@YmchwilCymru Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Y cylchgrawn sy’n rhoi lle amlwg i ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru
Tudalen 18
Effaith digwyddiadau diweithdra torfol ar iechyd “Mae bod yn barod ar gyfer digwyddiadau diweithdra torfol yn hanfodol ac yn berthnasol yn fyd-eang”
Tudalen 16
Tudalen 20
Anhwylder straen wedi trawma
Cynllun Ymweld â Mam
Yn edrych ar ddwy driniaeth newydd ar gyfer
Gwerthusiad o brosiect blaenllaw sy’n
anhwylder straen wedi trawma (PTSD)
hwyluso ymweliadau plant â’u mamau sydd yn y carchar
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
1
T U DA LEN 1 2
Cynnwys
Diogel-De
T U DAL EN 1 6
T U DAL EN 2 0
Anhwylder straen wedi trawma
Cynllun Ymweld â Mam
T U DAL EN 1 8
Digwyddiadau diweithdra torfol T U DA LEN 0 3
T U DAL EN 1 8
Rhagair
Digwyddiadau diweithdra torfol
Yr Athro Jon Bisson, Cyfarwyddwr Ymchwil
Adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru
Iechyd a Gofal Cymru
T U DA LEN 0 4
Newyddion Newyddion am ymchwil o ledled Cymru
T U DA LEN 1 2
Diogel-De Atal sgaldiadau diodydd poeth ymysg plant ifanc
T U DAL EN 2 0
Cynllun Ymweld â Mam Gwerthusiad o brosiect blaenllaw
T U DAL EN 2 2
Opsiynau trin cleifion â chanser y coluddyn
T U DA LEN 1 4
T U DAL EN 2 4
Map o seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
Cyfarwyddwr Canolfan Ganser Felindre yn
T U DA LEN 1 5
T U DAL EN 2 6
Canolfan Ledaenu NIHR
Calendr
Yr Athro Peter Barrett-Lee edrych yn ôl ar ôl bron i ddegawd
Gosod ymchwil o ansawdd uchel wrth galon gwaith penderfynu
T U DA LEN 1 6
Anhwylder straen wedi trawma Yn ymchwilio i driniaethau newydd
2
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Rhagair i’r trydydd rhifyn o @ C roeso YmchwilCymru. Mae cryn dipyn wedi
amlwg yn y strategaeth wedi bod wrth
digwydd ers y rhifyn diwethaf, gan gynnwys
ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ymchwil
Fel bob amser, mae @YmchwilCymru’n
cwblhau proses adolygu allanol gadarn a
a datblygu, ac yn cydnabod ei rôl hanfodol
darparu eitemau amrywiol sy’n dangos
arweiniodd at adnewyddu cyllid ar gyfer
wrth gyflawni’r newidiadau y mae galw
ehangder y gweithgarwch a’r llwyddiant
Canolfannau, Unedau, Grwpiau Cymorth
amdanyn nhw i adeiladu Cymru sy’n
o fewn cymuned Ymchwil Iechyd a Gofal
Seilwaith ac Unedau Treialon Clinigol
ffyniannus ac yn ddiogel, sy’n iach ac yn
Cymru. Rydw i’n gobeithio y byddwch chi’n
Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru tan ddiwedd
egnïol, sy’n uchelgeisiol ac yn dysgu, ac sy’n
mwynhau darllen y rhifyn hwn, ac yn edrych
mis Mawrth 2020. Dyma dystiolaeth o
unedig ac yn gydlynol. Yn wir, un o’r pethau
ymlaen at barhau i gydweithio i ymgymryd ag
gynnydd yr elfennau allweddol hyn o
sydd wedi’i nodi’n benodol fel rhywbeth i
ymchwil iechyd a gofal cymdeithasol ragorol
Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a bydd yn
weithio arno yw manteisio ar asedau Cymru
sy’n cael effaith bositif ar iechyd, llesiant a
caniatáu iddyn nhw ddatblygu a thyfu mwy
i ddatblygu dull seiliedig ar y boblogaeth o
ffyniant pobl Cymru.
fyth.
drin ymchwil iechyd a gofal, trwy Doeth Am
cynhadledd lwyddiannus ddiweddar.
fy modd. Mae hyn yn dangos yn eglur
Iechyd Cymru. Mae cyhoeddi Ffyniant i Bawb, sef strategaeth genedlaethol Llywodraeth
Mae’r negeseuon allweddol yn y strategaeth
Cymru, yn ddiweddar yn gosod cyfeiriad
a ddylai siapio ein ffordd o feddwl, ein
clir ar gyfer yr ychydig flynyddoedd nesaf,
gwaith cynllunio a’n gweithgarwch yn
a chyfle i greu sylfeini cryf ar gyfer y
cynnwys newid ein ffordd o weithredu i
dyfodol. Mae Ffyniant i Bawb yn gyson
ganolbwyntio ar atal yn hytrach na thrin,
â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol,
gan roi pwyslais cyfartal ar gadw’n ffit yn
gan nodi bod integreiddio, cydweithredu,
ogystal â thrin salwch, integreiddio iechyd
atal, cynnwys a’r tymor hir yn bum ffordd
a gofal cymdeithasol ymhellach, symud
allweddol o weithio.
o ysbytai i gymunedau a mynd i’r afael
Yr Athro Jon Bisson Cyfarwyddwr, Ymchwil Iechyd a Gofal
ag anghydraddoldebau, sef rhywbeth y Mae gweld ymchwil a datblygu’n cael lle
gwnaethom ni ganolbwyntio arno yn ein
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
3
Newyddion
CA N O LFAN Y MCH W IL CANS ER
Mae fideo’n gwneud gwahaniaeth i gleifion Yn gynharach eleni, fe lansiodd Canolfan Ymchwil Canser Cymru fideo i roi lle amlwg i’w gwaith. Mae Jodie Bond, y swyddog cyfathrebu ac ymgysylltu yng Nghanolfan Ymchwil Canser Cymru, yn esbonio: “Dros yr haf, buom
wrthi’n ffilmio staff yn gweithio ar draws disgyblaethau ymchwil canser i greu ciplun o amrywiaeth y gwaith anhygoel sy’n cael ei wneud ledled Cymru. “Ein cenhadaeth ydy dod ag ymchwilwyr sy’n gweithio i guro canser at ei gilydd i wella’r cydweithio. Rydyn ni’n gobeithio bod y fideo yma’n dangos cyfoeth yr arbenigeddau ymchwilio rydyn ni’n eu dwyn at ei gilydd.”
Mae Strategaeth Genomeg ar gyfer Meddygaeth Fanwl Llywodraeth Cymru’n gosod gweledigaeth ar gyfer datblygiadau ym maes geneteg feddygol ac iechyd y cyhoedd, ac yn manylu ar y bwriad i gysylltu gwasanaethau geneteg a genomeg ag ymchwil o ansawdd uchel.
Photo credit: Peter Artymiuk
Fe fydd yn helpu i feithrin partneriaethau strategol newydd – trwy fentrau fel prosiect
PA RC G E NET EG
100,000 o genomau – ac i ddatblygu gweithlu GIG Cymru i gyflenwi genomeg a
Strategaeth newydd ar gyfer geneteg a genomeg
meddygaeth fanwl yn effeithiol.
Mae strategaeth newydd i greu amgylchedd
o sefydliadau allweddol fel Parc Geneteg
cynaliadwy, cystadleuol ar gyfer geneteg a genomeg, er mwyn gwella iechyd a’r ddarpariaeth gofal iechyd i bobl Cymru, wedi’i chyhoeddi.
Datblygwyd y strategaeth gan dasglu genomeg, yn cynnwys arbenigwyr blaenllaw yng Nghymru a chynrychiolwyr Cymru, Gwasanaeth Geneteg Meddygol Cymru Gyfan, Iechyd Cyhoeddus Cymru, GIG Cymru, y Diwydiant, Llywodraeth Cymru a sefydliadau addysg uwch ledled Cymru. Mae’r strategaeth lawn i’w gweld yma.
4
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
YSG OL Y M C HW I L GO FA L C YMDEI T HA SO L C YM R U
Gwaith yr ysgol yn helpu i rymuso pobl â dementia Mae Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru wedi bod yn defnyddio’i chysylltiadau â darparwyr gofal a’r gymuned i helpu i rymuso pobl â dementia.
U N ED B RAIN Bu’r ysgol yn gweithio’n agos â phrosiect Ymgysylltu a Grymuso Dementia trwy wahodd cynrychiolwyr i fynychu’r digwyddiadau roedd yr ysgol yn eu rhedeg i sicrhau bod gofal yn y dyfodol yn ystyried barn y bobl y mae’n effeithio arnyn nhw. O ganlyniad, mae pobl sy’n byw â’r cyflwr wedi gallu cyfrannu at strategaeth ddrafft Llywodraeth Cymru, ‘Law yn Llaw at Gymru sy’n Deall Dementia’ 2017-2022. Un o’r cysylltiadau y llwyddodd yr ysgol i’w llunio yw’r cysylltiad â Chlwb Me, Myself & I, sef sefydliad cymunedol yn Llansawel yng Nghastell-nedd Port Talbot y mae Anita Tomaszewski’n ei redeg. Hi wnaeth hefyd sefydlu’r clwb yn 2013. Mae’r clwb yn canolbwyntio ar ddod â
Treial clinigol yn torri cwys newydd
y treial, sef Ionis Pharmaceuticals (mewn partneriaeth â Roche), y treial i werthuso diogelwch cyfansoddyn sy’n lleihau
cyfnod cynnar ym maes clefyd Huntington yn
huntingtin, neu oligoniwcleotidau (ASOs),
dod i ben.
sy’n cael ei roi trwy bigiad i mewn i rigol yr asgwrn cefn mewn cleifion sy’n dangos
Rhan o waith ar y cyd yw hwn rhwng
symptomau’r clefyd yn gymharol ifanc.
Prifysgol Caerdydd a Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro; yr unig safle sy’n cynnig
Mae’r therapi, sydd wedi’i ddefnyddio mewn
y math hwn o therapi yng Nghymru.
meysydd ymchwil genetig eraill, yn targedu
Cyflwr niwroddirywiol, genetig yw clefyd
ffurfiad y genyn huntingtin yn benodol ac yn
Huntington, y mae etifeddu genyn diffygiol
mesur swm y protein huntingtin abnormal
– y genyn huntingtin – yn ei nodweddu,
sy’n bresennol yn y corff.
gyda symptomau echddygol, gwybyddol a seiciatrig yn datblygu ac yn gwaethygu dros
Dyma’r tro cyntaf i’r cyffur ASO gael ei roi i
amser. Daw symptomau echddygol i’r amlwg
gleifion â’r clefyd ac, ar sail y canlyniadau
gyntaf, yn nodweddiadol, rhwng 30 a 50 oed,
sydd wedi’u casglu hyd yma oddi wrth 46
gyda rhai achosion prin yn dechrau’n gynt.
o gyfranogion, fe gymeradwywyd estyn yr astudiaeth ym mis Mehefin 2017.
â dementia ac i’w gofalwyr yn eu bywyd beunyddiol, trwy gyfuniad o gymorth
Y G A N O LFAN Y M CH W IL T R EIALO N
cymheiriaid a gwirfoddolwyr sydd ddim yn stigmateiddio.
Astudiaeth SenITA
Ym mis Mawrth, fe westeiodd y clwb
Mae treial newydd wedi’i lansio i
grwpiau dementia o ledled Cymru i drafod
asesu effeithiolrwydd clinigol a chost-
a chyfrannu i’r ymgynghoriad ynglŷn â’r
effeithiolrwydd Therapi Integreiddio
strategaeth ddrafft.
