H2O juni 2022

Geborgde zetels: trage besluitvorming en compromiszucht

Politieke koehandel. Zo karakteriseert Lambert Zwiers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Waterschapbestuurders Bedrijven, de deal die er in de Tweede Kamer is gesloten over het initiatief wetsvoorstel democratiseren van de waterschapsbesturen. De kwalificatie van Zwiers (zie H2O online) is vooral ingegeven door frustratie: de bedrijven zijn de grote verliezers in het getouwtrek om de initiatiefwet van GroenLinks en D66.

U leest in deze H2O hoe in een listig spel van wheelen en dealen het wetsvoorstel werd ontdaan van zijn kern: de geborgde zetels verdwijnen niet, ze blijven, zij het gelimiteerd en zonder de gereserveerde plek in het dagelijks bestuur. De categorieën Ongebouwd (landbouw) en Natuur houden er twee, Gebouwd (de bedrijven) nul. Pijnlijk voor de bedrijven, hun lobby schoot tekort. Maar het laatste woord is aan de Eerste Kamer en in het eindspel willen de bedrijven hun verloren zetels terug zien te krijgen.

Zo is minder dan een jaar voor de waterschapsverkiezingen (maart 2023) nóg niet duidelijk hoe het bestuursmodel van de waterschappen eruit gaat zien. Even los van de vraag of de waterschappen ver der moeten met een gemankeerd hybride bestuurlijk stelsel, door de trage besluitvorming en compro miszucht in het parlement varen de waterschappen nog steeds in de mist. En dat terwijl ze een steeds belangrijkere rol worden toegedicht in evidente vraagstukken als waterveiligheid, energietransitie en klimaatbestendig bouwen.

En er is nog zoveel te doen. Zoals het versnellen en opschalen van duurzame en circulaire water techinnovaties in de komende tien jaar, de inzet van het samenwerkingsverband De Blauwe Motor.

Voor het project ligt 135 miljoen euro uit het Nationale Groeifonds klaar, leest u in deze H2O. Voor een ander initiatief, het landelijke kennis- en innovatieprogramma NL2120, heeft het kabinet 110 miljoen euro gereserveerd. Hier betreft het een plan dat zich richt op natuurlijke oplossingen die de Neder landse delta leefbaar en aantrekkelijk houden.

In dit soort projecten ontstaan brede samenwerkingsverbanden waarin waterschappen participeren.

Ze hebben daarin een prominente rol die moet worden ingevuld met deskundig en gedurfd bestuur, zodat er ruimte wordt gegeven aan (risicovolle) innovaties en slimme toepassingen, passend bij de functionele taak die nu gevraagd wordt van de waterschappen. Daar invulling aan geven is zeker geen makkelijke opgave voor de besturen, maar lukt in ieder geval niet als er niet snel een punt wordt gezet achter de stroperige compromisbesluitvorming in Den Haag.

PS. U treft bij deze H2O een nieuwe uitgave van Water Matters. Als u deze doorneemt dan stelt u vast: er is inderdaad nog heel veel te doen.

Bert Westenbrink

In de Cloud

COLOFON

HOOFDREDACTEUR

Koningskade 40, 2596

Westenbrink.

Den Haag, mail: redactie@h2o-media.nl.

dit nummer werkten mee: Kees Jan van Kesteren, Hans Klip, Corien Lambregtse, Rens Nijholt, Hans Oerlemans, Barbara Schilperoort, Harrie Timmer, Nico van der Wel

aan H2O Online: Hans Klip, Pauline van Kempen, Kees Jan van Kesteren, Jaap Hoeve.

REDACTIEADVIESRAAD

Jan Appelman, Arjan Budding, Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Alice Fermont, Roberta HofmanCaris, Warry Meuleman, Leon Korving, Ton Peters, Jan Roelsma, Peter Schipper, Marie-José van de Vondervoort, Tea de Vries, Egbert Zaadstra.

VORMGEVING

Ronald Koopmans

WEBBEHEER

Tim Koorn.

ADVERTENTIEVERKOOP

Daan Mooijman, h2o@mooijmanmarketing.nl, 070-3234070. DRUK Veldhuis Media, Raalte.

ABONNEMENTEN secretariaat@h2o-media.nl, 070-3222765.

Marc Bierkens brengt wereldwijd zoetwatervoorraad in

WE ZITTEN IN HETZELFDE SCHUITJE ALS DE REST VAN DE PLANEET’

Hoeveel zoet water is er op de wereld? Hoe is dat water verdeeld en welke gebieden hebben, of krijgen, te maken met waterschaarste? En als die schaarste toeneemt, welke gevolgen heeft dat dan voor de voedselvoorziening, de volksgezondheid en het milieu? Marc Bierkens, hoogleraar Geowetenschappen aan de Universiteit Utrecht, weet het of wil het ontdekken. “Waar weinig water is, komt nog minder water.”

Bierkens ontving vorig jaar de presti gieuze European Research Council Advanced Grant van 2,5 miljoen euro voor 5 jaar. Hij gaat onderzoeken hoeveel grondwater er nog op aarde is en hoeveel daarvan duurzaam en economisch nog gewonnen kan worden. En onlangs nodigde de National Geographic Society hem, samen met zijn Utrechtse collega-hoog leraar en droogte-expert Nico Wanders, uit om de totale voorraad zoetwater mondiaal onder de loep te nemen. Ze gaan een ‘World Water Map’ maken. Deel van deze wereldwaterkaart is een onderzoek naar ‘hotspots’ waar de meeste waterschaarste te verwachten is. De World Water Map moet een wetenschappelijke basis leggen onder een reeks reportages over waterproblematiek voor een breed publiek.

Deze twee projecten vormen een aardige staal kaart van het onderzoeksveld van Marc Bierkens. De Utrechtse wetenschapper ziet de wereld en het daarop aanwezige water als zijn onderzoeks terrein. Hij analyseert op mondiale schaal de ontwikkeling van de vraag naar water en het aanbod ervan. Daarbij kijkt hij met name naar veranderingen over verschillende periodes en op verschillende locaties.

Onder druk

Klimaatverandering zet zowel de vraag naar water als het aanbod ervan onder druk, stelt de hoog leraar. “Waar weinig water is, komt nog minder water. Waar al veel water was, valt - erratisch verdeeld over het jaar - alleen maar meer.” Alles >

bij elkaar is er weliswaar water genoeg op de wereld. Het is alleen niet altijd op het juiste moment op de juiste plaats.

En precies daarom draait Bierkens’ onderzoek. “Eigenlijk gaat het me er altijd om te weten hoe groot de voorraad water nu echt is en welke gebieden in de wereld het hardst geraakt zullen worden door een schaarste aan water.”

Maar hij wil niet alleen weten waar een gebrek aan zoet water het meeste gevolgen zal hebben. Hij onderzoekt ook de consequenties van waterschaarste voor de mensen en voor het milieu.

Bierkens analyseert bijvoorbeeld de gevolgen voor de voedselzekerheid, de volksgezondheid en economische ont wikkeling. “Heel simpel: waterschaarste is voedselschaarste. Dat alleen al heeft direct gevolgen voor de gezondheid van mensen en voor de economische ont wikkeling in een getroffen gebied.”

Ook de afnemende waterkwaliteit en ecosystemen die onder druk staan, hebben zijn aandacht. “Minder water, betekent slechter water. De concentra ties schadelijke stoffen nemen toe. Dat versterkt de concurrentie om toegang tot beschikbaar water en vergroot uit eindelijk de schaarste.”

Grondwater

Bierkens’ ERC-project is gefocust op de beschikbaarheid van grondwater. Een bron die de hoogleraar ‘een prachtige waterbron in tijden van droogte’ noemt. “Het is een enorme bron. Het is het grootste deel van het beschikbare, niet bevroren water. Maar de voorraad grondwater is niet oneindig. We moeten er dus verstandig mee omgaan. Maar op dit moment wordt grondwater wereld wijd over-geëxploiteerd. Er wordt meer water uit de grond gehaald dan erbij komt.”

Op basis van beschikbare boringen, seismische gegevens, geologische inzichten en met gebruik van artificial intelligence, wil Bierkens komen tot een gedetailleerd wereldwijd model van de ondergrond. Het gedetailleerde model moet ook helpen om vast te kunnen stellen welke gebieden kwetsbaar zijn en welke gebieden er nu al onder druk

We willen het bewustzijn van het publiek over de waterproblematiek vergroten’

staan. Vier focusgebieden, verdeeld over de wereld, zullen centraal staan: De Ogallala Aquifer in de Verenigde Staten, het noorden van India en Pakistan, de Nijldelta en een ander, nog nader te bepalen gebied in Afrika.

In deze focusgebieden wil Bierkens analyseren welke trends er in de beschikbaarheid van het grondwater te zien zijn, maar vooral op zoek gaan naar de grenzen. “Als we weten hoeveel grondwater er is, is de volgende vraag: ‘wat is haalbaar?’ Met andere woorden, wat kunnen we überhaupt oppompen en wanneer wordt het onbetaalbaar om dat te doen? Dan kijken we dus naar de eco nomische en technische aspecten. Maar er is meer in het leven dan techniek en economie. Er zijn ook ecologische gren zen. Dus bekijken we ook wanneer de gevolgen simpelweg te groot worden.”

Science-for-impact

Voorbij de afstandelijke taal van de wetenschap is het Bierkens’ missie de negatieve trend in de beschikbaarheid van zoet water te keren. “Je werkt vanuit

Watergebruik beprijzen zul je moeten combineren met bijvoorbeeld subsidies om effectiever te irrigeren’

een interesse, een nieuwsgierigheid. Maar je wilt ook dat je werk impact heeft. Je wilt de wereld een stukje beter maken. Ik denk dat we als wetenschap pers de taak hebben om oog te hebben voor de effecten van de maatregelen die we voorstellen.”

Klimaatbeleid of adaptiemaatregelen mogen, meent Bierkens, niet alleen ten laste komen van de have-nots. “Je bent op zoek naar instrumenten die een oplossing bieden voor een probleem, met in het achterhoofd het evenwicht tussen wat ecologisch nodig is en wat de gevolgen daarvan zijn voor de mensen die wonen en werken in de gebieden die je onderzoekt.”

Impact verwacht Bierkens in elk geval van de samenwerking met National Geographic. Hij is er opgetogen over. Het ERC-project noemt hij ‘inhoud gedreven’. “Het is als het ware klassieke wetenschap: science-for-science. Wat we met National Geographic willen doen, heeft veel meer te maken met publieke bewustwording, educatie en human interest. Dat is science-forimpact.”

De Utrechtse onderzoeksgroep rond Niko Wanders en Bierkens zorgt voor de wetenschappelijke gegevens. National Geographic maakt er vervolgens de verhalen bij. “Wij leveren de mondiale onderlegger. Ze sturen, met onze World Water Map in de hand, journalisten naar bedreigde of getroffen gebieden. Ze willen de impact van de waterschaarste laten zien op echte boeren, echte gezinnen, echte waterbeheerders die met de handen in het haar zitten. Zo krijgt waterproblematiek een gezicht, een naam en een verhaal. Storytelling, met beelden erbij. Want National >

‘

MARC BIERKENS

Grondwater is een prachtige waterbron in tijden van droogte’

Geographic kennende worden er ook goede fotografen op reis gestuurd.”

Maar Bierkens benadrukt dat de World Water Map niet alleen een publiekscam pagne is, maar ook wetenschappelijk een duidelijke meerwaarde heeft. Met de nieuwste technieken, modellen en satellietdata wil hij de huidige datasets uitbreiden en nieuwe data verzamelen. Dit moet uiteindelijk leiden tot een beter model, nieuwe data en interactieve kaarten.

Door in te zoomen op enkele hotspots, waaronder de Ogallala Aquifer, wil Bierkens ook begrijpen hoe water schaarste ontstaat. “Zo zouden we kunnen ontdekken hoe het eventueel op te lossen is.” De resultaten van het onderzoek en de bijbehorende data, zullen uiteindelijk worden verwerkt in educatieve materialen en infographics. Belangrijk volgens Bierkens. “Want we willen dat de data in te zien en te ge bruiken zijn. Dat is ook echt hard nodig, want we willen het bewustzijn van het publiek over de waterproblematiek –en hun watergebruik - vergroten.” Meer publiek bewustzijn kan worden bereikt door de storytelling van bijvoor beeld National Geographic, gericht op persoonlijke verhalen. Maar Bierkens wil ook graag een laag dieper boren. “Ik zou graag zien dat er meer begrip komt over de achtergrond van problemen als waterschaarste. Ik leg het altijd zo uit: Als grondwater onze spaarrekening is, dan hebben inkomsten in de vorm van regenwater en is het water in de bodem onze lopende rekening. Het is een open deur misschien, maar het hangt echt allemaal samen.”

Evenwicht vinden Bewustzijn alleen is niet genoeg om de negatieve trend in het beschikbare zoetwater te keren, denkt Bierkens. Die overigens niet pessimistisch gestemd is. “Met een slimme combinatie van maatregelen moet het mogelijk zijn om

een evenwicht te vinden tussen eco nomie, ecologie en welzijn. Dat geloof ik echt. Maar eenvoudig is dat niet. En zelfs al zijn oplossingen technisch en beleidsmatig haalbaar, heb je uiteinde lijk niet alles in de hand. Neem geopoli tieke onrust, dat kan een streep door de rekening zijn. En de juiste governance en sterke instituties zijn natuurlijk ook voorwaarden voor een succesvolle transitie.”

“We zullen moeten spelen met econo mische maatregelen, zoals het beprijzen van water, de inzet van watermarkten en technische oplossingen”, vervolgt Bierkens, die verwacht dat we ook in Nederland niet aan zulke ingrepen ontkomen. “Dat denk ik eigenlijk pas sinds 2018. Daarvoor dacht ik dat het in Nederland niet zo’n vaart zou lopen. We hebben eigenlijk altijd gehandeld vanuit het idee dat er altijd wel voldoende water zou zijn. Grondwater werd slechts incidenteel gebruikt. Het was gewoon te duur. Maar we zitten in hetzelfde schuitje als de rest van de planeet. Dat zie je aan de hevige buien en de droge zomers. We hebben wel een voordeel: het waterbeheer is goed geregeld. De governance staat.”

