Korona Günlerinde Teori ve Siyaset

Korona gßnlerinde teori ve siyaset H. Selim Açan

Korona günlerinde teori ve siyaset* H. Selim Açan Korona virüsünün yayılmasına paralel olarak dünyada da Türkiye’de de adeta bir ‘teorik tahlil patlaması’ baş gösterdi.

Bunların çoğu salgının muhtemel kaynağı, mutasyona uğramış bir korona türü olarak Covid-19 virüsünün bilinen ve bilinmeyen yönleri, salgınla neoliberalizmin değişik yönlerden aşikâr hale gelen ilişkisi, hükümetlerin buna karşı aldığı önlemlerin sınıfsal karakteri ve etkinlik derecesi vb. üzerinde duran, bu anlamda görece dar sınırlar içinde kalan ‘güncel’ çözümlemelerdi.

Fakat içlerinde bazıları vardı ki, durumu anlayıp açıklamaya çalışmanın ötesine geçerek sürecin bundan sonraki gelişim seyri ve sonuçları üzerine şimdiden kesin hüküm cümleleri kuran gelecek okumalarıydı.

Her iki türün örneklerinden önemli bir kısmı daha şimdiden çöpe gitmiş durumda. Parça’yla sınırlı olmanın yanında o an için görünenlerden hareketle inşa edilen tezlerin çoğu ‘sessizce’ bir kenara bırakılıp yeni spekülasyonlara yelken açıldı. İlk günlerin şoku ve paniği içinde sıradan cehaletten de önce nice “bilinçli” solcunun üzerine atladığı “Bu salgının ABD ile Çin arasındaki biyolojik savaşın bir sonucu olduğu” ya da “yeni iletişim teknolojisi olarak G5 teknolojisinin yol açtığı” türünden zırvaları buna örnek verebiliriz. Bu saçmalıklara inanan ahmaklara sağda solda hâlâ rastlanıyor gerçi ama en azından kapitalist marka değerlerini küçük hesaplar uğruna riske atmak istemeyecekleri için hâlâ güvenilir sayabileceğimiz konunun uzmanı araştırma kurumlarıyla farklı uluslardan çok sayıda bilim insanı bu tezleri çürüten epey bilimsel veri koydular şimdiden ortaya.

Tarihte benzeri olmayan özgün bir durum Salgının ilk günlerinde büyük iddialarla ortaya atılıp yaşanan şaşkınlık ve panik ortamında çabucak taraftar bulabilen tez ve çözümlemelerin çoğu neden bu kadar çabuk ıskartaya çıktı?

En başta ‘ihtiyatı’ elden bıraktıkları için. Topluma ve tarihe karşı sorumluluk duyan devrimci bir dünya görüşüne sahip olmanın beraberinde getirdiği siyasi ve ahlaki kaygılarla önce konuya yeterince hakim olup süreci kavramaya çalışmak yerine ilgi çekmeyi esas alıp spekülasyon üretimine yöneldikleri için. İkinci olarak, “Bir şeyin her yanını bütün bağlantıları ve ilişkileri içinde kucaklama kaygısı”(Lenin) ile hareket eden diyalektik bir yaklaşım yerine nedenden çok sonuç niteliğindeki görünen bazı yön ve parçalardan hareket eden mekanik-indirgemeci bir yaklaşımla hareket ettikleri için.

Halbuki bugüne kadar tanık olduğumuz ekonomik, siyasal ve sosyal krizlerden ya da salgınlardan çok farklı bir olguyla karşı karşıyaydık. Kapitalist emperyalist sistemin artık ötelemekte bile zorlandığı yapısal-sistemsel krizinin üzerine binen ciddi bir salgın söz konusuydu. Bu ikisinin yani sistemin kriziyle yığınların yaşamını tehdit eden bir salgın tehlikesinin iç içe geçip insanlığın üzerine birlikte çöktüğü istisnai bir durum yaşanıyordu. Tarihte bu ikisinin birbirini izlediği başka örnekler vardı ama birbirini doğurup besleyecek şekilde iç içe geçmiş olarak her iki cephede de neredeyse aynı şiddette yaşandığı başka bir örnek yoktu.

*“Korona Günlerinde Teori ve Siyaset” başlığını taşıyan bu çalışma, 7 Nisan-21 Nisan 2020 tarihleri arasında alinteri.net sitesinde yazı dizisi olarak yayınlanmıştır.

İşin salgın cephesinde felaketin nedeni olan virüs (Covid-19), korona ailesinden olmakla birlikte onun mutasyona uğramış, bu anlamda henüz tanınmayan (genom yapısı çözülmemiş) bir türüydü.

Taşıyanlarda bile ilk günler fazla belirti göstermeden (asemptomatik) yaşayıp yayılan sinsi bir özelliğe sahipti. İnsanlığın yakın geçmişte yaşadığı AİDS ya da Ebola salgınlarından farklı olarak belirli bir coğrafyayla sınırlı kalmadan, üstelik yaş, cinsiyet, yaşam tarzı farklılıkları tanımadan çok hızlı yayılıyordu. Üstelik her şeyi metalaştıran neoliberal açgözlülüğün gelişmiş kapitalist ülkelerde dahi sağlık sistemini göçerttiği koşullarda insanlığı büsbütün hazırlıksız ve savunmasız yakalamıştı.

Virüsün dünya çapındaki yayılışı gibi bulaştığı ülkelerde hasta sayısı ve ölüm oranları da bu yüzden geometrik bir hızla artıyordu.

Bu durum önce gelişmiş kapitalist Batılı toplumlarda genel bir şok ve paniğe yol açtı. Korku ve panik başlangıçta kentli küçük burjuvazi içinde gözle görülür ölçüde yoğun, yaygın ve güçlüydü.

Fakat çok geçmeden çok daha korunaksız ve savunmasız konumda olan işçileri ve kent yoksullarını da içine çekti. ABD’de Trump, İngiltere’de Johnson hükümeti gibi başlangıçta kayıtsız davranan burjuva emperyalist yönetimlerle neoliberal bireycilik-bencillik kültürünün en küçük hücrelerine kadar işlediği toplumsal kesimlerin paçaları bile çok geçmeden tutuştu.

Korkuyu ya da kendiliğindenciliği “teorileştirmek” Kabaca resmetmeye çalıştığımız bu kaotik koşullarda bir tez ya da görüş ileri sürer, insanlara yol gösterme iddiasını taşıyan teori ve siyaset üretirken başka zamanlardan çok daha sorumlu, soğukkanlı ve ihtiyatla hareket etmek gerektiği açıktı. Akademisyen Evren Balta’nın sözleriyle “Bilinmeyene, tahmin edilemeyene geniş bir aralık bırakmak gerekiyor(du)”.

Ne var ki tam tersi oldu. “Bilinçsiz süreçlerin bilinçli yürütücüleri” olmaları gereken bazı solcular da içinde -yer yer başta- olmak üzere ‘sistem karşıtı’ geçinen birçok isim, örgüt ya da çevre adeta saçmalama yarışına çıktılar. Önlerine gelen her spekülasyonun üzerine atlayıp akla mantığa sığmayan hurafelerin rüzgarına kapıldılar. Bunlardan bazıları ortalık yarın bir gün yatışınca -muhtemelen- utanacakları, unutturmak için kimbilir hangi taklaları atacakları (Bazıları şimdiden “Ben alegori yaptım, siz anlamadınız” demeye başladı zaten) akıl almaz tez ve öneriler ileri sürebildi.

Herbiri süreci sadece bugün görünen kimi yönlerinden ele almakla kalmayıp bunları da şimdiden kesinleşmiş sabitler olarak gören, öte yandan karşıt etken ve dinamikleri hiç hesaba katmayan bir tek yanlılıkla ve mekanik-doğrusal bir gelişme/hareket anlayışıyla ele alan bu ‘konjonktürel teorileri’ iki alt kategoriye ayırabiliriz: ‘Korkunun teorisini’ yapanlar ve ‘kendiliğindenci teoriler’.

Türkiye solunun kendisine hayranlığıyla ünlü isimlerinden Demir Küçükaydın’ın 24 Mart günü kişisel blogunda yayınladığı ve “Başta ordu olmak üzere, tüm polis, bekçi teşkilatları, diyanet memurları ve diğer memurları kısacası tüm devlet cihazını” ve burjuva muhalefet partilerini göreve çağıran “Toplumsal Genel Bir Çöküşü ve Kaosu Önlemek” başlığını taşıyan yazısıyla Foucaultcu biyopolitika anlayışının takipçilerinden Agamben’in gereksiz yere abartıldığını düşündüğü basit bir grip salgınını hükümetlerin bahane olarak kullanması sonucu yaşayacağımızı iddia ettiği “büyüyen otoriterleşme tehlikesi” korkusunu ve “Koronavirüs yeni bir dünya sistemi için araç mı?” diye soran Mustafa Peköz’ün 29 Mart günü sendika.org sitesinde yayınlanan dört başı mamur “komplo teorisi”ni birinci türün örnekleri olarak ele alacağız.

Koronavirüs salgının hem ortaya çıkış nedeni hem de bu kadar hızlı yayılıp bu denli öldürücü olmasıyla neoliberalizm arasındaki çıplak gözle görülebilecek kadar açık bağlantılardan hareketle artık hiçbir şeyin eskisi gibi kalamayacağı gerçeğini görerek bunun kendiliğinden sosyalizmeyöneleceği hayaline kapılıp olanakla gerçekliği birbirine karıştıran yaklaşımlara ise “kendiliğindencilik” kapsamında göz atacağız.* * Yaşadıkları korku ve paniğin de etkisiyle insanların kafalarındaki sorulara yanıt aramanın yanında ufuklarını açacak siyasal bir öncülük ve yönlendirme ihtiyacı içinde oldukları kritik bir tarihsel kavşakta sırf “farklı” görünmek amacıyla sahneye fırlayarak kendilerini bile ısıtamaz haldeyken herkesi “yakmaya” soyunan keskin solcu zıpırlıkları ise kaale almaya değmez buluyoruz.

-IIKorku sarmış dört bir yanı Yaşadığımız şu günleri tek sözcükle tanımlayın deseler seçilecek en uygun sözcük ‘korku’ olur herhalde. Kimi keskin solculara ne kadar düşkün bir hal olarak görünürse görünsün korona salgınının patlak vermesiyle birlikte Taner Timur’un sözleriyle “hastalığın ve korkunun küreselleştiği” bir evre yaşıyoruz. Şu sıralar olup biten her şey kitleselleşmiş bu korkudan kaynaklanıyor ya da ona hitap ederek hayat buluyor. Burjuva hükümetlerin gelecekte daha da genişletip kalıcılaştırmasından korktuğumuz denetim/gözetim önlemleri ve yasakların gerisinde de bu etken var; bu günler bir biçimde geçince en azından sağlık hizmetlerinin metalaştırılmış olmasından hareketle bizlere bu korkuyu -daha doğrusu korkuları- yaşatan politika ve mekanizmaların sorgulanması umudu ve beklentisi de çıkışını bundan alıyor. İnsanların “Hayatta kalma” isteğini, bundan kaynaklanan kaygı ve korkularını -bu endişeyi yaşamaktan görece epey uzak koşullara sahip olmanın rahatlığıyla oturduğu yerden ahkam kesen teorisyenler, felsefeciler, kanaat önderleri vs. dışında- kim yadırgayıp küçümseyebilir?* Yazımızın ilk bölümünde de işaret etmeye çalıştık: İçinde bulunduğumuz tarihsel kesit iki krizin (neoliberal birikim modelinin duvara toslamasıyla kendisini ağırlaşmış olarak yeniden gösteren kapitalizmin yapısal kriziyle korona salgını) birbirinin üzerine binip iç içe geçmesiyle karakterize olan çok özgün bir süreç. Ekonomist Ahmet Haşim Köse’nin de dediği gibi, “Sermayenin cephesinde hiçbir şey giderek insanlık dramına dönüşen bu salgınla başlamadı. Kapitalizmin süregiden bunalımına bu salgın yıkıcı darbe olarak eklendi ve gerçek açığa çıkmaya başladı”. Bu anlamda biz zaten bir ‘geçiş süreci’ içindeydik. Korona salgınının yol açtığı ekonomik, siyasal, toplumsal, düşünsel sarsıntıların eklenmesiyle bazı eşikler artık ‘geriye dönülemez’ biçimde aşıldı.

Ama ‘gelecek’ henüz o kadar kesin şekillenmiş değil.

Diyalektik yaklaşımın gereği: İhtiyat ‘Eski’nin artık eskisi gibi kalamadığı diğer yandan gelişini hissettiren ‘yeni’nin henüz berraklık ve kesinlik kazanmadığı geçiş süreçleri bu özellikleriyle kaotik bir karakter taşırlar. Krizin türü, kapsamı, derinliği ve şiddetine bağlı olarak o güne kadar iyi kötü işleyen bütün kurumlar, dengeler, yerleşik anlayış ve alışkanlıklar belirgin bir sarsıntı içindedir, bazıları yıkılır, geçerliliğini ve etkisini yitirirken bunların yerini hangi yönde nasıl bir ‘yeni’nin alacağı henüz belirsizdir.

* Bütün ‘anlaşılır’ yanlarına rağmen bu korkunun gözden kaçırılmaması gereken mide bulandırıcı bir yönü daha var yalnız: Bu aslolarak Batılı kapitalist toplumları saran bir korku. Yani ‘beyaz’ bir korku. Omurgasını da kentli küçük ve orta burjuvalar ile işçi sınıfının nispeten ayrıcalıklı kesimleri oluşturuyor. Çünkü şifresi henüz çözülememiş sinsi bir virüs zengin-fakir ayırmadan herkesi tehdit ediyor. Ortada henüz aşısı da yok ilacı da. Dolayısıyla piyangonun kime vuracağını belirsiz kılan karanlık noktalar çok.

Korkunun büyüklüğü de bu belirsizliklerin çokluğundan ileri geliyor zaten. Yoksa dünyada her yıl 5 milyon çocuk açlıktan ölüyor.

Tedavisi bilinen, üstelik korunması mümkün bir hastalık olarak verem bile her yıl 3 milyon ölüme yol açıyor. AIDS’ten ölenlerin toplamı 20 milyonu geçti. Ama bunların hiçbiri korona virüsü kadar korku ve panik yaratmadı. Çünkü “bizden” uzakta, genellikle yoksul kara Afrika’da yaşanıyordu. Bunu da görmek lâzım.

Diğer yandan bugün korku içinde olanlar sadece Batılı “beyaz” küçük burjuvazi ve orta sınıflarla bu korkuyu onlardan kapan Batılı kapitalist ülkelerde yaşayan işçi ve emekçiler değil. Emperyalist burjuvazi ve karşı devrim cephesinde de geleceğe dair korkular büyümüş durumda. Bunu da gözden kaçırmamak gerekiyor. Örneğin 1980’den beri neoliberal politika ve uygulamaların gardiyanlığını yapan IMF ve Dünya Bankası bile korona salgınının da devreye girmesiyle sosyal patlamalar tehlikesinin artması dahil kapitalizmin çok daha büyük belalara sürüklenmesinin önünü alabilmek için yıllardır bağnazca izledikleri politikaları gevşetme gereği duydular. Ahmet Haşim Köse burjuvazi cephesindeki korkuların daha spesifik bir örneğini veriyor: “…IMF’nin kriz algısına küresel sermayenin S&P, Fitch, Moody’s gibi derecelendirme kuruluşları ve büyük finans oyuncularının da katıldığını ekleyerek yetinelim… Ve elbette, büyük piyasa oyuncularının, büyük olan korkularını da eklemek lazım: Mesela, hayvani içgüdüleri (animal instinct) çok gelişmiş olan büyük oyuncu Jim Rogers’ın aşırı kötümserliğini ve piyasalardaki olası bir düzelmenin ardından gelecek daha şiddetli çöküşün eli kulağında olduğu uyarısını unutmayalım…!

Gerçi ortada bazıları artık çıplak gözle dahi görülebilir hale gelmiş kimi ipuçları/belirtiler vardır.

Fakat bunlar bu gelişmemiş halleriyle sürecin hangi yönde nasıl bir seyir izleyeceğine dair kesin/mutlak bir kestirimde bulunma olanağını vermezler. Çünkü aynı anda onlarla tam zıt yönlerde hareket edecek başka etken ve dinamikler de gündemdedir. Ayrıca henüz göremediğimiz başkalarının da devreye girme olasılıkları vardır. Ve bunların hiçbiri bugünkü hallerinin büyüyüp güçlenmesi şeklinde doğrusal bir gelişim seyri izlemeyeceklerdir. Dolayısıyla ‘maç henüz ortadadır’, eşit ölçülerde olmasa bile hâlâ üç ihtimallidir. O nedenle henüz şekillenmekte olan belirtilerden -üstelik bir uçta umut ve beklentilerimizin diğer kutupta kaygı ve korkularımızın devreye girmesiyle- bazılarını seçerek kesin sonuçlara ulaşmak tehlikeli bir tek yanlılık, fazlasıyla düz ve indirgemeci bir yaklaşım olur.

Zaten bugünkü pandemiden hareketle “korkuyu teorileştirenler” ile “kendiliğindenliği” teorileştirenlerin ortak noktası bu tek yanlılık ve doğrusal gelişme anlayışıdır. Sadece yapıştıkları uçlar farklıdır.

Bu tabii ki geleceğe dair bugünden hiçbir öngörüde bulunulamayacağı şeklinde bir ‘bilinemezcilik’ anlamına gelmez. Tam tersine, sürecin bağrında yatan tehlikeler kadar avantaj ve fırsatları da görüp yakalamak için özel bir yoğunlaşma içine girip kendimizi ve etkileyebildiğimiz güçleri bugünden buna göre mevzilendirmeye çalışmalıyız. Burada tayin edici olan kullandığımız yöntemdir. Bugün ortaya çıkan veri ve belirtiler içinden ruh halimize ve duygularımıza göre değişen kimi parçaları seçerek bunlara mı dayanacağız yoksa gerçeği bütün yönleriyle ve hareket halinde görmeye çalışan diyalektik bir yaklaşımla bütün olasılıkları dikkate alan geniş bir açı ve ihtiyatla mı hareket edeceğiz? Biz şimdi yöntem bahsinde bunu tartışıyoruz. Seçilmiş öğelere dayalı tek yanlı ve statik yaklaşımların risk ve tehlikelerine dikkat çekmeye çalışıyoruz.

‘Korku’nun önümüzdeki sürecin şekillenmesinde oynayacağı rolden devam edersek, ölümlerin geometrik bir hızla arttığı, üstelik hâlâ bilinmezliklerle dolu salgın günlerinde korku ve panik yaşamak ‘insani bir reaksiyon’ dedik. Bunun yadırganacak bir tarafı yok. Daha doğrusu “İnsani olan her şeye yabancılaşmamış” olanlar bunu anlar. Korkunun yaşanması normal ama onun akılları ve ruhları teslim alması kötü. Üstelik “öncülük” iddiasında bulunanları teslim alması sadece kötü değil aynı zamanda tehlikeli, daha doğrusu zararlı.

Bu hatırlatmayı da yaptıktan sonra paniğin nelere yol açtığına biraz daha yakından, somut olarak bakalım. ‘Korku teorileri’ bağlamında üzerinde duracağımız ilk örnek Demir Küçükaydın olacak.

Paniğe kapılarak kendini kaybetmek bu olsa gerek Demir Küçükaydın Türkiye solunun ‘renkli’ isimlerinden biridir. ‘68’lidir. O yıllarda Hikmet Kıvılcımlı’nın görüşlerini benimseyen bir “Doktorcu” olarak bilinir. 12 Mart döneminde yargılanıp ceza aldıktan sonra yattığı Niğde Cezaevi’nde Troçkizme yönelmiştir. Uzun yıllardır yurtdışında yaşamaktadır. ‘Türkiye sol hareketinde Marksist teoriye en hakim isimlerden biri’ olarak gördüğü kendisini çok önemsemesiyle tanınır.

Küçükaydın 26 Mart günü kişisel blogunda bir yazı yayınladı. Lenin’in 1920’de açlıkla savaş konusunda yazdığı ünlü bir makalesinden ‘esinlendiği’ anlaşılan bir isimle “Yaklaşan Felaket ve Onu Önlemenin Yolları” başlığını taşıyan yazıda önce uzun uzun koronavirüs salgınının ne kadar büyük risk ve tehlikeler içerdiği üzerinde duruluyor, o gün için sahip olunan veriler ışığında belirli hesaplamalar yapılarak ‘çok radikal ve kararlı önlemler alınmazsa şayet milyonların ölmesi’ olasılığına dikkat çekiliyordu.

“Bilimsel” yaklaşım adına sorunun salt istatistiksel hesaplamalara indirgenmiş olması yanında o hesaplamaların güvenilirliği konusu da şu an tartışma dışı. Örneğin böyle giderse -kesin tarih de vererek- 13 Temmuz’a kadar Türkiye’de 3 milyon 276 bin kişinin ölmüş olacağını “hesaplıyor” Demir Küçükaydın. “Muhtemelen daha fazla ve çok daha önce bu duruma gelinecek ama haydi hesap hatası, dalgalanma vs. diyelim bir milyon daha indirelim.Yaz ortasına kadar en az 2 milyon, (rakamla 2.000.000) insan acılar içinde boğularak ölmüş olacak” kehanetinde bulunuyor.

Fakat bu yazıda biz asıl olarak ‘yaklaşan felaket’ konusunda çizilen korkutucu ötesi tablodan hareketle Küçükaydın’ın önerdiği önlemler üzerinde duracağız.

Bu noktada sonda söylenmesi gerekeni başta söyleyelim: Kapıldığı paniğin etkisiyle sadece soğukkanlılığını ve mantığını değil kendini kaybetmek böyle bir şey herhalde!

Daha yazısının girişinde “Projeksiyonlara baktığımda hemen herkesin top çevirdiğini, temel sorunu ortaya cesaretle koyarak somut olarak bir çıkış önerisi getirmekten kaçtığını görüyorum” diye söze başlayan Küçükaydın, adeti olduğu üzere salgınlar, epidomoloji, virüsler, korona salgınına yol açan covid-19’un özellikleri, değişik ülkelerdeki sağlık sistemleri, sahip oldukları yoğun bakım yatak sayısı vb. vb. üzerine epey bilgi sattıktan -bu arada birtakım hesaplamalar eşliğinde tümüyle hastalık, yayılma hızı ve hastanelerin üzerine binecek yüklerle sınırlı bazı sabitler belirlediktensonra nihayet o ‘tarihsel’ çözüm önerilerini sıralamaya başlıyor: 1) En az 2 yıl sürecek istisna tanımayan genel ve mutlak bir sokağa çıkma yasağı, 2) Herkese 1500 lira aylık bağlanması.

Uygulanma olanağı olmayan, önü arkası düşünülmemiş tek boyutlu panik önerilerinin açılışı bunlar! Kimseye istisna tanımadan 2 yıl sokağa çıkılmazsa bu toplumun zorunlu ve temel ihtiyaçları nasıl karşılanacak? Enerji, gıda, diğer temel ihtiyaç maddeleri nasıl üretilip nasıl sağlanacak? Tarım ne olacak? Temel hizmetler nasıl yerine getirilecek?.. Bunlar ilk ağızda akla gelen sorular.

Bu sorular doğal olarak başka soruları da beraberinde getiriyor: Örneğin, hayatta karşılığı olmayan böyle uçuk kaçık akılların arkasından kim gider? Karşısına böyle önerilerle gelen bir siyasal önderliğe kim güvenir?

Fakat eskilerin tabiriyle “Turbun büyüğü heybede.” Arkadan öyle öneriler geliyor ki, önü arkası fazla düşünülmemiş bu talepler bile ‘çocukça bir naiflik’ olarak görünmeye başlıyor gözünüze.

“Ciddi misin, gerçekten böyle mi diyor” sorularına muhatap olmamak için Küçükaydın’ın 26 Mart tarihli yazısından uzunca bir bölümü aynen aktaralım: “ (… ) Kesin sokağa çıkma yasağı ilk adımdır dedik.

Bir gereklilikten söz ettik ama bunun nasıl uygulanacağına gelmedik.

Oraya da geleceğiz ama öncelikle yapılması gerekenler hakkında bir fikir oluşması, dolayısıyla durumun ne olduğunun kavranması gerekiyor. Hükümet sokağa çıkma yasağı ilan ederse eski refleksleriyle bunu toplumun habersiz ve dağınık kalması, tepkilerin kendine yönelmemesi için ilan edecektir. Biz başka, içine girdiğimiz dönemin kavramlarıyla düşünmeliyiz.

Böyle bir sokağa çıkma yasağında toplumun en temel ihtiyaçların karşılayacak bir tek örgütlü güç vardır. Devlet cihazı ve onun da en örgütle kesimleri sırasıyla Ordu, Polis, ve diğer devlet memurları.

Ordu insanları öldürmek ve ulusu korumak için örgütlenmiştir. Düşmanların içeride solcular, bölücüler ve diğer ülkeler olduğu düşünülerek örgütlenmiş ve mevzilenmiştir.

Artık bunların hiçbir anlamı yoktur.

Ordu bir pandemiyi yavaşlatmak yani artık insanları öldürmek için değil, yaşatmak için, ülkelere, yurttaşların bir kesimine karşı değil, bir virüsün yayılma hızına karşı mevzilenmeli ve örgütlenmeli, yeni bir görev tanımı yapmalıdır. İnsanları öldürmek değil yaşatmak.

Sadece Ordunun hiçbir devlet organının görevi artık eskisi gibi süremez.

