddoethurol mwy profiadol o lawer, neu’n ymchwilydd annibynnol sydd wedi hen sefydlu, a gallwch chi nawr ymgeisio gan fod y torbwynt hwn wedi’i ddileu. Y gobaith ydy y bydd hyn yn golygu y bydd mwy o ymchwilwyr gofal cymdeithasol yn ymgeisio’r tro yma.

Y tu ôl i’r llenni “Mae yna ambell gam i’w gymryd yn y broses ymgeisio. Rydyn ni wedi sôn am y cyfnod blaenoriaethu. Rydyn ni wedi gwneud rhyw fân newidiadau i hwn yn achos rhai o’n cynlluniau, ac fe fydd yna gronfa ehangach o lawer o swyddogion, ymarferwyr yn GIG Cymru neu awdurdodau lleol, gofal cymdeithasol, ac aelodau’r cyhoedd, sydd hefyd yn bwysig, a byddan nhw’n adolygu ceisiadau’n unigol. Byddan nhw’n rhoi sgôr i’r ceisiadau yn ôl pa mor bwysig ydy’r cwestiwn ymchwil i gleifion, y cyhoedd a’r GIG yng Nghymru, yn eu barn nhw.

“Ar ôl hynny, bydd pwyllgor goruchwylio blaenoriaethu’n gweld pob sgôr a byddan nhw’n rhoi’r ceisiadau yn nhrefn pwysigrwydd o ran polisi. Byddan nhw’n gwahodd y rheini sydd wedi llwyddo yn y cyfnod brysbennu hwnnw i gyflwyno cais cam dau llawn, sy’n cynnwys pethau fel methodoleg a chostau.

“Y wyddoniaeth sy’n cael ei hadolygu yn ystod y cam nesaf, a chaiff y ceisiadau hynny eu hanfon at gymheiriaid ledled y DU i’w hadolygu. Fel y soniais, rydyn ni’n gweithio’n

agos â Sefydliad Wessex i gyflenwi rhai o’n cynlluniau grantiau. Mae ganddyn nhw gronfa ddata anferthol a phrofiad sylweddol o sicrhau adolygiadau gan gymheiriaid. Mae hynny’n rhywbeth oedd arfer bod yn anodd iawn i ni ei wneud oherwydd bod yn rhaid ichi gysylltu â llawer o academyddion ledled y DU mewn amrywiaeth o feysydd pwnc i adolygu ceisiadau a gwneud sylwadau gwyddonol i’r ymgeiswyr eu hystyried. Felly mae Sefydliad Wessex yn rheoli’r broses ac maen nhw’n anfon yr adolygiadau gan gymheiriaid atom ni ac yna rydyn ni’n rheoli’r byrddau gwyddonol. Mae’r cyfan yn cael ei roi yn ein dwylo ni bryd hynny.

“Bydd y byrddau gwyddonol yn edrych ar sgorau a sylwadau yn yr adolygiadau gan gymheiriaid. Uwch academyddion ydy aelodau’r bwrdd fel rheol, ynghyd ag aelodau’r cyhoedd, a byddan nhw yna’n gwneud asesiad terfynol. Byddan nhw’n gwneud argymhellion i Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, ac yn dwyn sylw at adborth neu unrhyw newidiadau y mae angen eu gwneud i’r rhai llwyddiannus.

dod yn ymchwilwyr arweiniol, neu sydd eisoes yn ymchwilwyr arweiniol, ond hefyd prosiectau sydd o werth mawr i aelodau’r cyhoedd a chleifion, ac i bolisi ac arfer hefyd.

“Felly mater o geisio cydbwyso popeth – nid jyst cynyddu capasiti a gallu yng Nghymru, ond hefyd gwneud yn siŵr bod yr ymchwil sy’n cael ei chyflenwi’n wyddonol ac yn fethodolegol gadarn, a’i bod yn adlewyrchu blaenoriaethau pwysig i bobl yng Nghymru.

“Mae’r byd ariannu ymchwil yn eithaf cystadleuol. Mae yna lawer o ymchwilwyr gwych a phrosiectau ymchwil posibl ond, yn amlwg, dim ond hyn a hyn y gallwn ni ei ariannu, felly mi fuaswn i’n annog unrhyw ymchwilwyr sydd wedi methu mewn un alwad i beidio â digalonni’n ormodol ac ystyried yr adborth.”

“Rydyn ni’n ysgrifennu at yr ymgeiswyr unwaith y mae popeth wedi’i gadarnhau, ac rydyn ni’n rhoi adborth i’r ymgeiswyr. Yna, rydyn ni’n cynhyrchu llythyrau sy’n cynnig grant i’r ymgeiswyr llwyddiannus ac rydyn ni’n rheoli’r ymchwilwyr hynny a’u prosiectau hefyd.

Efallai mai’ch tro chi fydd hi nesaf “Ein nod ydy cefnogi adeiladu capasiti trwy ddatblygu unigolion dawnus yn ogystal â’u prosiectau a’u timau, yn hytrach na dal pobl ar eu bai mewn ceisiadau. Felly mae gennon ni gynlluniau o ansawdd uchel ac rydyn ni’n ariannu unigolion o ansawdd uchel sy’n gallu

Marc Boggett Uwch Reolwr y Tîm Grantiau healthandcareresearchgrants@gov.wales

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

17

Calendr I gael rhagor o wybodaeth am unrhyw rai o’r digwyddiadau hyn, ewch i galendr digwyddiadau neu galendr hyfforddiant Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

18

Gwobrau Arloesi MediWales 2019

Cynhadledd UK HealthTech 2019

4 Rhagfyr 2019 Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd

4 Rhagfyr 2019 Park Plaza, Caerdydd

Mae dros 300 o bwysigion a gwesteion yn

Mae UK HealthTech yn dod â siaradwyr

dod ynghyd ar gyfer y noson wobrwyo i

allweddol at ei gilydd i drafod y prif faterion

ddathlu cyflawniadau cymunedau gwyddor

strategol a datblygiadau polisi sy’n wynebu’r

bywyd, technoleg iechyd a’r GIG.

sector gwyddor bywyd a thechnoleg iechyd.