Om waterschaarste tegen te gaan, zijn maatregelen nodig. Bierkens hamert hierbij op een gelijke verdeling van de lasten en de lusten. “Gelijkheid en rechtvaardigheid moeten altijd in het achterhoofd blijven.” We zullen niet ontkomen aan een discussie over het beprijzen van water. Daarbij moeten we een manier zoeken die de het voor zwakkeren, denk aan armere boeren, mogelijk blijft maken om in hun levens onderhoud te voorzien. De sleutel ligt in het helpen van mensen omduurzamer te handelen en tegelijkertijd excessief ge bruik van water tegen te gaan. Dus: als je watergebruik gaat beprijzen, zul je dat moeten combineren met bijvoorbeeld subsidies om effectiever te irrigeren. De wortel en de stok zijn allebei nodig.”•

MARC BIERKENS (1965) is hoogleraar Geowetenschap pen, Fysische Geografie en Hydrologie aan de Universiteit van Utrecht. Daarnaast is hij onderzoeker bij Deltares, Fellow of the American Geophysical Union, lid van de European Geosciences Union en de International Association of Hydrological Sciences. Hij is (co-) auteur van circa 250 publicaties, waarvan meer dan 190 in internationale, peerreviewed tijdschriften. Bierkens studeerde Hydro logie en Waterbeheer in Wageningen en promoveerde in de Fysische Geografie aan de Universiteit Utrecht. Vorig jaar kreeg hij een European Research Council Advanced Grant om de wereldwijde grondwatervoorraden te onderzoeken. Voor de National Geographic Society maakt hij een World Water Map als basis voor een publiekscampagne.

THE PICTURE

Het liefste ben ik buiten, in weer en wind’

WIE

In een dorp op Goeree Overflakkee groeide Bart Boekee op in een omgeving die veel weg heeft van de legendarische jeugdboeken serie De Kameleon. “Ik was altijd buiten, kwam dan met een nat pak thuis.” Aan leren had hij een broertje dood. Geen dag langer dan de leerplicht voorschreef ging hij naar de tuinbouwschool. Het eerst werk was bij een hovenier. Later werd dat een aannemer. Toch haalde hij op aandringen van zijn vrouw op zijn 22e alsnog zijn mbodiploma civiele techniek. “Omdat ik altijd vroeg naar ‘het waarom’, alles wilde weten. Toen ging een wereld vol arbeidsmogelijkheden voor me open en belandde ik als assistent-uitvoerder in de betonbouw. Maar die functie bleek niet goed bij me passen.”

Momenteel hebben we veel last van de droogte waardoor verzilting dreigt. Maar als ’s nachts plotseling een plensbui valt, moeten we er óók voor zorgen dat iedereen droge voeten houdt”

Werkvoorbereider bij het intern ingenieursbureau van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden bleek dat wèl te zijn. “Het aanleg gen van natuurvriendelijke oevers was m’n hoofdtaak. Mooi werk, ik had het prima naar mijn zin.” Totdat een vacature voor zijn gedroomde baan langskwam. Op het eiland van zijn jeugd, in het werkgebied van Hollandse

Delta. “Helaas bleek al snel dat ik me in die organisatie niet thuis voelde. Werk is belangrijk. Maar je houdt het niet vol wanneer je het niet naar je zin hebt. Iemand tipte me dat de werksfeer binnen het HHSK beter bij me zou passen. Dat bleek te kloppen. Zo werd ik hier vier jaar ge leden assistent projectleider baggerwerk, twee jaar later peilbeheerder.”

WAAR

Bij het gemaal de Kooi in Bergschenhoek, zijn stand plaats, langs het riviertje de Rotte. “Het HHSK is een vrij klein waterschap in een drukbevolkt gebied, mijn werkregio loopt van Zoetermeer tot het centrum van Rotterdam. Door het aanpassen van de instel lingen van het gemaal, het open- en dichtzetten van inlaten, het bedienen van

stuwen ben ik als een superregelaar voortdurend bezig het water op het juiste peil te houden. Dat verschilt per gebied. Momenteel hebben we veel last van de droogte waardoor verzilting dreigt. Maar als ’s nachts plotseling een plensbui valt, moeten we er óók voor zorgen dat iedereen droge voeten houdt. Verder hoort het onderhouden van de sloten bij de verantwoor delijkheden van het team waarin ik werk. We doen het echt sámen en ook dat maakt het leuk.”

(TOEKOMST)DROOM

“Het liefste ben ik buiten, in weer en wind. Zoals hier. Ik begrijp heel goed dat mijn voorganger het er tot zijn pensioen volhield… Op m’n vijftiende begon ik met wer ken. Nog nooit voelde ik me zó nuttig!”•

Bart Boekee (36), peilbeheerder Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) Locatie: gemaal de Kooi in Bergschenhoek

TEKST BARBARA SCHILPEROORT

Op pad in Nieuwe Driemanspolder

WANDELAARS ONTDEKKEN WATERBEHEER

In werkgebieden van waterschappen valt voor wandelaars verrassend veel te beleven. Zelfs midden in de Randstad. De Delftse wandelroutemakers Cock Hazeu en Peter Kuiper laten wandelaars ontdekken wat waterbeheer inhoudt. Op pad door de Nieuwe Driemanspolder bij Zoetermeer.

TEKST CORIEN LAMBREGTSE BEELD ISTOCK, E.A.

Niemand staat erbij stil dat we op deze plek op 4,50 meter onder zeeniveau zitten’

Z

e kennen haast alle polders, ringvaarten, wandelpaden en hek-overstapjes in het gebied tussen Den Haag, Zoetermeer, Delft en Rotter dam. Cock Hazeu, econoomonderzoeker, en Peter Kuiper, expert steden-, weg -en waterbouw, hebben sinds hun pensioen een halve weektaak aan het ontwerpen, uitzetten, beschrij ven en controleren van wandeltochten, het verzamelen van informatie bij ‘kijkpunten’ en het maken van wandel gidsen.

De afgelopen jaren hebben ze meer dan 30 ‘flinke rondwandelingen’ in de Rand stad uitgezet: tochten van zo’n 15 kilo meter, te vinden in de wandelgidsen: ‘Wandelen in Delfland’, ‘Wandelen in Rijnland’ en ‘Wandelen in Schieland en de Krimpenerwaard’.

Wandelen dichtbij

Een van hun favoriete wandelingen staat nog niet eens in een boekje, want het gebied is net een jaar open voor publiek: de net aangelegde Nieuwe Driemanspolder. Een gebied van ruim 300 hectare tussen Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg en Den Haag.

De routebeschrijving is al wel te vinden op Wandelzoekpagina.nl

“Ons motto is ‘Wandelen dichtbij’.

Wij willen laten zien dat je ook in de

Randstad prachtig kunt wandelen”, vertelt Cock Hazeu aan een picknicktafel midden in de Nieuwe Driemanspolder, met uitzicht op de plas, het kerngebied in de polder. Zijn wandelmaat Peter Kuiper pakt intussen de thermoskan uit z’n rugzak, schenkt koffie in en deelt stevige koeken uit. “Zo doen we dat bij elke wandeling. We maken er iets leuks van.”

Aan de noordkant van het gebied is de Molendriegang van Stompwijk te zien: drie molens die tot 1951 in bedrijf waren, maar nu alleen worden ingezet als de nood aan de man is. Aan de west kant de skyline van Leidschenveen, aan de oostkant Zoetermeer.

Af en toe passeert een wandelaar met verrekijker of fototoestel met megatelelens. Aan de overkant van de plas is een vogelkijkhut waar mensen naar vogels staan te turen: weidevogels, zwanen en eenden, maar vandaag vooral grote Canadese ganzen, met net uit het ei gekropen kuikens. De beplanting is jong. Alles moet nog groeien. De net aangeplante boompjes doen het dapper, maar zijn niet allemaal aangeslagen. Camping De Drie Morgen ligt nog open en bloot. Ook daarom heen moeten de hagen en bomen nog groeien.

Langs Meerpolder en skischans Vanaf station Zoetermeer loop je er

Cock Hazeu

Peter Kuiper

Wandelen is anders leren kijken’

Molendriegang van Stompwijk

zo naar toe: langs de woondekken van architect Jan Sterrenberg in de wijk Buytenwheg de Leyens, door het Buytenpark, naar het graspad op de Meerdijk. De routebeschrijving en de in formatieborden langs het pad vertellen alles wat belangstellende wandelaars over het gebied willen weten. Voor Hazeu geeft dat het wandelen meer waarde. “Wandelen is anders leren kijken.”

Links van het dijkje ligt de Zoetermeerse skischans: een opvallende landmark die van heinde en verre te zien is. Rechts van het dijkje een prachtig uitzicht op de weidse, zo’n 2 meter lager gelegen groene Meerpolder, een van de oudste droogmakerijen van Nederland. Er lopen koeien, een rij bomen geeft een weg aan; de horizon is verrassend schoon en leeg. In de watergang naast de Meerdijk staat een waarschuwingsbord: ‘Voorkom dat huisdieren hier te water gaan.’ Het Hoogheemraadschap Rijnland heeft vallen geplaatst om muskusratten te bestrijden.

Na enkele klaphakjes stuit het dijkje op een zichtbaar nieuw waterbouwkundig kunstwerk in de gekanaliseerde Limietsloot. De eenvoudige naam staat er met grote letters op: Inlaatwerk. En daar begint het verhaal van de Nieuwe Driemanspolder.

Piekberging

Tot 2017 was dit gebied een diepe, ontveende agrarische polder. In de

drie jaren daarna is het gebied volledig op de schop gegaan voor het grootste project dat het Hoogheemraadschap van Rijnland, met steun van de provincie Zuid-Holland en omliggende gemeen ten, ooit heeft ondernomen: de reali satie van een piekberging. De nieuwe polder vormt een belangrijke schakel in de waterveiligheid van het hele Rijnlandgebied en wordt tegelijkertijd benut als natuur- en recreatiegebied. In februari 2021 werd de Nieuwe Driemanspolder officieel opengesteld, juist toen er ijs lag. De nieuwe polder bleek meteen ook een prachtige schaatsplas.

De piekberging is een omdijkte polder die als tijdelijke uitlaatklep kan dienen als er zoveel regenwater valt dat de boezemgemalen het water niet tijdig weg kunnen krijgen. In dat geval worden de stuwen in twee inlaten neergelaten. Het water stroomt dan via de Ringsloot en de Limietsloot met 1 kuub per seconde richting de polder. Het water gaat zelfs onder water door: de Limiet sloot voert het water onder het aqua duct van de Voorwegwetering door. Zo’n waterwerk is zelfs voor Nederland een unicum.

In twee dagen tijd stroomt de polder vol. Het waterpeil stijgt van 4.50 meter onder NAP naar 3.40 meter onder NAP. Zodra het kan, wordt het water via de westzijde van het gebied afgevoerd. Het duurt tien dagen voor de piekberging weer leeg is.

Meer wandelmogelijkheden

Al dit soort informatie kom je te weten als je de wandelroutes van Hazeu en Kuiper loopt. Ze hebben geregeld contact met de waterschappen en hoogheemraden in de gebieden waar ze routes ontwerpen. “We geven de water schappen graag de kans om informatie over waterbeheer en waterveiligheid met wandelaars te delen. Waterveilig heid is voor de meeste Nederlanders heel vanzelfsprekend. Niemand staat erbij stil dat we bijvoorbeeld op deze plek op 4,50 meter onder zeeniveau zitten. Dat we daar zo rustig onder zijn, is omdat we erop vertrouwen dat de waterkeringen op orde zijn.”

Het werk van de waterschappen is dus ontzettend belangrijk, zegt Hazeu: “Het is niet voor niets dat er om de vier jaar verkiezingen voor waterschapbesturen worden gehouden en dat de water schappen een eigen belasting heffen. Toch hebben veel mensen maar weinig belangstelling voor de waterschappen. Het is echt een uitdaging voor de water schappen om het publiek te vertellen waar ze mee bezig zijn en wat daarvoor nodig is.”

Hazeu en Kuiper merken dat de water schappen wandelaars een belangrijke doelgroep vinden en ervoor open staan om de wandelmogelijkheden in hun werkgebieden te verbeteren en uit te breiden. Ook omdat steeds meer mensen het plezier van wandeltochten ontdekken.

Kuiper: “Het is vaak eenvoudig en relatief goedkoop om bij werkzaamheden aan een dijk of kade ook een voetpad aan te leggen of een overstapje over een hek te maken. Het punt is vooral dat het op tijd bedacht moet worden. Daar denken organisaties als Wandelnet en wandelroutemakers zoals wij graag over mee. Ook over de informatieborden die de waterschappen bij waterwerken plaatsen. Soms zou die informatie nog wel wat publieksvriendelijker kunnen.”

Voor wandelaars heeft hij het advies om bij de waterschaps verkiezingen ook te kijken of partijen in hun programma iets zeggen over wandelpaden en voorzieningen in waterschaps gebieden. “Het is een klein puntje, maar het zegt iets over de visie op de omgeving en de relatie met de bewoners en gebruikers van een gebied.”

Op naar de Hollandse Delta

De wandelroute gaat langs de camping terug naar Zoeter meer, via de karakteristieke burgemeester Waaijerbrug. De brug werd in 2013 gebouwd en vormt de verbinding tussen de Nieuwe Driemanspolder, het Westerpark en het Buyten park. Voor het ontwerp werd een prijsvraag uitgeschreven.

Architect Syb van Breda ontwierp een brug bestaande uit 38 stalen onderdelen met lampachtige lantarenpalen, voor zien van zonnecellen. De brug werd uitgevoerd in corten staal. Hazeu: ‘”De roestkleur leverde de brug de bijnaam ‘Rusty’ op”.

Aan de overkant van de brug begint de bebouwde kom van Zoetermeer. Daarna gaat de route via het Westerpark terug naar Station Zoetermeer.

Voor Hazeu en Kuiper is het wandelen nog lang niet afgelo pen. Ze werken alweer aan een volgende wandelgids: routes op de Zuid-Hollandse eilanden: de polder- en kustgebieden onder Rotterdam, het werkgebied van waterschap Hollandse Delta. De tochten liggen nog steeds op een af stand die goed te bereizen is voor mensen uit de Randstad. “Wij houden ons aan ons motto: ‘Wandelen Dichtbij’.”•

Zin gekregen om te wandelen? De route ‘Zoetermeer de Nieuwe Driemanspolder’ is te vinden op Wandelzoekpagina.nl. De routebeschrijving en GPS-track zijn gratis te downloaden. De wandelkaart (normaal € 2,50) is tot en met 24 augustus gratis te downloaden. De andere routes van Hazeu en Kuiper zijn hier eveneens te vinden. De drie wandelgidsen: Wandelen in Delfland, in Rijnland en in Schieland en de Krimpenerwaard, zijn uitgegeven door uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig.

GEA komt naar u toe!

Test de nr. 1 decanter voor slibontwatering.

Onze centrifuge zorgt voor de best denkbare resultaten bij communale slibontwatering en de ontwatering van mest en digestaat. De hoogst mogelijke g-krachten leiden tot de droogste koek én leveren het schoonste centraat op. Test en ervaar het zelf wat deze technologie aan voordelen biedt! Wij komen bij u langs op locatie met onze mobiele GEA Biosolids Decanter.

