Operación mundo: Bioloxía e Xeoloxía 1º ESO. Proposta didáctica (demo) by Grupo Anaya, S.A.

Índice Claves de Operación Mundo .................................................................................................. 4 Materiais para a etapa .............................................................................................................. 6 Proxecto dixital ........................................................................................................................... 8 1. Características xerais 2. Índice visual de recursos 3. Inclusión en anayaeducacion.es 4. Avaliación en anayaeducacion.es 5. Programación e claves do proxecto Da LOMLOE a Operación Mundo......................................................................................... 17 • Perfil de saída da Educación Secundaria - Perfil de saída e claves pedagóxicas de Operación Mundo - Perfil de saída e competencias específicas da área • Saberes básicos dos cursos 1.º e 2.º • Inclusión en Operación Mundo Unidades........................................................................................................................................ 27 • Unidade inicial. O método científico • Unidade 1. Os seres vivos • Unidade 2. Moneras, protoctistas e fungos • Unidade 3. As plantas • Unidade 4. Os animais • Unidade 5. A atmosfera e a hidrosfera • Unidade 6. A xeosfera: as rochas e os minerais • Unidade 7. Os ecosistemas • Unidade 8. Os ecosistemas e o ser humano • Exploramos os ecosistemas galegos

As claves de OPERACIÓN MUNDO Que é Operación Mundo? Operación Mundo é un proxecto configurado para contribuír a dar resposta a unha das cuestións que con máis frecuencia se suscitan nas aulas:

para que serve o que aprendo? A través de situacións de aprendizaxe e de propostas de actividades competenciais, pretende favorecer unha aprendizaxe para a vida e os retos de sostibilidade, inclusión e dixitalización que lle formula ao alumnado a sociedade do século xxi. En poucas palabras, Operación Mundo pode definirse como un proxecto

competencial, comprometido, interdisciplinario, que potencia as metodoloxías activas e a competencia dixital.

Competencial Operación Mundo formula a adquisición paulatina e integradora das competencias. O seu desenvolvemento favorece no alumnado a capacidade de aprender a desenvolverse nas situacións do seu realidade cotiá.

Actividades competenciais Céntranse en saber facer e no desenvolvemento de destrezas. Fomentan a aplicación das apren dizaxes en diferentes contextos, promoven a análise, a xustificación, a predición, a experimentación, a argumentación, a interpretación ou a revisión. Son actividades que pre paran o alumnado para o día a día na súa toma de decisións.

Situacións de aprendizaxe Son contextos, enmarcados na vida real e nun obxectivo de desen volvemento sostible, que formulan unha situación problema. Con eles invítase o alumnado a levar a cabo unha reflexión transformadora para a que será necesario poñer en ac ción os saberes básicos adquiridos ao longo de varias unidades.

Avaliacións competenciais Para medir o grao de adquisición do perfil de saída e reflexionar sobre o propio proceso de apren dizaxe. Dispoñerase de diversas probas escritas e dixitais co fin de avaliar o que se aprendeu, a súa aplicación e a súa xeneralización a outras situacións; e dun portafo lio e unha batería de instrumentos de avaliación para que o alumnado autoavalíe o seu propio proceso de aprendizaxe (que dificultades encontrou?, que lle satisfixo máis?, como se organizou?, como tra ballou en equipo?...; en definitiva: como aprendeu?).

Comprometido

Interdisciplinario

Inclusivo

O alumnado xoga un papel activo no proxecto que vai máis alá do ámbito académico. Implicarase en propos tas que contribúan a transformar o seu ámbito familiar, social, cultural e natural en beneficio dun mundo máis comprometido e sostible en todos os ámbitos.

Operación Mundo é un proxecto in trinsecamente interdisciplinario, xa que está concibido para que, desde cada materia e ao longo das distin tas etapas educativas, se contribúa ao desenvolvemento das claves pedagóxicas e as metodoloxías ac tivas nel propostas. Ademais:

Operación Mundo é un proxecto que nace comprometido co prin cipio de educación inclusiva e a creación de mellores condicións de aprendizaxe para todo o alumnado, favorecendo a posta en práctica de recursos para un ensino personali zado.

Para iso, o proxecto incorpora:

• Inclúe tarefas e pequenos proxec tos que poñen en xogo apren dizaxes adquiridas en distintas áreas, fomentando a súa aplica ción de forma integrada a dife rentes contextos.

