Devrimci Hareket

1908 ve 1923 Devrimlerine Sınıfsal Bakış

DEVRIMCI HAREKET Emperyalizme ve Oligarşiye Karşı

Siyasi Dergi Ağustos 2019 Sayı: 55 Fiyatı: 5 TL devrimcihareket.org

KRİZE VE FAŞİZME KARŞI DEVRİMCİ SAFLARA!

DevrimciHareket @devrimcihareket

Devrimci Hareket’ten Okurlarımızın ve yoldaşlarımızın bildiği gibi Devrimci Yol’un 40. yılında başlattığımız “Temel Teorik Tezlerde Güncelleme” çalışması çeşitli biçimlerde devam ediyor. Bu sayıdaki “Kriz ve Faşizm” yazısında belirtildiği gibi “İnsanların yalnızlaştırılarak ve deyim yerindeyse kendi sorunlarına boğdurularak teslim alınmak istendiği bu koşullarda, 23 Haziran’da kendi sözünü söyleyerek muhalif dinamiğin dışında kalmamış olan devrimcilere, süreç yeni görev ve sorumluluklar yüklüyor.”

kavranabildiğinde, mevcut ihtiyacın sanıldığının aksine neden hazır metinlerle veya siyasal pratikten kopuk akademik çalışmalarla karşılanamayacağı, neden aceleye getirilemeyeceği görülecektir. Dergimizin bu sayısı sınıfsal bir gözle incelendiğinde hemen her yazının, devrim anlayışı dikkate alınarak hazırlandığı görülecektir.

Salt bu sayıda değindiğimiz meseleler bile solda güncellenmesi gereken ne çok konunun olduğunu gösteriyor. Elbette zorunlu bir ihtiyaç haline gelen “yenilenme, güncelleme” meselesi yalnızca bizim çabamızla tamamlancak bir olgu değildir. Ancak sorunun büyüklüğü, çeşitliliği ve pek çok noktada gerçekleştirilmesi gereken emeğin/üretimin toplamını gerektiriyor olması, attığımız adımların önemini Gerçekte sadece bizim değil azaltmıyor. devrimcilik iddiasındaki herkeSudan’daki halk isyanını ve darbeyi ele aldığımız sin gündeminde olması gereken, değişimi okuma ve yazının giriş bölümünde dikkat çektiğimiz emperyaçelişmelere de çözümlere de yansımasını değerlendi- lizme dair güncel değerlendirme ihtiyacının devrimrerek sonuçlar çıkarma biçimindeki çaba, doğru yer- cilik iddasındaki hemen herkesin gündeminde olmade saf tutma ve mücadelede başarı açısından olmazsa sı gerektiğine inanıyoruz. Aynı yazıda da belirtiğimiz olmaz önemdedir. gibi devrim, zor ama olanaksız değildir. Dolayısıyla Söz konusu çaba/üretim ciddiyetle ele alınıp doğru da “Çaresiz Değiliz.”

içindekiler 23 Haziran’dan Kesintisiz Mücadeleye

1

26 Kriz ve Faşizm

S-400’e Dair İddialar ve Gerçekler

5

30 Bugün Yarına Dünle Beslenerek Yol Alır

Halk Yararı, Halk Çıkarı Nedir?

9

33 Geleneğimizin Işığında Dünya, Ülke ve Devrim 38 1908 ve 1923 Devrimlerine Sınıfsal Bakış

Reyhanlı Patlaması Neden Tesadüf Değil ve Hangi Tehlikeye İşaret Ediyor?

11

53 Gezi Ufkuyla Çare Anlayışı

SYRIZA Eleştirileri, Sol ve Temel Teorik Tezler 14 Sudan Aynasında Küresel Ekonomi Politik 22

Emperyalizme ve Oligarşiye Karşı Devrimci Hareket Dergisi Sahibi: MOTUS Yayınları Kül. Faal. Mat. Rek. Org. San. ve Tic. Ltd. Şti. Adına Ahmet Ediz Kankur Sorumlu Yazıişleri Müdürü: A. Ediz Kankur Yayın Türü: Yaygın Merkez Adres: Osmanağa Mahallesi Ali Suavi Sokak Ziya Keleş Apt. 22/7 Tel: (0212) 249 38 75 E-posta: devrimcih@yahoo.com web: www.devrimcihareket.org

Abonelik İçin: (0 212) 249 38 75 Euro: İş Bankası Cevahir AVM Şubesi İban: TR 16 0006 4000 0021 2400 0550 99 USD: İş Bankası Cevahir AVM Şubesi İban: TR33 0006 4000 0021 2400 0550 84 Baskı Yeri: Berdan Matbacılık San. Tic. Ltd. Şti.

Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No: 239 Topkapı/ İstanbul

Avrupa İrtibat: Almanya: 0049 176 251 72 451 Belçika: 0032 473 80 65 66 Fransa: 0033 618 93 94 34 Hollanda: 0031 639 61 70 50 İngiltere: 0044 781 636 66 35 İsviçre: 0041 788 42 87 65

1 23 Haziran seçimleri yapıldı ve sonucu belli oldu. Ancak genelde seçimler özelde İmamoğlu üzerinden yapılan tartışmalar bir süre daha solun, alternatif kesimlerin gündeminde var olmaya devam edecek gibi görünüyor.

Gündem

23 Haziran'dan kesintisiz mücadeleye Türkiye'de 1950'li yıllardan sonra oligarşik bir yapının şekillendiği biliniyor. Ancak bugün gelinen aşamada çeşitli tekel grupları tasfiye olurken oligarşi içinde sivrilen çok dar bir yapı egemen hale geldi. Bu yapı, dünyadaki sistem içi çelişme ve değişimlerle de paralel olarak, kriz eşliğinde paylaşımın gerilimini de içeren bu süreçte, siyasal kararların daha hızlı ve doğrudan alındığı bir mekanizma olması bağlamında başkanlığı dayattı. Ve gerçekte yönetememe krizinin bir sonucu olan yeni yapılanma adım adım hayata geçirildi.

31 Mart İBB seçimlerinin iptalinden sonra yaptığımız ve sürecin içerdiği fırsat ve tuzaklara dikkat çektiğimiz değerlendirmede “Egemen sınıfların, sistemlerinin devamı için rıza oluşturmada seçimlerin yeterli bir araç olmaktan çıktığı bu koşullarda sürecin ne getireceğini, bunun hangi araçlarla ikame edilmek isteneceğini veya sınıflar mücadelesindeki yansımalarını zaman içerisinde göreceğiz. Ancak bu konuda edilgen olunmayacak ve tüm hamleler karşı taraftan beklenmeyecekse alternatif düşünen ve ezilenler adına hareket eden kesimlerin sürecin niteliğine uygun çözümler geliştirmesi, 23 Haziran'da da (sonuçlar ne olursa olsun) sonrasında da çaresiz olunmadığını gösteren yaratıcı ve kapsayıcı bir ufukla hareket edilmesi büyük önem taşıyor” demiştik.

Bugün bu sorumlulukla hareket etmenin gereği olarak bir taraftan seçim sonuçlarını değerlendirirken diğer taraftan içinden geçilmekte olan sürecin niteliklerine ve mücadele açısından gereklerinin yerine getirilmesinin önemine dikkat çekmek durumundayız.

Yönetememe krizi Bilindiği gibi Türkiye'de kısa bir süre öncesine kadar, burjuva siyaset tarzı çerçevesinde geleneksel bir parlamenter sistem vardı.

Bu sistem çeşitli açılardan tıkanıp egemen sınıfların dönemsel ihtiyaçlarını karşılayamaz hale geldiğinde terk edilerek, bütün yetkinin tek elde toplandığı (kendilerinin “cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi” olarak tanımladığı bizlerin “sömürge tipi başkanlık” olarak değerlendirdiği) sistemine geçildi.

Dünya ölçeğinde benzer iktidarların giderek

2

yaygınlaştığı, sermayenin faşist partilerden veya yürütmenin tek elde toplandığı başkanlıklardan yana tercih kullandığı bu konjonktürde Türkiye'de de sınırlı sayıda tekele kadar daralmış bir oligarşik yapı oluştu. İşte tekelci burjuvazinin çok dar bir kesimine tekabül eden bu yapının ihtiyaçlarını karşılamak, uzun süre kalıcı istikrarını sağlamak, parlamenter sistemle mümkün olmadığı için bu geleneksel sistem lağvedilerek bütün yetki ve kararın tek kişide toplandığı başkanlık sistemine geçildi. Böylece, kuvvetler ayrılığının şeklî biçimine dahi son verilirken; anayasa mahkemesi dahil tüm yargı kurumlarına atama yapmaya, Meclisi etkisiz kılmaya imkan tanıyan ve tek yetkili kişi üzerine bina edilen bu işleyiş, Erdoğan'ın şahsi eğiliminden veya keyfi tasarrufundan çok sözünü ettiğimiz oligarşinin tercihi olarak gündeme geldi. Özetle, Türkiye'de 1950'li yıllardan sonra oligarşik bir yapının şekillendiği biliniyor. Ancak bugün gelinen aşamada çeşitli tekel grupları tasfiye olurken oligarşi içinde sivrilen çok dar bir yapı egemen hale geldi. Bu yapı, dünyadaki sistem içi çelişme ve değişimlerle de paralel olarak, kriz eşliğinde paylaşımın gerilimini de içeren bu süreçte, siyasal kararların daha hızlı ve doğrudan alındığı bir mekanizma olması bağlamında başkanlığı dayattı. Ve gerçekte yönetememe krizinin bir sonucu olan yeni yapılanma adım adım hayata geçirildi.

Tekellerin azami taleplerinin hemen her alanda dayatıldığı bu dönemde dünya ölçeğinde emekçi sınıf ve katmanlar bireylere varıncaya kadar kazanılmış olan tüm haklarını kaybetme riskiyle karşı karşıya. Ülkeler de genel anlamda insanlar da emekçi sınıflar da kaybediyor. Tekellerin kontrolsüz saldırganlıkları ve hegemonya savaşı, yeni sürecin yönelimini biçimlendiriyor. İnsanlar, yarınından emin değil ve ne yapacağını bilmiyor; güvensizlik ve güvencesizlik hali hakim olmuş durumda.

Bu süreç, gerek küresel boyutta değişen dengeler, yoğunlaşan ve şiddetlenen paylaşım gerekse bölgemize ve ülkemize izdüşümü açısından kapsamlı biçimde değerlendirilmeye muhtaçtır. Bugüne dek değindiğimiz boyutlarıyla söylersek, tartışmanın bir boyutunu sermaye-sermaye, emek-sermaye çelişmesinin dönemsel niteliklerinin tespiti oluştururken diğer boyutunu, küresel tablonun ülkemize izdüşümü bağlamında AKP ile ifadesini bulan 17 yıllık süreçte yaşanan toplam saldırganlığın, talanın ve hak gasplarının muhalif kesimler üzerindeki nicel ve nitel etkisinin değerlendirilmesi oluşturuyor.

23 Haziran ve sonrasına sınıfsal bakış Bu tür süreçlerin değerlendirilmesinde görüngülerin

3 veya yönlendirmelerin yanıltıcı etkisine karşı bütünlüklü/sınıfsal bakış açısının önemli bir rolü vardır. Sokağa bakıldığında “Her şey çok güzel olacak” biçiminde içi doldurulmamış bir slogan CHP çizgisini aşmayan bir söylem vardı.

tünleşmiş, bölgede taşeronluğun ve halklar arasında ayrımcılığın, ülkede rantın ve yağmanın temsilcisi ile buna artık bir şekilde “dur” diyen, değişim isteyen toplumsal kesimlerin (sembolik ve konjonktürel) temsilcisi karşı karşıya gelmiştir.

Sürecin seçim olması ve mücadelenin sanki iki aday arasında yürüyormuş gibi görünmesi her şeyin bundan ibaret olduğu, dolayısıyla sonucun pek bir şeyi değiştirmeyeceği kanaatini/yanılgısını güçlendiriyordu. Gerçekte ise adayların ve partilerin dar bağlamdaki niteliklerinden öte sürecin bir anlamı vardı. Benzer şekilde, sokaktaki sesin/sloganın biçimselliğini aşan bir nesnellik söz konusuydu.

Bilindik tartışmalara atfen söylersek elbette yerelliği aşan niteliklerine rağmen böyle bir seçimle ne düzen değişir ne de üretim ilişkileri. Ama zaten Mao'dan esinle, demokratik halk devrimini dahi bir piyesin giriş bölümüne benzetebileceğimiz uzun süreli inişli çıkışlı bir halk savaşına ihtiyaç duyulan bizimki gibi ülkelerde nitelik belirleyici hiçbir değişim bir anda veya kazanılmış bir raundla gerçekleşmez. Yukarıdan aşağıya tahkim

Anımsanacak olursa Gezi için de “apolitik” olduğu, “sınıfsal” olmadığı vb. değerlendirmeler yapılmıştı. Bu, arka planı göstermeyen, sınıfsal içerikten yoksun bir tarzdır. Özü biçime feda eder. Gerçekte ise Gezi nasıl ki 11 yıllık AKP iktidarının icraatları karşısında birikmiş öfkenin dışavurumuysa 23 Haziran da 17 yılık AKP iktidarına karşı gelişmiş birleşik bir tepkidir. Birinin sokakta diğerinin sandıkta olması olgunun özünü değiştirmiyor. Her ikisi de nesnel olarak sınıfsaldır.

Bu bağlamda İstanbul seçiminin sıradan bir seçim olmadığı tespiti önemlidir. Belki bu tür vurgulara 16 Nisan referandumundan itibaren gündeme gelen kesitlerde başvuruyor olmamız kimilerine abartılı gelebilir veya altının doldurulmasında güçlük çekilebilir. Bu noktada başkanlığın ekonomi politiğine dair bugüne dek söylediklerimiz ve artık süreklileşmiş bir darbe ikliminde olduğumuz gerçekliği anımsanabilir. Bu, neden önemlidir? Çünkü darbe iklimi, ittifaklara özgün biçimde yansır. Diğer bir ifadeyle, darbeyle ifadesini bulan sürecin karşısına dikilmenin önemi ile hükümetler arasında bir nöbet değişimine denk rutin seçimlerde rol almak aynı önemde değildir. Bilinir ki faşizme ve faşizmin derinleştirilmesine karşı durmak, zorunlu ve onurlu bir görevdir. İşte tam da bu bağlamda 23 Haziran'da, adayların şahsi niteliklerinden, kullandıkları üslup, mizaç vb.nden bağımsız olarak; emperyalizmle ve oligarşiyle bü-

Darbeyle ifadesini bulan sürecin karşısına dikilmenin önemi ile hükümetler arasında bir nöbet değişimine denk rutin seçimlerde rol almak aynı önemde değildir. Bilinir ki faşizme ve faşizmin derinleştirilmesine karşı durmak, zorunlu ve onurlu bir görevdir. edilmiş olan ve süreklilik arz eden faşizm, aşamalı, kesintisiz ve ısrarlı bir mücadeleyi gerektirir. Bu anlamda 23 Haziran'daki başarıyı, halkta oluşturduğu özgüveni, sebep olduğu bilinç sıçramasını, umut ve moral büyümesini devrimsel anlam atfedercesine abartmak da “7-8 yıldır kendisini farklı biçimlerde hissettiren toplumsal tepkinin ıslah edilmiş bir AKP rejimine ikna edilmesinde son dönemece girildiği açıkça ortadadır” diyen TKP vb. yapıların yaptığı gibi tersten okumak da doğru değildir.

Seçimler sürecinde öne çıkan tartışma konularından biri de ittifaklar meselesi oldu. Öncelikle bilinmek durumundadır ki müttefiklik, her koşulda aynı kalan, donmuş, değişmeyen bir olgu değildir. Tam da bu bağlamda 17 yıllık süreçte biriken sorunların öfke ve tep-

4 kinin kapsamı değerlendirilmelidir. Bugün İstanbul'da ortaya çıkan muhalif güç, gerçekte İmamoğlu'nu ve ufkunu aşan niteliktedir. Bu gerçeklik görülemediği takdirde CHP'yi çokça aşan bir potansiyele CHP'lilik atfıyla mesafe koyar duruma düşülebilir ki bu, geleceği kazanma açısından temel önemde bir hata olur.

Bu noktada darbe iklimi, başkanlık, sınıfsal ayrışmanın boyutu, güç ve mülkiyet ilişkilerindeki değişim dikkate alınmadan bu konu tartışılamaz. CHP'nin tabanı elbette böyle bir tanıma sığar ama bugünkü genişleyip çeşitlenen ittifakın CHP ile eşitlenmesi doğru olmaz.

Daha da önemlisi sürecin bütününü anlayıp bundan sonra ne yapmak gerektiğini planlamanın olmazsa olmaz koşulu doğru bir ittifak anlayışıdır.

Bu eşikte devrimciler öne çıkmalıdır 23 Haziran'da ortaya çıkan sonuç, yukarıda özetlediğimiz olumlu yanlarının yanında halkın çeşitli kesimlerinin el ele verdiğinde neler yapabileceğini göstermek açısından da önemli bir örnektir. Ancak CHP ve adayının öne çıktığı ve konjonktürel nedenlerle halktan aldığı destekle 17 yıllık iktidar iradesini frenlediği seçim süreci tamamlandı. Böylece bir eşik aşılmış oldu. Yeni eşikte artık farklı ittifaklara ve yeni hedefler üzerinden farklı bir planlamaya ihtiyaç vardır. CHP, mevcut süreci buradan ileri bir noktaya götürebilecek, gerçekten sisteme alternatif bir demokrasi anlayışını hayata geçirecek bir parti, bir örgütlenme değildir. Bu nedenle süreç yeni bir ufukla, devrimci bir iradenin yol göstericiliğinde güncellenmiş ittifaklarla karşılanmalıdır.

Sürecin bundan sonraki boyutu aynı silahın (halkın birleşik gücünün) daha ustaca ve daha ileri ufuklarla kullanımını gerektiriyor. İşte bu süreçte mevcut sisteme karşı alternatif olan bütün sınıf ve katmanlara ulaşmayı, bunu gerçek anlamdaki bir halk demokrasisinin inşası için bir araç olarak kullanmayı hedefleyen bir anlayışa/görüşe sahip olmak zorundayız. Bu amaçla, sürece katılma potansiyeli taşıyan kesimlerin eksiklerini ve farklarını değil olumlu yanlarını dikkate alarak, sisteme karşı olan bütün kesimleri cephesel tarzda örgütlemek acil bir ihtiyaçtır ve bize yabancı olan bir yöntem/

tarz değildir. İdeolojik politik referansımız olan THKP-C'nin C'si gerçekte öz olarak budur.

Bu bağlamda ve bu amaçla bir taraftan süreci bizlerle beraber göğüsleme potansiyeli taşıyan kesimlerle hızlandırılmış bir tartışma/görüşme eşliğinde yeni sürecin nitelikleri, ufku ve potansiyel müttefikleri tayin edilmelidir. Bu tarihsel fırsat, sol içi ayrıştırıcı tartışmalarla tüketilmemeli, sorumlu ve bilinçli davranılmalıdır.

Böyle bir tartışmaya veri oluşturması bağlamında özellikle ittifaklar anlayışına dair bazı anımsatmalar yapmak gerekirse öncelikle ülkemiz devriminin antiemperyalist, antioligarşik, demokratik niteliği anımsanmalıdır. Bilinir ki stratejik hedef yani temel çelişmenin nasıl çözüleceği aynı zamanda ittifakların nitelik ve kapsamını ortaya çıkarır. Yani müttefiklik konusu, yukarıda da kısaca değindiğimiz gibi ezberlenmiş, değişmeyen, her dönem ve koşulda aynı kalan bir olgu değildir. Dönemsel ihtiyaçlar dönemsel ortaklaşmaları dayatırken ve bunun gerekleri yerine getirilirken stratejik hedef ufkunun yitirilmemesine özen gösterilir. Bu konuda sıkça düşülen hatalardan biri ittifakların sol içi birlikle karıştırılması, ittifak yapabilmek için adeta ideolojik politik aynılık ve amaç birliği aranmasıdır. Çok genel boyutlarıyla söylersek, antioligarşik devrim ufku; daralan, saldırganlığı aratan ve mülksüzleştirmeden asimilasyona, yoksullaştırmadan geleceksizleştirmeye kadar pek çok alanda yıkıcı/bozucu rol oynayan oligarşik yapı karşısında gelişen tepkinin en geniş boyutta örgütlenmesini, o öfkenin doğru hedeflere yöneltilmesini gerektirir. İttifakları, cephesel vb. oluşumları, parti vb. yapılardan ayıran en temel özellik azami programla değil ihtiyaca göre biçimlenen asgari programla hareket ediliyor olmasıdır. Bu ön notlar ve perspektif ışığında, 23 Haziran'dan geleceğe kesintisiz mücadele içinde yer alabilecek tüm güçlere, çevrelere, kişi ve yapılara çağrımızdır; bilincimizi, yaratıcılığımızı, güç ve imkanlarımızı birleştirirsek, hem 23 Haziran'ı güvenceye alabilir hem de geleceği kazanabiliriz.

5 Yöntemsel sorun

S Gündem

S-400'e dair iddialar ve gerçekler Parça ve bütün, zaman ve mekan ilişkisi atlanarak kağıt üstündeki varsayımlarla veya günlük akılla değerlendirme yapmak gerçeklikle ilintisi olmayan sonuçlara vardırabiliyor. Sonuçta bugüne dek S-400'e dair çok şey söylendi, şimdi sadeleştirme ve parçanın bütünü baskılamayacağı türden gündemi okuma zamanı.

-400'ler, teslim edilene dek, satın alınıp alınmayacağından teknik ve politik işlevine kadar çeşitli biçimlerde gündem konusu oldu. Teslim edildikten sonra ise teslim tarihinden (12 Temmuz) nerede konuşlandırılacağına, aktif mi pasif mi kullanılacağına, ABD ile ilişkilerin alacağı boyuta kadar çeşitli açılardan ağırlıklı gündem haline geldi. Öyle ki başkanlık ve parlamenter sistem dahil rejim tartışmalarından tüm zamanların rekorunu kıran son bir ayın işsizliğine, iş cinayetlerinden kadın cinayetlerine ve torba yasaya kadar hemen her şey bir anda Erdoğan'ın “tarihimizin en önemli anlaşması” olarak nitelediği S-400'ün gölgesinde kaldı. İnternetten S-400'e dair edinilen bilgilerden basına düşen haberlere ve konunun çeşitli zeminlerde tartışılma biçimine kadar ortaya çıkan tablo, bizi bir kez daha kimi konuların günlük akılla veya gelişigüzel edinilmiş bilgilerle tartışılmasının sakıncalarıyla yüzleştirdi.

Ortaya saçılan gerek teknik gerekse politik yanılgılar, tekniğin de politik meselelerin de benzer yanını anımsattı; parça ve bütün, zaman ve mekan ilişkisi atlanarak kağıt üstündeki varsayımlarla veya günlük akılla değerlendirme yapmak gerçeklikle ilintisi olmayan sonuçlara vardırabiliyor. Sonuçta bugüne dek S-400'e dair çok şey söylendi, şimdi sadeleştirme ve parçanın bütünü baskılamayacağı türden gündemi okuma zamanı. İddialar, senaryolar ve gerçekler Çeşitli parametrelerin/olguların bir arada değerlendirilmesini gerektiren bir süreçten geçiyoruz. Olgunun hem teknik hem de politik boyutları var. Öncelikle bilinmesi,

6

dikkate alınması gereken şeylerin başında söz konusu sisteme ait teknik bilgilerin ve işlevlerin göreli olduğu, politik boyutunun ise bir yığın abartı ve yönlendirme eşliğinde sunulduğudur.

S-400, evet bir füze savunma sistemidir. Türkiye'nin de mevcut askeri envanteri içerisinde tamamen teknik gözle bakıldığında böyle bir savunma silahına ihtiyacı vardır. Ancak biz teknik değil sınıfsal baktığımızda kime karşı, ne için, kimlerin ihtiyacı gibi sorular sorarız. Ve söz konusu ihtiyaç sorgulanır hale gelir. İkincisi, bir an için bu sınıfsallığı atlasak dahi yansıtılan teknik verilerin çokça tartışmalı olduğunu, politik nedenleri de eklediğimizde S-400'lerin aktif olarak kullanılabilirliğinin yüksek olasılık olmadığını söyleyebiliriz.

Geçtiğimiz haftalarda Anadolu Ajansı, ABD Hava Kuvvetleri envanterini yayınlayıp S-400'ün bunları saf dışı bırakabileceğini yazdı; bu, ciddiye bile alınmayacak kadar cahilce bir haberdir. “Bilgi” demiyoruz çünkü bilgi içeren bir yanı yok. İki türlü anlamsız, boş

bir haber; birincisi bu türden silahlar böyle soyut ortamlarda kağıt üzerinde karşı karşıya getirilemeyecek kadar çok veriyi/olasılığı aynı anda hesaba katmayı gerektiriyor. Örneğin S-400 tek başına kullanılmaz.

Türkiye'yse söz konusu olan; ya varolan NATO ağına entegre etmek gerekecek ya da bu sistem için bir ağ geliştirilecek. NATO ağı zaten olmaz. Yeni bir ağa gelince de en azından “ha” deyince bu işlerin olmadığını, kağıt üstünde her şeyi mümkün kılmaya benzemediğini gösteriyor. İkincisi bunca anlaşma, işbirliği, taşeronluk vb.ni yok sayarak TSK ile ABD Hava Kuvvetleri'ni birbirini yok edecek karşıt güçler olarak göstermek de olsa olsa AA'ya yakışır. İddia ve senaryolardan devam edersek; "S-400'ler 400 KM menzillidir, alınan sistem Türkiye'yi bir uçtan bir uca kadar savunabilir..." Bu da doğru değil. Bu rakamlar kağıt üzerinde geçerlidir. Radarlar 600 KM uzaklıktan tespit, 400 KM uzaklıktan ise teşhis yapabiliyor.

Sahip olduğu füzeler ise 250 KM menzilli. Ancak coğrafi koşullarda veya karşı gücün izleyeceği güzergahla

7 bu rakamlar çok daha sınırlı boyutlara kadar düşüyor. Örneğin Yunanistan'ın Girit adasına konuşlandırdığı S-300'ün kapsama alanında teorik olarak Türkiye'nin Ege bölgesi ve Akdeniz'in önemli bir kısmı var. Ancak bu alanda hemen hiçbir etkinliğe sahip değil. Bu bağlamda daha nereye ve nasıl konuşlandırılacağı, aktif olup olmayacağı belirsiz olan S-400'lerin kapsama alanı için yapılan “Bütün Akdeniz ve Kıbrıs, Irak, İran” gibi tanımlamalar veya S-400'lerle Suriye'nin kuzeyinde “uçuşa yasak bölge” oluşturulabileceği değerlendirmesi, politik amaçlı bir abartıdan veya cehaletten ibarettir.