Başta ordu olmak üzere, tüm polis, bekçi teşkilatları, diyanet memurları ve diğer memurlar evlerine kapatılmış insanların temel ihtiyaçlarını gidermekle görevlenmelidir.

Devletin temel işlevi ve amacı bu olmalıdır.

Bunun için başka ülkelerdeki, hudutlardaki tüm birlikler bu ihtiyaca göre mevzilenmeli ve bu göreve göre yeniden örgütlenmelidir.

Eğer bu baskıcı ve keyfi devlet halkı terörüyle yıllardır örgütsüz bırakmasaydı, halk kendi öz örgütlenmeleri ile belki bunları örgütleyebilirdi. Ama şu an, bir kaosu engelleyebilecek ve pandeminin yayılma hızını yavaşlatabilmek için gerekli önlemlerin alınmasını sağlayıp

uygulayabilecek biricik örgütlü güç devlet ve ordudur. Dolayısıyla bu gücün yeni koşullarda yeniden görevinin belirmesi ve yapılanması gerekmektedir..”

“Yanlış mı okudum” diye gözlerinizi ovuşturmaya kalkmayın sakın! ‘Marksizme hakimiyet ve radikal devrimci politikalar üretimi’ konusunda Türkiye solunda yıllardan beri kendisinden başka kuş tanımayan bir kibir abidesinin kaleminden çıkmıştır bu satırlar!* İkinci “Ordu kılıcını attı” vak’ası 12 Mart’ın unutulmazları nedir diye bir soru sorulsa yanıtınız ne olur? Deniz’lerin, Mahir’lerin, Kaypakkaya’nın sonraki kuşaklara da devrimci esin kaynağı olan yiğit direnişçi tutumları gelir akıllara hemen herhalde. Bunlar o dönemin devrimci yönünün simgeleridir çünkü.

Peki, aynı dönemin ‘unutulmaz’ siyasal gaf ve yanlışları sorulsa? O zaman da -tabii o günleri yaşayıp bilenlerin aklına- 12 Mart darbecilerinin gerçek yüzünü göremedikleri için ondan bir dizi talepte bulunan fiili bir destek bildirisinin altına Dev-Genç adına da imza atılmasıyla yılların sosyalisti Hikmet Kıvılcımlı’nın “Ordu kılıcını attı” manşeti gelir herhalde.

Doktor’un o vahim hatasının arka planında onun Türkiye toplumu ve tarihine ilişkin özgün görüşlerinin temel unsurlarından birini oluşturan ordu konusundaki yanlış çözümlemeleri vardı. Bu yanıyla Doktor’un o vahim siyasi-tarihsel gafı temelden yanlış bir ‘tutarlılığın’ sonucuydu. Fakat aynı Doktor Türkiye solunun tarihinde özgün teorik çözümlemelerin sahibi birikimli bir Marksist olmasının yanında en karanlık dönemlerde bile pes etmeyen inatçı bir mücadele adamı, işkencede ve mahpuslarda dik durmuş direnişçi bir kimlik ve kişilikti. Ne var ki 12 Mart darbesi karşısında sergilediği o vahim yanılgı onun adına yapıştı kaldı. Saygı duyulması gereken o geçmişin üzerini kara bir tül gibi örttü adeta.

Eski Doktorcu, bugünün nev’i şahsına münhasır Troçkisti Demir Küçükaydın’ın devirdiği çam ise bununla kıyaslanmayacak büyüklükte. Şimdiki çok daha vahim ve akıl almaz. 12 Mart ve 12 Eylül’lerin ardından daha dün sayılabilecek kadar yakın geçmişte Sur’u, Cizre’yi, Şırnak’ı tank ve toplarla yakıp yıkan, Suriye’de cihatçılarla kolkola görünmekte bir beis görmeyen, en gerici tarikatların içinde açıkça cirit attığı, fiilen SADAT’ın kumandasındaki bir ordunun bir gecede karakter ve misyon değiştirebileceği ummak ve önermek, bırakalım Marksizmi ve devrimciliğin abc’sini sıradan bir akla ve mantığa bile sığmaz! Bunu bir de “diktatörlüğü sarsmaya, oradan bir olanak yaratmaya çalışmak” şeklinde pazarlamaya kalkmak balataların büsbütün yandığını gösterir.

D. Küçükaydın bu kez her zamanki ‘orijinalite’ merakının da ötesine geçerek salgının ilk günlerinde zirve yapan ve hâlâ süren -muhtemelen kendisini de teslim alan- ‘korku ve paniğin teorisini’ yapıyor. O akıl tutulmasının başka izahı yok çünkü! İşin ilginci tam da aynı günlerde yine “korkunun teorisini” yapan ama bu kez ‘korkutmayı deneyen’ Agamben gibi biyopolitikacılar D. Küçükaydın’ı okusalardı, “Aha da size somut örnek! ‘Yaşamaktan başka bir şey düşünmemek’ toplumun sosyalistlik iddiasındaki bireylerini bile ne hale getiriyor, baksana onlar bile cellatların bıçağını yalıyorlar” diye tezlerine kanıt olarak gösterirlerdi herhalde.

Başka bir ‘korkunun (bu) sözcüleri’nin tezlerine de gelecek yazımızda göz atacağız. *Buradaki “kibir abidesi” sıfatını hakaret kastıyla kullanmadığımızın görülebilmesi için Demir Küçükaydın’ın sadece o yazısı ve ona aynı gün yaptığı bir ekten kendisini başkalarıyla kıyaslayarak nereye oturttuğunun görülmesini sağlayacak bazı aktarmalar yapmak yeterli olur sanırım. Buradaki tanımlamanın bir gerçeğin ifadesi olup olmadığına ondan sonra kendiniz karar verin: “…herkesin top çevirdiğini, temel sorunu ortaya cesaretle koyarak somut olarak bir çıkış önerisi getirmekten kaçtığını görüyorum.”, “Herkes hala oyunun bittiğinin farkında değil.”, “Herkes ayrıntılara yoğunlaşarak gelen felaket hakkında somut bir resim oluşturmaktan ve olacakların adın koymaktan ve bütün bildiklerimizi temelden değiştirmemizi gerektirecek tedbirleri ifade etmekten kaçıyor.”, “Aşağıda linki bulunan Türkçeye çevrilmiş Tomas Pueyo’nun “Koronavirüs: Çekiç ve Dans” başlıklı uzun yazısı bugün yazdığım Yaklaşan Felaket ve Onu Önlemenin Yolları başlıklı yazının neredeyse ABD ve İngiltere için yazılmış bir versiyonu gibi…”, “Bu gelen dalgaya kimse direnemez (…) Bunun için elbet öngörü, erken ve kararlı davranış, inisiyatif göstermek ve bu inisiyatifi bir organ kararıyla birleştirmek (Meclis’in toplanması, yurttaşları ve tüm devlet aygıtını kendisini yönetim organı olarak tanıması çağrısı yapması ve idareyi ele alması) gerekir. Destek bulabilir. Yeter ki inisiyatif kararlılık ve öngörü göstersinler. Ama maalesef muhalefet hükümetten önce iflas etmiş.) Maalesef muhalefet, aydınlar, solcular, HDP vs. bugünkü yazımızı yok saymaya devam etti. Sadece binlerce insan canını kaybetmeyecek, kendileri de kaybediyorlar.”

-IIIBaşka Bir Korkunun Sözcüleri: Biyopolitikacılar Korona salgını günlerinde ‘korkunun teorisini’ ya da ‘korku teorisi’ yapmanın üzerinde duracağımız ikinci örneği biyopolitikacılar olacak.* Bu cephenin başını çeken İtalyan düşünür Giorgio Agamben oldu. Salgın paniği ve hükümetlerin buna karşı aldığı karantina ve yasaklama kararlarının henüz başlarındayken 26 Şubat’ta İl Manifesto’da yayınlanan makalesiyle ‘Hükümetlerin ve medyanın durumu kasten abartıp panik havası yaratarak insanların hareketlerini ve diğer özgürlüklerini ciddi boyutlarda kısıtlayacak olağanüstü önlemler almak ve bunları kalıcılaştırmak için bahane’ peşinde oldukları iddia etti.

Ona göre korona salgını ‘abartılmaması gereken sıradan bir grip salgınıydı. Bildiğimiz grip türleriyle arasındaki tek fark -sanki sadece bundan ibaretmiş gibi- yol açtıkları ölüm oranları arasındaki farktı. O da -insan ölümünden değil de sanki herhangi bir “şey” üzerine konuşuyormuşuz, dolayısıyla sanki önemsiz bir nicelik sorunuymuş gibi- 1’e 30 gibi bir farktı!!!

Agamben asıl olarak ‘hükümetlerin kendi yarattıkları güvenlik arzusunu tatmin etmek için bu kez korona salgınını bahane ederken kolektif panik halindeki toplumun da alınan karantina kararlarını ve özgürlükleri sınırlayıcı diğer önlemleri itirazsız hatta gönüllü olarak kabul etmesini’ rahatsız edici buluyordu. Ve bu kez korona salgınının bahane edildiği ‘istisna halinin bir yönetim paradigması haline gelerek süreklilik kazanıp genişleyerek sürmesinden’ korkuyordu.

Ne de olsa o bir filozoftu! Ne olduğu bile henüz tam çözülemeyen öldürücü bir salgının dünya üzerinde bu kadar hızlı yayılması, toplum sağlığı açısından yarattığı risk ve tehlikelerin büyüklüğü, yol açtığı ölümlerin yüksekliği gibi “dünyevi” yönler onun gözünde küçük ve süfli ayrıntılardı!!! “Çıplak hayat”ın aşağılanması Koronanın yayılışı gibi Agamben de üretiminde hız kesmedi. İlk manifestosunda “Abartacak ne var canım, bildiğimiz normal bir grip türü” diye küçümsediği korona salgınının hafife almaya gelmeyeceğini bizzat yaşadığı İtalya deneyimi gözlere sokmuşken o hala “yüksek felsefe” peşindeydi. 19 Mart’ta yayınlanan bir blog yazısında küçümseyici -hatta bir parça iğrenme yüklübir edayla bu kez “Hayatta kalmaktan başka ahlaki değeri olmayan bir toplum nedir” diye soruyordu.

O yazısında bu kez “Sorun, hastalığın ciddiyeti hakkında fikir vermek değil, bu salgının etik ve politik sonuçlarını sorgulamaktır” dedikten sonra İtalyanların ne kadar “düşkünleştiklerini” şöyle tasvir ediyordu: “…Ülkeyi felç eden panik dalgasının gösterdiği ilk şey toplumumuzun artık çıplak hayattan başka bir şeye inanmadığıdır. İtalyanların pratikte her şeyi, normal yaşam koşulları, sosyal ilişkiler, iş, hatta arkadaşlıklar, duygusal yakınlıklar ve dini & politik kanaatler, hastalanma tehlikesine feda etmeye hazır oldukları açıktır… (Hatta -nba) Ölülerin -bizim ölülerimizin- cenaze hakkı yok ve sevdiklerimizin bedenlerine ne olacağı belli değil.”

“Filozof”un aşağılamasından kilise de payını alıyordu: “Kilisenin bu konuda sessiz kalması” ona göre “merak uyandırıcıydı.”

* Biyopolitika kavramı daha doğrusu teorisi, '68 sonrası şöhret olan post-Marksist entelektüellerden Michael Foucault tarafından 1970’li yıllarda ortaya atılan bir ‘iktidar’ tezidir. Foucault’a göre modern toplum/modern devlet 17. yüzyılın sonlarında yaşanan çiçek salgınına karşı alınan tedbirlere paralel şekillenmiştir. Bu anlamda bir ‘iktidar teknolojisi’ olarak modern devlet, toplumu oluşturan bireylerin bedenleri üzerinde bir tasarruf/denetleme mekanizmasıdır. Toplumda güvenlik duygusu uyandıran bu işlev/iktidar teknolojisi sayesinde toplumu kontrol etme iddiasını olağanlaştırıp kabul edilmez olanı mümkün hale getiren biyopolitik bir örgütlenme, anonim bir hükmetme biçimidir.

Yazısının başlığına da çıkardığı öldürücü soruyu işte burada soruyordu: “Bu şekilde yaşamayı alışkanlık haline getiren bir ülkede insan ilişkilerinin ne kadar süreceğini kim bilir? Ve hayatta kalmaktan başka ahlaki değeri olmayan bir toplum nedir?” Arkasından hükmü kesiyordu: “Geçmişte daha ciddi salgınlar oldu ama hiç kimse bu nedenle şimdiki gibi acil bir durum ilan etmeyi düşünmedi. Bu durum hareket etmemizi bile engelliyor. İnsanlar uzun yıllar süren kriz ve aciliyet durumlarında yaşamayı o kadar alışkanlık haline getirdiler ki hayatlarının tamamen biyolojik bir duruma indirgendiğini ve durumun sadece sosyal ve politik değil aynı zamanda insani ve duygusal boyutu olduğunu fark etmediler. Uzun yıllar olağanüstü durumda yaşayan bir toplum özgür bir toplum olamaz.”

Ayakları yere basanlar da var Agamben’in açtığı yoldan başka “biyopolitikacılar” ve daha başkaları sökün etti. Hepsi sadece ve sadece ‘Korona salgını bahanesiyle konulan yasak ve kısıtlamaların burjuva yönetimler tarafından genişletilerek sürdürüleceği’ korkusunu dile getiriyor ve bugün yönetimler tarafından alınan otoriter önlemlere gönüllü rıza gösteren hatta bizzat talep eden toplumların kendilerini yakın gelecekte bugünkünden çok daha kapsamlı ve boğucu bir denetim-gözetim ağlarıyla sarıp sarmalanmış bulacaklarını iddia ediyorlardı (Bunlar bir de ‘orduyu, polisi, diyanet memurlarını ve diğer bürokratlarıyla devlet cihazını göreve çağırıp en az 2 yıl sürecek katı bir sokağa çıkma yasağı ilan edilmesini’ bizzat talep eden Demir Küçükaydın’ı görüp okumuş olsalardı, balataları herhalde tümden yakarlardı).

Tam bir ‘insanlar can derdinde, yüksek siyaset ve fikirler peşinde koşan filozoflar neyin derdinde” görünümü yaratan bu ‘korku edebiyatı’nın başka bir örneğine geçmeden önce, haksızlık etmiş olmamak için süreci sadece bu yönden okuyan felaket tellallığından farklı yaklaşım sergileyen ‘biyopolitikacılar’ olduğunu da belirtelim. Örneğin, Agamben ve yandaşlarının kötümser yaklaşımına karşın “Agamben’in aksine, ‘çıplak hayat’ın, çökmüş bir sağlık sisteminden dolayı solunum cihazı ya da yoğun bakım ünitesi yatağı bekleme listesinde yer alan bir emekliye, karantina önlemlerinin uygulanabilirliği üzerine kafa yoran bir entelektüelden daha yakın olduğu iddia edilebilir” diye en azından ayakları yere basan bir yaklaşıma sahip Panagiotis Sotiris gibi biyopolitika savunucuları da var.

Fakat Agamben’le aynı kötümserliği paylaşan ve sadece biyopolitikçilerden oluşmayan ‘felsefipolitik derinlik’ meraklıları çok fazla, en azından şu sıra onların sesi daha fazla çıkıyor.* *Şoförün biri otobanda ters yola girmiş. Bakmış herkes üstüne üstüne geliyor. Durumda bir anormallik var ama kendisine konduramıyor. O sırada radyodan bir anons duymuş: “A- 49 otobanını kullanan bütün sürücülerin dikkatine! Bir araç ters yönde ilerliyor…”. Bizimki kendinden o kadar emin ki, hatanın kendinde olduğu aklına dahi gelmiyor. O özgüvenle mırıldanıyor: “Ne biri ne biri! Hepsi ters yönde gidiyor!”

Türkiye solunun üretken isimlerinden İbrahim Okçuoğlu’nun kişisel blogunda ve sosyal medyada yayınladığı 6 Nisan tarihli “Kovid19 Günlerinde ‘ortaya karışık’ notlar ve sorular” başlığını taşıyan yazısı insana Agamben türü biyopolitikacı kafasının “Ne biri, ne biri” dedirtecek kadar yaygın olduğunu, neredeyse her cenahta bir biçimde başını gösterdiğini düşündürüyor. Andığımız yazıdan aktaracağımız aşağıdaki uzun pasaj okununca ne demek istediğimiz anlaşılır sanırım: “Kişisel özgürlüğümüze, özellikle de hareket etme özgürlüğümüze o kadar düşkünüz ki, Kovid-19’dan bir diktatör çıkarttık. Öyle ki, bizzat yarattığımız bu diktatörün devlet adına çalıştığını dahi anlayamadık. Bu korku ve dehşet diktatöründen kurtulmak için devletten; devletin alacağı tedbirlerden medet umar olduk. Devlet, 'hayat eve sığar' diyor, hayatı eve sığdırıyoruz. Hayat eve sığmaz dercesine dışarı çıkanlar da biz söylediğimiz için değil, durumu anlamadıkları için dışarı çıkıyorlar. Devlet evde kal diyor, evde kalıyoruz. Yoksa değil mi? Devletin bu türden tedbirleri, sağlık konusundaki tutumu tamamen sınıfsaldır. Bu durumda Kovid-19 diktatörü devletle işbirliği yapan bir diktatördür. Bunu dahi görmüyoruz.

Burjuvazinin Kovid-19 vesilesiyle attığı her adım, aldığı her tedbir, kapitalist sistemin devamını sağlamak içindir. Kovid-19 diktatörünü bu amaçlı kullanmaktadır. Örneklersek: Ekonomi zarar görmesin, en azından zarar belli çerçevede kalsın diye kapitalistlere kesenin ağzını açan devlettir. Halkın bir kesimini susturmak, kolayca eve tıkmak için kolaylaştırıcı tedbirler alan devlettir. Burada devlet, sermaye/kapitalist sınıf ve işçi sınıfı/emekçiler arasında toplumsal çıkarları ortaklaştıran bir rol oynuyormuş gibi gözükmeye önem vermektedir.

Burjuvazi, Kovid-19 diktatörüyle işçi sınıfı ve emekçi yığınları korkutmaya devam edecektir. Bu süreç içinde korkmaya, reformizme, geride kalmış dünyaya yatkın olanlar, sınıf mücadelesi yerine devletin tedbirleriyle uzlaşma içinde olacaklardır.

Kovid-19’u fetişleştirmek, devletin yarattığı korku ve dehşete teslim olmak anlamına gelir. Bundan kurtulma mücadelesi vermeksizin kapitalist sisteme karşı mücadele eksik olacaktır.”

Karşınızda Noah Hariri Otoriterleşme yöneliminin bu süreçten güçlenerek çıkacağı korkusunu paylaşanlardan biri de Yuval Noah Hariri mesela. Son yılların çok satanları arasında yer alan Homo Sapiens, ‘Homo Deus’ ve ‘21. Yüzyıla 21 Ders’ gibi popüler kitapların yazarı Hariri, “(Bugünkü -nba) Eylemlerimizin uzun vadeli sonuçlarını da dikkate almalıyız” şeklinde çok yerinde bir uyarıyla söze başladıktan sonra “Önümüzdeki alternatifler neden sadece bu ikisiyle sınırlı olsun?” sorusunu da beraberinde getiren şu saptamayla konuya giriyor: “Kriz zamanlarında özellikle iki önemli tercih konusuyla karşı karşıya kalırız. İlki, totaliter denetim/gözetim ve vatandaşların yetkilendirilmesi arasındaki tercihtir. İkincisi ise ulusçu, milliyetçi izolasyon ile küresel dayanışma arasında yapılacak olan tercih.”

Agamben gibi Hariri de “Acil durum bahanesiyle” hükümetlerin ileri teknoloji ürünü bir dizi gözetim/denetim yöntemini ‘normalde başaramayacakları bir hız ve kolaylıkla’ devreye soktuğu görüşünde. ABD başta olmak üzere Batılı “demokratik rejimler” bu konuda sanki çok masum ve temiz bir sicile sahiplermiş gibi düne ilişkin Sovyetler Birliği’ni, bugüne dair ise Çin’i örnek vererek, “…Elli yıl önce, KGB günde 24 saat, 240 milyon Sovyet vatandaşını takip edemezdi ve toplanan tüm bilgileri etkili bir şekilde işlemeyi hayal bile edemezdi. KGB, ajanlarına ve analistlere güveniyordu ama her vatandaşı takip edecek bir ajan bulamazdı. Ama şimdi hükümetler kanlı canlı, insan ajanlar yerine her yerde bulunan sensörlere ve güçlü algoritmalara güvenebilirler” diye devam ediyor.

Kitaplarında kendini gösteren akıcı/popüler üslubunu bu konuda da konuşturarak vatandaşlarını denetleyip gözetlemeye meraklı “veriye aç BAZI (Hariri’nin gözünde bu “bazı” devletler asıl olarak Kuzey Kore ve Çin’dir) devletlerin ‘ikinci bir korona dalgasından endişe ettiklerini’ söyleyerek” nasıl bir biyometrik denetim mekanizması kurabileceklerini şöyle senaryolaştırıyor: “Bir düşünce deneyi olarak, her vatandaşın günde 24 saat vücut ısısını ve kalp atış hızını izleyen biyometrik bir bilezik takmasını talep eden varsayımsal bir hükümeti düşünün. Elde edilen veriler devlet algoritmaları tarafından istiflenir ve analiz edilir. Algoritmalar, daha siz bilmeden önce bile sizin hasta olduğunuzu bilecek ve aynı zamanda nerede olduğunuzu ve kiminle tanıştığınızı da bileceklerdir. Enfeksiyon zincirleri büyük ölçüde kısalır ve hatta tamamen kesilebilir. Böyle bir sistem, günler içinde salgını durdurabilir. Kulağa ne güzel geldi, değil mi?

Bunun kötü yanı ise, yeni denetim sistemlerinin bu şekilde önünün açılabilecek olmasıdır. Örneğin diyelim ki CNN haberin bağlantısına değil de Fox Haberin bağlantısına tıkladım. Bu size benim siyasi görüşüm veya karakterimle ilgili bile verebilir, değil mi? Ancak diyelim ki ben bir video izlerken benim kan basıncımı, vücut ısımı ve nabzımı ölçtünüz. Buradan beni nelerin güldürdüğünü, neye kızdığımı, çok çok kızdığımı da öğrenebilirsiniz. Bunlar gibi veriler tıpkı kaç derece ateşimiz olduğu bilgisi gibi biyolojik fenomenlerdir. Öksürüğünüzü tespit eden teknoloji kahkahanızı da tespit eder. Hükümetler ve şirketler kitleler halinde biyometrik verilerimizi hasat etmeye başlarsa, bizim kendimizi tanıdığımızdan daha fazla bizleri tanıyacaklardır. Bunun da anlamı, sadece hislerimizi öngörmekle kalmayıp bunları -bir ürüne veya bir siyasiye doğru- istedikleri biçimde yönlendirebilecekleri. (…) Kuzey Kore’de yaşayıp biyometrik denetim bilekliği taktığınızı ve Büyük Lider konuşurken sinirlendiğinizi sinyallerle bu bileklikten belli ettiğinizi düşünün: geçmiş olsun!” (Noah Hariri’nin İngiliz Financial Times gazetesinde yayınlanan 20 Mart tarihli “Korona virüsünden sonraki dünya” başlığını taşıyan makalesi) Yersiz bir korku değil ama…

Korona salgınının yayılma hızını kesmek amacıyla burjuva hükümetler tarafından alınan olağanüstü önlemlerin kalıcılaşmasından duyulan korku haklı ve yerinde bir korku. İleri teknoloji ürünü gözetim-denetim tekniklerinin süreklileşmesi tehlikesini elbette küçümsememek gerekiyor. Fakat bugün yaşanan duruma sadece bu tehlike odağından bakan üstelik hem onun hem de insanlığı tehdit

eden korona salgınının önünü alabilmek ne yapmak gerektiğine dair çoğu kez tek bir öneride dahi bulunmayan entelektüel gevezeliklere hak vermek mümkün değil.

Marks ünlü 11. Tez’inde oturdukları yerden ahkam kesen filozofların temel zaafına parmak basarken “Filozoflar bugüne kadar dünyayı sadece yorumlamakla yetindiler. Ama aslolan onu değiştirmektir,” der. İnsanlık ciddi bir salgınla karşı karşıyayken işin sadece ‘iktidar teknikleri’ ve ‘otoriterleşme tehlikesi’ yönlerini görüp o konuda da sadece ‘dikkat çekmekle’ yetinen Agamben gibi biyopolitikacıları görse “Üstelik siz doğru dürüst yorumlamayı da beceremiyorsunuz birader,” derdi herhalde.

Agamben’in korona salgınını “normal gripten ne farkı var” diye küçümsemesiyle konuya benzer cehalet ve gevşeklikle yaklaşan Trump, Bolsorano ya da Boris Johnston’un kavrayışları arasında ne fark var mesela.

Daha da önemlisi, neoliberal açgözlülük tarafından sonuç olarak göçertilmiş sağlık sistemlerinin üzerine altından kalkamayacakları bir yük binmesini yavaşlatmak amacıyla (“eğriyi yataylaştırma”) alınan yasaklama ve tatil kararlarını, karantina önlemlerini madem ‘tehlikeli ve yanlış’ buluyorsunuz alternatif olarak o zaman siz ne öneriyorsunuz? Biyopolitika meraklılarından çoğunun bu soruya bir yanıtları yok.

