De A-krant is een uitgave van buurtvereniging Het A-Kwartier in Groningen en wordt vier keer per jaar in een oplage van 2300 exemplaren huis-aan-huis verspreid in de hele buurt. Bij een teveel aan kopij kan de redactie besluiten de kopij verkort, niet of in een volgend nummer te plaatsen. Ingezonden brieven worden niet anoniem geplaatst en de schrijver/ster is verantwoordelijk voor de inhoud.
De A-krant beoogt te voldoen aan de behoefte van de lezers. De redactie schrijft en stelt de krant samen zonder rechtstreekse of zijdelingse beïnvloeding.
Leden van Het A-Kwartier ontvangen - per email - automatisch ook het A-mail bulletin met actuele informatie over ontwikkelingen en activiteiten. Niet-leden kunnen zich daar voor inschrijven: stuur een email naar: hetakwartier@gmail.com o.v.v. 'aanmelding A-mail bulletin'.
Nog geen lid en woon of werk je in het A-kwartier? Persoonlijk lidmaatschap ¤ 12,50 per jaar. Meerpersoons-lidmaatschap ¤ 17,50 per jaar. Informatie op de website: www.a-kwartier.nl
Buurtvereniging Het A-Kwartier
Banknummer: NL33INGB0005031398
Kamer van Koophandel: 40025343
Website: www.a-kwartier.nl
Email: hetakwartier@gmail.com
Email A-krant: aredactie@gmail.com
Buurtpand De Oude Drogisterij
Lage der A 4: Hans Imelman, 050-3125020
Post voor Het A-Kwartier en de redactie van de A-Krant: Reitemakersrijge 18, 9711 HT Groningen
Bestuur van Het A-Kwartier:
Trinet Holtslag (voorzitter)
Klaas van der Meulen (secretaris)
Ella Onrust (penningmeester)
Marieke Kremer (e-mail en leden)
Evelien (Eef) Alkema (activiteiten)
Mark Hömmen (website)
• Politie: 0900-8844
• Meldpunt Overlast: 050-5875885
• Wijkpost Binnenstad: voor klachten over woonomgeving 050-3678910
Verspreiding van de A-krant: Hans Mulder, Schuitemakersstraat 7a 06-26769660 / 050-3120413; email: ormu@home.nl
Hier kunt u zich ook aanmelden als u wilt meehelpen de A-krant te bezorgen. Voor het plaatsen van advertenties: informatie via aredactie@gmail.com
omslagfoto: Han Santing
van de redactie
Graffiti kent vele gezichten. Voor de één is het een daad van vernieling, voor de ander een vorm van zelfexpressie die onze omgeving kleur geeft. Feit blijft dat graffiti het bezit van anderen aantast en daarom strafbaar is, tenzij er toestemming is.
Toch laat de geschiedenis zien dat markeringen op stenen ondergrond - denk aan oude grafzerken vol symbolen en inscripties - ook kunnen worden gezien als vroege vormen van straatkunst, als sporen van mensen die op zoek waren naar hun identiteit. Vandaag de dag lopen die betekenissen nog steeds door elkaar. Waar sommige 'graffiti pieces' artistiek bewonderd worden, zijn ze als investering over het algemeen niet interessant. De vluchtige tags (snel neergeschreven handtekening of bijnaam van een graffitispuiter) al helemaal niet.
Tegelijkertijd heeft de moderne graffiticultuur een onverwachte economische kant: van professionele mural-artiesten tot schoonmaakteams en begeleidingsprojecten voor jongeren. Graffiti levert werkgelegenheid op. In deze editie verkennen we het fenomeen graffiti in onze buurt. Is graffiti vooral last, of ook een lust? En welk gezicht zien wij het liefst terug in onze straten?
Esther Klaver
Redactie:
Hans van de Sande, Tjitske Zuiderbaan, Henk Sytze Meerema, Geeske Bakker, Esther Klaver (eindredactie), Han Santing (vormgeving & foto's)
Drukkerij Scholma, Groningen
Medewerkers aan dit nummer:
Mark Hömmen, Karlijn Donders, Klaas van der Meulen, Francis van Dijk, Sacha Landkroon (gedicht)
Kopij voor A-krant 2026 | 1 inzenden vóór 15 februari 2026
Recht voor het oprapen
De Spuitbus en de Strafwet: een juridische beschouwing met lak aan muren
tekst: Esther Klaver
In de schaduw van stations, onder viaducten, op muren van openbare en particuliere gebouwen en tegenwoordig zelfs op voordeuren van woonhuizen duikt het op: graffiti. Voor de één kunst, voor de ander baldadigheid met een druppel verf te veel. Juridisch gezien bevindt deze kleurrijke expressie zich niet in een grijs gebied, maar in een helder gedefinieerd kader van het Wetboek van Strafrecht: graffiti valt onder 'vernieling' (art. 350) en is daarmee in beginsel verboden, tenzij je toestemming hebt (denk aan een vergunning en/of opdracht).
Illegale kunst, legale verf
De wet noemt graffiti een vorm van "vernieling of beschadiging van een goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort." Oftewel: elke muur zonder jouw naam op het eigendomsbewijs is juridisch gezien een no-go area voor je spuitbus. Maar waar regels zijn, is ruimte. Veel gemeenten wijzen tegenwoordig zogenaamde
'legal walls' aan, plekken waar de spuitnevel vrij mag dansen zonder dat de wijkagent zijn wenkbrauwen optrekt. In Groningen zijn er drie van dergelijke 'legal walls': het viaduct in De Wijert, de Gideobrug en de Noordzeebrug.
De vergunning - de heilige graal van de graffitiër
Wie liever in opdracht spuit - voor een horeca-gevel, een festival of een buurthuismuurheeft een vergunning nodig. Zonder dat papierwerk riskeer je een boete die voelt als een kunstsubsidie in omgekeerde richting. Voor huisbezitters geldt: je mag gerust je eigen garagedeur opsieren, maar wil je je gevel omtoveren tot een kunstwerk, dan is het aan te raden bij de gemeente te informeren of je daarvoor een vergunning nodig hebt.
Strafblad of kunstlabel?
De straf voor illegale graffiti varieert. Jongeren kunnen via Bureau Halt een tweede kans krijgen: spons en moraal in de hand, na een middag schrobben weer vrij. Voor oudere 'kunstenaars' hanteert de rechter minder speelse oplossingen: een boete (¤ 170), het betalen van een schadevergoeding en in uitzonderlijke gevallen zelfs gevangenisstraf. Als gedupeerde kun je aangifte doen van graffiti via de website van de politie. Het moet dan gaan om jouw eigendom of om iets gemeenschappelijks als een gebouw of bushokje.
Graffiti valt onder 'vernieling' (art. 350) en is daarmee in beginsel verboden, tenzij je toestemming hebt
Graffiti kan alleen in bepaalde situaties worden gemeld bij (en via de website van) de gemeente. Namelijk wanneer het gaat om graffiti aan een openbaar object, zoals een bankje of brug, een bushokje of een kunstwerk. Graffiti op een electriciteitskastje kan alleen worden verwijderd door de netbeheerder Enexis. Meldingen daarover neemt de gemeente niet in ontvangst. De gemeente verwijdert geen graffiti op particuliere woningen, terreinen of bedrijfspanden. Je kunt daar bij de gemeente dan ook geen melding van doen.
Mocht een lezer zich toch geroepen voelen om een spuitbus ter hand te nemen: doe het legaal, doe het met zorg voor de omgeving en bovenal – laat de buitenmuur en voordeur van je buren ongemoeid. Want zelfs het meest kunstzinnige wapenfeit kan in die gevallen niet op applaus rekenen.
foto: Graffiti Hall of Fame, (Harlem New York)
Lia en Jelto over 50 jaar Visserstraat
tekst: Klaas van der Meulen | foto's: Han Santing
Op hun dakterras spreek ik Lia Dekker (1953) en Jelto Drenth (1946). Langs de schutting een prachtige langgerekte tuin. Het interview staat in het teken van ons lustrum, veertig jaar buurtvereniging Het A-Kwartier. Wie wonen er al lang en wat veranderde er in de buurt? Ook wil ik weten of er voor het legertje slordig geparkeerde fietsen en de spaarzame graffiti een kans is geliefd en omarmd te worden in plaats van betreurd en afgewezen. Is er immers niet een soortgelijke acceptatieommezwaai geweest in de visie op onkruid? Werden weegbree, brandnetel en zevenblad vroeger met de gifspuit te lijf gegaan, nu prijken ze als gewenste ingrediënten op de kruidenbank van de betere restaurants.
Jelto, geboren Groninger, van beroep seksuoloog bij de Rutgersstichting, woont sinds begin jaren zeventig in het A-kwartier. Hij slaagde er destijds in een huis binnen de Diepenring te kopen voor nog geen 30.000 gulden. Lia komt uit de Randstad, studeerde Nederlands en werd docent. "We leerden elkaar kennen in 1975; ik was gefascineerd door zijn stem."