Synhwyraidd (SIT) i blant ag Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD).
siŵr bod gan bobl â dementia lais a bod
clefyd yn llwyr, fe ddatblygodd noddwyr
Mae Uned BRAIN wedi gweld treial clinigol,
synnwyr o normalrwydd i bobl sy’n byw
“Mae’r cysylltiad ag eraill yn gwneud yn
Er nad oes yna unrhyw beth sy’n gwella’r
Ymateb yw treial SenITA, sy’n mynd rhagddo
synhwyraidd, a math o therapi neu driniaeth wyneb-yn-wyneb y mae therapyddion galwedigaethol hyfforddedig yn ei ddarparu ydyw. Mae’n defnyddio gweithgareddau synhwyraidd-echddygol wedi’u seilio ar chwarae i ddylanwadu ar y ffordd y mae’r plentyn yn ymateb i deimladau, gan leihau’r gofid a gwella’r canolbwyntio a’r rhyngweithio ag eraill.
yn y Ganolfan Ymchwil Treialon, i alwad
Mae’r prif dreial nawr yn recriwtio
docenistig,” meddai Anita.
am ymchwil bellach. Mae’r therapi eisoes
cyfranogion ac fe fydd ar agor tan ddiwedd
yn cael ei ddefnyddio yn y GIG, ond prin
2018. Y nod yw recriwtio 216 o blant i gyd, o
Daeth yr ymgynghoriad i ben ym mis Ebrill
yw’r astudiaethau blaenorol ac mae eu canlyniadau wedi bod yn amhendant.
ledled de Cymru a Lloegr.
rhywun yn eu clywed – ond dydy o ddim yn
ac mae nawr yn cael ei adolygu. Caiff y canlyniad ei gyhoeddi ar wefan yr ysgol (www.walessscr.org/cy) maes o law.
Gallwch chi ddilyn cynnydd yr astudiaeth ar Mae’r therapi yn ddewis amgen i’r gofal
Twitter trwy ddilyn
arferol ar gyfer anawsterau prosesu
@SenITA_Study
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
5
UN ED YM C HW I L A RE N N O L CY M R U
Uned Ymchwil Arennol Cymru’n ariannu cymrodoriaeth
Mae Uned Ymchwil Arennol Cymru, Aren Cymru a choleg y gwyddorau dynol ac iechyd, Prifysgol Abertawe, wedi cydariannu cymrodoriaeth ymchwil newydd i gydnabod gwaith cyn Brif Weinidog Cymru Rhodri Morgan.
CY LLID
Mae Cymrodoriaeth Moeseg Bywyd Rhodri Morgan yn cydnabod gwaith Mr Morgan yn helpu i sefydlu system rhoi organau ar gyfer Cymru lle mae pobl yn ‘optio allan’, a’i nod
Ymchwil Iechyd y Cyhoedd
(https://www.journalslibrary.nihr.ac.uk/ programmes/phr/09300602/) yn asesu manteision uniongyrchol a thymor hir i iechyd yn sgil rhaglen adfywio tai ar raddfa fawr yn Sir Gâr. Mae prosiect LANTERNS
yw cynnig cyfle i ymchwilwyr ymchwilio i
Mae Rhaglen Ymchwil Iechyd y Cyhoedd
(https://www.journalslibrary.nihr.ac.uk/phr/
foeseg sy’n ymwneud â rhoi organau plant,
(PHR) NIHR yn ymchwilio i rai o
phr03110/#/abstract) yn awgrymu y gall
eu trawsblannu a dialysis
gwestiynau pwysicaf iechyd cyhoeddus
awdurdodau lleol gwtogi ar oleuadau stryd
y DU i wella iechyd y cyhoedd a lleihau
yn ddiogel yn y nos, gan arbed costau ynni a
Mae Aren Cymru a Choleg Gwyddorau Dynol
anghydraddoldebau ym maes iechyd.
lleihau allyriadau carbon.
ac Iechyd Prifysgol Abertawe hefyd wedi rhoi
Mae ymchwil y mae PHR yn ei hariannu’n
cyllid ar gyfer y gymrodoriaeth, sydd ar agor
cynhyrchu tystiolaeth i ddarparu sail ar
“Rydyn ni’n annog ymchwilwyr i
i unrhyw un sy’n byw neu’n gweithio yng
gyfer cyflenwi ymyriadau y tu allan i’r GIG,
gydweithredu ac ymgysylltu ag aelodau’r
Nghymru.
gan ddarparu gwybodaeth newydd am eu
cyhoedd a’r rheini sy’n defnyddio
manteision, eu costau a’u derbynioldeb.
tystiolaeth. Mae hyn o fudd i ymchwil ac
Ymgynghorwyd â gweddw Mr Morgan, Julie
Mae’r rhaglen yn cynorthwyo’r rhai sy’n
mae’n gallu helpu i sicrhau ei bod yn cael
Morgan AC, ynglŷn â’r gymrodoriaeth, ac fe
penderfynu ym myd llywodraeth leol,
mwy o effaith. Mae’r cydweithredu hwn
fydd hi’n rhan o’r panel penodi.
sefydliadau gofal sylfaenol a gwasanaethau
yn cynnwys amrywiaeth o bartneriaid, fel
cyhoeddus lleol eraill, asiantaethau
awdurdodau lleol, y sector preifat, elusennau
Fe noddodd AC Bro Morgannwg, Jane Hutt,
cenedlaethol perthnasol, fel NICE,
a sefydliadau eraill y trydydd sector.
lansio’r gymrodoriaeth ddydd Mercher 18
ymarferwyr iechyd cyhoeddus a’r cyhoedd. “NIHR sy’n ariannu’r rhaglen PHR, gyda
Hydref yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru Mae Gemma House, uwch reolwr ymchwil
chyfraniadau oddi wrth Ymchwil Iechyd a
o raglen PHR NIHR, yn esbonio: “Mae ein
Gofal Cymru ac Iechyd a Gofal Cymdeithasol
Meddai: “Mae’r gymrodoriaeth yma’n ffordd
cwmpas yn un amlddisgyblaeth ac eang,
Llywodraeth Cymru, Swyddfa’r Prif
wych i gofio Rhodri. Yn ystod ei amser fel
gan gwmpasu ystod eang o ymyriadau sy’n
Wyddonwyr yn yr Alban, ac Asiantaeth
Prif Weinidog Cymru, fe sbardunodd Rhodri’r
gwella iechyd y cyhoedd, gan gynnwys
Iechyd y Cyhoedd yng Ngogledd Iwerddon.
ddadl ar y ddeddfwriaeth newydd ar roi
astudiaeth CHALICE (https://www.
Yn ei dro, mae hyn yn ein galluogi i ariannu
organau, a arweiniodd at Gymru’n dod y wlad
journalslibrary.nihr.ac.uk/programmes/
sefydliadau yng Nghymru i gynnal ymchwil
gyntaf yn y DU i gyflwyno system cydsynio
phr/09300702/#/), yng Nghymru, a ddaeth
iechyd y cyhoedd.”
tybiedig – rhywbeth yr oedd yn falch iawn
i’r casgliad bod niwed y mae alcohol yn ei
ohono.”
achosi’n gysylltiedig â pha mor hawdd y
Gallwch chi weld mwy am Raglen PHR yn
mae alcohol ar gael. Mae astudiaeth arall
www.nihr.ac.uk/phr
yng Nghaerdydd.
Seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2015 – 17 Daw’r data hyn o’n hadroddiad blynyddol 2016/17 sy’n dangos cyflawniadau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Gallwch chi lawrlwytho’r adroddiad yma.
6
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
DO ET H AM IECH Y D CYMRU C A N OLFA N P RI M E C YMR U
Ymchwil yn dangos effaith bositif sganio CT ar roi’r gorau i smygu
flynedd – y ddau fesur yn uwch nag yn achos
Mae ymchwil dan arweiniad arbenigwr yng Nghanolfan PRIME Cymru wedi dod i’r casgliad bod smygwyr sy’n cael sgan CT o’u hysgyfaint yn fwy tebygol o roi’r gorau
y grŵp gwyliadwriaeth. Dr Kate Brain, yr arweinydd ar gyfer sgrinio,
Siapio iechyd a llesiant cenedlaethau’r dyfodol
atal a diagnosio mewn gofal sylfaenol yng
Astudiaeth flaenllaw â’r nod o ddeall iechyd
Nghanolfan PRIME Cymru a Chanolfan
a llesiant y wlad yn well, ac o adeiladu darlun
Ymchwil Canser Cymru, a arweiniodd y treial.
o anghenion iechyd yn y dyfodol yw Doeth Am Iechyd Cymru, ac erbyn hyn mae ganddi
Meddai Dr Brain: “Mae ein treial yn dangos
fwy na 13,000 o gyfranogion yng Nghymru.
bod sgrinio CT ar gyfer canser yr ysgyfaint yn cynnig ennyd addysgadwy ar gyfer rhoi’r
Bu Sue Cowburn, sy’n 57 oed, yn gweithio
gorau i ysmygu ymhlith grwpiau risg uchel
am 14 mlynedd fel uwch nyrs a thiwtor yn
yn y DU. Mae angen inni nawr ddod o hyd i’r
Ysbyty Guy’s yn Llundain. Yn ystod ei hamser
ffyrdd gorau o integreiddio gwaith sgrinio ar
fel nyrs, fe welodd Sue drosti hi ei hun sut
holl ganserau yn y DU.
gyfer canser yr ysgyfaint â chymorth i roi’r
gallai mentrau ymchwil fel Doeth Am Iechyd
gorau i smygu, fel bod gwasanaethau wedi’u
Cymru fod o fudd i’r GIG.
Datblygwyd treial peilot Sgrinio Canser yr
cynllunio i fod o’r budd gorau oll i iechyd
i smygu na’r rheini sydd ddim yn cael sgan. Mae canser yr ysgyfaint yn un o’r mathau mwyaf cyffredin a difrifol o ganser a dyma’r un sy’n achosi’r mwyaf o farwolaethau o’r
Ysgyfaint y DU (UKLS) i ymchwilio i effaith sgrinio CT ar smygwyr, ochr yn ochr â chynnig
pawb.”
Meddai Sue: “Gofal yr arennau yw fy nghefndir i, ac mae’n rhywbeth sydd
cymorth i roi’r gorau i smygu.
Cynhaliwyd treial peilot UKLS ar y cyd â
wedi dod yn agos at fy nghalon dros y
Phrifysgol Lerpwl, King’s College a Phrifysgol
blynyddoedd. Mi fuaswn i wrth fy modd
Dyrannwyd mwy na 4,000 o smygwyr rhwng
Queen Mary, a dyma’r treial cyntaf i asesu
pe bai pobl yn sylweddoli pa mor bwysig
dichonoldeb, cost-effeithiolrwydd ac effaith
ydy’r agwedd hon ar eu hiechyd gan fod
sgrinio ar gyfer canser yr ysgyfaint ar
problemau’r arennau’n gallu bod o ganlyniad
ymddygiad, gan ddefnyddio sgrin CT dos isel
i glefyd y galon, pwysedd gwaed uchel a
ar boblogaeth risg uchel yn y DU.
diabetes.
Rhaglen Asesu Technoleg Iechyd Sefydliad
“Dwi’n gallu gweld sut y bydd yr ymchwil y
Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd y DU
mae Doeth Am Iechyd Cymru’n ei gwneud
(NIHR) a ariannodd y treial.
yn helpu’r GIG i ddod o hyd i driniaethau
50 a 75 oed ar hap naill ai i grŵp a gafodd eu sgrinio, neu i grŵp gwyliadwriaeth na chafodd eu sgrinio. Gwelwyd o’r canlyniadau bod 10% o’r smygwyr a gafodd eu sgrinio wedi llwyddo i roi’r gorau i smygu ar ôl dwy wythnos, a bod 15% wedi rhoi’r gorau iddo ar ôl dwy
newydd a chynllunio ar gyfer y dyfodol. Mae’n bwysig bod cynifer o bobl â phosibl yn cofrestru ar gyfer y fenter.” Mae tîm Doeth Am Iechyd Cymru’n edrych am bobl o wahanol oedrannau a chefndiroedd o ledled Cymru i rannu eu profiadau er mwyn helpu i wella triniaethau a dulliau atal ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. I gael gwybod sut y gallwch chi chwarae rhan, ewch i: www.healthwisewales.gov.wales Ffôn: 0800 9 172 172 08:00 – 19:00 dydd Llun i ddydd Gwener E-bost:: healthwisewales@cardiff.ac.uk
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
7
Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon sy’n
ein gweithgarwch ymchwil trwy ymgymryd â
cymryd rhan yn astudiaeth LEAVO, sef treial
mwy o ymchwil glinigol a chymryd rhan mewn
amlganolfan sy’n cymharu Ranibizumab
mwy o ymchwil o’r fath”
(Lucentis), Aflibercept (Eylea) a Bevacizumab (Avastin) ar gyfer edema macwlaidd mewn
Meddai Pen Ymchwilydd LEAVO a llawfeddyg
cleifion â Rhwystr yn y Wythïen Retinol
offthalmig ymgynghorol, Mr Aji Raghu Ram: “Dwi
Ganolog (CRVO).
wedi bod yn ddigon ffodus i gael tîm ymchwil sydd wedi’i gydlynu’n dda iawn ym Mwrdd
Mae treialon clinigol sy’n edrych ar
Iechyd Prifysgol Cwm Taf, ac mae hyn wedi’i
ddirywiad macwlaidd neofasgwlaidd
gwneud hi’n bosibl bod yn rhan o’r astudiaeth
BWRD D I E C HYD P RI F YS G O L CW M TA F
sy’n gysylltiedig ag oedran (nvAMD) wedi
genedlaethol hon.