Maak nu een testafspraak:

Steven.deBoer@gea.com

6 2112 8190

Alligator wateropslag

NIEUW MULTI-F SOLAR

waterkwaliteit, veilige dijken, goed onderhoud en hergebruik van grondstoffen. Dat vraagt om duurzame oplossingen.

realiseert complexe projecten met een optimaal en duurzaam resultaat. Samen met u bedenken we de oplossing. De manier waarop we deze uitdagingen aangaan, is typisch GMB. We ontwerpen, bouwen, onderhouden; we praten, denken en doen als partners.

oplossingen zijn adequaat, innovatief en met zorg voor de omgeving. Het resultaat is een project dat aan uw eisen voldoet. Waarmee we misschien wel uw verwachting overtreffen. Een resultaat waar we samen trots op zijn.

Leve Europa

COLUMN

Cruyff zei het al: ’Je gaat het pas zien als je het door hebt’. Soms veranderen dingen zo traag dat een ander je erop moet wijzen dat het anders is geworden dan je altijd dacht. Voor mij viel dit jaar het kwartje na een bezoek aan Brussel: Nederland is Roemenië geworden. Voorheen legde ik altijd geduldig uit dat de normen uit de Europese mili euwetgeving een slap aftreksel waren van de Nederlandse. Logisch, want de Europese visies en regels waren ooit door ‘Nederland gidsland’ geïni tieerd. De Kaderrichtlijn Water (KRW), de stroomgebiedsaanpak, eisen aan afvalwater: allemaal inspirerende ideeën waarbij het vanzelfsprekend was dat niet iedere lidstaat direct even ambitieus kon zijn als het rijke Neder land. De normen moesten ook haalbaar zijn voor Roemenië, wat het synoniem was voor een pas toegetreden lid van de Europese Unie dat nog wat achterliep. De voorgestelde normen en ambities lagen hoog, maar waren voor niemand onhaalbaar en een goede stap op weg naar het walhalla van goed milieubeleid: Nederland.

Inmiddels lijken de rollen omgedraaid. De visies en vergezichten komen

uit Europa, en Nederland speelt de rol van Remmer in Vaste Dienst. De Europese Commissie doet bijvoorbeeld voorstellen voor duurzame landbouw via de ‘van boer tot bord strategie’, en lanceert het actieplan ‘Verontreiniging naar nul’ voor bodem, lucht en water. Mooie, ambitieuze plannen gebaseerd op de visie van een duurzaam continent, dat gelijk het machtigste economische blok van de wereld is en daarom ook de hoogte van de lat kan bepalen.

Vanuit Nederland worden deze ambities slechts zuinigjes gesteund. Als je visies hebt moet je naar een dokter, en verder mogen de plannen liever niet tot extra regeldruk leiden voor het bedrijfsleven. Deze basishouding zien we ook terug in de uitvoering van de Europese Nitraat richtlijn en de KRW. Door gebrekkige uitvoering, die soms inderdaad extra regels en toezicht vraagt, lukt het ons niet goed ons aan onze eigen afspraken te houden en vragen we uitstel, deroga tie of parkeren de problemen bij lagere overheden zoals de provincie.

Illustratief is dat inmiddels zelfs kleine

Nederland speelt de rol van Remmer in Vaste Dienst

Europese landen zaken operationeel hebben waar wij al jaren mee worste len. In Malta en Cyprus is een jaarlijks toewijzingssysteem voor oppervlakte water en grondwater operationeel voor vergunde teelten, inclusief registratie en kostenverrekening. Wij hebben al moeite om het aantal grondwaterputten te registreren, laat staan de hoeveel heid hieruit onttrokken grondwater. Zo wil je niet zijn. Het lijkt tijd om weer in de voorhoede te gaan opereren. Tot die tijd is het goed dat Europa ons leidt en dwingt tot het goede. Leve Europa!

Harrie Timmer

geohydroloog

WATERTEKORT IS NU EEN SERIEUS BEDRIJFSRISICO VOOR INDUSTRIE

HANS OERLEMANS

Opnieuw is het voorjaar extreem droog. De zekerheid van altijd en overal volop water van goede kwaliteit lijkt voltooid verleden tijd. Wat betekent dit voor de industrie? Veel bedrijven zijn grootverbruikers. Van energiecentrale tot bierbrouwerij: zonder water vallen ze per direct stil.

H

et meest nijpend is de situatie in Overijssel. In een ‘noodkreet’ schreef water bedrijf Vitens eind 2021 dat de leveringszekerheid van leidingwater in gevaar is. Op piekmomenten worden noodgedwongen limieten overschreden in de winvergun ningen. De vraag stijgt harder dan het regionale watersysteem aankan. Wat als de situatie opnieuw kritiek wordt? Drinkwaterbedrijven zijn niet wettelijk verplicht te leveren aan de industrie. “Ik maak me daar grote zorgen over”, zegt directeur Roy Tummers van VEMW (belangenbehartiger industriële ener gie- en watergebruikers). “Vitens neemt nu in Twente al geen nieuwe zakelijke klanten meer aan. Ook uitbreiding van bestaande contracten is niet mogelijk. Bedrijven worden zo voor het blok gezet. Wij vinden dat leidingwater altijd beschikbaar moet blijven voor bedrijven die afhankelijk zijn van water van hoge kwaliteit. Alternatieven zijn er nauwe lijks. Een vergunning aanvragen om grondwater te onttrekken lijkt me kans loos in een regio met tekorten.”

Desgevraagd zegt Vitens zakelijke klan ten niet botweg nee te verkopen, maar in gesprek te gaan over de watervraag. ‘Passend, efficiënt en zuinig gebruik’ is

het devies. Leidingwater inzetten voor laagwaardige toepassingen (koelen en spoelen) moet op termijn sowieso stoppen. “Het is te gewoon topkwaliteit drinkwater te gebruiken voor zo’n beetje alle denkbare doeleinden. Dat kan en moet anders.”

Het dreigend watertekort raakt overi gens niet alleen de industrie. De regio Zwolle hoopt binnen tien jaar 80.000 woningen te bouwen. Het wordt een ‘uitdaging’ om die van drinkwater te voorzien. “Aanvragen voor drinkwater levering kunnen we nu al niet meer standaard honoreren”, schrijft Vitens in de noodkreet.

Bier met minder water

Waren de voorbije droge jaren een wake-up call voor waterafhankelijke bedrijven? “Ja, dat mag je wel zeggen. Het komt steeds vaker terug op de strategische agenda voor de toekomst,” constateert Tummers. “Watertekort is een serieus bedrijfsrisico. Daar moet je preventief op acteren. We starten gelukkig niet bij nul. Veel bedrijfstakken werken al lang aan de reductie van hun waterinname.”

“Ik was onlangs op bezoek bij Grolsch in Twente. Voor het brouwen van een liter bier is nu een derde minder water >

Roy Tummers

Jan Appelman

Water van hoge kwaliteit alleen nog reserveren voor huishoudelijk gebruikdie kant moeten we beslist niet op’

Vitens neemt nu in Twente al geen nieuwe zakelijke klanten meer aan’

nodig dan vijftien jaar geleden. Dat wordt onder meer bereikt door de fles jes efficiënter schoon te spoelen. Ook elders zie je dat bedrijven met slimmer gebruik water besparen. Maar het heeft nog niet overal het tempo en de schaal die je zou wensen. Tijd om door te pakken.”

Extra watertax

Daar is Jan Appelman het grondig mee eens. Hij is projectmanager Industrial Water en consultant waterstrategie industrie bij Royal HaskoningDHV. “De technieken voor duurzaam en circulair watergebruik zijn voor handen. Dit soort exercities werden al vaker uitgevoerd. Maar zodra je er een klas sieke businesscase van wilt maken, loop je vast. Zulke investeringen renderen niet binnen drie jaar. Gebruik van leidingwater en ook grond- en opper vlaktewater is nog altijd goedkoop. Dat maakt circulair produceren onaantrek kelijk, althans puur economisch gezien. Verleng de afschrijvingstermijn naar vijf jaar of langer. Nieuwe installaties gaan sowieso minstens tien- tot vijftien jaar mee.”

Zou een heffing op industrieel water gebruik helpen, vergelijkbaar met de kosten van CO₂-uitstoot? Een extra watertax als stimulans om te investe ren in besparing. “Die vergelijking gaat mank”, zegt Appelman. “CO₂ is een wereldwijd probleem. Elke ton minder uitstoot - waar ook ter wereld – telt mee. Watertekort is een regionaal pro bleem, met kwantitatief en kwalitatief grote verschillen. Op de zandgronden in het oosten en zuiden van het land heb je te maken met droogte, terwijl elders verzilting of vervuiling een issue kan zijn. Dat vraagt om regionale en zelfs lokale oplossingen.”

Hoe zou zo’n aanpak eruit kunnen zien? “Kijk naar de papierindustrie. Bedrijven

hebben zich in het verleden gevestigd op locaties met grondwater van supe rieure kwaliteit zoals aan de rand van de Veluwe. Nu gaan er stemmen op dat grondwater uitsluitend nog te gebruiken voor hoogwaardige toepassingen. Maar je kunt de papierindustrie niet kwalijk nemen dat ze daar zitten en de inname van grondwater verbieden. Als we circulair watergebruik van groot maat schappelijk belang vinden, dan moet de overheid bedrijven helpen om over te schakelen op gebruik van oppervlakte water of mogelijk rwzi-effluent. Met de gangbare financiële modellen krijgen ze dat moeilijk voor elkaar.”

“Eerlijk gezegd vind ik het nogal tegen vallen wat er aan actie is ondernomen na de grote droogtes van de afgelopen jaren. Overheid en bedrijfsleven wach ten op elkaar, lijkt het. Onlangs werd het programma De Blauwe Motor gelanceerd met 135 miljoen euro voor het ontwikkelen van innovaties in de watertechnologie. Innoveren is natuur lijk hartstikke goed, maar we hebben

al genoeg bewezen technieken waar je morgen mee aan de slag kunt. Wacht niet op innovaties in de hoop dat het allemaal goedkoper kan, maar begin nu met uitvoeren. En reserveer daar budget voor. Geld mag nooit een reden zijn om iets niet te doen wat van eminent belang is. Dat heeft de coronacrisis laten zien.”

Waterprofielen

Wat de droogte van 2018 wél heeft opgeleverd, is een pilot met ‘waterpro fielen’ voor industriële bedrijven in het Westelijk Havengebied van Rotterdam. De regionale waterbeheerders bleken tijdens de droogte weinig data te hebben over het watergebruik van de regionale industrie. Het was onduidelijk wat er zou gebeuren als bedrijven over minder water of water van mindere kwaliteit konden beschikken. Moeten ze dan meteen de productie afschalen? Hebben ze een back-up?

Bedrijven op hun beurt verkeerden in onzekerheid over het beleid van de waterbeheerders. In welke situatie

komen er beperkingen aan het ont trekken van water of het lozen van koelwater? Hoeveel tijd is er om je daarop te prepareren? De Pilot Water profielen (2021) was een initiatief van VEMW samen met de ministeries van EZK en I&W. Royal HaskoningDHV en Infram voerden het onderzoek uit. Appelman: “We hebben het waterge bruik van tien grote industriële bedrij ven in kaart gebracht en gekeken naar gevoeligheden voor verstoringen van allerlei aard. De waterbeheerders weten nu hoeveel grond-, oppervlakte- en/ of leidingwater bedrijven gebruiken en waar de grootste risico’s zitten.” Een tekort heeft zich tot nu toe nog niet voor gedaan, wel hebben bedrijven tijdens droogte last gehad van mindere kwaliteit water. Het was zouter, wat risico’s geeft op corrosie in koelsystemen. De pilot krijgt een vervolg in zes andere zoet waterregio’s.

Water- en energietransitie

De druk op het watersysteem in Neder

land neemt verder toe. Uiteenlopende ontwikkelingen dragen daaraan bij zoals de bevolkingsgroei en de bouw van 900.000 woningen, maar ook de toenemende drukte in de ondergrond. Geothermie en drinkwaterwinning verdragen elkaar slecht. Voeg daarbij toenemende droogte, meer verdamping, verzilting en periodiek verminderde wateraanvoer door de grote rivieren. Tummers: “Om de drinkwatervoor ziening veilig te stellen, hoor je nu de suggestie om water van hoge kwaliteit alleen nog te reserveren voor huis houdelijk gebruik. Die kant moeten we beslist niet op. Dat kan grote economi sche gevolgen hebben. Veel bedrijven zijn voor hun productieproces afhanke lijk van eerste klas water. Leidingwater moet voor hen beschikbaar blijven. En bedrijven met een eigen voorziening moeten op leidingwater kunnen terug vallen als hun bron onverhoopt uitvalt. De oplossing zit veel meer in het langer vasthouden en bufferen van zoet water in combinatie met zuinig en efficiënt gebruik.”

Industriële clusters spreken de ambi tie uit om op termijn over te gaan op circulair watergebruik om zo het regionale watersysteem zo min mogelijk te belasten. Dow Terneuzen en Evides Industriewater voeren een pilot uit voor het biologisch zuiveren en hergebruiken van restwater. Bij andere industriële complexen verkeert het proces nog in de onderzoeksfase. Chemelot in ZuidLimburg heeft Royal HaskoningDHV gevraagd een roadmap te ontwikkelen met scenario’s voor het duurzaam en circulair (her)gebruiken van water, inclusief een verdere beperking van emissies naar het oppervlaktewater. “De ambities liggen hoog”, zegt Tummers. “Maar bedenk dat de indus trie voor meer kolossale opgaven staat zoals de energietransitie. Met minder en efficiënter watergebruik heb je waar schijnlijk ook minder energie nodig voor het oppompen, transporteren of ver warmen van water. Dat zou een dubbele besparing kunnen opleveren. Maar reken je niet rijk. Dit vraagt mega-inves teringen.”•

Waterwinning in Nederland

In miljarden m³ onttrekken de industrie (3,0) en energievoorzie ning (9,4) veruit het meeste gronden oppervlaktewater in Neder land. De drinkwatersector neemt 1,3 miljard m³ in, de landbouw 0,3 en overige gebruikers 0,7. Van de totaal ingewonnen 14,7 miljard m³ is 92 procent oppervlakte water. Dit blijkt uit een overzicht in de Drinkwaterstatistieken 2022 Van Bron tot Kraan van VEWIN, gebaseerd op cijfers van het CBS (2019).

Zakelijke klanten nemen iets minder dan een derde van de totale afzet van de drinkwater sector voor hun rekening. Daar vallen overigens ook de gezond heidszorg en recreatieve sector onder. Het zakelijk gebruik neemt de afgelopen decennia gestaag af onder meer doordat bedrijven overschakelden op oppervlakte- of grondwater, maar ook door bespa ring en hergebruik. VEWIN meldt verder dat Neder land nog steeds een groot neerslagoverschot heeft (neerslag minus verdamping). In het droge jaar 2018 was dat 8,3 miljard m³. Maar dit is op jaarbasis. De lentes en zomers worden droger en warmer (meer verdamping) met als gevolg een steeds groter neerslagtekort in deze seizoenen, terwijl de herfst en winter een neerslagoverschot hebben. Water genoeg, alleen niet altijd op het goede moment en op de gewenste plaats.