Visserstraat in 1972 foto: Bureau Voorlichting gemeente Groningen (coll. Groninger Archieven)
Hun huis Visserstraat 39/39a zag er destijds heel anders uit. Er volgde een transformatie. Een ingenieuze verbouwing vond plaats, aangestuurd door een architect met visie en durf. Lelijk werd mooi, verval werd nieuw. Vanaf het dakterras zie je een patio. Op de begane grond en eenhoog kwamen nieuwe kamers.
Lia is taalcoach en schrijft levensverhalen via Humanitas; Jelto is auteur van twee boeken over seksuologie, gelardeerd met een literair sausje. Hij is in Nederland de op één na meest vertaalde seksuoloog.
De Visserstraat was vroeger een winkelstraat. Jelto: "Hier schuin tegenover woonde oom Ernst met een winkel voor kachels en pannen. In de Hoekstraat waren veel prostituees actief. Je zag dan hoerenlopers van hier naar daar lopen. Ik zag zelfs eens een familielid uit de auto komen. De prostitutie gaf veel drukte, later ook vanwege een florerende drugshandel. Een leuk bijeffect was dat het Leger des Heils voor de bordelen kwam zingen." Lia sluit aan met: "Je kon 's morgensvroeg lekker op kousenvoeten naar de warme bakker hier tegenover. Ooit
had je nog een slager en aan het begin van de straat een kroeg en slijterij. Naast ons een kleermaker. Je ziet het nog aan de panden: veel winkelruiten."
De hoeren gaven de straten een slechte naam. De Vishoek, de visafslag bij de Visserbrug, stond erom bekend. Zij werden geassocieerd met de negatieve kanten van de buurt.
Destijds jakkerden nog auto's door de straat, nu is het eenrichtingsverkeer, een enorme verbetering. Het rondjes rijden werd voor hoerenlopers moeilijker.
In de loop van de tijd is het straatbeeld gekanteld. Sinds de jaren '80-'85 kwamen meer en meer studenten en minder neringdoenden. Dat de bakker verdween is jammer, maar de toevloed van studenten is niet per definitie een verslechtering.
Visserstraat noordzijde op 13 december 1975
Fotopersbureau D. van der Veen, collectie Groninger Archieven
Lia: "De indeling van de straat is minstens drie keer totaal veranderd: we begonnen natuurlijk gewoon met een trottoir en een rijgedeelte, toen gele steentjes en een soort trottoir, nu weer andere steentjes en een flexibele indeling. Bij de laatste verandering kwamen de geveltuintjes. Die zijn een enorme verbetering/opleuking. En ze hebben nóg een voordeel: een geveltuin zorgt ervoor dat je geen, of in ieder geval minder, fietsen voor je raam/gevel hebt. Door de autoluwheid ontstond nog een interessant fenomeen: studenten hebben nu ruim baan voor lange borreltafels op straat. Er is een tijdje geleden door studenten een eerste buurtborrel georganiseerd. Heel erg leuk, alle buren werden daarvoor uitgenodigd."
En dan de slordig geparkeerde fietsen, inderdaad soms heel vervelend, soms is er geen doorkomen aan voor rollators of kinderwagens. Ook liggen er geregeld fietsen op straat. De gemeente doet van alles, maar het heeft weinig effect.
We bespreken mogelijke oplossingen: statiegeld voor fietsen en aan de muren opgehangen fietsen, iets wat eens te zien was bij de Eindhovense Design Academy. Dat zou hier misschien ook kunnen, uitgezonderd dan de elektrische fietsen en de fietsen met brede bakken op de voorvork. Liefde gaan voelen voor verkeerd geparkeerde fietsen is vooralsnog voor Lia en Jelto een
brug te ver. Ook graffiti omarmen gaat het niet worden. Ze zien wel een oplossing: mooie muurschilderingen maken opdat verfspuiters hun lelijke tags voor industrieterreinen en fietstunnels bewaren. Nog even nagaan wie hiertoe het initiatief moet nemen, de verenigde buurtbewoners of de gemeente? Maar hebben we daar de buurtvereniging niet voor?
Net voor mijn vertrek laat Lia nog een laatste gedachte achter: roestvrijstalen asbakken aan de gevels – sierlijk als ornamenten, bedachtzaam als gebaren. Ik stel me voor hoe ze op een dag als stille wachters langs de straat verschijnen.
DESIGN MEUBELEN
VERLENGDE VISSCHERSTRAAT 1 9718 JA GRONINGEN
TELEFOON 050 - 314 36 22
MOBIEL 06 - 30 899 191 INFO@HOEKJEGRONINGEN.NL
WWW.HOEKJEGRONINGEN.NL
Hoe een winkelier in kaas tevens huisschilder werd
tekst: Hans van de Sande | foto's: De Zuivelhoeve
Op de hoek van het Akerkhof en de Lutkenieuwstraat zit de kaas- en notenwinkel 'De Zuivelhoeve". De winkel is best diep en heeft daardoor in de Lutkenieuwstraat een lange blinde muur. Ongelukkig genoeg is deze muur ooit witgeschilderd en daarmee is de winkel tot doelwit geworden van de graffiti-zetters. Niet alleen de muur, maar ook de zwarte pilaar bij de ingang wordt met grote regelmaat beklad. De eigenaar der winkel vindt dit uitgesproken lelijk en schilderde dus in het eerste jaar dat hij daar zat, met enige regelmaat de onbeholpen krabbels over. Sinds een jaar is de activiteit van de pubers echter zo toegenomen dat hij zo ongeveer elke dag met een roller en witte, dan wel zwarte verf de strijd met de lelijkheid aangaat. Gelukkig voor hem is hij een geboren filosoof van de stoicijnse soort, dus maakt hij zich over het onvermijdelijke niet druk, maar hij blijft wel onvermoeibaar de verloedering en de chaos bestrijden.
De winkel heet de Zuivelhoeve en is een onderdeel van de gelijknamige kaas en noten winkelketen in heel Nederland. De uitbater Anton Klapwijk (foto boven) en zijn zoon Bart (foto rechts) hebben er de handen vol aan, want de formule spreekt goed aan. Anton heeft de winkel nu 2 jaar en daarvoor had hij een dergelijke zaak in Leeuwarden. Hij heeft, net als alle rechtgeaarde Groningers, een voorkeur voor Stad. "Groningen is veel grootser dan Leeuwarden", vind hij en als buurtbewoners zijn we het daar natuurlijk grondig mee eens.
Anton is dus druk, druk, druk en eigenlijk kan hij het schilderwerk er niet bij doen. Maar hij moet wel, niet alleen vindt hij het zelf heel lelijk, ook de klanten schrikt het af. Vandaar dat zoon Bart en vader Anton tegen hun zin ook nog een schildersbedrijfje moeten runnen. Het heeft weinig zin om het door een echte schilder te laten doen. Ten eerste is zoiets erg duur, en ten tweede is het water naar de zee dragen. Hij heeft zich vaak het hoofd
gebroken over de vraag hoe hij aan dat volkladden van zijn muur een einde zou kunnen maken. We vroegen of hij wel eens contact heeft gehad met de graffitisten. Hij zou dat wel willen, maar het gebeurt altijd in het geniep en dus midden in de nacht. Hij kent ze niet en woont ook niet bij de zaak. Zelf heeft hij bedacht dat als er een groot graffiti kunstwerk op de muur zou staan, de kleine krabbelaars er misschien niet overheen zouden spuiten. Met dat idee is hij naar de gemeente gegaan, maar die gaf geen toestemming. Vandaar dat er eigenlijk twee bedrijven in het pand zitten. De kaas is overheerlijk, maar bij het (over) schilderen is nog wel wat ruimte voor verbetering. We wensen vader Anton en zoon Bart veel succes met hun twee ondernemingen.
Anton Klapwijk probeerde een tijdje terug via Facebook en Instagram een dialoog met de graffiti writers aan te gaan. Het werd helaas een eenzijdig gesprek, maar niet boosaardig - wat men zou verwachten - maar met een allervriendelijkste en humoristische toon.
<< (26/09) L I E V E tekstenschrijver…..
Wat zag het er weer prachtig uit vanmorgen op onze gevel! Het viel niet mee om het te lezen voor een eenvoudige kaasboer.
Ik heb het volgende gelezen: 'lieve kaasvrienden, wat heb je een machtig mooie winkel!'
Ik werd er spontaan blij van.
Toch een voorstel: probeer je prachtige teksten eens te verkopen aan bv @sikkom050, ze zullen blij zijn met creatieve geesten die helpen om de redactie te versterken. Tenslotte werk jij op momenten dat een ander slaapt. Ook voor de redactie handig, jij hebt geen 9-5 mentaliteit. Grote klasse en van grote waarde in onze maatschappij. Weet wel, dat het mij weer een half uur kost. Dure tijd, want mijn winkeltje moet weer knallen dit weekend. Moest ik eerst jouw prachtige teksten weer onderkladderen. Zonde van jouw en mijn tijd. Liefs: de vrolijke kaasvriend.
<< (01/10) L I E V E tekstenschrijver
Daar was je weer…. Deze keer heb je echt je best gedaan, ik kon het beter lezen. Volgens mij schreef je nu: 'jouw kaas is ULTRA FUCKING
lekker!'
Nou je hebt gelijk, onze kazen zijn echt lekker man. Zeker als @fcgroningen speelt. Paar blokjes kaas op tafel en #Gaserop maar weer.