Fe allai canlyniadau astudiaeth arbed miliynau i’r GIG
effeithiol a diogel i Ranibizumab a’i bod yn
“Mae’n gydymdrech gwirioneddol greadigol
bosibl ei gyflenwi am fymryn o’r gost. Yr
rhwng nifer o adrannau, gan gynnwys yr
amcangyfrif yw y gallai newid o Ranibizumab
adran Y&D, Darlunio Meddygol, Optometreg,
i Bevacizumab arbed ryw £85 miliwn y
Fferylliaeth, Nyrsio, TG a Chofnodion Meddygol.
Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf wedi llwyddo i recriwtio cleifion i dreial clinigol mawr amlganolfan sy’n cymharu effeithiolrwydd a chost cyffuriau sy’n cael eu rhagnodi’n rheolaidd i drin cyflwr llygaid sy’n gyffredin mewn pobl hŷn.
dangos bod Bevacizumab yn ddewis amgen
flwyddyn i’r GIG. “Mae’r Gyfarwyddiaeth wedi bod yn gefnogol Y nod yw penderfynu ar y cyfrwng mwyaf
iawn i’r astudiaeth hon a, chyda chymorth tîm
diogel a mwyaf clinigol effeithiol y gellir
Y&D Cwm Taf yn y dyfodol, fe fyddwn ni’n
ei gyflenwi ac sy’n fforddiadwy i’r GIG ei
parhau i gefnogi a chynyddu ein gweithgarwch
ddefnyddio yn y tymor hir.
ymchwil trwy ymgymryd â mwy o ymchwil glinigol a chymryd rhan mewn mwy o ymchwil
Mae Cwm Taf yn un o 40 canolfan ledled
“Fe fyddwn ni’n parhau i gefnogi a chynyddu
o’r fath.”
cymryd amser i newid iechyd, fe fydd y tîm
mwy gwyrdd oherwydd eu bod nhw’n ymweld â
yn defnyddio data hanesyddol gyda dulliau
mannau gwyrdd a glas yn amlach ac yn gwneud
ystadegol i asesu’r effeithiau dros y degawd
gweithgareddau mwy corfforol o’u cymharu â’r
diwethaf.
rheini sy’n byw mewn ardaloedd llai gwyrdd.”
Dr Sarah Rodgers, ymchwilydd Sefydliad
Yn ôl yr Athro David Ford, cyd-gyfarwyddwr SAIL:
Farr ac athro cyswllt yn Ysgol Feddygaeth
“Dwi wrth fy modd y byddwn ni’n gweithio gyda
Prifysgol Abertawe, sy’n arwain y tîm.
Sarah a’r tîm ar y prosiect yma. Mae Banc Data
Meddai: “Mae’r 24,000 o bobl sy’n ymateb
SAIL yn golygu bod modd cyrchu setiau data ar
yn flynyddol i Arolwg Cenedlaethol Cymru’n
raddfa fawr yn ddiogel, gan alluogi ymchwilwyr i
dweud wrthon ni pa mor aml y maen nhw’n
gynhyrchu tystiolaeth gadarn i gefnogi ymchwil
ymweld â mannau gwyrdd a glas, i ble’r
iechyd a gofal. Mae astudiaeth o’r maint hwn yn
aethon nhw, beth y buon nhw’n ei wneud,
bwysig yn rhyngwladol ac mae’n dangos sut y mae
ac yn adrodd ar eu llesiant. Fe fyddwn
Cymru yn rheng flaen ymchwil gwybodeg iechyd.
B AN C DATA SA I L
Ydy treulio amser mewn parciau, mewn coedlannau ac ar draethau’n gallu gwella’ch iechyd meddwl? Mae un ym mhob pedwar o bobl yn dioddef o gyflwr iechyd meddwl ar ryw adeg yn eu bywydau, gan gostio mwy na £100 biliwn y flwyddyn i economi’r DU. Fe fydd astudiaeth newydd sy’n cynnwys Banc Data SAIL a Phrifysgol Abertawe’n ymchwilio i gwestiwn p’un a yw treulio amser mewn mannau gwyrdd a glas, fel parciau a thraethau, yn gallu cael effaith bositif ar ein llesiant a’n hiechyd meddwl yn y tymor hir. Fe fydd ymchwilwyr yn casglu data am iechyd a’r amgylchedd ac yn eu cysylltu ym Manc Data SAIL (Banc Data Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw). Fe fydd y tîm ymchwil yn edrych ar ddata ar gyfer 1.7 miliwn o bobl yng Nghymru i weld sut mae pobl yn newid eu defnydd o wasanaethau iechyd, fel eu meddyg teulu, wrth i’w hamgylchedd lleol newid. A gan fod effeithiau mannau gwyrdd a glas yn
8
ni’n gofyn tybed a yw pobl sy’n ymweld â mannau gwyrdd a glas yn fwy aml yn dweud
Fe fydd arbenigwyr o Brifysgol Abertawe, Prifysgol
bod eu llesiant yn well. Fe fyddwn ni’n gallu
Caerwysg, Prifysgol Caerdydd a Sefydliad Iechyd
ystyried, er enghraifft, a ydy pobl yn dweud
Byd-eang Barcelona yn cydweithio ar yr astudiaeth
bod eu llesiant yn well mewn mannau
hon y mae rhaglen Ymchwil Iechyd y Cyhoedd NIHR yn ei hariannu.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Cynhadledd Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru: Anghydraddoldebau mewn Iechyd a Gofal Cymdeithasol Ym mis Hydref, daeth aelodau o seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a rhanddeiliaid allweddol at ei gilydd yn Stadiwm SSE SWALEC yng Nghaerdydd ar gyfer cynhadledd flynyddol 2017 Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Roedd y gynhadledd, dan gadeiryddiaeth y Farwnes Ilora Finlay, yn canolbwyntio ar
Gwnaeth cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a
anghydraddoldebau mewn iechyd a gofal
Gofal Cymru, yr Athro Jon Bisson, sylwadau i
cymdeithasol, ac roedd yn cynnwys nifer o
gau’r digwyddiad, ac fe gyhoeddodd enillwyr
anerchiadau dylanwadol gan arbenigwyr ar
y pedair gwobr a oedd wedi denu dwsinau o
draws y gymuned ymchwil.
gynigion o ansawdd uchel.
the Square Window’ gan Moira Morgan o Uned Ymchwil Diabetes Cymru Wrth siarad am y digwyddiad, meddai’r Athro
Daeth mwy na 300 o bobl i’r digwyddiad, gan
Bisson: “Diolch i bawb a ymunodd â mi yng
wrando ar Vaughan Gething, Ysgrifennydd y
nghynhadledd 2017 Ymchwil Iechyd a Gofal
Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon,
Cymru, ac a helpodd i wneud yn siŵr ei bod
yn siarad am bwysigrwydd ymchwil yng
yn llwyddiant.
Nghymru.
“Roedd hi’n wych gweld y gymuned ymchwil yn dod at ei gilydd unwaith eto, a dwi’n gobeithio y bydd y cyfle i glywed am anghydraddoldebau mewn iechyd a gofal cymdeithasol yn ein helpu ni i fyfyrio ynglŷn â’r cyfraniad y gallwn ni i gyd ei wneud at fynd i’r afael â’r mater pwysig hwn yng Nghymru a thu hwnt.” Mae cyflwyniadau a ffotograffau o’r diwrnod Dyma oedd yr enillwyr: • Y Wobr am y Stondin Ryngweithiol Orau
i’w gweld yma: www.ymchwiliechydagofal. llyw.cymru/cynhadledd-ymchwil-iechyd-agofal-cymru-2017
– Uned BRAIN • Y Wobr am Gyflawniad Cynnwys y Cyhoedd – CASCADE am ei brosiect Lleisiau CASCADE. Gydol y dydd, cafodd y rhai a fynychodd y cyfle i rwydweithio a chymryd rhan mewn
• Y Wobr am Effaith - Llyfryn gwybodaeth ‘When should I worry?’ o waith Dr Nick
amrywiaeth o weithdai diddorol. Ymhlith yr
Francis yng Nghanolfan PRIME Cymru.
arddangoswyr yn y digwyddiad oedd nifer
• Y gystadleuaeth ffotograffiaeth - ‘Behind
o fyrddau iechyd Cymru a sefydliadau o’r tu mewn i’r seilwaith.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
9
SE FY D L I A D HA P - D RE IA LO N IECH Y D G OGLED D C YM RU
Treial GREAT Mae therapi sy’n canolbwyntio ar gyflawni nodau o fudd i’r rheini sy’n dioddef o dementia, yn ôl treial mawr y bu Sefydliad Hap-dreialon Iechyd Gogledd Cymru’n ei gefnogi. Roedd Adferiad Gwybyddol yn Gysylltiedig â Nod yng Nghyfnod Cynnar Clefyd Alzheimer a Mathau Eraill o Dementia: Hap-dreial Rheoledig Sengl-ddall Amlganolfan (GREAT),
U N ED Y MCH W IL DIABET ES CY M R U
glefyd llygaid diabetig, ein bod ni wedi
Sgrinio cynnar yn haneru dallineb o ganlyniad i diabetes yng Nghymru
ar nifer yr ardystiadau newydd ar gyfer colli
dan arweiniad Prifysgol Caerwysg, yn galw
Mae ymchwil newydd y bu Uned Ymchwil
am osod nodau therapi unigol ar gyfer pobl
Diabetes Cymru’n ei chynnal wedi dangos
â dementia, a datblygu strategaethau i’w
bod nifer y bobl yng Nghymru sy’n ddall
cyflawni.
neu’n byw â cholli eu golwg o ganlyniad i diabetes wedi haneru bron iawn ers
Daeth ymchwilwyr i’r casgliad bod y rheini a
cyflwyno rhaglen sgrinio retinopathi diabetig
dderbyniodd y therapi wedi dangos gwelliant
genedlaethol newydd yn 2003.
sylweddol yn y meysydd roedden nhw Erbyn 2007, roedd y rhaglen wedi’i
wedi’u nodi.
chyflwyno fesul cam ledled Cymru, gan Ar ôl cael diagnosis o glefyd Alzheimer yn
gynnig gwasanaeth sgrinio blynyddol i bawb
2012, fe gollodd Brian Hamilton, 66 oed, ei
12 oed neu hŷn a oedd â diabetes.
hyder yn llwyr wrth i’w gof ddirywio, a phrin y byddai’n gadael y tŷ o gwbl. Bu’n gweithio
Dangosodd yr ymchwil fod yna 339 yn llai
gyda therapydd i ddatblygu strategaethau
o ardystiadau newydd ar gyfer pob lefel o
i ddod yn annibynnol unwaith eto, fel rhoi
golli golwg am unrhyw reswm yn 2014-15,
sticer wrth y drws ffrynt i’w atgoffa i gloi’r
o’u cymharu ag ardystiadau 2007-08. Yr
tŷ a mynd â’i ffôn a’i waled i’w ganlyn pan
amcangyfrif yw bod golwg 22 o bobl wedi’i
fyddai’n gadael y tŷ.