Fiilen ters yüz olmuş Malthusçuluk Belirtileri ortaya çıkana kadar sinsi bir biçimde üstelik hızla bulaşıp yayılan, bu yüzden hem vak’a sayısı hem de yol açtığı ölümlerin geometrik bir hızla arttığı, etkili bir tedavi yöntemi ve aşısı henüz bulunamamış bir virüsün yol açtığı salgının önünün nasıl alınabileceği konusunda dişe dokunur hiçbir öneride bulunmayıp varsa yoksa “iktidarların bedenimiz üzerindeki tasarruflarının genişleyip güçlenmesinden duyulan korkuyu” öne çıkarmak, bir bakıma sinsi bir Malthusçuluk anlamına gelir.* Agamben ve onunla aynı kafada olanlar bu açıdan uzun süre “ölen ölür kalan sağlar bizimdir” yaklaşımı sergileyen Trump, Bolsorano ve Boris Johnson’la aynı zemindedirler.

Bu eleştirimizi fazla “sert” ve “haksız” bulanlar çıkacak olursa bugünkü tabloyu bir kez daha gözlerinin önüne getirmelerini öneririz. Bu duruma hangi sınıf tarafından, neden ve nasıl düşürüldüğü önemli (hatta tayin edici) olmakla birlikte sonuç olarak insanlık -özellikle de dünyanın ve toplumların en zayıf ve korunaksız durumda olan yoksul emekçi kesimleri- tarihte milyonları kırıp geçiren veba, tifüs ya da İspanyol gribi (yakın geçmişte ortaya çıkan AIDS, Sars, Ebola) salgınları gibi çok ciddi bir salgın tehlikesiyle yüz yüze. Ortada ne doğru dürüst işleyen bir sağlık sistemi ne aşı ne de etkili ilaç ve tedavisi var. Üstelik ABD, İngiltere ve İsveç’te açıkça Türkiye dahil başkalarında ise fiili olarak “sürü bağışıklığı” adı altında düpedüz sosyal Darwinci bir kayıtsızlık stratejisi izleniyor. Bu salgın patlak vermeden çok önce krize girmiş olan kapitalizmin kapı önüne koyduğu alabildiğine şişmiş “işgücü fazlası/yedek sanayi ordusu” bu yolla eritilmeye çalışılıyor. Bu bir kırım!

Kitlesel halde kırılan ise ‘en zayıf konumda’ olanlar yani işçiler, işsizler, kent yoksulları ve diğer yoksul emekçi kesimler. Örneğin ABD’de şu ana kadar ölenlerin yüzde 58’i siyahiler ve Latin kökenli Afro-Amerikalılar. Çünkü bunların hepsi -o da iş bulurlarsa- çok kötü koşullarda çalışıp çok kötü beslenen, üstelik sağlık sigortası olmayan kesimler.

Kendimizi ne olarak tanımlıyor olursak olalım -yani ister kapitalizmi tümden yıkmayı amaçlayan radikal bir ‘sistem karşıtı’ olalım isterse salt ‘iktidar düşmanı’ bir muhalif olarak takılmayı yeterli görelim- bu manzara ve gerçeklik ortadayken sadece ‘geleceğe dair korkutucu olasılıklar’ üzerine konuşup yazmakla yetinebilir miyiz? * Kapitalizmin yeni yeni bir dünya sistemi haline geldiği 1766-1834 yılları arasında yaşamış İngiliz papaz Malthus tarafından ortaya atılmış insanlık dışı bir “teori”. Malthus’a göre dünyada özellikle de işçiler ve yoksul sınıflar içinde nüfus 2,4,8…. şeklinde geometrik bir hızla artarken gıda kaynakları 1,2,3.. şeklinde aritmetik bir hızla artar. Bu dengesiz gelişimin önü alınamazsa eğer dünya çapında açlık tehlikesi başgösterir. Dolayısıyla bu “fazla nüfus”un eritilmesi gerekir. Bunun için savaşlara, salgınlara ve kıtlıklara ihtiyaç vardır.

İnsanlığın karşı karşıya kaldığı bu felaketi bir an önce kontrol altına alıp özellikle de emekçi sınıfların korunması bağlamında somut önerilerde bulunarak bu arada ‘her şey’ haline getirdiğiniz iktidarların daha fazla otoriterleşmesi tehlikesinin de önünü kesecek, buna niyetli olanları geri çekilip sinmek zorunda bırakacak somut taktik ve stratejik politikalar, örgütlenme ve eylem biçimleri ortaya koymak gibi bir tarihsel sorumluluğumuz yok mu?

Sadece “yüksek fikir ve politikalar” meraklısı tuzu kuru aydın yaklaşımıyla “dünyayı yorumlamakla yetinmemek” gerektiğinin bilincine varmış sorumlu bir aydın tavrı arasındaki fark işte bu soruya verilen yanıtta cisimleşir!..

“Kavradığınız” kadarı da dar ve yüzeysel Altını bir kez daha çizerek vurgulayalım: Agamben ve onunla aynı endişeleri paylaşanlar korkularında haksız değiller! Salgın sonrası süreçte burjuva devletlerin çok daha otoriterleşmesi, bugün salgın bahanesiyle uygulamaya konulan olağanüstü önlemlerin kanıksanıp olağanlaşması, yasakların, ileri teknoloji ürünü gözetleme ve denetim tekniklerinin kalıcılaşmakla kalmayıp genişlemesi, Paolo Gerbaudo’nun işaret ettiği “popülist sağın mutasyon geçirip faşizme dönüşmesi” gibi olasılıkların hepsi bugünden görünür hale gelmiş tehdit ve tehlikeler.

Karşıt güç ve dinamiklerin örgütsüzlüğü, dağınıklığı ve diğer zayıflıklarıyla yüzlerce yılın yönetme tecrübesine sahip burjuvazinin ve burjuva karşı devrim cephesinin değişen koşullara çok daha çabuk uyum sağlayıp yeni taktik ve stratejiler geliştirmekteki ustalığıyla birlikte düşünürsek bunların güç kazanma olasılığı görece belki daha güçlü.

Bu açıdan bir fark ve tartışma yok onlarla aramızda. Farklılık başka yerde. En başta da süreci sadece bu noktadan ibaret görmekle kalmayıp “O halde ne yapmalıyız” sorusuna bu sınırlar içinde bile ciddi bir alternatif önermeyişlerinden ileri geliyor.

Ayrıca bu noktayı kavrayışları da dar, bir bakıma yüzeysel. Onları korkutan denetleme/gözetim uygulamalarının çoğu sadece Çin’de değil ABD ve İngiltere başta olmak üzere birçok emperyalist/kapitalist ülkede 11 Eylül’den -hatta onun da öncesinden- beri uygulanmakta.

Teknolojideki gelişmelere bağlı olarak tabii ki bunlara her geçen gün yenileri ekleniyor, gün geçtikçe daha ürkütücü/distopik bir özellik ve boyutlar kazanan gözetim ve denetim teknikleri türlü bahanelerle yürürlüğe sokuluyor. Şimdi bu salgın bunlara yenilerinin eklenmesi vesilesi/bahanesi oldu. İyi ama sosyal medyada son günlerde viral olan “Çin’den gelen mektup”ta anlatılan uygulamalar bugün mü çıktı ortaya?

Bu yönetim/iktidar yöneliminin kökü neoliberalizmde, felsefi ve düşünsel temelleri yanında pratikteki ilk adımları da ‘90’larda atılmaya başlandı. 11 Eylül bu sürece özel bir ivme ve kapsam genişliği kazandırdı.

Zaten salgın nedeniyle gündeme gelip kitlelerin de tepki göstermediği gözetim/denetim ve baskı uygulamalarının yeni bahaneler üretilerek sürdürülme tehlikesinin kökü de burada. Yani kapitalizmin yapısal krizinin bir parçası olarak hegemonyasındaki zayıflamayı kapatabilmek için burjuvazinin daha fazla baskı ve devlet teröründen başka kullanabilecek silah ve kozunun kalmamış olmasında.

Rıza üretimi araçları epey daralmış ve zayıflamış, sistemin temel toplumsal dayanağını oluşturan orta sınıfların bile kapitalizmin bir geleceğinin olup olmadığını sorgulamaya başladıkları bir tarihsel evrede burjuvazi ayağına kadar gelen bu fırsatı sonuna kadar sömürüp değerlendirmek için elinden geleni yapmak isteyecektir kuşkusuz.

Ama bunu ne kadar ya da nereye kadar yapabilecektir? Elindeki teknolojik imkan ve araçlar ne kadar gelişmiş olursa olsun gündelik hayatı eskisinden çok daha sıkı gözetim ve denetim altına almaya yöneldiği zaman hiç mi direnişle karşılaşmayacaktır?

Sadece ‘korkutucu’ olasılıklar mı var? İnsanlığı tehdit eden bir salgının ilk etapta yayılma hızını kesebilmek için sizce ne yapılmalı sorusuna bir yanıtları olmayan, daha doğrusu hayatta kalmak gibi onlara göre “banal” bir amaçtan kaynaklanan bu tür basit sorunlar üzerinde düşünmeyi entelektüel şanlarına halel getirecek bir düşkünlük olarak gören Agamben gibi biyopolitikacılar bir yönüyle de sorunun bu asıl kaynağını ve geçmişini göremeyen bir darlık ve yüzeysellik sergilemektedir. Kendi elleriyle gözlerine taktıkları bu at gözlüğü onları, ele aldıkları parça özgülünde bile işin sadece ‘korkutucu’ yanını görürken aynı olasılığın bağrında yatan ‘fırsatları’ görmekten alıkoymaktadır.

Nedir bu fırsat(lar)?

Burjuvazinin sadece siyasi değil ideolojik hegemonyasını da sarsan neoliberal kapitalizmin krizindeki derinleşmeye paralel olarak salgın ortaya çıkmadan çok önce Trump’tan Duterte’ye, Boris Johnston’dan Modi’ye, Orban’dan Tayyip Erdoğan’a kadar herbiri birbirinden çapsız diktatörleri tarih sahnesine çıkarıp gücü onların elinde toplayıp yoğunlaştıracak şekilde iktidar tahkimine gittiği halde burjuva iktidarların bu salgın karşısında sergiledikleri pejmürdelik ve kayıtsızlık yığınlar tarafından sorgulanmayacak mı?

Bu salgın patlamadan önce de dünyanın dört bir yanında sokaklara çıkan kitleler bugünlerde bir yandan kendilerini ve ailelerini salgından nasıl koruyacaklarının diğer yandan işlerini nasıl koruyup evlerine nasıl ekmek götüreceklerinin derdine düşmüşlerken burjuva iktidarların yine nasıl sadece mali oligarşiyi ve tekellerin çıkarlarını öncelediğini görmüyorlar mı? Salgın günlerinde yaşadıkları sıkışma ve açmazları bugünden yarına unutacaklar mı?

Bugün ağırlıklı olarak ailesi ve kendisinin canını korumanın yanında karnını doyurabilmenin derdine ve telaşına düşmüş işçi ve emekçi kitlelerle, salgından çok hükümetlerin izledikleri tekellerden yana politikalar nedeniyle sahip olduklarını yitirip nesnel olarak proleterleşecek küçük ve orta burjuvalar, sınıfın eğitimli üst tabakaları salgın bir biçimde kontrol altına alınıp hız kestikten sonra dönüp “Yetkiyse yetki, teknolojiyse teknoloji… Elinizde her şey vardı. Hal böyleyken biz neden ve nasıl bu hale geldik” sorgulamasına girmeyecekler mi?

Başlangıçta kendiliğinden bir karakter taşıması kaçınılmaz olan -ki bu bir yönüyle daha iyidir, sorgulamanın çapını genişletir ama bir yönüyle de tehlikelidir çünkü her türlü manipülasyona açık olması nedeniyle burjuvazi ve faşist hareket tarafından da kolaylıkla istismar edilebilir- bu sorgulamalar onu sistem karşıtı bir yönde ilerletip derinleştirmek için çaba harcayanlara bir avantaj sunmaz mı?

Bunlara eklenebilecek bu tür başka sorular, görmek isteyene, daha doğrusu “dünyayı yorumlamakla yetinmeyip değiştirmeye çalışmak” diye bir derdi olanlara bugünlerde kitlelerin her seferinde uysalca güdülebilecek bir sürü olarak görülmemesi gerektiğini hatırlatmakla kalmaz; bir tarafta ‘devleti göreve çağıran’ korku teorileri üretmek diğer tarafta oturup ‘otoriterleşme tehlikesinin büyüme olasılığı’ üzerine biyopolitik gevezeliklerle oyalanmak ya da komplo teorileriyle mastürbasyon yapmak yerine devrimci öncünün bu kesitte büyüyen tarihsel sorumlulukları üzerine düşünüp bir an önce harekete geçmemiz gerektiğini hatırlatır.

-IVKomplo teorileri Her işin içinde bir bit yeniği, her öküzün altında bir buzağı arama alışkanlığı, Türkiye’de düşünmeyle arası pek hoş olmayan “Yurdum insanı”na özgü değildir sadece. Toplumun ‘bilinçli öncüleri’ olmaları gereken ilerici-sol kesimler içinde de özellikle ‘beklenmedik’ durumlarla

karşılaşıldığında fazlasıyla rağbet görür bu yaklaşımla üretilmiş senaryolar. Öyle ki, en dehşetengiz komplo teorileri genellikle en keskin solcular tarafından ortaya atılır ya da sahiplenilir.

12 Mart öncesi dönemde yolda yürürken ayağımız taşa takılsa ya da kafamıza kuş pislese hemen “Bunun bir CIA-MİT-MOSSAD komplosu olup olmadığını” düşünürdük. Bu refleks bir yönüyle devrimciliğe biçtiğimiz misyona bağlı olarak önemsendiğimizi düşünmekten kaynaklanırdı; bir yönüyle de bu yönde bir arzu ve beklentinin ifadesiydi sanırım. Fakat asıl neden, hazır kalıplara dayalı bu tarz “açıklamalar”ın, karşılaştığımız her durum ve olayı kendi somutluğu içinde ele alıp üzerinde düşünerek çözümleme zahmetinden bizi kurtarmasıydı.

Zamanla çok daha kompleks tez ve teoriler aldı o çocuksu tepkime biçiminin yerini. Eskiden teorik geriliğinin farkında olmaktan da kaynaklanan bir “sağlamcılık” vardı bu düşünme tembelliğinin gerisinde. İleri sürdüğün saçmalığı birileri akılcı bir yaklaşımla çürütecek olursa, “Valla ben de bilmem kimden duydum aslında ya da bilmem nerede okudum” diyerek topu başkalarının sırtına atma imkanı sağlıyordu.

12 Eylül öncesi hiç olmazsa roman okuyup bilmediği konuları az çok araştıran, daha da önemlisi bilmediği konularda yanlış bir şey söyleyip kendini de yoldaşlarını da komik durumlara düşürmekten korkan bir devrimciler kuşağı vardı. '90 sonrasında bu kuşakların yerini, teoriyle de okumakla da daha vahimi düşünmekle de arası pek iyi olmayan bir “devrimcilik” aldı. Sosyal medya virüsünün yayılmasına paralel olarak 2000’ler sonrası tablo daha da karardı. Kitaptan vazgeçtik nerdeyse hiçbir şey okumayan ama saatlerce facebook-twitter mesaisi yapan bir “solcu” tipolojisi kapladı ortalığı.

Topluma ‘örnek ve öncü’ olması gereken kesimler içinde bile düşünmekten kaçışın bu kadar yaygınlaştığı bir toplumda “Ne versen yerler abi” misali bilime de, akla da, mantığa da en aykırı komplo teorileri’nin dahi taraftar bulabilmesine bu yüzden şaşırmamak gerek. Ama insan yine de şaşırıyor. En azından “teori” yapmaya çalışan isimlerde bile aynı akıl tutulmasıyla karşılaşınca ne diyeceğini bilemiyor. İlk refleks örnekleri Kimsenin beklemediği, dahası başlangıçta fazlasıyla hafife aldığı korona salgını atağa kalkınca ‘komplo teorilerine’ olan düşkünlük de atağa kalktı. Alan Badiou’nun Salgın Durumu Üzerine başlığı altında kaleme aldığı makalesinde dediği gibi “Görünen o ki salgının zorluğu her yerde Aklın esas işlevini ortadan kaldırıyor, özneleri Orta Çağ’da veba ortalığı süpürürken gelenekselleşmiş acınası tesirlere dönmeye zorluyor (mistisizm, uydurma, dua, kehanet ve lanet).”

KHK’lı akademisyen Murat Sevinç sorunun özünü de ortaya koyan isabetli bir formülle “Komplo Teorileri, Ahmaklık ve Düşünceden Nefret” başlığını koyduğu gazete yazısında acı bir alayla özetliyor salgının ilk günlerinde ortalığı kaplayan komplo teorilerini: “Aslında böyle bir virüs filan yok, kandırmaca… Bakmak lazım Yahudiler ölüyor mu mesela…

Bizim genimiz sağlam, etkilenmeyiz merak etmeyin… Amerikalılar üretiyor bu virüsleri, sonra…

Tabii kardeşim, boşuna mı Çin’de çıktı, ticareti şey yapıyorlar… Abi teyzemin oğlu söyledi, telefon vericilerinden… Bizim komşunun kuzeni bir hastanenin halkla ilişkilerinde, aşı bulunmuş da saklıyorlarmış… Bak tedavi yöntemini ecnebiler bulmazsa ne olayım, safız biz saf… 5G neden olmuş diyor eniştem… Uzaylılar yaymış… Yok lan ne uzaylısı, arkasından yine İngilizler çıkmazsa adam değilim… Mutasyon filan diyorlar ama hâşâ, ne mutasyonu… Küresel baronların nüfus politikası diyor bacanak… Bacanağın Sirkeci’de ciğer lokantası var, turist filan, her şeyi birinci ağızdan duyuyor… Yine aşıya muhtaç edecekler insanları… Aşı işinde büyük servet dönüyor…

Yemezler hacı…”

Günler ilerleyip salgın küresel bir hal alınca yukardakilere benzer harcıalem iddiaların yerini daha kompleks “teoriler” almaya başladı. İkinci basamak komplo teorisi, bu salgını ABD ile Çin arasındaki emperyalist rekabetten kaynaklanan biyolojik savaşa bağlayandı.

Komplo teorisi 2.0 ‘Komplo teorisi 2.0’ olarak adlandırabileceğimiz bu teze göre, Çin karşısında sürekli gerileyen ABD, hegemonik üstünlüğünü kaybetmemek için Çin’in başına böyle bir bela sarmış fakat iş sonrasında kontrolden çıkarak Çin dışında da yayılmaya başlamıştı. Salgının Çin’in en önemli üretim üslerinden biri olan -hatta başında gelen- Wuhan’da çıkması da bunun sonucuydu zaten. Çin ekonomisini sabote edip yavaşlatmak için Wuhan bilinçli seçilmişti.

Sonrasında öyle bir işlenip detaylandırıldı ki bu senaryo, “Bu kadar somut kanıtlar karşısında ben daha ne diyebilirim” noktasına geldik zaman zaman.

Güya bu Çinliler “yarasa yiyorlardı”. Yarasaların su içtikleri Wuhan yakınlarındaki bir gölde -bu “göl” daha sonraları “su birikintisine” dönüştü- Çinliler bazı füze kalıntıları bulmuşlardı. Bu füze kalıntıları üzerinde yapılan incelemelerde salgına yol açan virüse benzer virüslere rastlanmıştı. Bu arada -belirtmeye herhalde gerek yok- füze ABD füzesiydi.

Zaten dikkat edilirse salgın duyulduğu halde Trump çok rahat davranıyor ama ısrarla virüsü Çin’le ilişkilendirmeye çalışıyordu. Ona ‘Wuhan virüsü’ ya da ‘Çin virüsü’ denilmesini kabul ettiremediği için G-7 Zirvesi, tarihinde ilk kez ortak bir sonuç bildirisi ya da açıklama yayınlayamadı.

Avrupa’daki ırkçı faşist partileri ortak bir örgütlenme altında bir araya getirerek “milliyetçi bir enternasyonal” kurma peşindeki ABD’li Steve Bannon adındaki faşiste göre de “Covid-19 Çin Komünist Partisi’nin virüsüydü.”

Trump ve herbiri ondan çapsız bakanlarının sorunun kaynağı olarak Çin’i işaret etmelerine yanıt olarak Çin Dışişleri Bakanlığı ve Devlet Ajansı da karşı atağa geçti. Çin tarafı da “Virüsün Kasım sonlarında Wuhan’da yapılan Ordulararası Olimpiyat karşılaşmaları için Çin’e gelen ABD askerleri tarafından kendilerine bulaştırıldığını, dolayısıyla virüsün ABD kaynaklı olduğunu” iddia etmeye başladı.

Bütün bunlar ortadayken sorunun gerisinde ABD ile Çin arasındaki emperyalist rekabet ve ticaret savaşının olduğunu görmek için başka kanıta gerek var mıydı? İtiraf etmeliyim ki, işin başında benim de aklıma gelen olasılıklardan biriydi bu ‘biyolojik savaş’ olasılığı. Virüsün bilinçli bir kullanımından ziyade “Bir yerlerde beklenmedik bir kaza mı oldu acaba” diye düşünmedim dersem yalan olur. ABD’de olduğu gibi SSCB’de de 1950’ler sonrası böyle “kazaların” yaşandığını yıllar sonra duyup öğrenmiştik çünkü.

Bu olasılığı teorik olarak hâlâ büsbütün silmiş değilim. Yarın bir gün işin içinde biyolojik savaş hazırlıkları sırasında yaşanan bir kazanın olduğu açığa çıkacak olursa hiç şaşırmam.

ABD’de yayınlanan Washintong Post gazetesi yazarlarından, ayrıca casus romanlarıyla ünlü -fakat ABD medyasında bile “CIA’ye yakın olmakla” eleştirilen, dolayısıyla güvenilir bir kaynak olarak görülemeyecek- David Ignatius böyle bir olasılıktan söz ediyor mesela. Onun dile getirdiği teze göre, Wuhan’da korona virüsün gen yapısı üzerine araştırmalar yapan bir laboratuvarın çalışanları farkında olmadan bu virüsü dışarı taşımış olabilirlermiş. Çünkü bu laboratuvarın uyguladığı güvenlik prosedürleri fazla sıkı ve güvenilir değilmiş, ayrıca bu laboratuvar salgının ilk çıktığı yer olarak bilinen Wuhan hayvan pazarına çok yakınmış. Araştırma çalışmaları sırasında üstüne kazara virüs bulaşmış bir laboratuvar çalışanı farkına bile varmadan onu hayvan pazarındaki satıcı ve alıcılara taşımış olabilirmiş.

Bu tezin nispeten farklı bir versiyonu bu kez İngiliz Daily Mail gazetesi tarafından dile getirildi.

Daily Mail’de yayınlanan haberde de, korona virüsünün genel genom dizilimi üzerine Wuhan yakınlarındaki mağaralarda yaşayan yarasalar üzerinde araştırmalar yapan ve Amerikan hükümetinin de 3 milyon 700 bin dolarla desteklediği bir enstitüde çalışan bilim insanlarının virüsü içeren kanın yanlışlıkla havaya püskürtülmesinden sonra enfekte oldukları ve bunu daha sonra yerel halka bulaştırmış olabilecekleri iddia ediliyordu.

Yalnız laboratuvarda inceleme konusu olan o kanın havaya nasıl püskürdüğü, hadi diyelim ki böyle akıl dışı bir “kaza” oldu herbiri konunun uzmanı bilim insanlarının nasıl olup da özel bir önlem

falan almadan üzerlerine bulaşmış virüsü çevrelerine taşıdıkları sorularının yanıtları yoktu bu iddiayı ileri süren haberde. Dolayısıyla bunlar biraz kuşkulu iddialardı.

Sazan durumuna düşmemek için Komplo teorilerinin ağına takılmamanın basit ama etkili formülü soru sormaktır. Oltanın ucundaki yemin üzerine atlayan balık gibi zokayı hemen yutmak yerine “neden”, “nasıl”, “mümkün mü”, “akla-mantığa sığıyor mu” gibi bazı soruları sorup ileri sürülen tez ve görüşleri bunların ışığında irdelemek önüne gelene inanan bir aptal durumuna düşmekten korur insanı.

Zaten ilk günlerin şaşkınlığı ve akıl tutulması hafiften dağılmaya yüz tutmuşken “biyolojik savaş” teorilerinin dayanağını çökerten bilimsel veriler de çıkmaya başladı birer birer.

Araştırmalarının finansmanı ve -bazıları- yönetim bakımından sonuçta tekelci sermayeye ve emperyalist devletlere bağımlı fakat bilimsel yetkinlik bakımından hâlâ ‘güvenilir’ kurumlar olarak kabul edilen Almanya’da Robert Koch Enstitüsü, Fransa’da Pastör Enstitüsü, İngiltere’den Cambridge Üniversitesi, ABD’den IMT ve Harvard gibi alanlarında yetkin araştırma kurumları ve saygın bilim insanları bu salgına yol açan Covid-19 virüsünün “laboratuvar ortamında üretilmesinin mümkün olmadığına” dair araştırma sonuçlarını yayınlamaya başladılar peş peşe. Örneğin Harvard Genetik ve Karmaşık Hastalıklar Bölümü başkanı bilim insanı Prof. Nükhet Hotamışlıgil kesin bir dille, “Bunun laboratuvar ortamında oynanmış veya yapay bir virüs olduğuna dair kanıt şu anda sıfır. Bunu net olarak söyleyebilirim. O yüzden bu tarz dezenformasyonlara takılıp komplo teorileri üretmenin anlamı yok” diyordu. “Kovid-19, aşina olduğumuz bir virüs ailesinin hiç tanımadığımız bir üyesi” diyerek sözlerini sürdüren Prof. Hotamışlıgil, “Virüsleri bulaşıcılık ve öldürücülük açısından kıyasladığımızda, Kovid-19’un Ebola, MERS ve SARS’a nazaran öldürücülüğü düşük, ancak bulaşıcılık oranı onlara nazaran yüksek. Daha da kötüsü, semptomları hemen belirmiyor. Bu nedenle, örneğin SARS’ın öldürücülük oranı çok daha yüksek olmasına rağmen semptomları hemen çıktığı için tedavi altına alınabiliyorsunuz. Kovid-19’da ise semptomlar günlerce kendini göstermiyor. Bu nedenle hem tedavinizi geciktiriyor hem de çok daha fazla kişiye bulaştırmanıza yol açıyor” ifadesini kullanıyordu.