Maar nu het volgende: de vorige x vroeg ik je: wil je niet liever je creatieve brein verkopen aan @sikkom050 maar misschien kon je me niet goed begrijpen.
Wellicht kun je eens navraag doen bij je supportersvereniging d'Olle Grieze. Daar zitten ze te snakken naar intelligente mensen die weten hoe ze moeten schrijven. Ze zitten daar op je te wachten en misschien mag je daar ook best een buiten de lijntjes kleuren.
Nou ik hoop dat je iets hebt aan mijn tips. Voor nu eeuwige liefde en succes met solliciteren. JE KAN HET ! We willen gerust je referentie-adres zijn!
<< (07/10) H E E, L I E V E
T E K S T E N S C H R I J V E R
Daar was je weer…
We moeten wel zeggen: was ff taai om er wat van te maken, maar ik ben een doorzetter net als jij.
Ik lees: 'kaasplankje, lekker man!' (maar ik moet wel wat fantasie gebruiken) .
Wees eerlijk, dit was niet jouw beste muurschildering ever toch?
Was het misschien de laatste die je uit je lijf geperst kreeg, was je lampje uit?
Het is natuurlijk best een hele klus, de hele nacht aan het werk om door de hele stad de muren te verfraaien.
Toen was je bijna thuis, het werd al lichter en met je laatste krachten, smeet je nog wat prachtige kreten op de muur.
Lieve tekstenschrijver, jij mag ook gewoon voortaan net als alle andere stadjers 's nachts slapen. Je slaat door in je missie! Pak je rust ff!
Oh trouwens: we zoeken nog een gemotiveerde kaasvriend die ons op zaterdag wil helpen. Zou het iets voor jou zijn? Je bent creatief, gek op kaas, niet te beroerd om te werken op dagen dat anderen vrij zijn, je bent een beetje anders, zijn wij ook, past echt goed. Of je ook leuk bent, dat weten we nog niet, maar je bent ook niet het stereotype hangoudere, want je bent erg druk met je werk.
Ik zeg: stuur eens een leuke creatieve sollicitatiebrief. Dan gaan we zeker even in gesprek, kijken of 't iets voor je is.
Je hoeft er geen handtekening onder te zetten hoor, die hebben we al.
<< (09/10) L I E V E T E K S T E N S C H R I J V E R daar was je weer……!
Jammer hè dat ik niet eerder tijd had om te reageren, maar ik heb 't smoordruk gehad. Koopavond en nu net thuis, dus een wat late reactie. Maar nu even over je voornaam: SNAP. Ik zat me vandaag te bedenken hoe jij je vroeger gevoeld moet hebben. De voornaam 'Snap' vind ik persoonlijk niet slim gekozen van je ouders. Toen je nog klein was noemde iedereen je Snappie natuurlijk. Ik stel me zo voor dat je 'n wat onhandig klein onnozel ventje was. Bijster slim was je ook niet, maar dat is niet erg. Het kwam er op neer dat je een klein snappertje had.
Natuurlijk zijn er dan andere kinderen die je gaan plagen. Helemaal niet leuk en dat hoort niet thuis op school.
Maar goed, toen je eenmaal schrijven kon (ik denk dat je toen in groep 8 zat) toen dacht je: ik ben geen Snappie ik ben SNAP en iedereen zal het weten. Snap, ik snap jou. Op school niet lekker meekomen ik snap dat. Ikzelf had wel een behoorlijk groot snappertje, alleen wist ik hem niet goed te gebruiken. Kon uren boven boeken zitten, maar snapte niet wat ik er mee moest. Jij snapt me en eigenlijk snappen we elkaar. Jij tekende wat en ik las wat, maar bij beide kwam het niet goed op school. Het verschil tussen ons: ik ging overdag hard werken en jij 's nachts.
Nu zit ik nog met 1 groot probleem Snap en jij moet me helpen. Als je op het houten kozijn kladdert, dan moet ik naast de witte en zwarte muurverf ook nog witte houtverf gaan kopen. Lieve Snap, doe het niet, er is genoeg plek op de muur.
Ik sta morgenochtend iets vroeger op, dan kan ik houtverf gaan kopen.
Lieve Snap, ga je me helpen? Ik zeg: werk-ze straks, ik ga slapen nu.
Snappie 't nog Snap?
<< (12/10) Waar was je nou?
Sta ik vanochtend vroeg met m'n emmertje verf bij m'n winkeltje, ben jij er niet!! #zojammer #nienormaal
Graffiti is meer dan alleen kleur op een muur: het is een manier om te laten zien wie je bent, waar je voor staat en welke verhalen je wilt achterlaten. Diezelfde menselijke behoefte om identiteit, status of een boodschap zichtbaar te maken, vinden we ook terug in ons cultureel erfgoed. In de Akerk gebeurt dat niet met spuitbussen, maar met beitel en steen. De grafstenen en familiewapens vormen een soort eeuwenoude 'tags': symbolen, dieren en versieringen waarmee voorname Groningers lieten zien wie zij waren en welke plek zij innamen in de samenleving. De Stenen Safari laat kinderen ontdekken hoe rijk die beeldtaal is en hoe mensen door de eeuwen heen hun sporen nalieten, precies zoals graffiti-schilders dat vandaag doen.
Een soort 'VIP-plek', zo omschrijft de handleiding van de speurtocht de kerk van toen. En dat klopt wel gezien de titels die je terugvindt op de grafstenen. Er liggen meerdere bureen beestenboel
Dit artikel neemt je mee door die bijzondere beestenboel in steen, waarin het verleden zich op even beeldende wijze manifesteert als de street art van nu.
Hoe maak je kinderen enthousiast over cultureel erfgoed? Die vraag moeten ze bij de afdeling educatie van Groninger Kerken hebben gesteld toen ze de speurtocht 'Stenen Safari' bedachten. Tijdens de Stenen Safari kunnen kinderen in de Akerk dieren zoeken op grafstenen van ooit voorname Groningers. En daar zijn er nogal wat van, van die dieren. Zo vind je onder meer varkens, zwanen, eenhoorns, vogels, herten en geiten. Tijdens de speurtocht leren de kinderen dat er vroeger mensen begraven werden in de kerk, vooral rijke mensen. Dat hier de term 'rijke stinkerds' vandaan komt, gaat wellicht te ver voor de tere zieltjes onder hen.
Omdat de houten kisten verrotten, verzakte de kerkvloer. Met zand werd de vloer opgehoogd, waardoor deze steeds hoger kwam te liggen. Vanaf 1826 werd het uit gezondheidsoverwegingen verboden om nog in kerken te begraven. De zerken die er nu nog liggen zijn bij de restauratie van 1975-1984 herlegd. Destijds kwamen er enkele grafstenen uit de Martinikerk bij.
VIP-plaatsen
gemeesters, hoge figuren uit het leger, stadhouders en ook hoogleraren en predikanten. Blijkbaar was een hopman, een voogd van een gasthuis, ook een VIP in die tijd. Meerdere vonden onder de vloer hun laatste rustplaats. Een van hen was hopman Hamminck van het HeiligeGeestgasthuis (tegenwoordig Pelstergasthuis).
Lucas Hamminck wordt niet alleen in de Akerk herdacht maar komt ook voor op een gedenksteen in dat gasthuis zelf.
Titels
Hoe voornamer, hoe rijker de grafsymboliek en versiering. Ook liet de elite graag al zijn titels in de steen beitelen. De 'waelgeleerde her Gert Mueler' (- 1538) bijvoorbeeld, vond het belangrijk te vermelden dat hij 'ridder ende raet van den hoegen screten raet der keyserlycke mayesteyt statholder van Groeningen' was. Hij was door regentes Maria van Hongarije aangesteld tot luitenant en overste hoofdman. Maria was de zus van Karel V en weduwe van de koning van Hongarije. Zij bestuurde van 1531 tot 1555 als landvoogdes de Nederlanden vanuit Brussel. Hoe zij zonder sociale media wist wie ze in Groningen moest benoemen?
Fraaie wetenschappen
Antonius Brugmans (1732-1789) was bescheiden met alleen zijn wetenschappelijke titel op de zerk: 'Hoogleeraar in de wysbegeerte en wiskunde'. Brugmans ontwikkelde onder meer een 'Nieuwe manier om de Magnetische Kragt der Lighamen te onderzoeken'. Hij ontdekte dat kwik een betere geleider voor magnetisme is dan water. Al op zijn veertiende mocht hij naar de Hoogeschool in Franeker waar hij lessen volgde in 'de fraaije wetenschappen'. Op zijn achttiende kreeg hij 'de waardigheid van Meester der Vrije Kunsten en Doctor der Wijsbegeerte'. In 1766 werd hij tot Hoogleeraar in de Wijsbegeerte en Wiskunde te Groningen beroepen. De Staten van Stad en Lande raadpleegden hem over de 'beste wijze van brandewijn en andere geest-
rijke dranken van elders ingevoerd, te beproeven'. Hiertoe vond hij een zeer nauwkeurige vochtmeter (hydrometrum) uit. Hij overleed voortijdig aan 'een zeer groot vleeschgezwel (sarcoma)' en liet een vrouw en vijf kinderen na. Of die ook in de kerk begraven zijn, is niet duidelijk.