Gebruik van leidingwater en ook grond- en oppervlaktewater is nog altijd goedkoop’

n Groningen is de aanleg van het proefdeel van de Brede Groene Dijk begonnen. De zeewering wordt over een lengte van 750 meter verbreed met klei dat is gemaakt van gedroogd slib uit de Eems-Dollard.

De proef moet uitwijzen of de gerijpte lokale klei vol staat als nieuwe bekleding van de zeedijk.

Het project Brede Groene Dijk van waterschap Hunze en Aa’s spreekt tot de verbeelding: in NoordoostGroningen ontstaat een nieuw versterkingsconcept met lokaal geproduceerde klei uit rijperijen langs de zeewering. In zo’n concept is grootschalig transport niet meer nodig.

Het project maakt ook nog eens deel uit van het pro gramma Eems-Dollard 2050 dat gericht is op ver betering van het ecosysteem van het estuarium. Dat verkeert in slechte staat. Lokale slibwinning voor de productie van dijkenklei kan bijdragen aan de oplos sing van het sliboverschot dat de biodiversiteit in het gebied aantast. Doelstelling van Eems-Dollard 2050 is om jaarlijks 1 miljoen ton slib (droge stof) aan het systeem te onttrekken.

Sinds 2020 wordt onderzocht of het gerijpte en gedroogde slib geschikt kan worden gemaakt voor ver sterking van de zeedijk. In de Deltagoot van Deltares bleek dat de dijk van de lokale klei sterk genoeg is om een superstorm te doorstaan. Maar ook is duidelijk geworden dat de dijk een flauw talud moet krijgen om aan de huidige en toekomstige veiligheidseisen te kun nen voldoen. “Alleen dan kan de dijk de golfklappen opvangen, zonder dat de grasmat of de onderliggende kleilaag daaronder te lijden heeft”, staat in het projec tenboek van het Hoogwaterbeschermingsplan (HWBP).

De gerijpte klei voor de proefdijk wordt vanaf de Klei rijperij aan de Valgenweg in Delfzijl aangevoerd door het consortium EcoShape. Dat duurt tot medio juli. De klei voor de demonstratiedijk komt uit drie bronnen, vertelt omgevingsmanager Sander Dijk van Hunze en Aa’s: baggerslib uit het Zeehavenkanaal van Delfzijl, baggerslib uit polder Breebaart en kwelderklei die vrij is gekomen bij het aanleggen van het broedeiland de Klutenplas in de polder.

De demonstratiedijk is uiterlijk 1 oktober klaar. Daar na monitoren Hunze en Aa’s en EcoShape de kering gedurende 3 jaar. Als de proef een succes blijkt te zijn, wordt op deze manier ook de rest van de zeedijk tussen Kerkhovenpolder en de Duitse grens over een lengte van 12,5 kilometer versterkt. Dat vergt veel klei, zo’n 1,7 miljoen m3. Alle slib dat daarvoor nodig is, kan gewonnen worden in de Eems-Dollard, vertelt Sander Dijk.

De kosten van het demonstratieproject (11 miljoen euro) worden gefinancierd door het HWBP, dat voorziet dat de innovatie kennis oplevert die breed kan worden toegepast in andere dijkversterkingsprojecten.

GEBORGDE ZETELS BLIJVEN DANKZIJ EEN LELIJK AMENDEMENT EN EEN OUD ADVIES

Een ‘lelijk amendement’, een oud advies van de Adviescommissie Water uit 2015 en de draai van PVV zijn er de oorzaak van dat geborgde zetels niet helemaal verdwijnen uit de besturen van de waterschappen. De initiatiefwet democratisering waterschappen kreeg vorige maand de zegen van de Tweede Kamer, maar pas na een flinke wijziging. Het woord is nu aan de Eerste Kamer.

De geborgde zetels verdwij nen niet uit het algemeen bestuur van de waterschap pen. Wel wordt het aantal teruggebracht tot vier: twee voor ongebouwd (land bouw) en twee voor natuurterreinen. De geborgde zetels voor de categorie bedrijven verdwijnen. De wettelijke ver plichte geborgde zetel in het dagelijks bestuur wordt ook geschrapt. Dit is de uitkomst van debat en stem ming in de Tweede Kamer over het initiatiefwetsvoorstel democratisering waterschappen van GroenLinks en D66 en het amendement van de Christen Unie. De initiatiefwet werd aangenomen,

TEKST BERT WESTENBRINK | BEELD ISTOCK

maar door de meerderheidssteun voor het wijzigingsvoorstel van de Christen Unie moesten de initiatiefnemers Laura Bromet (GroenLinks) en Tjeerd de Groot (D66) genoegen nemen met een fundamentele aanpassing van hun wetsvoorstel: boeren en natuurbeheer ders blijven verzekerd van hun geborgde inbreng in de algemene besturen.

Lelijk amendement

Het compromis tekende zich al af in het Kamerdebat over het wetsvoorstel. Dat debat werd in twee termijnen ge houden, voor en na het meireces. Het CU-Kamerlid Peter Grinwis kondigde in de eerste termijn zijn amendement

aan en diende dat in het tweede deel in. De Groot reageerde zeer kritisch op het wijzigingsvoorstel en met name de toelichting van Grinwis: “Er is één zin in de toelichting van Grinwis die ons onaangenaam heeft geraakt, namelijk dat het amendement de enige manier is om te voorkomen dat de geborgde zetels komen te vervallen. Dat maakt het een buitengewoon lelijk amendement”. Grinwis erkende dat zijn wijzigingsvoor stel verstrekkend was. Maar, zei hij, het is de enige manier om te voorkomen dat het bestuurlijke stelsel van de water schappen verslechtert. “Ik kies niet voor afschaffen, maar voor moderniseren.” Hij greep daarbij wel terug op het advies

Z

uit 2015 van de Adviescommissie Water (AcW) over het waterschapsbestuur. De AcW pleitte voor behoud van de geborg de zetels met als belangrijk argument ‘de kwaliteit van de inbreng, de gebieds kennis en het draagvlak in de omgeving waar het waterschap zijn projecten uit voert’. Een goed advies waar nooit iets mee is gedaan, betoogde Grinwis.

Democratisering

De inzet van Bromet en De Groot was een verdere democratisering van de waterschappen door afschaffing van álle geborgde zetels in de besturen. De almaar grotere maatschappelijke opgaven van de waterschappen vragen om een democratisering van het be stuur zonder geborgde belangen, zo is de grondslag van het wetsvoorstel. Het leek er lange tijd op dat de initiatiefwet kon rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer, maar nadat JA21 in de eerste termijn was overgelopen naar het kamp van de tegenstanders, werd in het tweede deel van het debat over het wetsvoorstel duidelijk dat ook de PVV, die zich aanvankelijk achter het wets voorstel leek te scharen, ging schuiven. PVV-woordvoerder Barry Madlener lichtte in het Kamerdebat toe dat zijn partij voorzag dat de initiatiefwet geen meerderheid zou krijgen in de Eerste Kamer. Als de initiatiefwet in de Senaat sneuvelt, blijft alles bij het oude en dat vindt de PVV, in feite voorstander van het afschaffen van de waterschappen, de slechtst mogelijke uitkomst. Maar feit was ook dat zijn partij vanuit de landbouw veel reacties kreeg over de aanvankelijke steun aan het wets voorstel van de in boerenkring verfoeide partijen GroenLinks en D66. De agrari sche actiegroep Farmers Defence Force zette een brievenactie op touw, met een oproep aan de leden om de PVV-fractie

met een stroom aan brieven op andere gedachten te brengen.

Het ‘lelijke amendement’ van Grinwis bracht uitkomst. Het is beter dan niets, zei Madlener in de tweede termijn van het Kamerdebat. Een belangrijke uit spraak, aangezien de PVV met 17 zetels bepalend was voor de stemverhouding in de Tweede Kamer. De switch van Madlener zette het wetsvoorstel met afschaffing van alle geborgde zetels op losse schroeven. Aanpassing was noodzakelijk.

Na het Kamerdebat werd er achter de schermen onderhandeld over wet en amendement. Het vinden van een com promis duurde zo lang dat stemming in de Kamer met een week werd uitge steld. Niet verrassend, want De Groot had na het wegslikken van de teleur stelling al aangekondigd een eventuele aanpassing van het wetsvoorstel ‘netjes en stap voor stap’ te willen doen, zodat er een zorgvuldige afweging plaatsheeft ‘die past bij de waardigheid van dit wetsvoorstel’.

Een en ander resulteerde erin dat het amendement van Grinwis werd aange past. Want stelde hij in de eerste wijzi ging nog voor om het aantal geborgde zetels terug te brengen tot zes: voor on gebouwd, bedrijven en natuur elk twee, in het aangepaste amendement waren het er nog vier: twee voor de categorie ongebouwd en twee voor natuurterrei nen. De categorie bedrijven raakten hun geborgde zetels kwijt. Afschaffing van de verplichte geborgde zetel in het dagelijks bestuur bleef staan.

Adviescommissie Water

In een toelichting op het amendement staat dat de wijziging in lijn is met het advies over het waterschapsbestuur van de Adviescommissie Water (AcW) uit 2015. Maar ook wordt verwezen naar het

advies van de Commissie Boelhouwer, die in 2020 weliswaar primair pleitte voor afschaffing van de geborgde zetels, maar ook inbracht dat de belangen categorie gebouwd (bedrijven) ‘een nauwelijks relevante grondpositie heeft bij waterprojecten’. “Ze zijn met name vertegenwoordigd vanwege hun relatief hoge bijdrage aan de zuiveringsheffing, die gekoppeld is aan de vervuilings graad van het geleverde afvalwater. Deze heffing wordt echter bepaald door wettelijke normen, waar het waterschap geen invloed op heeft”, staat in de toe lichting van het amendement. Het is de motivering om de geborgde zetels voor bedrijven af te schaffen. Met vier geborgde zetels behouden landbouw en natuurbeheerders hun inbreng in de waterschapsbesturen, maar is hun invloed flink teruggebracht. Een compromis dat te pruimen is voor GroenLinks en D66; naast CU’er Peter Grinwis zijn Senna Maatoug (GroenLinks) en Joost Sneller (D66) de ondertekenaars van het aangepaste amendement, dat werd aangenomen in de Tweede Kamer. Dat gebeurde met een flinke meerderheid van links tot rechts, maar zonder de steun van de coalitiepartijen VVD en CDA.

Interessante politieke reis

Het is nu aan de indieners Bromet en De Groot om de initiatiefwet democra tisering van de waterschappen te verde digen in de Eerste Kamer. Beiden gaan dat doen. Bromet zei na de aanvaarding van haar initiatiefwet: “Het was een hele interessante politieke reis tot nu toe en die willen we graag voorzetten in de Eerste Kamer.” Dat is nog geen gelopen race – zo heeft het bedrijfsleven aangekondigd de verloren geborgde zetels terug te willen winnen, wat moet gebeuren in het afrondende debat in de Senaat.

Dat eindspel moet niet te lang op zich laten wachten, want de volgende water schapsverkiezingen staan alweer voor de deur (maart 2023). Wil de wet tijdig van kracht zijn, dan moet deze voor 1 december van dit jaar gepubliceerd zijn in het Staatsblad. •

Ik kies niet voor afschaffen, maar voor moderniseren’ - Peter Grinwis

Het versnellen en opschalen van duurzame en circulaire innovaties in de komende tien jaar. Daarnaar streeft het samenwerkingsverband De Blauwe Motor waaraan een groot aantal partijen uit de watertechnologiesector meedoet. Vanuit het Nationale Groeifonds is hiervoor 135 miljoen euro gereserveerd en de sector gaat zelf hetzelfde bedrag bijleggen. Al moeten de initiatiefnemers nu wel eerst terug naar de tekentafel.

DE BLAUWE MOTOR: HET RIJK TREKT DE PORTEMONNEE VOOR WATERTECHNOLOGIE

Er was eigenlijk gemikt op ruim 400 miljoen euro uit het Natio naal Groeifonds, maar het werd een reservering van een derde van dat bedrag. Toen dat half april bekend werd ge maakt, moest Anne Mathilde Hummelen wel eerst even nadenken over wat dit betekent. “Gereserveerd wil zeggen dat wij het geld nog niet hebben. We moeten ons plan aanpassen en daarna de goed keuring krijgen van de adviescommissie. Maar ik heb het ook gevierd. De com missie herkent het strategisch belang van ons plan; de structuur staat er al en ik verwacht dat het ons lukt om het geld te krijgen.”

Ook Jan Post ziet vooral de positieve kant. “Nog nooit eerder heeft het Rijk zoveel geld over gehad voor watertech nologie. Mijn hart ging sneller kloppen toen ik het nieuws hoorde.” Hij had vooraf met alle scenario’s rekening gehouden: van nul euro tot de volledige mep. “Toen de ene na de andere crisis uitbrak zoals de oorlog in Oekraïne en de forse stijging van de energieprijzen vroeg ik me af of het kabinet er über haupt mee door zou gaan. Dus dan valt het bedrag mee. We mogen blij zijn dat Nederland investeert, ook nu de omstandigheden moeilijk zijn. Dat getuigt van moed en denken op de lange termijn.”

Hummelen coördineert grote onder zoeksprogramma’s bij KWR en vervult samen met Jantienne van der MeijKranendonk de rol van directeur van het Topconsortium voor Kennis en >

Innovatie (TKI) Watertechnologie.

Post is programmadirecteur voor het onderzoek bij Wetsus en voorzitter van de Programmaraad van het TKI, het coördinerende overleg van de kennisor ganisaties in de watersector. Het trio is verantwoordelijk voor het opstellen van het Groeiplan Watertechnologie. Hierin geeft het samenwerkingsverband De Blauwe Motor aan hoe in de komende tien jaar wordt geïnvesteerd in het onderzoek naar en het proefdraaien met innovaties.

Verdienvermogen

Het plan is in oktober ingediend door het ministerie van Infrastructuur en Water staat, in samenwerking met het ministe rie van Economische Zaken en Klimaat, tijdens de tweede beoordelingsronde van het Nationaal Groeifonds. Bij dit investe ringsfonds staat het duurzaam vergroten van het verdienvermogen van Nederland voorop. Het doel is om bestaande eco systemen voor onderzoek en innovatie te versterken en nieuwe toe te voegen. Het groeiplan van de watertechnologie sector bestaat uit vier onderdelen: een onderzoeksprogramma met 140 projec ten, een pilot- en demonstratieprogram ma met 40 projecten, een programma voor de implementatie van 30 infra structuurprojecten op volledige schaal in Oost-Nederland en een programma voor het stimuleren van ondernemer schap en business development. Verder is er onder meer aandacht voor het wegnemen van een aantal belemmerin gen voor onderzoek en innoveren en voor het versterken van het arbeidspotentieel in de sector.