Para iso, o proxecto incorpora:

Obxectivos de Desenvolvemento Sostible As situacións de aprendizaxe e ou tras actividades propostas enmarca das nun ODS teñen como finalidade que o alumnado tome conciencia e leve a cabo unha reflexión que provoque unha transformación de hábitos, actitudes e comportamentos que repercutan positivamente nalgunhas metas establecidas nos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible.

Orientación académica e profesional Para espertar ou detectar vocacións e axudar o alumnado a decidir un itinerario formativo e profesional, acorde ás súas habilidades e intere ses persoais, que os capacite para afrontar os retos de sostibilidade, in clusión e dixitalización da sociedade do século xxi.

Cultura emprendedora Co propósito de que o alumnado desenvolva as habilidades e a con ciencia necesarias para transformar ideas creativas en accións e contri buír a alcanzar os ODS.

• Conta con propostas de traballo por ámbitos para o Ámbito Cien tífico Técnico e para o Ámbito So ciolingüístico.

Pautas DUA Baseado nos principios e pautas sobre o Deseño Universal para a Aprendizaxe, o proxecto ofrécelle ao profesorado toda a información relativa ás opcións múltiples de acción e expresión, de representa ción e de implicación.

Recursos inclusivos Operación Mundo ofrece opcións múltiples de presentación da infor mación como vídeos, audios, resu mos, organizadores gráficos, acti vidades interactivas... que facilitan a personalización e a flexibilización da experiencia de aprendizaxe do alumnado.

O esencial Este recurso inclusivo do proxecto identifica as aprendizaxes esen ciais que permitirán adquirir o per fil de saída previsto para axudar ao profesorado a adaptar o ritmo, o estilo, a profundidade e as meto doloxías activas máis adecuadas ao alumnado.

Metodoloxías activas Operación Mundo propón un conxunto de métodos, técnicas e estratexias que fomentan o traba llo en equipo e incentivan o espí rito crítico. Unha forma de traba llar que prepara o alumnado para situacións da vida real a través da aprendizaxe cooperativa, a educa ción emocional, o desenvolvemen to do pensamento, a cultura em prendedora ou o Plan Lingüístico.

Competencia dixital Operación Mundo conta cun Plan TIC e un novo proxecto dixital, con libros dixitais especialmente dese ñados para facilitar a adquisición de competencias dixitais, que po súen unha ampla oferta de recur sos.

Proposta didáctica

Materiais para a etapa

Unha proposta didáctica por cada libro do alumnado coa solución das actividades, orientacións metodolóxicas, suxestións para aplicar metodoloxías activas etc.

Que é Operación Mundo? OPERACIÓN MUNDO é un proxecto configurado para contribuír a dar resposta a unha das cuestións que con máis frecuencia se sus citan nas aulas: para que serve o que aprendo? A través de situa cións de aprendizaxe e de propostas de actividades competenciais, pretende favorecer unha aprendizaxe para a vida e os retos de sos tibilidade, inclusión e dixitalización que lle formula ao alumnado a sociedade do século xxi. En poucas palabras, OPERACIÓN MUNDO pode definirse como un proxecto competencial, comprometido, interdisciplinario, que po tencia as metodoloxías activas e a competencia dixital.

Libro do alumnado 7

O libro do alumnado presenta os contidos e as ac tividades axustados ao desenvolvemento curricular fixado pola LOMLOE. Baixo unha metodoloxía com petencial, permiten responder dunha forma creativa e innovadora ao noso compromiso coa inclusión e os Obxectivos do Desenvolvemento Sostible, posibi litando o crecemento das habilidades e as aptitudes que esixe a nosa sociedade, cada vez máis diversa.