Adel
De adel manifesteerde zich in de kerken door meubilair van hun wapens te voorzien, door rouwborden op te hangen en zelfs door de predikant aan te wijzen. Ook lieten de edelmannen en -vrouwen zich in de kerk begraven. Zoals Ludeken Clant van Leermens, die zich op 14-jarige leeftijd tot borgheer liet trouwen met Eweken ter Borch van de Gaykinghaborg bij Warfhuizen. Vader Jarch ter Borgh sneuvelde bij Warffumerzijl toen hij in 1500 met een andere hoofdeling uit de Marne, Ewe toe Ewere, als bondgenoot van de Groningers ten strijde trok tegen de Saksische hertogen. Van Ludeken is bekend dat hij veelvuldig in rechtszaken betrokken was als één van de twistende partijen.
Familielogo
Naast de gebruikelijke grafsymboliek van zandlopers (verstrijkende tijd), treurwilgen (spreekt voor zich), doodshoofd (kortstondigheid van het aardse bestaan) ondergaande zon (wederopstanding), mocht op de graven van de hogere klasse het familiewapen niet ontbreken. Volgens de speurtocht Stenen Safari 'geen wapen om mee te vechten, maar een soort plaatje dat bij een familie hoort'. Een logo zou je kunnen zeggen. Hiervan zijn fraaie voorbeelden te ontdekken, weer met verschillende dieren waaronder adelaars, gekroonde leeuwen en ossen. Het wapen van een 'borgemeester' heeft een kreeft en twee hulstbladeren. Het wintergroene blad en de rode bessen verwijzen naar het eeuwig leven. Het stekelige blad zou ook naar de doornenkroon verwijzen. De kreeft is voor meerderlei uitleg vatbaar, als sterrenbeeld bijvoorbeeld. Het graf stamt uit 1741, de tijd dat Groningen een vierhoofdig
● Lokaal en enthousiast team
● Specialist in aankoop- en verkoop van woningen
● Gevalideerde taxaties
● Zekerheid, eerlijkheid & transparantie
● No Cure No Pay
Een gratis waardebepaling van uw woning of een vrijblijvend gesprek?
Altijd welkom aan de Westersingel 3!
Lana, Maaike, Norbert & Marissa
burgemeesterschap aanhing. Hier ligt een van de vier, vermoedelijk Haico Abbring. Voor de familiewapens hoef je je blik niet louter naar beneden te richten, ze komen ook veelvuldig voor in de gebrandschilderde ramen. Niet alle zerken liggen van oudsher in de Akerk. Zo zijn de grafstenen van koopman Harmannus Rosema en Catharina Alberdina Kniphuisen afkomstig uit de Martinikerk. Op de zerk staat de opdracht: "DIT GRAF MOET IN DERTIG JAAREN NIET GEROERT WORDEN, GEREKENT VAN DEN 20 JANUARY 1800 DERTIEN." Hopelijk is hij pas na 1843 verplaatst…
Wie de Akerk binnenstapt, wandelt niet alleen door een monument, maar door een galerij van verhalen die in steen zijn vereeuwigd. De dieren, wapens en symbolen die je tijdens de Stenen Safari ontdekt, tonen dat mensen eeuwen geleden dezelfde drang hadden als nu: gezien worden, betekenis geven, iets achterlaten. Graffiti doet dat in het straatbeeld, de zerken doen dat in het culturele geheugen van Groningen. Door deze oude 'steen-graffiti' te lezen, raken we niet alleen vertrouwd met het erfgoed van onze stad, maar ook met de mensen die haar vormgaven. Zo blijkt de afstand tussen spuitbus en grafsteen kleiner dan gedacht: het zijn allebei manieren om te vertellen wie we zijn.
Als speelse volwassene hoef je overigens niet afgunstig naar je safariënde (klein)kind te kijken. Je kunt je eigen speurtocht bedenken. Ga huisjes zoeken, spot verschillende soorten planten en bloemen, vogel uit wat de Latijnse teksten betekenen, of de jaartallen. Vergelijk de jaartallen en de bijbehorende stijl van afbeelden. En niet stiekem googelen…
• Zerken in koor en kooromgang Akerk (bron: Redmer Alma)
WinterWelVaart is een groots en intiem gratis evenement op en bij het water van de A in het A-Kwartier. Dit event houdt de maritieme geschiedenis van Groningen al bijna twintig jaar levend en voelbaar. Met de middeleeuwse panden en vele pakhuizen is dit misschien wel het allermooiste stukje van de stad en tijdens WinterWelVaart helemaal! Er liggen achttien sfeervol verlichte historische klippers, kotters en motorschepen aan de kades van de A. Je bent welkom aan boord aan de Hoge, Lage en Kleine der A en de Pottebakkersrijge.
Op de schepen, bij museumcafé Het Pomphuis, Dorothy's Bar, in de Akerk, het A-Theater en Pakhuis Libau is een divers en gevarieerd programma met Groninger muziek, cultuur, geschiedenis, film, theater en kunst. Voor kinderen (van 4 tot 80) zijn er, naast kindertheater en het spannende mastklimmen op de Jantje, verschillende creatieve workshops. De horeca aan de A pakt uit met gezellige winterse terrassen met glühwein, winterse hapjes, bier en optredens.
Vrijdag 19 december 17.00 - 00.00 uur (kunstroute tot 20.00 en markt tot 22.00)
Zaterdag 20 december 12.00 - 00.00 uur (kunstroute tot 18.00 en markt tot 22.00)
Zondag 21 december 12.00 - 18.00 uur (inclusief kunstroute en markt)
Kunstroute
Dit jaar doen op 25 locaties in het A-Kwartier meer dan 50 kunstenaars die er wonen en/ of werken mee aan de WinterWelVaart kunstroute. Ook is er werk van gastexposanten.
De kunstenaars exposeren hun werk o.a. op zeilschip de Mars, in ateliers, kramen, galeries, woonhuizen en bedrijfspanden en in het A-Theater. Nieuw dit jaar zijn onder meer het kunstenaarscollectief METRO C, Noorderlicht en Kunsthandel en Lijstenmakerij Ongering aan de Oude Kijk in 't Jatstraat. Informatie: https://winterwelvaart.nl/kunstroute
Vrijwilligers gezocht
Het gratis event WinterWelVaart wordt georganiseerd door een klein en gedreven projectteam en ook dit jaar wordt Winterwelvaart alleen een succes door de hulp van enthousiaste vrijwilligers. Wil jij onderdeel zijn van de magie in je eigen buurt, het A-Kwartier in de binnenstad van Groningen? Meld je aan! Het is niet alleen een heel toffe ervaring om mee te werken aan het event, je leert mensen in je eigen buurt kennen én het staat ook nog eens heel goed op je cv. Voor het op- en afbouwen van het evenement kunnen we nog veel hulp gebruiken maar ook voor het verzorgen van koffie en thee voor de standhouders rondom de A. Informatie: https://winterwelvaart.nl/vrijwilligers
Werk van: Anke Slooff, Henk Kraayenzank, Hinke Veenstra
Een verrijking van de buurt
tekst: Francis van Dijk | foto's: Han Santing
In 2012 kondigde toenmalig burgemeester Wallage - voor het A-kwartier onverwacht - aan dat de prostitutiepanden in de Muurstraat, de Vishoek en de Hoekstraat per 1 januari 2016 moesten sluiten. 'Dat duurt nog wel even' was de gedachte, en ook: 'nou, dat moeten we nog zien'.
In 2015 werd duidelijk dat de sluiting écht doorging, reden voor de gemeente en de buurt om de kop-
pen bij elkaar te steken. Er werd al snel een werkgroep (gemeente en buurtbewoners) geformeerd die in 2015 zeer regelmatig bij elkaar kwam om ideeën, plannen, zorgen te bespreken: hoe zou het gaan met de voormalige peeskamertjes, komen daar nu allemaal studenten in?
Een belangrijk punt was dat het aanzien van de hoeren- en drugsstraten verbeterd moest worden en dat ze aangename woonstraten zouden worden. Ideeën genoeg, we zouden de overlast van de geparkeerde fietsen aan kunnen pakken, zorgen voor meer groen in de straat, betere verlichting aanbrengen. We zouden, we zouden, we zouden heel veel... Niet alle plannen waren reeël, maar het idee om de garagedeuren in Vishoek, Hoekstraat en Muurstraat op te vrolijken met passende schilderingen bleek wel haalbaar.
Iemand wist van de Wallerstraat in Deventer, waar de bewoners zelf de handen uit de mouwen hadden gestoken en hun garagedeuren, puien en muren hadden voorzien van schilderingen. Een bus werd geregeld en met buurtbewoners en medewerkers van de gemeente op naar Deventer. In diezelfde straat waren ook veel kleine bedrijfjes gevestigd, voornamelijk van ambachtelijke kunstenaars. Dat leek de A-kwartierders helemaal het summum: daar waren de peeskamertjes vast wel geschikt voor, konden er ook geen studenten in. Echter… de panden waren niet in het bezit van de gemeente maar in handen van pandjesbazen. Leuk plan, maar nee, niet haalbaar. De muurschilderingen dan? Ja, dat kon wel en nog fijner: er was een budget voor.