achub. Mae’r canlyniadau hyn er gwaethaf y
llwyddo i gyflawni’r prif amcan, sef cwtogi golwg yn ddifrifol (dallineb), gan eu haneru bron iawn. “Yn amlwg, mae cael gwell triniaeth ar gyfer retinopathi diabetig sy’n bygwth y golwg, a’i ganfod yn gynnar, wedi bod yn elfen hanfodol o’r llwyddiant hwn, gan ailgadarnhau bod angen i bawb 12 oed a hŷn sydd â diabetes gael eu sgrinio’n rheolaidd,” meddai’r Athro David Owens, Uned Ymchwil Diabetes Cymru. Mae’r ymchwil wedi’i chyhoeddi yn y British Medical Journal ac ariannwyd hi gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Dolen i’r astudiaeth lawn: http://bmjopen. bmj.com/cgi/content/full/bmjopen-2016015024?ijkey=VIvPck0mFpJkJBS&keytype =ref
O’r Fainc i Erchwyn y Gwely
ffaith bod 52,229 (40%) yn fwy o bobl wedi
Mae mwy o wybodaeth am Uned Ymchwil
Mae Brian yn dal i ddefnyddio’r technegau
cael diagnosis o diabetes yng Nghymru yn
Diabetes Cymru i’w gweld yn eu fideo
flwyddyn yn ddiweddarach ac mae’n gallu
ystod cyfnod yr ymchwil.
diweddaraf: From Bench to Bedside - The
mynd allan o’r tŷ ar ei ben ei hun a chwblhau
impact collaborative research is having on “Mae’r ymchwil yn dangos i ni bod cael
gweithgareddau a thasgau bob dydd.
people’s lives.
diagnosis cynt o retinopathi diabetig, a Meddai’r Athro Linda Clare, fu’n arwain yr
retinopathi diabetig sy’n bygwth y golwg,
ymchwil: “Y cam nesaf ydy mesur y buddion,
ers cyflwyno’r sgrinio wedi chwarae rhan
er enghraifft gweld a ydy’r dull hwn o
sylweddol, ochr yn ochr â mesurau eraill,
weithredu’n gohirio’r angen i bobl fynd i
fel rheoli diabetes yn well ac atgyfeirio’n
mewn i gartrefi gofal trwy eu cefnogi nhw i
amserol, a chael triniaethau newydd,”
fyw yn annibynnol am hirach. Fe allai hyn fod
meddai Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a
o fudd ariannol pwysig i ofal cymdeithasol.
Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans.
“Mae’n rhaid i ni hefyd asesu a oes modd
“Mae’n rhoi boddhad mawr gweld, ar ôl
integreiddio’r therapi i ffordd reolaidd
llawer o flynyddoedd o ymchwil benodol
ymarferwyr o weithio, fel ei fod ar gael i fwy
i benderfynu ar y dull gorau o sgrinio am
o bobl ac fel eu bod nhw’n cael eu cefnogi i fyw bywydau gwell â dementia.”
10
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
BW R DD IECH Y D P R IFYSGOL CAER DY DD A’R FRO YMC HWIL I E C HYD A G O FA L CY MRU
Dathlu ymchwil sy’n newid bywydau mewn seremoni wobrwyo Bu Gwobrau Iechyd a Gofal South Wales Argus yn dathlu’r sector iechyd a gofal ym mis Hydref, yng Nghae Ras Cas-gwent, gan gynnig gwobrau mewn 15 categori. Emma Mills wnaeth ennill y Wobr am Effaith Ymchwil, a noddir gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Mae hi’n gyn fydwraig gymunedol ac yn arweinydd ymchwil dechnegol ar gyfer bydwreigiaeth ar draws Ysbyty Nevill Hall, Ysbyty Ystrad Fawr ac Ysbyty Brenhinol Gwent. Meddai: “Dwi’n teimlo’n lwcus gan mai bydwreigiaeth ac ymchwil ydy’r pethau dwi’n
frwd amdanyn nhw, ac mae’r swydd yma’n cyfuno’r ddau. “Un o’r astudiaethau mwyaf diweddar ydy astudiaeth Ymwybyddiaeth o Symudiadau’r
Ymgynghorydd yn cael ei gymeradwyo am ei gyfraniad i ymchwil gofal critigol
Ffetws a Chanolbwyntio Ymyriadau i Leihau
Mae Dr Matt Wise, ymgynghorydd ym maes
Achosion o’r Ffetws yn Marw (AFFIRM),
gofal critigol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol
fu’n edrych ar p’un a allai cyflwyno pecyn
Caerdydd a’r Fro, ac arweinydd arbenigedd
gofal ymyriadol leihau cyfraddau marw-
ymchwil gofal critigol, wedi derbyn gwobr
enedigaethau.
Clinigydd Sefydlog Rhwydwaith Ymchwil Glinigol y Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer
“Oherwydd newidiadau i’r protocol yn ystod
Ymchwil Iechyd (NIHR), mewn partneriaeth
yr astudiaeth gwelwyd gostyngiad o rhwng
â’r Gyfadran Meddygaeth Gofal Dwys.
25 y cant a 50 y cant yng nghyfraddau marwenedigaethau yn ystod y flwyddyn gyntaf, o’i
Mae’r wobr yn nodi ymgynghorwyr,
chymharu â blynyddoedd blaenorol.
meddygon arbenigedd a meddygon cyswllt a
“Dwi’n caru fy ngwaith ac mae’n fraint gweithio i fwrdd iechyd sydd mor gefnogol”
hyfforddeion sydd wrthi’n gwneud ymchwil ac sy’n dangos arweinyddiaeth, rhagoriaeth ac arloesedd clinigol wrth gyflawni ymchwil. Meddai Arweinydd Clwstwr Arbenigedd Rhwydwaith Ymchwil Glinigol NIHR, yr
“Os fyddwn ni’n gwneud un newid sy’n
Athro Stephen Smye: “Mae gofal critigol
gwneud pethau’n well i bobl, yna mae
yn amgylchedd heriol i ymchwil glinigol,
popeth yn werth chweil.”
ond gwnaeth yr ymgeiswyr am Wobrau Ymchwil FICM/NIHR CRN, ar y cyd,
Roedd yna dri arall yn rownd derfynol y wobr:
ddisgrifio enghreifftiau trawiadol a niferus o arweinyddiaeth ymchwil glinigol ragorol,
• Dr Kate Brain o Ganolfan PRIME Cymru, Ysgol Feddygaeth Prifysgol Caerdydd • Yr Athro Keir Lewis a Rachel Gemine o
gyda’r effaith yn estyn y tu hwnt i ofal critigol i’r gymuned ymchwil glinigol ehangach a’r GIG.
Ysbyty Tywysog Philip, Llanelli • Dr Louise Roberts o Brifysgol Caerdydd
“Cadarnhaodd y ceisiadau buddugol fod y gymuned ymchwil gofal critigol yn y DU yn fywiog ac yn uchelgeisiol, a’i bod yn cael ei harwain gan ymchwilwyr clinigol rhagorol sy’n benderfynol o sicrhau bod ymchwil o ansawdd uchel o fewn gwell cyrraedd i gleifion.”
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
11
Y G A N O L FAN GENEDL AET H O L AR GY FER Y M CH W IL AR IECH Y D A LLE SI ANT Y B O B LO GAET H
“Diogel-De”: Atal sgaldiadau diodydd poeth ymysg plant ifanc
Bob blwyddyn, mae tua 40,000 o blant yn mynd i’r adrannau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru a Lloegr â llosgiadau neu sgaldiadau er bod tystiolaeth gynyddol bod posibl atal y rhan fwyaf o’r llosgiadau.
Mae plant sy’n byw mewn ardaloedd sy’n gymdeithasol ac economaidd difreintiedig yn wynebu risg uwch na’r cyffredin o gael llosgiadau a fydd yn newid eu bywyd. Pan nad yw rhieni’n gwybod am gymorth cyntaf ar gyfer llosg, mae’r llosg yn dod yn fwy difrifol fyth. Ym mis Awst 2016, fe lansiodd y Ganolfan Ymchwil i Losgiadau Plant ym Mhrifysgol Caerdydd ‘Diogel-De’ (‘Safe-Tea’), sef ymgyrch ymyrraeth yn targedu rhieni plant cyn ysgol sy’n byw yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Caerdydd. Fel rhan o’r ymgyrch, bu ymchwilwyr yn cydweithio â Dechrau’n Deg yng Nghaerdydd, sef sefydliad y mae Llywodraeth Cymru’n ei ariannu sy’n rhoi cymorth i rieni a phlant ym mlynyddoedd ffurfiannol eu datblygiad. Mae Dr Verity Bennett, cydymaith ymchwil i’r Ganolfan Ymchwil i Losgiadau Plant ym Mhrifysgol Caerdydd, yn esbonio: “Ar ôl cynnwys y cyhoedd, cyngor clinigol arbenigol a mewnbwn gan staff Dechrau’n Deg, fe wnaethon ni ddatblygu deunyddiau amrywiol amlgyfrwng. Yn eu plith roedd posteri ‘siartiau-cyrraedd’ plant, magnetau i’r oergell, a fideos byr ar gyfer y cyfryngau cymdeithasol. “Hyfforddwyd staff Dechrau’n Deg mewn epidemioleg sgaldiadau diodydd poeth, sut i’w hatal a chymorth cyntaf. Bu’r staff hyn yn
12
cyflwyno’r negeseuon ‘Diogel-De’ yn ystod ymweliadau iechyd 6-mis, mewn lleoliadau lle cynhelir grwpiau chwarae a gofal plant.” Darganfyddiadau mwyaf arwyddocaol y sesiynau ymyrraeth Defnyddiwyd holiadur a roddwyd i rieni cyn ac ar ôl yr ymyrraeth i fesur newidiadau yng ngwybodaeth rhieni am beryglon diodydd poeth a chymorth cyntaf ar gyfer llosgiadau. Ymchwiliwyd i ba mor dderbyniol ac ymarferol oedd yr ymyrraeth i rieni a staff Dechrau’n Deg trwy gynnal trafodaethau grwpiau ffocws. Ar ôl yr ymyrraeth, roedd rhieni’n gwybod mwy am y risgiau a’r peryglon o sgaldiadau diodydd poeth a chryn dipyn yn fwy am gymorth cyntaf i drin llosgiadau. Ar ôl y profiad, roedd ganddyn nhw fwy o hyder i gywiro ymddygiad pobl eraill ac i rannu’r negeseuon cymorth cyntaf â’r teulu yn y DU a thu hwnt. Ar y cyfan, roedd staff Dechrau’n Deg a’r rhieni’n teimlo bod yr ymyrraeth yn dderbyniol ac yn ymarferol gan roi adborth defnyddiol am welliannau a fyddai’n gwella’r ymyrraeth ymhellach. Y camau nesaf Bydd canlyniadau’r astudiaeth ddichonoldeb hon nawr yn cael eu defnyddio wrth ddylunio prosiect ymchwil i’w redeg ledled y wlad i weld pa mor effeithiol y mae DiogelDe yn lleihau nifer yr achosion o sgaldiadau diodydd poeth a’u difrifoldeb, â’r bwriad o ddarparu adnodd sydd wedi’i seilio ar dystiolaeth ar gyfer ymarferwyr cymunedol. Ar hyn o bryd, mae tîm y prosiect yn gwneud cais am gyllid i wneud hyn. Mae gwaith eisoes ar y gweill i weld a yw’n bosibl gweithredu model cyflenwi’r ymyrraeth a’r deunyddiau ledled y wlad, gan weithio â chanolfannau plant yn Nwyrain Llundain ac â chymunedau a gweithwyr proffesiynol iechyd cyhoeddus ym Mryste.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Mae’r tîm hefyd yn cydweithio â chwmni cynhyrchu i ddylunio ymgyrch atal ar gyfer y cyfryngau torfol. Dyfyniadau rhieni: “Dwi nawr yn yfed yn y gegin yn bennaf, wrth fwrdd y gegin, ac yn defnyddio’r wyrctop, yn y cefn wrth ymyl y wal.” “Pan ddes i adre, dyna be’ oedd wedi aros yn fy mhen ac mi ddedes i wrth fy mhartner, ‘oeddet ti’n gwybod ei bod hi’n cymryd mor hir i baned o de oeri?’” “Dwi’n ymddwyn yn wahanol ... Dwi ’di llwyddo i ddeud wrth bobl eraill o gwmpas y tŷ am fod yn ofalus lle maen nhw’n rhoi eu diodydd poeth.” Dyluniwyd yr ymgyrch gan y Ganolfan Ymchwil i Losgiadau Plant, ac ariannwyd hi gan y Scar Free Foundation, Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, a Chyfnewidfa Dinas-Ranbarth Prifysgol Caerdydd.