Emperyalist tekelci sermayenin ahlaki ve insani hiçbir sınır ve değer tanımayan azami kâr hırsının doğasına bağlı olarak olağanüstü kârların söz konusu olduğu sağlık alanında dönen akıl almaz dolaplar hakkında bir parça bilgi ve fikir sahibi olmak “çok bilimsel ” görünen tez ve iddiaları dahi belirli bir ihtiyat payıyla karşılamayı gerektirir belki ama andığımız saygın araştırma enstitüleri ve bilim insanlarının söyledikleri ikna edici görünüyordu.

Ne var ki bu temelde inşa edilen komplo teorileri buna rağmen hız kesmedi. Bir yönüyle daha sofistike ama bir yönüyle de yanıtını veremediği akıl ve mantık dışı yanları daha belirgin yeni versiyonlar sürüldü piyasaya. “Bu salgının aslında kapitalizmin krizine çözüm olarak onu yeni bir düzlemde yeniden örgütlemek amacıyla kasten çıkarılmış bir biyolojik savaş olduğunu” iddia eden senaryolarla karşılaşmaya başladık bu kez.

Her ne kadar sonuna “mı” ekini eklediği bir soru cümlesi şeklinde formüle etse de yazısının içeriği buna inandığını gösteren Mustafa Peköz’ün 29 Mart’ta sendika.org sitesinde yayınlanan “Koronavirüs yeni bir dünya sistemi için araç mı?” yazısı bu versiyonun tipik bir örneğiydi. İşin tuhafı, Yeni Şafak adındaki çukurun kalemşörlerinden Yusuf Kaplan meczubu da öz olarak aynı iddiayı ileri sürüyordu. Ona göre de, “İnsanlığın daha kolay güdüleceği Tanrı’sız, ruhsuz, insansız yeni bir dünya inşa ediliyordu”?!!!

Komplo teorisi 4.0 Üçüncü basamak komplo teorilerinin ortak noktasını, bu salgının dünyayı yeniden dizayn etmek amacıyla ‘dünyanın efendileri’ tarafından yürütülen bilinçli bir operasyon olduğu tezi oluşturuyor.

Sadece bu ‘üstün gücün/güçlerin’ kimler olduğu ve nasıl bir dünya peşinde koştuklarına dair detaylar da farklılaşıyor.

Türkiye sol’unda akla/mantığa aykırı en ölçüsüz komplo teorileri üretmeleriyle kötü bir şöhrete sahip olan Yalçın Küçük-Soner Yalçın ikilisine rahmet okutacak bir teoriyle ortaya çıkan M. Peköz’ün iddialarının temel dayanağı, “Böyle bir pandeminin yaşanacağının yıllar öncesinden biliniyor” olması.

Bugün yaşadığımıza benzer bir pandeminin yıllar öncesinden “öngörülmüş” olmasının M. Peköz’e göre sadece tek bir anlamı var: Bu iş planlı! Her şey yıllar öncesinden planlanıp hazırlanmış!

O öngörülerin nereden nasıl çıkmış olabileceğine dair başka olasılıklar gelmiyor bile aklına.

Arkasından “hedef ve amaca” dair öyle detaylı bir ‘yeni dünya düzeni’ tablosu çiziyor ki, sadece laboratuvarda üretilmiş bir virüs gerçeğiyle değil dünyanın efendileri tarafından yine başka laboratuvarlarda inceden inceye hazırlanıp bugünlerde de yürürlüğe konulmuş bir planın karşısında yapacak hiçbir şeyi olmayan çaresiz ve güçsüz böcekler gibi hissediyorsunuz kendinizi. Sadece kendinizi de değil, Nazım’ın dizeleriyle “büyük insanlık ailesini”. Burjuvazi ve kapitalizm karşıtı tüm toplumsal güç ve sınıfları.

“Marksist” olduğunu iddia eden bir yazarın bu idealist tarih tezini dayandırdığı “kanıtlar”, Sylvia Browne ve Lindsay Harrison adındaki iki ABD’li yazar tarafından kaleme alınıp 2005 yılında basılan Kehanetler kitabı ile 2012 yılında Almanya’da hazırlanan resmi bir rapor.

Yıllar öncesinden ‘planlanmış tarihin’ kanıtları Peköz’ün aktardığına bakılırsa Kehanetler kitabında şöyle bir kehanet yer alıyor (Bu arada şunu da ekleyelim: M. Peköz’ün dile getirdiği komplo teorisine ilişkin yapacağımız bütün alıntılar yazarın 29 Mart’ta yayınlanan şu yazısındandır: https://sendika63.org/2020/03/koronavirus-yeni-bir-dunyasistemi-icin-arac-mi-581903/): “2020’lerde, akciğerleri ve bronşları ciddi oranda etkileyen, tedaviye ise zalimce direnen zatürre benzeri bir hastalığın patlaması nedeniyle ortalıkta ameliyat maskeleri ve plastik eldivenlerle dolaşan çok daha fazla insan göreceğiz. Hastalık hakkında kafa karıştırıcı olan şey ise; bir kış boyunca müthiş bir paniğe yol açtıktan sonra, on yıl içerisinde hem sebeplerini hem de tedavisini gizemli bırakarak tamamen ortadan kaybolması olacak.”

Adeta bu günleri anlatan bu şaşırtıcı öngörüyü Peköz şuna bağlıyor: “Medyum diye piyasaya sunulan kişilerin özel yetenekleri yok, zekâlarını üstün derecede kullanabilen bir özellikleri yok. Geleceği yorumlama, tahminlerde bulunma ayrı; somut tarihi, zaman ve oluş biçimini vermek ise çok ayrı bir durumdur. Bu bakımdan Sylvia Browne ve Lindsay Harrison gibi yazarları, esasen küresel sistemlerin gelecekteki projelerini önceden topluma aktarma ve haberdar etme gibi bir misyon üstlenen kişiler olarak tanımlayabiliriz. Pandemi hakkında bu kadar somut bilgiler yazmalarını da söz konusu projenin toplumsal altyapısını oluşturmaya yönelik ön hazırlık olarak değerlendirebiliriz.”

Browne ve Harrison “küresel sistemin gelecekteki projelerini önceden topluma aktarıp kamuoyunu bu işe hazırlamakta kullanılan” maşalar olabilirler. Bunu tartışmak yersiz. Ama konunun şimdi tartıştığımız yönü açısından bunun zaten fazla bir önemi yok ki. Biz şu an asıl olarak “Gelecek küresel sistemin kendisini olduğu kadar onu insanlığa kabul ettirebilmek için kullanılacak bahaneyi bile 15-20 yıl önceden inceden inceye planlayanlar kimler? Öte yandan böyle bir tarih oluşumu mümkün mü?” sorusunu tartışıyoruz.

Birilerinin onlarca yıl öncesinden karanlık dehlizlerde oturup inceden inceye planladıkları, kullanacakları araçları da laboratuvarlarda üretecekleri ve “zamanın artık geldiğine” karar verdikleri bir anda da düğmeye basıp tıkır tıkır işlettikleri bir tarih oluşumu mümkün mü sizce?..

Diyalektik gibi bir yönteme, materyalizm gibi bir tarih anlayışına sahip bilimsel bir öğreti olarak Marksizmi benimsediğini iddia eden bir solcu, kafaların zaten karmakarışık olduğu böyle bir kesitte böyle bir tarih teorisiyle çıkıyor insanların karşısına?!! Ört ki ölem!..

Peköz’ün ‘öldürücü’ kanıtı 2012 sonunda Almanya’da resmi kurumlar tarafından hazırlanıp Merkel Hükümeti'ne sunulan bir Risk Analiz Raporu. Bu raporu Robert Koch Enstitüsü başkanlığında Alman İnşaat ve Yerleşim Planı Müsteşarlığı, Halkı Koruma ve Doğal Felaketlere Yardım Müsteşarlığı, güvenlik ve bilgilendirme bölümüne bakan müsteşarlık, tarım ve beslenmeyle ilgili müsteşarlık, Teknik Yardım Ulaştırma Birimi Başkanlığı, Özel Komando Birlikleri ve Alman ordusu uzmanları birlikte hazırlamışlar.

Dünya çapında yaşanacak bir salgın (pandemi) öngörüsünde bulunan 10 Aralık 2012 tarihli o raporda da: “Bu salgına neden olan virüs, Güneydoğu Asya’dan, vahşi hayvan satılan pazarlardan yayılacak ve insanlara geçecek. Hayvanlar bu virüse karşı bağışık olacak çünkü zaten kendi bağışıklık sistemleri bunu tanıyor. Ancak insanlar arasında çok hızlı şekilde yayılacak” deniyormuş.

Günlerce dünya medyasında dolaşan o ünlü rapordan bu bölümü aktardıktan sonra Peköz soruyor: “İlk akla gelen soru şu: Nasıl oluyor da, “Güneydoğu Asya’da, Çin’deki vahşi hayvan satılan pazarlarda yayılacak ve insanlara geçecek” gibi çok somut bir tespit yapılıyor. Koronavirüs’ün Doğu Asya’da Çin’in Vuhan kentinde vahşi hayvanların satıldığı bir pazarda yayıldığı ifade ediliyor. Alman ordusundan uzmanlar dahil olmak üzere bütün stratejik kurumlarının temsilcilerinin yer aldığı bir raporda ‘kıta, ülke ve mekan’ gibi somut yerlerin belirlenmiş olması sanıldığı gibi yüksek bir öngörü mü yoksa önceden planlanan bir stratejinin yansıması mıdır?”

Soru yerinde bir soru. Raporu hazırlayan kurumların sonuçta Alman emperyalizminin hizmetindeki resmi kurumlar olmalarından hareketle bunlar hakikaten nasıl bu kadar isabetli tahminlerde bulunmuşlar diye işkillenmek de normal. İlk bakışta kuşku uyandıran bir görünüm ancak raporu hazırlayan kurumların dallarında uzman kuruluşlar olmaları yanında grip üreten genel bir virüs türü olarak korona virüsünün bugüne kadar her yıl Güneydoğu Asya’dan özellikle de Çin’den dünyaya yayıldığı gerçeğiyle birlikte sürekli mutasyona uğradığı da bilinirse o zaman kendinizi hemen “ın-nı-nıııın” havalarına kaptırmadan önce biraz durursunuz. Ayrıca internette bu virüs üzerine küçük bir araştırma yaparsanız hemen hemen bütün virüsler ve benzer mikroorganizmalar gibi korona virüsünün de ilk konağının genellikle Uzak Doğu’da yaşayan vahşi hayvanlar olduğunu, onlardan da insanlar tarafından tüketilen hayvanlara geçtiğini görürsünüz. Bu kadarcık bir bilgi ışığında düşünmeye başlarsanız eğer o zaman herbiri konusuna hakim emperyalist kurumların yıllar öncesinden böyle isabetli bir simülasyon geliştirmiş olmaları bu kadar ‘şaşırtıcı’ gelmez size. En azından hemen önceden planlanıp hazırlanmış bir komplo teorisine saplanıp kalmak yerine başka olasılıkların da söz konusu olabileceğini düşünerek ihtiyatlı hareket edersiniz.

Ama dediğim gibi bu tabii çok yönlü düşünmeyi ve -iyi bilmediğiniz bir konu söz konusuysaoturup ciddi bir araştırma yapmayı gerektirir. Yani komplo teorilerinin sağladığı ‘düşünmekten kaçma kolaylığı’ ve rahatlığı sunmaz insana. İşin aslı neymiş meğer “Almanya koronavirüs ve sonuçlarını önceden biliyor muydu?” diye soran akademisyen Çetin Güner, 2 Nisan tarihli yazısında işin aslına ışık tutuyor: “… 2012 tarihli 17/12051 sayılı bu rapor (orijinal adı: Bericht zur Risikoanalyse im Bevölkerungsschutz 2012), ‘devlet, doğal felaketlere karşı ve sivil halkı korumada ihtiyaç ve risk önceleyen bir savunma ve önlem planlamasını nasıl oluşturabilir’ sorusuna cevap bulmak için olası doğal felaket senaryosu modelleyerek birtakım bulgular elde ediyor. Yani Türkçesi, belli birtakım koşullar altında ortaya çıkabilecek olası sonuçlar ve bu sonuçların gerçekleşme olasılığı test ediliyor. Birincisi sel baskını ve diğeri Modi-SARS pandemik salgını (abç). Raporun ilgili bölümünde o dönemde SARS salgını yaşanmış olması nedeniyle varsayımsal modelin bu salgın üzerinden yapıldığı söyleniyor. Yani bilim insanları yeni tür koronavirüsün dünyayı, hayatımızı felç edeceğini söylemiyor. Yine de yeni tür virüslerin (SARS/Koronavirüs, H5NI Influenza virüs gibi) aniden ortaya çıkabileceği dipnot olarak belirtiliyor.”

Aynı şeyi Yener Orkunoğlu da 4 Nisan tarihli yazısında söylüyor: “..Virüs salgını olacağı konusunda ilginç bir uyarı, Almanya’daki Robert Koch Enstitüsü başkanlığında birçok kurumun katılımıyla, 2012 yılının sonunda hazırlanan ve 2013 yılında Alman Parlamentosu'na sunulan raporda yer alıyor. Ancak rapordaki uyarı, şu anda dünyayı saran COVID-19 ile ilgili değil. Uyarı, esas olarak önceki virüs tecrübelerine dayanarak varsayımsal bir virüse ilişkin. Rapor, ortaya çıkacak yeni virüsün 2003 yılında ortaya çıkan SARS’a benzer olacağı varsayımından hareket ediyor (abç). Modifikasyona uğrayacağı tahmin edilen bu varsayımsal virüs, Modi-SARS olarak adlandırılıyor. Bu virüsün özelliği şöyle betimleniyor: “Varsayımsal ModiSARS virüsü neredeyse tüm özellikleri açısından doğal virüs olan SARS-CoV ile aynıdır.’

Adı geçen raporun virüs ile ilgili yerlerini Almancasından okudum. Bazı bilgileri paylaşmayı gerekli görüyorum. Rapor, ortaya çıkması beklenilen varsayımsal Modi-SARS virüsünün yayılmasının nasıl cereyan edeceği konusunda simülasyon sisteminin yardımıyla bazı tahminlere yer veriyor (abç). Bu tahmine göre, virüs salgını 300 gün sürecek, bu sürecin sonunda Almanya’da 6 milyon insan virüse yakalanacaktır. Ölüm oranlarından da bahsediliyor. Çocuklarda ve gençlerde yüzde 1, 65 yaşın üzerinde olanlarda ise ölüm oranın yüzde 50 olacağı dile getiriliyor.”

Peköz’ün iddiasının aksine Orkunoğlu ayrıca “salgın kesin Çin’den çıkacak diye bir belirleme ve adres verilmediğinin” altını çiziyor. “Raporda ilginç öngörü, virüsün Asya’dan geleceği öngörüsüdür. Fakat ülke ve şehir ismi geçmiyor raporda. 88 sayfalık bu raporun 5. sayfasında şöyle deniliyor: 'Asya’dan gelen yeni bir virüs dünya çapında yayılacaktır. Dünya Sağlık Örgütü, uyarı yapmadan önce bazı kişiler Almanya’ya gelecektir.’” Çok şaşırtıcı gelecek belki ama benzer bir uyarıyı 2014 yılında o zamanlar ABD Başkanı olan Obama yapmış. Ulusal Sağlık Enstitüsü’nde yaptığı ve Senato’dan Ebola’ya karşı fon talep ettiği o konuşmasında Obama, “Hem havadan bulaşabilen hem de ölümcül olan bir hastalıkla karşılaşabiliriz ve büyük ihtimalle karşılaşacağız da. Ve bununla etkili bir şekilde başa çıkabilmek için sadece burada, ülke içinde değil, küresel çapta bir altyapı oluşturmalıyız. Böylece, eğer İspanyol Gribi’ne benzer yeni bir tür virüs beş ya da 10 yıl sonra ortaya çıkarsa, yatırımı yapmış ve onu yakalamak açısından ilerlemiş olacağız” diyor. Obama “Küresel dünyada bu tür salgınlarla karşılaşmamızın kaçınılmaz olduğunu” da vurguluyor aynı konuşmasında.

Gel gör ki, kendisini baştan “Bu işin önceden örgütlenmiş bilinçli bir süreç olduğu” kabulüne endekslemiş olan Mustafa Peköz, yazısının devamında da zehir hafiyeliği terketmiyor. Kafasında cevabını aslında çoktan verdiği belli olan “Raporda, bugün hızla yayılan koronavirüsün bütün özellikleri olduğu gibi anlatılmış. Henüz ortaya çıkmamış tersine gelecekte ortaya çıkacak virüsün bütün özelliklerinin rapor edilmiş olması bir kehanet midir, gerçekleşmesi tesadüf müdür? Yoksa bu rapor, önceden bilinen bir virüsün üzerinde derin bir araştırma yapıldıktan sonra yazılmış mıdır?” sorularını ortaya attıktan sonra kesin hüküm cümlesini kuruyor: “Henüz adı konulmamış ama ortaya çıkmasının kesin olduğu düşünülen ve Çin’den gelecek yolcular üzerinden yayılacak olan bir virüsün en az 7,5 milyon Almanın ölümüne neden olacağı tahmini yapılıyor. Etkilerinin ne olacağını ayrıntılı yazılan bir raporun olası tesadüflere dayanan ‘yüksek’ bir öngörüye değil tersine önceden planlanmış bir sürece işaret ettiğini söylemek daha inandırıcı ve mantıklı geliyor. Rapor aynı zamanda hangi sektörlerin ne düzeyde etkileneceğinin ayrıntısını da vermiş. Demek ki planlama çok kapsamlı ve derin bir şekilde yapılmış.”

-VBiz solcular burnumuzun ucunu göremezken…

Bugünlerde yıllar öncesinden planlanmış bir tarihi yaşadığımıza inanan Mustafa Peköz, baştan böyle peşin hükümle hareket ettiği için tezine dayanak yaptığı kanıtların gerçekte ne anlama gelip hangi yönde nasıl kullanmak gerektiğini de göremiyor.

Amerikalı yazarlar Browne ve Harrison’un 2005’te kaleme aldıkları Kehanetler kitabı belli ki kurgusal fütürist bir roman ya da çok satması amacıyla basitleştirilmiş bir bilim kurgumsu. Tür olarak her ne ise orada dile getirilen kehanetlerden birinin bugün yaşanıyor olması, bugün yaşadıklarımızın yıllar öncesinden planlanıp bugün uygulamaya konulduklarının “kanıtı” olmaktan çok yazarların yaptıkları işi ciddiye alıp muhtemelen konunun uzmanı kaynaklardan derledikleri bilgileri kullanarak isabetli bir kehanette bulunduklarını niye göstermesin?

Bu tür yazılar ‘fal açmak’ gibidir. 100 şey iddia edilir, kazara biri tutar. Sazanlar da diğerlerinin nasıl fos çıktığını unutup bunun üzerine atlarlar. Düşünme tembelliğinden kaynaklanan bu sığlığı çoluk çocuk ya da ‘sokaktaki insan’ sergilese anlar ve hoş görürsünüz. Lakin kendilerini “Marksist” olarak niteleyip tarihin oluşumu sırasında ‘bilinçsiz yığınlara’ yol gösterme iddiasındaki solcularda karşılaştığınız zaman neresinden tutup ne diyeceğinizi şaşırır kalırsınız.

Bir işi yapmaya soyunurken ‘Derslerine iyi çalışmış’ olmanın da örneği sayabileceğimiz bu yazarlar bir yana, bugünlerin yıllar önceden planlandığına kanıt olarak gösterilen Almanların 2012 tarihli Rapor’undan çıkarmamız gereken sonuç, almamız gereken ders çok daha farklı ve net kanımca: Topluma yol gösterip öncülük yapma iddiasıyla ortalıkta boy gösteren solcuların, keskin devrimcilerin, her şeyi bilen Marksistlerin vs. çoğu burunlarının ucunu bile görmekten aciz bir tutuculuk ve düşünce tembelliğinden muzdaripken sınıf düşmanımız burjuvazi olasılık hesaplamaları kapsamında muhtemel gelişmeleri yıllar öncesinden neredeyse milimi milimine öngörebilecek bir yaklaşım ve vizyonla hareket ediyor. Söylemeye gerek yok ki, tarihin akışına kendi bencil çıkarları doğrultusunda etkide bulunmak amacıyla. Hatta o akışı elinden geldiğince yönlendirmek hedefini güderek.

Burjuvazi ve emperyalizmin elindeki olanaklar ve uzmanlar ordusu yok bizlerin elinde elbette. Ama bizler de diyalektik yöntem gibi yönteme, Marksizm gibi bir öğretiye sahibiz. Her şeyi sınıf düşmanlarımız kadar önceden ve onlar kadar isabetli öngöremeyiz belki ama koşullardaki değişmeleri zamanında sezip iyi kötü çözümleyerek en azından yakın gelecekte karşılaşabileceğimiz olasılıklara dair bir fikir edinmeyi de beceremez miyiz?.. Kendimizi, temsil ettiğimizi ve öncüsü olduğumuzu iddia ettiğimiz sınıfımızı, emekçi kitleleri tehlikeler konusunda uyarıp fırsatları değerlendirebilecek şekilde mevzilendirebilmemiz en başta buna bağlı değil mi?..

Gözünü ufka dikip tarihin oluşumuna o yönde etki etmeyi amaçlayan bir gelecek perspektifiyle hareket mantığı, buna göre şekillenmiş bir siyaset tarzı ve alışkanlıkları maalesef hâlâ çok zayıf Türkiye sol ve devrimci hareketinde. Gelecekten çok geçmişte eşelenmeyi sevenle dolu ortalık.

Geleni görmekte ne kadar zayıfsa geçmişte kalan üzerine lâf yarıştırıp teori üretmekte üstüne yok.

Ondan sonra da herkesin dilinde “Sol neden bu halde” sorusu…

Yığınların can derdine düştüğü bu panik günlerinde Chomsky’nin işaret ettiği şu “sıradan” bağlantıyı ‘sokaktaki adamın’ aklına düşürüp yaşanan süreci onun da bu yönlerden sorgulamasını sağlamaya çalışmak mı daha devrimci yoksa “Bizim yapabileceğimiz bir şey kalmamış zaten abi, baksana adamlar her şeyi en ince ayrıntılarına kadar yıllar öncesinden planlamış” teslimiyetçiliğine kan taşıyacak komplo teorilerini kabul ettirmek için çırpınmak ya da “istisna halinin normalleşerek salgın sonrasında da kalıcılaşması” korkusunun teorisini yapmak mı?: “SARS’ın değişik haliyle yeni bir virüs salgını” olasılığının çok önceden bilindiğini, kimi önlemlerin daha o zamanlar alınabileceğini belirten Chomsky sonra sözü büyük ilaç şirketlerine getiriyor ve diyor ki, “onlar için yeni vücut kremi yapmak, insanları nihai bir yıkımdan kurtaracak bir aşı bulmaktan daha kazançlıydı.”

Kaderimiz çoktan çizilmiş meğer Kulağına bu komplo teorisi çalınan herkesin merak ettiği “Peki amaç ve hedef nedir? Ne yapılmak isteniyor?” sorusunu Peköz de soruyor. İhtiyatı yine de elden bırakmadığı izlenimi yaratan “Bu sorulara kesin yanıtlar vermek oldukça zor görünüyor” cümlesinden sonra konuya giriyor: “…

Ancak hiçbir şeyin sıradan, masum ve kendi halinde gelişen bir süreç olmadığının altını çizmek

gerekir. Daha önce geliştirilmiş öngörüler doğrultusunda koronavirüs pandemisi karşısında izlenen politikaların küresel dünya sisteminin yeniden organize edilmesini hedefleyen çok kapsamlı bir stratejinin ilk parçası olduğuna dair ciddi kuşkular besleyebiliriz. Belki de dünya kapitalist sisteminin bundan sonra başka bir yola evrilmesinin ilk hamlesi ile karşı karşıyayız.” (agy, abç.)

Bu girişin arkasından insanlığı nasıl bir geleceğin beklediğine dair öyle kesin cümleler kuruyor, öyle detaylı bir tablo çiziyor ki, konuya girerken kullandığı “belki”ler anlamını yitiriyor, koyduğu ihtiyat payları sıfırlanıyor. Örneğin, “Koronavirüs Çin’de ortaya çıktı ancak Doğu Asya’nın tamamında kısa sürede kontrol altına alındı. Kontrolsüz bir şekilde Avrupa’ya doğru yayılması virüsün etki alanının esasen Batı yani Avrupa ve ABD olduğunu gösteriyor. Yani çıkış yeri bakımından Asyatik ama yayıldığı yer bakımından Batılı” (agy) dedikten sonra soruyor: “Peki, bu bir tesadüf müdür?” Yanıt hazır ve kesin: “Elbette ki değil.”

Peki bu nasıl bir hesap ya da planın sonucuymuş?