Een groepje binnen de werkgroep ging er mee aan de slag. Vijf eigenaren vonden het een leuk plan om van hun garagedeuren iets 'moois' te laten maken.
Wim van Zeist, bewoner van het A-kwartier, maakte vijf ontwerpen die als foto’s op de garagedeuren geplakt gingen worden, maar dat werd een fiasco. Het materiaal waarop de foto’s waren gedrukt was niet geschikt om op buitenmuren of -deuren te plakken. De foto's kwamen als verfrommelde hoopjes naar beneden. Wat nu? Gelukkig was er nog geld in het 'deurenpotje' om "iets met verf" te gaan doen. Femke van Kempen (Vishoek, het hek met de chimpansee) kende een professionele schilder, ooit begonnen als graffitikunstenaar, die over de hele wereld muren en deuren van bijzondere schilderingen voorzag: Marc Wedman uit Drachten. Kijk op www.marcart.nl en er gaat een wereld voor je open.
In 2019 begonnen Wedman en zijn team
met het verfraaien van de deuren en muren in de Vishoek en de Hoekstraat. De chimpansee in de Vishoek, de koe in het landschap naar een origineel van Han Jansen op een van de garagedeuren van de RUG, de man in het zwart die een vuilniszak wegbrengt, de vrolijke fietsers op de garagedeur van de familie Brouwer. En het meisje onder de paraplu op het zijmuurtje van Hoekstraat van nummer 28 die is gemaakt door Leny Hoekstra, bewoonster van een van de appartementen van dat pand.
Het liep allemaal gesmeerd, iedereen enthousiast, bovendien zagen buurgenote Dina Woltil en ik ook nog een garagedeur vooraan in de Muurstraat waar echt iets op moest. De garagedeur van hotel Corps de Garde in de Muurstraat (het hotel staat op de hoek Boteringestraat/Lopende Diep). Corps de Garde… zeg nou zelf, dat vroeg toch om een afbeelding van Napoleontische soldaten die in er de Franse tijd een wachtpost hadden. De eigenaar van het hotel (vastgoedhandelaar Wim Bulten) was direct enthousiast. Marc Wedman had de schets voor de soldaten al op de deur aangegeven toen de huurder van het hotel zich meldde. Hij had er net een nieuwe deur in laten zetten en die ook zelf betaald, zijn deur dus, en nee, daar mochten geen soldaten op. En hij kende zelf een schilder (Jelmer Dijkstra) die hij de opdracht wilde geven. Dat werd uiteindelijk de huidige schildering met man, paard en wagen voor een magazijn (zie p. 42). Marc teleurgesteld, Dina en ik teleurgesteld, maar Dina kwam op het lumineuze idee dat de garagedeur van Hoekstraat nummer 25 -ons huisnatuurlijk ook verfraaid kon worden. Goed plan, maar dan wel met een Kieviet, want zo wordt het voormalige koetshuis in de koopakte genoemd. Een appje naar Marc en drie tellen later was er de afbeelding van een kieviet op onze telefoons. "Bedoel je zoiets?" "JAAAA!"
En die prachtige Kievit pronkt nu al ruim zes jaar als een internationaal bekend fotomodel in de Hoekstraat. Tot ieders tevredenheid.
Grote appels
Tjitske Zuiderbaan
De roaring nineties van de vorige eeuw, in de bloei van mijn leven. In de keuken van het Pakhuis leerde ik mijn grote liefde kennen, de Afro-Amerikaan Kris. Frans Haks was directeur van het Groninger Museum. Hij organiseerde in 1992 de expositie
Coming from the subway, waarin street art en graffiti, spreek uit grehfiédi, centraal stonden. Een van de exposanten, de New Yorkse graffiti writer Quik liet hij voor deze gelegenheid uit de metropool naar onze provinciehoofdstad verhuizen.
Ergens in 1995 bezocht ik The Big Apple voor het eerst. Een jeugddroom ging in vervulling. In de jaren erna volgden nog minstens vijftien bezoeken aan Kris' geboortestad en family home in Coöp City, the Bronx. Vanaf 24 hoog overzag ik de magische stad en tuurde verlangend in de verte naar Manhattan, want daar gebeurde het! Nog voordat ik überhaupt van Quiks bestaan wist, zag ik zijn tags op treincoupés en muren in de buitenwijken van New York. Ze gaven kleur aan de grauwheid van desolate plekken en wekten ze tot leven.
Kris werkte als chefkok bij Jantjes in het Noorderplantsoen, toen op een avond in 1996 een nieuwe afwasser binnenstapte; en dat terwijl diens werk in het Groninger Museum hing! Een fellow New Yorker, what
are the odds! Quik had in Groningen waardering voor zijn werk gevonden, evenals de liefde bij een vierkant gebouwde Nederlandse vrouw met een Engelse naam en een strenge bril. We raakten bevriend. Hij leek zo weggelopen uit een Woody Allen film: het personage van de zwarte miskende kunstenaar. Toch mocht ik hem wel. Maar liefst drie ingelijste graffiti pieces schonk hij ons, één voor het huwelijk, één voor de scheiding en een tussendoortje, de meest interessante, gesprayd over de centerfold van een Playboy.
Dat ik ze nou zo mooi vind, mwah. Graffiti hoort op een muur. Het is meer wat ze vertegenwoordigen, een tijd van groot geluk en de daaropvolgende teloorgang. Ik bewaar ze als appeltjes voor de dorst, maar dan moet de markt wel aantrekken.
Op dit moment blijven Quiks onverkocht op Ebay en brengen ze niet meer op dan gemiddeld zo'n ¤ 450,-. Grote appels worden het dus niet.
Na 20 jaar Europa verhuisde Quik terug naar Amerika. In september 2024 was hij even hier om samen met Mick la Rock onder het Emmaviaduct een muurschildering te maken in originele style writing. Afwassen doet hij alleen nog privé.
van het bestuur
tekst: Mark Hömmen
•
•
• De Bestuursberichten zijn een samenvatting van de activiteiten en mededelingen van het bestuur. Sinds een jaar of anderhalf wisselen de bestuursleden het schrijven ervan onderling af; voorheen was dit een taak van de voorzitter. Misschien zijn de verschillende schrijfstijlen iemand al opgevallen, waarvan akte! Hierbij de laatste bestuursberichten van dit jaar. We maken ons op voor het feestseizoen!
Dat de buurtvereniging midden in de buurt staat bewijzen de afgelopen en komende activiteiten. Zo ging het Gouden Schepje 2025 voor beste geveltuin(en) op 5 oktober naar Jos Fikkers (Noorderhaven) en de 'Japanse man' Fokko Jelsma (Vishoek). De geveltuinen knappen de laatste jaren zienderogen op, misschien wel door het initiëren van deze belangrijke wedstrijd! Kortom het A-kwartier vergroent en bloeit de komende zomer vast als nooit tevoren.
De werkgroep Handen uit de Mouwen draagt hier ook al geruime tijd aan bij. Elke eerste maandag van de maand rond een uur of drie in de middag, verzamelen wijkbewoners en leden van Albertus om een deel van het A-kwartier schoon te vegen. Met ideeën, met actie, met resultaat! Peukenpanden kunnen een gestandaardiseerde kaart in de bus verwachten indien op het plaveisel een moeras van peuken ligt. De boodschap is even simpel als doeltreffend: opruimen en opnemen in je schoonmaakplanning (of corvee).
foto's:
André Oosterhuis, ontwerp: Han Santing
Midden in de wijk betekent ook midden in de stad: een (uitverkocht) bezoek aan het stadhuis deed het goed bij de leden van de buurtvereniging. Het Huis van de Stad is een waar toonbeeld voor wie groen wil doen: voor de volle 100% energie neutraal, wie doet dat na bij ons? We verwachten volgend jaar over dit onderwerp wederom workshops/activiteiten te organiseren.
Natuurlijk is er nieuws vanuit de werkgroep AKRO (A-kwartier Ruimtelijke Ontwikkeling) en het 3MO (3 Maandelijks Overleg met de gemeente), zoals deelname aan de klankbordgroep Nieuwe Visserbrug met het oog op een goede nieuwe brug, het verbeteren van de huidige situatie i.v.m. sluipverkeer en het meegeven van punten met het oog op de werkzaamheden voor de nieuwe brug die vooral impact zullen hebben aan de kant van de Verlengde Visserstraat. De gemeente heeft toegezegd ons via de buurtkrant regelmatig op de hoogte te houden.