B W R D D I ECH Y D P R IFYS GO L A N EU R IN BEVAN
ymchwil yn y gronfa sydd ar gael i gymryd
Developing a research nurse bank
bod nhw wedi gweithio ar y gronfa ac maen
Mae’r Athro Sue Bale, Cyfarwyddwr Y&D
cynllun yn bennaf, gan ddefnyddio rhywfaint
ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan,
hefyd ar Gyllid ar Sail Gweithgareddau
yn esbonio sut mae’r bwrdd iechyd wedi
Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Mae
datblygu ateb cynaliadwy i gefnogi treialon
sefydliadau GIG eraill yng Nghymru wedi
clinigol.
dilyn ein trywydd ac rydyn ni wedi rhannu
swyddi parhaol ym maes ymchwil, gan eu nhw mewn sefyllfa ddelfrydol i ymgeisio. Incwm treialon masnachol sy’n ariannu’r
ein profiadau â Bwrdd Iechyd Prifysgol “Fel tîm, fe fuom ni’n archwilio atebion posibl
Hywel Dda a Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi
i ddatrys ein dilema staffio nyrsys ymchwil.
Cadwaladr. Maen nhw wedi cydnabod bod
Daeth y syniad i’r fei i ddatblygu gweithlu
hyn yn werthfawr ac maen nhw’n datblygu
o nyrsys ymchwil trwy’r Gronfa Staff. I bob
eu fersiynau eu hunain i roi menter debyg ar
golwg, mantais yr ateb posibl hwn oedd ei
waith.
fod yn lleihau risg ariannol cyflogi nyrsys ymchwil parhaol a’i fod hefyd yn cynyddu
Rydyn ni’n gobeithio y bydd ein profiadau o
capasiti. Fodd bynnag, oherwydd natur
sefydlu cronfa nyrsys ymchwil yn golygu y
arbenigol gwaith nyrsys ymchwil, roedd
daw mwy o astudiaethau ymchwil o ansawdd
sicrhau bod cleifion yn cael eu rheoli’n
uchel ar gael i gleifion ac y bydd yn gwneud
ddiogel yn ystyriaeth allweddol. Roedd
cyfraniad positif i ymchwil yng Nghymru.”
angen i ni sicrhau bod nyrsys a oedd yn cael eu rhoi ar waith trwy’r Gronfa Nyrsys wedi’u hyfforddi’n ddigon da o ran fframwaith deddfwriaethol ymchwil a’u bod nhw’n gymwys i ofalu am gleifion sy’n cymryd rhan mewn treialon clinigol. Mae hyn wedi cynnwys gweithio gyda’r
Mae dangosyddion allweddol Llywodraeth Cymru i annog a chynyddu ymchwil yng Nghymru’n cynnwys gofyniad i: •
prosiectau Portffolio Ymchwil Glinigol
Gronfa Staff i ddatblygu amserlen
anfasnachol sydd ar agor ac yn
cyfweliadau, pecyn hyfforddi penodol, rhaglen gynefino, a gwaith asesu a chymeradwyo cymhwysedd.
recriwtio •
ar i lawr gan ddibynnu ar nifer y sifftiau sy’n
dreialon Portffolio Ymchwil Glinigol anfasnachol •
isel i gefnogi treialon clinigol. Mae’r nyrsys yn cael y cyfle i ddatblygu eu sgiliau ym maes ymchwil. Mae’n hynod bositif bod gennym ni nawr lif cyson o nyrsys
Cael cynnydd o 5%* yn nifer y treialon ymchwil glinigol masnachol
cael eu harchebu yn y gronfa nyrsys ymchwil, gan ddarparu ateb hyblyg, cynaliadwy a risg
Cael cynnydd o 10%* yn nifer y cyfranogion sy’n cael eu recriwtio i
Fe ddechreuodd y fenter yn hydref 2015 ac rydyn ni’n gallu bod yn hyblyg ar i fyny neu
Gael cynnydd o 10%* yn nifer y
sydd ar agor ac yn recriwtio •
Cael cynnydd o 5% yn nifer y cyfranogion sy’n cael eu recriwtio bob blwyddyn i dreialon masnachol
*o fewn y flwyddyn ariannol
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
13
Map o seilwaith Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Canolfannau Ymchwil Y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia Y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl Y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Ymchwil ar Iechyd a Llesiant y Boblogaeth Canolfan PRIME Cymru
Unedau Ymchwil Uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol (BRAIN) Uned Ymchwil Diabetes, Cymru Uned Ymchwil Arennol Cymru
Canolfan Ymchwil Canser Cymru
Unedau Treialon Clinigol
Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru
Uned Treialon De-ddwyrain Cymru Cymdeithas Hap-dreialon Iechyd Gogledd Cymru Uned Dreialon Abertawe
Gwasanaeth Cymorth Economeg Iechyd Cymru Parc Geneteg Cymru Banc Data Diogel ar gyfer Cysylltiadau Gwybodaeth Ddienw (SAIL) @gwasanaethau Y&D GIG
Grwpiau Cymorth Seilwaith
@Canolfan Gymorth
Cefnogi a Chyflenwi
14
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
lledaenu ymchwil ddibynadwy ond hefyd â diwallu anghenion pobl yn y gwasanaeth iechyd” Dywed Dr Davidson bod ymchwil o Gymru mewn sefyllfa unigryw i wneud cyfraniad gwerthfawr i’r GIG ehangach. Mae’n crybwyll astudiaeth CREAM sy’n edrych ar effeithiolrwydd triniaethau gwrthfiotig ar gyfer ecsema mewn plant, dan arweiniad Prifysgol Caerdydd, fel un o’r enghreifftiau diweddaraf o ymchwil o Gymru
P R I F STOR I
i ddod i sylw’r Ganolfan Ledaenu. Mae’n
Gosod ymchwil o ansawdd uchel wrth galon gwaith penderfynu
cael cyhoeddusrwydd yn yr uchafbwynt hwn www.dc.nihr.ac.uk/highlights/Childhoodeczema Dywed Dr Davidson: “Mae yna unedau ymchwil cadarn yng Nghymru ac mae’r canlyniadau sy’n dod o unedau Cymru’n aml yn hynod berthnasol i’r GIG yn gyffredinol. Mae yna dimau da yn gwneud gwaith da. Mae Cymru’n wynebu heriau sylweddol ym maes iechyd y cyhoedd felly os caiff rhywbeth ei roi ar brawf a’i werthuso yng Nghymru, mae’r canlyniad yn debygol o fod yn berthnasol i weddill y DU. “Os ydyn nhw’n cael canlyniadau sydd o
Prif nod Canolfan Ledaenu’r Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd (NIHR) yw gosod tystiolaeth ymchwil dda wrth galon gwaith penderfynu’r GIG, iechyd y cyhoedd a gofal cymdeithasol.
ansawdd uchel ond sydd hefyd yn hynod berthnasol i’r GIG yn gyffredinol, yna’r gobaith ydy y gallwn ni eu helpu nhw i yr ymchwil iechyd ddiweddaraf sy’n mynd rhagddi o fewn NIHR ac o fewn sefydliadau ymchwil eraill er mwyn nodi’r darganfyddiadau mwyaf dibynadwy, perthnasol ac arwyddocaol. Mae’r darganfyddiadau hyn wedyn yn cael eu lledaenu fel crynodebau gwybodaeth
ledaenu’r canlyniadau hynny.” Ar hyn o bryd, mae Canolfan Ledaenu’r NIHR yn apelio am sylwebyddion arbenigol i’w cynorthwyo â’u crynodebau. I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan neu anfonwch e-bost i disseminationcentre@nihr.ac.uk.
hygyrch a dibynadwy y gellir eu gweithredu Mae’r ganolfan, sy’n derbyn cyfraniad
ar ffurf Signalau, Uchafbwyntiau ac
ariannol oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal
Adolygiadau ar Thema.
Cymru, yn helpu clinigwyr, comisiynwyr a chleifion i wneud penderfyniadau wedi’u
Dywed Cyfarwyddwr y Ganolfan Ledaenu,
seilio ar dystiolaeth ynglŷn â pha driniaethau
Dr Peter Davidson: “Ein cenadwri’n syml ydy
ac arferion sydd fwyaf effeithiol ac yn
cael tystiolaeth i bobl sy’n defnyddio, yn
gwneud y defnydd gorau o adnoddau.
rheoli neu’n cyflenwi gofal yn y GIG. Yn fras, mae a wnelo â helpu unrhyw un sy’n gallu
Tîm bach o arbenigwyr iechyd, ysgrifenwyr
gwneud defnydd o ganlyniadau ymchwil, dod
ac arbenigwyr ar ymgysylltu yw’r ganolfan,
o hyd iddyn nhw a’u deall nhw.
sydd ym Mhrifysgol Southampton. Mae’r tîm yn gwerthuso’n feirniadol
“Mae a wnelo â
Dr Peter Davidson, Cyfarwyddwr y Ganolfan Ledaenu
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
15
P R I F STORI
Anhwylder straen wedi trawma Y llynedd, fe lansiodd y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl ddau brosiect newydd, â’r nod o werthuso triniaethau newydd ar gyfer pobl â symptomau anhwylder straen wedi trawma (PTSD). RAPID – Hunangymorth tywysedig ar gyfer PTSD Mae Dr Catrin Lewis, cydymaith ymchwil, y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl, yn sôn am astudiaeth sy’n cymharu dwy driniaeth ar gyfer PTSD. Caiff un ei chynnal wyneb yn wyneb â therapydd (therapi ymddygiad gwybyddol â ffocws ar drawma) a chaiff y llall ei chynnal arlein gydag ychydig o gymorth therapydd (hunangymorth tywysedig ar-lein â ffocws ar drawma). “Mae therapi ymddygiad gwybyddol â ffocws ar drawma’n therapi siarad sy’n cael ei argymell yn y GIG ar gyfer y rheini sydd â PTSD, ac mae’n galw am gyfarfodydd
16
Beth yw hunangymorth tywysedig ar-lein â ffocws ar drawma?
wythnosol â therapyddion. Ond, oherwydd bod yna brinder therapyddion hyfforddedig yn y GIG, mae amseroedd aros yn gallu bod yn hir. Er mwyn cael triniaeth yn gynt ac yn haws, rydyn ni wedi datblygu rhaglen hunangymorth tywysedig ar-lein. Mae’r rhaglen, sydd wedi’i seilio ar therapi â ffocws ar drawma, yn cyfuno rhai sesiynau ar-lein yn y cartref â chyfarfodydd cyfarwyddyd rheolaidd â therapydd.
Cyn dechrau’r rhaglen, mae therapydd hyfforddedig yn dangos y rhaglen i’r cyfranogion ac yn eu holi ynglŷn â’u symptomau. Mae’r cyfranogion yn dilyn y rhaglen ar-lein yn eu hamser eu hunain. Mae yna wyth cam, sy’n addysgu mwy am PTSD, yn ogystal â gweithgareddau rhyngweithiol i’w cwblhau.
Bwriad astudiaeth RAPID yw cymharu’r rhaglen ar-lein â therapi wyneb-yn-wyneb i weld a yw mor effeithiol wrth helpu pobl â PTSD.
Mae’r rhaglen yn para am wyth wythnos ac, yn ystod yr amser hwn, mae’r therapydd yn cysylltu unwaith bob pythefnos i ddelio ag unrhyw broblemau ac i drafod cynnydd.
Rydyn ni’n anelu at recriwtio 200 o bobl â PTSD yn sgil un digwyddiad trawmatig. Caiff hanner y rhain eu dyrannu i dderbyn therapi ymddygiad gwybyddol â ffocws ar drawma, a’r hanner arall yr hunangymorth tywysedig ar-lein newydd â ffocws ar drawma. Os profir bod y driniaeth yn effeithiol, gallai hyn gwtogi’n sylweddol ar amseroedd aros am driniaeth PTSD yn y GIG.”
Mae astudiaeth RAPID wedi derbyn cyllid gwerth £1.25 miliwn o raglen Asesu Technoleg Iechyd y NIHR.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
3MDR: Triniaeth fodwlar disensiteiddio ac
ei geisio’n aml yn parhau i gael symptomau
ailbrosesu’r cof â chymorth symudiad
gofidus ar ôl derbyn triniaeth.