“Koronavirüsün Çin’den ortaya çıkıp Asya ülkelerine yani Güney Kore, Japonya, Malezya, Endonezya hatta Rusya’dan yayılması ama kısa sürede bu ülkelerin tamamında önemli oranda denetim altına alınmasının biçim ve yöntemi oldukça dikkat çekiciydi. Özellikle Çin çok katı kurallar uygulayarak, idari tedbirleri en üst düzeyde merkezileştirerek uyguladı. Toplum da bu kurallara büyük bir oranda riayet etti. Aynı şekilde Güney Kore, Japonya, Malezya, Endonezya gibi ülkelerde de kontrol hızlı bir şekilde sağlandı. Bu, Asyatik toplumların tarihsel toplumsal kültürel değerleri ve yaşam tarzlarıyla ilişkilidir. Asyatik toplumların devlettoplum-aile-birey ilişkisinde devletin mutlak otoritesi ön plana çıkar. Buna paralel olarak toplumun tarihsel-kültürel değerleri önemli bir oranda gündelik yaşamda hissedilir.

Burada verilen esas mesaj, bireysel özgürlüklerin, toplumun kendi çıkarları için sınırlandırılabileceği algısının neredeyse bir genel kabule dönüşmesidir. Asya devletlerinde gösterilen bu başarıya karşılık korona virüsün Avrupa’da hızla yayılması ve binlerce insanın ölümüne yol açmasının önemli gerekçelerinden biri ‘Devletin katı kuralları uygulayamaması ve bireysel özgürlüklerin sınırlandırılamaması’ olarak yansıtılıyor. Böylelikle toplum, bireysel özgürlük alanlarının korunmasıyla, devletin gerektiğinde katı bir şekilde uygulayacağı kurallar dizisi arasında bir tercih yapmaya zorlanıyor.” (agy, abç.)

Neredeyse 10 yıl önce yapılan planlamadaki ‘ince işçiliği ve şeytaniliği’ görüyor musunuz: Adamların salgını Çin’den başlatıp sonra Avrupa’ya sıçratmaları bile bir hesabın sonucu (?!!) Her şey onlarca yıl öncesinden bu kadar ayrıntılı planlanmış şimdi de aynen o planlara göre olup bitiyor, biz komünistlerin yanı sıra bilumum devrimciler, halkçılar, ilerici sosyal demokratlar, çevreciler, feministler, dünya proletaryası, ezilen halklar tarihin akışına müdahale edip işlerin seyrini değiştirebileceğimiz hayali peşinde koşuyoruz hâlâ. Olacak şey mi?!!

Lakin ‘Komploları çözme uzmanı’ Peköz her şeyin farkında. O çoktaaan çözmüş işi (!!!): “Koronavirüse karşı verilen mücadelenin Çin’de ‘başarılı’ tersine Avrupa’da ‘başarısız’ gösterilmesi esasen ‘otoriter sistemlerin ve devletlerin katı uygulamalarının mutlak bir şekilde yaşama geçirilmesi’ olarak karşımıza çıkıyor. Burada temel amaç toplumun özgürlük alanını belirleyen değer yargılarında niteliksel bir değişim sağlamaktır. Bugün dünyanın bütününde yaşadığımız şu: Koronavirüs nedeniyle ülkeler, şehirler, mahalleler, sokaklar ve hatta evler bir hapishane haline geldi ya da getirildi. Bunu sadece bir geçici ‘koruma’ tedbiri olarak değerlendiremeyiz. Bu pratik yönelim esasen önümüzdeki süreçlerde küresel dünya sisteminin kendisini reorganize ederken uygulayacağı katı/sert politikaların toplum tarafından şimdiden kabullenilmesini sağlamaya yönelik stratejilerin ilk adımları olarak görülmelidir.” (agy, abç.)

Hoşgeldin arka yoldan dolanıp aynı noktaya gelen ikinci Agamben!!!

Bilseniz daha neler bekliyor bizi?..

Gençler bilmezler. 1970’li yıllarda Kadıköy-Karaköy arasında çalışan vapurlarda bir Burhan Pazarlama vardı. Geçenlerde öldüğünü yazdı haber siteleri. Çin mallarının ortalığı henüz bu kadar istila etmediği o günlerde muhtemelen Çin malı çok ilginç şeyler satardı. O satışın ana ürününü gösterip reklamını yaptıktan sonra “Bitmediii! Yanında bir de şu var….” diyerek bir sürü eşantiyon eklerdi.

Mustafa Peköz’ün 29 mart tarihli yazısı da o hesap. Tam 2012 tarihli bir Rapor hatta 2005’te yazılan bir kitaptan yola çıkarak bugün yaşadıklarımızın nasıl yıllar önce hazırlanmış ayrıntılı bir planın sonucu olduğunu uzun uzun anlatıp kurulmasına yıllar önce karar verilen bu ‘yeni dünya düzeninin’ arkasındaki isim olarak Soros’un yerini aldığı anlaşılan Bill Gates’in rolünü de sergiledikten sonra tam siz “Vay be! İşin içyüzü demek böyleymiş” demeye hazırlanırken o size “Daha bitmedi…” diye sesleniyor. “Kardeşim, sen virüsün neden Çin’den çıkıp nasıl bir yol haritası izleyeceğini bile uzun uzun anlattın. Anlatmadığın daha ne kaldı?” demeye hazırlanırken o sizi “Plan çok daha kapsamlı ve derin” diye uyarmayı sürdürüyor: “…Plan çok daha kapsamlı ve derin. Bugün hepimiz kendimizi korumaya odaklanmış bulunuyoruz.

Bu nedenle koronavirüs üzerinde planlanan stratejiyle pek ilgilenecek durumda olamasak da bir süre sonra çok daha derinden hissedeceğimiz bir süreçle karşı karşıya kalacağız.” (agy, abç.) Çünkü “…daha üst düzeyde örgütlenen yeni bir küresel dünya sisteminin yaratılmasının ilk adımları atılıyor(muş). Küresel düzeyde, bütün devletleri etkisine alan, uluslararası dengeleri yeniden oluşturan bir üst mekanizmanın oluşturulmasının adımları koronavirüs ile atılmaya başla(mış). Bu süreç çok sancılı ve sert olacak gibi görünüyor(muş).”

Birileri tarafından yıllar önce inceden inceye planlanıp yazılmış olan kaderimizde bakın daha neler varmış: 1) “Yapay zeka çağı yaratılıyor (muş)”. “Bilişim teknolojisi en üst düzeyde gündelik hayatta kullanılacak (mış)… (Zaten) Birey olarak değil bir gücün doğrudan temsilcisi olarak konuşan Bill Gates Çağımızı ‘yapay zekaya dayanan robotik dönem’ olarak tanımlayıp, bu döneme geçiş için acele edilmesi gerektiğini sıklıkla vurguluyor (muş)”.

2) “İlâç sanayi yeni dönemin ihtiyaçlarına göre konumlanacak (mış). Küresel dünya sisteminin özellikle ilaç sanayisi bakımından önemli bir değişim sürecine girdiğini söyleyebilir(mişiz).

Gates’in ‘nükleer silahlara değil sağlığa yatırım yapın’çağrısı tabii ki bir tesadüf değil(miş). İlâç tekelleri bilinmeyen hastalıklar için ilâç üretecek(miş).

3) “Laboratuvarlarda besin üretme dönemi (açılıyormuş). Bill Gates’in son yıllarda vermiş olduğu konferanslarda hayvan ölümlerine karşı hassasiyeti ya da ekolojik dengenin korunmasına yönelik göstermiş olduğu görüntüsel çabaların arkasında, doğa ve hayvan sevgisi bulunmuyor(muş). Bu hassasiyet laboratuvarlarda üretilmesi planlanan et, sebze, meyve gibi besinlerin kamuoyuna sunulması ile doğrudan ilişkili(ymiş)… Burada gıda şirketleri ile ilaç şirketleri arasında yeni bir ittifakın oluştuğu, birbirini tamamlayan iki sektöre dönüştükleri görülüyor. Bunun da bir tesadüf olmadığı açık(mış).

4) “Dijital paraya geçiş süreci başlıyor(muş). Yapay zekaya dayanan robotik çağın, kapitalist üretim ilişkilerinde ve üretici güçlerinde niteliksel bir değişim yaratması sadece yukarıda sıraladığımız üç alana yönelik bir değişim değil(miş). Aynı zamanda sermayeyi bütünlüklü olarak etkileyen bir değişim söz konusu(ymuş). Örneğin Bitcoin gibi dijital araçlarla ‘sanal para’ sistemine geçiş hızlanacak, bankacılık ve borsa sistemleri de niteliksel bir değişime uğrayacak(mış). İşte Bill Gates gibi yüksek teknolojiyi kullanan çok az sayıda kişinin küresel çapta toplumun gündelik yaşamı ile bu kadar ilgilenmesi, konferanslar vermesi, aslında insanlığı çok yönlü olarak kontrol edebilecek ve ona hitap edecek yeni alanların yaratılmasıyla doğrudan ilgili (imiş). Yeni bir kapitalist bir dünya sisteminin güçlü toplumsal dinamiğini yaratmak istendiği çok net olarak görülüyor(muş)”.

5) Yaşlıların fiziki tasfiyesi ve Z Kuşağı/ “Burada maalesef Covid-19 ile yaşlı nüfusun ölmesi aslında öldürülmesi 'tuhaf' bir tesadüf(müş). Yukarıda sıraladığımız alanlarda bir değişim yapılması için yeni teknolojilerle uyumlu bir kuşağa ihtiyaç var(mış). ‘Z Kuşağı’ denilen kuşak aslında yeni küresel düzenin temelini oluşturacak(mış). Bu kuşağın sisteme çok daha hızlı ve etkin bir şekilde adapte edilmesinin yolu öncelikli olarak kendi tarihsel bağlarından, kültürlerinden, değerlerinden bütünlüklü olarak koparılması(ymış). Bugünkü yaşlı kuşağın koronavirüs aracılığı tasfiye edilmesi uygulanmaya başlanan derin, bir o kadar canavarca olan stratejinin önemli hamlelerden biri gibi görünmekte(ymiş).” (agy) Yeni küresel sistemin merkez üssünün de Asya olmasına karar verilmiş?!!

“Koronavirüsün Asyatik toplumlarda kısa süreden kontrol altına alınması aslında yukarıda sıraladığımız stratejiler ile doğrudan ilişkilidir. Dünya nüfusunun neredeyse üçte ikisinin toplandığı Asya, küresel dünya sisteminin yeni teknolojilerinin en büyük müşterisi olacaktır. Bilişim teknolojisine sahip güçlerin, Çin ve Hindistan gibi dünyanın nüfusunun %40’ını oluşturan iki ülkeyi küresel sermaye sisteminin merkez üssü olarak görmeleri gelecek stratejileri bakımından son derece önemlidir.” (agy) Sonuç yerine Bu yazı dizisini başlangıçta toplam 5 makaleden oluşacak bir seri olarak planladım. Genel bir girişin ardından her makalede sırasıyla orduyu ve devleti göreve çağıracak kadar kendinden geçenlerle bu salgınla nasıl baş edebileceğimize dair tek bir öneride bulunmadan otoriterizmin güç kazanarak ‘istisna halinin kalıcılaşması’ korkusunu dile getiren korku teorilerini, üçüncü yazı olarak komplo teorilerini, ardından “hiçbir şey eskisi olmayacak” rahatlığıyla sosyalizmi karşılamaya hazırlanan kendiliğindenci yaklaşımları ele aldıktan sonra beşinci ve son makalede de sürece nasıl müdahale etmeliyiz sorusunu kendimce yanıtlamayı düşünüyordum.

Fakat başlangıçtaki hesap hayata uymadı. Bazıları normal makale sınırlarını epey aşan beşinci makaleye geldik, sıra hâlâ “ne yapmalı” sorusuna gelmedi. İşin kötüsü sırada daha ele alınmayı bekleyen başka “inciler” var. Bunun üzerine bir değişiklik yapmaya karar verdim: Birer gün arayla yayınlanan dizinin bundan sonraki iki makalesini sürece devrimci müdahale açısından ne yapmak gerektiği, neler yapılabileceği konusuna ayıracağım.

Somut bir örnekten hareketle komplo teorilerine düşkünlük üzerine bu kadar uzun konuştuktan sonra sözü Murat Sevinç’le bağlayalım: “…Komplo teorisi sevenler için bir salgın durumunda pozitif bilim yok, karanlık dehlizlerde kimyasal silah yapan gaddar batılı var. Toplumsal olayların ve anlaşmazlıkların tarihsel nedenleri yok, insanları tahrik eden yabancı vakıflar, kişiler ve yerli işbirlikçileri var. İklim krizi yok, bizdeki bor madenini kıskanan ve rüzgâr enerjisi pazarlayan çok uluslu şirketler var. Uluslararası ilişkiler yok, dört tarafımız düşmanla çevrili. Kapitalizm yok, ama her nasılsa emperyalizm var. Sömürü yok, masum işçi ve köylüyü tahrik eden dış mihraklar var…

Ezcümle, insan aklını fikrini ve sabrını hakikaten çok zorlayan komplo severlik, sevenlerini ‘düşünme, bilme, sorgulama’ zahmetinden kurtarma niteliğine sahip. Yargıya varmayı kolaylaştıran, hemen hiçbir şey bilinmeyen bir durum karşısında, her şeyi bir çırpıda çözmeyi ve aynı zamanda bir sohbete katılmayı, sosyalleşmeyi, ciddiye alınma ihtimalini mümkün kılan bir olgu, araç. Bu yanıyla kuşkusuz büyüleyici. Ve tabii uçucu. Bir saat sonra, bir diğer komplo teorisini ciddiye alıp öncekini hemen unutmanın önünde engel yok. Hesap soracak olan da!”

-VIKorona salgınının bütün dünyada sadece işbaşındaki yönetimlerin değil 1980 sonrası uygulanan neoliberal politikalar şahsında sistem olarak kapitalizmin sorgulanmasını ivmelendiren, daha

doğrusu bu yönde ilerletilip derinleşmeye müsait bir düşünsel sarsıntı yarattığı tespiti yaygın kabul görüyor. Bunu anlatan “Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak” sloganı hemen her çevrenin dilinde.

Yalnız bu değişimin nasıl olacağından da önce yönü/içeriği konusunda bile fikirler farklı farklı. Bir tarafta “Her şey çok güzel olacak” iyimserliği var, karşı kutupta ise “Bugünler daha iyi günlerimiz” kötümserliği.

Aynı olgudan hareketle taban tabana zıt sonuçlar çıkaran bu yaklaşımların ortak noktasını oluşturan tek yanlılığa kendimizi kaptıracak olursak şayet “Sen de haklısın-Sen de haklısın” ikilemine düşen Nasrettin Hoca’dan farkımız kalmaz. İyimserliğin dayanakları Bir ara “tarihin sonunu” ilân edecek kadar kendinden geçen neoliberalizmin bilinçlere kazıdığı bazı “doğrular”ın, aşıladığı yaşam tarzı ve tüketim alışkanlıklarının, insanların birbirleriyle ve doğayla kurdukları ilişkinin bugünlerde -salgın öncesi günlerden daha yaygın ve daha yüksek seslesorgulanmaya başladığını herhalde kimse inkâr edemez.

Bu salgın neoliberal kapitalizmin insan hayatını ne kadar ucuzlattığını gözlere soktu. Her şeyi metalaştırmanın sonucu en gelişmiş kapitalist emperyalist ülkelerde dahi sağlık sisteminin nasıl göçertildiğini gösterdi. “Serbest piyasa düzeni” olarak yere göğe sığdırılamayan mekanizmanın gözü kâr ve paradan başka bir şey görmeyen vahşi bir sömürü sistemi anlamına geldiğini açık etti.

Gazeteci Soli Özel’in ifadesiyle “Sermayenin toplum içindeki yeri ve sorumluluğunun ağır şekilde sorgulanacağı bir iklim şekillendi”. Bu arada bütün burjuva hükümetlerin tekellerin çıkarlarını işçi ve emekçilerin sağlığından daha fazla önemsediğinin altını bir kez daha kalınca çizdi. Buna karşın sistem tarafından ‘insan’ yerine dahi konulmadıklarını acıtıcı biçimlerde yaşayan emekçi sınıflar arasında farklı bir duygudaşlık ve yakınlaşma yarattı. Örneğin Fransa’da bir yılı aşkın süredir her hafta sonu gazlanıp coplanan Sarı Yelekliler’in ya da mezarda emeklilik reformuna karşı direnen sağlıkçıların, demiryolcuların eylemlerine küçümseme hatta tepkiyle bakan vasıflı emek sahibi çalışanlar ve orta sınıfları bile “Onlar haklıymış,” deme noktasına getirdi.

Neoliberalizmin ideolojik planda da atağa kalktığı şahlanış yıllarında “klasik anlamda sınıfların, dolayısıyla sınıfsal ayrımların artık ortadan kalktığı” iddia ediliyordu. Özellikle kol gücüne dayalı üretimin ve işçi sınıfının yerini “otomasyona dayalı üretimin ve robotların aldığı” iddiasından hareketle “elveda proletarya” çığırtkanlığı yapılıyordu. Fakat korona günlerinde görüldü ki, çarklar yine işçi sınıfı sayesinde dönüyor. Hem de sınıfın kanı canı pahasına dönüyor. Ve o hâlâ hayatı durdurmayı da başarabilecek bir konumda. Bu açıdan korona günleri hem kapitalizmin hem de onu yıkmayı amaçlayan alternatif arayışlarının proletaryasız yapamayacakları gerçeğini bir kez daha gözlere soktu. Sınıf gerçeğine ve işçi sınıfına sırtını dönenin kaybetmeye de mahkum olduğunu anlayana anlattı.

Gerçi ‘korkular’ bahsinde değineceğimiz “burjuvazinin bu krizin arkasından hızlandıracağı yönelimler kapsamında yapay zekaya dayalı robotik üretimin yaygınlaşmasına paralel olarak artı değer sömürüsüne eskisi gibi ihtiyaç duymayacağı” kurgusuna dayalı olarak proletaryaya “elveda” demenin farklı biçimleri tekrar tedavüle sürülmeye başladı bir yandan da. O da işin ayrı cephesi.

Bu süreç ‘kapitalist toplum’ gerçeğini de ‘proletarya’ gerçeğini de daha somut haliyle görünür kıldı.

Kapitalizmin krizindeki derinleşmeye paralel olarak son birkaç yıldır dünyanın neredeyse her yerinden duymaya başladığımız “Hepimiz aynı gemideyiz” demagojisi gibi işçi sınıfını da “imtiyazsız, sınıfsız kaynaşmış bir kitleyiz” sloganını hatırlatacak şekilde homojen bir kütle olarak gören sınıf kavrayışının yüzeyselliği bir kez daha sırıttı. ABD’de yayınlanan Chicago Tribune gazetesi, korona günlerinin tekrar gözümüze soktuğu toplum gerçeğini tasvir ederken “Pandemik kast sistemi” diye çok isabetli bir başlık kullanmış. “Aynı gemide olmadığımız” gerçeğini de haberin içinde şöyle özetlemiş: “Zenginler tatil mülklerine kapandı, orta sınıflar yerinde durmayan çocukları ile evlerinde mahsur kaldı, işçi sınıfı cephe hattında”. Chicago Tribune’ün bıraktığı yerden devam edersek, işçi sınıfının da kendi içinde farklı katmanlar içeren parçalı -bu anlamda çelişkileri de içeren- bir bütünlük olduğu görüldü. Sınıfın neoliberal dönemde proleterleşen

kesimleri en azından evlerinde kalıp uzaktan çalışma olanağına sahip olabilirken asıl gövdeyi oluşturan kesimler korona koltukta çalışmayı sürdürmek zorunda kaldı. Bu gerilimin biriktirdiği öfke, önümüzdeki süreçte umulmadık hızla kitleselleşen ve umulmadık ölçüde militan bir sınıf hareketinin örgütlenebilmesi imkanını da bağrında taşıyor. Tabii sınıfın örgütlenmesi sırasında öncelikle yüklenilmesi gereken kesimler ve sektörlerin de hangileri olduğunun altını çiziyor.

Korona günleri özellikle hizmet sektöründeki birçok işin aslında ne kadar gereksiz olduğunu göstermekle kalmadı; çalışanları fiziken ve ruhen tüketip gün sonunda posaya çeviren “normal” çalışma temposunun aslında ne kadar tüketici ve vahşi bir sömürü mekanizma olduğuna dair farkındalığı güçlendirdi. O tüketici tempo sırasında kendilerine de çocuklarına, ailelerine ve sevdiklerine de ayıracak zaman bulamadıklarının farkına varanlar çoğaldı. Yasakların ilk günlerinde “Şimdi günü nasıl geçireceğiz” sıkıntısı yavaş yavaş dağılıp aile bireyleriyle, balkondan balkona ilişki kurulan konu komşuyla yapılan değişik aktivitelerle zenginleştikçe yaşamımızın anlamı ve amacı üzerine pozitif sorgulamalarda gözle görülür bir sıçrama yaşandı.

‘Bireyin yücelmesi’ etiketi altında kendisi dışında hiçbir şeyi umursamayan bencilliği kışkırtıp toplumları adeta atomize eden neoliberalizmin atağa kalktığı 1980’lerin başında Thatcher cadısının sloganlaştırdığı “Toplum diye bir şey yoktur, birey ve ailesi vardır ve hayatta sadece onlar önemlidir” bireyciliğinin yerini kendisi dışındakileri de düşünüp sahiplenmeye çabalayan dayanışma kültürü ve biçimleri istisna olmaktan çıkıp yaygınlaşmaya başladı. Thatcherizmin bugünkü karikatürü olan Boris Johnson moronu bile “Meğer toplum varmış” deme mecburiyetinde kaldı.

Paniğin zirvede olduğu anlarda bile dillerden düşmeyen “Bu virüs belası nereden çıktı?” sorusuna yanıt aranırken işin kökeninde doymak bilmeyen bir kâr hırsı ve açgözlülüğünün sorumlu olduğu çevre talanı ve iklim felaketinin yattığını çocuklar bile farketti. Tolga Tören’in sözleriyle, “Düne kadar ormanların derinlerinde varlığını sürdüren virüslerin ansızın dünyayı tehdit eder hale gelmesinin, o virüsler karşısında bağışıklık sistemi zayıflamış milyarlarca insanın ve o milyarlarca insanı kapsam dışı bırakan, piyasaya dayalı sağlık sisteminin nedeninin aynı gerçeklik olduğu: Kapitalist üretim ilişkilerinin sınır tanımazlığı ya da sınırsız sermaye birikimi olduğu” gerçeğinin daha fazla ve daha açık bilincine varıldı.

‘Başkanlık sistemi’ olarak tanımlanan burjuva diktatörlüklerin gerçekte nasıl dengesiz ve tehlikeli bir yönetim modeli olduğu daha geniş kesimler tarafından görüldü. Salgın karşısında en fazla çuvallayıp şaşkın ördek gibi bir sağa bir sola yalpalayanlar Trump, Bolsonaro, Tayyip Erdoğan, İran yönetimi gibi yönetimler oldu. Chomsky gibi prestiji yüksek kanaat önderleri bu gerçekten hareketle şimdiden uyarıda bulunuyorlar zaten: “Kaderimizi sosyopat şaklabanlara bırakırsak mahvolduk demek”. Bakmayın siz Trump soytarısına desteğin hala yüksek olmasına. Salgının bilançosu ağırlaştıkça ne olacağını hep birlikte göreceğiz. O soytarılık Kasım seçimlerinde sandıktan çıkar mı sandığa gömülür mü hiç belli olmaz. Bu noktada bir spekülasyon yapmayı deneyecek olursak, bu kriz sürecinin sonunda Merkel dışındaki Avrupalı liderlerin çoğu koltuklarını muhtemelen koruyamayacak. Fransa’da Macron, İtalya Başbakanı Conte buna en yakın adaylar.

Korona krizi Avrupa’daki ırkçı faşist parti ve liderleri de kontrpiyede bıraktı. Paolo Gerbaudo’nun tanımıyla bu kriz “Popülizmin yanıt veremediği bir kriz” oldu. Almanya’da AfD, Fransa’da Marine Le Pen, İtalya’da Matteo Salvini başta olmak üzere Orban dışındakiler arazi oldular adeta.

Gerbaudo bunu “göçmenler sorunu”nun geri plana düşmesine bağlıyor: “Ulusalcı popülistler, insanların korkularını körüklemeleriyle tanınırlar. Ne var ki şu anda yaygın olan korkular, bu liderlerin sömürmek amacıyla konumlandığı türden değil. Sağlık ve ekonomiyi içeren kaygıların aciliyeti nedeniyle popülist sağın birincil düşmanı göçmenler meselesi öncelikler listesinde alt sıralara düştü.” Fakat bu ‘tutukluk’ tabii ki mutlaklaştırılamaz. Popülist olarak adlandırılan ırkçı faşist parti ve hareketler mutasyon geçirip daha saldırgan bir faşist karakter kazanabilirler.

Gerbaudo da buna dikkat çekiyor: “Korona virüsü krizi popülist sağı bir an için şaşırtmış olsa bile, bu onun yok olduğu anlamına gelmez. Solun, bu krizin kendi lehine sonuçlanacağına inanması yanlış olur. Yaşanan sağlık krizini, 2008’deki ekonomik krizden ziyade Büyük Buhran’a benzeyen

derin bir ekonomik kriz takip etmek zorunda ve popülist sağ geçmişte halkın umutsuzluğunu kullanma ve ekonomik sorunlar için toplumsal alanda günah keçileri bulma yeteneğini zaten göstermiştir. Eğer bir şeyler daha da içinden çıkılmaz hale gelirse popülistlerin aynı yoldan gitmesi beklenebilir.”

Korona salgını uluslararası ilişkiler ve dengelerde de şimdiden gözle görülür sarsıntılar yarattı.