Politik olana gelince, öncelikle Türkiye'nin kimlerin etki alanında kimlere karşı hangi politikalar dahilinde hareket ettiğine bakmak gerekiyor. Türkiye bugün elindeki silah ve imkanları ABD'ye karşı mı kullanıyor, yoksa İdlib’de olduğu gibi son tahlilde ABD'yle çıkarlarının örtüştüğü bir konumda mı yer alıyor? Pek çok verinin ortaya koyduğu gibi taşlar belirli oranda oynamış olsa da Türkiye hala NATO/ABD saflarındadır; Suriye'nin batısında alan tutması da ABD'nin lehinedir. Dolayısıyla bugün Kilis vb. noktalarda yığınak yapmasını, “ABD’nin S-400’lerin gelişine vereceği yanıta karşı iktidarın hazırlığı olarak görmek” (Fatih Yaşlı-Birgün) bir cümleye aynı anda bir yığın yanılgıyı sığdırmaktır. Çünkü bu bölgede (sınırın ötesinde) Türkiye'nin zaten varlık gösterdiği, valilik oluşturduğu hatta sığınmacılar için yerleşim alanı oluşturma hesapları içinde olduğu biliniyor. Yani akla gelebilecek son olasılık, burada ABD ile (hesap ve çıkarlar açısından da olsa) karşı karşıya gelinebileceğidir.

G-20'deki yumuşama ve S-400'lerin akıbeti Her ne kadar solda stratejik eksen değişikliğinden söz eden veya her adımı Erdoğan'ın kişisel bekası, ruh hali, sıkışmışlığı vb. üzerinden açıklayan kesimler olsa da bugün parçayı bütünün önüne koymayan, sistem yani sınıf ilişki ve çelişmeleri üzerinden yapılmış değerlendirmelere ihtiyaç vardır.

Daha önce de çeşitli biçimlerde değindiğimiz gibi 2.

Yeniden Paylaşım Savaşı sonrasında ABD tarafından

belirlenen dünya düzeninin sonuna gelindi. Taşların yerinden oynadığı ve yeni bir dizilim ihtiyacının gündeme geldiği bu süreç elbette uzun ve hala çeşitli belirsizlikler içeriyor. Ancak taşlar yerinden oynamış olsa da hala eski sistemin işleyişi büyük oranda devam ediyor. Örneğin tüm arayışlara, taşeronluk sınırlarını zorlayan atraksiyonlara rağmen Türkiye'yi NATO üyesi ve ABD işbirlikçisi saymak yanlış olmaz. Bu ilişki, yeni düzen biçimlenene dek çeşitli biçimlerde devam ede-

Türkiye'nin kimlerin etki alanında kimlere karşı hangi politikalar dahilinde hareket ettiğine bakmak gerekiyor. Türkiye bugün elindeki silah ve imkanları ABD'ye karşı mı kullanıyor, yoksa İdlib’de olduğu gibi son tahlilde ABD'yle çıkarlarının örtüştüğü bir konumda mı yer alıyor? Pek çok verinin ortaya koyduğu gibi taşlar belirli oranda oynamış olsa da Türkiye hala NATO/ABD saflarındadır; Suriye'nin batısında alan tutması da ABD'nin lehinedir. cektir. Bir örnek olarak, Akdeniz'de Total'den BP'ye, Shell'den ExxonMobil'e kadar pek çok şirket ve ülke paylaşım hesabıyla konum almış durumda. Türkiye bu süreçte gerilim, çıkar ilişkileri, coğrafi konum vb. üzerinden pazarlık çıtasını zorluyor olsa da bu zeminde işi sıcak çatışmaya neden vardıramayacağını bilmek için mevcut tablodaki ilişki ve dengelere asgari boyutta da olsa vâkıf olmak yeterlidir. Benzer bir değerlendirmeyi, S-400'ün Türkiye'nin elinde NATO ülkelerine karşı bir avantaj oluşturacağı biçimindeki senaryolar için de yapabiliriz.

8 Bugüne dek yansıtılan gerilimlerin hiçbirinde, bilinen bağımlılık ilişkisinin niteliğini bozacak sonuçların ortaya çıkmamış olması başlı başına bir veri ise de dikkatle izlendiğinde G-20 dahil bugünkü temasların da ilişkide bir devamlılığa işaret ettiği görülür. Süreç içinde daha net biçimde ortaya çıkacaktır ama biz G-20'deki yumuşamanın muhtemel bir anlaşmaya dayandığını ve S-400'lerin aktifleştirilmeme (pasif kullanım) ihtimalinin zayıf olmadığını düşünüyoruz.

Günümüzün, devrimcilerin önüne koyduğu görevlerden biri de emperyalizme ve bölgedeki işbirlikçilerine karşı durmak, bunu anti-emperyalist bilinç eşliğinde tepeden tırnağa bir demokratikleşme amacıyla bütünleştirmektir. Böyle bir duruş, hem AKP/Saray politikalarını hem de bu işbirlikçi politikalara antiemperyalizm yakıştırması yapanları teşhir ederken aynı zamanda gerçek/sınıfsal bir ayrışma için uygun bir zemin oluşturacak ve emekçiler dahil muhalif kesimleri gerçek gündemiyle buluşturacaktır.

Türkiye'nin ağır bir borç yükü altında olduğu kriz koşullarında dünya ödemeler sistemini elinde tutan ABD ile (S-400'leri fiilen sorun olmaktan çıkaran) bir anlaşma yapmış olması neden zayıf bir olasılık olsun?

Ortadoğu'da, özellikle Suriye'de TSK'nın varlığına pek çok açıdan ihtiyaç duyan ABD, kimi gerilmelere/pürüzlere rağmen aktif rol alma kabiliyetine sahip böyle bir taşerondan neden vazgeçsin?

Bir an için Akdeniz'i ve Suriye'yi görecek şekilde veya 15 Temmuz tipi bir gelişme varsayılarak Ankara eksenli olarak bir konuşlandırma olduğunu varsayalım, bu durumda da söz konusu bölgelerde “kuş uçurtulmayacağı” iddiası gibi tayin edici bir aktör olunacağı beklentisi

(veya değerlendirmesi) de bir yanılsamadan ibarettir.

Neyin üstü örtülüyor?

Gerek dünya ölçeğinde gerekse ülkede hem kriz koşulları yaşanıyor hem de sistem tartışmaları yapılıyor.

Dünden bugüne uzanan ilişkiler çözülmüş olmasa da sorgulanır vaziyettedir. Türkiye oligarşisi, sınırlarını aşan hesaplar yapsa da bunu abartılı değerlendirmelerle farklı noktalara taşımak yerine potansiyelinin sınırları içinde görmek/okumak gerekiyor.

Sıcak çatışmalardan çok vekâlet savaşlarının, dengelerin, ticaret savaşlarının vb. yöntemlerin öne çıktığı bu koşullarda S-400, tüm belirsizliklerine rağmen belki ülkenin silah-savunma envanterine katılmış olması bağlamında kimi güçlere karşı caydırıcılık rolü oynayacaktır. Ancak ne yönetemez durumdaki egemen sınıfların ne de bu şekilde yönetilmek istemeyen halkların durumunda bir değişime sebep olmayacak, estirilen üstünlük/başarı havası hızla dağılacak, giderek ağırlaşan acil/yaşamsal sorunların üzeri 15 Temmuz'la da örtülemeyecek ve yönetenler de yönetilenler de derinleşen çelişmeler eşliğinde gerçeklikle yüzleşecektir. İşte bu koşullarda S-400, Akdeniz'deki sondaj, İdlib sorunu, Libya'daki gerilim veya bir başka mesele kriz koşullarında paylaşım savaşını içeren sürecin niteliklerinden bağımsız (parça bütünden koparılarak) değerlendirilemez.

Günümüzün, devrimcilerin önüne koyduğu görevlerden biri de emperyalizme ve bölgedeki işbirlikçilerine karşı durmak, bunu anti-emperyalist bilinç eşliğinde tepeden tırnağa bir demokratikleşme amacıyla bütünleştirmektir. Böyle bir duruş, hem AKP/Saray politikalarını hem de bu işbirlikçi politikalara antiemperyalizm yakıştırması yapanları teşhir ederken aynı zamanda gerçek/sınıfsal bir ayrışma için uygun bir zemin oluşturacak ve emekçiler dahil muhalif kesimleri gerçek gündemiyle buluşturacaktır. Unutmamak gerekir ki sorunun müsebbipleri çözümün öznesi olamazlar. Tartışmalar da çözüm arayışları da bu gerçeklik dikkate alınarak sınıfsal ölçülerle yapılmalıdır.

9

Gündem

Halk yararı, halkın çıkarları nedir?

Bugün ABD emperyalizmine ve işbirlikçisi/taşeronu niteliğindeki Saray/AKP rejimine karşı ikircikli değil çok net bir tutum içinde olmak gerekiyor.

Emperyalizmin Türkiye'deki etkisi elbette sarsılabilir ama bu, işbirlikçi bir iktidar eliyle değil halkların karşı duruşuyla, ısrarlı ve istikrarlı mücadelesiyle olur.

B

ilindiği gibi TKP, 23 Haziran seçimlerindeki “sandığa gitmeme” tavrından

sonra işi “Bundan böyle Türkiye solunda devrimci hiçbir enerji kalmadı” (Kemal Okuyan) noktasına vardırmış, hatta Gezi'nin kendi antitezine dönüştüğünü (yine Okuyan'ın ağzından) iddia etmişti.

S-400'lerin gelmesinden sonra 16 Temmuz'da Kemal Okuyan bu kez de “S-400’ler kimi vuracak?” başlıklı yazısında “TKP nereye?” dedirtecek türde değerlendirmeler yaptı.

10

Halk yararı, emperyalizmin bölgedeki aktif taşeronu niteliğindeki iktidarın icraatlarına antiemperyalizm çağrışımı yapacak şekilde olumluluk atfetmeyi değil, aradaki çıkar ve bağımlılık ilişkisinin teşhirini ve karşı duruşu gerektiriyor.

Bir dil sürçmesi veya anlık bir yanılgı gibi durmuyor Söz konusu yazıda “Türkiye’nin S-400 silah sistemini alması dünyanın en güçlü terör örgütü NATO’nun iç çelişkilerini derinleştirdiği, NATO’nun müdahale yeteneğini azalttığı, Türkiye’de ABD emperyalizminin etkisini sarstığı için, halkın çıkarları doğrultusunda değerlendirilebilecek bir gelişmedir.” saptaması yapılıyor.

Bu, ABD emperyalizmine, NATO'ya ve gerçekte emperyalizmin içselleşmesi anlamına gelen yeni-sömürge ilişkisine dair temel önemde bir sınıfsal yanılgıdır. Ne yazık ki söylenenler, bir dil sürçmesi veya anlık bir yanılgı gibi durmuyor.

Bugün ABD emperyalizmine ve işbirlikçisi/taşeronu niteliğindeki Saray/AKP rejimine karşı ikircikli değil çok net bir tutum içinde olmak gerekiyor. Emperyalizmin Türkiye'deki etkisi elbette sarsılabilir ama bu, işbirlikçi bir iktidar eliyle değil halkların karşı duruşuyla, ısrarlı ve istikrarlı mücadelesiyle olur.

Halk yararı veya halkın çıkarları da halkı ezen ve zarara uğratan sisteme, bu sistemin başat güçlerine karşı mücadeleyle doğrudan ilintilidir. Eğer emperyalizm-sömürgecilik ilişkisinin temel nitelikleri veya emperyalizm-oligarşi-iktidar ilişkisinin halka dayattığı sömürü ve esaret düzeninin nasıl bir süreç içinde kurumsallaştırılıp tahkim edildiği dikkate alınmaz ise (gerçekte kendi içlerinde çeşitli biçimlerde telafi edebilecekleri) en küçük bir pürüzde veya dışa yansıyan her çelişmede halk yararı/çıkarı görme yanılgısı veya bunu damıtarak oluşturma gayreti gündeme gelir.

Yeni sömürgecilik temelinde inşa edilen Türkiye-emperyalizm (ve NATO) ilişkisi, yaklaşık 70 yıldır gün-

cellenerek devam ediyor. Bu süreçte çeşitli dönemeçlerde yaşanan çelişmeler/gerilimler ilişkinin niteliğini değiştirmeyecek biçimlerde aşılmış ve sömürgeleştirme, kurumsallaşma/kadrolaşma eşliğinde devam etmiştir.

Bugün S-400 meselesinde de olduğu gibi her çelişmeden antiemperyalizm damıtmak veya eksen değişimi beklemek, birincisi antiemperyalizmin gereklerini de eksen oluşumunu da hafife almaktır; ikincisi halkların kendi özgücü ve mücadelesi ile sağlaması gereken bağımsızlığı egemenlerin kendi iç çelişmelerinden beklemek, çözümü o mecraya havale etmektir.

Devrimcilerin, hakim sınıflar arasındaki çelişmelerden yararlanması ise söz konusu olan, o da kendiliğinden olmaz yani dışsal çelişme kendiliğinden halk yararı oluşturmaz. Bu türden çelişmeler, temel ve baş çelişmenin çözümü yolunda devrimciler tarafından değerlendirilebilecek tali önemde olgulardır.

Bu gidişat kimliğe de niteliğe de zarar verir Savaşın sıcak biçimler alarak halklara ölüm ve yıkım getirdiği bir tarihsel kesitte ve coğrafyada, Suriye'yi kendi silahlı kuvvetleri için bir çeşit tatbikat sahası olarak kullandığını itiraf eden emperyalist bir gücün, söz konusu yıkımda bizzat rolü olan bölgenin gerici-faşist iktidarlarından birine yaptığı silah satışının halk yararına sonuçlar doğurabileceğini düşünmek, ciddi biçimde sorgulanmaya muhtaçtır. S-400 alımı konusunda bir çeşit “Yenikapı ruhu”nun oluştuğu, Yeni Akit gazetesinin “Tam Bağımsız Türkiye” manşeti attığı koşullarda, böyle bir sorgulamanın gerekliliği ve önemi artıyor.

Tam da bu bağlamda bugün halk yararı, emperyalizmin bölgedeki aktif taşeronu niteliğindeki iktidarın icraatlarına antiemperyalizm çağrışımı yapacak şekilde olumluluk atfetmeyi değil, aradaki çıkar ve bağımlılık ilişkisinin teşhirini ve karşı duruşu gerektiriyor.

Seçim sürecinde ve devamında yapılan değerlendirmelerde de olduğu gibi Türkiye devrimci hareketinin dışında “aykırı duruşlar” geliştirmek TKP'ye ne kazandırıyor bilemiyoruz ama bu gidişat kimliğe de niteliğe de zarar verir. Bu da bir dost tavsiyesi/uyarısı olsun.

11 Reyhanlı'da yaşanan ve 3 kişinin yaşamını yitirdiği patlama sonrasında Süleyman Soylu yaptığı açıklamada “Biz el yapımı patlayıcı olduğunu düşünüyoruz. Üçünün de kimliği belli. Geçici koruma kapsamında Türkiye’de yaşayan Suriyeli” dedi.

Gündem

Reyhanlı patlaması neden tesadüf değil ve hangi tehlikeye işaret ediyor? İdlib'e sınır olan ve iktidar eliyle adeta bir “Cihatçı kenti”ne dönüştürülmüş olan Reyhanlı'daki yeni patlamanın ardından bölgeye dair geliştirilecek sınıfsal bakışın önemi, olup biteni anlamak ve savaş dahil muhtemel gelişmelere bugünden hazırlıklı olmak açısından büyük önem taşıyor.

Patlama ve “Geçici koruma kapsamında Türkiye’de yaşayan Suriyeli” ifadesi bizi 11 Mayıs 2013 tarihinde Reyhanlı'da 53 kişinin yaşamını yitirdiği, 155 kişinin de yaralandığı katliama götürdü. Anımsanacak olursa Reyhanlı Katliamı, Erdoğan'ın Başbakan kimliğiyle ABD'ye yaptığı ziyaretten hemen önce gerçekleşmişti.

Katliamı "53 Sünni yurttaşımız şehit edildi" biçiminde yorumlayan ve ardından ABD'deyken Suriye'de "uçuşa yasak bölge" talep eden Erdoğan'ın ilerleyen süreçte Suriye'ye dair geliştirdiği politikalar ve üzerinden 6 yıl geçtikten sonra Suriye dahil bölgedeki bugünkü tablo, görmek/anlamak isteyenlere, iktidar eliyle yapılan tüm manipülasyonlara rağmen çok şey anlatıyor. İşte tam da bu bağlamda İdlib'e sınır olan ve iktidar eliyle adeta bir “Cihatçı kenti”ne dönüştürülmüş olan Reyhanlı'daki yeni patlamanın ardından bölgeye dair geliştirilecek sınıfsal bakışın önemi, olup biteni anlamak ve savaş dahil muhtemel gelişmelere bugünden hazırlıklı olmak açısından büyük önem taşıyor.

Paylaşım savaşı ve kullanışlı taşeronluk Taşların yerinden oynadığı, hegemonyanın sarsıldığı, güç dengelerinin değiştiği bir süreçteyiz. Farklı araç ve yöntemlerle de olsa küresel boyutta bir hegemonya ve paylaşım savaşı yaşanıyor. Dünya ölçeğinde bir savaş ikliminde olunduğunu söylemek abartılı olmaz. Küresel güçlerden bölgesel güçlere kadar hemen her aktörün müdahil olduğu

12

gerilimli ve sıcak noktalar, daha sıcak bir savaş olaslığını/tehdidini giderek artırıyor.

17 yıldır AKP eliyle uygulanan politikalar, taşeronluk ilişkisini derinleştirmiş ve Suriye'den Irak'a, Akdeniz'den Libya'ya kadar pek çok noktada savaş olasılığını artırmıştır.

Irak'taki “Pençe”, Suriye'deki işgal ve provokatif hamleler, Akdeniz'deki veya Libya'daki gerilim halkların yararına değildir.

G-20'de verilen fotoğraf ve dışavuran tablo, ABD'nin sorununun S-400'den çok, “kullanışlı taşeron” olarak bölgede rol alınması olduğunu ortaya koydu.

ABD artık sarsılan hegemonyasını, ekonomik alanda yaşadığı kayıpları askeri imkanlarıyla telafi etme yoluna gidiyor. Bu koşullarda İran'dan Irak ve Suriye'ye, Akdeniz'den Libya'ya kadar coğrafya daha da sıcak bir

savaş ihtimalinin tehdidi altındadır.

Emperyalizmin ve sermayenin çıkarlarını korumaya adaylık Yarışırcasına üretilen, geliştirilip pazara sürülen bunca silahın, silahlanmanın ve gerilimin yansımalarını küresel boyutta gözlemek mümkün; deyim yerindeyse dünya bir pasta halinde ve paylaşılmak üzere masaya konulmuş durumda. Bunun adı Filistin'de (İsrail'in işgalini meşrulaştıracak nitelikteki) “Yüzyılın Barış Anlaşması” olurken, Venezuela'da darbe girişimi ve kuşatma, Libya'da vekalet savaşı olarak gündeme geliyor. Ve faşizm, “Kapitalizmin çarkı, sayısı gittikçe artan çeşitli ülkelerde zorbalığa baş vurulmazsa dönmemektedir” diyen Brecht'i doğrularcasına, giderek kapsam büyütüyor.

Türkiye'de iktidar, bugün ABD'ye karşı duruyor gibi görünürken aynı zamanda “Bölgede Amerikan çıkarla-

13 rını en iyi biz koruruz” demeyi ihmal etmiyor. Aynı şey sermaye ile ilişkilerde de gündeme geliyor. Çelişiyor, kavga ediyor gibi görünse de sermayeye “çıkarlarınızı en iyi bilen ve en iyi gözeten benim” diyor.

ABD'nin Suriye'deki varlığının devam edecek olması ve bu bağlam içinde Türkiye'ye biçilen roller, Türkiye ile SDG arasındaki gerilimin çatışmaya dönüşmemesinin hatta giderek yumuşamanın güvencesi olarak görülüyor. Kimilerinde bunun bir “Kürt çözümü”nü de beraberinde getireceği beklentisini de (ne yazık ki) oluşturuyor.

Yaşanan gelişmelerin, katliam ve kayıpların iktidar üzerinde öğretici/yumuşatıcı etkisi olmasını beklemek, sınıflar mücadelesini, bu mücadelede egemenin kimliğini, rol ve niteliğini anlayamamaktır. İktidardan Türkiye oligarşisine ve emperyalizme kadar uzanan ilişki, çeşitli biçimlerde halk desteği gerektirse de bunun halkların çıkarılarıyla hiçbir ilintisi yoktur. Tersine, faşizmin derinleştirilmesi ve halkların geleceğinin karartılmasından bölgedeki gerilim ve savaş potansiyeline kadar atılan hemen her adım sermayenin ihtiyacı gereğidir. Bir halk hareketi tarafından durdurulmadığı sürece de başka türlü davranmak, sermayeyi sermaye yapan niteliklere aykırıdır.

Bir ayna olarak Reyhanlı veya İdlib Birçok açıdan sorgulanması gereken, sistemin de iktidarın de emperyalizmin de niteliğine dair önmeli ipuçları veren Suriye politikası konusunda Reyhanlı bir aynadır. Provokasyondan ölüme, yıkımdan işbirliğine kadar her nitelik, emperyalizm-taşeron ilişkisinin niteliğini dışavurur.

Bugün Türkiye'de bulunan milyonlarca Suriyeli, iktidar tarafından çeşitli biçimlerde kullanılıyor. Örneğin önemli bir kısmı ucuz işgücü olarak kullanılırken bunların ancak onda biri “kayıtlı” koşullarda çalışıyor.

Daha da önemlisi askeri olarak eğitimli olanlarının veya eğitilenlerinin tekrar Suriye'de savaşmak üzere Türkiye tarafından bölgeye gönderildiği biliniyor. İd-

lib'in bugün “Cihatçı üssüne” dönüşmüş olmasının ardında doğrudan Türkiye desteğinin olduğunu söylemek mümkün. Türkiye'nin, Suriye'nin batısında oynadığı bu rol, aynı zamanda Suriye'de varlık meşru-

Sorgulanması gereken, sistemin de iktidarın da emperyalizmin de niteliğine dair önmeli ipuçları veren Suriye politikası konusunda Reyhanlı bir aynadır. iyetini ancak Fırat'ın doğusunda SDG üzerinden sağlayabilen ABD için de stratejik önemdedir. İdlib'teki Cihatçı varlığına tahammülü olmayan Suriye ile onları eğiten, besleyen ve hamiliğini yapan Türkiye arasındaki gerilim şimdilik Rusya üzerinden sağlanan denge nedeniyle sıcak savaşa dönüşmüyor olabilir ama bu, böyle devam edileceği anlamına da gelmiyor.

Suriye'deki sorunlara ve gerilime, Akdeniz'deki enerji yataklarıyla ilgili paylaşım gerilimini, İran'a dair abluka ve ambargoyu, Libya'daki çatışma potansiyelini, Sudan'da girilmiş olan ilişkileri vb. eklersek Reyhalı'daki patlamanın neden bir tesadüf olmadığını ve işaret ettiği tehlikeyi daha büyük resim içinde görme şansımız olur. İşte tüm bu nedenlerle, emperyalizm ve oligarşi ile bütünleşmiş gerici faşist blok tarafından “ABD karşıtlığı, millilik” vb. kamuflajlar altında bölgede geliştirilen saldırgan politikaların önüne geçebilmek, bu politikaların sürdürücüsü iktidarı teşhir ve mahkum etmek, ülkenin ve halkların geleceği açısından büyük önem taşıyor. Bu, aynı zamanda bölge halklarına karşı sorumluluğun da gereğidir.

Emperyalizm ve Diktatörlük Yenilecek Halklar Kazanacak Yaşasın Hakların Kardeşliği ve Mücadele Birliği

14 I. SYRIZA ve AB gerçeği

Gündem

SYRIZA eleştirileri, sol ve temel teorik tezler Daha önce de yaptığımız benzer değerlendirmelerde söylediğimiz gibi amacımız SYRIZA'nın her yaptığını savunmak veya izlediği politikaların doğruluğunu kanıtlamak değildir. Önemli olan bu konuyu (böyle bir aracın gerekli olup olmadığını) anlamak ve doğru tartışıp çıkarılacak dersler eşliğinde doğru yere oturtmaktır.

Yunanistan'da SYRIZA'nın seçimleri kazandığı süreçte bu konu solda çeşitli biçimlerde tartışılmıştı. Bugün gelinen aşamada, SYRIZA'nın seçimleri kaybetmesi sonrasında bu sonucun TKP'ye (her fırsatta olduğu gibi) güzelleme yapmak üzere Sol Portal'da çok öznel biçimde haberleştirilmesi nedeniyle ve halen büyük oranda yanlış tartışıldığına tanık olduğumuz için, bir kez daha SYRIZA'nın ne olup olmadığına ve bu konunun nasıl ele alınması gerektiğine değinme ihtiyacı duyduk.

Daha önce de yaptığımız benzer değerlendirmelerde söylediğimiz gibi amacımız SYRIZA'nın her yaptığını savunmak veya izlediği politikaların doğruluğunu kanıtlamak değildir. Önemli olan bu konuyu (böyle bir aracın gerekli olup olmadığını) anlamak ve doğru tartışıp çıkarılacak dersler eşliğinde doğru yere oturtmaktır.

SYRIZA'yı, bütünüyle negatif bir tablo çizip yargılamak yerine resmi yukarıdan daha bütünlüklü çekmek, “SYRIZA hangi amaçlarla kurulmuş, nasıl bir oluşumdur, bu tür oluşumlar devrim yolunda gereksiz veya yanlış mıdır?” sorularına da yanıt aramak gerekiyor. Örneğin TKP'nin tam da bu açıdan ilk günden itibaren SYRIZA'yı tepeden tırnağa reddeden ve işi karşıdevrimcilik atfetme noktasına vardıran duruşu sorunludur.

Sol portaldaki haberin girişinde “Siyasal düzeni yenileme ve halkın gazını almak için parlatılan kravatsız lider Çipras” vurgusu var. Öncelikle belirtelim ki kuruluş sürecinde medyada Çipras'a dair bu tür haberler yapılmış olsa da SYRIZA bu türden bir parti değildi; hatta bir partiden öte içinde pek çok sol/demokratik yapının olduğu bir koalisyondu. Her yapının (Sosyalist, Komünist,

15

Troçkist, Maocu vb.) kendi programı, sosyalizm anlayışı, devrim ufku vb. vardı. Ama SYRIZA bu amaçlar saklı kalmak kaydıyla oluşturulmuş, adı parti de olsa bir çeşit cephe idi. Azami değil asgari programı vardı.