KMae Kali Barawi, cynorthwyydd ymchwil
Rydyn ni’n gobeithio darganfod a yw therapi
sydd â phrofiad o therapïau siarad eraill. Bydd
yn y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd
3MDR yn effeithiol i gyn-filwyr nad ydyn nhw
therapyddion trawma seicolegol profiadol yn
Meddwl, yn sôn am y therapi siarad newydd a
wedi ymateb i driniaethau PTSD presennol
arwain y sesiynau a fydd yn cael eu cynnal yn
fydd, gobeithio, yn lleihau symptomau PTSD
neu sydd wedi methu ag ymgysylltu â nhw.
Ysbyty Athrofaol Cymru.
Byddwn ni’n recriwtio 42 o gyn-filwyr o Brydain sydd â PTSD sy’n gysylltiedig â bod yn filwr, ac
ymhlith cyn-filwyr y lluoedd arfog. Mae’r therapi wedi’i ddefnyddio am y tro
Os y dangosir ei fod yn lleihau symptomau
“Rydyn ni’n gwybod mai ychydig iawn o bobl
cyntaf yn y DU, ar ôl bod ar brawf mewn un
PTSD, mae gan 3MDR y potensial i ddod yn un
â phroblemau iechyd meddwl sy’n ceisio
astudiaeth ar gyfer nifer bychan o gyn-filwyr
o’r therapïau a fydd yn cael ei gynnig yn gyntaf
cymorth proffesiynol, a bod y rheini sydd yn
yn yr Iseldiroedd cyn hynny.
i gyn-filwyr ledled y byd.”
Beth yw 3MDR? Therapi siarad newydd yw 3MDR, sy’n defnyddio rhith-dechnegau. Mae’r cyfranogion yn dewis nifer bychan o luniau ymlaen llaw, a darn o gerddoriaeth sy’n eu hatgoffa o brofiadau trawmatig yn ystod eu gyrfa fel milwr, a darn arall o gerddoriaeth nad oes ganddo unrhyw gysylltiad â’u trawma. Mae therapyddion trawma’n tywys y cyfranogion trwy bob sesiwn therapi. Mae’r cyfranogion yn cerdded ar felin draed, â sgrin fideo fawr gyda seinyddion o’u hamgylch. Bydd y lluniau roedden nhw wedi’u dewis yn ymddangos ar y sgrin gyda’r gerddoriaeth. Maen nhw’n cerdded tuag at bob delwedd a gofynnir iddyn nhw ddisgrifio’u hatgofion a’u teimladau. Ar ddiwedd y cyfnod ar y felin draed, daw’r therapydd â’r sesiwn i ben gyda sgwrs breifat, gyfrinachol. Mae’n holi’r cyfranogion ynglŷn â’u profiadau a’u meddyliau ar y pryd. Caiff therapi 3MDR ei gynnig bob wythnos am naw wythnos.
“I’ve been on the treadmill and was quick to compare the potential of 3MDR to my own CBT treatment – thirty eight, two hour sessions over about two years. “Reaching the traumatic event is a journey. 3MDR replicates that, along with the reality of images and music. It’s powerful and I think it will be very effective, but it is vital that a trained therapist closely supports patients throughout sessions. That is just what happens … It’s a potential life saver.”
Yr Is-gyrnol (wedi ymddeol) John Skipper, cynrychiolydd cleifion 3MDR
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
17
P R I F STORI
Adroddiad yn datgelu effaith digwyddiadau ar iechyd
Mae adroddiad newydd yn dwyn sylw at ymchwil sy’n dangos bod gweithwyr sy’n colli eu swyddi yn ystod diswyddiadau ar raddfa fawr yn gallu wynebu dwbl y risg o farw o drawiad ar y galon neu strôc yn y deuddeg mis sy’n dilyn.
gallwn ei wneud i atal, cyfyngu a pharatoi ar
maes iechyd cyhoeddus i atal a pharatoi ar
gyfer yr effaith ar iechyd pan fyddan nhw’n
gyfer digwyddiadau diweithdra torfol sy’n
digwydd. Mae’r adroddiad hwn yn amlygu
canolbwyntio’n arbennig ar fynd i’r afael â’u
pwysigrwydd sicrhau bod iechyd a llesiant
heffaith ar iechyd unigolion, teuluoedd a
wrth wraidd gweithredu ataliol ac ymatebol.”
sylwadau craff gan arbenigwyr amrywiol.
“Mae bod yn barod ar gyfer digwyddiadau diweithdra torfol yn hanfodol ac yn berthnasol yn fydeang”
Yn ôl Dr Alisha Davies, pennaeth ymchwil
Mae’r adroddiad hefyd yn darparu fframwaith
a datblygu yn Iechyd Cyhoeddus Cymru,
wyth cam i gefnogi sectorau cyhoeddus,
ac awdur yr adroddiad: “Mae cyflogaeth
gwirfoddol a phreifat i atal digwyddiadau
ac iechyd yn gydgysylltiedig – rydyn ni’n
diweithdra torfol, cynllunio ar eu cyfer ac
gwybod bod cyflogaeth o ansawdd da sy’n
ymateb iddyn nhw.
chymunedau. Mae’r adroddiad yn defnyddio ymchwil o ystod eang o ffynonellau ac mae’n dwyn sylw at ddigwyddiadau fel diswyddiadau ar raddfa fawr mewn safleoedd ledled y byd. Mae hefyd yn edrych ar effaith colli swyddi yn y diwydiannau cynhyrchu alwminiwm a dur
Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ysgrifennu Digwyddiadau Diweithdra Torfol (DDTau) – Atal ac Ymateb o Safbwynt Iechyd Cyhoeddus – sy’n dod i’r casgliad bod effaith niweidiol ar iechyd yn gallu para am ddegawdau, gan weithiau effeithio ar aelodau o’r teulu bron cymaint â’r rhai sy’n wynebu colli swydd. Mae’r adroddiad di-flewyn-ar-dafod hefyd yn dangos bod y gweithwyr yn wynebu risg uwch o glefydau sy’n gysylltiedig ag alcohol a hunanladdiad yn y flwyddyn ar ôl iddyn nhw gael eu diswyddo.
a’r pyllau glo yng Nghymru, ac yn cynnwys
ddiogel yn dda i’ch iechyd. Yn anffodus, mae colli swyddi ar raddfa fawr yn digwydd a gall
Mae’r fframwaith yn nodi blaenoriaethau
yr effaith fod yn ddistrywiol i’r rhai a gyflogir
allweddol lle mae dulliau gweithredu ym
yn uniongyrchol, ac ymestyn i deuluoedd a
maes iechyd cyhoeddus yn gallu helpu i nodi
chymunedau.
unrhyw ardaloedd sydd mewn risg yn gynnar, a sicrhau bod yr ymatebion yn diwallu
Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan weithio gydag arbenigwyr ledled y byd, wedi arwain
18
gwaith newydd ar ddulliau o weithredu ym
“Yn rhyngwladol, nid yw’r digwyddiadau
anghenion iechyd a llesiant pawb y mae
hyn yn anghyffredin, ond mae llawer y
hyn yn effeithio arnyn nhw, gan gynnwys
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Dyma enghreifftiau o feysydd allweddol a amlinellir yn yr adroddiad: Ymgorffori mapio cyflogwyr strategol mewn ardal, ochr yn ochr â thueddiadau diwydiannol cenedlaethol a bydeang, i’r broses gynllunio iechyd cyhoeddus lleol neu genedlaethol i helpu i ganfod ardaloedd sydd mewn perygl o DDTau. Gwneud defnydd o offer iechyd cyhoeddus, gan gynnwys Asesiadau Effaith ar Iechyd, a’r Offeryn Adrodd Asedau Iechyd i ddeall effaith economaidd, gymdeithasol ac iechyd DDTau a gallu cymunedau i ddelio â sioc. Sicrhau cynrychiolaeth systematig o bartneriaid iechyd a chymunedol ar y grŵp ymateb strategol i wella’r ddealltwriaeth o’r risgiau iechyd acíwt a thymor hwy i gymunedau, a helpu i ysgogi adnoddau iechyd a chymunedol i gefnogi’r sefyllfa.
teuluoedd, y gymuned ehangach a grwpiau
ein bod yn barod i leihau’r niwed i iechyd y
Davies AR, Homolova L, Grey C, Bellis MA
agored i niwed penodol, fel y rhai sydd wedi
rhai sy’n wynebu colli eu swyddi yn ogystal
(2017).
bod yn ddi-waith ers talwm.
â’r teuluoedd a’r cymunedau o’u cwmpas.”
Digwyddiadau Diweithdra Torfol (DDTau)
Yn ôl Syr Mansel Aylward, cyn-gadeirydd
Gallwch chi ddarllen yr adroddiad trwy’r
Cyhoeddus.
Iechyd Cyhoeddus Cymru: “Mae bod yn
ddolen hon: http://www.wales.nhs.uk/
Iechyd Cyhoeddus Cymru, Caerdydd ISBN
barod ar gyfer digwyddiadau diweithdra
sitesplus/documents/888/Watermarked%20
978-1-910768-42-6.
torfol yn hanfodol ac yn berthnasol yn
PHW%20Mass%20Unemployment%20
fyd-eang. Gan ddefnyddio materion
Report%20E(15).pdf
– Atal ac Ymateb o Safbwynt Iechyd
cyffredin ar draws ymatebion cenedlaethol a rhyngwladol i ddigwyddiadau diweithdra torfol, mae’r adroddiad hwn yn nodi’n glir bwysigrwydd mynd i’r afael ag effeithiau iechyd y digwyddiadau hyn, ac yn darparu fframwaith y gellir ei fabwysiadu gan wledydd eraill sy’n wynebu diweithdra torfol ar hyn o bryd, neu’r bygythiad ohono.” Ychwanegodd Mark Bellis o Iechyd Cyhoeddus Cymru: “Er gwaethaf y ffaith ein bod yn gobeithio na fyddan nhw byth yn digwydd, mae iechyd cyhoeddus fel mater o drefn yn cynllunio ac yn paratoi ar gyfer digwyddiadau tywydd mawr, llygredd a digwyddiadau eraill a allai fod yn ddistrywiol. “Mae’r adroddiad hwn yn dangos sut mae digwyddiadau diweithdra torfol yn gofyn am ddull iechyd cyhoeddus rhagofalus tebyg fel
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
19
P RIF STORI
Ymweld â Mam Cynllun Ymweld â Mam
• Cynllun peilot y mae Ymddiriedolaeth Cyngor a Gofal Carchardai (PACT), sef elusen genedlaethol sy’n darparu cymorth ymarferol ac emosiynol i garcharorion a’u teuluoedd, yn ei redeg mewn partneriaeth â Sova, sef elusen sy’n recriwtio ac yn hyfforddi gwirfoddolwyr. • Bu gwirfoddolwyr yn hwyluso cysylltiad ac ymweliadau rhwng mamau a’u plant, gan baratoi’r plant a’r gofalwyr ar gyfer yr ymweliadau a threfnu cludiant. • Cynhaliwyd yr ymweliadau yng ngharchar menywod CEM Eastwood Park yn Swydd Caerloyw, sef y carchar lleol ar gyfer troseddwyr benywaidd yn Ne Cymru. • Cynhelir ymweliadau arferol mewn ystafelloedd gorlawn wrth fwrdd bychan, ac nid yw’r fam yn cael symud oddi wrtho. • Roedd cynllun Ymweld â Mam yn llai ffurfiol o lawer ac yn caniatáu ymweliadau preifat lle roedd y mamau’n gallu rhyngweithio â’u plant.
