Groene wijn
behoeft geen glas
Hema giet wijn in een fles van karton. Daarmee zou het milieu beter af zijn dan met glas. Feit of fabel? MilieuMagazine zet met ’s lands grootste supermarkt, een biologische wijnboer en een zwerfafvalspecialist de feiten op een rij. HARRY VAN DOOREN
D
e papieren fles rukt op. Hema’s Positive White en Rosé werden in mei gelanceerd met een ronkend persbericht: ‘94% lichter en een 6x kleinere voetafdruk dan een glazen fles’. Eerder al goot Johnnie Walker Black Label whisky in karton, net als Heinz zijn tomatenketchup. Dat papier meestal karton is en de binnenkant nog altijd van plastic wordt er niet bij verteld. Zwerfafvalonderzoeker Dirk Groot (alias de Zwerfinator) is kritisch. “Producenten introduceren dit soort nieuwe wegwerpverpakkingen vooral om hergebruik en inzamelplicht te ontlopen. De wetgever maakt dit mogelijk door vruchtensappen, zuivel en alcoholische dranken in plastic flessen vrij te stellen van statiegeld, terwijl we juist verder moeten gaan: statiegeld op álle drankverpakkingen. Ongeacht maat en inhoud.” Ook drank in plastic zonder flesvorm, denk aan blik of drinkzakjes, vallen tot zijn ergernis niet onder de statiegeldregeling. “Juist deze lichte verpakkingen met een kleinere inhoud draag je makkelijker in de tas mee naar strand of picknick dan een grote glazen fles. Maar de kans op recycling van deze mobiele dorstlessers is kleiner, terwijl de kans dat het zwerfval wordt aanzienlijk is.”
20 MILIEUMAGAZINE | NR 5 | SEPTEMBER 2022
‘In 2021 belandden ruim 590 miljoen wijnflessen in de glasbak’ Bulk Derrick Neleman, oprichter van de gelijknamige biologische wijngrootmacht uit Zutphen, voelt het als zijn plicht om op zoek te gaan naar milieuvriendelijkere verpakkingen. “Wij bottelen onze wijn in Spanje, Frankrijk en Italië. Die flessen gaan in de vrachtwagen naar Nederland. Ik weet dat die vorm van transport een enorme voetafdruk heeft. Maar wijn is een kwetsbaar product en dat blijft in glas beter beschermd dan in andere omhulsels. Bulktransport is als het om kwaliteitsbehoud gaat second best.” Bulkwijn wordt vervoerd in grote containers of tankwagens en pas op de bestemming gebotteld. Daarmee kan de uitstoot ten opzichte van flessenvervoer worden gehalveerd. Grootgrutters benutten deze efficiencyslag massaal. Naast de milieu-
winst speelt daarbij ongetwijfeld ook het prijsaspect een rol: bulkwijn kost gemiddeld slechts 70 cent per liter. Bij ’s lands grootste supermarkt is een derde van het eigen wijnaanbod als bulk geïmporteerd, herkenbaar aan de tekst ‘gebotteld door … voor Albert Heijn’ op het etiket. Woordvoerder Anoesjka Aspeslagh: “We hebben geen zicht op wat A-merken in bulk invoeren en ter plaatse bottelen. Dat is niet altijd af te lezen aan het label.”
Wijn in zakken De Bag-in-box (BiB - wijn in een plastic zak omhuld door een kartonnen doos) heeft het gunstigste milieurapport van de verpakkingen die thans op de markt zijn. Een 5-liter
Zolang er geen statiegeld komt op alle drankverpakkingen blijft dit beeld bestaan
Neleman: “De BiB is een prima alternatief. Wij verkopen hem ook. De wijn wordt beschermd Hema’s Positive White en Rosé in kartonnen fles tegen ongewenste veroudering door stikstof toe te voegen. Daarvoor heb je box uit Nieuw-Zeeland heeft een tot acht de juiste moderne machines nodig. Somkeer kleinere voetafdruk dan een fles. Voor mige producenten vertragen de snellere vereen 2-liter doos uit Duitsland is de milieuoudering - die inherent is aan de plastic zak winst kleiner, maar nog steeds aanzienlijk. - door meer sulfiet toe te voegen. Dat lijkt Het marktaandeel van de BiB’s is klein en me een slechte uitruil.” stagneert volgens Neleman. Bij AH groeit de Volgens Groot is kortere houdbaarheid verkoop licht. voor de doorsnee slobberwijn uit de super-
markt geen reden om verpakkingen met een beter milieuprofiel dan eenmalig glas af te wijzen. “De meeste in de supermarkt gekochte wijn hoeft niet te rijpen en wordt niet lang bewaard. Voor die wijn is de herbruikbare PET-fles met statiegeld een prima verpakking. Die maak je met veel minder grondstoffen en energie en ze zijn lekker licht.”