Vanuit het bestuur van de buurtvereniging en de commissie AKRO is een eerste overleg geweest met vertegenwoordigers van de gemeente en de RUG over de toekomst van het Harmoniecomplex. Er bestaan al meerdere jaren plannen om het nieuwste deel van het Harmoniecomplex te verbouwen, dan wel te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Het was dan ook de bedoeling om nu te starten met de ontwikkeling van een masterplan, maar door de noodzakelijke bezuinigingen, teruglopende studentenaantallen en logistieke uitdagingen (denk aan tijdelijke huisvesting), is besloten eerst een pas op de plaats te maken en een scenarioverkenning te verrichten. Deze start in december 2025 en moet zomer 2026 zijn afgerond. De scenarioverkenning richt zich specifiek op de in de Harmonie gevestigde Letterenfaculteit van de RUG. De vraag is waar deze faculteit in de toekomst zal worden gehuisvest. Zoals nu, op de plaats van het Harmoniecomplex of misschien elders? Een belangrijke overweging hierbij is het effect op ondernemers in de binnenstad, omdat het vertrek van de faculteit invloed kan hebben op de lokale economie. De voorkeur ligt in principe bij het behoud van een binnenstedelijke locatie.
illustratie:
Geleide
Groei
foto: Het
A-kwartier
Bij een scenarioverkenning is er geen officieel participatietraject. Toch hebben universiteit en gemeente aangegeven bij de scenarioverkenning contact met omwonenden en andere belanghebbenden te zoeken voor informatie en opvattingen. Hierbij zal ook de buurtvereniging op de hoogte worden gehouden en zal zij zelf actief de vinger aan de pols houden. Pas wanneer de scenarioverkenning is afgerond, is het tijd voor het uitwerken van een masterplan en het officiële participatietraject. Dit masterplan gaat over alle vestigingen van de universiteit in de binnenstad, dus niet alleen het Harmonieterrein, maar ook bijvoorbeeld het Broerplein. Overigens vinden de eerste veranderingen nu al plaats. Mede vanwege de opgelegde bezuinigingen stoot de Rijksuniversiteit vastgoed in de binnenstad af.
De commissie AKRO communiceert ook actief via de website, bijvoorbeeld met een artikel waarin wordt uitgelegd hoe je op de hoogte kunt blijven van waar gebouwd of gesloopt wordt of gaat worden en welke andere plannen er zijn, met andere woorden: wat gebeurt er qua ruimtelijke ontwikkeling in het A-kwartier? Ook pleit het bestuur voor betrokkenheid van omwonenden bij de ontwikkeling van plannen, zoals bij het Harmoniecomplex en het Mada. De verwachting is dat Mada volgend jaar haar plannen gaat presenteren; we zitten dan graag aan tafel!
Eenzaamheid: een taboe is het niet. De column van Tjerd van Riemsdijk op de website van het A-kwartier geeft aan dat bovengenoemd initiatief, zoals alle activiteiten van de buurtvereniging, verbindt.
Het bestuur vindt het belangrijk dat er voldoende ontmoetingsplekken zijn in de wijk; niet alleen voor sport en spel, maar ook voor buurtbewoners. De eerste buurtochtenden staan gepland, waarvan inmiddels één heeft plaatsgevonden op 18 november en met meer dan 25 deelnemers, een groot succes was. Gastspreker was Karlijn Donders, projectleider van WinterWelvaart en Wintergoud (zie verslagen op de website). De volgende buurtochtenden oftewel even een 'Bakkie doen' hebben gastprekers van Humanitas, het team wijkagenten en andere centrale figuren in onze wijk.
foto's: Han Santing
We constateren een toename van graffiti in de wijk, ook op en bij de Visserbrug. In januari pakken we samen met de gemeente een eerste casus op.
• • Fijne WinterWelvaart en feestdagen gewenst in ons gezellige A-kwartier!
De website van het A-Kwartier is een actuele aanvulling op deze A-krant. De site heeft een tijd geleden een metamorfose ondergaan. De bezoekersaantallen zijn niet daverend. Toch vinden er gemiddeld zo'n 700 bezoeken per maand plaats. Het is desalniettemin een uitdaging om de bezoekersaantallen op te krikken. Aan de inhoud kan het niet liggen, check maar!
Komende Activiteiten in het A-kwartier:
• 16.12.2025: van 10:00-12:00 bij Humanitas. Buurtochtend 'Bakkie doen' met sprekers Pasquinel Brader en Wietske Draaisma van Humanitas.
• 18.01.2026: de Nieuwjaarsborrel . Locatie en tijd volgen nog.
• 20.01.2026: Buurtochtend 'Bakkie doen' van 10:00-12:00 bij Humanitas met spreker wijkagent Jan Bouma.
• 20.02.2026: Buurtochtend 'Bakkie doen'. Onderwerp en spreker worden nog bekend gemaakt. Houd de website in de gaten!
Half november opende de tentoonstelling 'Wie schrijft geschiedenis?' van Museum aan de A in het Groninger Museum. De tentoonstelling laat zien wat er zoal bij het maken van een nieuw geschiedenismuseum komt kijken. Museum aan de A deelt eerlijk waar het tegenaan loopt bij het vertellen van geschiedenisverhalen over Groningen - en vraagt iedereen om daarover mee te denken. Zo wordt Museum aan de A een museum van, door en over jou.
Deze tentoonstelling neemt je mee in de ontwikkeling van het toekomstige Museum aan de A in de Brugstraat in de stad Groningen. Dit wordt een museum over de geschiedenis van Groningen en Groningers. Maar een nieuw museum maken, dat doe je niet zomaar. Bij het vertellen van een geschiedenisverhaal kom je het ene dilemma na het andere tegen. Welke onderwerpen behandel je en op welke manier? In de tentoonstelling opent een speciale robotarm (een installatie van het Groninger designduo Paul&Albert) het gesprek rond de belangrijkste vraag van allemaal: wie schrijft geschiedenis eigenlijk? In de tentoonstelling is een bonte mix van interessante objecten te zien, waarvan een aantal nog niet eerder tentoongesteld is. Uit de hele provincie zijn er historische topstukken én kleine, persoonlijke voorwerpen verzameld. Van een rijkversierd twaalfde-eeuwse reliekschrijn uit Warffum tot dubbelduimse wollen wanten en het derde shirt van FCGroningen uit 2024. En van een gouden muntschat uit de zestiende eeuw tot een gehaakt katoenen netje uit Ter Apelkanaal dat tijdens de Paasdagen werd gebruikt voor het 'neuten schaiten'. (tekst: Karlijn Donders)
foto: Daniek Snijder
Een grote witte wand
...die om invulling vraagt
tekst: Hans van de Sande | foto's: Han Santing
Hij is zelfs nog groter dan de Nachtwacht. In onze buurt bestaat een muur die er in de ogen van de puistenknijpers voor gemaakt is om hun vorderingen in de straatkunst te tonen: de muur van het Jacob en Anna Gasthuis in de Visserstraat. Zo ongeveer eens per jaar wordt dit doek, als was het een schilderslinnen, geprimed. De muur is dan weer hagelwit en dat werkt op sommige personen als een krachtige uitnodiging. Het begint soms onschuldig. Zo zag de auteur ooit een prachtige en toevallige combinatie van tag (GOD) en fiets tegen deze muur. In zo'n geval is men misschien geneigd het toeval te bewonderen dat deze twee elementen tezamen bracht, maar daar blijft het dus niet bij.
Het toeval wilde wel dat deze muur onlangs (op 30 september '25) voor de zoveelste keer helemaal wit werd geverfd, omdat het visuele 'wild geraas' weer eens de spuigaten uitliep. We hebben sindsdien de toestand van de muur bijgehouden en na 14 dagen was de muur nog zo rein als de lakens van mijn moeder zaliger. Pas om-
foto: Hans van de Sande
streeks de 20e oktober verscheen het eerste 'piece' en de betreffende persoon had op zijn nachtelijke tocht bij meer plaatsen in de Visscherstraat zijn pootje opgelicht, onder meer tegen de deur van het elektriciteitshuisje en op de voordeur van het studentenhuis 'de overkant'. Ook 'hangt' hij in de Akerkstraat, de Lutkenieuwstraat en de Kleine Kromme Elleboog. Een herkenbare stijl; ik vermoed dat hij scheel ziet, want er is veel verdubbeling in zijn werk. Er lang naar kijken heeft tot gevolg dat je ook wat scheel gaat kijken. Een opmerkelijk resultaat van liefde tot de kunst. Wat bezielt nou zo'n spuiter? Daar zitten wel wat verschillen tussen. De tags, de schuilnaam dus, worden vaak gezet door jongens, maar de pieces zijn een gezamenlijke onderneming en daar vinden we ook de vrouwelijke kunstenaars. In Groningen hadden we bijvoorbeeld Mick La Rock. Ze is wel illustratief voor de ontwikkeling van de kunstenaar: het begint illegaal, vaak als lid van een los groepje gelijkgestemden (in vroeger tijden heette dat de bohème) en bij gebleken succes en niet afglijden in drugs of andere ellende wordt men af en toe gevraagd en soms zelfs tegen betaling. De kans op succes bij leven en welzijn is minimaal, maar na overlijden volgt soms de verheffing tot genie, zoals de bij leven veronachtzaamde van
De voorgaande vraag lijkt als antwoord te hebben: een bovengemiddelde geldingsdrang. Blijft de vraag waarom die tot zo'n rotzooi moet leiden. Die rotzooi leidt dan trouwens weer tot verdere rotzooi. Op sommige plekken lijkt het wel of er een zeer besmettelijke razernij heeft toegeslagen. Wonderlijk is ook dat er een element van klassestrijd in zit: studentenhuizen worden gezien als een legitiem doelwit. Die huizen zijn dan weer te herkennen aan de studentikoze variant van graffiti: de sticker. Vandaar dat, waar stickers geplakt zijn, de graffiti nooit ver weg zijn. Ook in andere opzichten getuigen graffiti van strijd. Direct na de verkiezingen wemelde het van de 'Fuck PVV' en 'Fuck D'66' opschriften.