Mae’n “wasanaeth hanfodol” ar gyfer plant sydd â’u mamau yn y carchar. Roedd yr arolygiaeth carchardai o’r farn bod cynllun Ymweld â Mam yn brosiect blaenllaw yn Eastwood Park, ac roedd plant, mamau a gofalwyr yn ei werthfawrogi’n fawr, yn ôl gwerthusiad gan ymchwilwyr ym Mhrifysgol Caerdydd.
cyfweliadau â’r mamau, yn ystod eu hamser yn y carchar ac wedi iddyn nhw gael eu rhyddhau; cyfweliadau â gofalwyr a gwirfoddolwyr y cynllun; a gweithgareddau creadigol mewn grwpiau gyda’r plant. Nododd y cynllun nad oedd unrhyw un yn cofnodi faint o blant sydd â mam yn y carchar na lle roedden nhw’n mynd. Nid yw’r plant
Ymgymerodd Canolfan Ymchwil a Datblygu Gofal Cymdeithasol Plant ym Mhrifysgol Caerdydd â’r prosiect gwerthuso tair blynedd i asesu a gyflawnwyd y nodau a osodwyd pan lansiwyd y cynllun ym mis Hydref 2014. Dr Alyson Rees a arweiniodd y prosiect,
yn cael cynnig cymorth fel mater o drefn ac, i’r mwyafrif helaeth, mae’n rhaid iddyn
Soniodd y mamau a ddefnyddiodd y cynllun
nhw symud o’u cartref a’u cymuned. Maen
hefyd am welliant o ran eu hiechyd meddwl
nhw’n grŵp cudd o blant agored i niwed.
nhw; llai o boeni a llai o achosion o hunan-
Roedd canlyniadau’n dangos bod y cynllun
niweidio. Roedd mamau wedi’i chael hi’n
wedi bod o gymorth ac wedi helpu i wella
haws hefyd dod yn ôl yn rhan o’u teulu ar ôl
iechyd meddwl a llesiant y plant. Roedd wedi
cael eu rhyddhau.
helpu yn enwedig i leihau eu pryderon, ac
ynghyd â Dr Eleanor Staples a Dr Nina Maxwell o Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasol, Prifysgol Caerdydd, a fu’n casglu data gan
20
ddefnyddio sgyrsiau a sesiynau grŵp;
ar yr un pryd helpu i ddiogelu a chryfhau eu
Meddai Dr Alyson Rees: “Daethon ni i’r
perthynas â’u mam.
casgliad bod cynllun Ymweld â Mam yn
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
This is what a pull quote would look like. Donec quam felis, ultricies nec, pellentesque eu, pretium quis, sem. Nulla consequat massa quis enim.
“Maen nhw (PACT) yn trefnu bod
Beth mae’r ffigyrau’n ei ddangos?
wasanaeth hanfodol y mae plant, mamau
gyrrwr gwirfoddol yn casglu fy mam
a gofalwyr yn ei werthfawrogi’n fawr.
a’m tair merch ac maen nhw’n dod ar
Rydyn ni’n lledaenu’r darganfyddiadau ac
fws mini gyda theuluoedd eraill. Felly
yn cyfrannu at drafodaethau o amgylch y
mae’n neis eu bod nhw’n gwybod bod
bwrdd er mwyn amlygu sefyllfa’r plant hyn
yna bobl eraill sy’n gorfod wynebu’r
a’r angen i ariannu a rhoi cynlluniau o’r
un peth â nhw hefyd, fel nad ydyn
fath ar waith.”
nhw’n teimlo’u bod nhw ar eu pennau eu hunain.” Un fam yn nodi bod
• Yn ôl amcangyfrif Ymddiriedolaeth Diwygio Carchardai, roedd gan 66% o fenywod yn y carchar yn 2015 blant dan 18 mlwydd oed a oedd yn ddibynnol arnyn nhw. • Mae 97 o famau wedi bod yn rhan o’r cynllun hyd yma, a chafwyd 292 o ymweliadau • Mae 76 o famau wedi cael eu rhyddhau ers hynny a dim ond 13 sydd yn ôl yn y ddalfa ar hyn o bryd • Allan o 21 o famau a ddaeth i’r carchar ar y system ACCT*, roedd yna 15 nad oedden nhw’n rhan o’r system bellach ar ôl cymryd rhan yng nghynllun Ymweld â Mam
Rhaglen Arloesedd y Gronfa Loteri Fawr
treulio amser gydag eraill sydd yn
a ariannodd y cynllun peilot a’r prosiect
yr un sefyllfa â nhw o fudd i’r bobl
gwerthuso.
ifanc.
“’Dych chi’n gwybod bod gards y carchar ym mhob cornel, yn gwylio’n
“Achos ddim jest y rhieni sy’n
union be’ ’dych chi’n ’neud...roedd
dioddef, mae’r plant hefyd...ar y
e’n reit anghyfforddus achos mae’n
dechrau, do’n i ddim yn gallu mynd
amlwg y bydden nhw ’di gwisgo yn eu
allan... Achos pobman oeddech chi’n
hiwnifform ac y bydden nhw jest yn
mynd, er mai ddim chi oedd wedi
syllu arnoch chi. Does ’na neb mewn
’neud y peth, ro’ch chi dal yn cael eich
iwnifform ar ymweliad PACT... Maen
targedu amdano.” Dwy ferch ifanc,
nhw yn y swyddfa os ydyn nhw, felly
16 ac 17 mlwydd oed, yn siarad am
’dych chi ddim rili’n eu gweld nhw.”
sut roedden nhw wedi dioddef o
Merch ifanc, 16 mlwydd oed, yn
ganlyniad i garchariad eu mam.
siarad am awyrgylch brawychus y carchar ar ymweliad ‘cyffredin’.
*ACCT: Asesu, Gofal yn y Ddalfa a Gwaith Tîm – System i nodi a gofalu am garcharorion sydd mewn perygl o gyflawni hunanladdiad neu o hunan-niweidio.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
21
P R I F STORI
Astudiaeth i archwilio’r opsiynau gorau i drin cleifion â chanser y coluddyn
22
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Nod hap-dreial mawr clinigol amlganolfan sy’n cael ei gynnal, diolch i arian oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, yw herio’r triniaethau arferol ar gyfer mathau penodol o ganser y coluddyn. Ar hyn o bryd, mae pobl â chanserau’r rhefr isel yn derbyn radiotherapi ac wedyn llawdriniaeth fel rhan o’u triniaeth, ond mae ymchwilwyr sy’n gyfrifol am astudiaeth SAILOR, sy’n cael ei chefnogi gan Uned Dreialon Abertawe, eisiau gwybod a yw radiotherapi – sy’n gallu achosi sgil-effeithiau tymor hir ac weithiau diwrthdro mewn rhai cleifion – yn angenrheidiol ym mhob achos.
dychwelyd.” Derbyniodd yr Athro Harris Ddyfarniad Amser Ymchwil Glinigol oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, a dywed fod hyn yn hanfodol i’w waith. Nod y dyfarniad yw meithrin gallu a chapasiti ymchwil yn y GIG trwy gynnig cyfle i staff ymgeisio am amser wedi’i ddiogelu ar gyfer bwrw ymlaen â gweithgaredd ymchwil. “Mae un diwrnod o fy wythnos waith wedi’i neilltuo’n benodol i ryddhau fy amser i sefydlu’r treial, ysgrifennu’r protocol a rhoi’r safleoedd ar waith mor gyflym ag y gallwn,” meddai’r Athro
Yr Athro Dean Harris, Bwrdd lechyd Prifysgol
Harris.
Abertawe Bro Morgannwg
“Dwi wir ddim yn meddwl y buasai wedi bod yn bosibl heb y cymorth a’r cyllid hwnnw gan ei bod hi’n cymryd llawer iawn o amser i fod yn brif ymchwilydd. Mae gallu cydbwyso swydd
Defnyddir radiotherapi’n aml i leihau tiwmorau i’w gwneud hi’n haws eu tynnu oddi yno adeg
brysur fel llawfeddyg a diddordebau ymchwil yn anodd iawn ac ni fuaswn i wedi gallu gwneud
“Rydyn ni wedi cael ambell newid i’r protocol ar sail yr hyn y mae’r cynrychiolwyr lleyg wedi’i gyfrannu yn y cyfarfodydd treial hynny, sydd wedi bod yn ddefnyddiol iawn.”
llawdriniaeth, ond mae astudiaethau wedi awgrymu bod deilliannau ar gyfer cleifion a gafodd lawdriniaeth yn unig yn aml yn debyg i’r rhai a gafodd y driniaeth safonol. Nod yr astudiaeth yw rhoi atebion i feddygon, gyda thystiolaeth o ansawdd uchel i’w cefnogi. Mae’r astudiaeth yn y cyfnod sy’n edrych ar
“Mae pawb dwi wedi siarad â nhw am yr astudiaeth yn cydnabod ei bod hi’n bwysig.”
Mae Canolfan Ganser Felindre, sy’n derbyn arian oddi wrth Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, wedi helpu i sefydlu safleoedd hefyd ac mae cydweithwyr yr Athro Harris wedi bod yn gwbl gefnogol o nodau’r astudiaeth. Mae’r Athro Harris yn esbonio: “Rhoddwyd
ddichonoldeb ar hyn o bryd sy’n golygu, os y
lle amlwg i’r astudiaeth yng nghyfarfod
bydd yn ddichonol, y gellid casglu tystiolaeth o
diweddar Cymdeithas Colopractoleg Prydain
dreial mwy o lawer yn y dyfodol.
hynny heb y cymorth hwnnw”.
Mae’r Prif Ymchwilydd, yr Athro Dean Harris, yn esbonio: “Y prif amcan yw gweld a fedrwn ni recriwtio cleifion i’r astudiaeth. Mae’n gam mawr ymlaen i siarad â nhw ynglŷn â rhywbeth mor bwysig â’u triniaeth canser ac i weld a fydden nhw’n fodlon cael eu dyrannu ar hap rhwng y driniaeth safonol – neu fynd yn syth i gael llawdriniaeth yn unig. Yr amcanion eraill yw cael data o ansawdd ynglŷn â’r sgil-effeithiau y mae’r triniaethau’n gallu eu hachosi.
Yn ogystal ag ariannu, mae Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru wedi gallu cefnogi’r astudiaeth trwy ei Rwydwaith Cynnwys Pobl. Yn ôl yr Athro Harris, mae’r manteision wedi bod yn amlwg, gyda mewnbwn yr aelodau’n “cyfrannu’n sylweddol” at lunio’r astudiaeth. “Gwnaethon nhw ein helpu ni i gael dau aelod lleyg ardderchog – a oedd wedi bod yn dioddef o ganser y coluddyn eu hunain – i fod
“Rydyn ni’n gwybod bod radiotherapi’n achosi sgil-effeithiau acíwt a chronig. Mae’n gwaethygu cyfraddau marw ar ôl llawdriniaeth; gall rwystro’ch anafiadau rhag gwella; gallwch chi deimlo poen cronig a dioddef llu o broblemau â’ch pledren, eich coluddyn a’ch gweithrediad rhywiol nad ydyn nhw fyth wir yn diflannu, felly rydyn ni’n ceisio casglu data cadarn ynglŷn â pha mor aml y mae hyn yn digwydd a chael rhyw syniad o ba mor fynych mae effeithiau’n
ar bwyllgor llywio’r treial a grŵp rheoli’r treial,” meddai. “Maen nhw wedi chwarae rhan sylweddol yn codi ymwybyddiaeth o’r treial ymysg cleifion ac yn helpu i ddylunio’r deunydd recriwtio a, phan mae problemau wedi codi wrth recriwtio, yn cynnig safbwynt hollol wahanol ynglŷn â pham fod hyn yn digwydd a beth y gallwn ni ei wneud i osgoi’r problemau hynny.
ac Iwerddon yn Bournemouth ym mis Mehefin, lle cawson ni gyfle i’w chyflwyno i gynulleidfa fawr o lawfeddygon er mwyn cynyddu nifer y safleoedd sydd eisiau ymuno â’r treial. Ers hynny, rydyn ni wedi cael pump neu chwech o safleoedd yn dangos diddordeb. “Mae yna gefnogaeth aruthrol i’r astudiaeth ymysg llawfeddygon colorefrol ledled y wlad sy’n teimlo bod gormod o radiotherapi’n cael ei roi ar hyn o bryd – o bosibl heb fod angen – felly mae pawb dwi wedi siarad â nhw am yr astudiaeth yn cydnabod ei bod hi’n bwysig.” Dywedodd yr Athro Harris fod gweinyddu treial o’r fath yn gallu bod yn gryn her ond mae’r arwyddion cynnar yn dangos potensial positif. Ychwanegodd: “Rydyn ni wedi ein calonogi bod gan nifer go dda o unedau colorefrol ledled y DU ddiddordeb, felly rydyn ni’n gobeithio y bydd digon o gleifion yn cael eu recriwtio i ni allu symud ymlaen â’r gwaith.”
