Formáli rektors

Árið 2019 markar tímamót í sögu Háskólans á Akureyri. Þegar litið er til starfsemi skólans þá hefur hann aldrei haft fleiri stúdenta, sinnt meiri rannsóknum né tekið víðtækari þátt á margvíslegum sviðum íslensks samfélags. Segja má að háskólinn hafi lokið unglingsárum sínum sem háskólastofnun og sé nú að hefja tímabil vaxtar og þroska sem mun leiða til þess að hann verður ein af helstu mennta- og rannsóknastofnunum íslensks samfélags. Þetta er mikill árangur sem náðst hefur á rétt rúmlega þrjátíu árum.

Starfsemi háskólans er hægt að skipta í þrjú meginsvið. Í fyrsta lagi miðlar starfsfólk þekkingu í gegnum það nám sem fram fer á öllum þremur námsstigum háskóla – bakkalárnámi, meistaranámi og doktorsnámi. Í öðru lagi sinnir fræðafólk háskólans rannsóknum og tekur þátt í innlendu og erlendu rannsóknarsamstarfi sem eykur á þekkingarbrunn okkar allra, og sú þekking verður síðan hluti af námi hvers stúdents við skólann. Í þriðja lagi nýtir svo starfsfólk háskólans þekkingu sína með ýmsum hætti í samstarfi við stofnanir og fyrirtæki víða um land, ásamt því að taka þátt í að uppfræða almenning um þau fræði og vísindi sem stunduð eru við Háskólann á Akureyri.

Haustið 2019 voru 2466 stúdentar skráðir til náms við Háskólann á Akureyri – mesti fjöldi frá upphafi. Fjöldinn hefði verið enn meiri ef ekki hefði komið til strangra aðgangstakmarkana við flestar námsbrautir skólans. Þessar takmarkanir voru nauðsynlegar svo skólinn geti rekið sig innan marka fjárlaga en stjórnvöld hafa á síðustu árum valið að hækka framlag á hvern stúdent frekar en að fjölga stúdentum við íslenska háskóla. Þetta hefur komið sér illa fyrir Háskólann á Akureyri þar sem vinsældir skólans hafa aukist verulega frá árinu 2013. Það haust stunduðu 1568 stúdentar nám við HA og er því aukningin rétt tæplega 60% á þessu tímabili.

Í ljósi þess mikla álags sem hvílt hefur á starfsfólki skólans er það sérstaklega ánægjulegt að árið 2019 var jafnframt metár í birtingu rannsóknaniðurstaðna við skólann mælt samkvæmt stigamati opinberu háskólanna. Fræðafólk skólans skilaði í fyrsta sinn yfir 3000 rannsóknastigum í heildina, sem er veruleg aukning frá þriggja ára meðaltali rannsóknastiga, sem eru rétt rúmlega 2300 stig. Veruleg aukning er á milli áranna 2018 og 2019 eða tæp 20%. Þá var jafnframt ánægjulegt að fræðafólk skólans fékk úthlutað tveimur styrkjum frá Rannís og Horizon 2020, samtals að upphæð 35 milljónum króna til þriggja ára. Aukin sókn í samkeppnissjóði er lykilatriði til þess að unnt sé að fjármagna nám og rannsóknir doktorsnema á komandi árum. Í þessari ársskýrslu má lesa um rannsóknir á hverju fræðasviði ásamt því að sérstakur kafli fjallar um rannsóknir við skólann í heild sinni. Í þessum umfjöllunum sést glöggt hversu fjölbreytt rannsóknastarf er stundað við Háskólann á Akureyri.

Háskólinn á Akureyri telur það mikilvægt hlutverk sitt að koma þekkingu og fræðum sérfræðinga út til samfélagsins í heild sinni. Þannig tekur starfsfólk skólans þátt í margvíslegum verkefnum sem tengjast námi og kynningu á vísindum fyrir yngri skólastig, rekur vísindaskóla á sumrin og býður ungu fólki að kynnast íslenskum sjávarútvegi í gegnum sjávarútvegsskóla unga fólksins. Rannsakendur og ráðgjafar taka þátt í þróun skólastarfs á öllum skólastigum ásamt því að vinna greiningar á hinum ýmsu verkefnum út frá byggðafræðum og samfélagslegri þróun. Þannig kemst þekking fræðafólks HA beint til skila til samfélagsins. Rannsóknir, nám og hagnýting þessara þátta eru í raun lykillinn að velgengni landsins til framtíðar. Þetta þrennt verður því ekki slitið úr samhengi hvert við annað og allir háskólar verða að standa fyrir því að nýjasta þekking sé nýtt til þess að bæta samfélög heimsins í gegnum rannsóknir, í gegnum menntun einstaklinga og með því að taka þátt í samfélagslegri umræðu um málefni líðandi stundar.