Samenvoeging

Bij het maken van het plan is niet over een nacht ijs gegaan, zegt Post. “We hebben meermaals voorlopige versies voorgelegd aan de twee ministeries. Ook zijn er diverse externe toetsen uitgevoerd, zoals een analyse van het effect op het bruto binnenlands product. We verwachten dat de economische baten 1,4 maal zo groot zijn als de totale investeringen door de overheid en het bedrijfsleven. Op de bijdrage vanuit het Groeifonds en andere publieke middelen is het zelfs bijna een factor twee.” Eigenlijk zijn twee verschillende plannen gecombineerd, vertelt Hummelen.

“Wij hadden zelf al diverse initiatieven voor innovatie en onderzoek bij elkaar gebracht, terwijl de vijf waterschappen in het oosten bezig waren met een plan voor de uitvoering van grote vernieu wende projecten. Op aanraden van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn beide samengevoegd. Het mooie is dat dit een win-winsituatie oplevert. Bij bijvoorbeeld het terugwin nen van grondstoffen kan nu ook echt de business case worden getoond.” Volgens Post is er niets mis met een regionale focus. “Als de problematiek maar niet alleen die van de betreffende regio is. Het mooie van watertechnologie is dat de verschillende typen technieken eigenlijk overal toepasbaar zijn, ook internationaal.”

Strategisch belang

Het plan is onder de loep genomen door een onafhankelijke adviescommissie onder leiding van oud-minister Jeroen Dijsselbloem. Het vonnis: ken nu nog geen middelen uit het Groeifonds toe maar reserveer wel 135 miljoen euro, omdat het onderwerp van strategisch belang is voor toekomstig verdienver mogen en de betrokken partijen het vraagstuk verder kunnen brengen. De commissie noemt de algemene opzet van het plan goed doordacht maar mist een heldere focus op verdienvermogen

en beoordeelt de strategische onder bouwing als gering tot gemiddeld. Het kabinet nam het advies over.

De coalitie achter De Blauwe Motor moet daarom uiterlijk begin volgend jaar met een aangepast voorstel komen. Post daarover: “Het plan verandert sowieso omdat er minder geld beschikbaar is. Enerzijds prijst de commissie ons voor de breedheid van het plan: van onder zoek tot en met export. Anderzijds moeten we het duurzame verdienver mogen scherper neerzetten. Wij geloven erin dat in Nederland maatschappelijke baten kunnen worden behaald met de inzet van in eigen land ontwikkelde tech nologie. Dit leidt ook tot een aantrek kelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Door het internationaal vermarkten van innovaties kunnen we bovendien het verdienvermogen vergroten.”

De negen maanden die beschikbaar zijn voor de herziening van het plan zullen hard nodig zijn, denkt Hummelen. “We stellen nog voor de zomer de hoofd lijnen op, herschrijven rond de zomer de projecten en maken er daarna een consistent plan van. Onze eerste stap is om helder te krijgen wat de commissie precies bedoelt en van ons verwacht.”

Cofinanciering

Het uitgangspunt bij een investering vanuit het Nationaal Groeifonds is co financiering van gemiddeld 50 procent. De deelnemers aan de Blauwe Motor moeten straks bij witte rook zelf even eens 135 miljoen euro bijleggen. Post verwacht dat dit gaat lukken. “Omdat het groeiplan wordt aangepast, zal het weer een inspanning vergen om hiervoor de toezeggingen te verkrijgen. Maar het eerder ingediende plan was veel groter en de commitments dus ook. Daarom hebben wij alle vertrouwen erin dat nu ook voldoende toezeggingen worden gedaan.”

Tevens is een voorwaarde dat een project niet op een andere manier kan worden gefinancierd. Hummelen: “De

Het mooie van watertechnologie is dat de verschillende typen technieken eigenlijk overal toepasbaar zijn, ook internationaal’

grote uitdaging bij het opstellen van ons plan was om iets te verzinnen dat er nog niet is. We hebben een aantal elementen nadrukkelijk gecombineerd en daarvoor deelprogramma’s gemaakt. Bijvoorbeeld voor grote demonstratieinstallaties. Hiervan zijn er weinig in de Nederlandse watertechnologiesector, omdat bedrijven vaak te klein zijn en drinkwaterbedrijven en waterschappen zich wat aarzelend opstellen.”

Ook geldgereserveerd voor NL2120

Met het Nationaal Groeifonds investeert het kabinet tussen 2021 en 2025 20 miljard euro in projec ten die zorgen voor economische groei voor de lange termijn. In de tweede beoordelingsronde is geld beschikbaar gesteld of gereser veerd voor in totaal 28 projecten in allerlei sectoren. Behalve voor De Blauwe Motor ligt er ook geld klaar voor het landelijke kennisen innovatieprogramma NL2120, het groene verdienvermogen Het gaat om een reservering van 110 miljoen euro. Een breed consortium van partijen wil binnen NL2120 zoeken naar natuurlijke oplossingen die de Nederlandse delta leefbaar en aantrekkelijk houden. Voorbeelden zijn kustversterking met zand en slib, natuurlijke buffergebieden als bescherming tegen overstro mingen van rivieren en gebruik van slimme groene oplossingen voor het opvangen van water en het koelen van steden. De advies commissie omschrijft het onder werp van NL2120 als vernieuwend en strategisch interessant, maar vindt een toezegging van het kabi net nu nog niet op zijn plaats. Zo zijn er twijfels over de effectiviteit van de gekozen aanpak. Daarom is eerst een aangepast, meer gefocust voorstel met een steviger economische onderbouwing nodig.

Principes

Binnen de samenwerking in de Blauwe Motor staan nieuwe oplossingen voor waterbeschikbaarheid en waterkwali teit centraal. Hummelen licht toe: “Dat zijn de onderwerpen waarmee het TKI bezig is en ook internationaal is hiervoor veel aandacht. Bij beide thema’s zijn er grote problemen die moeten worden opgelost.”

Er zijn vijf principes voor een excellen te Nederlandse watertechnologie geformuleerd: economisch duurzaam, waterneutraal, schoon, circulair en smart. Deze zijn opgesteld op basis van een verkenning naar de watervoorzie ning in de toekomst. Post: “Wij hebben bewust hiervoor gekozen in plaats van scenario’s. Met deze principes leggen we geen richting vast voor een sector die water gebruikt als de landbouw, maar wel hoe iets wordt gedaan. Ook als in het buitenland andere keuzes worden gemaakt, is onze watertechnologie daar nog geschikt voor.”

Tijdgeest

In de Blauwe Motor is het hele ecosys teem van onderzoek en innovatie op het terrein van watertechnologie vertegen woordigd. Trekkers van de samenwer king zijn Wetsus, KWR, STOWA, Water Alliance, TKI Watertechnologie, Royal HaskoningDHV, CEW en de waterschap pen Drents Overijsselse Delta, Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Vechtstromen en Zuiderzeeland. In totaal doen er zo’n 110 overheden en 500 bedrijven en orga nisaties mee. Zij zijn samen met ken nisinstellingen verenigd in deelconsortia voor specifieke R&D-onderwerpen of de monstratie- en implementatieprojecten.

“De R&D-consortia richten zich op thema’s als ontzouting of het produce ren van bioplastics uit afvalwater”, zegt Post. “Hierin zitten altijd een kennisin stelling, watertechnologiebedrijven en eindgebruikers. Zo is het plaatje compleet. Er is ook ruimte voor nieuwe toetreders. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een consortium nog een cruciale speler mist.” De samenwerking is zeker niet vrijblijvend, voegt Hummelen eraan toe. “Alle deelnemers hebben een ‘letter of intent’ getekend.”

De aanpak past bij de tijdgeest, merkt Hummelen op. “Vijf jaar geleden vol stond het nog om in kleine kring aan een eigen kennis-innovatiesysteem te wer ken. Dat model is niet meer toereikend vanwege de grote maatschappelijke transities. Dit vraagt om een sectorbre de afstemming. We hebben elkaar meer nodig dan voorheen.”

Samenbindend

Het wordt de komende maanden spannend welke projecten overeind kunnen blijven en welke moeten afval len, aldus Post. “Daarover kunnen we nu nog niets zeggen. De reservering biedt in ieder geval duidelijkheid voor de toekomst. Ik hoop en verwacht eigenlijk ook dat het commitment van de deel nemende partijen een stuk steviger zal worden.”

Hummelen vindt de grootste winst dat de verschillende onderdelen van de watertechnologiesector aan elkaar zijn gekoppeld. “Dat is gaaf want we kunnen heel wat van elkaar leren. Onderweg was het samenbindende effect al goed merkbaar.”•

Anne Mathilde Hummelen

Jan Post

PHA2USE heeft productieproces polymeer PHBV onder de knie

De demonstratie-installatie voor de productie van het natuurlijke polymeer PHBV, is op het terrein van energie- en afvalbedrijf HVC in Dordrecht officieel in gebruik genomen.

De installatie is een nieuwe stap op weg naar commerciële productie van de natuurlijke plastic vervanger uit afvalwater.

Als er in de markt genoeg belangstelling is, wordt eind volgend jaar een besluit genomen over de bouw van een full scale fabriek, die jaarlijks zo’n 6.000 ton van de plastic vervanger gaat produceren.

De demonstatie-installatie produceert 25 kg PHBV per dag. Met deze productie kunnen geïnteresseerde bedrijven van substantiële hoeveelheden worden voor zien om de plasticvervanger te testen in hun producten. Als in deze fase voldoen de bedrijven kunnen worden geinteres seerd in afname van de natuurlijke polymeer, komt commerciële productie een stap dichterbij.

In de vorig najaar geplaatst installatie worden vetzuurrijke afvalstromen gebruikt voor de voeding van bacteriën.

Deze vreten zich vol met vetzuren

en slaan die op als energiereserve, waardoor er een PHA-rijke biomassa ontstaat. Het polymeer PHBV wordt in een gepatenteerd proces uit deze massa gehaald, waarna er een poeder overblijft dat gebruikt kan worden als een natuur lijke plastic vervanger in verschillende toepassingen.

De initiatiefnemers hebben het produc tieproces nu onder de knie, ongeacht de samenstelling van het afvalwater dat wordt gebruikt voor de voeding van de bacteriën. “We kunnen het voorpro ces nu zo sturen, dat je uit heterogene grondstof een gecontroleerd eindpro duct kunt maken”, zei René Rozendal van Paques Biomaterials bij de officiële ingebruikname. En die controle gaat zo ver dat het mogelijk is om de kwaliteit van de polymeer af te stemmen op de wensen van de afnemer, aldus Leon Korving van waterschap Brabantse Delta.

Voor de productie kunnen verschillende afvalwaterstromen worden gebruikt, zoals zuiveringsslib uit rwzi’s. Maar ook reststromen van een papierproducent of

suikerrijk water van een snoepfabriek zijn geschikt. “Als het maar organisch vervuild water is.”

De bouw van de demo-installatie op het HVC-terrein in Dordrecht (kosten 2,5 miljoen euro) is een initiatief van het samenwerkingsverband PHA2USE. Daarin participeren de waterschappen Brabantse Delta, De Dommel, Hollandse Delta, Scheldestromen en Wetterskip Fryslân, kenniscentrum STOWA, techno logiebedrijf Paques Biomaterials en HVC. Het consortium werkt samen met de kennisinstellingen TU Delft en Wetsus, afzetorganisatie AquaMinerals en slibverwerker SNB om de productie van de natuurlijke polymeer commer cieel mogelijk te maken. Met de markt partijen Maan, Foamplant en Basilisk worden producttoepassingen verkend, zoals afbreekbare plantenpotjes en ‘zelfhelend beton’.

Het consortium ziet voor het natuurlijke polymeer afzetkansen in de landbouw, maar het wil zich in de toekomst ook richten op consumentenproducten als textiel en schoenen.

Leon Korving geeft uitleg over de demonstratie-installatie

Aerzen komt met nieuw energie-efficiënt beluchtingsconcept

Leveranciers van compressors Aerzen presen teerde op de vakbeurs IFAT in München het concept Performance3, de ‘optimale combinatie van draagzuigerblowers, schroefblowers en turboblowers’.

De producent zet een nieuwe generatie van Delta Hybrid en Aerzen Turbo blowers in de markt. Ze moeten bijdragen aan meer efficiëntie in de beluchting van biologische afvalwaterzuiveringen met een forse energiebesparing tot gevolg. Centraal in het nieuwe technologieconcept staat de optimale beluchting, afgestemd op het belastingsprofiel van de zuivering. De sleutel tot succes is de combinatie van verschillende blowertechnologieën die Aerzen in zijn portfolio heeft. Naast de genoemde Delta Hybrid en Aerzen Turbo is dat de Delta Blower. Door optimaal afgestemde inzet van de blowers kan met het nieuwe concept tot 36 procent aan energie worden bespaard, claimt de producent. In feite komt het erop neer dat de blowers verschil

lend presteren qua energie-efficiëntie bij sterk schommelende werkbelasting die kenmerkend zijn voor biologische afvalwaterzuiveringen. Met een gefinetunede aansturing worden de geschakelde blowers zo ingezet dat ze met een maximale efficiëntie een optimaal rendement realiseren. De turboblazer verwerkt in het con cept de basislast, de overige twee zijn voor de piek- en dalbelastingen. Het resultaat: de hoog ste energiebesparing bij het beste regelbereik en het laagste investeringsvolume, aldus Aerzen. De Duitse blowerproducent heeft voor de aansturing de regeltechnieken AERsmart voor

MIT ontwikkelt compact en energiezuinig ontziltingsapparaat

Onderzoekers van Massachusetts Institute of Technology (MIT) hebben een draagbaar ontziltingsapparaat ontwikkeld dat compact en energiezuinig is.

Volgens de ontwikkelaars produceert de mobiele installatie drink water dat ruim voldoet aan de kwaliteitsnormen van de Wereldge zondheidsorganisatie WHO. Het prototype genereert drinkwater met een snelheid van 0,3 liter per uur, en vereist 20 watt stroom per liter. De draagbare ontziltingsinstallatie heeft de grootte van een koffer en kan worden aangedreven met een klein, draagbaar zonnepaneel. De bediening is eenvoudig, het ontziltings- en zuiveringsproces is met de druk op een knop te starten. In de draagbare installatie wordt water ontzilt door ionenconcentratie polarisatie (ICP) in combinatie met elektrodialyse.

Membranen stoten positief of negatief geladen deeltjes - waaronder zoutmoleculen, bacteriën en virussen - af als ze voorbijstromen. De geladen deeltjes worden in een tweede waterstroom geleid die uiteindelijk wordt geloosd. In het tweede zuiveringsproces, elektro dialyse, worden resterende zoutionen verwijderd.

lokale aansturing en AERprogress als cloudtoepassing in huis. De technologische update in de series Delta Hybrid en Aerzen Turbo zorgt voor een verdere maximalisatie van de prestatie- en efficiëntie, stelt de producent. Bijkomende verbetering betreft de reductie van het geluid van de nieuwe blowers, die bovendien de CO2-uitstoot tot 40 procent reduceren.