Yani iktidara sosyalizmi uygulamak için gelmediğini, böyle azami bir programı olmadığını hemen herkes gibi TKP de bilmiyor olamaz. Bu bir eşikti, çeşitli kazanımları da kayıpları da olabilirdi. Hatta o süreçte Yunanistan solunda ve bizzat SYRIZA'da “Farklı grup ve eğilimlerin partinin bazı kritik konularda net tavır almasını zorlaştırdığına” dair samimi değerlendirmeler de yapılmıştı. Sonuçta İspanya'da Podemos gibi bu da bir deneyimdi. Dünya soluna öğretici etkisinin olmadığı da söylenemez. İşte böyle bir pratiği/deneyimi, konunun derinliğine inmeden çeşitli yakıştırmalarla “tiye alır” gibi “Syriza hanginiz? Vallahi ben değil..” başlığıyla haber yapmak, TKP'ye ne kazandırıyor bilemiyoruz ama sola/devrimcilere dair yıpratıcı/bozucu etkisinin olduğunu ne yazık ki söyleyebiliriz.

şekilde ders çıkaran devrimciler mi yoksa SYRIZA’nın “halk düşmanı düzen politikalarını halka yedirebilmek için görev başında olduğunu” söyleyen TKP mi (biz tiye almayız) eleştiriye konu edilmelidir? Tam da bu bağlamda konuya programatik olanı dahil çeşitli açılardan değinmeyi bir görev kabul ediyor ve bugünün mücadele ihtiyaçları açısından gerekli olduğuna inanıyoruz.

Acaba bügün SYRIZA'yı özgün cephesel bir deneyim olarak ele alıp, neyi neden yapamadığını da içerecek

Bugün de SYRIZA, deyim yerindeyse solu ikiye bölmüş durumda; asgari/sınırlı program ile azami prog-

Doğru sorular bizi doğru yanıtlara götürür SYRIZA’ya yaklaşım bir kez daha ortaya çıkardı ki Türkiye solunun bilgi birikimi çok eski ve yetersiz; sahip olunan bilgiler güncellenmiyor, dolayısıyla güncel olayları kavrama ve yorumlama konusunda çok eksik kalınıyor. Geçmişte de kimileri Rusya’yı kimileri de Çin’i dogmatik bir yaklaşımla ele aldı ve hayata şabloncu/ezberci bir pencereden baktı. Bu durum, o süreçte yapılan tartışmaları büyük oranda belirledi.

16 ram meselesinde kafaların karışık olduğu, güncel ve acil olanla stratejik olan arasındaki bağın nasıl olması gerektiğine dair belirsizliklerin yaşandığı, mücadele biçimlerinin kavranmasında ve uygulanmasında sıkıntı olduğu görülüyor. Bu türden siyasal tartışmalara girmeden önce, Avrupa Birliği olgusuna, orada ne olup bittiğine bakmak gerekiyor.

Dün olduğu gibi bugün de Yunanistan'da solun potansiyel enerjisi bir alana (sistemin içine) sıkıştırılmış değildir. Özellikle AB’ye giriş sonrasında ülke ekonomisinde yaşanan talan ve tasfiyenin sorumlularını görebilmek için, ülke koşulları, sınıf ilişki ve çelişmeleri, örneğin Türkiye’ye göre daha uygundur.

deneyimini ve değerleri temsil eden sol akılla doğrudan ilintilidir.

Dün olduğu gibi bugün de Yunanistan'da solun potansiyel enerjisi bir alana (sistemin içine) sıkıştırılmış değildir. Özellikle AB’ye giriş sonrasında ülke ekonomisinde yaşanan talan ve tasfiyenin sorumlularını görebilmek için, ülke koşulları, sınıf ilişki ve çelişmeleri, örneğin Türkiye’ye göre daha uygundur. Borç batağına saplanan ülkede yüz milyarlarca Avro’nun AB’den Yunanistan bankalarına oradan da bir avuç tekele/zengine aktığını, bu paraların yatırıma değil Yunanistan’ın satışına, (adalar dahil) özelleştirilmesine yaradığını görmek için özel bir araştırma yapmak gerekmiyor.

1981’de AB’ye, 2001’de Avro bölgesine girmenin Yunanistan’a çok şey kaybettirdiğini ama bu süreçte Almanya başta olmak üzere Fransa, Hollanda Belçika gibi merkez ülkelerin büyüdüğünü, ortada bir sömürgeci-sömürge ilişkisi olduğunu görmek bugünün koşullarında artık Yunan halkı için zor değil.

AB, bir birlikten çok bir pazar ve sömürü alanıdır

Avro cephesinde ne oluyor? AB için sorunlu olarak görülen ülkelerin yer aldığı güney ve doğuda yaşanan sorunların kaynağı nedir? Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika gibi merkez eksende neler yaşanıyor? Avronun işlevi ne? Brüksel’de karar alma mekanizmasında Avrupa Parlamentosu’nun rolü ne?

Troyka’dan kastedilen nedir? Brüksel’de kararlar nasıl alınıyor? AB’nin kimi ülkeleri çökerken bazıları neden ve nasıl büyüyor? Bu sorular doğru yanıtlandığında, Yunanistan’da olup biteni anlamak daha kolay olacaktır.

Bu türden sorular yanıtlanmadan ve Avrupa Birliği sürecinde söz konusu ülkelerde neler yaşandığını bilmeden, söylenecek hemen her şey soyut kalacak veya kimilerinin yaptığı gibi ekonomi politiğin ilkelerine ne denli uyup uymadığının test edilmesi sınırlılığında kalacaktır.

Bilindiği gibi AB’yi oluşturan merkez ülkelerin geçmişi Almanya, Fransa, Hollanda gibi ülkelerin oluşturduğu “Çelik ve Kömür Birliği”ne dayanıyor. Bu bağlamda bugün dünyanın en büyük ekonomileri sıralamasında, Almanya’nın 4. sırada olması bir tesadüf değildir.

SYRIZA’yı doğu yorumlamak için genelde AB’yi özelde Yunanistan’ı doğru anlamak gerekiyor. SYRIZA bir seçim partisi, 2015'te kazandığı da basitçe bir seçim/sandık zaferi değildir. SYRIZA’nın birikimi, ona beslenen umutlar ve yüklenen sorumluluklar, Yunanistan’da 2. Dünya Savaşı’ndan bugüne biriken mücadele

Ucuz işgücü gerektiren mallar, Avrupa’dan çok Çin’de üretiliyor. Bu alan bir anlamda Çin’e bırakılmış durumda. Gerçekten de bugün AB, Çin'in en büyük ticaret ortaklarındandır. AB ülkeleri işgücünün maliyetini aşağı çekebiliyorlarsa, büyük oranda Çin’deki 200-300 dolara çalışan (çocuk dahil) işçilerin emeği sayesinde-

17

dir. Bunun yanında Almanya, ileri teknoloji ürünlerini ve daha üst yaşam seviyesinde olan insanların kullanabileceği tüketim mallarını üreterek ayakta kalıyor.

Pazarlama konusunda ise en büyük avantajı, bizzat AB’nin oluşturduğu dünyanın en büyük pazarıdır. Bu aynı zamanda, birliğin kimlerin işine geldiğini gösteren önemli bir verdir.

Örneğin adına “eğitim fonu” vb. deniyor, lüks otellerde sempozyumlar yapılıyor; bu tür etkinliklerin tamamına yakını, AB fonlarıyla sağlanıyor. Tabii bu fonlar bedava/karşılıksız gelmiyor. Bunun için devlet garantisi gerekiyor; sonuçta Türkiye 20-30 yıl vadeyle borçlandırılmış oluyor. Ancak bu fonların hiçbiri üretken alana gitmiyor.

AB içindeki eşitsiz ilişki, karar alma mekanizmaları için de geçerlidir. Troyka olarak adlandırılan üçlü karar alma mekanizmasında, artık büyük oranda işlevini yitiren IMF’nin yanında Avrupa Merkez Bankası ve Avrupa Komisyonu var. Bu bürokrasi içinde en etkili ülke Almanya’dır. Merkez Bankası’nın denetimini perde arkasında elinde bulunduran Avrupa Parlamentosu da büyük oranda AB oligarşisi diyebileceğimiz kesimin inisiyatifindedir. İşlevi, önceden hazırlanıp önüne konulan yasa metnini onaylamaktan ibarettir.

Yunanistan veya AB’nin bağımlı konumundaki ülkelerinin yaşadığı da benzer bir durumdur. Ortada Marshall planına benzer bir uygulama söz konusu. Paralar bankalar aracılığıyla geliyor. Bankalar da bunu tekellere aktarıyor. Ancak bu krediler üretken bir yatırıma dönüşmüyor. Kaldı ki söz konusu ülkelerin üretim yapsa dahi Avrupa pazarında, gümrük kaldırıldığı için rekabet şansı kalmıyor ve endüstriyel pazarı doğrudan doğruya Almanya ele geçiriyor.

Yaşanan, bir çeşit yeni sömürgeleştirmedir

Borç ve yağma, AB’nin doğrudan sonucu AB sürecine girildiği andan itibaren ülkelere muazzam bir fon akışı gerçekleşiyor. Ve bu fonlar vasıtasıyla merkez ülkelerin dev firmalarının katılımı, yeni üye olan ülkeye girişi, değerli olan her şeye el koyması sağlanıyor. Bu sürecin bir benzeri Türkiye’de de yaşandı.

Geçmiş dönemden kalma, özelleşmemiş ne varsa yağmalandı. Avrupa Birliği bunu fon aktararak yapıyor.

Yunanistan’da AB’yle beraber yaşanan süreci bir çeşit yeni sömürgeleştirme olarak tanımlamak mümkün.

Daha önce de Yunanistan’ın ekonomisi bir ürün çeşitliliği üzerine oturmuyordu. Ancak ticaret filosu vardı. Tarım ürünlerinden ve turizmden önemli bir gelir sağlıyordu. Bunlar, kapalı bir ekonomi olarak Yunanistan’a yetiyordu. Ama bugün kaynakları büyük oranda özelleştirilmiş durumda.

18

Dışarıdan bakıldığında önemli düzeyde turizm gelirleri var gibi görünüyor. Ancak Yunan adalarının çoğunluğunu yabancı şirketler ele geçirdi. Nasıl ki Türkiye’de turizmin dörtte üçü yabancı şirketlerin eline geçmişse benzer bir durum Yunanistan’da da yaşanıyor. Ve sonuçta geriye, kendi kendine yetemeyen, AB’den bağımsız hareket edemeyen, aşırı boyutlardan borçlandırılmış bir ülke kalıyor.

SYRIZA’yla beraber tartışma Yunanistan’ın dışına taştı Sistemin büyük krizine denk gelen bir süreçte SYRIZA, Yunanistan sınırlarını aşan boyutta bir sistem sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. Hatırlanacak olursa 90’lı yılların başında, neoliberalizme kapılan kimi solcular, robotların giderek işçilerin yerini alacağı ve işçilerin işsiz kalacağı biçiminde değerlendirmeler yapmıştı. Bugün gelinen aşamada belki robotlar bütünüyle işçilerin yerini almadı; ama Çin, Hindistan, Malezya gibi devasa nüfusları olan ülkelerde insanlar robottan daha ucuza çalışır noktaya getirildi.

Türkiye’de her aileye 3 çocuk dayatması da bu amaçla yapılmaktadır. Yani insanların aç kalmamak için, en ileri teknolojiyle üretim yapan robottan daha ucuza üretim yapmak zorunda kaldığı bir süreç yaşanıyor.

Singapur, Güney Kore, Vietnam vb. ülkeleri de kata-

rak söylersek, dünya nüfusunun neredeyse yarısının yaşadığı bu ülkelerde ucuz işgücüyle (aylık 200-300 dolara) üretim yapıldığı sürece, buna karşı durmak, rekabet etmek güçleşiyor. Ve bunun karşısında alternatif olarak Almanya’nın yaptığı gibi ileri teknoloji ürünü, üst gelir gurubuna hitap eden tüketim araçlarının üretimi ya da endüstriyel üretim araçlarının üretimi kalıyor. Üretim araçlarının üretimini de kapsayan bu tür bir ekonomiyi oluşturmak zaten her ülke için olası değil, ikincisi AB’nin Almanya’ya, Hollanda’ya alternatif olacak bir ekonomiye tahammülü yoktur.

SYRIZA, sistemin toplam tablosu içerisinde deyim yerindeyse Yunanistan’ın efendileri, sömürgecileri konumundaki AB oligarşisine karşı durdu, eğer ortada bir birlik varsa bunun eşitlik gerektiğine dikkat çekti. Özelleştirmelerin bütünüyle iptal edilmesi yerine, şaibeli olan, ekonomik olarak özelleştirme gerekliliği tartışmalı durumdaki işletmeler incelemeye alındı. Bu şekilde sağlanan meşru duruşla halk desteğinin alınması amaçlandı. Ama SYRIZA asıl olarak, AB’nin işleyişine, Troyka’nın hegemonyasına karşı çıktı; mücadelesinin ekseninde bu vardı. Bu biçimiyle AB’nin sürdürülebilir bir proje olmadığını söyledi.

Karar alma mekanizmasından bankacılık sistemine kadar mevcut işleyiş mekanizmasını deşifre ederek;

19 çevre ülkelerin merkez ülkeler tarafından nasıl sömürgeleştirildiğini göstermeye Avrupa kamuoyunu arkasına almaya çalıştı.

temde var olan kurumların, yaşam biçiminin yanında alternatifinin oluşturulmasından söz edildi. Bu da bir yanıyla o parça parça almanın ön biçimlerindendi.

Teşhir yaşandığı ölçüde, AB’nin gerçekte ortak değerlerle; yeni insan tipiyle, birlik insanı gibi olgularla bir ilgisi olmadığı, tersine tamamen emperyalist odağın çıkarları temelinde bir oluşum olduğu görüldü.

Bu tartışmayı sendika, oda, dernek vb. üzerinden kurulacak benzerliklerle de yapabiliriz. Söz konusu araçların, örneğin bir sendikanın mücadelede başarısızlığı, aracın bütünüyle reddini değil programı, yöntemi, hedefleri vb. açısından bir eleştiriyi gerektirir. Konuyla ilintisi bağlamında çok genel boyutlarıyla anımsatmak gerekirse reformizm, reformları temel alacak şekilde örgütlenmek yani devrim ufkuna sahip olmamaktır. Bu da devrimcilerin reformları, bu yönde atılacak adımları ve geçici kazanımları reddetmesini değil, bir araç/basamak olarak görmesini gerektirir.

II. SYRIZA aynasında temel teorik tezler SYRIZA’ya yönelik olarak yapılan eleştirilerin başında, bu yapının sisteme dair tüm sorunları devrime ihtiyaç duymadan sistemin içinde kalarak çözeceği düşüncesi (gerçekte yanılgısı) geliyor. Öyle ki kimi yapılar sanki ellerinden tespitleri alınıyor veya ayaklarının altındaki toprak kayıyormuş gibi SYRIZA’nın yaptığı her şeye, attığı her adıma peşinen karşı çıktı. Halbuki SYRIZA’nın nasıl bir araç olduğunu kavradığımızda ve teoriyi dondurmadığımızda, bu türden araçların özünde bir devrim perspektifiyle çelişmediğini söyleyebiliriz.

Hatırlanacak olursa Devrimci Yol, Direniş Komiteleri önermesini gündeme getirdiğinde çeşitli yapılardan pek çok eleştiri almış; devrim perspektifinden vazgeçildiği iddiasından sivil toplumculuk, suni dengenin reddi vb. yakıştırmalara kadar olumsuz pek çok değerlendirmeyle muhatap edilmişti. Daha sonra ise süreç içerisinde hemen tüm yapılar Direniş Komiteleri'ne benzer araçları savunup hayata geçirmiştir.

SYRIZA, yukarıda da belirttiğimiz gibi adı parti de olsa gerçekte bir cephedir. Bu, başlı başına beklentileri ve tartışmayı değiştirecek bir olgudur. Tek başına, onu tamamlayacak araçlardan koparılarak ele alınmamalıdır. İktidarın parça parça ve uzun süreli bir mücadele içinde ele geçirilmesi amacına bağlı olarak düşünecek olursak, öncelikle bu amaç için salt askeri araçların yeterli olmadığı bilinmelidir. İktidarın insiyatifi adım adım geriletilirken, onun yerini dolduracak alternatif yapı için de adımlar atılır. Bu konuda donmuş kalıplar yoktur. Daha 1977’de gelecek toplumun nüvelerinin bugünden oluşturulması fikri gelişmişti. Mevcut sis-

SYRIZA asıl olarak, AB’nin işleyişine, Troyka’nın hegemonyasına karşı çıktı; mücadelesinin ekseninde bu vardı. Bu biçimiyle AB’nin sürdürülebilir bir proje olmadığını söyledi. Karar alma mekanizmasından bankacılık sistemine kadar mevcut işleyiş mekanizmasını deşifre ederek; çevre ülkelerin merkez ülkeler tarafından nasıl sömürgeleştirildiğini göstermeye Avrupa kamuoyunu arkasına almaya çalıştı.

Daha önce yaptığımız bir değerlendirmeden aktararak söylersek Bu konudaki en temel yanılgı “demokratik mücadele” ve “demokrasi mücadelesi” kavramlarına verilen içerikte görülmektedir. Demokratik devrimini tamamlamış ülkelerde demokratik mücadele, burjuva demokrasisinin sınırlarını genişleten, ona işlerlik kazandıran bir yöne sahiptir. Varolan demokratik hakların korunması ve genişletilmesi mücadelesi bu işlevi görebilir. Ancak, bizim gibi sürekli faşizm koşullarında yaşayan ülkelerde demokratik haklar için mücadele ile demokrasi mücadelesi oldukça farklı şeylerdir. Sınırlı

20

demokratik kazanımlarla demokrasiye ulaşılması olanaksızdır. Bu nedenle demokrasi sorunu büyük oranda bir iktidar sorunudur; dolayısıyla, politik mücadelenin konusudur. Ve bu -bizim gibi ülkeler açısından- bir devrim sorunu olarak algılanmak zorundadır.

Demokrasi sorununun, bir devrim sorunu olarak kavranması, demokratik mücadelenin kapsamını daraltmaz. Tüm sorunların çözümünün devrim sorununa ertelenmesi kabul edilemez. Güçlü ekonomik-demokratik mücadele örgütlerinin varlığı ve mücadelesi ile demokratik devrim konusu olarak düşünülen bazı hedeflere devrim öncesinde ulaşmak mümkün olabilir. Bu olgu giderek demokratik devrimin kapsamının daralmasına ve sosyalist devrimin pek çok işlevinin üstlenilmesine neden olur. Bu nedenle parti, ekonomik-demokratik mücadelenin her alanında var olmak zorundadır.

Sınıfların çeşitli ara katmanlara bölünmesi ve ittifakların genişliği Bugün Avrupa’daki demokratik devrimini yapmış ve en gelişmiş olan ülkelerde dahi toplum, Lenin dönemindeki işçi sınıfının sahip olduğu örgütlülüğe ve bilinç düzeyine ulaşabilmiş değildir. Gelinen aşamada

üretim parçalanmakta, çeşitlenip yaygınlaşmakta ve çalışma süreleri değişmektedir. Bu parçalanma ilkin aynı ülkedeki farklı farklı birimler arasında düşünülüyordu fakat giderek kürselleşmeyle beraber dünya üzerinde farklı yerlerde dağılmış olması, ara/orta sınıfların güçlenmesini beraberinde getirdi. Bu da siyasal şekillenme ve tavır alışta, işçi sınıfı ve burjuvazi gibi iki farklı kutbun yanında ara katmanları da yaygınlaştırdı. Üretim, pek çok ara sektör barındırır noktaya geldi.

Biz, ülkemizde tekelci burjuvazi ve oligarşi dışında kalan bu ara katmanları (demokratik bir devrim süreci yaşanmadığı için devrimden talepleri beklentileri olabilecek kesimleri) halk kategorisinde değerlendirdik. Diğer bir ifadeyle bizimki gibi ülkelerde halk tanımının bu denli geniş olması, demokratik devrimin tamamlanmamış olmasıyla ilintilidir; bu da ittifakları geniş kılan temel nedendir.

Almanya, Fransa, İtalya gibi demokratik devrimini gerçekleştirmiş ülklerde sınıflar mücadelesinin keskin biçimler alması veya çeşitli ülkelerde neredeyse iktidar mücadelesinin veriliyor olması, bir kez daha sola, sahip olunan teorik çerçevelerin donmuş kalıplar olmaktan çıkarılıp güncellenmesi ihtiyacını hatırlatıyor. Bunu Fransa için de Yunanistan, Sudan veya Venezuela için

21 de söylemek mümkün.

Sözünü ettiğimiz gelişmeler elbette bugünden yarına devrim stratejilerini değiştirecek olgular değildir. Ancak böyle olması, konjonktürün ve ülke özgünlüğünün ihtiyaç haline getirdiği güncellemelerin yok sayılmasını veya hafife alınmasını gerektirmiyor. Örneğin Chavez'in Venezuela'daki rolünü/pratiğini sermayenin bir tuzağı veya işçi sınıfının aleyhine devrimin oyalanması olarak mı ele alacağız; yoksa nihai stratejiyi yakınlaştıran, mümkün kılan bir hamle veya taktikler bütünü olarak mı göreceğiz? Gerçekte bu alandaki tartışmalar, aynı zamanda devrim anlayışı, örgüt anlayışı ve çalışma tarzına dair farklarla doğrudan ilintilidir. Güncel bir örnekle söylersek, Türkiye'de 23 Haziran'da gerçekte İmamoğlu'nu aşan bir kapsam ve nitelikteki muhalif toplamın duruşuna karşıdevrimcilik atfında bulunmakla SYRIZA deneyiminin tepeden tırnağa reddi, aynı yöntemsel soruna işaret ediyor. Doğrudan sosyalist devrim amaçlanarak, demokratik her türlü adım, dönüşüm ve ittifak peşinen reddediliyor.

Toptan reddiye mi ders çıkarmak mı?

Bir süredir dünyada kendini farklı biçimlerde gösteren bir sol arayış var. Mesela Latin Amerika'da ABD'nin dayatmalarını reddeden, Küba'dan etkilenen, alışılmış sermaye düzenlerinin sınırlarını zorlayan, sosyal hakları öne çıkaran rejimler gündeme geldi. Bunlar elbette sosyalist değildi. Ancak neden, devrimci mücadelenin önünde bir engel oluştursun veya sosyalizmi geciktirici bir rol oynasın?

Bu tartışamalar, bir yanıyla da ilkelilik adına biçimciliğe düşüldüğünü, diyalektik yöntemin içselleştirilemediğini gösteriyor. Yaratıcı olmak yerine, hemen tüm ülkeler için aynı sosyalizm modelini öngören bir çeşit şablonculuk söz konusu. Önümüzde Sovyetler, Çin, Küba gibi her biri kendi özgünlüğü içinde ele alınması gereken sınırlı sayıda deneyim var. Bunlar elbette önemli ve öğreticidir ancak onlarla yetinemez, o sınırlılıkta hareket edemeyiz. Yaratıcılık zincirinin yöntemsel finali olan Marksist teori, tekrarı değil yeniden üretimi gerektirir. İşte bu yolda, geriye dönüp baktığımız-

da birbiri ile çelişyormuş gibi görünen örneklerin bile toplamda pozitif rolünü görürüz. SYRIZA'nın rolü, yararı vb. de böyle bir bakışla ve bu toplam içinde ele alınmalıdır. Çünkü iktidar sorunu, bugünden yarına çözülecek bir sorun değildir. Ancak bir an için sübjektif koşulların objektif koşullara uygun olduğunu ve iktidarın bu süreçte ele geçirildiğini varsayalım. O durumda mevcut deneyim ve birikimlerden ders çıkaran, bugünkü insanın kültürel birikimine, yaşama tarzına, üretim kalıplarına ve üretici güçlerin gelişim düzeyine denk bir sosyalizm modeli adım adım yaratılabilir. İşte böyle bir modelin 50 yıl sonra hangi biçimi alacağı konusunda bugünden net şeyler söylemek mümkün mü? Veya yaşanmış örnekleri mutlaklaştırarak hatta kutsayarak ele almak ne kadar doğru sonuçlar verebilir?

Tarihsel koşullarda, yaşanan süreçlerde benzerlikler varsa bu, devrimci çalışma tarzında ve devrim anlayışında benzerliklere yol açabilir. İktidar ele geçirildikten sonra yaşanılan ülkenin ekonomik maddi koşulları, sosyal koşulları benziyorsa, sosyalizm uygulamaları da benzeyebilir. Kısacası devrim teorilerinde, sosyalizm modellerinde her duruma uygun mutlak biçimler yoktur. Birikim ve deneyimler, yer ve zaman olgusu dikkate alınarak yöntemsel devamlılık içinde yeniden üretimi gerektirir.

Yunanistan solunda SYRIZA adıyla yaşanan deneyim, bir yanıyla da bir şeylerin nasıl olmayacağını ortaya koymuş olsa dahi, tepeden tırnağa bir reddiyeyi veya karşıdevrimcilik atfını değil (içeriden bir bakışla) ders çıkrmayı amaçlayan bir duruşu gerektiriyor. Bu bağlamda SYRIZA'nın/Çipras'ın Yunanistan'daki pratiği, “halkın gazını almak üzere” işbirliği yaptığını değil, egemen sınıfların artık Venezuela'da Chavez, Brezilya'da Lula ve hatta İngiltere'de Corbyn örneğinde olduğu gibi sınırlı boyuttaki itirazlara ve alternatif arayışlarına dahi tahammülünün kalmadığını gösteriyor.

Sonuç olarak toptan reddiye ile ders çıkarmak arasındaki farkı kavramak ve gereklerini yerine getirmek aynı zamanda devrimci bir sorumluluktur.

22 Sudan, yalnızca Sudan değildir

Gündem

Sudan aynasında küresel ekonomi politik Bugün belki değişim, emperyalizmin ortaya çıkışı gibi temel önemde yeni saptamalar gerektirmiyor ama güncelleme boyutunda da olsa yüz yılı aşkın sürede yaşananların köklü bir değerlendirmesi gerekiyor.

Geldiğimiz aşamada, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ABD tarafından belirlenen emperyalist ilişkiler ağının bugün artık almış olduğu boyutu, yaşanan evrimi ve değişen nitelikleri konuşmadan hemen hiçbir olguyu tartışamaz, olup biteni doğru/yeterli anlayamayız.

Mesele, kapitalizmin rekabetçi dönemine özgü Marks'ın saptamalarından veya emperyalist çağda yaşanan değişimleri değerlendiren Lenin'den kopmak tabii ki değildir.

Aksine o değerlendirmelere hakkını teslim ederek, bir devamlılık içinde bugünü okuyabilmektir.