ABD ile Çin arasındaki emperyalist rekabet çekişmesinin bu kez de “Bu virüs kimden çıktı” kavgası biçimini alarak keskinleşmesi ya da Çin’in yanı sıra Küba’nın ve Rusya’nın başkalarının yardımına koşmasının yarattığı sempati gibi ‘gündelik’ diyebileceğimiz görüntü ve gelişmeler bir yana en başta emperyalist küreselleşmeyi çok daha fazla sorgulanır hale getirdi. Bilim ve teknolojinin geldiği düzeye karşın böyle bir salgına istisnasız bütün kapitalist emperyalist ülkelerde bu kadar hazırlıksız, adeta çırılçıplak yakalanılması yanında küreselleşmenin nimetleri bağlamında “sanayi 4.0”, “nano teknoloji çağı”, “yapay zeka ve robotik teknikler” üzerine o kadar gürültülü reklam kampanyaları yürütülürken covid-19 virüsüne karşı etkili bir tedavi yöntemi, ilaç ve aşının neden hâlâ üretilemediği daha yüksek sesle ve daha yaygın olarak sorgulanmaya başladı. Dahası salgınla savaşım konusunda AB içinde bile uluslararası bir işbirliği ve koordinasyonun sağlanamadığı görüldü. “Her koyun kendi bacağından asılır” bencilliği ön plana çıktı. 1990’larda -hatta geriden gelen bazı ‘konjonktür teorisyenleri’ tarafından 2010 gibi geç bir tarihte bile- “ulus devlet formunun tarihsel olarak ömrünü tamamladığının” somut örneği olarak gösterilen AB’deki çatlaklar daha da derinleşip büyüdü.

Diğer yandan ABD’nin “küresel liderlik” konumu ve iddiası sorgulanmaya başladı. İngiliz Independent gazetesinin deneyimli muhabirlerinden Patrick Cockburn’un işaret ettiği gibi, “ABD, koronavirüs salgınıyla mücadeleye liderlik edemeyerek kendi ‘Çernobil anı’na doğru ilerleyebilir.

Salgının sonucu ne olursa olsun bugün kimse krize çözüm bulması için yüzünü Washington’a dönmüyor”. Trump ve yancılarının salgının sorumluluğunu Çin’in sırtına yıkarak avantaj sağlama çabalarını hatırlatan Cockburn, “Başkalarını şeytanlaştırmak, dikkati kendi eksikliklerinden uzaklaştırmak isteyen Başkan Trump’ın en temel siyasi taktiklerinden biri” dedikten sonra “(Ama) ABD’nin başarısızlığı, Trump’ın toksik politik stilinin çok ötesine geçiyor” diye sözünü sürdürüyor: “Dünyada II. Dünya Savaşı’ndan beri devam eden Amerikan üstünlüğü, ABD’nin iknayla ya da güç kullanma tehdidi ve güç kullanımıyla uluslararası işlerin halledilmesini sağlayan eşsiz kapasitesi üzerine kurulu(ydu). Ancak Washington’un Kovid-19’a uygun bir tepki verememesi, durumun artık böyle olmadığını gösteriyor ve bu Amerikan becerisinin kaybolmaya başladığı algısını belirgin hale getiriyor.”

Hayatın değişik alanlarından iyimserliği besleyecek daha birçok örnek verebiliriz. Fakat gerçek sadece ‘iyimser’ olmamızı sağlayan bu yönlerden ibaret değil. Paranın bir de diğer yüzü, iç karartıcı yönler ve olasılıklar var.

Kötümserler cephesi Geleceğe dönük kötümser yorum ve öngörülerin başında -yazı dizimizin önceki bölümlerinde Agamben örneğinden hareketle değindiğimiz- ‘otoriterizmin güçlenmesi, denetim/gözetim toplumu olmaya gidiş’ riskinin artması korkusu geliyor. Sol sosyal demokrat çizgide yayın yapan Fransız gazetesi Libération zekice bir başlıkta özetledi bu korkuyu: “Özgürlükler acil serviste.”

Akademisyen Ali D. Ulusoy, T24’te yayınlanan 15 Nisan tarihli yazısında şöyle anlatıyor bu korkuyu: “…toplumların güvenlikleri tehlikeye girince özgürlüklerinden kolayca vazgeçebildiklerini tüm dünya çok açık biçimde gördü. Bu durum tüm dünyadaki otoriter ve totaliter rejimlerin ekmeğine yağ sürdü ve elini güçlendirdi. Zaten Çin, Rusya, İran, Hindistan, Filipinler, Brezilya, Macaristan, Polonya, Mısır ve Türkiye gibi ülkelerde kök salan otoriter ve totaliter rejimler salgın sonrasında tüm dünyada iyice kurumsallaşacak ve etkisini diğer ülkelere de yayacak. Yapay zeka uygulamaları ile teknolojinin de yardımıyla iyice kolaylaşan bireysel takipler ve kişisel veri denetimleri, devlet karşısında kişi özgürlüklerini giderek daha da kısıtlayacak.

Orwell’in ‘1984’ romanındaki tarzda bir dünyaya pupa yelken gidiyoruz!”

Dijital gözetleme araçları konusunda -toplumların rızasıyla da- pratikleşme olasılığı en yüksek uygulamalardan biri ‘dijital aşı/bağışıklık takip kartı’ olacak herhalde. Özellikle yurtdışı seyahatlerde bir ülkeye giriş çıkış yapabilmenin koşulu haline getirilmesi beklenen bu uzaktan kontrol sistemi İtalya, Almanya ve İngiltere’de farklı ölçeklerde uygulanmaya başladı zaten. ABD, Fransa ve başkalarında da eli kulağında görünüyor.

‘Aşı-bağışıklık sertifikaları’ dışında yapay zekaya dayalı yüz tanıma sistemleri, genetik tabanlı takip sistemleri, değişik gözetleme araçları ve erken uyarı sistemleriyle donatılmış “akıllı şehir” tasarımları dünya burjuvazisinin bu distopik gelecek hazırlıklarının bugün için bilinen ve öne çıkan unsurlarını oluşturuyor. Gerçekten de çok ciddi bir tehlike bu olasılık. Tek yanlı olarak abartılmasını eleştirmek ayrı ve gerekli ama diğer yandan küçümsememek gerekiyor.

Tehlikenin zihinlerde canlanmasını kolaylaştırmak amacıyla, geleceğe korkuyla bakan kötümserlerin dillerinden düşmeyen Çin örneğine biraz daha yakından bakalım:* Yaklaşık 200 milyon kamera neredeyse tüm ülkeyi sokak sokak izliyor. Tüm bilgiler devletçe merkezi biçimde işleniyor. Sokağa çıkan herkes yüz tanıma teknolojisi ile tespit ediliyor. Hatta kameralar kişileri sadece yüzden değil arkadan ve sırtından dahi tanımlayabiliyor. Yapay zeka uygulamaları öyle gelişmiş ki kameralar kişilerin üzgün, sevinçli, kızgın olup olmadığını bile tespit edebiliyor.

Daha da ilginci Çin hükümetinin yeni başlattığı ve çok önem verdiği bir program. Şimdilik bazı bölgelerde pilot uygulaması yapılan uygulamanın kısa süre içinde tüm ülkede istisnasız tüm kişilere uygulanması planlanıyormuş: Vatandaş puanlaması uygulaması.

Sistem her vatandaşa bir vatandaşlık puanı veriyor. Örneğin herkese baştan 1000 puan.

Devlete karşı negatif her davranışınızda puan düşülüyor. Ehliyet puanı düşmesi gibi. Suç işleme, trafik cezası alma, borcunu ödemeyip icralık olma vs. gibi. Devlete ve yönetime karşı kötü sözler söyleme, sosyal medyada muhalif beyanlarda bulunma gibi arzulanmayan hareketler için de puan düşülüyor bu arada. Cici vatandaş olursanız, örneğin kötü vatandaşları ihbar ederseniz de puan ekleniyor.

Puanınız belli bir seviyenin altına düşerse, birtakım kamusal kısıtlamalara tabi tutuluyorsunuz. Örneğin banka kredisi alamıyorsunuz. Şehirlerarası uçak bileti almanızı Sistem engelliyor.

Kamuda memur olamıyorsunuz. Vatandaşlık puanınız daha kritik bir seviyeye düşerse (Kara Liste!) hayatınız iyice zorlaşıyor. Özel sektörde bile işe giremiyorsunuz örneğin. Araç satın alamıyorsunuz filan… (Aktaran, Ali D. Ulusoy)

Yalnız bugünkü Çin’de ete kemiğe bürünmüş olarak karşımıza çıkıp gelecekte bunun nasıl distopik boyutlar kazanabileceğini zihnimizde canlandırmayı sağlayan bu tabloya bakarken şu iki noktanın gözden kaçırılmaması gerekiyor:

*Bu arada bu konularda en gelişkin altyapı ve teknolojinin ABD’de olduğunu ve havaalanları başta olmak üzere bu izleme teknolojilerinin çoğunun uzunca bir süredir günlük hayatta da uygulandığını hatırlatalım. Üstelik ABD sadece kendi ülkesindeki insanların değil dünyanın herhangi bir yerinde yaşayan insanların da kimlerle, neden ve nasıl ilişki kurduğunu bile takip ediyor.

Edgar Snowden ifşa edene kadar bu uygulamaların çoğundan haberimiz bile yoktu. Örneğin Amerika Ulusal Güvenlik Ajansı (NSA)’nın geliştirdiği XKEYSCORE isimli sistem sayesinde ABD dünyanın her yerindeki e-postaları, sohbet yazışmalarını, görüntülü konuşmaları, resimleri, belgeleri, internet verilerini kaydedip bütün telefon numaralarını ve e posta adreslerini tek bir oturumda görüntülenebiliyor. Söylemeye gerek var mı bilmiyorum ama bütün bu verilerin toplanması, işlenmesi ve sınıflandırılması işini ise Pentagon, CIA, FBI ve Ulusal Güvenlik Bakanlığı tarafından desteklenip finanse edilen dünyanın en büyük veri toplama şirketlerinden ikisi (Acxiom ve Palantir) yürütüyor. Öte yandan bu gözetleme-denetleme ‘merakı’ salt ABD ile de sınırlı değil. Bu konularda onun hem ortağı hem de yancılarının başında İngiltere, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda geliyor. Mesela İngiltere’de Londra başta olmak üzere yüz tanıma özelliğine de sahip kameralarla günlük hayat uzun süredir devletin çok sıkı takip ve denetimi altında. Bundan yıllar önce yapılan bir araştırmaya göre Londra’da bir gün içinde en az bin 400 kez gözetleme kameralarının görüş alanına girilip çıkılıyor. Aynı şekilde İsrail’de herkesin çok “özgür” olduğu, insanların nefes alışlarının bile izlenmediği mi düşünülüyor? Japonya’yı, Güney Kore’yi, Malezya ya da Tayvan gibi uzak doğu diktatörlüklerini saymıyoruz bile. Velhasıl tehlike bugün ortaya çıkmış değil ama tabii salgın bahanesiyle biraz daha büyüyüp artmış durumda. )

Birincisi, sadece Çin’le sınırlı olmayan ama Çin’de daha geniş bir alanı kapsayan bu denetimgözetleme uygulamaları yeni mi başladı? Yoksa biz -tıpkı Afrika’yı kasıp kavuran Ebola, AIDS salgınları sırasında yaptığımız gibi “biz”den yani Batı’dan uzakta- olduğu için arada bir “Hakikaten ya, ne kadar kötü şeyler oluyor orada” diye cık cık’lamakla yetinen bir kayıtsızlık içinde miydik?

Hong Kong’ta aylarca süren gösterileri ya da Uygur bölgesinde yapılanları tv’lerin başında ya da internette seyredip bir kaç twit, belki bir-iki de makale attırmanın dışında ne yaptık? O uygulamalara başvurulması olasılığı şimdi burnumuzun dibinde bitince mi uyandık, ‘Dünya Orwell’in dünyasına doğru (mu) gidiyor’ paniğine kapıldık?..

Salgınla mücadele gerekçesiyle alınan önlemleri Agamben türü biyopolitikçilerle aynı yorumlayarak “istisna halinin kalıcılaşıp genişlemesinin işareti” olarak görenler, ikinci yöntem yanlışı olarak bu sürecin 11 Eylül sonrasından farkını gözden kaçırıyorlar. Toplumlara o zaman da bir “şok” yaşatıldı ama bu kez yaşanan salgın şokunun beraberinde getirdiği karşıt dinamikler kapsamında insanların olağanüstü yetkilere sahip burjuva diktatörlüklerin süreci yönetme konusunda sergiledikleri cehalet ve beceriksizliklere duydukları tepkiyi gözden kaçırıyorlar. Ne ilacı ne aşısı ne etkili bir tedavi yöntemi olan öldürücü bir salgınla beklemedikleri biçimde yüz yüze kalmanın yarattığı şok ve panik havasının yerini soğukkanlılık ve mantık aldığı zaman burjuva yönetimlerin ‘şok döneminde’ bizzat kitleler tarafından talep edilen denetim ve gözetleme önlemlerini genişleterek sürdürmesine aynı rızayı gösterecekleri mi düşünülüyor? Hele bir de stratejik bir perspektif temelinde üretilmiş akıllı uslu taktik politikalarla önlerine düşen güven verici önderlikler görürlerse böyle bir durumda kaldırmaya yeltendiği taşı en azından burjuvazinin ayağına düşürme imkanının varlığı neden görülmüyor?

“Yapay zekaya dayalı dijital yeni bir dünya düzenine geçeceğimizi” bugünden kesinleşmiş bir sonuç olarak görenler gelecekteki ayrışma ve çatışmanın sadece “dijital totaliter rejimlerle- dijital demokratik rejimler” arasında yaşanacağı iddiasındalar. Fantezinin bu kadarı evlere kapanılan bu karantina günlerinde yapılan ‘beyin jimnastiği’ sınırları içinde kaldığı sürece hoş görülebilir belki ama ciddi bir ‘gelecek öngörüsü’ olarak pazarlanmaya kalkılırsa o zaman “Siz hâlâ hangi demokrasiden söz ediyorsunuz?” diye sorulur. Özellikle de 11 Eylül sonrasında içi boşalmış kabuk olarak bile ne kadarı kaldı ki şimdi -üstelik ekonomiden uluslararası ilişkilere kadar her alandakapitalizmin krizinin katmerleneceği koşullarda- onun ‘dijitalleşmiş’ bir üst modeline geçileceğini iddia ediyor, daha doğrusu kendinizi de size kulak verenleri de böyle bir hayalle uyuşturuyorsunuz diye eleştiriye devam edilir.

“Eski tip sermayenin ve köhne devlet totaliterliğinin çöküşe geçtiği(ni), kapitalizmin kabuk değiştirerek yeni versiyonu eşliğinde küresel bir gözetim denetim toplumuna doğru insanlığın yelken açtığını” iddia eden biyopolitika yandaşları, “Covid-19, daha önce de var olan politik, ekonomik ve sosyal yenilikleri/eğilimleri artık zorunlu biçimde uygulanabilir kılıyor” dedikten sonra “Amfisiz online okul, binasız eğlence, salonsuz spor, plazasız iş” dönemine girdiğimiz iddiasındalar (ör. Reşat Volkan Günel).

Fantezi dediğin ‘sınır tanımaz’ da burada dile getirilen fantezilerin neresi kötü insan onu anlamıyor.

Hadi “İnsanlar sadece binada mı eğlenir? Spor sadece salonda mı yapılır?” demeyelim ama “amfisiz okul”, hele “plazasız iş” neden kötü olsun?.. Gençlerin ya da çalışanların birbirleriyle sosyal ve siyasal ilişki kurabilmelerinin tek zemini amfiler ve plazalar mıdır? Buralar -özellikle de plazalargünümüzde ne kadar sosyalleşme mekanları rolü oynuyorlar ki buralardan mahrum bırakıldığımız ölçüde artan bir denetim-gözetim altına girmiş olalım?..

Hayat nasıl akar? Tarih nasıl oluşur?

Korku senaryolarının gerçekleşme olasılığını daha yüksek gören ‘kötümser’ yaklaşım sahipleri haklı oldukları noktalara parmak basarken bile fazlasıyla dar bir tek yanlılık sergiliyorlar. En başta da kapitalizm koşullarında her şeyin kendi içinde karşıtını da barındırdığı temel gerçeğini hep gözden kaçırıyorlar (Bu diyalektik yasa -bu kez kendiliğindenci hayal ve beklentilere dönüşen‘iyimserlik’ nedenleri için de geçerlidir).

Örneğin yukarda ‘iyimserlik’ gerekçeleri arasında andığımız bireyci egoizm bu salgın döneminde hemen her toplumda gözle görülür bir gerileme içine girdi girmesine ama bunun henüz baskın ve yerleşik bir toplumsal davranış biçimi aldığını da iddia edemeyiz. Sokağa çıkma yasağı dahil bazı karantina önlemleri alınacağını duyunca marketlere koşup birbirini ezen, kendi kıçını her şeyden çok önemsediği için başkalarına tuvalet kağıdı dahi bırakmayan açgözlü bencillik hatta ABD’de Los Angeles’a bağlı Saugus adındaki kasabada ailenin tuvalet kağıdı stokunu kendisinden sakladığı için annesini yumruklayan genç gibi örnekler bir gecede ‘iyilik meleğine’ dönmediler. Neoliberal dönemde toplumların bünyesine derinlemesine işleyen bu bireycilik -eğer doğru hedeflere yönlendirmeyi başaramazsak- eskisinden de saldırgan biçimler kazanarak yeniden ortalığı kaplayabilir pekala.

‘Kendi karşıtına dönüşme olasılığı’ bu süreçte değişik olgunlaşma düzeyine ulaşmış halleriyle karşımıza çıkan bütün ‘iyimser’ ve ‘kötümser’ belirtiler için geçerlidir. Bu noktada tayin edici etkeni oluşturan ‘önderlik’ sorunu üzerinde gelecek yazımızda duracağız.

Sonuç olarak, bu salgın bir biçimde hız kesip ‘normale’ dönüldükten sonra tabii ki hiçbir şey eskisi gibi kalmayacak. Yani yeni ‘normal’ bile eskisinden farklı olacak.

Ancak bu noktada özellikle de karşıt güç ve sınıfların tepki ve eylemlerini, bazıları birbirini kesen etkenlerin zıt yönlerdeki hareketinin ortaya çıkarabileceği farklı kombinasyonların içerdiği olasılıkların çokluğunu kısacası toplumsal süreçlerin gelişim seyrinin diyalektik karakterini hiç hesaba katmadan burjuvazi ya da proletarya, kapitalizm ya da sosyalizm adına tek yanlı, doğrusal ve indirgemeci çıkarımlardan uzak durmak gerekiyor.

-VIIKonuşmakla eylemek farkı #Devrimcilerkonuşuyor başlığı altında Gazete Umut tarafından yapılan röportajlar serisine Alınteri adına verilen yanıtta şu noktanın altı çiziliyordu: Koronovirüs salgını bütün dünyada sadece işbaşındaki hükümetlerin değil 1980 sonrası uygulanan neoliberal politikalar şahsında sistem olarak kapitalizmin sorgulanmasını da içeren, daha doğrusu bu yönde ilerletilip derinleşmeye müsait bir düşünsel sarsıntı yarattı. Bir ara ‘tarihin sonu’nu ilan edecek kadar kendinden geçen neoliberalizmin bilinçlere kazıdığı bazı ‘doğrular’, yaşam tarzı ve tüketim alışkanlıkları, insanların birbirleriyle ve doğayla kurdukları ilişki sorgulanır hale geldi.

Belirttiğimiz gibi bu sarsıntıyı kesinlikle abartmamak lazım. Bu henüz kimi parçalarla sınırlı sezgisel, bu anlamda henüz embriyon halinde kendiliğinden bir ‘bilinç’ düzeyinde. Ayrıca bu haliyle bile genelleşip toplumsallaştığını söyleyemeyiz.

Dolayısıyla onu belli bir bütünlük ve derinliğe sahip sistem karşıtı devrimci bir bilinç yönünde ilerletip derinleştirme sorumluluğu ve fırsatı duruyor önümüzde.

Kapitalizmin yegane alternatifi olarak sosyalizmi savunan komünistler ve devrimciler olarak bizler hiç ummadığımız bir etken olarak küçücük bir virüsün henüz potansiyel bir imkan olarak önümüze getirdiği bu tarihsel fırsatı devrimci bir stratejik perspektiften hareketle isabetli taktik politikalar, örgütlenme ve eylem biçimleri önererek değerlendirme becerisi ve başarısını gösterebilirsek tarihin akışını da farklılaştırabiliriz. Zaten biz bu devrimci cüret ve yaratıcılığı gösteremez, bu nesnel tarihsel fırsatı değerlendirmeyi başaramazsak sınıf düşmanlarımız kendi lehlerine bunu fazlasıyla yapacak, temsil ettiğimizi iddia ettiğimiz işçi sınıfına, emekçi kitlelere ve emekçi halklara ve bizlere eskisinden çok daha beter bir cehennem hazırlayacaklardır.

Bu anlamda hiçbir şey bu salgın öncesindeki gibi kalmayacak. Ancak bu noktada özellikle de karşıt güç ve sınıfların tepki ve eylemlerini, bazıları birbirini kesen etkenlerin zıt yönlerdeki hareketinin ortaya çıkarabileceği farklı kombinasyonların içerdiği olasılıkların çokluğunu kısacası toplumsal süreçlerin gelişim seyrinin diyalektik karakterini hiç hesaba katmadan burjuvazi ya da proletarya, kapitalizm ya da sosyalizm adına tek yanlı, doğrusal ve indirgemeci çıkarımlardan uzak durmak gerekir. Özellikle de bilinçli bir süreç olarak örgütlenmesi şart olan devrim ve sosyalizm alternatifinin güç kazanması adına kendiliğindenci hayal ve beklentilerden kesinlikle uzak durmak gerekir. Niyetlerden bağımsız olarak uyuşturucu bir rol oynar bu tür beklentiler. Lenin’in şu uyarısı kulağımıza küpe olmalı: “Dıştan/Alttan bir baskı gelmediği sürece burjuvazinin içinden çıkamayacağı hiçbir kriz yoktur.

Göksel Aymaz’ın gazete yazılarından birinde hatırlattığı gibi içinden geçtiğimiz şu günler Walter Benjamin’in ‘girdap’ metaforunu çağrıştırıyor. “Bir girdabın ortasında iki şey önemlidir” diyor Frankfurt Okulu’nun bu büyük ismi: “İlkin hangi kıyıya doğru yüzmek istediğinizi bilmek. İkincisi de halihazırdaki çabalarınızın sizi o doğrultuda ilerletiyor olduğundan emin olmak. Aksi taktirde boğulursunuz.”

Ne kadar özlü ve ne kadar net!..

Bazıları sadece konuşuyor Yazı dizimizin başından beri bilerek uzun tuttuğumuz alıntılarla nasıl bir yaklaşım içinde olduklarını sergilemeye çalıştığımız bilumum korku ve komplo teorisyenleriyle lâfta çok keskin ama pratikte nerede ne yaptıkları meçhul kendiliğindencilerle asıl ayrılık noktamız da burası: Onlar sadece tespit ediyor, çözümlüyor, bazı sonuçlar çıkararak öngörüde bulunuyorlar -bazıları sadece başkalarını “eleştirip” kendilerinin ne kadar “yaman devrimciler” oldukları izlenimi yaratmak için çırpınıyor- ama iş “Peki ne yapmak gerekir” sorusuna gelince -çoğunda- ‘tık’ yok!..

Bir şeyler söylüyormuş gibi görünenler de ya “Sorun Korona, Çözüm sosyalizm” türü lâf ola beri gele kabilinden sloganlarla yetiniyorlar ya da “Sağlık hizmetleri kamulaştırılsın” vb. türünden ‘ıslah edilmiş bir kapitalizm’ talebinin ötesine geç(e)miyorlar.

Yeri geldiği için burada bir parantez açarak hemen vurgulayalım: Bu sürecin sonunda sadece sağlığın da değil, eğitimin, suyun, enerji ve iletişim hizmetlerinin, temel ihtiyaç maddelerinin üretimi ve dağıtımının devletleştirilmesi ya da devlet tarafından ücretsiz sağlanması taleplerini bugünden başlayarak yükseltmeliyiz. Ufkumuzu sadece bu reform talepleriyle sınırlamadığımız sürece bu taleplerin kendisinde bir yanlışlık yok; tersine, bugün yaşananlardan hareketle sistemi bu konularda eleştiren tepkileri daha bütünlüklü ve radikal bir sistem sorgulaması zeminine çekmek için parçayla sınırlı bu tür somut talepleri bir kaldıraç olarak kullanmalıyız. Çünkü insanlar neoliberalizm döneminde bunların metalaştırılıp özelleştirilmiş olmasının hangi yıkıcı sonuçlara yol açtığını 1980’lerden bu yana hiç bu kadar yakından, hiç bu kadar korkutucu biçimlerde, hiç bu kadar yaygın ve kitlesel yaşayıp görmemişti. Özelleştirme süreçlerinde ateş sadece düştüğü yerleri yaktı. İşlerini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalan işçilerle bunun doğuracağı sonuçların hiç iyi olmayacağını anlatmak için çırpınan sosyalistler ve devrimciler dışında kalan geniş bir kesim o yıllarda “özelleştirmenin faziletlerine” inandırılmış durumdaydı.