Eitt af þeim málum sem því miður hefur ekki verið rætt nægilega mikið í samfélaginu eru forsendurnar fyrir þeim aðgangstakmörkunum sem Háskólinn á Akureyri hefur þurft að beita síðustu þrjú ár. Þrátt fyrir að tekin hafi verið ákvörðun um að frysta stúdentafjölda í íslensku háskólakerfi er það óviðunandi að skólanum sé ekki gert kleift að sinna þeim mikla fjölda sem hefur viljað sækja nám sitt við hann á síðustu árum. Háskólinn hefur jafnrétti sem eitt af sínum grunngildum og þar er jafnrétti til náms, óháð búsetu eða bakgrunni viðkomandi, lykilatriði. Aðgangstakmarkanir eru hins vegar ætíð þannig að það er líklegra að þeir sem tilheyra tilteknum forréttindahópum eigi greiðari aðgengi að námi, t.d. vegna fjárhagslegrar stöðu, námsárangurs á fyrri skólastigum eða fjölskylduaðstæðna. Þrátt fyrir að deildir skólans hafi lagt mikla vinnu í að

reyna að ná til breiðs hóps stúdenta er ýmislegt í lögum og reglugerðum sem gerir það erfitt að gæta jafnræðis við mat á stúdentum þegar að forgangsröðun stúdenta kemur. Þessu verður að breyta en það verður eingöngu gert með því að fram fari umræða í íslensku samfélagi um það hvort við viljum, og þá með hvaða hætti, takmarka aðgengi að háskólum landsins. Það er ekki hægt að láta Háskólann á Akureyri – einan opinberu háskólanna fjögurra – svara þeirri spurningu, sérstaklega í ljósi þess að skólinn hefur sinnt stúdentum utan höfuðborgarsvæðisins með því að bjóða upp á sveigjanlegt námsform. Það er von mín að háskólinn muni á næstu misserum fá tækifæri til þess að vaxa og þroskast enn frekar með dyggum stuðningi stjórnvalda þannig að sem flestir þeirra stúdenta sem vilja stunda nám við skólann fái tækifæri til þess.

Árið 2019 hefur verið viðburðaríkt ár fyrir Háskólann á Akureyri og er það ekki síst að þakka þeim sterka mannauð sem hefur lagt grunninn að því háskólasamfélagi sem skólinn er í dag. Nú er hins vegar að koma að kynslóðaskiptum þar sem margir af frumkvöðlunum við stofnun skólans eru að komast á eftirlaun og ný kynslóð er farin að taka við. Það er mjög ánægjulegt að sjá hversu öflugir einstaklingar hafa fengist til starfa við skólann á síðustu misserum. Þetta fólk mun byggja á þeim sterka grunni sem frumkvöðlar skólans hafa byggt og mun færa Háskólann á Akureyri nær því takmarki að verða ein af helstu mennta- og rannsóknastofnunum landsins.

Stúdentum og starfsfólki þakka ég gott samstarf á árinu 2019 – Háskóli er samfélag fólks og þið hafið sýnt með verkum ykkar og vinnu að draumur okkar fyrsta rektors, Haraldar Bessasonar, um öfluga háskólastofnun var alls ekki svo fjarlægur veruleiki. Í lokaorðum greinargerðar hans um stofnun háskóla á Akureyri ritaði hann „Hugmyndir um hærri háskólagráður eru enn á reiki. Þó má ætla að ekki þurfi lengi að bíða til þess að stúdentar geti stefnt að meistara- og doktorsgráðum ...,“

Og þangað erum við komin aðeins þrjátíu árum seinna. Það gerðum við með sameinuðum kröftum og þrautseigju. Við hlökkum til að takast á við þær áskoranir sem tímabil vaxtar og þroska stofnunarinnar mun leiða í ljós á leiðinni að verða helsta mennta- og rannsóknarstofnun íslensks samfélags.

Með vinsemd og virðingu, Eyjólfur Guðmundsson, rektor