Anımsamaya çalışalım; emperyalizm, serbest rekabetin yerini tekellerin aldığı, üretici güçlerle üretim ilişkileri arasındaki çelişmenin antagonizma kazandığı, dolayısıyla da Zorunlu Uygunluk Yasası'nın bozulduğu aşamadır. Bu, aynı zamnada Marks ve Engels'in beklediği o büyük bunalım ve toplumsal devrimler çağının geldiğinin, devrimin tüm dünyada objektif koşullarının oluştuğunun ifadesidir. İşte bu değişimleri doğru değerlendiren Lenin, gerek sistemin yapısına gerekse programatik olarak devrime dair temel önemde güncellemeler ve saptamalar yapar.

Bugün belki değişim, emperyalizmin ortaya çıkışı gibi temel önemde yeni saptamalar gerektirmiyor ama güncelleme boyutunda da olsa yüz yılı aşkın sürede yaşananların köklü bir değerlendirmesi gerekiyor. Aynı ihtiyacın devrimci alternatif için de söz konusu olduğunu, sosyalizm denilince salt yaşanmış olan deneyimlerle yetinilemeyeceğini, kökleşen-yaygınlaşan ve saldırganlığından yıkıcılığına kadar çeşitli biçimlerde farklılıklar gösteren emperyalist kapitalizmin bugünkü

23

niteliğinin doğru okunmasına bağlı olarak yeni saptamalar yapılabileceğini söyleyebiliriz. Örneğin gerçekleşen hak gaspları ve vahşileşip çap büyüten saldırılar, devrimci bir programın kapsamını büyütürken, bugün için gelir piramidinden bilinçteki değişime ve ihtiyaç haritasına kadar yaşanan değişimler, azami programda değilse de asgari programda, stratejik olanda değilse de taktiksel olanda değişimleri ve bunların ittifaklar vb. üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesini ihtiyaç haline getirmiştir. Bu ihtiyacın görmezden gelinmesi, yakın vadede olduğu gibi orta ve uzun vadede de muhalif/alternatif güçlerin yolunu daha da zor ve belirsizlikle malul kılacaktır.

Tam da bu bağlamda “Sudan, yalnızca Sudan değildir” denilerek resim büyütülemediğinde ve olup bitenleri kişilerin rolü gibi daraltılmış sübjektif öğeler üzerinden okuma kolaycılığına düşüldüğünde, ne Sudan ne de Sudan'ı bugüne getiren nedenler anlaşılmış olacaktır.

YDD'nin ipuçları Jeopolitik konumuyla, halkların etnik ve dinsel çeşitliliği ile bilinen ve 2011'de ikiye bölünen, Darfur bölgesinde ise soykırıma varan katliamların yaşandığı

Sudan, bu kez halk isyanı ve darbe ile gündeme gelmiş durumda.

Bilindiği gibi Sudan, 2011'de ikiye bölündü. Güney Sudan bağımsızlığını ilan etti. Güney Sudan'ın ekonomisi büyük oranda petole bağlı ve ülke İsrail'in kıskacında. Ancak toplamda söylemek gerekirse Sudan'da salt dış müdahalelerle veya salt jeopolitikle açıklanamayacak, iç dinamiklerle gelişen meşru bir halk hareketi vardır. Ve gerek bölgesel gerekse küresel güçler, önemsedikleri Sudan'la ilişkilerinin devamını gözetecek şekilde, yer yer pragmatizme ve hatta çelişmeye düşerek hareket etmektedir. Nitekim Çin, Sudan’da durum nasıl değişirse değişsin, dostane işbirliği ilişkilerini devam ettireceğini açıkladı. İlişkinin devamını gözeten benzer bir tutum Rusya'dan geldi.

ABD'nin ise göstericilerle temasını, yönetimle de bağını koparmayan, kendisine yakın ilişkiler üzerinden planlama yapan tutumu devam ediyor. Bu bağlamda sahadan yansıyan veriler, küresel boyutta muhtemel bir düzene dair ipuçları vermektedir.

Dikkat edilirse, Venezüella'da darbe girişimi sonrasında pek çok ülke, çeşitli biçimlerde sürece (direkt veya dolaylı olarak) müdahil oldu. Gerek Venezüella'daki bu tablo gerekse Doğu Akdeniz'de ekonomik

24

“Arap Baharı” olarak adlandırılan süreçte de görüldüğü gibi halkın öfkesinin dindirilemediği yerde öfkenin yıkıcı sınıfsal sonuçlar doğurmaması ve düzenin devamı için önce varolan düzenin ana eksenlerinden olan ordu sonra diğer mekanizmalar rolünü oynuyor. değeri yüksek fosil yakıt rezervlerinin saptanması sonrasında bölgeye müdahale eden ülke sayısı, müdahale yöntemi, bloklaşmalar, gerilim ve arayışlar da bugünkü hegemonya ve paylaşım savaşının niteliğine ve sürüdürülme biçimine dair ipuçları veriyor. Bunu, son günlerin en fazla ısınan ve adeta savaş öncesi peşrevlerin çekildiği Hürmüz boğazı için de söyleyebiliriz.

Sudan'da halk isyanı ve darbe Sudan'daki dabe sonrasında yapılan değerlendirmelerde işi bilinemezciliğe vardıranlar oldu. Halbuki sürecin bağrındaki tüm çelişmelere ve kör noktalara rağmen, söz konusu darbenin Sudan'daki egemen sınıfların ve emperyalizmin tercihleri doğrultusunda yapıldığını söylemek mümkün. Diğer bir ifadeyle, cunta yönünde tercih yapan egemen güçlerin ardında İsrail ve ABD'nin, onların da yakın takibinde İngiltere, Fransa vb.nin olduğunu, bunların halk isyanı karşısında Cunta'nın arkasında durduğunu söylemek çok mu abartılı olur.

Nitekim Sudan muhalefetinin çatı örgütünün sözcüsü İsmail Tac'ın darbeye dair, “Bu, rejimin askeri darbesidir. El-Beşir ve rejim yetkililerine güvenli çıkış yoludur. Reddediyoruz. Sokaklardan çekilmiyoruz.

Gençlerin, kadınların ve devrimcilerin olmadığı bir geçiş sürecini de askeri meclisi de reddediyoruz. Rejimin başı dışında değişen hiçbir şey yoktur.” biçimindeki ifadeleri de sınıfsal olarak olup biteni özetliyor.

Zamları, yoksulluğu protesto eden, “Barış, Adalet,

Özgürlük” sloganları atan Sudan halkı, Ömer el-Beşir'in 30 yıllık iktidarının sonunu getiririken, aynı süreçte, Cezayir'de 20 yıllık diktatör Buteflika'nın sonunun gelmesi veya Fransa'da Sarı Gömlekliler hareketinin kapsam ve ısrarı, öz itibariyle halkların dönemsel sorunlarının benzerliğini yansıtıyor.

2011 “Arap Baharı” deneyiminden sonra halklar da iktidarlar da daha temkinli gibi görünüyor. Gerçi sınıfsal nitelikler bir noktadan sonra temkinliliğe sığmıyor. Başlangıçta OHAL ilanı, gösteri-yürüyüş ve grevlerin yasaklanması gündeme getirilmiş olsa da halk hareketi önlenemedi. Önce el-Beşir kendi Savunma Bakanı tarafından devrildi; ama el-Beşir'in devamı niteliğindeki bu hareket halkı ikna edemedi. Nitekim, başlangıçta muhaliflerle diyalog içinde olan Cunta, 3 Haziran'da Genel Kurmay Karargahı'nın önünde yapılan oturma eylemine saldırdı ve 100'ü aşkın insanı katletti. Yine de bir Suriye veya Libya pratiğinden ABD'nin de AB vb. ülkelerin de öğrendiğine (dersler çıkardığına) dair emareler var. Hatta iki hafta öncesinde Cezayir'de 82 yaşındaki Buteflika'nın devrilmesi sürecinde ordunun kontrollü bir geçiş için devreye girmesi de bu kapsamda sayılmalıdır.

“Arap Baharı” olarak adlandırılan süreçte de görüldüğü gibi halkın öfkesinin dindirilemediği yerde öfkenin yıkıcı sınıfsal sonuçlar doğurmaması ve düzenin devamı için önce varolan düzenin ana eksenlerinden olan ordu sonra diğer mekanizmalar rolünü oynuyor. Diğer bir ifadeyle diktatörü feda ederek düzeni kurtarma yolu seçiliyor.

Mevcut sistemin halkların iradesi lehine değişmesini, Sudan üzerinde çıkar hesapları olan hiçbir ülke istemiyor. Ve değişimin daha çok bugüne dek kurulmuş olan çıkar ilişkilerini bozmayacak şekilde gerçekleşmesi amaçlanıyor. Tam da bu nedenle, Sudan'da halk muhalefeti ekmek, adalet, özgürlük vb. taleplerle sistemi değiştirme noktasına gelince, uluslararası savaş suçlusu, 30 yıllık diktatör Ömer el-Beşir, temsilcisi olduğu düzenin bekası için feda edildi. Aylardır süren halk direnişinin başarısı, çeşitli ülklerde ve örneklerde olduğu gibi varolan düzenin koruma gücü ordu tarafından ça-

25

lındı. Yüksek Askeri Konsey yönetime el koydu. Ömer el-Beşir tutuklandı, üç aylık olağanüstü hal ilan edildi ve 2 yıllık bir geçiş döneminin başladığı açıklandı. Bu süreçten itibaren, 3 Haziran katliamı da halk muhalefetine yönelik olarak denenen uzlaşma amaçlı pek çok atraksiyon ve tehdit de öz itibariyle aynı amaca yani mevcut üretim ilişkilerinin devamını güvenceye almaya yöneliktir. Çözüm devrimde; devrim zor ama olanaksız değil ABD'den İsrail'e, Arabistan'dan BAE'ye, Çin'den Rusya'ya, Fransa'dan İngiltere'ye ve Türkiye'ye kadar pek çok ülkenin müdahalesinin doğrudan izlenebildiği; petrol yatakları ve maden (altın, krom vb.) açısından zengin, toprakları tarıma elverişli olan ve bunun için çeşitli ülkelerce kiralanmış bulunan, Kızıldeniz'e sınırı olması bağlamında stratejik öneme sahip Sudan'da devrim yapmak elbette kolay değil; ama bugüne kadarki pratiğin de gösterdiği gibi olanaksız da değil. Aslında “Arzu ettiğimiz devrim bir anda gelmeyecek. Tam 30 yılın ardından bugün Beşir gidiyorsa, biz her akşam ve sabah nöbetleşe sokakları doldurduğumuz için gidiyor. Bu kez çok daha kararlıyız. Bütün diktatörler

devrilecek!” diyen ve köklü bir geçmişe sahip olan Komünister de bu gerçekliğin farkında. Buna rağmen, iki hafta öncesinde Cezayir'de Buteflika'nın devrilmesinde de daha önce Mısır'da 30 yıllık diktatör Mübarek'i deviren Tahrir sürecinde de görüldüğü gibi devirmek yetmiyor. Süreci bir bütün halinde karşılayacak ve başarının çalınmasına izin vermeyecek örgütlü bir hazırlık gerekiyor. Örneğin Türkiye Sol/Devrimci Hareketi, Gezi direnişine hazırlıksız yakalandı ve o tarihsel fırsat/ şans değerlendirilemedi. Ancak gelinen aşamada pek çok ülkede olduğu gibi yokluğun, açlığın, yolsuzluğun ve zulmün yaygınlaştığı ülkemizde de mevcut düzen/ iktidar ilişkilerinin sürdürülemez olduğu görülüyor.

Bu durum, aynı zamanda milyonların gücünü bağrında taşıyan değişim dinamiklerinin harekete geçebilme potansiyelini gösteriyor. Bu olasılık, hazırlıklı olmanın önemine işaret ediyor. İşte gerek böyle bir olasılık için, gerekse bugünün acil/ertelenemez meseleleri için halkın kendini ifade ederek söz ve karar sahibi olabildiği örgütlenmelere ihtiyaç vardır. Bugüne kadarki deneyimlerden de öğrenerek oluşturulan ve gerçekte ihtiyaç duyulan birleşik zeminin bileşenlerinden biri olan “Çaresiz Değiliz” insiyatifi bu kapsam içinde değerlendirilmelidir.

26

K Perspektif

Kriz ve faşizm Faşizmi anlamak/bilmek için kapitalizmi anlamak gerekiyor; asıl olarak da tekelleri tabii. Özel mülkiyet üzerine kurulu ve kötülük, yıkım, ölüm üreten kapitalizmin can çekişen ve çürüyen biçiminden/ aşamasından söz ediyoruz.

rizin faşizm doğurduğunu yani sermayenin en gerici, en şoven, en emperyalist unsurlarının açık terörcü yüzünü açığa çıkardığını 1929'dan ve sonrasındaki pek çok deneyimden biliyoruz. Kapitalizm, niteliği gereği başından beri krizlere açık olan, hatta krizleri çağıran nitelikte bir sistemdir.

Ve bugün artık sadece finansal veya reel sektör krizi değil, tepeden tırnağa tüm aşamaları ve bileşenleriyle bir sistem krizi söz konusu.

Lenin, emperyalizmi yani kapitalizmin tekelci aşamasını “asalak, çürüyen ve can çekişen kapitalizm” olarak tanımlamıştı.

Lenin’in söyledikleri, kapitalizmin krizinin süreklileştiğinin, dönem dönem ise komaya girip çıktığının ama yataktan kalkamadığının ifadesidir. Dolayısıyla artık kapitalizm kavramını kriz kavramından bağımsız düşünemeyiz.

Her kriz döneminde krizi aşmak üzere yapılan düzenlemeler, üretim ilişkilerini ve buna bağlı olarak toplumsal ilişkileri etkiler.

20. yüzyılın bir özelliği de krizlerde bildik periyotların bozulmasıdır. Yüzyılın ilk çeyreğinde ve son çeyreğinde görüldüğü gibi krizlerin çok uzun süre devam etmesi, bırakalım aşmayı, ötelemeyi ve yükü emekçi halkın sırtına yıkacak şekilde düzenlemeler yapmayı beraberinde getirdi. Bunun bir diğer yolu da krizin lokalize edilerek faturanın daha güçsüz şirketlere ve ülkelere kesilmesidir. Örneğin 1970'lerde başlayan ve aşılamayan krizin Türkiye’ye yansımaları 1978, 1994 ve 2001'de oldu. Bu süreçler aynı zamanda ülke kaynaklarının emperyalist talana açılmasının hızlandığı, yapısal uyumun adım adım tamamlandığı süreçlerdir. 2008’de gerçekte 35 yıldır süren ama ötelenen krizin küresel boyutta dışa vurduğu söylenebilir.

Tekelleşmenin güncel boyutu ve faşizm

27

Dünya ölçeğinde muazzam bir tekelleşme yaşanıyor.

Tekelleşmeye, yoksullaşmanın yanında siyasal gericilik eşlik ediyor. Sermayenin çıkarlarının azami boyutta gözetilmesinin rejimsel izdüşümü, burjuva demokrasilerinde çap ve nitelik daralması, faşizmin ise yeni sömürgelerde derinleşirken dünya ölçeğinde yaygınlaşmasıdır. Kriz, burada önemli bir faktördür. Çarpıcı bir örnek olarak, ABD desteğiyle Saray ve yargı darbesi eşliğinde Brezilya'da iktidara getirilen Bolsonaro, sermayenin dönemsel yüzüdür; faşizm-sermaye-piyasa ilişkisine dair somut bir veridir. Bolsonaro seçildiğinde piyasalar coştu. Bu, sermayenin coşkunluğudur. Amazon ormanlarını yapılaşmaya açacak olan, tüm kamucu uygulamalara son vereceği bilinen bir başkanın seçminin sermaye tarafından memnuniyetle karşılanması halidir. Brezilya'daki Bolsonaro örneğini de Türkiye'deki sürekli darbe iklimini de ve son olarak İngitere'de Boris Johnson'un başbakanlığa gelişini de incelediğimizde yani sınıfsal iz sürdüğümüzde sermayenin çıkarlarını görürüz. Kimilerine farklı bir faşizm

tanımı yaptıran siyasal İslam da gerçekte bunun dışında değildir, aksine tamamlayıcı bir faktör, sermaye ilişkileri içerisinde bir bileşen olarak değerlendirilmelidir.

Kriz ve faşizm kapitalizme içkin niteliklerdir Gerek faşizme gerekse krize dair yapılan değerlendirmeler, her iki olgunun kapitalizme içkin olduğunu gösterir. Kriz için devrevi krizler bağlamında tarih/süre de verilir, faşizm için tarih ve süre verilmese de kapitalizmin kaçınılmaz duraklarından biri olduğu bilinir.

Kapitalizmin meşruiyet sorununu, insanlık açısından uyumsuzluğunu, hatta bir çeşit hastalıklı durum olduğunu görünür kılan iki göstergedir kriz ve faşizm.

Adorno'nun “kapitalizmden söz etmeyen faşizmden de söz etmesin” ifadesinde de görüldüğü gibi faşizmi anlamak/bilmek için kapitalizmi anlamak gerekiyor; asıl olarak da tekelleri tabii. Özel mülkiyet üzerine kurulu ve kötülük, yıkım, ölüm üreten kapitalizmin can çekişen ve çürüyen biçiminden/aşamasından söz ediyoruz.

28 Krizin, kapitalizmin doğasında olması gibi faşizm de sermayenin azami çıkarlarının gözetilmesi bağlamında

Bugün gelinen aşamada egemen sınıfların elinde somut bir çıkış/ yol haritasının olduğu söylenemez, arayışlar günü kurtarma atraksiyonları ve belirsizlikler eşliğinde devam ediyor. Sudan'dan Venezuela'ya, Doğu Akdeniz'den Hürmüz'e kadar iktidar mücadelelerinin, gerlim ve paylaşım savaşlarının çok bileşenli olarak yaşanıyor olması dönemin niteliği gereğidir. Bu gerçekliğin, devrim ufuklu stratejilerde çelişme ve çözüm tanımlarına etki etmesi kaçınılmazdır. Hatta bu mesele, solun öncelikli tartışma konusu olarak kaydedilmelidir. kapitalizmin doğasında vardır. “Faşizm, kapitalizmin tarihsel bir evresidir” diyen Brecht, “Fabrikalar, madenler ve toprak üzerindeki özel tekel her yerde barbarca koşullara yol açıyor” sözünde görüldüğü gibi faşizmin tekellerle ilişkisine dikat çekiyor.

Marksizmin sınıflar mücadelesine ve kapitalizmin niteliklerine dair birikimi, değişen zaman ve mekanlarda yeniden üretimi, bir devamlılık ve tutarlılık içinde ele alındığında görülür ki kriz dönemlerinin karar dönemleri olması gibi sarsılan hegemonya ve değişen güç ilişkileri/dengeleri karşısında sermaye, azami çıkarlarını gözeterek yol ve konum alıyor. Bunun bir biçimi, bir ürün nerede ucuza üretilebiliyorsa orada üretip daha sonra kendi ülkesi dahil pazara sunmaksa, bir diğer biçimi/gereği yürütmenin tek elde toplandığı, kuvvetler ayrılığının şeklî biçimine bile imkan tanımayan başkanlıkların veya faşist partilerin iktidara getirilmesinin yagınlaştırılmasıdır.

Neoliberalizm-kriz-faşizm Türkiyede 12 Mart ve 12 Eylül darbeleri faşizmin kurumsallaşmasında, emperyalizmin içselleşmesi ve tekelci sermyenin hakimiyetinin artırılmasında özel bir role sahiptir. Özellikle 12 Eylül, yeni sömürgecilik sürecinde özel bir duraktır. Eğer 1980'den bugüne emperyalizmin giderek yayılan, içselleşip derinleşen nitelikleri dikkate alınmadan iktidarlar değerlendirilirse örneğin AKP'nin salt İslami yanıyla ele alınması ve mücadelenin temeline yalnızca laikliğin konulması gibi bir eksikliğe/sığlığa düşülür. Gerçekte ise AKP, sermayenin dönemsel ihtiyacı bağlamında emperyalizm ve oligarşiyle bütünleşmiş bir burjuva partidir. 17 yıllık icraatları sonucunda ortaya çıkan ülke tablosunda tepeden tırnağa bir demokratikleşme ihtiyacı vardır ve laiklik bu demokratikleşmenin temeli değil bileşenlerinden yalnızca biridir. Benzer şekilde kuvvetler ayrılığı yerine yürütmenin başkanlara kadar daralması da dünya ölçeğinde tekelleşmenin geldiği boyutla ilintilidir. Bu koşullarda kimilerince öncelikli amaç haline getirilen kamuculuk, hem demokratik diğer taleplerin yanında ikincildir hem de mevcut neoliberal kuşatmada gerçekçi değildir.

Kapitalizmin sınır ve ölçü tanımazlığının, kuralsızlığının dolayısyla da neoliberalizmin bugün gelmiş olduğu aşamayı anlamak açısından 1980 tayin edici önemdedir. Bu süreçte uluslararası işbölümü çerçevesinde emeğin istihdamının yeniden düzenlenmesinden ithal ikameciliğe son vermeye, kamu malları ve doğal kaynakların özelleştirilmesinden doğrudan yabancı yatırımlar ve serbest ticaretin kolaylaştırılmasına kadar kapsamlı bir saldırı başlatılmıştır. 1990 sonrasında yaşanan küreselleşme, bu saldırının tüm küreye yayılmasıdır. Böylece kapitalizmi hekese ve her yere taşıma, farklı enstirmanları tüm dünya ölçeğinde bir arada kullanabilme fırsatı doğdu. Önce cuntalarla yapılanlar giderek “cuntasız cunta” yöntemlerini doğurdu. Bu, aynı zamanda gelecekteki çok daha derinlikli krize ve açık biçimler alacak olan faşizme doğru gidişin tayin edici adımlarının atıldığı tarihsel dönemdir.

Uluslararası işbölümü, gerçekte bir ülkenin imkanla-

29 rının ve potansiyellerinin planlanması gibi dünyanın masaya yatırılıp tek bir ülkeymiş gibi değerlendirilmesini beraberinde getirdi. Bugün kriz ve yeniden paylaşım koşullarında rekabet halindeki ülkeler arasında gelişen gerilimleri ve atılan engelleyici adımları küreselleşmeden vazgeçme olarak değerlendirmek, emperyalizmin yönelimini ve kapitalizmin azami kâr yasasını anlamamaktır.

Ne var ki bugün gelinen aşamada egemen sınıfların elinde somut bir çıkış/yol haritasının olduğu söylenemez, arayışlar günü kurtarma atraksiyonları ve belirsizlikler eşliğinde devam ediyor. Sudan'dan Venezuela'ya, Doğu Akdeniz'den Hürmüz'e kadar iktidar mücadelelerinin, gerlim ve paylaşım savaşlarının çok bileşenli olarak yaşanıyor olması dönemin niteliği gereğidir. Bu gerçekliğin, devrim ufuklu stratejilerde çelişme ve çözüm tanımlarına etki etmesi kaçınılmazdır. Hatta bu mesele, solun öncelikli tartışma konusu olarak kaydedilmelidir.

Faşizme karşı halk demokrasisi 24 Haziran'da bir yılını dolduran başkanlık sürecine dair AKP Sözcüsü Ömer Çelik, “Bunun bir röntgeni, MR’ı çekilecek” dedi. Söz konusu “MR”a bakıldığında, başkanı emperyalizme ve Türkiye oligarşisine bağlayan (gizli olanları dahil) aradaki kopmaz bağlar görünecek, başkanlığın krizin sebebinden çok sonucu olduğu, bu koşullarda tekellerin kuvvetler ayrılığından bir parlamentonun varlığına kadar karar mekanizmasını dolaylı kılan hiçbir araca tahammülünün kalmadığı da somut olarak gözlenebilecektir. Röntgende dikkat çekecek bir diğer olgu, bu süreçte patronlar iktidarın açık desteği ve çıkardığı ‘kriz paketleri’ ile kendini kurtarırken, milyonlarca emekçinin payına daha fazla vergi, işsizlik ve yoksulluk düştüğüdür.

Ekonomik krizin en ağır yükünü çeken milyonlarca emekçinin boğazına kadar borç batağına saplandığı koşullarda krizin giderek büyüyen faturasının bir kez daha sırtlarına yıkılması için 23 Haziran İstanbul seçiminin bitmesi bekleniyordu. Nitekim seçimler biter bitmez peş peşe zamlar, torba yasa vb. gündeme geldi.

Bilinir ki kriz dönemleri karar dönemleridir; kriz, çelişmeleri derinleştirir, mücadele isteğini açığa çıkartır ve saflaşmaları hızlandırır dolayısıyla da radikalizmi tetikler ve taraflar tüm kozlarıyla/imkanlarıyla sürece müdahale eder.

Tam da bu bağlamda önümüzdeki süreçte sınıflar mücadelesinin daha da keskinleşmesi, yönetememe krizinin derinleşmesi beklenmelidir. Bu koşullarda alternatifi “parlamenter sistem” üzerinden tarif etmek, sınıfsal bakışta bir eksikliğe/yetersizliğe işarettir. Diğer bir ifadeyle, iş cinayetleri, kadın cinayetleri, intiharlar ve işsizlik rakamları rekor kırmaya devam ederken “En güzel başkanlık sistemi Amerika'da var” sözlerinde olduğu gibi başkanlığın Türk tipi mi Amerikan tipi mi olacağını tartışmak, algının/ufkun hangi sınırlar içinde kaldığını göstermeye yetiyor.

23 Haziran seçim sonuçlarının muhalif kesimlere sağladığı avantajları yok saymadan söylemek gerekirse süreç seçimi de İstanbul'u da aşacak boyutta sorunların habercisidir. Krizin de mevcut paylaşım savaşının da gidişatı belirsizlikler içermektedir. Acı reçeteler halka faşist iktidarlar/rejimler eşliğinde dayatılmaktadır.

Mevcut tablo, emekçilerin yaşam standardının en gelimiş kapitalist ülkelerde dahi düştüğünü; hak gaspları, acı reçeteler vb. açılardan yeni sömürge ülkelerle benzer adımların atıldığını gösteriyor. İnsanların yalnızlaştırılarak ve deyim yerindeyse kendi sorunlarına boğdurularak teslim alınmak istendiği bu koşullarda, 23 Haziran'da kendi sözünü söyleyerek muhalif dinamiğin dışında kalmamış olan devrimcilere, süreç yeni görev ve sorumluluklar yüklüyor.

Devrimcilerin stratejik ufku seçime de İstanbul'a da “başkanlık mı parlamentarizm mi?” tartışmalarına da sığmaz. Parlamentonun bütünüyle işlevini yitirdiği, tekellerin siyasal mekanizmadaki ağırlıklarının arttığı bu tarihsel kesitte; faşizme karşı halk demokrasisi ufkuyla, halkın kendi sözünü söylediği ve yalnızlaştırma çemberini kırdığı alternatif zeminleri büyütmek için de en geniş ittifaklar eşliğinde gündeme müdahale edebilmek için de devrimcilerin mayalayıcı ve yol gösterici rollerine ihtiyaç vardır.