Ama bu konuda bugün rüzgar tam ters yönden esiyor. Marksist öncülük anlayışının yığınları bilinçlendirme süreçlerinde asla unutulmaması gereken stratejik bir ilkesinin altını çizdiği gibi “Kitleler kendi somut tecrübeleri temelinde eğitilip aydınlandılar”. Bütün iş bu hava dağılmadan bu hayati momentin kaçırılmamasında düğümleniyor.

Devrimci öncülük iddiasının temel unsurları Marksist karakterde devrimci bir öncülük anlayışı teori-siyaset (strateji ve taktik)-örgütlenme ve eylem olarak dört ana sütun üzerinde yükselir. Bunlardan birinin bile yokluğu ya da aşırı zayıflığı devrimci öncülük iddiasını sakatlamakla kalmaz diğerlerinden herhangi birinde yakalanan göreli gelişkinliği de kendisiyle sınırlı hale düşürerek zamanla anlamsızlaştırır. Örneğin pratikten kopuk bir teori ‘entelektüel bir gevezelik’ konumuna düşmekten kurtulamaz. Keza teorisiz bir pratik -çoğu kez eğrisinin doğrusuna denk gelmesinin de yardımıyla- bir dönem ya da belirli bir konuda şampanya köpüğü gibi kabarsa bile arkasını getiremez.

Onun için tarihin oluşumuna müdahale amacını taşıyan bir devrimci öncülük iddiası bu diyalektik bütünlüğü hiçbir dönem gözden kaçırıp bunlardan birini ya da bazılarını boşlayamaz. Fakat bu bütünlük kavrayışı sınıf mücadelesinin sürdüğü koşullardaki değişikliklere bağlı olarak devrimci öncülük sorumluluğunun bu dört asli yükümlülüğü arasındaki öncelik ve önem sıralamasının hep aynı kaldığı anlamına da gelmez. Lenin’in Ne Yapmalı’da dile getirdiği gibi Fransızca ya da Almanca konuşmayı gerektiren dönemlerin öncelikleri elbette farklıdır.

Bugün içinde bulunduğumuz tarihsel kesit gibi “kim, kimi alt edecek” sorusunun yanıt beklediği tarihsel momentlerde ise işin siyaset (strateji ve taktik) önderlik boyutu öne çıkıp tayin edici bir önem kazanır. Tarihin oluşumuna müdahale çabası içinde olan bir devrimcilikle tribünde oturup sadece konuşmakla yetinen gevezelik arasındaki farklılık da bu noktada gösterir kendisini zaten.

“Strateji ve Taktik” başlığını taşıyan kısa fakat özlü bir kılavuz özelliğini taşıyan ünlü broşüründe Stalin yoldaş strateji ve taktiğin rolünü “Hareketi hızlandırmak veya yavaşlatmak, kolaylaştırmak veya zorlaştırmak” şeklinde tanımlar. Devamında “Stratejinin en önemli görevi” der, “işçi sınıfı hareketinin tutması gereken ve programda formüle edilen hedeflere ulaşmak için düşmana esas darbeyi indirmenin proletarya için en yararlı olduğu temel doğrultunun saptanmasıdır”. Taktiğin işlevini ve “en önemli görevi”ni ise, “Verili her anda somut duruma en uygun düşen ve stratejik başarıyı en emin şekilde hazırlayan mücadele yollarını ve araçlarını, biçimlerini ve yöntemlerini saptamaktır” şeklinde tanımlar. Buna bağlı olarak, “Taktik eylemler (daha doğrusu bütün unsurlarıyla taktiklerin kendisi -nba) onların sonuçları, kendi başına, dolaysız etki bakış açısından değil stratejinin görevleri ve ona etkisi bakımından değerlendirilmelidir” uyarısında bulunur.

Bu Marksist yaklaşımı bugüne uygulamayı deneyecek olursak soracağımız ilk soru elbette “Bu verili tarihsel kesitte esas darbenin doğrultusu ne olmalıdır” sorusu olacak. Agamben türü biyopolitikacılar ya da komplo teorisyenleri gibi buna dair hiçbir şey söylemeyenler dışında kalan öneriler içinde de çoğunluk ‘kapitalizmin ıslahı’ anlamına gelen talep ve beklentilerin ötesine geçmiyor. Bu ‘düzeltilmiş kapitalizm’ talebinin alt türlerini ise ‘yeni tipte Keynesyen refah devleti uygulamalarının tekrar gündeme gelmesi’ umuduyla sağlık başta olmak üzere kimi sektörlerin yeniden devletleştirilmesi, doğaya da çok zarar veren büyük çaplı tarım ve hayvancılık üretimine son verilmesi, evrensel temel gelir uygulaması vb. ile sınırlı reformist talep setleri/perspektifler oluşturuyor. Çoğunu iyiniyetli gördüğümüz bu yaklaşımlarla bu konudaki temel ayrılık noktamız “Kapitalizmle sistem olarak köklü bir hesaplaşmayı gündeme getirmekten hâlâ niye kaçınıyor, buna niye cesaret edemiyoruz” sorusunda cisimleşiyor. Bunun gerisinde bir sınıf tavrı, daha somut bir ifadeyle küçük burjuvazinin devrim ve sosyalizmden duyduğu korku ve güvensizlik yatıyor. Ne var ki, yeni büyük acılar ve felaketler dışında insanlığa verebileceği başka bir şey kalmamış bir sistem olarak kapitalizmin nelere yol açtığının bütün çıplaklığıyla kendini bir kez daha kustuğu şu salgın günlerinde sosyalizm dışında kalan her türlü “esas doğrultu” ve alternatif iddiasını hem titrek ve yetersiz hem de yanlış ve zarar verici buluyoruz.

Kapitalizme cepheden bayrak açmayı göze alamayan bu küçük burjuva ruh hali, gözünün önündeki gerçekleri bile görmemek için bin dereden su getiriyor. Neoliberal birikim modelinin 2008 kriziyle duvara toslamasının ardından önce 2011-2013 kesitinde, sonra “Arap Baharı” şeklinde ve en son geçen yıl Şili’den Lübnan’a, Hong-Kong’tan Fransa’ya, Sudan’dan Haiti’ye kadar dalgalar halinde

birbirini izleyen kitlesel isyanlar ve protesto dalgalarını ‘unutmuşa’ benziyor örneğin. Burjuva yönetimlerin sergilediği kayıtsızlık ve beceriksizlikler yanında bu salgının gerisinde yatan kapitalist açgözlülüğün daha yaygın ve kitlesel sorgulanması bunların üzerine geldi. Aradaki bu bağlantıya daha bilinçli ifadeler kazandırarak derinleştirmeyi “esas doğrultu” olarak izlemek dururken ‘kapitalizmin yapay zekaya dayalı robotik üretim ve yeni teknolojiler sayesinde canlı emeğin sömürüsüne eskisi kadar muhtaç olmadığı bir düzlemde kendini yeniden örgütleyeceği’ şeklinde “Elveda proletarya”cılığın yeni versiyonu fantezilerle oyalanmanın burjuvazinin değirmenine su taşımaktan başka bir anlam ve işlevi var mıdır ?..

Devrimci taktiğin tayin edici önem ve rolü Tarihsel bakımdan ömrünü çoktan doldurmuş bir sistem olarak kapitalizmin insanlığın geleceği açısından nasıl büyük tehlike halini aldığı gerçeğinin yaşanarak görüldüğü bir tarihsel momentte akla da mantığa da uygun tek stratejik doğrultunun sosyalizm olması, bu gerçeğin herkes tarafından hemen ya da iki-üç sloganın tekrarlanmasıyla kolayca görülebileceği anlamına gelmez. Özellikle eğitimli kentli sınıflar içinde gözle görülür bir hal alan ama en ‘ileri’ halinde bile parçayla sınırlı kendiliğinden bir bilinç olmanın ötesine henüz geçmemiş bu uyanışın ilerletilip derinleştirilmesi, değişik biçimlerde örgütlenip eyleme yönlendirilmesi zorunluluğu önümüzdeki durmaktadır.

Kapitalizmin devrimci karşıtları olarak bunu bizler başaramayacak olursak şayet bu tepkilerin saçma sapan yollara yönelmesinden burjuvazi ve faşizm tarafından sömürülüp sistemi tahkim yönünde kullanılması riski ve tehlikesi vardır. Onun için aklımıza başımıza toplamak zorundayız.

Bunun ilk koşulunu da, sınıftan ve kitlelerden epey kopuk olduğumuz yılların yarattığı konformist anlayış ve alışkanlıklardan bir an önce radikal bir kopuş oluşturuyor. Sınıfı ve kitleleri etkileyip tarihsel amaçlarımız doğrultusunda hareketlendirmekten çok birbirimize üstünlük taslamayı esas alan siyaset tarzı kesinlikle terkedilmelidir!

Stalin yoldaş, yukarda andığımız makalesinde taktiğin temel bileşenlerini “mücadele biçimleri”, “örgüt biçimleri” ve “sloganlar” olarak tanımlar. ‘Taktik’ olarak adlandırılmayı hak eden yetkinlikte dönemsel bir eylem planı bu unsurların üçünü de içermelidir. Bunlardan ‘mücadele’ ve ‘örgüt’ biçimlerine ilişkin olarak, “verili koşullarda uygulanması mümkün olan bütün biçimleri kullanmaya açık ve hazır olmak, bunları amaca en uygun etkinlikte kullanmakta ustalaşmanın” öneminin altını çizer. Sloganların rolü ve önemi konusunda ise şunları söyler: “Savaşın veya bir tek çarpışmanın hedeflerini dile getiren ve birlikler arasında popüler olan isabetle formüle edilmiş kararlar, orduyu harekete geçirmenin, onun moralini ayakta tutmanın aracı olarak bazen tayin edici önemdedir.

Birliklere verilen yerinde emirler, sloganlar veya yapılan çağrılar, savaşın tüm seyri bakımından birinci sınıf ağır top ya da birinci sınıf hızlı tanklar kadar önemlidir. Milyonlarca insanın, onların çeşitli talep ve ihtiyaçlarının söz konusu olduğu siyasi alandaki sloganlar daha da önemlidir”.

Bugünkü korona salgınına benzer şekilde ortalığı kırıp geçiren 1919’daki tifüs salgını sırasında Lenin’in “Ya sosyalizm bitleri yenecek ya da bitler sosyalizmi yenecek!” sözü tam da böyle bir slogan örneğidir. Keza aynı dönemde SBKP’nin yayınladığı genelgelerde ve afişlerde dile getirdiği “Bolşevizm pislikle uzlaşmaz!” sloganı. “Yüksek fikirler ve derin teori” meraklılarına harcıalem görünebilecek bu sloganların gerisinde aslında sadece dönemin isabetli tahlili değil karşı karşıya bulunulan olasılıkların anlamı ve içerdiği tehlikelerin büyük bir açıklıkla kavranışı vardır. Konuşup durmaktan farklı olarak değişik biçim ve araçlarla pratiğe de taşınan “Biz işçiler neden evde kalamıyoruz” ya da “Dayanışma yaşatır” sloganları üzerine bir de gözle bakıp düşünmek gerekir.

Sınıfın ve emekçi kitlelerin çok yönlü bir sıkışma ve gerilim içinde bir çıkış yolu arayışı içinde oldukları böylesi kesitlerde kısa sürede her şeyi farklılaştıracak sihirli formül ve reçeteler yoktur.

Fakat başka zaman ve durumlarda ‘küçük ve önemsiz’ görünecek pratik adımların, örgütlenme ve eylem biçimlerinin, zihinlere kazınacak sloganların anlam ve önemi büyüktür. Sürece denk düşen isabetli sloganlar sistem sorgulamasına doğru evriltilebilecek bir sorgulama sürecinin fitilini ateşler. İşçi sınıfı ve emekçi kitleler içinde bugünden oluşturulan her köprübaşı yarınki büyük çatışmalar sırasında ileri hücum hattı işlevini görür. Başlangıç olarak çok mütevazi fakat bizi sınıfın ve emekçi

kitlelerin daha önce ulaşamadığımız kesimlerinin dahi görüş alanına sokacak adımlar asıl meyvelerini kavganın kızıştığı günlerde verir. Bugün yapılmaya çalışılan budur!

Tarih nasıl oluşur?..

Yazı dizimizin başından beri koronavirüs salgınıyla birlikte yaşamaya başladıklarımızdan hareketle tek yanlı sonuçlar çıkaran korku ve komplo teorileri üzerinde durduk daha çok. Onların bugünden ‘kaçınılmaz kaderimizmiş’ gibi sundukları öngörülerinin korku ve karamsarlığı büyütmekle kalmayıp nasıl sinsi bir teslimiyetçilik anlamına geldiğini sergilemeye çalıştık. Yoksa ne onların işaret ettikleri tehlikeleri küçümseyip yok sayıyoruz ne de “sosyalizmin günü geldi” havasına kapılmış kendiliğindenci bir rehavet içindeyiz.

Tek yanlılığın her iki biçimiyle de ayrıldığımız noktaların başında mevcut durumun içerdiği bütün risk ve imkanları, tehlike ve fırsatları nesnel bir gözle bütünlüklü olarak görmeye çalışmak geliyor. İkinci olarak, bugünkü bütün belirti ve göstergeleri mevcut halleriyle donmuş olarak değil karşıtına dönüşme olasılığı da içinde olmak üzere karşıt etken ve dinamiklerle diyalektik etkileşim (iç bağıntı) ilişkisi içinde ele alıp almama noktasında ayrılıyoruz. Ve üçüncü olarak, hem tehlikeler fakat hem de fırsatlar bakımından şu an göremediğimiz ya da henüz yeterince filizlenmemiş yeni gelişme ve dinamiklerle önümüzdeki günlerde karşılaşma olasılığını gözardı etmemek gerektiğini düşünüyoruz.* Tarihin nasıl oluştuğu konusunda Marksist diyalektik materyalist yaklaşımla idealizmin değişik tür ve biçimleri arasındaki özsel fark çıkar bu noktada karşımıza. İdealizm bugün güçlü ve baskın konumda görünen belirti ve göstergelerden hareketle gelecek günlerin de onların daha fazla güç kazanacağı doğrusal bir çizgide biçimleneceğini düşünür. Öngörülerini de bunun üzerine kurar.

Marksistler ise devreye girecek rastlantıların dahi süreçlerin seyrini farklılaştıracağı tarihin doğrusal değil helezonik bir çizgide geliştiğinin bilincindedirler. Bugün daha güçlü görünenin -farklı etken ve güçlerin de devreye girmesiyle- yarın bir gün zayıflayıp gerileme olasılığı yanında bugün gözümüze ‘gerileme’ -ya da ‘yükselme’- olarak görünen gelişmenin uzun vadeli tarihsel süreç açısından tam tersi bir anlama geldiğini unutmazlar. Lenin’in gece karanlığında ellerinde meşalelerle bir dağın zirvesine tırmananların uzaktan izleyenlere bazen zirveden uzaklaşıyorlarmış gibi görüneceklerini hatırlatan ünlü metaforu aklımızın bir köşesinde bulunmalıdır bu kaotik günlerde.

Her sınıfın kendi çıkarları yönünde şekillendirmeye çalıştığı tarihin oluşumunun gerçekte nasıl bir çekişme ve mücadele konusu olduğunu ve bu mücadelenin taraflarının ortaya koyacakları irade, çaba ve becerilerine bağlı olarak bağrında nasıl çok sayıda olasılık barındırdığını proletaryanın ölümsüz önderlerinden Engels özlü bir biçimde şöyle anlatır: “…Tarih öyle bir biçimde oluşur ki, nihai sonuç daima birçok bireysel istenç arasındaki çatışmalardan doğar; bu istençlerden her biri de hayatın bir sürü özel koşullarınca oluşturulmuştur.

Böylece, birbiriyle kesişen sayısız güçler, tek bir sonucu -tarihi olayı- oluşturan sonsuz *Mesela şu gerçeği unutmayalım: Bu salgın bir taraftan neoliberal birikim modelinin artık tıkandığı, burjuvazinin hegemonyasının ve eskiye ait dengelerin sarsıldığı, kurum ve mekanizmaların eskisi gibi iş göremez hale geldiği bir sistem krizinin diğer yandan neoliberalizmin derinleştirip keskinleştirdiği çelişkiler temelinde dünyanın dört yanında yeni protestolar dalgasının kabardığı zaten başlamış bir çalkantının üstüne geldi. Korona salgını bunun üzerine bindi. Hem kapitalizmin yapısal krizini hem de ona yönelik sorgulama ve tepkileri ivmelendirip şiddetlendirdi.

Tuzu kuru entelektüel tartışmalar sırasında genellikle görülmeyen ya da şöyle bir değinilip geçilen farklı dinamikler uç verdi bu arada. Örneğin çok ciddi bir toplumsal yıkım yaşanacak salgın sonrası. Sadece işçi sınıfı içinde yeni bir işsizlik ve yoksullaşma dalgası kabarmakla kalmayacak, küçük mülk sahipleri ve orta burjuvazi içinde de gelecek kaygılarını büyütüp yaygın iflaslara yol açacak. Başka bir anlatımla bu sınıflar içinde de yeni bir proleterleşme dalgası ortaya çıkacak (Hatta büyük burjuvazi içinde bile sert siyasal çatışmalara dönüşebilecek derin çatlaklar oluşacak).

Bunun doğuracağı tepkileri hangi sınıf ve onun temsilcileri yönlendirirse tarihin akışı da ona göre bir yön alacak. Görünürdeki bazı ortak özelliklerden hareketle farklı tarihsel kesitler arasında paralellikler kurup benzetme yapmak tehlikelidir ama durum bu yönüyle 1929’daki Büyük Bunalım’ın arkasından gelen 1930’lardan daha ziyade emperyalist zincirin o kesitteki ‘en zayıf’ düşmüş halkalarından İtalya ve Almanya’da burjuvazinin faşizmi tarih sahnesine sürdüğü buna karşın Rus işçileri ve köylülerinin Lenin ve Bolşevik Parti’nin önderliğinde Ekim Devrimi’ni gerçekleştirdikleri 1918’lerin dünyasını çağrıştırıyor.

Bu hatırlatmayı yapmamızın nedeni de zaten aynı tarihsel kesitte genel hatlarıyla aynı koşullar geçerli olduğu halde sürece müdahale ve onun seyrine etkide bulunma bakımından farklılıkların (öznel koşullar) nasıl taban tabana zıt sonuçlar doğurduğunu göstermektir.

paralelkenarlar dizisi vardır. Bu da yine tümüyle bilinçsiz ve istençsiz işleyen bir gücün ürünü olarak görülebilir. Zira her bireyin [bizim konumuzda ‘her sınıfın’ -nba] istediği diğerlerince engellenir ve ortaya çıkan hiç kimsenin istemediği bir şeydir.” (abç) Geleceğe ilişkin olarak her şeye bugünden olup bitmiş gözüyle bakanlar, tarihin nasıl şekillendiğine dair bu özlü anlatımı dönüp tekrar tekrar okumalıdırlar. Önceden hazırlanmış detaylı askeri planlara sahip olmadan girdiği halde Rusya seferine kadar bütün savaşları kazanan Napolyon’a maiyetindekiler bir gün sorarlar, “Savaşların sonuçlarını nasıl kestiriyorsunuz” diye. Napolyon’un yanıtı ilk bakışta -özellikle de “yüksek felsefe ve teori” meraklılarına- ‘sıradan’ gibi görünür ama hangi biçime bürünmüş olursa olsun sınıf mücadelesinin en başta gelen temel yasasını hatırlatır: “Önce savaşa gireriz ve sonra… görürüz!”

Nasıl bir savaş yürütmemiz gerektiğine dair anlamlı tek bir öneride bile bulunmadan sadece gelecekte hangi belalarla karşılaşacağımızı anlatan ‘korku ve komplo teorisyenleri’ bu tutumlarıyla savaşa bile girmeden kollarımızı yana düşürüp başımıza gelecekleri beklememizi yani teslimiyeti öğütlemiş oluyorlar bize.

Dizimizin son yazısında değişik görüşlerden gelecek öngörülerine dair bazı örnekler üzerinde durarak sözümüzü bağlayacağız.

-VIIIKapitalizmin zaten yaşadığı sistem krizinin üzerine binen korona salgınıyla birlikte “Nasıl bir gelecek” sorusuna dair kaygı ve korkuların yanında farklı bir dünya arayışlarının da kitleselleşip güç kazanacağı açık.

Dizimizin şu ana kadar yayınlanan bölümlerinde bugünkü kritik tarihsel kavşakta sorunu sadece burjuvazinin elindeki güç, olanaklar ve bu sınıfın muhtemel yönelimleri cephesinden ele alan ‘korku ve komplo teorileri’nin bu noktada hiçbir somut öneride bulunmayan teslimiyetçi karakterini göstermeye çalıştık.

Genel bir kapitalizm eleştirisinden hareketle genel bir sosyalizm edebiyatı yapmanın ötesine geçmeyen kendiliğindenci yaklaşımlar da öz olarak bu teslimiyetçiliğin farklı bir versiyonunu oluşturuyor.

Karşıt kutbu ise az ya da çok, parçayla sınırlı ya da daha bütünsel ama en azından somut bir alternatif önerisi içeren yaklaşımlar oluşturuyor. Bunlar da elbette farklı farklı. İçlerinden bazıları şu ya da bu konuda reform taleplerine dayalı ‘düzeltilmiş bir kapitalizm’ sınırlarını aşmazken somut dönemsel strateji ve taktik planlara dayalı bir sosyalizm propagandasını/hedefini esas alan devrimci bir kapitalizm karşıtlığı diğer hepsinden ayrılan bir alternatif özelliği taşıyor.

Söylem düzeyinde bile kendisini gösteren farklılıklar bu sınırlar içinde de elbette önemli. Lakin tarihin oluşumunda tayin edici olan fikirler değil eylemlerdir. “Önce eylem vardı” sözü bu yalın gerçeği/yasayı anlatır. Önümüzdeki sürecin seyrini de zaten bu etken yani kimin bugün neyi öngörüp ne söylediği değil temel sınıf güçleri anlamında pratikte kimlerin neyi ne kadar yaptığı ya da yapmak istediği halde yapamadığı belirleyecektir.

Cilalı ya da cilasız ‘kapitalizmi ıslah’ önerileri Neoliberalizmin getiremediği ‘tarihin sonu’nu bu kez korona virüsün getirdiğini ileri süren Franco Berardi, “İki siyasi alternatifle karşı karşıya” olduğumuzu iddia ediyor: “Ya kapitalist ekonomiyi şiddet yoluyla yeniden rayına oturtacak tekno-totaliter bir sistem ya da insan etkinliğinin kapitalist soyutlamadan kurtuluşu ve fayda temelli bir moleküler toplumun yaratılması.”

“Fayda temelli moleküler toplum” gibi ‘derin’ görünen cafcaflı bir söylemle anlatmaya çalıştığı “hepsi bir araya gelip bir toplam oluşturmaktan uzak küçük parçacıkların” -yani hayatın değişik yön ve alanlarında atılan reformcu adımların- bulutumsu toplamından oluşan, makro bir bütünlükten uzak ‘sistemsiz’ bir toplum (Onun tanımıyla “totalitesiz çoğalma”).

Uzun sözün kısası, üzerini kaplayan cilayı kazıdığınız zaman burjuvazinin iktidarına ve kapitalizmin temellerine dokunmadığın sürece ruhunu rahatlatıp kendini ‘iyi’ hissetmeni sağlayacak reformist oyalanma-avunma girişimlerini ti’ye alan Jodi Dean’in “Senin tavuk beslemen Golden Sach’ın umurunda mı?” sözünü hatırlatan bir lâf salatası.

‘Düzeltilmiş kapitalizm’ sınırları içinde kalan öneriler içinde nispeten ele avuca gelir bir somutluk taşıyan öneriler içinde sağlık sisteminin kamulaştırılması, evrensel temel gelir/asgari yurttaşlık geliri ve yeni bir toplum sözleşmesi önerisi öne çıkıyor. Örneğin akademisyen Tolga Tören, “Korona virüsü”nün insan aklının sanayi devriminin yarattığı sosyal yıkımı farkederek mülksüzlüğü seçeceğine inanan 19. yüzyıl ütopyacıların umduğu üzere, toplumun çoğunluğunun bir çırpıda komünist olmasına hizmet edeceğini düşünmemiz için bir gerekçe bulunmuyor” şeklinde yerinde bir uyarıda bulunduktan sonra sözünü şöyle sürdürüyor: “Bunun böyle olmasının en önemli nedeni, komünist ütopyanın imkansızlığı değil, tarihsel özne olarak işçi sınıfının ‘başka bir dünya’ kurmaya dönük ‘yaratıcı yıkıcılığı’ devreye girmeden büyük bir toplumsal dönüşümün imkansız oluşu.

O tarihsel öznenin başkasını kurmaya dönük “yaratıcı yıkıcılığının” en önemli adımı ise, krizin yarattığı ya da yaratacağı tepkilerin toplumsal bir programa yaslanabilmesi, bir alternatif haline gelebilmesi.”

Bu alt çizmelere de katılmamak mümkün değil. Fakat bu kadar yerinde ve doğru uyarılardan sonra sözü getirip ‘parça’ olarak bile çok sınırlı bir talebe bağlamakla yetiniyor: “Bu toplumsal programın bugün itibarıyla en önemli ve güncel maddesi sağlığa ayrılan bütçenin artması ve sağlık hizmetlerinin kamusallaştırılması. Alanda örgütlü bulunan sendikaların ve meslek örgütlerinin katılımı ve denetimiyle.

Sağlık hizmetlerinin kamulaştırılması talebi etrafında (şimdilik sosyal izolasyon kurallarına göre ve internet üzerinden) örgütlenecek böylesi bir kampanya yalnızca “demokratik ve sosyal cumhuriyet” programına doğru atılan bir adımı oluşturmayacak, aynı zamanda, “sosyal izolasyon” günlerinde “sosyalizasyonu”/“toplumsallaştırmayı” yeniden geniş toplum kesimlerinin gündemine sokarak, umut havası yaratacaktır”.