Maar het is vooral de geclaimde energie-efficiën tie die als sterk pluspunt in de markt moet gelden. “Nu de energiekosten de pan uitrijzen, wordt de aandacht voor dit soort concepten wel groter”, zegt manager Siert Wiersema.

De ontwikkelaars gebruikten machine learning om de ideale com binatie van ICP- en elektrodialyse-modules te vinden. De optimale opstelling omvat een ICP-proces in twee fasen, waarbij het water in de eerste fase door zes modules stroomt en in de tweede fase door drie, gevolgd door een enkel elektrodialyseproces. Hierdoor wordt het energieverbruik geminimaliseerd en blijft het proces zelfreini gend, aldus de onderzoekers.

Nieuwe generatie van de Delta Hybrid en Aerzen Turbo

Nieuwe technologieën op testlocatie rwzi Apeldoorn

Vijf bedrijven testen nieuwe toepassingen op de testlocatie Water Test Netwerk van waterschap Vallei en Veluwe. In een presentatie lichtten de bedrijven onlangs hun innovatie toe op de rwzi in Apeldoorn, waar de testlocatie is gevestigd. In samenwerking met de Clean tech Regio en met subsidie van Interreg North-West Europe geeft het waterschap met de testfaciliteit ruimte aan de ontwikkeling van technologie voor ‘een circulaire toekomst’. SolarDew wint drinkwater uit zeewater met een modulair water station op basis van membraan destillatie, met zonne-energie als voeding. Op de testlocatie in Apeldoorn zijn 7 prototypes getest. Gekeken is naar de werking van de membranen, enkel -en multilaag. De testen maakten na twee cycli duidelijk dat de systemen goed wer ken. “We willen in 2023 het product lanceren in de markt, in Chili en Australië”, zei Alexander van der Kleij.

Purgatoria wint cellulose uit riool water. In Apeldoorn test de start-up de zelf ontwikkelde technologie om de vezel uit het influent te halen, met als wenkend perspectief de vergisting van de droge stof. “Dat is superlucratief, want er komt wel 650 kuub biogas uit een ton zeefgoed droge stof”, betoogde Frans Durieux.

Van Remmen UV Technology test verschillende filtertechnieken zoals zandfiltratie en nanofiltratie van NX Filtration gevolgd door hun oxidatie proces met UV-techniek om micro verontreiniging uit rioolwater te verwijderen en tot drinkwaterkwali teit te brengen.

Het bedrijf uit Wijhe test ook Fer raat(VI) van FerrTech uit Meppel: een uniek organisch chemisch product dat met ‘enorme oxidatiekracht’ fosfaat en andere stoffen verwijdert.

Het vergde 7 jaar aan ontwikkeling om het product in vloeibare vorm als FerSol op de markt te kunnen bren gen, schetste Richard Bruins, die het ‘enorme potentieel’ van Ferraat(VI)

onderstreepte: het reageert met opgeloste stoffen zodat zij bezinken en als neveneffect elimineert het sommige bacteriën, schimmels en virussen.

Priovention doet op de testlocatie in Apeldoorn onderzoek naar het ver wijderen van medicijnresten, ziekte verwekkers en andere stoffen uit het waswater van herbruikbaar inconti nentiemateriaal. Doel van de startup is om met herbruikbare luiers het gebruik van wegwerpluiers terug te dringen, als bijdrage aan het verho gen van de circulariteit in de zorg. “We verbranden jaarlijks 3 miljard wegwerpluiers, dat is 6 tot 8 procent van huishoudelijk afval”, zei Rolf den Hertog. Met de van sensoren voor ziene ‘Intelligent Diaper ‘INDI’ voor ouderen denkt de start-up zorgin stellingen van dienst te kunnen zijn. Het proces van wassen, drogen en zuiveren van waswater moet worden gecomprimeerd tot een installatie die past in een container. Deze wordt geplaatst bij zorginstellingen.

Herbruikbare luiers worden gewassen op de testlocatie

Normec Kalsbeek Dé specialist in waterbehandeling en waterkwaliteit

Wij creëren waardevol water

Van proceswater tot zwembadwater en van water voor koeltorens tot stoomketels. Water vervult in bijna elke sector een belangrijke rol.

Voor probleemloos gebruik moeten zowel het water als de installaties aan verschillende eisen voldoen. Normec Kalsbeek kan u hierin volledig ontzorgen.

Altijd een passende oplossing

Met ruim 70 jaar ervaring op alle gebieden van waterbehandeling hebben wij altijd een passende oplossing. Dit doen wij door eerst het probleem te inventariseren en uw situatie grondig te bekijken.

Vervolgens analyseren wij de uitkomsten en bieden u de beste oplossing aan. Normec Kalsbeek ontzorgt, denkt met u mee en geeft u zekerheid.

kunnen onze experts u bij helpen?

Waterbehandeling

Legionellapreventie

Veiligheid, gezondheid en milieu

Waarom kiezen voor Normec Kalsbeek?

Ruim 70 jaar ervaring in waterbehandeling én waterkwaliteit

Een oplossing voor elk probleem in drink- of proceswater

Duidelijke analyses en uitgebreid advies

Zelf ontwikkelde, gebruiksvriendelijke software en apparatuur

Bel voor een afspraak, we denken graag met u mee!

NIEUWE WATERTECHNOLOGIE VAN NEDERLANDSE BODEM

VOORAF | Global Award mooie erkenning voor Nederlandse watertechnologie

De Global Water Award voor het Zweedse project Recolab in Helsingborg is een mooie erkenning voor de Nederlandse water technologie. DeSah, Jotem Waterbehandeling, Landustrie Sneek en NX Filtration hebben een interessante inbreng in het project dat is uitgeroepen tot het ‘s werelds beste afvalwaterproject van het jaar. Dat is iets waar we trots op mogen zijn!

Recolab zet de standaard voor duurzaam, circu lair water- en afvalbeheer op lokaal niveau, zegt Global Water Intelligence, de organisatie die de awards uitreikt. Die aandacht voor decentrale toepassingen neemt overal toe en op dat terrein kunnen Nederlandse bedrijven iets betekenen. Neem DeSah dat technologieën ontwikkelt voor decentrale afvalwaterzuiveringen en dat jaren geleden een eerste referentieproject lanceerde in Sneek, de plaats waar het bedrijf gevestigd is. De kern van die techniek past DeSah nu ook toe in de wijk Oceanhamnen in Helsingborg.

Deze Nederlandse inbreng in het Zweedse voor beeldproject is een typisch voorbeeld waarin het Nederlandse bedrijfsleven zich kan onderscheiden; het is een relatief overzichtelijk project, niet een megagrote installatie die een hele stad voorziet. De toekenning van de Global Award is echt een mooie erkenning voor deze bedrijven.

En zo’n award genereert ook weer aandacht voor Nederlandse watertechnologie. Er is serieuze

belangstelling voor Nederlandse bedrijven. Dat zie je ook op de IFAT, de grote vakbeurs in München die deze maand werd gehouden. Er stonden een stuk of 20 Nederlandse bedrijven met een stand, deels op het Holland Paviljoen, waar we veel bezoek kregen. Van Amerikanen, maar ook van verschillende Europese clusters waar we goede contacten mee hebben. Zo hebben we als Water Alliance op de IFAT veel aan matchmaking kunnen doen: bedrijven koppelen aan partners die op zoek zijn naar techno logie die in hun portfolio past. Dat is belangrijk, want daar moeten Nederlandse MKB-bedrijven het vaak van hebben - de route naar een markt loopt meestal via een lokale partner. Of het nu in Spanje, Italië, Zweden of elders buiten Europa is. Daarom is het zo belangrijk contacten uit te bou wen. En gelukkig kan dat nu weer live. Na de Inter national Water Week in Singapore, bleek de IFAT in München een belangrijk trefpunt om ons netwerk uit te bouwen. Veel van onze internationale cluster partners komen naar de European Water Techno logy Week die we van 19 tot 22 september houden in het WTC in Leeuwarden. Het wordt een mooi en inspirerend evenement. De eerste editie trok meer dan 1.000 deelnemers uit 38 landen, we gaan ervoor om ook deze keer het beste van de inter nationale watertechnologiewereld naar Friesland te halen. De registratie voor EWTW is geopend en kan via www.ewtw2022.eu. Ik verheug me erop en ik hoop u dan ook te ontmoeten!

Hein Molenkamp

Managing Director Water Alliance h.molenkamp@wateralliance.nl

Water Alliance is een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen én bedrijfs leven op het gebied van watertechnologie in Nederland. Water Alliance richt zich vooral op het midden- en kleinbedrijf in de innovatieve en duurzame watertechnologie die wereldwijd vermarkt kan worden. Water Alliance ondersteunt de bedrijven op het gebied van (inter nationale) matchmaking, netwerken en business development.

wateralliance

Agora 4 | 8934 CJ Leeuwarden | 058-2849044 www.wateralliance.nl

Colubris Cleantech wil totale waterketen bedienen

Colubris Cleantech uit Winterswijk vergrootte onlangs haar positie in de milieutechnologie door BLUE-tec over te nemen. Een overname waar mee Colubris Cleantech zijn aanbod verbreedt in energiezuinige, circu laire zuivering oplossingen voor de industrie en waterschappen. “Wij willen oplossingen bieden voor de gehele waterketen”, zegt Frank Tillmann, CEO van Colubris Cleantech.

Al meer dan 35 jaar is Colubris Cleantech een systeemaanbie der van scheidings- en zuive ringstechnologie. Vandaag de dag ontwerpt, bouwt, onderhoudt en beheert het familiebedrijf installaties voor klanten in 70 landen over de hele wereld. Het biedt produc ten en processen voor water-, afval- en bioresourceoplossin gen aan. Hierbij integreert het niet alleen haar eigen syste men, maar ook installaties van andere ontwikkelaars. “We zijn een ingenieursbureau

met een eigen werkplaats”, zegt Tillmann. “We zitten in drie takken: water, vast afval en plantaardige reststromen. Een heel groot deel bestaat uit afvalwaterwerkzaamheden.

In Nederland is de grootste uitdaging waterschaarste en het waterhergebruik. Een steeds groter gedeelte van de markt wordt gedreven door het waterhergebruik. Daarom hebben wij in BLUE-tec geïnvesteerd, een bedrijf dat gespecialiseerd is in herge bruik van water en terugwin ning van waardevolle stoffen uit proceswater.”

BLUE-tec heeft een aantal innovatieve membraanconcep ten ontwikkeld die toepasbaar zijn in Zero Liquid Processen (ZLD) en de terugwinning van waardevolle stoffen, zoals ammonium en eiwitten en sui kers uit proceswater stromen. Daarnaast heeft BLUE-tec onder meer mee ontwikkeld aan een hydrothermale carbo

nisatie techniek, die zuive ringsslib op hoge temperatuur behandelt en volledig omzet in herbruikbare materialen, zoals actief kool en fosfaat. Ondertussen bekijkt het bedrijf ook andere segmenten van de markt. Volgens Tillmann is de kracht van Colubris Cleantech de veelzijdigheid. “Soms hoor je: ‘je moet je focussen op een bepaald segment’. Maar onze focus zit juist op de verbreding en verdieping van de water- en afvalketen. Een tendens is bijvoorbeeld de decentralisatie van waterbehandeling. Steeds meer steden willen niet meer met grote pijpleidingen hun afvalwater naar een centrale zuivering buiten de stad afvoeren.”

Colubris Cleantech biedt voor het decentraal inzamelen een specifieke oplossing: een greenhouse. “Het is een lokale waterzuivering die bedekt is met planten, waardoor je als bewoner weinig overlast

ervaart - de greenhouse kan zo ingepast worden in een woonomgeving.”

De watertechnieken die het bedrijf toepast zijn ook bruik baar in de verwaarding van plantaardige reststromen, zegt Tillmann. “De afgelopen tien jaar hebben we samen met de uitvinders ook geïnves teerd in een proces waarin we reststromen kunnen terugwin nen uit plantaardig materiaal van bijvoorbeeld salade- of koolverwerkers. Zij voeren nu veel restmateriaal af als laag waardig veevoer. Wij kunnen nu met dezelfde principes uit de waterwereld proteïnen uit reststromen halen voor menselijk gebruik, zoals voor brood-, saus- of sportdran kenproductie. Zo proberen we altijd te innoveren.”

Frank Tillmann

HMS Networks richt zich op slim, efficiënt en veilig waterbeheer

Het van oorsprong Zweedse bedrijf HMS Networks maakt communicatie in industriële omgevingen mogelijk voor de waterbranche. Dit doet het naar eigen zeggen op een veilige manier. En dat is belangrijk in een wereld waar cybersecurity hoog op de agenda staat. “Digitalisering maakt water installaties kwetsbaar voor cyberaanvallen. Maar wij zijn ervan overtuigd dat dit geen obstakel hoeft te zijn in het digitaliseringsproces”, zegt Vincent Wagenaar, general manager bij HMS Networks Benelux.

HMS staat voor ‘Hardware Meets Software’. Het Scan dinavische bedrijf is een spin-off van twee studenten van de Universiteit Halmstad die 30 jaar geleden een opdracht kregen van een Japans bedrijf om een inter face te ontwikkelen voor de Europese markt. Sindsdien groeide het bedrijf uit tot een grote speler in de digitale communicatie. Het maakt zowel software als hardware oplossingen voor allerlei industrieën. Sinds 2019 heeft het een vestiging in de Benelux.

“Voorheen ondervonden industrieën moeite om oude installaties te verbinden met nieuwe technieken”,

vertelt Wagenaar. “Een waterzuivering van bijvoor beeld 25 jaar oud is geba seerd op een oudere tech nologie. Als je data wilt verzamelen moet je de oude taal van die installatie omzet ten. Wij beheersen al die oude talen en kunnen een vertaal slag maken waardoor oude en nieuwe technologieën kunnen communiceren.”

Volgens Wagenaar is het ophalen van data relatief eenvoudig, maar zit de moeilijkheidsgraad in de toe gang naar de installatie. Zo ondervond vorig jaar ook de Amerikaanse staat Florida.

Daar wist een hacker in de systemen van de waterzuive ringsinstallatie in te breken.

De hacker wilde de zuurgraad

gevaarlijk verlagen, maar dat werd op het laatste moment tegengehouden door een werknemer die daarmee slachtoffers voorkwam. “Als je op afstand setpoints kan veranderen is veiligheid enorm belangrijk. Vergelijk het met een gebouw. Iedereen kan eenvoudig een gebouw verlaten. Maar als je het gebouw wilt beveiligen tegen indringers mag niet iedereen naar binnen en moet je maatregelen nemen. Digi taal werkt dat hetzelfde. Wij beschikken over de middelen om dat veilig te regelen.” Een van die middelen zijn zo geheten ethische hackers. Zij detecteren bedreigingen en

grijpen in waar nodig. “Dat is hard nodig, want we beheren ook het grootste Internet of Things (IoT) netwerk in de wereld. Door de data van IoT aan omgevingen te koppe len, maken we installaties slimmer. Daarnaast leveren we routers waarmee je 24/7 op een zeer veilige manier op de hoogte bent van de installatiestatus.”