30

Perspektif

Perspektif

“Bugün yarına dünle beslenerek yol alır” Devrimciler artık var olana itiraz ile alternatifini oluşturma işini bir arada yürütmek zorundadır.

Bu süreç, programlı ve iradi bir süreç olmasına rağmen, kadrolaşma eksiği sebebiyle pek çok görevi iç içe sokar ve her kişinin yapabileceklerinin azamisini zorlaması biçiminde bir yükümlülüğü ihtiyaç haline getirir.

1977’de Bildirge’nin ülkemiz devriminin bütün temel sorunları hakkında derinlemesine incelemeler ve çözümler getirmek iddiasında olmadığına dikkat çekilmiş ve “DEVRİMCİ YOL Bildirgesinin amacı, devrimci hareketin karşı karşıya olduğu temel siyasi görevi saptamak; bu temel siyasi görevin, partinin yaratılması görevinin yerine getirilebilmesi için nasıl mücadele verilmesi gerektiği konusunda bir bakış açısı, bir platform sunmaktır.” denilmiştir.

Bu perspektiften hareketle diyebiliriz ki devrimciler, partinin olmadığı koşullarda temel mücadele değil temel siyasi görev saptaması yapar ve ona göre konumlanırlar. Bu bağlamda bugün de proletarya partisinin inşası yolunda, onun bağımsız siyasi hareketini yaratma

31 amaçlı mücadele, temel siyasi görevimizdir. Bu görev tamamlanana kadar mücadelenin hangi eksende şekilleneceğini belirler. Devrimci Hareket bu göreve dair önem ve aciliyet ilişkisini şu cümlelerle açıklar.

“Bu görev, içinde bulunduğumuz somut koşullarda, bütün diğer görevlerin çözümü için çözülmesi zorunlu olan halkadır. İçinde bulunduğumuz tüm pratik-siyasi sorunların esas çözümlerinin zorunlu ön koşuludur.

Bu yüzden (ve bu anlamda) bu görev diğer tüm devrimci faaliyetlerin kendisine tabi olmak zorunda olduğu acil-temel siyasi görev halkasıdır.”

Bildirge’de nasıl bir dünyada yaşadığımıza dair çizilen fotoğraf bugün büyük oranda değişmiştir. Ancak temel ve baş çelişmeye dair yapılan tanım, genel hatlarıyla bugün için de geçerlidir.

“Emek sermaye çelişmesi çağımızın temel çelişmesidir. Bunun bir ifadesi olarak dünya çapında proletarya ile burjuvazi ve de sosyalizmle emperyalizm arasındaki çelişme nihai tayin edici bir muhteva taşımaktadır (temel çelişme). Bunun yanında emperyalist-kapitalist sistemle sömürge, yarı-sömürge ülkeler arasındaki çelişme temel çelişmenin çözümünü tayin edici önemde etkileyen bir çelişme (baş çelişme)dir.”

Bugün için bizlere düşen, bu genel tanımı döneme uygulamak ve baş çelişmeye bağlı alt çelişmeleri saptayarak güncel görevleri ezbere değil somut verilere dayandırmaktır. Örneğin baş çelişmenin güncel karşılığı, faşizmle halk arasındaki çelişme ise, bunun daha da küçük kesitlerde nasıl ortaya çıktığını, faşizmin temsilcilerini, uygulamalarını ve dışa vurum noktalarını tespit etmek gerekiyor.

Kapitalizm, yalnızca yasa, para, üniforma veya meta değildir Aktüel görevler doğrudan baş çelişmeye bağlı olsa da bunun devrimci çalışmalara yansımasını birim birim tespit edebilmek için, kapitalizmin ne olduğunu ve nerede olduğunu, diğer bir ifadeyle sistemin hangi görünümler altında nerelere kadar uzandığını saptamak gerekiyor. Çünkü kapitalizm, yalnızca yasa, para,

üniforma veya meta değildir; alandaki tezahürü sanıldığından da çeşitlidir. Bunun için yeni sömürgeciliğin mahalledeki, okuldaki, evdeki izdüşümü dahil, nerde mücadele ediliyorsa o noktadaki tezahürünü doğru okumak ve ona göre güncel görevler saptamak, hem partileşme için gerekli kadrolaşmanın oluşumunu sağlar hem de devrimcilerin baş çelişme bağlamında güncel görevlerini nerede nasıl yerine getirmesi gerektiğini gösterir.

Emperyalizmin 3. bunalım döneminde kapitalizmin yukarıdan aşağıya doğrudan emperyalizmin eliyle geliştirilmesi, feodalizmin tasfiyesinde etkili olmuş, (toprak sorunu gibi görevlerin aşılmış olması bağlamında) demokratik devrim programını daraltmıştır. Ancak ülkenin kılcallarına dek yayılan yeni sömürgecilikle yani emperyalist üretim ilişkileri+emperyalist kültürle mücadeleyi önemli/öncelikli bir ihtiyaç haline getirmiş, yaşamın hemen her kesitinde karşılığı olan bir görevler bütününü ortaya çıkarmıştır.

Devrimciler artık var olana itiraz ile alternatifini oluşturma işini bir arada yürütmek zorundadır. Bu süreç, programlı ve iradi bir süreç olmasına rağmen, kadrolaşma eksiği sebebiyle pek çok görevi iç içe sokar ve her kişinin yapabileceklerinin azamisini zorlaması biçiminde bir yükümlülüğü ihtiyaç haline getirir.

Kadro çalışmasını esas alarak üstlenilen somut siyasi görevler için, vaktinde hareketin kullandığı “Unutmamak gerekiyor ki bu uğurda görev seçmek, basit iş, zor iş, bana göre olmayan iş ayrımı yapmak bizleri bu önemli görevi gerçekleştirmek için çalışmaktan önemli ölçüde alıkoyar.” ifadesi bugün için de geçerlidir.

Kitlelerle organik ilişkiler kurmak, somut siyasi hedefler gösterip bu hedefler için onları harekete geçirmek, bugünün çalışma tarzında önemli bir yer tutar.

Bu, en genel anlamıyla hakim sınıflara (düzene) karşı mücadele çağrısı yapmakla yetinmekten daha etkili olur.

Kadrolar meselesi Somut hedefler etrafında mücadelenin planlanması,

32 kadrolar meselesini akla getirir. Kadro, sınıflar çatışmasının her alanında belirli bir politika doğrultusunda mücadeleyi örgütleyen kişidir. Partileşme sürecinin odağında kadrolaşma vardır. Kadrolaşma, aynı zamanda çalışmanın kalıcılığının güvencesidir. Zaten partileşme, bir yanıyla da devrimci mücadeleyi örgütleyecek yeterli sayıda kadronun yaratılması sürecidir.

Kadroların bizzat siyasal pratiğin içinde yetişecek olması nedeniyle, kişinin nitelik kazanması süreci ile sınıflar mücadelesi bağlamındaki sorumlulukları yerine getirmesi iç içe geçer. Kadronun temel görevlerinden biri de kadro yetiştirmektir.

Özetle: 1-Devrim, bir sabah aniden başlamaz ve bir sabah aniden bitmez.

2-Devrim, sınıfsal farkları yok etmeyi amaçlar; dini, mezhepsel, etnik, cinsel vb. farkları ise yok etmez; bu farkları sorun olmaktan çıkarır.

3-Devrim stratejisinde yer alan “parça parça koparmak” meselesi, salt fiziki/askeri bir kopuş değil aynı zamnada ideolojik-politik Kadro çalışması, örgütlü kolektif bir çalışmadır; mü- ve kültürel bir kopuş olarak görülmeli ve alcadeleyi yükseltmekle sıkı sıkıya bağlıdır. Kadroların ternatif, adım adım gerçekleştirilmelidir. Bu belirli alanlarda belirli görevleri yerine getirmek üzere bağlamda yıkmak bir araçken, yapmak bir örgütlü çalışmalarının temelinde ideolojik birlik yat- amaçtır. Alternatifin bugünden adım adım malıdır. Partileşme sürecinde kadroların yetkinleşme- örgütlenmesinin gerekliliği, bu alandaki araç sinde ideolojik mücadelenin önemli bir yeri vardır. Bu ve etkinliklerin önemini artırmaktadır. pratikten kopuk soyut bir okuma-yazma işi olarak algılanmamalıdır. Süreç içinde giderek ideolojik birlik ve ideolojik netlik oluşur.

Tekrar değil güncelleme ve kolektif üretim Devrimci Yol elbette ne Bildirge’den ne de yukarıda aktardığımız kesitlerden ibaret bir harekettir. Teorik üretimlerin yanında sınıflar mücadelesi zemininde sağlanan başarılar, ortaya konulan deneyimler ve geleceği bağrında taşıyan adımlar açısından Devrimci Yol bugün bir tekrarı değil ama dünden beslenip yarına yol almayı gerektiriyor. Bunun da öncelikli koşulu, kapsamlı bir güncellemedir.

4-Devrim öncesinde ne kadar çok hazırlık yapılırsa, devrim sonrasında o kadar hızlı yol alınır.

5-Geçiş sürecinde oluşacak sarsıntıları, alt üst oluşları “kontrol edilebilir boyutta” tutmak için bir çeşit amortisör işlevi görecek uygulamalara ihtiyaç olacaksa bunun bugünden yarına gerektirdiği hazırlık ve sorumluluklar olacaktır.

Yukarıdaki tanımlara katılıyorsak; sahip olduğumuz birikimleri dondurup bir doğmaya döBugün, gerek değişen dünya ve ülke koşullarına dair nüşmesini istemiyorsak; buna uygun davranmak, bir güncelleme yapmak için, gerekse aradan geçen 40 yerimizde saymamak, “Bugün yarına dünle besküsur yılı dikkate alarak, dünden beslenip yarına yol lenerek yol alır”(Brecht) bilinciyle hareket etmek alabilmek için, Bildirge’nin de Fatsa’nın da Tariş’in de durumundayız.

Yeni Çeltek’in de Çorum’unda tarihsel bağlam içindeki yerinin doğru değerlendirilmesi ve tekrarı mümkün olmasa da oradan çıkarılması gereken derslerin güncellenerek somutlanması gerekiyor.

İşte bu kapsamdaki bir çalışmanın sonunda Devrimci Yol’un teorik birikiminin güncellenmesi bağlamındaki üretimlerimizi önümüzdeki süreçte paylaşmaya devam edeceğiz.

33 Giriş

B Perspektif

Geleneğimizin ışığında dünya, ülke ve devrim Biliyoruz ki yanlış soruların doğru, zor soruların kolay cevabı olmaz. O halde özellikle sınıfsal bir yaklaşımla analiz gerektiren olaylar değerlendirilirken kolaya kaçmayacak, Lenin’in dediği gibi şeylerin özündeki çelişmeleri inceleyeceğiz.

ir süredir başlatmış olduğumuz “Temel teorik tezlerin güncellenmesi”ni, kolektif bir zeminde ve aceleye getirmeden sürdürüyoruz. Ortaya çıkan sonuçları dergimizin bu sayısında yer alan Kemalizm değerlendirmesinde olduğu gibi okurlarımızla paylaşacağız. Öncelikle belirtelim ki yapmaya çalıştığımız şey ne Devrimci Yol güzellemesidir ne de sahipliğe soyunma işidir; tersine devrim ciddiyetiyle doğrudan ilintili, öznel hiçbir kareye sığmayacak denli genel ve kapsayıcı bir iştir.

Devrimci Yol’un 40. yılında soyunduğumuz bu iş, tabii ki bir yıldönümü meselesini çokça aşıyor. Bu, bir anı çalışması veya dar bağlamda bir “tarih” çalışması olmadığı gibi tüm doğruları içeren veya tüm sorulara yanıt veren bir paket/reçete de değildir.

Biliyoruz ki yanlış soruların doğru, zor soruların kolay cevabı olmaz. O halde özellikle sınıfsal bir yaklaşımla analiz gerektiren olaylar değerlendirilirken kolaya kaçmayacak, Lenin’in dediği gibi şeylerin özündeki çelişmeleri inceleyeceğiz.

Marks’ın, radikalizmi anlatırken söylediği gibi sorunları kökünden kavrayacağız. Gerçekte bu sınıfsallıktır. Sınıfsallık yani sınıfsal bakış açısı gözetilmediği zaman hemen her şey yanlış tartışılıyor. Bugün solun en büyük sorunu/handikapı budur. Daha önce de çeşitli vesilelerle “sol felsefesini yitirdi; programatik bakış açısını yitirdi; stratejik hedefle an arasında çoğu kez bağ kurulamıyor” dedik. Veya çok daha önemlisi, ‘80 öncesi alışkanlıkla veya dar pratikçi bir yaklaşımla devrimcilik sadece itiraz, sadece kavga, sadece yıkmak/devirmek olarak anlaşılabiliyor.

Halbuki devrimcilik hem itiraz hem alter-

34

natiftir; alternatifin bugünden somutlanmasıdır; an’ın sosyalizmidir.

Bugün ne biz ne de dünyadaki bir başka devrimci yapı geçmişi tekrar edemez. Hatta bazen öyle açılar oluşuyor ki ders çıkarma meselesi bile farklı bağlamlarda ele alınmayı gerektirebiliyor.

bugün tekrar etmenin olanaksızlığının da bilincindeyiz. Güncelleme, bir yanıyla eleştiriyi de gerektirir; ama bunu soyutta veya dün ideolojik muarızlarımızın söylediklerini bugün keşfederek değil mücadelenin ihtiyaçlarını gözeterek yapacağız.

Devrimciler, devrim yolunda her şeyi kendileri yapacak olan özneler değildir. Onlar, temel işlevleri itibariyle bir toplumsal maya, bir yöntemsel pusuladır. Bu alanda ezberin veya keyfi yaklaşımın yerine tecrübelerin, doğruluğu kanıtlanmış önermelerin ortaya koyduğu ölçülere göre değerlendirme yapılır/yapılmalıdır.

Dikkat edilirse bugün çeşitli zeminlerde başlayan bir tartışma, sosyal medyanın da bileşen çoğaltıcı ve eksen dağıtıcı etkisiyle, ortaya kırk çeşit fikir/eğilim çıkartabiliyor. Çünkü yöntemsel olanla keyfi olan, toplumsal olanla duygusal ve bireysel olan iç içe geçiyor. Bu durum devrimcilerin deneyimini, birikimini ve yaratıcılığını daha da önemli bir ihtiyaç haline getiriyor.

Biz “Devrimci Yol ne eylemişse güzel eylemiştir” demiyoruz. Hatta tersine o gün yapılmış pek çok şeyi

Ancak, Türkiyeli devrimcilerin bir anlamda büyüme ve olgunlaşma çağı olarak da değerlendirilebilecek ‘80

35 öncesi sürecin üzerinden 40 yıla yakın bir süre geçti.

Bir devamlılıktan söz etmek zor. Hem unutkanlık söz konusu hem de güncelleme yerine öznelleşme, hatta “siyasal bir yabancılaşma” yaşanıyor. Bu zeminde de meseleler sınıfsallıktan kopma vb. nedenlerle yanlış tartışılabiliyor.

Mahir’de evrensel olanla özgün olanı sentezleme çabası vardır. Türkiye’nin Marksizmi bu çabanın ve yöntemsel tutarlılığın sonucunda ortaya çıkar. Benzer bir durum Devrimci Yol için de geçerlidir. Devrimci Yol dünyadan esinlenir ama ülke topraklarına basar.

Bizler bugün tartışırken, 68’in ve '74 sonrası sürecin nitelikleri ile içinden geçmekte olduğumuz süreci gerek benzerlikleri gerekse de farkları açısından ele almak durumundayız.

Anımsanacak olursa '74 sonrasındaki süreçte yeni söylenen her şey ve atılan hemen her adım “THKP-C ile çelişme” baskılanmasına, yakıştırmasına tabi tutuldu. Bu, Direniş Komiteleri önermesi, iç savaş tespiti vb. için de geçerlidir. THKP-C, çok köklü tartışmaların sonunda ideolojik netlik olarak ortaya çıktı ama bu konudaki tartışmalar, ilerleyen süreçte yeniden nüksetti. Temel teorik tezler yeni koşullara taşınamadığı oranda tartışmalar boyutlandı.

1965-70 süreci de 1975-80 süreci de bu bağlamda, yöntemsel öğreticilik açısından değerlendirilmelidir.

Bu yapılmadan ne '71 devrimciliği ne de '78 devrimciliği anlaşılamaz. Dikkat edilirse, en nitelikli tartışmalar sonrasında yaşanan ayrışmalara “kopuş” diyoruz.

ASD’ye Açık Mektup böyle bir süreçtir. Oradan THKP/C bütünselliğine sıçranmıştır. Mahir Çayan bunu RSDİP içinde Bolşevik-Menşevik ayrışmasına benzetir; Akselrod ve Martov anımsatması yapar. Gerçi de-

Biz “Devrimci Yol ne eylemişse güzel eylemiştir” demiyoruz. Hatta tersine o gün yapılmış pek çok şeyi bugün tekrar etmenin olanaksızlığının da bilincindeyiz. Güncelleme, bir yanıyla eleştiriyi de gerektirir; ama bunu soyutta veya dün ideolojik muarızlarımızın söylediklerini bugün keşfederek değil mücadelenin ihtiyaçlarını gözeterek yapacağız. Bugün özellikle alternatife yoğunlaşmak, yabancılaşmanın izlerinin ne denli derin olduğundan hareketle, alternatifin önemsenmesine vurgu yapmak gerekiyor.

Bilinir ki yenilgi veya sarsılma dönemlerinde teorik netlik yerini teorik karmaşaya bırakır, öznellik ölçeksizliği büyütür. 1974 sonrasında da tam bir teorik keşmekeş söz konusuydu. Reddiye ile şablonculuk bir arada yürüyordu. Bugün içinden geçmekte olduğumuz süreçte de “reddiye” kısmı fazlasıyla var, “hafızasızlık” da var; bunun yanında şablonculuktan çok kendini tekrardan ve dünü aşamamaktan söz edilebilir.

mokratizm ve parti üyeliğinde sınıfsal nitelik meselesi gibi benzer konuların yanında ASD'ye Açık Mektup'ta devrim anlayışı, örgüt anlayışı ve çalışma tarzı gibi temel teorik tezlere dair tartışmalar da var.

Bugün özellikle alternatife yoğunlaşmak, yabancılaşmanın izlerinin ne denli derin olduğundan hareketle, alternatifin önemsenmesine vurgu yapmak gerekiyor.

Solda; darbe, yenilgi veya sarsılma dönemlerinde yaşananlardan da farklı biçimde, kendine veya rutine yenilme hali gibi kalıcılaşmış sorunlar yaşanıyor. Daha da önemlisi yenilenme yok, tutuculuk var.

Anımsanacak olursa Devrimci Gençlik 1975’te “Yaşasın gençliğin devrimci eyleminin birliği” başlığıyla çıktı. Ne geçmişe ne geleceğe dair soyut tartışmalara girmedi. Reddiyeden de şablonculuktan da uzak durdu. Ülke topraklarına bastı, günü okudu; o günün ihtiyaçları bağlamında tartıştı, üretti ve uyguladı. Somuttan soyuta soyuttan tekrar somuta gitti.

36 da, yöntemsel/bilimsel anlamda bir ihtiyaçtır.

Fikri niteliğin yerini fikri karmaşaya bıraktığı, öznelliğin ölçeksizliği büyüttüğü günümüz koşullarında, devrimcilerin farklı zaman dilimlerinde gerçekleşmiş olayları da tüm bulandırma çabalarına karşı doğru yorumlamaya ve halkalar kopuk duruyor da olsa, zincirleme ilişkiyi kurabilmeye ihtiyacı vardır.

Tam da bu bağlamda, Devrimci Gençlik-Devrimci Yol düşüncesinin çok geniş kesimlerden kabul ve destek görmesinin en büyük nedeni, içinde yaşanılan döneme uygun somut politikalar üretebilmesi ve bunları hayata geçirmedeki kararlılığıdır. Diğer bir ifadeyle hareket, somut durumun somut tahlilini yapmış ve sınıflar mücadelesinin dönemsel sorularına yanıt olmuştur. Aslında bu yöntemsel duruş, yaşamın her boyutunda köklü çözümler ve başarı için şarttır. Ve bu bağlamda devrimcilere (Devrimci Yolculara) daralmak, sığlaşmak, parçayı bütünden anlık çözümü köklü çözümden ayırarak sorunları üstün körü ele almak yakışmaz. İşte Devrimci Yol’un 40. yılında bugün bu değerler bütünü ve yol gösterici miras ışığında karar vermek durumundayız, sorunlarımıza bireysel ve geçici yani günü kurtaran çözümler mi arayacağız yoksa toplumsal, kalıcı ve köklü çözümler mi? Devrimci mi olacağız yoksa demokrat mı? Günü mü kurtaracağız yoksa geleceği mi fethedeceğiz? Azla yetinip ehvenişeri mi tercih edeceğiz yoksa “kırıntı değil dünyayı istiyoruz” diyenlerden mi olacağız? Kolaya mı kaçacağız yoksa zoru mu başaracağız?

Yönteme dair birkaç söz Bugüne dair bir mesele konuşulurken geçmişe gitmek, tarihten öğrenmek/aktarmak, nostalji yapmanın veya askerlik anılarını aktarır gibi davranmanın dışın-

Biz bugün dünyanın Türkiye’sinde 21. yüzyılda yaşıyoruz. Ancak bir şeyleri tartışırken geçmiş üretimleri, birikimleri ve deneyimleri yok sayamayız. Bu anlamda eğer keyfi değil bilimsel davranacaksak, geçmişi bugünle, parçayı bütünle, nedeni sonuçla, doğru bir yöntem dahilinde ilişkilendirmek gerekiyor.

Mesela bugün din ve inanç meselesini tartışırken 3500 yıl öncesine, Zerdüşt’e gitmek; felsefeyi tartışırken “kendini bil” diyen Sokrates’i, yoldaşlığı-kardeşliği tartışırken “bana bak onu gör hep aynı şeyiz” diyen Hallacı Mansur’u, inançla sınıf meselesini ilişkilendirirken yani cenneti öte dünyada değil bu dünyada ararken, “ne ararsan kendinde ara” diyen Hacı Bektaş’ı anmak yaklaşımımızı daha kapsayıcı kılar. İşte bu duruş, yürüyüş kolumuzda Spartaküs'ün de Bedreddin'in de Pir Sultan'ın da Deniz, Mahir ve İbo'nun da olmasını gerektiriyor.

Fikri niteliğin yerini fikri karmaşaya bıraktığı, öznelliğin ölçeksizliği büyüttüğü günümüz koşullarında, devrimcilerin farklı zaman dilimlerinde gerçekleşmiş olayları da tüm bulandırma çabalarına karşı doğru yorumlamaya ve halkalar kopuk duruyor da olsa, zincirleme ilişkiyi kurabilmeye ihtiyacı vardır. İki Taktik'e Önsöz'de Lenin, "Devrim olayları bize bugüne kadar çok şey öğretti; ama şimdi sorun, devrimin özneleri olarak bizim ona bir şey öğretip öğretemeyeceğimizdir" demişti. Bu bağlamda bugün 17 Ekim veya '59 Küba gibi devrimleri güncelleyip, bugünün ihtiyacı olan bir süzgeçten geçirip, önümüzün açılmasında bir rehber olarak kullanmak nasıl gerekiyorsa, ülkemizde sınıflar mücadelesi geçmişimizdeki birikimi/ deneyimi de güncelleyerek okumak ve bugüne taşımak gerekiyor. Özetle yapmaya çalıştığımız budur; elimizdeki feneri işlevsel kılmak, açısını ve aydınlatma gücünü büyütmektir.

Bilindiği gibi Türkiye solunun, temel teorik tezlere dair üretimleri büyük oranda 12 Eylül öncesi süreçte gerçekleşmiştir. Ancak 12 Mart sonrasında yaşanan hızlı toparlanma ve ideolojik politik güncellenmenin

37 aksine, 12 Eylül yenilgisi, neoliberalizmin dağtıcı/çözücü etkisi altında yeniden üretilerek bugüne dek taşındı. Bu nedenle bugün bırakalım ideolojik güncellenmeyi, 12 Eylül öncesinin üretimlerinin küllenmeye başladığını ve solda en temel konularda dahi bir kafa karışıklığının yaşandığını görüyoruz.

1980 öncesinde politik pratiğe öncülük eden devrimcilerin ideolojik belirlenimi, aydınlar üzerinde de hissediliyordu. Böyle bir ortamda liberalizmin, sulandırıcı müdahalelerin Marksist zeminde bırakalım yer bulmasını etkili olma şansı bile yoktu.

Bugün ise gelinen aşamada, adına sol liberalizm, postmarksizm ne denirse densin, algıyı sağa doğru büken, sınıf bilincini bulandıran dolayısıyla da Marksist birikimi zayıf düşüren bir rüzgar söz konusu. Bunun panzehiri, elbette klasiklerin Ortodoks/dogmatik savunusu değildir. Ancak yenilginin kalıcılaşıp bir iklime dönüştüğü konjonktürlerde, Marksizmden sapmaların yaygınlaşması, sınıf algısının yerini kimlik algısına/ siyasetine bırakması, tarihsel bir tarama yaptığımızda rahatlıkla görebileceğimiz bir meseledir. Bu, 1905 devrimi sonrası gericilik yılları için de 1980 sonrası Türkiye için de geçerlidir. Hatta 1980’in, neoliberalizmin etkisinin dünya ölçeğinde yaygınlaştırılması bağlamında çözülmede miladi bir etkisi vardır.

Kapsamlı bir değerlendirme eşliğinde bakıldığında görülecektir ki 12 Eylül yenilgisi gerçekte tutsaklıklarla veya ölümlerle değil, ideolojik çözülmeyle geldi.

Ve panzehiri üretilemediği, oranda kalıcılaştı. Hatta kurumsallaştığı ve kafalarda taşındığı için giderek yaygınlaşıp yeniden üretilen bir olgu haline geldi. Tabii ki bunda, eski Sovyet Cumhuriyetleri’nin çözülmesiyle beraber başlayan sol özgüven yitiminin ve hatta itibarsızlaştırmanın da rolü vardır.

Bugünün koşullarında Marksist eksenli ideolojik yenilenme, dünya ölçeğinde enternasyonal bir çabayı da gerektiriyor. Ancak bu, ülke özgülünde yapılacak çalışmaların önünde bir engel değildir. Bu konuda en önemli ölçeklerden biri de teorik yenilenmenin politik pratikten kopuk entelektüel bir alan olarak görülmemesi; tersine pratiğin sorularını yanıtlayan bir duruşun öncelenmesidir.