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
23
P R I F STORI
Cyfarwyddwr yn edrych yn ôl ar ôl bron i ddegawd wrth y llyw yng Nghanolfan Ganser Felindre Ar ôl bron i ddegawd wrth y llyw yng Nghanolfan Ganser Felindre, mae’r Athro Peter Barrett-Lee yn rhoi’r gorau i’w rôl fel cyfarwyddwr meddygol. Yma mae’r Athro Barrett-Lee, a ymunodd â Felindre am y tro cyntaf ym 1994 ac sy’n dychwelyd yma i weithio rhan amser, yn myfyrio ynghylch sut y mae ymchwil wedi newid natur gofal iechyd.
therapïau biolegol wedi’u targedu’n ennill tir – mae gennon ni ffordd bell i fynd o hyd ond mae gennon ni lwyddiannau newydd ym maes melanoma, canser y fron a chanser y coluddyn – felly dwi’n meddwl ein bod ni’n gweld gwawrio oes y therapïau wedi’u targedu.” @YmchwilCymru: Sut mae ymchwil yn Felindre wedi newid? Yr Athro Peter Barrett-Lee: “Rydyn ni wedi ehangu’n sylweddol o ran swm y treialon ac, yn fwy diweddar, rydyn ni wedi datblygu i gynnal treialon cyfnodau cynnar. Yn yr hen ddyddiau, ac am y 25 mlynedd diwethaf, mae’r rhan fwyaf o’r amser wedi’i dreulio ar dreialon cyfnod tri risg is ond nawr mae gennon ni uned cyfnod cynnar, cyfnod un gyda bron 100 o gleifion mewn treialon cyfnodau cynnar; felly rydyn ni dal i fod yn fach o’n cymharu â Chanolfan y Royal
@YmchwilCymru: Sut fyddwch chi’n edrych yn ôl ar eich amser fel cyfarwyddwr meddygol?
rydyn ni’n adeiladu’r agwedd hon felly mae hynny’n gyffrous.”
Yr Athro Peter Barrett-Lee: “Mi ddechreuais i fel cyfarwyddwr meddygol yn 2010 ac roedd wir yn teimlo i mi fel petai’r byd wedi newid gêr bryd hynny. Roedden ni newydd gael y wasgfa gredyd ac roedd y farchnad morgais eilaidd wedi chwalu ac felly roedd popeth fel petai’n newid. Roedd proffil y GIG eisoes yn uchel – roedd nawr yn uwch fyth. Yng Nghymru’n arbennig, daeth yn fater gwleidyddol rhwng y llywodraeth Geidwadol yn San Steffan a’r llywodraeth Lafur yng Nghymru, ac roedd etholiad ar y gorwel yr adeg honno. Roedd y sefyllfa ariannol yn golygu ein bod ni wedi dechrau edrych ar bopeth roedden ni’n ei wneud yn fanwl iawn – gan ganolbwyntio nid yn unig ar lle y gallen ni arbed arian ond ar beth roedden ni wirioneddol eisiau ei wneud.”
“Dwi eisiau i fwy o bobl nad ydyn nhw’n feddygon gymryd rhan, fel nyrsys, ffisiotherapyddion, gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd a rheolwyr hyd yn oed. Mae arnon ni eisiau i bawb fod yn meddwl am gwestiynau ymchwil lle bynnag y maen nhw’n gweithio. Dwi eisiau iddo fod yn sefydliad wedi’i seilio ar ymchwil fel bod pobl yn ceisio herio’r hyn y maen nhw’n ei wneud a gwella’r hyn y maen nhw’n ei wneud.” @YmchwilCymru: Oes yna unrhyw beth yn ystod yn eich gyrfa sy’n aros yn y cof yn fwy na dim arall o ran torri tir newydd? Yr Athro Peter Barrett-Lee: “Pan gefais i fy mhenodi yma ym 1994, doedd neb wedi
“Dwi o’r farn i ymchwil newid; fe welson ni
24
Marsden Christie ym Manceinion ond
clywed am Herceptin. Mewn gwirionedd,
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
un math o ganser y fron y mae’n ei drin – un
“Dydy meddygaeth ddim yn hawdd a
o’r mathau lleiaf cyffredin – felly nid yw
dydy’r darganfyddiadau newydd hyn ddim
wedi chwyldroi triniaeth canser y fron ond
yn bethau hawdd, cyflym, lwcus. Un peth
dwi o’r farn ei fod yn esiampl o dorri tir
ydy cael gweledigaeth ond rhaid bod yn
newydd hynod bwysig; dyma oedd y cyntaf
benderfynol o wireddu’r weledigaeth
o’r gwrthgyrff monoclonaidd i ddangos
honno. Efallai y cewch chi’ch gwrthod am
bod rhoi gwrthgorff monoclonaidd wedi’i
grant sawl tro, ond mae’n rhaid ichi fod yn
dargedu’n gallu gwella rhywun o ganser ac
gwbl benderfynol na fyddwch chi’n derbyn
mae wedi arwain y ffordd i’r holl wrthgyrff
na fel ateb. Pan ddaw’n fater o arloesi, dydy
monoclonaidd eraill ddod i’r fei.
pobl ddim yn ei hoffi ac mae yna lawer o ymchwil ‘fi hefyd’ ac mae angen i ni osgoi
“Mae hynna’n gyflawniad technolegol
hynny. Mae’n haws cael grant os ydych chi’n
anhygoel ac rydyn ni ond prin crafu’r wyneb.
copïo’r duedd ar yr pryd, ond mae’r bobl
Rydyn ni’n tueddu i feddwl am hyn fel hen
ysbrydoledig yn fy marn i wedi cael syniad a
dechnoleg, ond dim ond ym 1998 y cafodd
model hollol newydd.
Herceptin ei drwyddedu felly nid yw mor hen â hynny ac rydyn ni’n dal i ddysgu
@YmchwilCymru: Beth sydd nesaf ar eich
mwy amdano nawr ac yn dal i ddarganfod
cyfer chi?
gwrthgyrff newydd trwy’r amser. Dwi o’r farn mai technoleg gwrthgyrff ydy’r datblygiad
Yr Athro Peter Barrett-Lee: “Dwi’n mynd yn
mwyaf a fu yn fy oes i.”
ôl at fy ngwreiddiau; dwi am barhau i weld fy nghleifion. Dyna ges i fy hyfforddi i’w
@YmchwilCymru: Beth, neu bwy, sydd
wneud – edrych ar ôl pobl â chanser. Dwi
wedi’ch ysbrydoli chi?
hefyd am ddychwelyd at fy ngwreiddiau ymchwil, er mod i wedi parhau â’r gwaith
Yr Athro Peter Barrett-Lee: “Mae yna bobl
yn dawel bach. Mae diddordeb arbennig
sydd wedi f’ysbrydoli i. Mae yna bobl dwi
gennon ni yng ngeneteg a dadansoddiad
wedi cyfarfod â nhw sydd wedi newid fy
mwtadol o diwmorau cleifion yn ystod y
ffordd i o feddwl. Mae’r bobl fu’n dylunio
siwrnai, yn enwedig os bydd y canser yn
ac yn gweithio ar Herceptin wedi ysbrydoli
symud i ran arall o’u corff ac y byddan
llawer iawn ohonon ni oherwydd ei bod hi’n
nhw’n cael clefyd metastatig. Rydyn ni’n
stori o ddyfalbarhad penderfynol. Doedd
mynd i weld ffordd hollol newydd o reoli,
hi ddim yn hawdd; mi gymerodd hi ddeng
canfod a dilyn canser felly dyna beth fydda’
mlynedd i ddatblygu Herceptin o’r syniad
i’n canolbwyntio arno. Dwi hefyd yn rhan
ac roedd hi’n wirioneddol anodd i’w gael
o beth o’r gwaith deallusrwydd artiffisial
i’r fformwleiddiad cywir felly mae yna rai
rydyn ni’n ei wneud yma a dwi’n llawn cyffro
storïau ysbrydoledig am bobl yn gwrthod
ynglŷn â hwnnw.”
rhoi’r gorau iddi.
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
25
Calendr
Cynhadledd Technoleg Iechyd y DU
Gwobrau Arloesi MediWales
Dydd Mawrth 05 Rhagfyr Gwesty Mercure Holland House, Caerdydd
Dydd Mawrth 12 Rhagfyr Amgueddfa Genedlaethol Cymru,
Rhaglen i roi’r wybodaeth ddiweddaraf
yn dathlu cyflawniadau cymunedau gwyddor
werthfawr am y sector gwyddor bywyd ac am
bywyd, technoleg iechyd a GIG.
y meddylfryd blaengar yn y sector drwyddo draw.
Cynhadledd Flynyddol Cydffederasiwn GIG Cymru Dydd Mercher 07 Chwefror Neuadd y Ddinas, Caerdydd Cyfle i ddod ynghyd i rannu syniadau a dysgu am sut y mae eraill yn gwneud gwahaniaeth.
Cyrraedd Lleisiau Pell Cliciwch yma i gael: Calendr digwyddiadau Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru
Bydd deuddegfed blwyddyn y gwobrau hyn
Dydd Gwener 16 Chwefror Park Inn, Caerdydd
Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru Dydd Mercher 14 Chwefror Lleoliad i’w gadarnhau Bydd manylion yn cael eu lanlwytho i wefan Ysgol Ymchwil Gofal Cymdeithasol Cymru: www.walessscr.org/cy/
Ymchwil, Polisi ac Arfer Iechyd Cyhoeddus: Ymchwil ag Effaith
sefydliadau amrywiol hysbysebu a hybu’r
Dydd Iau 08 Mawrth Cyfleuster Ymchwil Feddygol Hadyn Ellis, Caerdydd
gwaith y maen nhw’n ei wneud.
Yn arddangos effaith ymchwil ledled Iechyd
Bydd y digwyddiad yn gyfle i ystod o
Cyhoeddus Cymru a’i bartneriaid.
26
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
Digwyddiad blynyddol Gwasanaeth Cefnogi a Chyflawni Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru Dydd Iau 15 Mawrth
Cyfarfod Blynyddol Rhwydwaith Cynnwys Pobl 2018 Dydd Mercher 21 Mawrth Stadiwm Dinas Caerdydd Thema digwyddiad eleni ydy ‘cydgynhyrchu:
Stadiwm Dinas Caerdydd
lleisiau’r cyhoedd ar waith’. Bydd cyfle hefyd
Yn agored i dimau cyflawni Y&D gofal cymdeithasol a GIG a’r Ganolfan Gymorth.
i ymchwilwyr gyflwyno’u prosiectau neu eu syniadau mewn gweithdy cydweithredol.
C YLLID
Dyddiadau lansio cynlluniau ariannu Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru 2018 Haf
2019 Dyfarniad Ysgoloriaeth Iechyd PhD
Dyddiad i’w gadarnhau Dyfarniad Ysgoloriaeth Gofal Cymdeithasol PhD
Mis Medi Dyfarniad Amser Ymchwil Glinigol 2018 Cymrodoriaeth Ymchwil Gofal Cymdeithasol Mis Tachwedd Ymchwil er Budd Cleifion a’r Cyhoedd (RfPPB) Cymru Cynllun Ariannu Ymchwil – Dyfarniad Grant Iechyd http://www.ymchwiliechydagofal.llyw.cymru/ariannu/cy-faq-lorem-ipsum-dolor-sit-amet-consectetur-elit/
Diogelu yfory drwy helpu heddiw Cyfle gwych i chi fod yn rhan o ddylanwadu ar iechyd a llesiant cenedlaethau’r dyfodol yng Nghymru. Cofrestrwch i gymryd rhan yn astudiaeth iechyd fwyaf Cymru nawr!
Cofrestr
www.healthwisewales.gov.wales healthwisewales@cardiff.ac.uk 0800 9 172 172 @HealthWiseWales
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017
27
‘Air dough cells’ gan Hannah O’Mahoney, Canolfan Canser Tenovus
Ymunwch â ni ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol
28
Cylchgrawn Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru – Rhifyn 03 – Tachwedd 2017