Ook de Palestijnse en Molukse zaak roept bij de aanhangers stevige artistieke impulsen op. De Palestina-fans schilderden zelfs enige tijd geleden de ondergevel van het academiegebouw bloedrood. Het lijkt me daarom mogelijk de hele graffiti-beweging op te vatten als een strijd. Een strijd met alle aspecten van de burgerlijke cultuur. Is het verstandig de uitingen daarvan tegen te gaan, of moet men ze met tolerantie tegemoet treden?
Al zo'n 40 jaar worden de muren van de wereld, en dus ook die van Groningen, volgeklad met voor de gewone burger onbegrijpelijke mededelingen en dat is niet ongemerkt voorbijgegaan. Allerlei modern voelende onderzoekers en schrijvers hebben zich over het onderwerp gebogen en er hun plasje over gedaan. Op die manier zijn we wel wat verder gekomen met de kennis over het verschijnsel, maar het laatste woord is er nog niet over gezegd en de laatste graffiti is evenmin gezet. De meeste schrijvers
zijn het er over eens dat graffiti een moderne kunstvorm is, maar dan één waar je geen scholing voor nodig hebt. Een vorm van populisme dus. Het is voldoende om modern, brutaal en hip te zijn.
Wat is verder de strekking van deze 'kunstkenners'? Ten eerste is zo ongeveer iedereen het er over eens dat het vooral jongeren zijn, die in hun pogingen om mee te tellen of iets voor te stellen, opmerken dat ze een vaste hand van tekenen hebben. Van dat talent maken ze vervolgens gebruik om hun territorium af te bakenen met de zogenaamde 'tags' en aldus status te vergaren; zij het alleen binnen een kleine kring van gelijkgestemde pubers.
Net als hondjes, zou je zo zeggen. Maar waar voor de honden een simpel geurvlaggetje volstaat, willen de jonge straatartiesten toch wel met iets zichtbaarders voor de dag komen. Allerlei vormen van graffiti ontstonden zo, van het simpelweg opschrijven van de eigen naam, die eigenlijk altijd een schuilnaam is, tot grote en soms zelfs indrukwekkende stripachtige afbeeldingen, de zogenaamde 'pieces'. Van verheven kunstwerken kan men hier niet spreken, maar een grote tekening vereist zeker talent en oefening.
Dan wordt men niet moe te beweren dat graffitispuiters ook een soort erecode hebben: ze zouden het werk van hun voorgangers respecteren en daar niet overheen spuiten of schrijven. Sterker nog: als dat gebeurt, wordt het opgevat als een oorlogsverklaring, die ernstige gevolgen kan hebben voor de straatartiest die zich niet aan het 'mos' houdt. Ook is het zo dat als er ergens graffiti staat, er snel andere bij komen, zodat er nesten van tekenactiviteiten ontstaan. In onze buurt vind je die onder meer in de Visserstraat, de Lutkenieuwstraat, Kuiperplaats en de Schuitemakersstraat. Ook garagedeuren en grote rolluiken zijn geliefde objecten. Het liefst zoekt men een plek waar de kunstzinnige arbeid enigszins onbespied kan plaatsvinden: nisssen, portaaltjes, gangen en steegjes. Maar als je er oog voor hebt, vind je ze overal, zoals de foto's in dit themanummer tonen. Bovendien blijkt dat er best vaak over elkaars afbeeldingen wordt gespoten.
Overgespoten schildering Muurstraat
Kleine Kromme Elleboog
De techniek van het zetten van tags is redelijk simpel: Vaak werkt men met (veelal gestolen) spuitbusjes verf, maar ook viltstiften doen het goed, al moet de ondergrond daarvoor vlak zijn. Soms worden verfrollers ingeschakeld en het komt ook voor dat er sjablonen worden gebruikt. Er zijn enkele jongens in geslaagd op zo'n manier een ster status te krijgen, denk aan Banksy of Keith Haring. Die zijn dan binnen, maar velen blijven noodgedwongen buiten. Enkelen zijn er in geslaagd in beperkte kring bekend te worden. Een insider noemde als voorbeelden voor de mindere goden: Seen, Dondi, Cope2, Mickey -uit Groningen- Daim of Loomit en zelf kon ik op de muren
Palankas, MP3, ETS en GRIK ontcijferen. Een belangrijke rem op het verkrijgen van roem en eer is de fundamenteel asociale actie zelf. Het is net zoiets als met een ghetto blaster op de fiets zitten en anderen op luide wijze met jouw foute muzieksmaak confronteren. Asociaal dus, en de jongelui weten dat zelf ook heel goed, want je ziet ze nooit in het openbaar hun kunst uitoefenen: het gaat altijd 's nachts en in het geniep. Wel zie je soms dat eigenaren van bespuitbare objecten, zoals schuttingen of grote rolluiken, straatkunstenaars inhuren die enige affiniteit hebben met graffiti om zo preventief erger te voorkomen. Een mooi voorbeeld daarvan zie je op de tijdelijke Vissersbrug.
Ook zijn er soms plaatsen die door jeugdwerkers, en dus de overheid, aangewezen zijn voor kunstuitoefening. In Groningen is een groep spuiters aan het ijveren voor een 'kladmuur'. Kijk maar eens op instagram https://www.instagram.com/reel/C7UADGetSWY/ De overheid is altijd en overal bang voor overlast en hoopt op deze wijze te kunnen rekenen op dank van de jonge honden. Een wat optimistische visie, lijkt me.
Lutkenieuwstraat
Akerkstraat
agenda
ATELIER HENK KRAAYENZANG
Visserstraat 40
In de reeks duo-tentoonstellingen 'Gasten': 9 november t/m 31 december tentoonstelling: Oscar Venema Multidisciplinair kunstenaar. Het werk van Venema is vaak
opgebouwd uit verschillende materialen, complex, rauw en expressionistisch van karakter.
Vanaf 18 januari: Paul Andringa met divers werk: assemblages, schilderijen en collages. 'Het is mijn innerlijke belevingswereld die zich in alle rauwheid en fijngevoeligheid manifesteert. Niet altijd aangenaam, soms confronterend, maar wel altijd oprecht.'
Vanaf half maart: Jan Bodde
Geopend: elke zaterdag- en zondagmiddag van 13.00-17.30
UNIVERSITEITSMUSEUM
Oude Kijk in 't Jatstraat 7a dinsdag t/m zaterdag: 11.00-17.00 uur
Zondag: 12.00-17.00 uur
samenstelling: Tjitske Zuiderbaan
Brainstorm: The Human Brain & Research in Groningen
Hersenonderzoek toen en nu met het baanbrekend onderzoek van de Groningse hersenwetenschappers Marie-José van Tol en Iris Sommer.
Verstrengelde Verhalen: Wetenschap en Kolonialisme in de Collectie van Petrus Camper
De koloniale geschiedenis van de universiteitscollectie aan de hand van de nalatenschap van wetenschapper Petrus Camper (1722–1789).
Planting the PastArchaeobotanie in Groningen tot 5 januari 2026 archeobotanie is de wetenschap van de wisselwerking tussen mens en plant.
Makers van de RUG (doorlopend)
Elke twee weken belicht een andere onderzoeker van de RUG iets wat hij of zij heeft ontwikkeld: van zelfgemaakte meetapparatuur voor wetenschappelijk onderzoek tot kleine of grote producten die ons dagelijks leven kunnen veranderen.
WALTER'S BOOKSHOP
WALTER'S BOOKSHOP
Oude Kijk in 't Jatstraat 10
Godert Walter organiseert ongeveer eens in de twee maanden een Nederlands, Engels en Duits Leescafé in Walter's Bookshop. 17/01 en 21/02: Pink Cube - Our Exquisite Corpse
De wachtlijst voor transgenderkwesties verbeeld.
info@godertwalter.nl.
A-kerkstraat 11
12 december:
De grootste hits van The Boss Een avond vol Springsteenklassiekers van Born to Run tot Dancing in the Dark.
Aanvang: 20.45 uur
Entree: ¤ 10,Kaartverkoop: via Tickable
24 januari: The Yearlings
Aanstekelijke americana
De Utrechtse groep kwam dit jaar met After All The Party Years. Op zoek naar schoonheid, betekenis en tijdloosheid
ATELIER HENK KRAAYENZANK
in prachtige liedjes.
Aanvang: 20.00 uur
Entree: ¤ 15,-
Kaartverkoop: Spot Groningen
31 januari:
Karlien Elzes – Karlien doet het gewoon Eigen liedjes over verwondering, geloof en het leven. Een ode aan twijfel, moed en gewoon gaan.
Aanvang: 20.00 uur
Entree: ¤ 15,-
Kaartverkoop: www.indebreedstezin.nl/theater
11 februari:
The Lowest Pair Americana op zijn kwetsbaarst
Het duo Kendl Winter en Palmer T. Lee maakt sobere, beeldende muziek met wortels in folk, punk en bluegrass.