Bunun için dünya ve ülke değerlendirmesi, yeni sömürgecilik vb. tahliller kapsamında başat rol oynayan konulardan devlet biçimine, ülkedeki sınıf ilişki ve çelişmelerine; devrim anlayışı, örgüt anlayışı ve çalışma tarzına kadar geniş çerçevede değerlendirmeler dizisi bugün olmazsa olmaz önemdedir. Bu kapsamda, Mahir’den Devrimci Yol’a, Devrimci Yol’dan bugüne devamlılığı sekteye uğratmayacak bir yenilenmeye/güncellenmeye ihtiyaç vardır.

38

Temel Teorik Tezler

1908 ve 1923 devrimlerine sınıfsal bakış Bu çalışmanın amacı, bugünün mücadele ihtiyaçları açısından geçmişe bakmak ve süreci ortaya çıktığı koşullar içinde değerlendirmektir; dolayısıyla da süreçteki her olaya ve özneye kronolojik sıralama içinde yer veren bir tarih yazımından çok okumalarda dün-bugün diyalektiğine imkan tanıyan bir değerlendirme yapmaktır.

20. yüzyılın başında çok özgün koşullarda yaşanan 1908 devrimine ve Kemalist devrime dair tartışmalar devam ediyor.

Bu tartışmaların en azından sol açısından, öznellikten arındırılması ve istismar olasılığının minimalize edilmesi, olgulara dair sınıfsal bir bakış geliştirmekle mümkündür. Çünkü sınıfsal bakış, psikolojik değil politik ölçülerle oluşturulur ve resmin bütününü görür; yani yalnızca artıları değil varsa eksileri de yalnızca ilericiliği değil varsa gericiliği de dikkate alır.

Bu bağlamda, 1908 ve 1923’te benzer (burjuva) sınıfsal içerikler taşıyan ancak tarihsel dönemin özellikleri ve hareketin sınıfsal karakteri nedeniyle sonuçlandırılamayarak kesintiye uğrayan müdahaleleri nasıl okumak gerekiyor? Bu konudaki yorum farklılıklarının/çeşitliliğinin nedeni nedir? Lenin’in 1908'e dair devrim tanımlaması ve Ulusal Kurtuluş Savaşı'na desteği ölçü alınması gerekmiyor mu? Bu şekilde sorular çoğaltılabilir. Ama toplam tabloya bakıldığında, söz konusu süreçlere dair yapılan değerlendirmelerde büyük oranda bütünlüklü/sınıfsal bakış eksiğinin veya öznelliğin olduğunu söylemek mümkün. Örneğin İttihat ve Terakki’yi salt Ermeni katliamı üzerinden veya 1923’ü salt Kürt katliamı üzerinden okuyan kesimlere bu hareketlerin ilerici yanının olabileceğini anlatmak olanaksıza yakındır.

Bilinir ki olgular sınıfsal bağlamından koparılıp örneğin “vesayetçi olma-olmama” “otoriter olma-olmama” gibi ikilemler öne çıkarıldığında; çeşitli değerlendirmelerde rastladığımız gibi 1946 veya 1983’e yani Menderes’e ve Demirel’e demokratiklik atfedilir. Ve yine bu anlayışa göre, 1789 Jakobenlerin, 1908 ordu içinde bir avuç subayın, 1917 Bolşeviklerin, 1923 Kemalistlerin, 1980 de TC subaylarının darbesi olur.

39 Bugün postmodern akıl tutulması eşliğinde toplumlar tarihi içindeki ilerlemenin reddedildiği teorik buluşlar(!) akılları çelmelerken, 1215 Magna Carta veya 1789 Fransız devrimi gibi her olguyu/kesiti tarihsel bağlamı içinde ele alıp ona göre önem atfeden bütünlüklü bir yöntemin önemi giderek artıyor. Bu bağlamda evet, 1908 de 1923 de (İran'da 1909, Çin'de 1911 gibi) ileridir; ama orada durmamak ve bugün oraya dönmemek koşuluyla...

Resmi tarih yazımı ve türevleri değil, Lenin 1908’deki hareket “2. Meşrutiyet” olarak da bilinir; hatta “İttihatçıların darbesi” olarak da tanımlayanlar var. Ancak bu tanımlarda olgunun bütünü, sınıfsal özü eksik kalıyor, dolayısıyla da tanım yanlış oluyor.

Resmi tarih yazımını ve türevlerini değil de Lenin’i ölçü alacak isek, söz konusu sürece dair “devrim” tanımı daha doğru/uygun düşmektedir. Gerçekte Fransız devriminden esinlenen ve “Kahrolsun İstibdat Yaşasın Hürriyet” sloganı eşliğinde hem Abdülhamit istibdadına son veren hem de 1923’e zemin hazırlayan bu müdahalenin tanımında, dünyada benzer süreçlerde/geçişlerde olduğu gibi en uygun ölçek tarihsel materyalizmdir ki bu en genel anlamıyla bir üretim ilişkisinden daha ileri bir üretim ilişkisine geçiş (veya hanedanlığa son verilmesi, meşruti monarşi vb. örneklerde olduğu gibi bu yöndeki basamaklar) üzerinden değerlendirmeyi gerektirir. İttihat ve Terakki denilince yalnızca Ermeni sorununu, Kemalizm denilince yalnızca Kürt sorununu gören, ilericilik-gericilik ölçütünü çekilen acılar üzerin-

Yaptığımız tanımlama süreçte ödenen bedelleri, yapılan haksızlıkları, katliam vb.ni yok saymaz; ama tarihsel akışı yani sürecin bütününe dair sınıfsal tanımı salt bu örnekler üzerinden değerlendirmez.

den geliştirilmiş vicdani bir yaklaşımla veya dönemin siyasal kadrolarının kişisel özellikleri vb. ile ele alan kesimlerin yaygınlıkta olduğu bugünün koşullarında, resmi tarih okumalarına da yanıt olacak şekilde tarihsel materyalist bir bakış açısıyla yapılacak değerlendirmeler büyük önem taşıyor.

Tarihsel materyalizm, değerlendirmeye konu olan süreçte üretim ilişkileri ile üretici güçler arasındaki ilişkiye bağlı olarak ilericilik-gericilik tanımlaması yapmayı gerektirir. Bugünden geriye dönüp bakıldığında serfliği köleliğe, ücretli köleliği serfliğe oranla ileri kılan bu ölçü, ortaya donmuş, koşullar üstü sonuçlar çıkarmaz. Yani Fransa’nın 1789’unu devrim olarak tanımlar; ama aynı güçler, sistemini inşa edip ilerici niteliğini yitirdiğinde onun da adını sınıfsal olarak gericilik koyar. Buradaki tanımlama süreçte ödenen bedelleri, yapılan haksızlıkları, katliam vb.ni yok saymaz; ama tarihsel akışı yani sürecin bütününe dair sınıfsal tanımı salt bu örnekler üzerinden değerlendirmez. Bunu, emperyalizmin bir ülkeyi işgali sürecinde yeni duruma göre biçimlenen baş çelişmeye bağlı olarak yapılan haklı savaş, haksız savaş tanımlarına benzetebiliriz. Örneğin böyle bir süreçte haklı savaş tanımının yapılması, işgal altındaki güçlerin her eyleminin savunulduğu anlamına gelmez. Bir soyutlamadır söz konusu olan.

Tarihsel süreçler bu perspektifle ele alındığında, görülecektir ki bırakalım bugünün devrimcileri ile İttihatçıları, 1908 devrimi ile Kemalist devrim arasında bile doğrudan bir bağ, aynılaştırmayı/eşitlemeyi gerektiren bir devamlılık yoktur. Evet belki ilki ikincisine zemin hazırlamıştır ama Dünya Savaşı ve açık işgal koşulları, 1919-1923 sürecini farklı ve hatta benzeri mümkün olmayan özgün bir dönem haline getiriyor.

Bugün ise aradan yaklaşık bir asrın geçtiği, gerek sermaye-sermaye gerekse emek-sermaye ilişkisinin pek çok güncelleme sonucunda çok özgün biçimler aldığı, mevcut dinamikleri farklı kılan gelişmelerin yaşandığı bu koşullarda artık ne kadrosal olarak ne de yöntemde/içerikte, birinci veya ikinci devrimle bağ kurmak olası değildir. Bu bağlamda bugün Kemalist iktidarla CHP arasında (kimileri hızını alamayıp bunu AKP’ye kadar vardırıyor) veya İttihatçılıkla günümüz devrim-

40

ciliği/solu arasında bağ kurmak, kavramlara da içeriğe de bağlantılara da takla attırılsa dahi olası değildir.

Sözümüz hem Kemalizmin devamı olduğunu söyleyenlere hem de devrimcilere “İttihatçı” yakıştırması yapanlaradır.

I. 1908 Devrimi İleride değineceğimiz Kemalizm, nasıl açık işgal koşullarının ürünü, Bonapartist iktidarlarda görüldüğü gibi bir geçiş dönemine denk gelen ve o tarihsel koşulların özgünlüğü içerisinde değerlendirilmesi gereken bir olgu ise 1908 devrimi de “Merkezi Feodal Osmanlı”nın özgünlüğünden koparılarak ele alınabilecek bir süreç değildir.

Lenin’in isabetli bir şekilde değerlendirdiği gibi emperyalizm koşullarında ilericiliğini, devrimci niteliğini yitiren burjuvazi, burjuva demokratik devrime önderlik edemez. Bu süreçte artık demokrasi sorunu proletaryanın önderliğinde gerçekleşecek devrimlerin sorunudur. Ancak gelişmiş bir proletaryanın da olmadığı, kapitalistleşme sürecini tamamlamamış geçiş

dönemindeki ülkelerde bu rolü küçük burjuva kesimler üstlenebilir. Bunun Meksika’da, Arap ülkelerinde, Portekiz’de olduğu gibi çeşitli örnekleri vardır.

Sonuna kadar götürülerek başarıya ulaşıp ulaşmaması ayrı bir tartışma konusudur ama üstlendiği görevler/ işlevler itibariyle söz konusu olan burjuva içerikli bir devrimdir. İşe İttihat ve Terakki, tarihsel köklerinin de oluştuğu 19. yüzyılda geliştirilen reformlar eşliğinde ve üstlendiği rolün sınıfsal içeriği bağlamında değerlendirilmesi gereken bir harekettir. 1789’dan da 1848'den de 1905’ten de bir etkilenme söz konusu olsa da feodal Osmanlı koşullarında özgün bir pratiktir.

Gerçekte Osmanlıda Tanzimat'tan itibaren adım adım gelişen Batı etkisinde burjuva içerikli bir hareketten söz etmek mümkün. Ancak kapitalizmin kendi iç dinamiği ile geliştiği ve burjuvazisinin pazarının sınırlarını ulusal çitlerle ördüğü ülkelerden farklı olarak Osmanlıda ekonomi büyük oranda yağmaya, ele geçirilen yerlerdeki değerlerin talanına dayalı idi. Nitekim 19. yüzyılda, borçlanmanın arttığı, koşulların sürüdürülemez hale geldiği ve özellikle Balkanlarda, Faransız

41 devriminin etkisiyle gelişen milliyetçilik eşliğinde Osmanlı devletinden peş peşe ayrılmaların yaşandığı bir tarihsel kesitte, ilkin düşünsel boyutta olan hareket 1889'da İttihat ve Terakki'nin kurulmasıyla giderek eylemsel boyut almaya başladı. Ve 1908'de küçük burjuva nitelikli asker-sivil kadroların önderlik ettiği müdahale gerçekleşti.

Lenin’in Portekiz devrimiyle beraber andığı ve Rusya'daki 1905 devriminin (İran ve Çin devrimlerinde de görüldüğü gibi) derin izler bıraktığının göstergesi olarak okuduğu 1908'i, kendisine ayak bağı olan feodal ilişkileri aşıp kapitalizmi geliştirmek isteyen burjuvazinin İttihat ve Terakki aracılığıyla sürece müdahalesi olarak değerlendirmek mümkün. Burada dikkatle üzerinde durulması gereken temel önemdeki olgu, söz konusu hareketin yukarıdan aşağıya geliştiği, burjuvazi ile arasındaki bağın, ilk etapta üretim ilişkileri ile somutlanmaktan çok sınıfsal (üst yapısal) olduğudur.

Lenin, 1908'in aynı zamanda halkın geniş çoğunluğunun katıldığı, aşağıdan yukarıya doğru gelişen devrimlerden farkına dikkate çeker: “Örnek olarak 20.

Yüzyıl devrimleri alınırsa, Portekiz ve Türk devrimlerini [1908 devrimi kastediliyor -ç.] burjuva devrimleri olarak kabul etmek besbelli kaçınılmaz bir şey olacaktır. Ama bu devrimlerin her ikisi de ‘halk’ devrimi değildir; çünkü halk yığınları, halkın geniş çoğunluğu, kendine özgü ekonomik ve siyasal istemlerle, etkin, bağımsız ve hissedilir bir biçimde, bu devrimler içinde görünmezler.” (Lenin, Devlet ve Devrim) Bilindiği gibi Abdülhamit’in 23 Aralık 1876'da kabul ettiği ve birkaç ay sonra rafa kaldırdığı anayasa, 30 yıllık aradan sonra 23 Temmuz 1908’de Makedonya’nın Manastır kentinde, top atışlarıyla yeniden ilan edilir. Bu müdahale karşısında Abdülhamit de Kanun-i Esasi’yi yeniden yürürlüğe sokmak zorunda kalır. Siyasi partilerin, sendika ve kooperatiflerin kurulduğu, kız öğrencilerin üniversiteye alındığı, ticaret okullarının açıldığı, din adamlarının ayrıcalıklarının ve sansürün sınırlandığı, padişahın tebaası olmaktan vatandaş olmaya doğru adımların atıldığı, 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın ilan edildiği bu süreçte, bu değişimler-

le beraber görülmesi gereken temel olgu; ulus devlet oluşturma ve devletteki hâkimiyetini ekonomide de sağlama hedefindeki Türk-Müslüman eksenli burjuvazinin, Hıristiyan kökenli (Ermeni, Rum vb.) burjuvazinin elinden ekonominin zirvelerini koparmak üzere harekete geçtiğidir.

Halkın istibdada karşı birikmiş muhalefetini yedekleyerek yukarıdan aşağıya müdahalelerle bir ulus devlet oluşturma ve mevcut iktisadi imkânları ulusal bir burjuvazide toplama perspektifi, İttihat ve Terakki şahsında süreç içinde sınıfsal çıkarlarla Türk milliyetçiliğini iç içe sokar. Ermenilere karşı alınan karar ve tavırlarda elbette İttihat ve Terakki’nin iktidarı döneminde, ulusal eksenli Ermeni hareketinin yeniden varlık göstermesinin rolü vardır. Tam da bu bağlamda ulusal olanla iktisadi olan iç içe geçer; pazara hâkim olmak isteyen Türk burjuvazisi tarafından tasfiye edilmek istenen hem gayrimüslimlerin elindeki ekonomik imtiyazlardır hem de bir ulus devlet için tehdit oluşturacak ulusal hareketlerdir.

Sürecin ilk etabında 1909’da, Adana’da yerleşmiş olan ve genelde ticareti özelde pamuk tarımını elinde bulunduran Ermenilere yönelik büyük bir katliam gerçekleşir, yaklaşık 30 bin Ermeni öldürülür. Ve sonuçta 1915’te Kürt feodal hâkim sınıfların da katılımıyla Ermeniler tehcir kararıyla katliamlar eşliğinde Anadolu’nun dışına sürülür. Beş yıl önce bir devrimle iktidara gelen güçlerin bu insanlık suçunu işlemeleri, sınıfsal nitelikleri ile ilişkilidir. Nitekim 1922 Mübadelesi ile de Rumlar Anadolu’dan büyük ölçüde sürülür.

Klasik burjuva devrimleriyle kıyaslayarak söylersek Batı’da süreç tamamlandıktan sonra yani kapitalist üretim ilişkileri egemen hale gelip üretici güçleri engellemeye başladığı; din, felsefe, bilim vb. konuları sınıfsal ihtiyaçları bağlamında tekeline aldığı dönemdeki iktidar tablosu, Türkiye’deki kurucu irade tarafından örnek alınmış, burjuva nitelikli adımların peşinden gericileşme hızlı adımlarla gündeme gelmiştir. Kaldı ki Osmanlı’da feodal üretim ilişkileri ve yarı sömürgecilik bağları nedeniyle zayıf kalan, kendi iç dinamiği ile gelişmeyen burjuvazinin, İttihat ve Terakki aracılığıyla kapitalizmi kendi iç dinamiği ile geliştirmesi yani ulusal

42

politikalar izleyip bağımsız davranması olanaksızdır; bu nedenle Alman emperyalizmi ile işbirliğini tercih eder ve Birinci Yeniden Paylaşım Savaşı sonrasında Mondros Mütarekesi’yle yenilgisi kesinleşen İttihat ve Terakki’nin iktidarı altındaki süreç, yerini açık işgal koşullarında gelişecek başka bir iradeye ve yeniden yapılanma sürecine bırakır.

II. Açık İşgal koşullarında antiemperyalist tavır alış ve Kemalizm Bilindiği gibi Kurtuluş Savaşı, odağında Osmanlının paylaşılması olan bir savaşın sonunda Saray'ın, emperyalist güçler tarafından dayatılan koşulları olduğu gibi kabul edip teslim olması ve her şeyi onların insiyatifine bırakması, kendini fesh etmiş olan İttihat ve Terakki'nin aktif kadroları dahil, bu teslimiyeti kabul etmeyenleri bir yol ayrımına gelmişti. Ya Saray'ın yaptığı gibi yenilgi kabul edilecek ve dayatılan sonuçlara katlanılacak ya da Saray sürecin dışına itil-

ip alternatif bir yol denenecekti. Saray'ın teslimiyeti karşısında direnmenin tercih edilmesi, aynı zamanda çeşitli toplum kesimlerinin de beklentilerine denk düşen meşru bir zemin oluşturdu ve işte bu zemin üzerinde gelişen Kurtuluş Savaşı sonrasında yeni bir ulus devletin örgütlenmesi adım adım gerçekleştirildi.

1923'ün tartışılmasında en sık rastlanan sorun, burjuvazinin önderliğinde yapılan kalsik burjuva devrimleriyle benzerlik üzerinden test edilmesi veya proletarya önderliğinde yapılan demokratik devrimlerle kıyaslanmasıdır.

Bilindiği gibi ulusal kurtuluş mücadelesini yürütüp başarıya ulaştıran I.Meclis, sosyal ve ulusal bileşimin yanında ideolojik anlamda da karma bir niteliğe sahipti; saltanat ve hilafet yanlıları da Bolşevizme sempati duyanlar da vardı. Böyle bir mecliste 1922'de tarafların saltanatın kaldırılmasına ikna edilmesi de devamında Cumhuriyet'in ilanı da kolay olmadı.

43 İlerleyen süreçte devletçiliğin o günün faşist rejimlerine denk bir otorite ortaya çıkarması, milliyetçiliğin Güneş Dil Teorisi ve Türk Tarih Tezi eşliğinde ırkçılık üretmesi, laiklik ilanına rağmen devletin elini din işlerinden çekmemesi gibi temel niteliklerin yanında, halkın sırtına bindirilen ağır vergi yükleri ve çıkarılan baskıcı yasalar, kimilerince yapılan faşizm değerlendirmelerine veya bütünlüklü/toptan yadsımalara sebep oluşturdu. Gerçekte söz konusu sürecin özgünlüğü ve Nutuk'un dahi objektif bir kaynaktan çok bir resmi tarih yazımı olması sebebiyle, isabetli bir değerlendirme için sınıf ilişki ve çelişmelerini dikkate alan tarihsel materyalist bir bakış açısı olmazsa olmaz önemdedir.

Bir başka ifadeyle söylersek, Nutuk'un 1927'deki CHP'nin II. Kurultayı'nda (1925'teki, milli mücadeleye önderlik eden kadrolar dahil geniş çaplı temizlik sonrasında) gündeme gelmesi, olup bitenin o günün koşullarında iktidar/egemen olanlarca yazılması anlamına gelir. Bu da değerlendirme yaparken objektif olabilmek için resmi tarihin dışına çıkabilmeyi, süreci sınıf ilişki ve çelişmeleri açısından değerlendirmeyi gerektiriyor.

Türkiye solunda Kemalizme dair yaygınlıkla kabul gören değerlendirmeler, büyük oranda 70'li yılların başında o günün devrimci önderleri tarafından yapılmış olan sınırlı boyuttaki değerlendirmelerdir.

THKO ve THKP-C'den mahkeme süreçleri dahil kalan sınırlı boyuttaki metin ve açıklamalar, genellikle Kemalizmin olumlu olarak görülen yanlarını, dönemin de özelliği gereği özellikle antiemperyalizmini öne çıkarır. Kaldı ki Mahkeme savunmaları, muhatapların sınıfsal kimliğinden sürecin dönemsel niteliğine kadar çeşitli nedenlerle bir özgünlük taşır. Bu nedenle savunmalar, kendi özgünlüğü içinde değerlendirilirken, Mahir'in Toplu Yazılar'da yaptığı saptamalar ölçü kabul edilmelidir.

Mahir'in mahkeme savunmasında Kemalizmin “milli kurtuluşçu” yanına yaptığı vurgu, toplumsal kurtuluşçu olunmadığının değil antiemperyalizmin dönemsel öneminin işareti olarak okunmalıdır. Ancak gerek Mahir'in gerekse Deniz'in Kemalizme dair

antiemperyalizm tespitinin yanına “antikapitalizmi” de eklemesi abartılıdır. Tersine Kemalizm, milli bir kapitalizm yaratmak üzere sermaye birikimi oluşturmayı temel alan politikalar izlemiştir. Benzer şekilde Mahir'in savunmasında geçen, Mustafa Kemal'in “İstiklali Tam Türkiye” bayrağını yükselttiği biçimindeki vurgu da abartılıdır.

Ulaş Bardakçı ise mahkemede tarihsel materyalist bir bakış açısıyla “bir devrimci memleketin içinde bulunduğu üretim şeklinin bir üst seviyesindeki üretim şeklini stratejik hedef olarak seçer.” değerlendirmesini yaparken, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra süreç içinde emperyalizmle işbirliğine kadar varan değişimi, Mustafa Kemal üzerinden şu ifadelerle özetler: “Anadolu ihtilalinin lideri gitmiş yerine mavi gözlü dev gelmiştir.

Artık o bağımsız Türkiye için savaşan devrimci değil, şapka, ceket-pantolon değiştiren büyük bir terzidir.”

TKP/ML önderi İbrahim Kaypakkaya'da ise faşizm tespitine varan, Mahirlerin ve Denizlerin tersine bir değerlendirme söz konusudur. Emperyalizmle bağın kısmen zayıfladığı, üst yapıdaki tasfiyelere rağmen feodal üretim ilişkilerinin yaygın olduğu, tekellerin henüz oluşmadığı bir zeminde devlet biçimini faşizm olarak tanımlamak, Komünist Enternasyonal'de yapılmış ve genel kabul gören faşizm tanımının gerektirdiği sınıfsal ölçeklere uymamaktadır. İbrahim, aynı zamanda Şnurov'un Türkiye Proletaryası kitabını ölçü alır. Ancak Şnurov gerçekte faşizmden değil diktatörlükten söz eder. Kısacası, tekelleşmenin ve emperyalizmle bütünleşmenin gerçekleştiği sürece kadar Türkiye'de devlet biçimi için yapılabilecek en doğru,

Mahir'in mahkeme savunmasında Kemalizmin “milli kurtuluşçu” yanına yaptığı vurgu, toplumsal kurtuluşçu olunmadığının değil antiemperyalizmin dönemsel öneminin işareti olarak okunmalıdır.

44

Kemalizm, modern sınıflar arasında yaşanan sınıf çatışmasından farklı olarak, açık işgal koşullarında döneme has niteliklerle gündeme gelmiş özgün bir pratiğin ürünüdür. Ortaya küçük burjuvazi önderliğinde bir ulus devlet çıkaracak olan sürecin ilk etabında Kurtuluş Savaşı sahasında yaşanan ittifaklar, ilk Meclis'te ve 1921 Anayasası'nda olduğu gibi anasaya/ kurumlaşmaya yansır. sınıfsal tanım küçük burjuva diktatörlüğüdür.

Mahir Çayan'ın “Kemalizm, emperyalizmin işgali altındaki bir ülkenin devrimci-milliyetçilerinin bir milli kurtuluş bayrağıdır. Kemalizmin özü, emperyalizme karşı tavır alıştır. Kemalizmi bir burjuva ideolojisi veya bütün küçük-burjuvazinin veyahut asker-sivil bütün aydın zümrenin ideolojisi saymak kesin olarak yanlıştır. Kemalizm, küçük-burjuvazinin en sol, en radikal kesiminin milliyetçilik tabanında anti-emperyalist bir tavır alışıdır. Bu yüzden, Kemalizm soldur; milli kurtuluşçuluktur. Kemalizm, devrimci-milliyetçilerin, emperyalizme karşı aldıkları radikal politik tutumdur.” biçimindeki tanımı, isabetli bir değerlendirme için önemli bir veridir. Aynı Mahir'in “Eşyanın doğası gereği Kemalizm’in belirli bir iktisat politikası yoktur ve olmamıştır. Kemalizm’in antiemperyalist niteliği bir tarafa bırakılırsa, ortada Kemalizm diye bir şey kalmaz." biçimindeki değerlendirmesi, bu şekilde ortaya çıkan Kemalizmin, sonradan küçük burjuvazinin niteliği gereği nasıl bir sınıfsal rol üstlendiğini ve giderek nasıl bir evrim geçirdiğini görmek açısından önemlidir.

Kemalizm, modern sınıflar arasında yaşanan sınıf çatışmasından farklı olarak, açık işgal koşullarında döneme has niteliklerle gündeme gelmiş özgün bir pratiğin ürünüdür. Ortaya küçük burjuvazi önderliğinde bir ulus devlet çıkaracak olan sürecin ilk etabında Kurtuluş Savaşı sahasında yaşanan ittifaklar, ilk Meclis'te ve 1921 Anayasası'nda olduğu gibi ma-

saya/kurumlaşmaya yansır. O süreçte hayatın/savaşın içinde kongreler ve şuralar vardır. Bunların çeşitliliği Meclis'te ve sınırlı maddelerden oluşan anayasada karşılık bulur.

Savaş sürerken hazırlanmış anayasada ülke, coğrafi ve iktisadi gereklilikler nedeniyle vilayet, kaza ve nahiyelere ayrılmış, bunların ‘şuraları’ oluşturulmuş ve muhtariyet/özerklik verilerek, bu şekilde halka (eşraf, ulema, aşiret reisi vb.nin de içinde olduğu bir önderlikle de olsa) yerel düzeyde ‘kendi kendini yönetme’ hakkı tanınmıştı. Savaş sürecindeki kongre iktidarlarının bir yanıyla ittifak içinde olunan Sovyet sistemine öykünme, diğer yanıyla fiili durumun zorunlu sonucu olduğunu söylemek mümkün. Bu fiili durumdan giderek bir ulus devletin ortaya çıkacağı sürece doğru yaşanan gelişmeler, önderliğini bir ara sınıf olan küçük burjuvazi yapıyor olsa da gecikmiş bir burjuva demokratik devrimin tamamlanması yönünde atılmış adımlar olarak değerlendirilmelidir.