Om die hardware extra cyber veilig te maken ontwikkelt HMS Networks nu apparaten met een beveilingsingschip. “Dat is de volgende beveili ging stap. Daarnaast gaan we veel meer doen met artificial intelligence. Daar heb je data voor nodig en daar zijn wij goed in.” •

Vincent Wagenaar

Pure Water Group wereldwijd actief met milieuvriendelijke EDI-systemen

Het Brabantse waterbedrijf Pure Water Group levert milieuvriendelijke EDI-systemen aan verschillende industrieën over de hele wereld. Pure Water Group speelt daarmee in op de groeiende behoefte aan ultra puur water dat op een milieuvriendelijke manier wordt geproduceerd. “Deze manier van water behandelen komt de gezondheid, veiligheid en het milieu ten goede”, aldus Pieter Hack, CEO van Pure Water Group.

De EDI-technologie is een geavanceerde en duurzame technologie voor de productie van High Purity en Ultra Pure Water. EDI dit doet zonder chemische regeneratie. Tijdens het proces wordt de ionenwisselaarhars door lopend geregenereerd met behulp van gelijkstroom. In vergelijking met conventio nele systemen verlaagt dit faciliteitkosten, zoals appa ratuur voor het neutraliseren van afval, en operationele-

en onderhoudskosten.

“EDI is een systeem om de allerlaatste beetjes zouten uit waterstromen te halen”, vertelt Hack. “Het is een combinatie van een elektro desalinatie installatie en een ionenwisselaar. Bij elk pro ject is de invulling net even anders. Wij weten hoe we de juiste module moeten selec teren voor het soort water en het proces daar omheen. Want je kunt wel een goede module hebben, maar als die na twee jaar vervangen moeten worden, is dat niet duurzaam. De modules die wij inbouwen in onze syste men gaan gemiddeld 7 tot 10 jaar mee.”

Zo leverde het bedrijf drie EDI-systemen aan een waterzuiveringsinstallatie van een energiecentrale in Bangladesh. Het Aziatische land poogt de afhankelijkheid van aardgas te verminderen en bouwt daarom de eerste kerncentrale van het land.

“Ongeveer 10 procent van de bevolking heeft geen elek triciteit. Het deel van de be volking dat wel beschikt over elektriciteit krijgt regelmatig te maken met stroomonder brekingen. Het maakt de behoefte aan elektra groot”, vertelt Hack.

Pure Water Group werkt als distributeur veel in het Midden-Oosten, Australië en Europa. Maar ook in MiddenAmerika is het actief. “In Costa Rica verkregen we een contract voor het leveren van vier systemen bij een klant in de elektronica-industrie. De klant had een consistente

toevoer van ultrapuur water nodig om contaminatie van het product te voorkomen.”

Pure Water Group opti maliseerde de systemen, waardoor de klant met een terugwinning van meer dan 97,5 procent werkt. Zo mini maliseert het waterverliezen en behaalt het een hoger rendement.

Ondertussen blijft Pure Wa ter Group zich door ontwik kelen, zegt Hack. “Naast de EDI-procesunits ontwerpen en leveren we ook andere systemen, zoals ultrafiltratie, omgekeerde osmose, mem braan ontgassingsmodules, thermische desinfectie en uv-systemen. Daarnaast zijn we druk bezig met het ontwikkelen van nieuwe tech nieken. Denk hierbij aan een geoptimaliseerde ED-module voor de ontzouting van brak water en een innovatief sys teem om ammoniak terug te winnen voor de productie van nieuwe producten.”

Pieter Hack

TOOLBOX VOOR KLIMAATROBUUST WATERBEHEER

Het artikel over de waterkwaliteitsstresstest werd vorige maand gekozen tot beste H2O vakartikel van 2021. Met de stresstest kunnen de effecten van klimaatverandering op de waterkwaliteit kwantitatief inzichtelijk worden gemaakt. Twee van de auteurs, Bob Brederveld en Sebastiaan Schep, schrijven een vervolg.

BOB BREDERVELD EN SEBASTIAAN SCHEP (WITTEVEEN+BOS)

De (ecologische) waterkwaliteit in Nederland is niet op orde, dit is een potentiële extra milieucrisis naast de huidige stikstof crisis en biodiversiteitscrisis. Een slechte waterkwaliteit heeft niet alleen gevolgen voor biodiversiteit, maar ook voor de bruik baarheid van water voor bijvoorbeeld irrigatie of recreatie. Klimaatverandering heeft nu al een grote impact op onze om geving. Denk aan de droogte van de jaren 2018-2020 en aan de temperatuurrecords. Ook de waterkwaliteit staat onder druk. De verwachting is dat de impact van klimaatverandering verder toeneemt.

In het artikel waarmee we de H2O-artikelprijs van 2021 hebben gewonnen [1] hebben we een methode uiteengezet met als doel vooraf te bepalen wat de gevolgen zijn van klimaatverandering op de waterkwaliteit, hoe klimaatrobuust een watersysteem is en te bepalen wat nodig is voor klimaatadaptatie.

Waterkwaliteitsstresstest 1.0

Met de waterkwaliteitsstresstest 1.0 worden de effecten van klimaatverandering op de waterkwaliteit kwantitatief verkend aan de hand van verschillende (klimaat)scenario’s. Het betreft effecten als gevolg van meteorologische veranderingen (neer slag en verdamping) en verandering van temperatuur (lucht). Er kan gebruik gemaakt worden van default scenario’s, zoals de KNMI’14-scenario’s (WH2050 of WH2085) of van zelf opgestelde reeksen.

De effecten kunnen worden beoordeeld op basis van de fysisch-chemische toestand (watertemperatuur, nutriënten,

zuurstof, etc.), maar ook op basis van de ecologische toestand (algen, waterplanten, vis). De waterkwaliteitsstresstest 1.0 is zo opgezet dat desgewenst ook andere effecten kunnen worden beschouwd, zoals verzilting.

De waterkwaliteitsstresstest bestaat uit meerdere modules die gekoppeld zijn aan de Ecologische Sleutelfactoren. De belang rijkste modules zijn:

• transformatie van KNMI-reeksen voor een locatie om gevolgen van klimaatverandering op neerslag, verdamping en luchttemperatuur te bepalen;

• berekening van watertemperatuur op basis van luchttem peratuur, instraling, windsnelheid en wolkenbedekking;

• water- en stofbalans om gevolgen van veranderde neerslag en verdamping op de water- en stofstromen in een gebied te bepalen, zoals de toename van af- en uitspoeling én de toenemende behoefte aan inlaat;

• ecologische waterkwaliteitsmodellen om gevolgen van een verandering in de water- en stofbalans op de waterkwaliteit te bepalen, zoals algenconcentratie, nutriëntengehalten en zuurstof.

Toepassing

De waterkwaliteitsstresstest is op meerdere type watersyste men toegepast, zoals voor de laagveenplassen Loenderveense Plas en Terra Nova [2], het stedelijk watersysteem van de Middelpolder [3] en voor 18 gebieden in West-Nederland. Dit heeft relevante inzichten opgeleverd:

WINNAARS

2

VAKARTIKEL

Onderwaterbeeld van waterpest in zandwinplas

Foto Nico

Jaarsma E&F

• In het algemeen neemt de nutriëntenbelasting toe onder invloed van klimaatverandering door een toename van uit- en afspoeling en inlaat;

• Tegelijkertijd neemt de draagkracht van dezelfde watersys temen af doordat de watertemperatuur toeneemt. Dit leidt in bijna alle gevallen tot een verslechtering van de waterkwaliteit;

• De gevoeligheid voor klimaatverandering verschilt sterk van systeem tot systeem.

Waterbeheerders streven naar een nutriëntenbelasting (ruim) onder de kritische grens (dit is de belasting die nodig is voor helder en plantenrijk water), ofwel een ratio tussen belasting en kritische grens lager dan één.

In de figuur is op basis van deze ratio te zien dat in 11 van de 18 onderzochte gebieden in West-Nederland de nutriënten belasting ruim hoger ligt dan de kritische grens. Dit betekent een groot risico op algen en/of kroos (rood). Als gevolg van klimaatverandering neemt dit aantal toe tot 15 waterlichamen (in beide onderzochte klimaatscenario’s, WH2050 en WH2085).

Voor 3 waterlichamen geldt dat de nutriëntenbelasting onder de kritische grens blijft ondanks klimaatverandering. Dit laatste betekent een grote kans op helder plantenrijk water (groen). Dit alles illustreert dat de gevoeligheid voor klimaatverandering sterk verschilt. Zo neemt de ratio belasting:kritische grens toe van 19 % tot maximaal 89 % (beide op basis van WH2085).

Onderdeel van bredere ontwikkeling

De waterkwaliteitstresstest is ontwikkeld op basis van het concept van de (water)systeemanalyse. De systeemanalyse heeft als doel ieder watersysteem afzonderlijk hydrologisch, chemisch en ecologisch in samenhang te begrijpen, waarbij de ecologische toestand geduid wordt in relatie tot systeem kenmerken (zoals waterdiepte en verblijftijd), ingaande wateren stofstromen en operationeel beheer. De modules die in de stresstest zijn gebruikt (waterbalans, stofbalans, temperatuurmodule, waterkwaliteitsmodel) zijn generiek van opzet en toegespitst op gebruik binnen de systeemanalyse en Ecologische Sleutelfactoren [4]. De opzet van de losse modules is dusdanig dat geen metingen van hydro logie en waterkwaliteit nodig zijn voor het model. Metingen die er zijn worden gebruikt om de modules te valideren en nieuwe inzichten te verkrijgen in het systeemfunctioneren. Hierbij wor den juist de verschillen tussen modeluitkomsten op basis van landschapskenmerken en de metingen in veld gebruikt om het

systeem te analyseren en om tot een kwantificering van wateren stofstromen te komen die recht doet aan de veldsituatie. Doordat er weinig gegevens nodig zijn is deze aanpak ook uit stekend bruikbaar voor het ontwerp van nieuwe watersystemen met een goede waterkwaliteit.

Verdere ontwikkeling

Op dit moment wordt gewerkt aan verdere ontwikkeling tot een integrale systeemanalyse aanpak die gebruikt kan worden voor:

• inzicht in integrale werking van een (stroom)gebied, van grond- en oppervlaktewater tot waterkwaliteit. Dit is essen tieel als basis voor het ontwerp van en transitie naar klimaat robuuste watersystemen;

• het bepalen van effecten van klimaatverandering op grond water, oppervlaktewater én waterkwaliteit.

• berekeningen voor de waterkwaliteit op hoger ruimtelijk schaalniveau, zoals voor boezemsystemen of Rijkswateren, waarbij de analyse van afzonderlijke stroomgebieden de basis vormt (bottom-up);

• het bepalen van broeikasgasemissies uit een stroomgebied (BlueCan). Dit is nodig omdat oppervlaktewater voor circa 5% bijdraagt aan de totale Nederlandse broeikasgasemissie. Waterkwaliteitsmaatregelen kunnen bijdragen aan een sub stantiële reductie van deze emissies.

Belangrijke onderdelen van de integrale systeemanalyse aan pak en ook de waterkwaliteitstresstest zijn inmiddels vrijwel geheel geautomatiseerd. Daarnaast wordt er sinds 2015 een vierdaagse hands-on cursus Aquatisch Ecologische Systeem analyse gegeven. Hiermee zorgen we ervoor dat deze methode door steeds meer gebruikers kan worden benut en dat het hydrologisch en ecologisch van gehele beheergebieden met deze tools kunnen worden geanalyseerd.

Conclusie

Met de waterkwaliteitsstresstest is het mogelijk op kwantitatie ve wijze en systeemspecifiek inzicht te krijgen in effecten van klimaatverandering. Waterkwaliteitsmaatregelen kunnen hier mee worden geëvalueerd en geprioriteerd. Door een inbedding in een integrale systeemanalyse wordt een (klimaat)robuuste inrichting voor duurzaam waterbeheer mogelijk, waarbij niet alleen KRW-doelen dichterbij komen, maar ook wordt bijgedra gen aan het verlagen van het risico op droogte en wateroverlast.

Literatuur

1. van der Kamp, M., Schep, S., Brederveld, R.J., Cals, T. & Ouboter, M. (2021). Waterkwaliteitsstresstest: gevolgen van klimaatverandering op sleutelfactoren gekwantificeerd. Vakblad H2O.

2. Schep, S.A., Heerdt, G. ter, Janse, J., Ouboter, M. (2008). ‘Possible effects on climate change on ecological functioning of shallow lakes, Lake Loenderveen as a case study’. AGRIS.

3. Cals, T. (2020). Waterkwaliteit en klimaatverandering: Op weg naar een stresstest voor de waterkwaliteit. Stageverslag Internship Environmental System Analysis, Wageningen University & Research.

4. Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (2015). Ecologische sleutelfactoren voor het herstel van onderwatervegetatie. Toepassing van de ecologische sleutelfactoren 1,2 en 3 in de praktijk.

BEOORDELING VAN KWELDERS ALS KUSTBESCHERMING

Het combineren van dijken met kwelders is een kansrijke oplossing voor het verduurzamen van water keringen. Kwelders dempen golven en kunnen meegroeien met zeespiegelstijging. Met kwelders zijn wellicht minder dijkverhogingen en -versterkingen nodig. Op basis van literatuurgegevens en twee casestudies is de kwelderbeoordelingstool SAMFET ontwikkeld, die snel een eerste indicatie geeft van de waarde van een kwelder als kustverdediging.

AUTEURS: JOANNE MERRY & JAPPE DE BEST (AVANS HOGESCHOOL), KIM VAN DEN HOVEN (WAGENINGEN UNIVERSITY)

De waterkerende capaciteiten van kwelders hangen op drie hoofdaspecten: golfdemping, stabiliteit van kweldervegetaties en de instandhouding bij zeespiegelstijging. Daarop is een aantal kenmerken van invloed (zie de tabel). Over sommige kenmerken is zoveel bekend dat een kwantitatieve benadering mogelijk is. Dit geldt voor golfdemping als gevolg van een bepaald aantal plantenstengels per vierkante meter. Een belangrijke afgeleide variabele is de onderwaterratio: de verhouding tussen water diepte en planthoogte. Planten die boven het water uitsteken geven een veel sterkere golfdemping dan onderwaterplanten. Ook aan het meegroeien met de zeespiegelstijging is veel onderzoek gedaan. Daarbij is de vraag of een kwelder voldoen de meegroeit door sedimentatie, of juist verdrinkt. Daarom zijn twee IPCC-scenario’s meegenomen: RCP 4.5 voor een gemid delde zeespiegelstijging en RCP 8.5 voor extreme zeespiegel stijging.