4edd Gynhadledd Genedlaethol ar Ymchwil Data Gweinyddol

Fforwm Addysg Ymchwil Caerdydd 2019

9-11 Rhagfyr 2019 Coleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, Caerdydd

18 Rhagfyr 2019 Ystafell Seminar y Cyfleuster Ymchwil Glinigol, Ysbyty Athrofaol Cymru

Mae cynhadledd Ymchwil Data Gweinyddol

Sesiwn galw heibio ydy hon, lle caiff

2019 yn arbennig o berthnasol i unrhyw un

gwybodaeth am hyfforddiant ymchwil ac

sydd a wnelo ag ymchwil data gweinyddol,

adnoddau eu rhannu.

neu sy’n dod o’r gymuned gwyddor gymdeithasol, neu’r ddau.

Rhaglen Hyfforddi Adolygu Systematig sydd wedi’i Hachredu gan JBI

Cydsyniad deallus dilys mewn ymchwil

13-17 Ionawr 2020 Prifysgol Nottingham

4 Chwefror 2020 ILS 1, Prifysgol Abertawe

Mae’r cwrs pum niwrnod hwn yn cynnig dealltwriaeth drylwyr a chynhwysfawr o egwyddorion a phrosesu gwneud adolygiadau systematig i ddarparu sail ar gyfer polisi ac arfer gofal iechyd.

Bwriedir y cwrs hanner diwrnod hwn ar gyfer staff ymchwil sy’n gweithio yn ymchwil y GIG ac mewn lleoliadau gofal cymdeithasol sy’n chwarae rhan mewn recriwtio pobl i astudiaethau ymchwil.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

Cynhadledd Flynyddol Conffederasiwn GIG Cymru

Sgiliau cyfathrebu mewn ymchwil 1 – creu a chynnal perthynas waith effeithiol

Rheoli dogfennau hanfodol mewn ymchwil

5 Chwefror 2020 Neuadd y Ddinas, Caerdydd

21 Chwefror 2020 Cwrt Carlton, Llanelwy

26 Chwefror 2020 Canolfan Cefnogi a Chyflenwi Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, Caerdydd

Mae cynhadledd ac arddangosfa

Bydd y cwrs yn edrych ar egwyddorion

Bydd yr hyfforddiant yn edrych ar y safonau

Cydffederasiwn GIG Cymru yn gyfle i ddathlu,

cyfathrebu sefydliadol a sgiliau trafod

ymarfer clinigol da a llywodraethu ymchwil,

ysgogi a symbylu’r GIG a gofal cymdeithasol,

telerau a dylanwadu.

cyfrifoldebau staff ymchwil o ran rheoli

rhanddeiliaid a’r cyhoedd tuag at Gymru

ffeiliau ar safle’r ymchwilydd, dogfennau

iachach.

hanfodol a systemau ansawdd.

Sgiliau cyfathrebu mewn ymchwil 2 – rheoli heriau ac ymddygiad anodd

Cynhadledd y British Journal of General Practice Research

Diwrnod y Gwasanaeth Cefnogi a Chyflenwi 2020

6 Mawrth 2020 Canolfan Cefnogi a Chyflenwi Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, Caerdydd

12 Mawrth 2020 RCGP, Llundain

19 Mawrth 2020 Gwesty Mercure Holland House, Caerdydd

Bydd y cwrs yn edrych ar egwyddorion

Mae’r gynhadledd yn gyfle eithriadol

Yn dod â staff cefnogi a chyflenwi Ymchwil

cyfathrebu pendant, rheoli gwrthdaro,

i ymchwilwyr yn unrhyw gyfnod o’u

Iechyd a Gofal Cymru at ei gilydd o ledled

egwyddorion ac arfer dadansoddi

gyrfaoedd ddysgu sgiliau ymchwilio newydd

Cymru i ddathlu cyflawniadau.

trafodaethau a threchu trafferthion.

a chyflwyno’u gwaith mewn amgylchedd adeiladol i’w adolygu gan eu cymheiriaid.

Cynhadledd Fforwm Y&D GIG 2020

Diwrnod Treialon Clinigol Rhyngwladol 2020

Cynhadledd Ymchwil ac Addysg Gwaith Cymdeithasol ar y Cyd

10-12 Mai 2020 Sage Gateshead Conference Centre, Newcastle

20 Mai 2020

8-10 Gorffennaf 2020 Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol, Prifysgol Caerdydd

Mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru’n falch o

Mae 20 Mai 2020 yn nodi 273 mlynedd ers

Cynhadledd Ymchwil ac Addysg Gwaith

fod yn un o brif noddwyr y digwyddiad hwn.

dechrau’r treial clinigol cyntaf ar fwrdd yr

Cymdeithasol ar y Cyd ydy unig gynhadledd

HMS Salisbury.

academaidd y DU sy’n edrych ar faes cyfan gwaith cymdeithasol.

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019

19

Cynhadledd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2019: partneriaeth a chydweithrediad

Darllen uchafbwyntiau ein cynhadledd ar ein gwefan

Ymunwch â ni ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol

20

Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 7 – Tachwedd 2019