“Altı Ok” tartışmaları da ancak bu kapsam içinde doğru analiz edilebilir. Yani söz konusu ilkeler, yansıtılıp resmileştirildiği gibi başından beri “kuruluş felsefesi” olarak sürece temel oluşturan ölçüler olmasından çok, süreç içinde “burjuva dönüşümler” eşliğinde bir yanıyla da çarpıklığı da içerecek şekilde oluşturulmuştur.

Bilindiği gibi 1927'de Mustafa Kemal'in Nutku’nun okunduğu Cumhuriyet Halk Fırkası İkinci Büyük Kongresi'nde tüzükte bir değişiklik yapılmış, partinin temel ilkeleri Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve Halkçılık olarak tanımlanmıştır. 1931 yılında yapılan kongrede ise Laiklik, Devletçilik ve Devrimcilik ilkesi eklenmiştir. Daha sonra 1937 tarihinde belirlenen altı madde, Anayasa maddesi haline getirilmiş ve bu ilkeler yalnızca partinin değil devletin de temel ilkeleri olarak kabul edilmiştir. Örneğin bu ilkelerden cumhuriyet, elbette yasıtıldığı gibi “egemenlik kayıtsız şartsız milletin” anlamına gelmiyordu. Ama “monarşiyle kavgada başka yolu kalmadığı için cumhuriyet tercih edildi” denilerek, Tanzimat'tan beri Batı anlayışına evrilme gözardı edilerek, kişisel bir tercihe indirgenmesi de doğru değildir. Burjuva cumhuriyetin bir yönetme,

45

rıza oluşturma aracı olduğunu biliyoruz. Sonuçta rejim sınıfsaldır ve kapitalist toplumda demokrasi, burjuva demokrasisidir. Bu, bir egemenlik biçimi olsa da kapitalizm öncesi toplumlara göre önemli bir ilerlemedir. Ve feodalizme, monarşiye karşı mücadeleye içerilmiştir.

kimilerinin nezdinde abartılı olumlu değerlendirmelere ve yedeklenme ilişkisine sebep olurken, dönemin ticaret burjuvazisinin ulus devlet yönünde attığı adımlar eşliğinde iktidarlaşan ve giderek tekleşen gücün otoritesini tanımayan kesimlere karşı baskı ve şiddeti ise yanlış faşizm yorumunu beraberinde getirdi.

1950 seçimleri öncesinde CHP yönetiminin “Tek parti devrinin icabı sayılarak anayasaya sokulmuş olan 6 umdeyi oradan çıkaracağız.” biçimindeki taahhüdü, söz konusu ilkelerin vazgeçilebilir olduğunu anlatmanın yanında, halkın yeterince özümseyemediğini göstermesi açısından da önemli bir veridir.

Bu türden yanılgılara düşmeden olup biteni bütünlüklü bir perspektifle ele almanın koşullarından biri, sürece önderlik eden küçük burjuva kadroların kaygan zeminde varlık gösteren ikili karakterinin dikkate alınmasıdır. Bu da süreçte sınıfların durumunu, uzlaşmalarla, ilişki ve çelişmelerle beraber değerlendirebilmeyi gerektiriyor.

Sürecin ekonomi politiği ve sınıfların durumu Kemalizmin doğru anlaşılıp değerlendirilmesinin kıstaslarından biri, açık işgal koşullarında anti emperyalist mücadele içinde orta çıkmış bir hareket olması ise bir diğer kıstas, Osmanlıdan devralınmış olan yüklerin, gericiliğin ve bağımlılık ilişkilerinin dikkate alınmasıdır. Bu süreçte saltanata son verilmesi, şeyhülislamlığın, hilafetin ve kapitülasyonların kaldırılması, cumhuriyetin ilanı vb. demokratik nitelikli adımlar

Yukarıda da belirttiğimiz gibi emperyalist dönemde burjuva devrimini tamamlama görevi proletaryanındır.

Kimi durumlarda devrime küçük burjuvazi önderlik etse de sonuna kadar götüremez. Nitekim Türkiye’de Kemalizmin önderliğinde yaşanan süreçte de böyle olmuştur. Sınıfsal konumları, ilişki biçimleri itibariyle mücadele edilmesi gereken toprak ağaları, eşraf vb.nin önemli bir kısmı 1923 devriminin müttefiki, toplumsal tabanıdır. Bu nedenle söz konusu kesimlere tavır

46

alınamamış, onlarla uzlaşma yoluna gidilmiştir. Bu özgün durumu bağlamında 1923, sosyal tabanını radikal bir köylü hareketinin oluşturduğu Fransa, Çin, Meksika gibi devrimlerden farklıdır. Özetle 1923 sonrasında Türkiye'de ortaya çıkan tablo, Ulusal Kurtuluş Savaşı'na önderlik eden küçük burjuva sınıfına mensup asker-sivil aydın kesimin sınıfsal niteliği ile doğrudan ilintilidir. Bu süreçte ülke, sınıflar arasında bir iktidar çatışmasına değil uzlaşmaya sahne olur. Bir tarafta siyasal erkin en üstünde yer alan ve bürokrasi ile orduyu elinde bulunduran Kemalistler, diğer tarafta devletin üst yapısından tasfiye edilen ve iktidarı alabilecek güçte olmayan toprak ağaları ile burjuva kesimler vardır. Kemalistlerin ekonomi politikaları, söz konusu kesimlerin çıkarlarıyla temel olarak çelişmediğinden, ortaya taraflar arasında bir çatışma değil uzlaşma çıkmıştır. İzmir İktisat Kongresi Kemalistlerin sınıfsal nitelikleri gereği her türlü

desteği sunarak önünü açtıkları ticaret burjuvazisi, sanayileşmeyi değil, İzmir İktisat Kongresi'nde de dile getirdiği gibi azınlıkların elinde olan ticari etkinliğin, ithalat-ihracat işleriyle toptancı ticaretinin kendilerine devredilmesini isteyerek, kolay/risksiz biçimde gelişmeyi tercih etmiştir. Gerçekte İzmir İktisat Kongresi'ne 1135 delegeyle yansıyan tablo, aynı zamanda sahadaki sınıfsal bileşimin yani sınıfsal güç dengesinin göstermelik ifadesidir. Bilindiği gibi İzmir İktisat Kongresi Batılı emperyalist ülkelere, aradaki ilişkinin bütünüyle koparılmayacağını göstermeyi de amaçlayan bir boyut içermektedir.

Kongre’de, Avrupalılar ile Rum ve Ermeni sermayedarların yerini almak isteyen İstanbul ticaret burjuvazisi belirleyici olmuştur. Zaten talep de onlardan gelmiş, hükümet bu konuda adım atmıştı. İstanbul tüccarı Kurtuluş Savaşı'ndan sonra aralarında örgütlenmiş ve Milli Türk Ticaret Birliği'ni kurmuştur. Tüccarlar, azınlıkların elindeki ticari mevkileri milliyetçilikten yararlanarak devlet desteğiyle ele

47 geçirme amacındadır. Dikkat edilirse, Osmanlı ve İslam deyimlerinin yerini milli ve Türk almıştır. Birlik, gerek ithalat ve ihracatta gerekse toptan veya yarı toptan ticarette Türk tüccarın hakim olmasını amaçlar.

Tabii bu konuda devlet desteği şarttı.

Bir anda milli ve milliyetçi olan İstanbul'un Müslüman tüccarının gerçekte amacı, milli sanayi değil ithalat, ihracat ve toptan ticarettir. Öyle ki yalnızca Kurtuluş Savaşı'nı İstanbul’dan izleyen tüccar değil yabancı firmalar da Ankara’daki milliyetçi havaya ayak uydurmuş, mümessilliklerini Rum ve Ermenilerden Türklere doğru kaydırmıştır. Ve kimileri de Türk ortak bularak durumunu korumaya çalışmıştır. Bu arada Kurtuluş Savaşı'na katılan dolayısıyla da Ankara’da nispeten etkili olan Anadolu tüccarı ve ticarete yönelen subay ve memurlar da İstanbul tüccarıyla kolay uzlaşmış ve ticarette pay sahibi olmuştur.

Birlik, yalnızca tüccarı değil esnaf ve işçileri de “İmtiyazsız sınıfsız kaynaşmış bir millet” söylemi eşliğinde örgütlendirmiş, Türkiye Umum Amele Birliği kurulmuştur. Tüccar eliyle işçi örgütü kurmanın gerekçesi, mütareke yıllarında örgütlenen ve sınıf kavgası isteyen fırkalar, dernekler karşısında başka (gerçekte sınıf bilincinin üzerini örten) bir duruş geliştirmekti. Buna göre sınıf kavgası ihanetti. Buna ön ayak olan Ahmet Hamdi Başar, “Biz henüz işçisiyle, tüccarıyla, sosyal sınıfları teşekkül etmemiş bir toplum olduğumuz için, yapacağımız iş, Türk olarak bu sınıfları yaratmak ve aynı zamanda bunların birbirlerine düşman olmamasına ve elbirliği ederek iktisat meydan muharebesini kazanmalarına çalışmaktı. İşte bu düşünceyledir ki Türkiye Umum Amele Birliği'ni Milli Türk Ticaret Birliği'nin bulunduğu binada kurduk.” değerlendirmesini yapar.

Birliğin; gümrük bağımsızlığı, ortak olsa dahi yabancı sermayeye tekel hakkı verilmemesi hatta tütün tekelinin de kaldırılması, yabancı sermayenin memlekete zararlı olmayacak şekilde girmesi, kapitülasyonlara son verilmesi, milli bir Merkez Bankası kurulması, dış ticaretin millîleştirilmesi vb. taleplerle gittiği Kongre'ye Kazım Karabekir, Mustafa Kemal'in onayı ile başkan

Gerçekte Kemalistlerin milli burjuvazi dolayısıyla da sermaye birikimi oluşturma adına yaptıkları, ne kapitalizmin kendi iç dinamiği ile geliştiği ülkelerde ticari sermayenin sanayileşmesine ne de demokratik bir iktidar altında halkın ortak çıkarları gözetilerek sanayinin geliştirilmesine benziyor. seçilir.

“Kongre'de milliyetçi bir hava esmektedir, yabancı sermayeye karşı bir kuşku ve düşmanlık vardır ama ekonomik gelişmenin yabancı sermayesiz mümkün olmayacağı kanısı yaygındır.” (Doğan Avcıoğlu, Türkiye’nin Düzeni, s:230) Nitekim yabancı basın ve ajanslar Türkiye’nin yabancı sermayeye düşman olduğunu yayınca dönemin İktisat Vekili Mahmut Esat Bey, Chester anlaşmasını örnek verir. Bu konuda kısa bir anımsatma yapmak gerekirse, Chester imtiyazı; TBMM’nin 9 Nisan 1923 günü onayladığı ve Bayındırlık Bakanlığı’nın 29 Nisan 1923 günü imzaladığı bir dizi sözleşme ile Chester Grubuna verilen, 4400 km uzunluğunda demiryolu yapımı ile demiryolu güzergahının sağında ve solunda 20’şer km genişliğinde bir alanda maden ve petrol aranması ve bulunduğu takdirde 99 yıllığına işletilmesine ilişkin bir imtiyaz sözleşmesidir.

Ancak söz konusu alanın Musul-Kerkük'te olması ve bu bölgenin Lozan Antlaşması'yla Türkiye toprakları dışında kalması sonucu anlaşma gerçekleşmemiştir.

Gerçekte Kemalistlerin milli burjuvazi dolayısıyla da sermaye birikimi oluşturma adına yaptıkları, ne kapitalizmin kendi iç dinamiği ile geliştiği ülkelerde ticari sermayenin sanayileşmesine ne de demokratik bir iktidar altında halkın ortak çıkarları gözetilerek sanayinin geliştirilmesine benziyor. Ulusal Kurtuluş Savaşı sonrasında emperyalizme karşı temkinli davranılması Kemalist iktidarı iktisadi bağlamda sermaye sınıfından, sömürü ilişkilerinden ayrı kılmıyor. Sömürge ilişkilerinden kalan Osmanlı borçlarının 1954 yılına kadar takvimlendirilerek ödenmesi de Kemalizmin burjuva

48

Küçük burjuvazinin ikili niteliğine, ikircikli, güçsüz ve güvensiz yapısına burjuva ideolojisi ile kopmama niteliğini de eklediğimizde; iktidarlaşma, ordulaşma ve iktisadi politika oluşturma sürecinde karşısına çıkan, otoritesini tanımayan kesimlere karşı geliştirdiği tavizsiz duruşun, baskı ve zorun sınıfsal arka planını görmek mümkün oluyor. sınıfıyla ilişkisinin boyutu açısından bir başka örnektir.

Ancak bu süreçte banka kurarak veya emperyalist sermayenin elindeki satış tekellerini (Tütün Rejisi, demir yolu kumpanyaları, İzmir ve İstanbul limanlarının işletme hakkı dahil) kamulaştırıp ticaret burjuvazisine devrederek yapılan tüm desteklere rağmen sonuçta ortaya amaçlandığı gibi milli bir burjuvazi ve güçlü bir sanayileşme değil, belirli tüketim mallarını üreten bir sanayi ve yerli işbirlikçi burjuvazi çıkacaktır.

Kemalizmin siyasal ufku Kimilerinde burjuva demokrasisi kimilerinde de sosyalizm beklentisi uyandıran Kemalizmin siyasal ufku gerçekte burjuva ulusçuluğuyla sınırlıdır. Bu da burjuva devrim girişimi içinde bir adımdır. Dolayısıyla sosyalizme evrilmesi beklenemeyeceği gibi tarihsel olarak gecikmiş koşullarda kendi iç dinamiği ile gelişmiş bir kapitalizm de yaratması beklenmezdi. Nitekim Kemalizm, aynı tarihsel momentte ortak düşmana karşı tavır koymuş olsa da sosyalizme mesafeli durmuş, ideolojik politik bir yakınlaşma içinde olmamıştır.

Burjuva ulusçuluğu, ulusal bir burjuvazi, buna bağlı olarak bir pazar ve milli sınırlar oluşturmayı yani ulus devleti gerektirir. Birinci Meclis ve 1921 Anayasası'ndaki tablo bir savaş ikliminin yansımasıdır, fiili bir durumdur. Bu olağanüstü konjonktür aşıldığı oranda sınıfsal ayrışmalar ve sınıfsal gereklilikler, otoritenin/iktidarlaşmanın tesisi vb. öne çıktı. Bu bağlam içinde ulus eksenli üniter bir devlet örgütlenmesinin

geliştirildiğini ve bu çerçevede bir şovenizm söz konusu olduğunu söylemek abartılı olmaz.

Benzer bir değerlendirmeyi, düzenli orduya geçiş sürecinde buna karşı çıkan “düzensiz” birliklere yapılan dayatma ve müdahaleler için de sol/sosyalist/komünist fikir ve örgütlenmelere karşı konulan mesafe ve yapılan tasfiyeler için de yapmak mümkündür. Gerçekte o süreçte Sovyetlerle kurulan ilişki veya dönemin sol-sosyalist kadrolarıyla bir dönem yan yana düşmüş olmak Kemalistlerin sınıfsal niteliğini değiştirmiyor, onlara sol-sosyalist bir nitelik kazandırmıyor. Örneğin o süreçte belirli bir silahlı güce sahip olduğu için Hükümet tarafından tehlikeli görülen ve Yeşil Ordu kanalıyla sol çevrelerle ilişkisi bulunan Çerkez Ethem'in, önce yönetiminde paşaların ve Kemalist bürokratların olduğu “resmi” TKF'nin (Türkiye Komünist Fırkası'nın) içine alınarak etkisizleştirilmek istenmesi, gerçekte solun tasfiyesi operasyonunun bir parçasıdır. Nitekim “resmi” TKF kurulurken dönemin Dahiliye Vekili Dr. Adnan (Adıvar) tarafından yayınlanan gelenelge ile bu partiye üye olmayan ve oradan mühürlü üyelik kartı almayan kimselerin komünizm ve komünizmle ilgili herhangi bir faaliyette bulunmaları yasaklanmıştır. Bakü'den Ankara'ya doğru yolan çıkan Mustafa Suphi ve yoldaşlarının öldürülmesi de Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası tutuklamaları da aynı tarihsel dönemde gerçekleşmiştir. Bu müdahaleler, bir yanıyla da dönemin köylüler dahil ezilen halk kesimlerine solun önderlik ederek süreci daha nitelikli sonuçlar doğurabilecek aşamaya taşıma olasılığının bizzat Kemalist kadrolar tarafından önlenmesi olarak okunabilir.

“Resmi” TKF örneği, 1930'da yine Kemalist kadrolarca bir çeşit resmi muhalefet partisi olarak kurulup yaklaşık 3 ay sonra bizzat kurucularınca kapatılan ''Serbest Cumhuriyet Fırkası'' (SCF) ile beraber düşünüldüğünde, nasıl bir denetim ve otorite ihtiyacıyla hareket edildiği ve farklara karşı ne denli tahammülsüz olunduğu daha somut biçimde görülür. Özetle küçük burjuvazinin ikili niteliğine, ikircikli, güçsüz ve güvensiz yapısına burjuva ideolojisi ile kopmama niteliğini de eklediğimizde; iktidarlaşma, ordu-

49 laşma ve iktisadi politika oluşturma sürecinde karşısına çıkan, otoritesini tanımayan kesimlere karşı geliştirdiği tavizsiz duruşun, baskı ve zorun sınıfsal arka planını görmek mümkün oluyor.

Nitekim 1934 yılında Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu çıkarıldı. Bu kanunun ünlü 18. maddesi şöyleydi: “Fevkalade hallerde ve devletin emniyet ve selametini ve ictimai nizamını tehdit ve ihlal kabiliyetini haiz vaziyetlerde, bu hal ve vaziyetleri ihdas edeceklerine veya devamına müessir olacaklarına şüphe edilenleri, sebep ortadan kalkıncaya kadar polis nezaret altına alabilir ve umumi ve hususi nakil vasıtalarına vaziyet edebilir. Bu hal ve vaziyetin ve davanın takdiri en büyük mülkiye amirine aittir.”

Görüldüğü gibi valilere kişilerin düşünce ve eylem özgürlüğünü engelleme yetkisi verilerek koyu bir polis-baskı rejimi “sınıfsız kaynaşmış bir toplumuz” örtüsü altında uygulanıyordu. Kısaca “1932'den itibaren, burjuva demokratik hak ve özgürlüklerin tamamen ortadan kaldırıldığı bir baskı rejimi kurulmuştur.

Cumhuriyetin kuruluşundan beri nisbi olarak korunan üniversite özerkliği de 1933 yılında çıkarılan bir kanunla son bulmuştur.” (Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, 1919-1946) Faşizm değil Küçük Burjuva diktatörlüğü Bilinir ki tarihte siyasal zor, bir sınıfın diğer sınıfa karşı mücadelesinde, özel politikalarında kullanılmıştır.

Bu süreçte de iktidarlaşan Kemalistlerin zoru, tarımsal alanlar dahil halktan yana değil egemenden yana halka karşı politikalar için hayata geçirilmiştir. Örneğin 1925'te İzmir suikasti ve Şeyh Sait isyanı gerekçe edilerek, Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarılmış ve mahkemelere İstiklal Mahkemeleri adı verilerek özel yargılamalar yapılmıştır. Mustafa Kemal'in suikast olasılığını ve isyanı, muhaliflerini etkisizleştirmek için başarılı bir şekilde kullandığını söylemek mümkün.

Benzer şekilde daha Lozan barış görüşmeleri sırasında komünist avı başlatılması; sürgüne, hapis cezalarına başvurulması; işçi haklarından sendikalaşmaya kadar çeşitli boyutlardaki demokratik hak ve mücadeleler-

in kendi iktidarına karşı bir tehdit olarak nitelenip ihanetle özdeş görülmesi; Kemalizmin sınıfsal olarak kimlerin yanında, kimlere karşı, nasıl bir duruş içinde olduğunu, ''sınıfsız, kaynaşmış bir millet'' vurgusunun ne anlam taşımadığını gösteriyor.

Gerçekte burada söz konusu olan ve kimilerine şiddetin, antidemokratikliğin oranına bakılarak faşizm tespiti yaptıran olgu, önüne sermaye birikimi amacını koymuş (ki bu halka karşı sömürü, baskı ve zulüm sebebidir) olan küçük burjuva iktidarın otoritesine karşı duran tüm güçleri, tüm itiraz potansiyellerini etkisizleştirmesi durumudur. Ve çeşitli ülke pratiklerinde görüldüğü gibi küçük burjuvazinin sınıfsal kimliğiyle çelişmeyen, zorunluluklarla iç içe geçmiş bir tercihtir.

Sürecin ilk etabında ittifak içinde olunan Kürt aşiretlerle, Lozan'la beraber uluslararası meşruiyet sağlandıktan sonra ve sermaye birikimi oluşturma yönünde tercihler/adımlar belirginleştiği oranda iş birliğinin yerini baskı ve zor almıştır. Gerek Kürtlere gerekse ekonomik imkanlara sahip azınlıklara yapılan çeşitli müdahalelerin, ulus devlet oluşturmuş egemen sınıfın şovenizminin yanında iktisadi bir boyut da taşıdığını bilmek yani ulusal olanla sınıfsal olanın iç içe geçtiği gerçekliğini gören bir noktadan değerlendirme yapmak, yaşanan katliamlar dahil olup biteni daha doğru kavrama olasılığını artıracaktır.

Bilindiği gibi Osmanlı döneminde merkezi yönetime karşı, büyük oranda ekonomik nedenlere dayanan pek çok isyan, ayaklanma, itiraz vb. yaşanmış ve bunlar çoğu kez katliamla sonuçlanmıştır. Bu süreçte Kürt beylikleri ile ilişkilerde de tasfiye, katliam vb. gündeme gelmiştir. Bu türden olayları, merkezi yapı ile yerel güç arasındaki ilişkinin merkezi yapı tarafından tanınmaması, dayatmalarda bulunulması, tasfiye girişimi vb. eşliğinde antidemokratik politikalarla ilişkilendirmek mümkün. Ancak henüz ulusal bilincin yeterince oluşmadığı o süreçte söz konusu ilişki ve çelişmeleri salt “Kürt olmak” üzerinden değerlendirmek, olgunun yalnızca bir boyutunu görmek bağlamında eksikliktir.

1908 ve 1923 için de bu türden bütünlüklü bir bakış, tek yanlı değerlendirmelere düşme olasılığına karşı bir sigorta işlevi görür.

50 Küçükburjuva diktatörlüğü ve sermayenin işbirlikçilik yönünde evrimi Ulusal burjuva sınıfının yaratılacak olması, yabancı sermaye ile ilişkilerin bütünüyle kesildiği her türlü ilişkinin reddedildiği anlamına gelmiyor. Aksine tam da bu nedenle, yani istenilen biçimde sermaye birikimi yaratmak üzere emperyalist sermayeden de yararlanılması düşünülmüştür. M. Kemal o süreçte ''Kanunlarımıza riayet şartıyla ecnebi sermayesine lazım gelen teminatı vermeye her zaman hazırız. Ve şayan-ı arzudur ki ecnebi sermayesi, bizim sermayemize, servetimize inzimam etsin'' der.

Aslında bu süreçte Kemalizmin ikili karakterine de uygun olarak zorunlulukla tercihin iç içe geçtiğini söylemek daha doğru olur. Kararsızlık, zayıflık burjuva ideolojisinden kopmama vb. niteliklerin yanında, tarihi-sosyal-siyasal koşulların oluşturduğu zorunluluklar

da söz konusudur.

Dünyanın emperyalist güçlerce paylaşımının tamamlandığı bir tarihsel kesitte küçük burjuva bir yapının burjuva demokratik devrimi sonuna dek kararlılıkla götürmesi, izlenmesi gereken yol gibi görünse de sınıfsal niteliği gereği bu pek mümkün değildi. Geriye, yaptıkları gibi milli bir burjuvazi yaratma adına ülkenin zenginliklerinin burjuva sınıfına aktarılması kalıyor ki bu yol aynı zamanda, sahada askeri olarak yenilen emperyalizmin kapsama alanına adım adım düşmek anlamına gelecekti.

1923 sonrasında yaygınlaşan aferizm salgını da sürecin niteliğini anlamak açısından bir veridir. Kemal Tahir’in Yol Ayrımı romanında geçen İnönü’ye atfedilen “ben devletçilik denen şeyi anlarım, fakat, dolapçılığı anlamam” ifadesi bu durumun boyutlarını anlamaya yardımcı olacak niteliktedir. Özetle feodal kesimler

51 Kurtuluş Savaşı'na destek vermiş olmayı bir anlamda istismar ederek topraklarını genişletmiş hatta devletin kredi imkanlarından da bolca yararlanmışlardır.

Görüldüğü gibi Kemalistler açısından mesele, tekrar sömürge durumuna dönüşmeden ulusal koşullar içinde, emperyalist sermayeyi de kullanarak kapitalizmi geliştirmekti. Bunun için sermaye birikimi hızlandırılacak ve ulusal burjuva sınıfı yaratılacaktı. İşte sömürünün, baskının, halka çektirilen yoksulluğun veya Kürt ulusal hareketleri ile ilerici-yurtsever güçlerin halkı uyandırma çabalarının sürgün, zindan ve katliamlarla karşılanmasının gerçek nedeni buydu.

Devletçilik ve yeni sömürgeciliğe zemin hazırlayan basamaklar Kemalizmin sanayileşme ve milli bir burjuvazi yaratma politikasında başarısız olduğu 1923-1932 dönemindeki uygulamalardan sonra, devletin destekle sağlanamayan bu amaca doğrudan soyunması sürecinde de işbirlikçi eğilimler devam etmiştir.

Gerçekte sömürge ilişkilerinin devralındığı, kapitalizmin kendi iç dinamiği ile gelişmediği koşullarda Kemalist kadroların tüm çabalarına rağmen evrilmenin işbirliği ve tekelleşme yönünde olması, devrimin ve öncülerinin sınıfsal niteliği gereği şaşırtıcı değil beklenen bir durumdur.

Dikkat edilirse 1932 sonrasındaki dönmede de uygulanan politikalar üretim araçları üreten bir sanayiyi değil; sınırlı boyuttaki metalurji ve askeri sanayinin yanında şeker, dokuma, tütün, ayakkabı, çimento gibi tüketim malları üreten bir sanayiyi hedeflemiştir.