Zware jongens Premium wijnen mogen van Groot op de fles blijven, maar wel met een op het glasgewicht gebaseerde milieuheffing. Geen sinecure, want het leeggewicht van de fles telt zwaar mee in de footprint van wijn. Bij de
SEPTEMBER 2022 | NR 5 | MILIEUMAGAZINE 21
»
gemiddelde wijnconsumptie van afgelopen jaar (26 liter per 15-plusser) belandden ruim 590 miljoen flessen in de glasbak. Als die flessen een onsje minder zouden wegen, scheelt dat 59 miljoen kilo glasafval en 39.000 ton CO2-uitstoot. Een fles van driekwart liter hoeft maar 300 gram te wegen, maar zware jongens tot meer dan een kilo zijn zelfs in de supermarkt te vinden. De Inspectie turfde bij een onderzoek in vier supermarkten een gemiddeld gewicht van 470 gram, ruim 50% meer dan strikt noodzakelijk. Hoewel die node-
‘De statiegeldvariant is voor alle verpakkingen de betere optie’
loos zware en dus extra milieubelastende flessen een overtreding zijn van het verpakkingsbesluit, deelde de inspectie tot nu toe geen enkele waarschuwing of boete uit. Albert Heijn is inmiddels bezig het flesgewicht terug te dringen. Aspeslagh: “Onze Sarmentino-wijnen zitten tegenwoordig in een lichtere fles. Dat scheelt 190.000 kilo glas. De literflessen huiswijn worden ook lichter. Dat bespaart nog eens 43.000 kilo per jaar.”
De ideale drankverpakking Een kilo plastic heeft een slechter milieuprofiel dan een kilo glas. Toch heeft de plastic fles over de hele levenscyclus (LCA) een lagere milieu-impact dan zijn glazen tegenhanger. Dit komt omdat hij veel lichter is en er minder grondstoffen en energie nodig zijn bij de productie en recycling. Voor alle verpakkingen geldt: de statiegeldvariant is de betere optie want die verhoogt de kans op recycling en vermindert zwerfafval.
zwerfafvalpotentie
ruimtebeslag
Gewicht
Recycling %
Milieu impact LCA*)
Drankverpakkingen gerangschikt van kleinste naar grootste relatieve milieu-impact
Herbruikbaar plastic (statiegeld)
0,5
++
++
-
++
Herbruikbaar glas (statiegeld)
0,8
++
--
-
++
Eenmalig plastic
1
-/#
++
-
-/--
Herbruikbaar blik (statiegeld)
1
+
++
-
+
Eenmalig blik
1
-
++
-
-/--
Drankkarton (tetrapak)
1,3
-/#
+
+/++
-/--
Eenmalig glas (glasbak)
2
+
--
-
+
*) Bron: Ecolife
22 MILIEUMAGAZINE | NR 5 | SEPTEMBER 2022
Alles is recyclebaar Terug naar de milieuclaim van Hema-fles. Groot: “Alles is recyclebaar, maar zelfs in Nederland schiet de infrastructuur vaak te kort om die belofte waar te maken. Menselijk gedrag ondergraaft het recyclepotentieel aan de lopende band. Hoeveel kopers zijn bereid om als de bodem bereikt is de fles te ontmantelen en plastic en papier op de juiste manier af te voeren? Het materiaal van de binnenzak is - net als de chipszak - een twijfelgevalletje. In de ene gemeente mag hij bij PMD, elders is het restafval met bestemming verbrandingsoven.” Het door Hema geroemde lage gewicht is volgens Groot juist een milieurisico: “Echt een to-go artikel dat op zijn best in een gemengde afvalbak wordt gedumpt. Op zijn slechts wordt het ‘innovatief’ zwerfafval.” Ook problematisch: het gerecyclede karton waar de flessen van worden gemaakt, is geen onbeperkte goedkope grondstof. Vooral omdat de huishoudelijke afvalstromen steeds vaker zo zijn vervuild dat recyclen geen optie meer is of alleen laagwaardige producten oplevert. Terwijl de vraag naar papier en karton snel stijgt. Daarmee lijkt betaalbare opschaling geen reële weg. Neleman ziet het liefst een LCA-footprint, een levenscyclusanalyse, op het etiket van elke wijn. “Het gaat niet alleen om verpakking en transport, maar om de hele teelt en verwerkingsproces. Zonder benchmark en vergelijkingsmateriaal is het voor de consument moeilijk een bewuste keuze te maken. Daarom hebben wij Carbon Cloud gevraagd de footprint voor onze wijnen door te rekenen.” Statiegeld Als glas de voorkeur blijft genieten, dan toch het liefst met statiegeld zoals de verpakkingsvrije online supermarkt Pieter Pot onlangs aankondigde. In de bierwereld worden onbeschadigde pijpjes 15 tot 30 keer gereinigd, hervuld en daarna alsnog gerecycled. De conservatieve wijnmarkt beschouwt de fles(vorm) echter als een onderdeel van het imago en de beleving, terwijl voor een rendabel statiegeldsysteem verregaande standaardisatie nodig is. Daar liepen eerdere initiatieven eerder steeds op stuk. Neleman: “Ik juich het initiatief toe - al is het niet nieuw. Maar zolang flessen terug moeten naar de bottelaar in het buitenland in plaats van een wasserij om de hoek, zitten transportkosten de milieuwinst en de businesscase in de weg.” Opgelegde standaardisatie staat niet op de Europese agenda. Wel subsidieerde de EU een reWine-project in Catalonië, waar 82.000 flessen gemiddeld zeven wasbeurten mee gingen. Goed voor zo’n 22.000 ton minder afval en 170.000 ton vermeden CO2-uitstoot. Iets om over na te denken bij een goed glas! lll
Gepubliceerd in MilieuMagazine nr. 5-2022, zie www.milieu-magazine.nl