Aanvang: 20.30 uur
Entree: ¤ 12,50
Kaartverkoop: Spot Groningen
MUSEUM AAN DE A
tot 6 april:
Wie schrijft geschiedenis?
locatie: Groninger Museum geopend: dinsdag t/m zondag van 10.00 - 17.00 uur
12 december:
The Music of Harry Potter –Mystery Ensemble
Laat je meevoeren naar Zweinstein door magische muziek
Aanvang 20.00 uur
Entree: vanaf ¤ 35.99
18 december:
Gloria! Luthers Bach Ensemble
Antonio Vivaldi: Gloria in D RV 589
J.S. Bach:
Kyrie en Gloria uit de Hohe Messe BWV 232
Francis Poulenc: Quatre motets pour le temps de Noël
Aanvang 19.30 uur
Entree: ¤ 45,-
19 december:
Winter Gospel Concert G-roots
Een veelzijdige show met moderne Black Gospel, soulklassiekers en sfeervolle kerst-nummers.
Aanvang: 19.00 uur
Entree: ¤25,19 - 21 december: Winter WelVaart in de Akerk
Loop even binnen als je van Winter WelVaart naar Wintergoud struint.
23 december:
A Festival of Nine Lessons and Carols – Roden Girl Choristers
Het traditionele Festival of Nine Lessons and Carols met korte lezingen, Christmas carols en samenzang voor het ultieme
De jongens zingen bekende en nieuwe Christmas Carols die, geheel in de Anglicaanse traditie, afgewisseld worden door negen Lessons (korte lezingen in het Engels).
Aanvang 19.30 uur
Entree: ¤ 30; Eerste rang: ¤ 45,Kinderen tot 12 jaar gratis (wel reserveren);
Jongeren: ¤ 15,-
17 januari tm 31 mei: Tentoonstelling Ruach
KUNSTHANDEL
PETER TER BRAAK
Noorderhaven 50
Open: vrijdag & zaterdag van 12.00-18.00 uur en volgens afspraak: 050 3180311 / 06 51451100 Wisselende exposities.
AKERK
AKERK
Graffiti en werkgelegenheid
tekst & foto's: Hans van de Sande
De nachtelijke bedervers van het stadsbeeld doen hun werk geheel gratis. Als we in aanmerking nemen dat er ook af en toe een spuitbusje of een viltstift niet gejat maar gekocht wordt, zou men dat zelfs een bescheiden bijdrage aan de economie kunnen noemen.
Maar een bijdrage aan de werkgelegenheid die men als burger makkelijk vergeet, ontdekte ik bij toeval, toen ik in de Kijk in 't Jatstraat Roy tegenkwam. Roy, een inwoner van Ter Apel, leeft van het verwijderen van graffiti en dat was hij op dat moment dan ook aan het doen. Een muur van de UB vertoonde, als naweeën van de verkiezing, nogal wat politieke leuzen, waarbij vooral de tekst: FUCK PVV er uit sprong. Maar ook FREE PALESTINE en INTIFADA kwamen in aanmerking voor verwijdering.
Deze uiting van politieke dadendrang had Roy al met heet water voorverwarmd, en nu was hij bezig het muurgedeelte met een biologische verfreiniger, die overigens nogal onbiologisch rook, in te soppen. Dan moest hij 20 minuten wachten en als de oplosmiddelen hun werk haden gedaan, ging de hogedrukspuit erop. Het voertuig waarin al deze technische hulpmiddelen aanwezig waren, stond op de stoep geparkeerd en zag er indrukwekkend uit.
Roy vertelde dat de grootste klant van de firma Deiman, waar hij voor werkte, de Rijksuniversiteit was, omdat deze zeer regelmatig beklad werd en daar geen prijs op stelde. Kennelijk waren de kortingen op de begroting voor onderwijs nog niet doorberekend, zodat Deiman er een goede
boterham aan verdiende. Ik wees hem er op dat de hele omgeving vol zat met graffiti, en dat hij dus nogal veel werk in het verschiet had. Hij zag dat ook wel, maar ja, voor niets gaat de zon op, dan moest er toch eerst een opdracht worden verstrekt.
Dat die opdrachten behoorlijk vaak verstrekt worden, en niet alleen aan Roy, wordt direct duidelijk als u "graffiti verwijderen" googelt. Ik telde zo een tiental bedrijven in het Noorden, waarvan er zeker 4 in Groningen gevestigd zijn.
Het blijkt dat er een forse professionalisering in de schoonmaak van gebouwen en dergelijke gaande is en dat we dus van een bloeiende bedrijfstak kunnen spreken.
Het kwam goed uit dat Roy de graffiti absoluut niet als een verrijking van het straatbeeld zag, zodat hij zijn werk met plezier deed. Zijn drie zoons zou hij overigens behoorlijk straffen, mochten ze zich met deze vorm van 'straatkunst' willen gaan bezighouden. Maar gelukkig, zei hij, was daar geen sprake van. Het was belangrijk zei Roy, om de graffiti zo vroeg mogelijk te verwijderen, want zodra er ergens eentje opdook, kwamen er, alsof hij jongde, spoedig vele andere bij. Voor de graffiti verwijderaar is er dus permanente werkgelegenheid en we mogen deze man dankbaar zijn dat hij onze monumenten in een redelijke staat houdt. Maar voor de Rijksuniversiteit is het een dure business, zei hij tot slot van ons gesprekje.
Kunstatelier Noes
met werk van beeldend kunstenaar
Annuska 't Hart
geopend op afspraak en iedere zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur
Pottebakkersrijge 13
9718 AG Groningen 06 - 30 10 93 03
info@annuska-t-hart.nl www.annuska-t-hart.nl
Groningen heeft een Metro
Niet ondergronds, maar midden in de stad: aan de Westerbinnensingel 13–15 is op 5 oktober METRO C(ollectief) geopend, een nieuwe creatieve broedplaats van elf vers afgestudeerde kunstenaars van Academie Minerva. De groep wil een inspirerende plek creëren waar kunst, experiment en ontmoeting samenkomen.
Toegankelijke kunst
Metro C is niet alleen een atelier waar kunst ontstaat, maar ook een plek waar nieuwsgierige voorbijgangers binnen mogen stappen. Van open atelierdagen en exposities tot een spontaan gesprek: de kunstenaars willen de drempel verlagen en laten zien wat er gebeurt achter de schermen van het maakproces.
Een plek vol mogelijkheden
Naast het tonen van eigen werk willen de kunstenaars ook verbinding maken met de stad. Vandaar de naam METRO C; "Het lijkt ons tof om samen te werken met andere culturele initiatieven en bewoners, om zo een netwerk te creëren. We hopen dat METRO C uitgroeit tot een plek waar mensen zich thuis voelen en creatieve ideeën samenkomen." zegt een van de kunstenaars. "Mensen met ideeën voor een evenement of samenwerking zijn van harte welkom om bij ons aan te kloppen."
V.l.n.r.: Turftorenstraat: graffiti 16/11 & na 1e schoonmaak 23/11 | Favoriete muurverfraaiing: de avonturen van poes Kuipie | Muurstraat: graffiti bakfiets | Hoek Turftorenstraat/Grote Kromme Elleboog: het nieuwe horecaimperium vanaf vm. café de Keyzer t/m vm. café Mulder krijgt gestalte. De huurders zijn verhuisd naar boven | Wat een fantastische optocht: de Sunnemeerten Parade op 8 november (foto's & samenstelling: Han Santing)
foto: Geertje van der Zijpp
Van alle potages is een soep van de biet
Bij onze culinaire redacteur haast wel favoriet
Des soeps volle smaak en des soeps fraaie kleur
Kerstrecept voor rode bietensoep
tekst: Hans van de Sande
Verlenen de start van Uw eten meer fleur
En is zo Uw liefde voor bieten ontloken
Dan slaat U vast vaker aan het krotenkoken
U raspt Uw bieten, 't liefste jonge
En stooft die zacht en ongedwongen
In boter met wat ui erbij
Naar keus met nog wat kruiderij
Na tien minuten gaan ze zwemmen
(Het harde koken blijft U remmen)
In fond van vlees (of vegetarisch
Wanneer het doden een bezwaar is)
Zo'n drie ons biet per maat bouillon
Wij stelden vast, dat dat wel kon
Na een kwartiertje zachtkens zieden,
(De biet is dan niet meer solide)
Drukt U de prut, liefst, door een zeef
Of U pureert het zonder sleef
Dan nog een beetje vocht afkoelen
En daar een eidooier doorwoelen
Dat giet U roerend in de pan
Daar wordt het wat gebonden van Maar past U op! Het moet niet koken,
Want dan is het fluweel gebroken.
Drie drup azijn, voor een fellere geur
En wat groene kruiden: Contrast in kleur.
Mocht u er nog wat vis in willen?
Gerookte zalmstreepjes met dille!
Tenslotte nog, dit duurt het kortst,
Een klodder room, dat hoort bij Borsjtsj
De kleur en smaak van dit gerecht
Voeren Uw kerstdiner pas echt
Tot aan de top der gourmandise: 'Wie kroten kookt kan niet verliezen'