Konuya ‘sosyalist’ bir perspektiften yaklaşma iddiasındaki Yener Orkunoğlu’nun “alternatif” önerisi de öncelikle “sağlık sisteminin kamulaştırılması” ile sınırlı: “Koronavirüs salgını, sağlık sorununu bundan sonra halkın gündemine oturtacaktır. Dolayısıyla halkın sağlığı ile ilgili talepler ileri sürmek önemlidir. Özel hastanelerin kamulaştırılması, sağlığın parasız olması, hekim ve sağlık personelinin artırılması, ilaç ve tedavi olanaklarının genişletilmesi gibi somut talepler, halkla bağ kurmak açısından önemlidir”.

Kendisine haksızlık etmiş olmamak için Orkunoğlu’nun ‘alternatif’ kapsamında dile getirdiği fantezilerini de aktarmalıyım: “Gerçekleşmesinin on yıllar alacağını, hatta yüzyıllar alabileceğini bilmeme karşın, bir alternatif yaratmak mümkündür. Ama nasıl? Politik güç olmayı reddetmeden, verili bazı teknolojileri kullanarak, dünya çapında planlı ve ihtiyaca göre üretim yapan bir toplumsal sistemin mümkün olduğunu insanlığa göstermek olanaklıdır. Şöyle bir durumu gözönüne getirin: Yerküredeki bütün ülkelerde coğrafya koşulları, ekime uygun alanlar, nehirler, göller, hammadde kaynakları vb. üzerine bilgiler, çok büyük merkezi bir bilgisayar sisteminde toplanmış olsun, yani yerkürenin geniş bir envanteri çıkarılmış olsun. Bu bilgilere dayanan algoritmaların yardımıyla, bilgisayar sistemleri, her ülkenin koşullarını dikkate alarak, o coğrafyada doğa ile uyumlu bir üretimin nasıl olacağını, nerede neyin üretilmesi gerektiğini ortaya koyabilirler.

Bilgisayar sistemi, tüketimi bir kütüphane sistemine benzer biçimde bazı şeylerin kullanımını örgütleyen bir sistem de önerebilir. Bir örnek vermek gerekirse, Avrupa’da her evde bir matkap vardır, belki senede bir kez kullanılıyordur. Neden, matkap veya buna benzer aletleri ödünç veren, kütüphaneye benzer bir sistem kurulması mümkün olmasın? Aleti ödünç al, kullan ve sonra geri götür. Örneğin böylesi ‘malzeme kütüphaneleri’ belediyeler tarafından oluşturabilir. Küçük adımlar olmadan, büyük işler başarılamaz.

Bu önerimin ütopya olduğunu söyleyenler olacaktır. Ütopyasız yaşam, zihinsel açıdan yoksul bir yaşamdır. Politik güç olmadan, bu gibi şeylerin mümkün olamayacağını düşünenler de olacaktır.

Sanki politik güç havadan paraşütle inecekmiş gibi düşünülüyor. Oysa bu tür tedbirler, yaşadığımız çağda politik güç olmanın önemli araçlarından sadece biridir. Gerçekçi, insanları saracak bir ütopya olmadan politik açıdan güçlenmek mümkün görünmüyor.”

Son paragrafta dile getirdiklerine aynen katılmama rağmen Orkunoğlu’nun “ütopya” olarak tanımladığı önerilerin ‘yoksulluğu’ yanında ‘çocuksu’ karakterini görmemek mümkün mü?

“Malzeme kütüphaneleri” dediği şey yerel ölçeklerde üstelik oldukça yaygın olarak bugün bile kurulabilir (Hatta bazı Avrupa ülkelerinde örnekleri var). Bu, kapitalist azami kâr hırsının aşıladığı tüketim alışkanlıklarından kopuş yönünde anlamlı fakat çokta büyük sayılmayacak bir adım sonuçta. Fakat özellikle “yüzyıllar alabileceğini” söylediği “alternatif toplumsal sistem” önerisi hepi topu radikal bir tarım reformu önerisi ve onun uygulanabilmesi için bile tekelci burjuvazinin sınıfsal iktidarına son vermek, kapitalist özel mülkiyet düzenini ortadan kaldırmak şarttır. Bunun yolu da devrimdir.

Bu adımı atmadığımız sürece bu ‘ütopya’ daha yüzlerce yıl ‘ütopya’ olarak kalır. Bu adımı attığımız taktirde ise kendimizi neden ‘dünya çapında planlamaya dayalı ve doğayla uyumlu bir tarımsal üretim’ düzeni kurmakla sınırlayalım? Dolayısıyla kapitalizmin zıttı bir toplumsal sistem olarak sosyalizmi alternatif olarak anmamak için bu kadar kıvranmaya ne gerek vardır?..

‘Devletlerin insanlara yaşamlarını sürdürmelerine yetecek miktarda bir parayı aylık ya da haftalık olarak herhangi bir koşula bağlamadan ödemesi’ anlamına gelen “Evrensel Temel Gelir” (ETG) talebi, kendilerini “anti kapitalist” olarak tanımlayan değişik çevreler tarafından uzun zamandır dile getirilen bir talep aslında. Korona salgının arkasından gelecek ağırlaşmış kriz nedeniyle on milyonlarca işçinin daha işini kaybedecek olması, dahası üretim alanında yaşanacak dönüşümler sonucu iş alanlarının daralması ihtimalinden hareketle tekrar gündeme taşındı. Örneğin, dünya ekonomisi ve jeopolitiği üzerine analizleriyle tanınan Pepe Escobar’ın “önümüzdeki süreçte hayata geçme ihtimali olduğunu” ileri sürdüğü dört uygulamadan biri de evrensel temel gelir (Diğerleri ise, sosyal kredi sistemi, zorunlu aşı, evrensel bir dijital para birimi).

“Elveda proletarya”cılığın güncel versiyonunu savunan kesimler içinde de yapay zeka ve robotik teknolojinin yaygınlaşmasına paralel olarak ‘çalışacak iş’ dahi bulamayacak milyonların hem tepkilerini önlemenin hem de bu durumda ortaya çıkacak ‘talepte daralmanın’ sistem açısından doğuracağı olumsuz sonuçları hafifletme yöntemi olarak dünya burjuvazisinin bu yola yani ETG uygulamasına başvurabileceği hayali yaygın.

Bu salgın sonrası “yeni bir dünya” kurulurken bunun ‘yeni bir toplumsal sözleşme’ye dayanması gerektiğini ileri sürenlerden biri de Londra Belediye Başkanı Sadiq Khan. Geçenlerde Guardian gazetesinde yayınlanan makalesinde İngiltere’de nüfusun yüzde 14’ünü oluşturdukları halde korona nedeniyle hastanelik olanların üçte birinin değişik azınlıklara mensup yoksullar olmasına dikkat çeken Khan, bu durumu azınlıkların otobüs şoförlüğü, süpermarket çalışanı, sağlık görevlisi gibi işlerde çalıştıkları için ‘ön cephede’ yer almaları ile açıklıyor. Yazısının devamında “Bu kriz sona erdiğinde, ön cephede virüsle mücadele ederken ölen tüm insanlar için ırk ve sosyoekonomik nedenlerin yaşam ve ölümü belirleyemediği bir toplum yaratmak için ‘ülkede yaşayan her topluluğun refahını ön planda tutan yeni bir toplum sözleşmesi yapılması gerektiğini’”söyleyerek sözlerini bağlıyor.

Salgın sürecinin gösterdiği Kâr dışında gözü başka bir şey görmeyen kapitalizmin ve burjuva iktidarların insanlık ve doğa düşmanı yüzünü bu süreçte daha çıplak olarak gören toplumsal güçlerin önüne hedef olarak burjuvazinin iktidarı ve kapitalizmin temellerine dokunmayan talep ve hedefler koyan ‘sistem içi’ öneriler bunlardan ibaret değil elbette. Örneğin çevre ve hayvan hakları konusunda görece daha gelişkin bir duyarlılık içinde olan kesimler içinde insan olanı isyan ettirecek yöntemlerle yapılan büyük çaplı tarım ve hayvan yetiştiriciliğinin yasaklanması talebini merkeze koyan yaklaşımlar var.

Farklı duyarlılıkların yön verdiği başka bir dizi örnek verilebilir.

Korona sürecinin geçmiş yıllardan şöyle bir farklılık yarattığını söyleyebiliriz: Parçayla da sınırlı olsa kapitalist sistem ve burjuva yönetimler eskisinden daha geniş kesimler içinde daha dolaysız ve görece daha radikal tarzda sorgulanır oldu. Bunu hepimiz çevremizden de görebiliriz.

Bu özgünlüğün hem unsurlarından hem de sonuçlarından biri de, en başta öncelikleri ve stratejik hedef bakımından birbirlerinden çok farklı kulvarlarda akan muhalefet dinamikleri arasında birbirini anlama ve yakınlaşma eğilimlerinin güçlenmesi oldu sanırım. Toplumsal yaşamda bireysel düzlemde kendini gösteren başkalarının farkına varma, yardımlaşma ve dayanışma eğilimlerinin bir benzeri -daha doğrusu devamı- farklı toplumsal muhalefet dinamikleri arasında da filizlendi.

Fransa’da Sarı Yelekliler’le emeklilik reformuna karşı en inatçı direnişi sergileyen kesimler arasında yer alan sağlıkçılara ilişkin geçmişe dönük özeleştiriyi de içeren sempati artışını buna örnek verebiliriz. Zaten önümüzdeki süreçte yaşayarak göreceğiz bu gözlemin doğruluğu ya da yanlışlığını.

Yalnız şimdilik söylem/eğilim düzeyinde de olsa bugünden şunu söyleyebiliriz: Bugünlerin acil sorunlarının yarattığı kaygı ve baskılanmalar dağıldıkça kendini daha belirgin ve muhtemelen eylemli olarak konuşturmaya başlayacak sistem sorgulamaları sırasında toplumsal muhalefet güçleri arasındaki farklılıkları öne çıkaran sekter yaklaşım ve tutumlar yerine aradaki çakışma noktalarını esas alıp etkileşimi genişletecek bir hat izlemek yerinde ve doğru olacaktır. Sistem karşıtı muhalefet cephesinin halen en büyük zaafını oluşturan dağınıklık ve örgütsüzlüğün beraberinde getirdiği risk ve dezavantajları asgariye indirmenin gerektirdiği bir zorunluluk olarak görülmelidir bu taktik yakınlaşma.

Niye karşı olalım?

Kaldı ki konuya stratejik hedef ve talepler yönüyle baktığımız zaman da, burjuvazi ve kapitalizmle köklü bir hesaplaşmayı esas alan devrimci sosyalist bir siyasal faaliyetin yukarda örnek verdiğimiz yaklaşımlar içinde yer alan örneğin sağlık sisteminin kâr konusu olmaktan çıkarılarak kamulaştırılmasına, aynı şekilde eğitimin, suyun, kent hizmetlerinin, temel gıda üretimi ve dağıtımının devlet tarafından bedava ya da mümkün olan en ucuz fiyata sağlanmasına karşı çıkmasının -sınıfın ve emekçi kitlelerin hayatına ve ihtiyaçlarına yabancılaşmış fanus devrimciliğini “marifet” olarak görme dışında- akla mantığa sığan bir tarafı yoktur.

Sınıfın ve emekçi kitlelerin bilinç ve örgütlülük düzeyinin mevcut geriliği yanında komünistler ve devrimciler olarak bizlerin sınıf ve emekçi kitlelerle olan bağlarımızın yıllardır yok denecek ölçüde zayıflığı gözönüne getirilecek olursa bu “keskin sirkeliğin” tam tersine bugün işe buralardan, yani emekçi kitlelerin günlük yaşamlarına değen taleplerden başlama zorunluluğumuz vardır.

Bu tür reform taleplerinin daha isabetli formülasyonu yanında savunulması konusunda sergileyeceğimiz yaratıcı, enerjik ve ısrarlı çaba bizi sırf işçi sınıfı ve emekçilerin geniş kesimlerinin görüş alanına sokmakla kalmayacak, bu konulara öncelik veren dışımızdaki irili ufaklı muhalefet güçleriyle de yakınlaşmamızı sağlayacaktır. Bu etkileşim içinde onları bu kesişme noktamızın ötesine çekerek sosyalizm stratejik hedefine yakınlaştırmak artık bizim marifetimize, göstereceğimiz beceri ve yaratıcılığa bakacaktır.

Sonuç olarak, geniş işçi ve emekçi kitlelerin yanı sıra diğer toplumsal kesimler içinde korona günlerinde filizlenip güçlenen sistem sorgulamalarını ilerletip daha net bir bilinç ve pratiğe dönüştürmek istiyorsak şayet bu tür reform taleplerini bir kaldıraç olarak kullanma becerisini de mutlaka göstermeliyiz.

Hayatın her yönünü kucaklama çabası içinde olmalıyız!

“Yeni bir toplum sözleşmesi” gibi hiçbir somutluk içermeyen, bu anlamda uyuşturucu bir rol oynama dışında kimseyi dinamize etmeyecek talep dışında yukarda -ve dizimizin önceki yazılarında- andığımız taleplerden başka endüstrileşmiş tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yasaklanması talebine, bu tür ürünleri boykot kampanyalarından küçük üreticilerle tüketiciler arasında bağlantı halkaları oluşturacak kooperatifleşme girişimlerine önayak olmaya, işçi ve emekçi semtlerinde dayanışma ve imece kültürüne kalıcılık kazandıracak mahalle meclisleri girişimlerinden korona sonrası furya halini alacak işten atmalara ve hak gasplarına karşı ortak mücadele amacıyla sanayi havzalarında işyeri ve havza komiteleri örgütlenmesine kadar her talep, imkan ve biçimi kullanma becerisi ve esnekliğini gösterebilmeliyiz.

Sosyalizmi hedefleyen devrimci stratejik bir yaklaşım ve politika tarzı açısından bu konuda tayin edici noktayı, bu tür reform talepleri ve gündelik mücadele ile sosyalizm hedefi ve devrimci iktidar mücadelesi arasındaki ilişkinin doğru kurulması oluşturur. Bu ikisi arasındaki sınırları silikleştirip ikincileri birincinin yerine geçirmediğimiz sürece, daha somut ifadeyle, bu “moleküler” talepleri ve bunlar için mücadeleyi her şey haline getiren hatta “sosyalizm” olarak göstermeye çalışan liberal reformist anlayışlardan farklı olarak bunların sosyalizm için mücadelede sınıfın ve kitlelerin geniş kesimleriyle ilişkilenmemizi ve onları örgütlü mücadeleye çekmemizi kolaylaştıran birer manivela olduklarını unutmadığımız sürece sosyalist devrimciliğimize halel gelip gelmediği kuşkusunu duymanın alemi yoktur.

Sosyalizm ama nasıl bir sosyalizm?

Kapitalist sistemi ve burjuvazinin iktidarını sorgulama eğiliminin yaygınlaşıp güç kazandığı şu kesitte sosyalizm alternatifinin savunulması ideolojik olduğu kadar siyasi açıdan da anlamlı ve değerli bir tutumdur kuşkusuz. Fakat iş bununla bitmiyor. Sosyalizmin nasıl savunulduğu ve nasıl bir sosyalizmin savunulduğu sorularının yanıtı da önem kazanıyor bu noktada. Sosyalizmi savunmayı anlamlı kılan ya da onu savunuyorum derken gerçekte “bağrına basarak” öldürülüp öldürülmediğini bu belirliyor.

“Bağrına basarak öldürmenin” iki biçimi var: Bunlardan birincisi, yukarda da işaret ettiğimiz gibi kapitalist kâr hırsını ve burjuvazinin sınıf diktatörlüğünün zorbalığını bir nebze olsun sınırlayıp geriletecek, bu anlamda parçayla sınırlı her talep ve adımı “sosyalizm” olarak niteleyen amorflaşmadır. Franco Berardi’nin cafcaflı söylemiyle, “sosyalizmi (belli bir bütünlük oluşturmaktan uzaklık anlamında -nba) bir totaliteye ulaşmayan birbirinden ayrı moleküler süreçlerde aramaktır”.

Parçayla ya da yerelle sınırlı her talep ve gelişmeyi genelleştirip “insanlığın kurtuluş reçetesi” hatta “yeni sosyalizm” olarak pazarlamaya çalışan her iddiayı bu ‘şekilsizlik’ çerçevesinde ele alıp değerlendirmek doğru olur.

Yozlaşmış sosyalizm örnekleri olarak revizyonist sistemin 1989’daki utanç verici biçimler alan çöküşünden sonra “eski katı yaklaşımlarını” terketme görünümü altında fazlasıyla ‘yumuşamış’ olanlara yine “dogmatik bir tutum” olarak görünecektir belki ama bu noktada, Metin Çulhaoğlu’nun da Berardi kafasında olanları ti’ye alırken söylediği gibi ‘katı’ olmak gerekir: “(Bugün -nba) Katı olan her şey buharlaşıyorsa, hepsini yeniden katılaştırmak gerekir. Bu olmadan sosyalizm de mümkün değildir.”

Öte yandan Türkiye solunda ‘ilkeli olmak, ilkelere ve sosyalizmin tarihsel kazanımlarına bağlılık’ anlamında “katılık”tan ne anlaşıldığını düşününce insan bu deyimi korka korka kullanıyor. Çünkü sosyalizme bağlılık ve onu savunma adına ‘katılık’ argo bir tanımla ‘kazmalık’ halini almış olarak çıkıyor çoğu kez karşınıza.

Zaten sadece Türkiye’de değil dünyada da sosyalistlerin bu denli güç ve itibar kaybına uğramalarının belirleyici nedenlerinden biri de bu dogmatik tutuculuk. Sosyalizmi ve onun tarihsel kazanımlarını savunma adına hâlâ en “tazesi” 50 yıl öncesinde kalmış -ve çoğu da hayat tarafından çürütülüp ıskartaya çıkarılmış- ezberleri tekrarlamanın bir milim dahi ötesine geçemeyen düşünsel ve ruhsal hayatiyet kaybı.

“Sosyalizmi yeniden keşfettik diyemem, ama şu Kovid-19 olmasaydı sosyalizmi bu kadar özlediğimizi bilemeyecektik. Bırakalım sosyalizmi, komünizmi dahi bu kadar yakınlaştıran Kovid19’dur. Ancak bu sevgi kuru bir sevgidir, özlemdir. Sosyalizm nedir diye sorsalar, somut bir cevabımız yoktur…” şeklinde bir girizgâhla herkesi ayrımsız bir torbaya doldurmakla kalmayıp herkese tepeden bakan bir sosyalist, ‘ortaya karışık’ söylenmelerinin devamında: “Peki, şu Kovid19 günlerinde, sosyalizm özleminin tavan yaptığı bu günlerde şu sosyalizmi somutlaştırarak propagandasını yapsak ne olur? Ne kaybederiz? Hani kapitalizmde sağlık sistemi çöktü; kapitalizmde sağlık hakkı yok, ancak paran kadar sağlık satın alabilirsin diyoruz ya! Ama sosyalizmde sağlık hakkın var, dinlenme hakkı vb. vardır desek ne olur? Bu karşılaştırmayı yapmanın ve sosyalizmi somutlaştırmanın önünde bir engel var mı? Yok. O zaman neden yapılmıyor bu propaganda?” diye soruyor.

Genellemelerinin haksızlığı yanında mekanikliğine de takılmadan “Bakalım o ne önerecek?” diye merak ediyorsunuz. “Somut sosyalizm propagandası” adına karşınıza çıka çıka Çin’de 1948 devrimini izleyen yıllarda halk sağlığını koruma ve sarılıkla savaş konusunda yapılanların niye anlatılmadığı sorusu çıkıyor?!! “Kovid-19 günlerinde sosyalizmi tarif ve somutlama” adına o kadar iri lâfların ardından konunun “Çin’in 70 yıl önce yaptıkları neden anlatılmıyor” eleştirine bağlandığını görünce nutkunuz tutuluyor ve sadece “Bu mudur?” sorusu dökülüyor ağzınızdan.

Bu andığımız sadece bir örnek. Bunun gibi zaman tünelinde donup kalmış daha niceleri var. Sonra da kalkıp “Sol niye bu halde” sorusunu soruyoruz birbirimize. Sorunun formüle edilişi yanlış aslında. “Sol niye bu halde” diye soracağımıza, solculuk, sosyalizm hatta Marksizm adına ortalıkta boy gösteren tiplere ve yaygaracı bir tarzda sergiledikleri keskinliklere bakarak “Solculuğun ve sosyalizmi savunmanın böylelerine kaldığı bir yerde solun bu halde olmasına şaşırmak niye” diye sormak daha doğru olur herhalde.

Bugüne yani 21. yüzyıla gelmek çok mu zor?

Korona salgınının tetiklediği sorgulama süreçlerini sosyalizm yönüne kanalize etmek istiyorsak şayet, örneğin sağlık alanında 1930’ların ya da 1950’lerin başarılarını hikaye etmeye kalkacağımıza, sağlığı meta ve kâr konusu olmaktan çıkaran küçücük Küba’nın üstelik bir dizi dezavantaja rağmen hem koruyucu sağlık hizmetleri hem ilâç ve aşı üretimi hem de birçok hastalığın tedavi yöntemleri konusunda kapitalist dünyaya nasıl fark attığı somut örneğinden hareketle sorunun kaynağına işaret edip ilk ağızda onu sınırlandıracak taleplerle ortaya çıkmak daha etkili ve akılcı olmaz mı?..

Bilimin ve teknolojinin bu kadar geliştiği bir devirde üstelik gelişi yıllar öncesinden öngörülen bir virüse karşı ilâç sanayinin etkili bir aşı ve tedavi yöntemi geliştirmeye yönelmek yerine Chomsky’nin dediği gibi “daha kârlı olduğu için vücut kremi üretmeye öncelik vermesinin” gerisinde yatan kapitalist özel mülkiyet düzeninin kâr hırsını sergileyerek sosyalizmi propaganda etmek niye aklımıza gelmez?..

Korona günleri hayatın üretiminde proletaryanın vazgeçilmezliğini bütün çıplaklığıyla bir kez daha gözlere soktu. Yapay zekaya dayalı robot teknolojisi, nano teknoloji, sanayi 4.0 vb. üzerine inşa edilen tek yanlı teknisist yaklaşımların zayıf karnını sergileyecek şekilde Çin ve Uzak Doğu

Asya’nın herbiri birer büyük ‘organize sanayi bölgesine’ dönüştürülmüş ülkelerdeki canlı ucuz emek sömürüsüne dayalı üretim ve tedarik zincirleri salgın nedeniyle işlemez hale gelip kopunca Batı’nın gelişkin teknoloji toplumlarının nasıl çuvalladığını ve maske dahi bulamaz hale düştüklerini hep birlikte yaşayarak gördük.

Aynı şekilde bizzat bu toplumların içinde yerlerini artık robotların alacağı iddia edilen “gereksiz işlerde” çalışanların aslında hâlâ ne kadar gerekli ve hayati bir rol oynadıklarının altını hayat kalınca çizdi. Fakat aynı zamanda bütün bu ‘modern kölelerin’ nasıl insanlık dışı koşullarda nasıl tüketici bir tarzda çalışmaya mecbur bırakıldıklarını ve gelişkin teknoloji şirketlerinin olağanüstü kârlarının temelinde bile bu canlı emeğin hayasızca sömürülmesinin yattığı gerçeği neredeyse herkes tarafından görünür hal aldı.

Bir taraftan bu gerçekleri diğer taraftan burjuvazinin elindeki yeni teknolojilerin sunduğu olanakları yan yana getirerek kapitalizmin salgınla birlikte ağırlaşmış krizinden çıkış yolu olarak insanlığın birikmiş üretici güçlerinden çoğunu imhaya yöneleceği ‘kriz sonrası politikaları’nın karşısına çalışma sürelerinin günde birkaç saate indirilerek herkese, üstelik insanca koşullarda çalışma imkanı sağlayacak yönde kullanılması talebiyle dikilmekten daha alâ sosyalizm propagandası mı olur?..

Salgın günleri, insanlığa büyük metropollerde yığılmayı beraberinde getiren üretim örgütlenmesinin risk ve zararlarından tutalım özellikle zihinsel üretim ve hizmet sektörü kapsamına giren pekçok işin konserve kutusundaki sardalyalar gibi tıkıştırıldığımız plazalar yerine belki daha küçük birimler halinde -hatta yer yer evden çalışmayı da içerecek şekilde- yatay tarzda örgütlenmesini pekala mümkün olduğunu gösterdi. Sosyalistler olarak bu somut deneyimden hareketle neden doğayla da barışık daha insancıl yerleşim politikaları ve çalışma düzenleri kurulması talebiyle toplumun karşısına çıkmayalım?..

Uzun sözün kısası bundan 50, 70 hatta neredeyse 100 yıl öncesinin başarılarıyla övünmeyi marifet sayan bir düşünce donması ve bürokratik çehreyle toplumların karşısına çıkacağımıza, proletarya sosyalizmini bilimsel temellere oturtan Marksist Leninist teorinin devrimci yöntemi ve ruhunu kuşanarak hem tarihsel başarılarımız kadar başarısızlıklarımızın gösterdiği derslerden hem de insanlığın toplumsal üretici güçlerinin, bunun bir parçası olarak bilim ve teknolojinin günümüzde ulaştığı düzeyden yararlanarak insanlığın karşısına çekim gücü yüksek bir sosyalist program ve politikalarla çıkmak çok mu zor?..