Süreç içinde ticaret burjuvazisi palazlandıkça iş birliği eğilimi artmıştır. Hata 1932'de Celal Bayar'ın Maliye Bakanlığı'na getirilmesi bile işbirlikçi çekirdeğin başarısı olarak görülür. Ve Bakan bu süreçte İş Bankası'nı emperyalizme giden basamaklarda bir kaldıraç olarak kullanır.

Devletçilik politikaları eşliğinde 1934’te ortaya konulan I. Beş Yıllık Sanayileşme Planı, yerli-doğal kaynak-

lara dayalı sınai üretim birimlerinin kurulmasını, temel tüketim mallarının yerli üretimine öncelik verilmesini, sanayi kuruluşlarının yerlerinin, hammadde ve işgücü kaynaklarına yakın olmasını amaçlamıştır.

Temel tüketim maddelerinin yerli üretimine ağırlık vermek, emperyalizmin meta ihracına karşı bir önlem gibi görünse de sonuçta sömürü ilişkilerine son verilmeden halkın refaha kavuşması mümkün değildir.

Bu süreçte Türkiye burjuvazisinin gerek bağımsız bir üretim oluşturma niyetinin olmaması gerekse sermaye birikiminin üretim araçları üretimi yerine daha ucuz ve risksiz alanlara harcanması, Kemalistlerin bu amaçtan giderek vazgeçmesini beraberinde getirmiştir.

Bunun yanında toprak reformunun yapılamamış ve sınırlı sayıdaki devlet üretme çiftlikleriyle yetinilerek tarımda artı-değerin büyük oranda kırın egemen güçlerine bırakılmış olması, sermayenin burjuvazide merkezileşmesini önleyen bir başka faktör olarak işlev görmüştür. Ve sonuçta halkın soyulmasına, bunca zulümden geçirilmesine rağmen ortaya kendi kendine yeten bağımsız bir sanayileşme çıkmamış, aksine bürokrasiye hakim olan Kemalist kadrolar giderek burjuvalaşmış ve bir kısmı ticaret burjuvazisiyle birleşerek tekelleşmeye yönelmiş, tekelleşme işbirliğini hızlandırmış ve emperyalizmle ilişkide yeni sömürgecilik olarak tanımlanacak bağımlılığın önü açılmıştır.

Görüldüğü gibi Kemalistlerin başından itibaren emperyalizmle ilişki içinde olduğunu, hiçbir tavır koymadığını söylemek gerçekliği yansıtmaz. Örneğin 1923 yılında emperyalistlerin sermaye yatırımı 142 milyon sterlinken, 1933 yılında bunun 26 milyon sterline düşmesi, yaklaşan 2. Paylaşım Savaşı ve emperyalist ülkelerin bunalıma düşmeleri gerçeğinin yanında emperyalist sermayeye karşı mesafeli olunduğunun göstergelerindendir. Fakat bu konuda bir istikrardan söz edilemez. Bir taraftan emperyalist sermayenin egemenliğindeki şirketler devletleştirilmeye devam edilirken, diğer taraftan İş Bankası grubuna devletin tüm yatırımlarında hem ihale kolaylığı hem de ucuza mal etme avantajı sağlanıyordu. İşte bürokrat burjuvazi, bu ilişkiler içinde ortaya çıktı. Yani Kemalist iktidar bir eliyle emperyalistlere mesafe koyarken diğer eliyle

52 işbirliğine giden basamakları örüyordu. Bu süreçte 1929 bunalımının da çeşitli biçimlerde etkisinin olduğunu söylemek mümkün.

Devletçi politikalar kapsamında II. Beş Yıllık Plan 1938'de yürürlüğe konulmuş ise de II. Emperyalist Paylaşım savaşının etkisiyle bütçe büyük oranda askeri harcamalara ayrılmış dolayısıyla da plan tam olarak uygulanamamıştır. Yine de bu planla beraber temel tüketim mallarının büyük ölçüde üretilebilir hale geldiğini söylemek mümkün. Yakup KEPENEK, ''Türkiye Ekonomisi'' adlı eserinde 1927'de 14,4 bin ton olan çimento üretiminin 1933'de 220 bin tona yükseldiğini, 1939'da dokuma sanayiinin yerli talebin %80'ini, şeker sanayiinin ise yerli talebin tamamını karşılar hale geldiğini belirtir. Özellikle birinci planın sonunda gerek tüketim mallarının üretiminde gerekse ulusal endüstrinin gelişiminde belirli bir mesafe katedilmiştir. Tam da bu bağlamda, coğrafi bölge ve toplumsal yaşamla beraber planlanan, Türkiye’nin ilk ağır sanayi hamlesi olarak kabul edilen ve “Fabrika kuran fabrika” olarak işlev görerek uzun yıllar ulusal endüstrinin lokomotifi olan Karabük Demir-Çelik İşletmelerinin İngiliz sermayesiyle kurulmuş olması, Kemalist iktidarın bir eliyle aldığını diğer eliyle verdiğinin göstergesidir. Bu ikili karakter tarım dahil hemen her alanda gözlendi.

Bu otoriter anlayışla hareket eden Kemalist iktidar, kendi dışında halkın hiçbir kesimine örgütlenme hakkı tanımamıştır. Bunun bedelini en ağır biçimde ödeyen kesimlerin başında Kürt halkı gelmiştir. Halkın kendi kaderini tayin hakkı bilincine ulaşması ve kendi mücadelesi ile Kürt feodallerini tasfiyesi engellenirken, asimilasyoncu ve katliamcı politikalar öne çıkmış; 1938'de Dersim'de on binlerce insan katledilirken geriye kalanlar batıya sürülmüş, katliamları asimilasyon ve milli zulüm politikaları izlemiştir.

Bu sürecin bir özelliği de işbirlikçi burjuvazinin ağırlığını/insiyatifini artırması, görünür hale gelmiş olmasıdır. Bunun en somut göstergelerinden biri 1936'da çıkarılan İş Kanunu'dur. Sendikacılığa da greve de yer vermeyen bu kanuna göre, iş uyuşmazlıkları mecburi uzlaştırma ile halledilecektir. Ve devlet artık her şeyin tayin edicisidir. Bu süreçte dünya ölçeğinde kriz derinleşirken Türkiye’de gerek emekçilerin örgütsüzlüğü gerekse tekelci burjuvazinin belirli bir gelişme seviyesine gelerek sınıfsal varlığını hissettirmesi vb. etkenler, Kemalistlerin İtalyan faşizminden etkilenerek biçimsel de olsa korporatif örgütlenmeler geliştirmelerini beraberinde getirmiştir.

Küçük burjuva diktatörlüğünün kaypak niteliğini ve güç ilişkilerine göre davranma eğilimini gösteren gelişmelerden biri de 1935 yılında parti ile devleti özdeşleştirme yönünde atılan adımlardır. 1935’te toplanan CHP kurultayında parti program ve tüzüğünde değişiklikler yapılarak, CHP'nin ana ilkeleri, izlediği çizgi bütünüyle devlete mal edilmiştir. Bu yaklaşımda Avrupa'da gelişen faşist hareketlerin etkisi de gözardı edilemez.

Dönemin Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt'un, Hitler’in ve Mussolini’nin Atatürk’ü örnek aldığını söyleyip bununla gurur duyması ise otoriterliğin vardığı boyutu göstermesi açısından çarpıcıdır. Atatürk İhtilali adlı kitabında Bozkurt, “Zamanımızın bir Alman tarihçisi gerek nasyonal sosyalizmin ve gerek faşizmin Mustafa Kemal rejiminin az çok değiştirilmiş birer şeklinden başka bir şey olmadıklarını söylüyor. Çok doğrudur. Çok doğru bir görüştür. Kemalizm otoriter bir demokrasidir ki kökleri halktadır. Türk milleti bir piramide benzer. Tabanı halk, tepesi yine halktan gelen baştır ki bizde buna şef denir. Şef otoritesini yine halktan alır. Demokrasi de bundan başka bir şey değildir.” değerlendirmesini yapar. (Atatürk İhtilali, s.137)

Bu çerçevede İsmet İnönü'nün 1 Haziran 1936 tarihli genelgesiyle, İçişleri Bakanı parti genel sekreteri, illerin valileri parti il başkanları, denetçiler bölgelerinde parti denetçileri yapılarak, CHP'nin ilkeleri anayasaya konularak, parti-devlet özdeşliği sağlanmıştı.

Bu toplu durumun yansıttığı sınıfsal ilişki ve çelişmelere bakarak, İkinci Paylaşım Savaşı sonrasında emperyalizmle yaşanan bütünleşmenin, savaş öncesinde buna uygun bir sermaye gücünün büyük oranda gelişimini tamamlamış olmasıyla ilişkili olduğunu söyleyebiliriz.

53 Değerlerimiz gibi acılarımız da benzer kılıyor bizi Bu nedenle dinlerken İnti İllimani'yi Hemen hepimiz hissediyoruz

Gündem

Gezi ufkuyla çare arayışı Mehmet Yeşiltepe Bu yazı ilk olarak bianet'te yayımlanmıştır.

Eğer devrim halkla beraber yapılacaksa, halkın katılımı olmadan gerçekleşmeyecekse, bugünden halkın doğrudan rol alıp sözünü söyleyeceği araçlara ihtiyaç vardır. İhtiyaca bağlı olarak biçimlenip işlev yüklenen bu araçlar çok çeşitlidir.

Halklar arasındaki empatiyi Erdoğan'ın söylediği gibi ve gerçekte sermayenin küresel boyuttaki dönemsel ölçeklerine uygun olarak ülke artık bir şirket gibi yönetiliyor.

Kabine de bir AŞ yönetimi gibi seçildi. Turizm şirketi sahibinden Turizm Bakanı, hastane zinciri sahibinden Sağlık Bakanı, özel okul sahibinden Milli Eğitim Bakanı, damattan da Hazine ve Maliye Bakanı yapıldı.

Sadece parlamento değil, sadece yargı ve yürütme değil, Danıştay da Anayasa Mahkemesi de tek yetkili “Başkan”la somutlanıp merkezileşen iktidardaki hâkim elitin bir parçası haline getirildi. Hatta Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ve belediyeler de artık başkanın inisiyatif alanı içinde.

Bugün 23 Haziran İstanbul seçimleri gündemin ağırlıklı konusu olsa da içeride ekonomik kriz, dışarıda Suriye meselesi ve bunun karşısında muhalif kesimlerin durumu süreçteki önemini koruyor.

Mevcut tabloda da görüldüğü gibi sınıf karşıtlarımız olarak da tanımlayabileceğimiz egemen sınıfların, askeri veya kültürel, direkt veya dolaylı bir yığın aracı var. Ehlileştirmeye de asimilasyona da geçmişte olduğu gibi tedip, tenkil ve tehcire de başvuruyorlar. Kendi araçlarını daha etkili kılmak için iradeyi tekleştiriyorlar.

Ve gerçekte burjuva siyaset tarzının bir döneminin sona erdiğini gösterecek şekilde, biçimsel de olsa işleyen temsil mekanizmalarına, kuvvetler ayrılığına vb. son vermiş durumdalar.

Bu süreçte Meclis, büyük oranda işlevsiz hale getirildi; belediyeler merkez tarafından kontrol altına alınmış durumda ve her an kayyum ata-

54

ma veya görevden alma tehdidi devam ediyor.

Bunun yanında insanın özgür düşünme, kendini ifade etme ve eylem imkanları, faşizm tarafından boy hedefi yapılmış durumda; az anlayan ama çok inanan, biat ve itaat eden tek tip insan yaratmak için akla gelebilecek her yol deneniyor. İnsanlar, bu topyekun kuşatma altında yalnızlaştıkça, köşesine çekiliyor ve çekildiği köşede umutsuzluğu yeniden üretiyor. Yaygınlaşıp derinleşen geleceksizliğe ve güvencesizliğe, moralsizlik ve mutsuzluk ekleniyor. İşte bu koşullarda yaygınlaştırılan yenilgi ikliminde özgürleşme ve geleceği kazanma ufkuyla hareket eden kesimlere, kendi araçlarını yaratmak, çoğalmak ve çoğaltmak üzere kendi yöntemlerini geliştirmek dışında bir yol kalmadı. Böyle bir arayış için de Gezi direnişi altıncı yılında öğretmeye devam ediyor.

Yaratıcı yöntemlere, araç zenginliğine ihtiyaç var Bilinir ki günün acil ihtiyaçları için de devrim-

sel dönüşümler için de örgütlü toplum büyük önem taşıyor. Bunun için azami program ufkuyla biçimlenmiş parti veya örgütler yetmez. Halkın bizzat katılımına imkân tanıyan yerel insiyatifler, Sovyet tarzı örgütlülükler vb. gerekiyor.

Lenin, ihtiyacı “hem parti hem Sovyet” olarak tanımlamış ve bunu “Yalnızca öncüyle zafer olmaz”, “Devrim kitlelerin eseri olacaktır” biçiminde formüle etmişti.

Bugüne dek yaşanan deneyimler gösteriyor ki kavga edenler kavgasını, itiraz edenler itirazını, geleceği kuranlar da düşünü bu tür araçlarla yürüttü. Her dönem, halkın bizzat katılımına imkan tanıyan araçlara ihtiyaç duyuldu.

Eğer devrim halkla beraber yapılacaksa, halkın katılımı olmadan gerçekleşmeyecekse, bugünden halkın doğrudan rol alıp sözünü söyleyeceği araçlara ihtiyaç vardır. İhtiyaca bağlı olarak biçimlenip işlev yüklenen bu araçlar çok çeşitlidir. İnsanların beklemeye tahammülü yok, acil ve yakıcı problemleri var. Bu da güncel sorunlara çözüm üret-

55 menin ve örgütlenmede yerelliğin önemini artırıyor.

Elbette güncel olan köklü çözüm için yetmez; ama güncel olanla köklü olanı birbiriyle ilişkilendirmek devrimcilerin işidir.

Bu da yaratıcı yöntemler, uygun araçlar gerektirir. Bu konudaki, Gezi'yle de büyütülüp güncellenen deneyim mirası, sanıldığından büyük ve zengindir. Önemli olan bu mirası tüketen konumda mı yoksa geliştirip büyüten konumda mı olunacağıdır.

Tam da bu bağlamda Lenin, İki Taktik kitabına önsözde, “Devrim olayları bize bugüne kadar çok şey öğretti. Ama şimdi sorun devrimin özneleri olarak bizim ona bir şey katıp katamayacağımızdır” der.

Bu amaçla, halk forumlarında tartışmak, yerelde doğrudan katılımla oluşan meclislerde karar almak, ihtiyaca göre oluşturulan atölyelerde üretip kooperatiflerde paylaşmak, çare arayışını kolektifleştirecek ve alternatifi soyut olmaktan çıkarıp somutlanmasını sağlayacaktır.

Aydınlık, iyimserlik ve kolektif bir zemin için 20. Yüzyılın en büyük buhranının yaşandığı 1929'da da ekonomik, siyasal ve sosyal kriz karşısında umutsuzluğa düşen kitleler gerici ideolojilere yönelmiş, faşizmin yaygınlaştığı bir süreç yaşanmıştı.

O gün olduğu gibi bugün de mevcudun fotoğrafını çekmek, gidişatın ne kadar kötü ve karanlık olduğunu anlatmak yetmez; insanlara karanlığın yüzüne tutmak için aydınlık, karamsarlıkla başedebilmek için iyimserlik, düşlerini gerçekleştirmek için kendilerini ifade edebileceği örgütlü kolektif bir zemin gerekiyor.

Mevcut gidişattan rahatsız olan toplumsal kesimlerin en geniş zemindeki arayışı kolektifleştirilebildiğinde ve halkın kendi öz gücüne güvenerek süreçte yer alması sağlanabildiğinde görülecektir ki katılıma imkan tanımayan burjuva siyaset tarzına, bu çerçevede dayatılan yönetme-yönetilme ilişkisine hiç kimse mahkum ve mecbur değildir.

Farklı noktalardan hareket edilmesi, sorunların farklı

olması veya farklı sorular sormak, yanıtları beraber aramanın önünde bir engel değil. Çünkü sorulan sorulara sebep olan “kötülüğün kaynağı” aynı.

Yeter ki burjuva siyasal zeminde olduğu gibi siyasetin bir avuç elitin/uzmanın işi olduğu dayatması reddedilsin ve halkın öz gücüne güvenle hareket edilsin; bugün siyaset dışı tutulan ve dört beş yılda bir gösterilen sandığa oy vermek dışında başka bir işlev atfedilmeyen halk kesimlerinin elinden çok şey geldiği, bu alanda yapacak çok şeyin olduğu görülecektir.

Bu başarılabildiğinde yetenekler, imkanlar ve üretim alanlarının çeşitliliği, karşı karşıya değil yan yana gelecek ve zenginleştirici/çoğaltıcı bir toplam oluşturacaktır.

Uzmanları öne çıkaran, diğerlerini ise seyirci konumunda gören burjuva siyaset tarzının antitezi olan böyle bir zeminde yetenekler, birbiri ile yarışmak için değil bir toplam oluşturmak için bir araya gelecek ve bu, üretkenliği de başarıyı da artıracaktır.

“Arayışın kolektif sonuçları, bilinçlenmenin kolektif bilgisini besler.” (Bloch) İnsanlar ne denli bilinçli, deneyimli, uzman vb. olsa da her şeyi bilemeyeceği gibi her şeyi de yapamaz.

Arayışın olduğu gibi bilinçlenmenin de kolektif boyutu olmalıdır.

Gerçekte parti ve cephe, parti ve Sovyet bütünlüğünde olduğu gibi söz konusu olan, Leninist örgütlenmenin gereğidir. Ancak bu alanda varlık gösterip kafa yoran kesimlerin, bunun dışında daha köklü bir sorunu var.

Hangi örgütlenme biçimi, hangi araç olursa olsun katılımı, kolektifleşmeyi yeterince sağlayamayan yöntemler bugün yaygınlık kazanmış durumda.

Halbuki İmkanlar, emekler ve değer yaratma potansiyelleri yan yana getirilip, birbirini kesecek veya ihtiyaç olmaktan çıkaracak şekilde değil, birbirini çoğaltacak şekilde değerlendirilebilirse, bütün bir halkın ve katılımcıların lehine üretkenlik de işlevsellik de artacaktır.

56 Bir süredir insanlar çeşitli noktalarda kendiliğinden ve parçalı da olsa alternatif arayışlarına, dayanışma çabalarına yönelmiş durumda. Önemli olan bu arayışları kolektifleştirmek, daha üretken, somut ve etkili bir niteliğe kavuşturmaktır.

Bir ev kadınının evde, çalışan bir kadının veya erkeğin işte, bir öğrencinin okulda, bir işsizin yaşamın her kesitinde, bir Kürdün veya Alevinin asimilasyon ortamlarında karşılaştığı sorunlar; yani kültürel olan da ekonomik, siyasal, sosyal her sorun da çare arayıcılarının kolektif zemininde yer bulabilmelidir. Özetle bir Ordulunun fındık, bir Rizelinin çay, bir Cerattepelinin doğa sorunu gibi bir Cizrelinin yaşam sorunu da kolektif arayışın bir parçası haline getirilebilmelidir.

Bu çabada, benzer olanların birbirini yadsıması değil zenginleştirerek çoğaltması sağlanmalı, farkların ise asimile edilerek yok edilmesi değil bütünsellik içinde var olması amaçlanmalıdır.

“Halka inilmez, çıkılır.”

Victor Jara, “Halka inilmez, çıkılır” der. Tam da bu bağlamda, alternatif olarak geliştirilebilecek inisiyatif/ hareket, halka yukarıdan bakmanın, siyaseti uzmanların veya bir avuç elitin yapabileceği kanaatinin yani burjuva siyaset tarzını çeşitli zeminlerde yeniden üretmenin reddi olabilmelidir.

Bilinir ki alternatifin oluşturulamadığı her durumda, yaşamın her kesitinde, var olana yani sistemin araç ve yöntemlerine öykünme olasılığı artar. Bu bağlamda atılacak adımlar, aynı zamanda farklı bir siyaset tarzını geliştirmeyi, bugüne kadar eksik bırakılanın tamamlanmasını ve yanlış yapılanın düzeltilmesini amaçlamalıdır.

Unutmamak gerekir ki umudun soyut bir düşsel tasarım olmaktan çıkarılıp gerçekleşebilir maddi/somut bir olguya dönüşmesi, sahip olunan felsefenin ve izlenecek yöntemin kapsayıcılığıyla doğrudan ilintilidir.

Sınıflar mücadelesinin deyim yerindeyse kalınlığını inceltmek ve yaratıcı etkinliğe imkan tanıyan bir güncelleme için umuda, düşsel olana, gelecek tasavvuruna ihtiyaç vardır. Bu, aynı zamanda itirazla alternatifin, yıkmakla kurmanın ilişkisidir. Marks'ın 11. Tez'ini derinleştirdiğini ileri süren Ernst Bloch da kitle örgütlenmesinin ve eyleminin analizine yönelir. Ve Umut İlkesi'ni “gündüz düşleri” kavramına dayandırır. Ona göre gece rüyası bilinçaltına aitti, gündüz düşleri ise bilinçli arzunun bir aracıydı.

Gezi'ye içerilmiş haldeki çözüm Ernst Bloch, açlığın öfkesi yetmez umudun itkisi de gerekiyor der. İnsanın enerjisini ateşleyip harekete geçirmek için ihtiyaç duyulan motivasyonu artıracak olguların başında ise umut edilenin gerçekleşmesi gelir. O halde umudun itkisi de yetmez umudu politikleştirip gerçekleştirmek; yapılabileceğini/kazanılabileceğini göstermek, başarıyı somutlamak gerekiyor. İnsanın en dar bireysel sınırlarına kadar geriletilip zorunluluklardan hatta yer yer çaresizliklerden örülü bir kısır döngüye mahkûm edildiği bu koşullarda, her insanda var olan değer yaratma potansiyelini açığa çıkarmak ve geleceğe açılan bir kapı, soluk almaya imkân veren bir pencere oluşturmak büyük önem taşıyor.

Düş kurmak, umut etmek ve harekete geçmek, kendi potansiyelini benzerleriyle kolektifleştirmek, söz konusu kısır döngüyü bütünüyle aşma şansı verecektir.

Barikatla komünü aynı kavganın tamamlayıcı bileşenleri olarak yan yana getiren Gezi direnişi, “Neyi/ nasıl yapmalı?” sorusuna yanıt olacak türden şifreler taşımaktadır. Söz konusu şifreler çözülüp bugüne taşınabildiğinde hiç de çözümsüz/çaresiz olunmadığı görülecektir.

Bu, aynı zamanda tam da Hasan Hüseyin'in şiir için, “matarasında suyu, torbasında ekmeği, kemerinde kurşunu kalmamışları ayakta tutabilir” demesi gibi bugün halkın ekmeğini, suyunu ve geleceğini çalanlara karşı kenetlenerek kendi şiirini veya o şiire denk toplumsal bir aracı oluşturmaktır.

ANISI ÖNDERİMİZ YAŞAMI ONURUMUZDUR!

MUSTAFA ÖZENÇ

20 Ağustos 1981

Her zaman için onur duyduğum, birlikte olduğumuz Türkiye emekçi halklarının kurtuluşu uğrunda omuz omuza çarpıştığımız Devrimci Yol saflarından beni ancak ve ancak ölüm ayırabilirdi. Ki bu da, geride Mustafa Özenç’in harekete mücadelemizi “kurtuluşa kadar” yazdığı son mektubu: sürdürecek yoldaşlar olduğu müd“Ben hiçbir karşılık gözetmeksi- detçe, şerefli bir nöbet teslimi olazin, kendimi Türkiye emekçi halk- rak, beni hiçbir şekilde korkutacak larının sömürü, baskı ve zulme bir olay değildir. Ancak istemeyekarşı verdikleri “insanca yaşama” rek bu nöbeti teslim ettiğim için mücadelesine adadım. üzüntü duyabilirim. Türkiye’de Bizatihi emperyalizm tarafından devrim yapmak için yola çıkan siyasi hareketimiz, izlediği doğru yönlendirilen oligarşinin resmi, sivil tüm güçleriyle halka karşı ilan eylem ve mücadele çizgisiyle kısa sürede büyük mesafeler katetmiş ettiği sindirme. köleleştirrne, yok ve emekçi kitlelerin büyük semetme savaşına karşı Türkiye halkpati ve güvenini kazanabilmiştir. larının “DEVRİMCİ YOL”unda Bu arada çeşitli eksikliklerimiz mücadele ettim. dolayısıyla sınıflar mücadelesinde Yürüdüğüm yolun engebeli, yetişmek olanağı bulamadığımız dolambaçlı ve sarp olduğunu biliolaylar olmuştur. yordum. Doğruluğuna inandığım Devrimci Hareketimizin kazanbu yolda ilk düşen de ben değilim. dığı prestijde hiç kuşkusuz, yiğitçe Son düşen de olmayacağım. Bu çatışarak, ya da işkence tezgahlasavaş kurtuluşa kadar sürecektir. rında direnip sır vermeyerek, ölen, İnsanlığın bu onurlu savaşında sakat kalan ve zındanlara tıkılan bir sıra neferi olarak ölmek, ölüm- yoldaşlarımızın payı çok büyüktür. lerin en yücesidir.

Ne yazık ki yiğit yoldaşlarımızın Er ya da geç… Zafer Türkiye kanı pahasına sağlanan bu prestije emekçi halklarının faşizme karşı gölge düşüren, devrimci harekebirleşik devrimci savaşının olacak- timize önemli ölçüde zarar veren tır. dönekler ve hainler de çıkmakta20 Ağustos 1981’de Adana Hapishanesi’nin avlusunda, gecenin üçünde idam edildi. Geriye, yoldaşlarına yazdığı mektup ve ölüm uğruna zaferi kazandığını müjdeleyen şiir bıraktı. Anısı mücadelemizde yaşıyor.

dır. Bunlar zora gelince “paçayı kurtarma” düşüncesiyle bir anda Türkiye emekçi halklarına karşı sorumluluklarını unutmakta ve acizlikleriyle hem kendilerini hem de diğer birçok kişiyi utanacak duruma düşürmektedirler. İşin ilginç yanı böyle alçaklar, genellikle fazla işkence görmekten ziyade, psikolojik zayıflıktan dolayı çözülmektedirler.

Herşeye karşın Devrimci Hareketimizin bu sorunların üstesinden geleceğine ve Türkiye Halklarının kurtuluş bayrağını oligarşinin burçlarına dikeceğine olan inancım tamdır.

Bu inançla sizleri selamlar, devrim yolunda başarılar diler ve satırlarımı büyük devrimci CHE’nin şu sözleriyle bitiririm: Ölüm nereden ve nasıl gelirse gelsin savaş sloganlarımız kulaktan kulağa yayılacaksa ve silahlarımız elden ele geçecekse, başkaları mitralyoz sesleriyle, savaş ve de zafer naralarıyla cenazelerimize ağıt yakacaklarsa, Bu uğurda ölüm hoş geldi, safa geldi.