Over andere invoerparameters is weinig bekend. Daarom is een kwalitatieve indeling gebruikt bij minder dan drie studies met numerieke waarden, zoals bij vegetatiestijfheid van een soort (stijf versus flexibel). Bij stengelbreuk werd een indeling gemaakt op basis van de gemiddelde planthoogte en of de plant stijf of flexibel is; stijve en hoge planten hebben een grotere kans op stengelbreuk. Over stengeldiameter, helling en seizoenveranderingen in de kweldervegetatie waren zo weinig gegevens dat deze invoerparameters niet zijn meegenomen.

SAMFET

De tool is gemaakt in Excel en heet SAltmarsh Flood defence Evaluation Tool (SAMFET). De tool vereist de invoer van zeven parameters: vegetatiedichtheid en -hoogte, de dominante plantensoort (plus drie andere plantensoorten indien gewenst), kwelderbreedte en de netto aangroeisnelheid. SAMFET vraagt

De kwelder Sint Annaland aan de noordkust van Tholen, beeld van Google Earth op 27 maart 2020. Aan de overkant van het water, boven in beeld, ligt Sint Philipsland.

SAMFET-invoerparameters

ook om een gewenste waterdiepte, voor de berekening van de onderwaterratio.

Voor vegetatiedichtheid, hoogte en breedte categoriseert de tool een kwelder in één van vier categorieën (categorie 4 is de meest gunstige). Voor plantstijfheid en golfdemping kijkt de tool naar de dominante plantensoort en neemt op basis van de stijfheid van de soort aan dat deze meer of minder effectief golven dempt. Stormstabiliteit wordt afgeleid uit de kans dat stengelbreuk optreedt bij de vier meest voorkomende planten soorten. Tot slot geeft de beoordelingstool aan of de kwelder een zeespiegelstijging overleeft voor de RCP-scenario’s 4.5 en 8.5 (in 2021, 2050, 2075 en 2100 - zie tabel).

Om SAMFET te testen, zijn eind maart 2021 twee kwelders bezocht. Daar zijn de gemiddelde vegetatiedichtheid en -hoogte gemeten en de belangrijkste soorten geregistreerd. Voor breedte van de kwelder en aanslibbing hebben we respectievelijk satellietbeelden en literatuurgegevens gebruikt. Voor de onderwaterratio zijn we uitgegaan van een waterstand van 1 meter.

Casus Rattekaai

De Rattekaaischor ligt aan de noordkust van Zuid-Beveland. SAMFET geeft de volgende zwakheden aan: lage vegetatie dichtheid, geringe vegetatiehoogte en vegetatieverlies tijdens een storm. De aanwezige plantensoorten hadden een matige tot grote kans op stengelbreuk. De sterke punten zijn kwelder breedte, aangroeisnelheid en plantstijfheid. De dominante soort was zeekraal (Salicornia), een stijve plant. SAMFET geeft aan dat de kwelder bij een stormvloed de golven met vijftig procent dempt en voorspelt overleving van het ongunstige RCP-scenario 8.5 tot 2100. Investeren in deze kwelder voor kustbescherming lijkt veelbelovend.

Aan de noordkust van Tholen ligt de kwelder Sint-Annaland. De sterke punten zijn kwelderbreedte en de stijfheid van het domi nante kweldergras (Spartina). De zwakheden zijn vergelijkbaar met die van de Rattekaai: vegetatiedichtheid en vooral vegeta tiehoogte. De kwelder is gebaat bij een grotere diversiteit aan flexibele plantensoorten. Wat betreft de zeespiegelstijging geeft SAMFET aan dat de kwelder scenario RCP 8.5 tot het jaar 2050 zal overleven. Voor 2075 en 2100 wordt voorspeld dat hij RCP

4.5 zal overleven, maar dreigt te verdrinken bij RCP 8.5. Deze laatste uitkomst leidt tot het advies om Sint-Annaland nauw keurig te monitoren en zo nodig maatregelen te nemen.

Conclusie

De beoordelingstool SAMFET is met succes getest voor twee kwelders. Verdere verbetering is mogelijk door het effect van stormvloedcondities te kwantificeren en door het opstellen van gestandaardiseerde normen voor golfdemping. Ook nader onderzoek naar de impact van seizoenen op de golfdemping door kwelders, en gegevens over stengeldikte en helling van de kwelder kunnen de tool vooruithelpen.

SAMFET is te verkrijgen via een uitgebreide online versie van dit artikel op h2owaternetwerk.nl/vakartikelen

SAMENVATTING

Afhankelijk van kenmerken als vegetatiehoogte, vegetatiestijfheid, vegetatiedichtheid en kwelder breedte, kunnen kwelders bijdragen aan kust bescherming. De in dit onderzoek ontwikkelde SAMFET-beoordelingstool geeft snel een eerste indicatie over de geschiktheid van kwelders als kustbescherming. SAMFET geeft aan of de vegetatie effectief golven dempt, vatbaar is voor stengelbreuk en of de kwelder in stand blijft bij verschillende scenario’s voor zeespiegelstijging. De tool is met succes getest voor de kwelders Rattekaai en SintAnnaland. Verdere verbetering is o.a. mogelijk door kwantificering van stormvloedcondities, door gestandaardiseerde normen voor golfdemping te gebruiken en door de impact van seizoenen op golf demping mee te nemen.

Meer weten? Kijk op de website van H2O! h2owaternetwerk.nl

Naast vakblad H2O is er een complete website met het meest actuele (water)nieuws, watervacatures en H2O-vakartikelen, voor wie de verdieping zoekt. Deze H2O-vakarti kelen zijn geschreven door waterprofessionals. Op deze pagina een overzicht van de meest recente vakartikelen die op de site www.h2owaternetwerk.nl zijn verschenen.

BOUW WAARSCHIJNLIJK DOMINANT IN CO 2-VOETAFDRUK NIEUWE DRINKWATER ZUIVERING

Een hybride LCA voor drinkwater van in 2025 nieuw te bouwen drinkwaterzuiveringen laat zien dat de impact van de bouw onzeker is en naar schatting voor 20 tot 70 procent bijdraagt aan de CO2-voetafdruk. Bij gebruik van groene energie in de operationele fase is de bouw waarschijn lijk verantwoordelijk voor meer dan 50 procent van de CO2-voetafdruk van het geproduceerde drinkwater.

Bas Hofs (D2O – Duurzaam Drinkwater), Andries van Eckeveld, Bert van der Wal (Evides Drinkwater), Wilbert van den Broek (Evides Industriewater)

WATERKWALITEIT VERBETEREN MET EDA: STAND VAN DE WETENSCHAP

In een recent georganiseerd webinar voor de watersector stond de techniek effect-directed analysis centraal. Genodigde sprekers vertelden over de inzet van biologische en chemische technieken om de waterkwaliteit te monitoren en ‘opkomende stoffen’ te identificeren.

Tim Jonkers (Vrije Universiteit Amsterdam), Tessa Pronk (KWR Water), Corine Houtman (Het Waterlaboratorium), Gerdien de Kloe (Aqualab Zuid), Bernard Bajema (Vitens), Timo Hamers (Vrije Universiteit Amsterdam) en Marja Lamoree (Vrije Universiteit Amsterdam)

WILDZWEMMEN IN GRACHTEN EN RIVIEREN: RISICO’S EN MAATREGELEN

Veldwerk op 32 populaire wildzwemplekken laat zien dat op bijna al deze plekken fysieke risico’s zijn. De veiligheid op wildzwemplekken kan vergroot worden, bijvoorbeeld door verbetering van de waterkwaliteit, inrichtingsmaatregelen en informatievoorziening aan burgers.

Anniek de Jong, Suzanne van der Meulen, Bas van der Zaan, Roel Melman, Floris Boogaard (Deltares)

HYDROLOGISCHE EN THERMISCHE

EFFECTEN VAN EXTENSIEF GROEN DAK OP WINKELCENTRUM ALEXANDRIUM

Om het effect van extensieve groene daken aan de diverse doelstellingen te onderzoeken is een jaar lang gemeten aan het daken van winkel centrum Alexandrium. Groene daken dragen bij aan minder hemelwater naar de zuivering en in mindere mate het verminderen van (het volume aan) riooloverstorten. Nàdia Mobron, Titus van Halle, Jeroen Prins (gemeente Rotterdam)

LANGZAAM ZANDFILTER; EEN BIOLOGISCH RAADSEL

Hoewel langzame zandfiltratie al decennia wordt gebruikt, is er nog weinig bekend over de bacteriën die aanwezig zijn in dit soort filters. Daarom is in 2020 een onderzoek gestart. De eerste resultaten geven al inzichten.

Fenna Philipse, Marco Dignum, Cheryl Bertelkamp (Waternet), Aleida de Vos van Steenwijk (Orvion), Eric Penders (Het Waterlaboratorium)

WELKE IMPACT ZOU DE OVERSTROMING VAN 1953 TEGENWOORDIG HEBBEN? EEN ANALYSE MET VITALE ASSETS

HZ University of Applied Sciences ontwikkelde samen met praktijkpartners de tool Vitale Assets, waarmee de uitval van assets inzichtelijk kan worden gemaakt voor zelf samen te stellen overstromingsscenario’s. In dit artikel wordt de tool geillustreerd aan de hand van het Waters noodramp-scenario en de vraag: welke delen van de vitale infrastructuur zouden uitvallen wanneer de Watersnoodramp van 1953 zich vandaag de dag zou voltrekken?

Teun Terpstra, Jasper van den Heuvel, Lukas Papenborg, Jean-Marie Buijs (HZ University of Applied Sciences)

BIJZONDERE KWALITEITEN VAN WATER (11) - WATER EN LEVEN

In een vorig artikel (deel 10) [1] is de rol van water in relatie tot de aarde als levend orga nisme (Gaia) besproken. Daar is geconcludeerd dat het nodig is het ‘levende’ en ‘organische’ in aanmerking te nemen om de betekenis en werkzaamheid van water volledig te doorgron den. In dit afsluitende artikel wordt daartoe een verkennende aanzet gegeven.

Hans van Sluis (gepensiondeerd watertechnoloog DHV)

EEN BEOORDELINGSTOOL VOOR DE INZET VAN KWELDERS ALS KUSTBESCHERMING

De inzet van kwelders als kustbescherming wordt echter belemmerd door een gebrek aan instrumenten voor de beoordeling van de mogelijkheden en effectiviteit. Op basis van literatuurgegevens en twee casestudies is de kwelderbeoordelingstool SAMFET ontwikkeld. Joanne Merry & Jappe de Best (Avans Hogeschool), Kim van den Hoven (Wageningen University)

Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o.

De ambitie om een H2O-vakartikel te schrijven? Kijk op onze website voor de auteursinstructies. En stuur uw artikel naar redactie@h2owaternetwerk.nl

Beheer en behandeling van water kan nog eenvoudiger!

Normec Kalsbeek is al meer dan 70 jaar actief op alle gebieden van waterbehandeling. Wij hanteren een pragmatisch principe dat sterk verankerd is in ons bedrijf. Door eerst het probleem te analysen en u als klant te adviseren, zijn wij in staat altijd een passende oplossing te bieden.

Onze missie is bijdragen aan een betere waterhuishouding en een verhoog de veiligheid. Dit doen wij door het leveren van advies, implementatie van producten en nazorg op het gebied van water, binnenmilieu en veiligheid. Met onze jarenlange ervaring, durven we te stellen dat wij altijd een oplossing hebben voor elk probleem in drink- of proceswater. Kwaliteit en resultaat staan hierin voorop, met als resultaat: het creëren van waardevol water.

Om beheer en behandeling van water nog eenvoudiger te maken, heeft Normec Kalsbeek een aantal eigen producten ontwikkeld. De Ecapro plus en de Micronox maken bijvoorbeeld ziekteverwekkende bacteriën en andere micro-organismen onschadelijk zónder gebruik van gevaarlijke en milieubelastende chemicaliën.

En legionellabeheer wordt eenvoudiger met onze S@nsor en T@pper. Met de S@nsor wordt, naast de temperatuur, ook de doorstroming van leidingen gemeten. En dat draadloos. De gegevens van de S@nsor zijn inzichtelijk op elk gewenst moment, locatie én device met onze webapplicatie T@pper.

Wie je ook zoekt voor je vacature, ze kunnen overal zitten. Daarom bereik je op Watervacatures.nl kandidaten in álle windrichtingen van de watersector. Want wij verspreiden je advertentie niet alleen via de site en de vacaturebank van H2O en KNW, maar ook via onze nieuwsbrieven, de app, het magazine, sociale media en beurzen. Zodat je iedereen een stuk makkelijker bereikt: degenen die hard op zoek zijn en degenen die misschien geïnteresseerd zijn maar het nog niet weten.

• Je topvacature zichtbaar op de homepage.

• Je vacature tevens zichtbaar op elke afzonderlijke vacaturepagina.

• Tweewekelijks in de H2O-KNW=nieuwsbrief.

• Ook zichtbaar o.a. in app en op sociale media.

Wil je je vacature nu plaatsen of meer weten over het bereik van Watervacatures.nl? Bel of e-mail Tamara Bos op 0612065758 of info@watervacatures.nl

voor water

Mous Waterbeheer werkt dagelijks aan nieuwbouw, renovatie en onderhoud van gemalen, sluizen en bruggen. Onze jarenlange ervaring en expertise in telemetrie, elektrotechniek, werktuigbouwkunde en civiele techniek zetten we in voor toonaangevende projecten door heel Nederland.

OKTOBER, AMSTERDAM

Toon Kemps legt uit hoe het Brabants Landschap het beheer en onderhoud volgens de nieuwste circulaire inzichten vorm geeft

Circulair Beheer en Onderhoud

OKTOBER, DUITSLAND

De Community of Practice Beheer en Onderhoud organiseerde op 24 mei in Oirschot een succesvolle praktijkdag met ruim 100 deelnemers. De presentaties zijn terug te vinden op www.waternetwerk.nl

NOVEMBER, HAARLEM Nationaal Deltacongres in

NOVEMBER, ROTTERDAM

najaarscongres

voor klimaatadaptatie

Meten en Rekenen aan Duurzaamheid in de Watersector

Op 6 oktober as. organiseert de KNW themagroep Circulaire Watertechnologie in Amsterdam een symposium over Meten en Rekenen aan Duurzaamheid in de Watersector. Meer informatie over het programma staat binnenkort online op de KNW-website maar reserveer de datum vast in je agenda.

Wetskills cases en deelnemers gezocht

Wetskills organiseert al 10 jaar bilaterale uitwisseling van studenten en jonge profes sionals die samen werken aan watervraagstukken van bedrijven en overheden. De komende maanden worden de Wetskills challenges georganiseerd in Roemenië, ZuidKorea, Palestina, Denemarken, Nederland en Zuid-Afrika. Wil je een case indienen of wil je mee doen, kijk voor meer informatie op www.wetskills.com.

voor water-professionals aanmelden voor de H2O-agenda? Mail dan naar: info@waternetwerk.nl

u een

Directeur Johan Oost bedankt Jantienne van der Meij voor haar bijdrage in het bestuur van de Wetskills Foundation]