Ar tr op od Art rop odo Zefalotor axa

7.1 Artrop

oa k

odoen eza

en gor put zak

Abdome

Toraxa Burua Abdome

Burua

7.2 Artrop

anayahar itza.es Kont sailkapen sultatu «Art a» atala zure ropodoen baliabide -bankuan .

en sail kap ena

Araknidoak

Krustazeoak

• Zefalotor axa eta abdo mena • Lau hank a-pare • Begi baku nak

osatuak

Ped icul us

hum anu a) Idatzi s anim alia zein den animaliar en izen arru b) Zer artro nta. podo-taldet an sailkatuk zoitu zure erantzun o zenuke? a. Arrac) Zergatik dauka izen zientifiko d) Azaldu ak humanus zergatik hitza? den ospe du bere bizitsua anim zikloa. alia hau. Azal94

Arraina k

Intsektuak

Miriapodoak

• Burua, toraxa eta abdomen • Hiru hank a a-pare • Hego-par e bat edo bi. • Begi baku nak eta konp osatuak

• Gorputz segmenta tua • Segmentu bakoitzea hanka-pa n, re bat edo bi. • Begi baku nak

8.1 Arrainak

dira, eta forma hidr adarrak heg odinamikoa alak dira . dute. babes-ezkat ekin esta - Albo-lerr lita dute. oa dute, eta kasu askotan, - Ektoterm igeri-ma oak dira: skuria. ezin dute - Sexu bide erregulatu gorputzzko ugalketa tenperat ernalketa dute. Geh ura. dute. ienak obip aroak dira - Bi talde , eta kanp daude: arra oko in hezurdun ak eta arra Bizkar-he in kartilag galak Alboko lerro odunak. a: gorputz-

- Larruaza la

eta anf ibio ak

bibrazioa eta ur-ko k rronteak antzema teko.

Operkulu a: zakatzak estaltzen ditu (arrain guzt iek ez dute).

Sai lkat u

Pelbiseko hegala

- Uretako animalia ornodun Arrainen ak

Zakatzen bidezko arnasket a.

lkapen

a Artropodo kelizerod unak eta Leheneng oek barailaduna dauden luza kelizeroak dituzte; k daude. kin zorrotza hots, aho tuztenak tik kanp k, janaria . Araknido o ak dira keliz hartzeko baliatzen barailak dierodunak dituzte aho . Barailadu barruan; eta miriapo nek intsektua doak dira k, krustaze barailadu oak nak.

• Zefalotor axa eta abdo mena • Bost hank a-pare edo gehiago • Begi konp

Azt ertu

Ar ra in ak et a an fib ioa

odoen sai

Enborra

Art rop odo

uga

rriak Artropodoe k animalia handikoe talderik uga na osatzen riena eta dute. Leho aniztasunik guruetan rreko nahi bizi dira. z uretako - Gorputz inak aldebiko simetria dago ban du, eta bi atuta. segmentu tan - Exoeske letoa eta luzakin artik - Gorputz ulatuak ditu ak atal haue zte. k mena. Batz ditu: buru a, toraxa uek batu ta izaten eta abdoxa (zefalot dituzte buru oraxa), eta a eta tora beste batz enborra dituzte. uek, aldiz , burua eta - Sexu bide zko kok metamo ugalketa dute. Obip aroak dira rfosia egit , eta asen dute.

Biriken bide zko

arnasket

UzkiIgeri-mas hegala kuria: airea pilatzen du, eta anim flotagarr itasuna alda aliaren tzen du.

Isatshegala Oso larru azal arnasa hartu fina eta iragazkor ra, ahal izate ko. anayahar itza.es Kont «Espainia sultatu «Esp ko anfibio ainiako arrai batzuk» n batzuk» zure balia bide-ban eta kuan.

arra inak

8.2 Anfibioa

Isurus oxyr

inchus

- Lehorrek o

animalia ornodun Tetrapodoa ak dira, bain k dira; hots a ura beh , lau gorp ar dute uga utz-adar ltzeko. oak dira. dituzte. Helduek kak dituzte, larruazal eta batzuek, -arnaske ta dute. zakatzak - Sexu bide Gehienek . zko biribaitute osko ugalketa dute. Arra utzak erru l iragazga itzik. Geh ten dituzte - Bi talde ienek met uretan, ez daude: anu amorfosia roak (ige egiten dute eta uhan lak eta apo dreak). . ak) eta urod eloak (arra bioak ULERTU

- Ektoterm

Thunnus

thynnus

anayahar itza.es tatu «Arr Kontsulainen sailk apena» baliabide zure -bankuan , eta tu zer tald etakoa den argudiaarrain bako argazkiko itza.

, PENTSA TU, IKERTU ... 1 Deskrib atu igeri-maskur

iaren funt 2 Arrain zioa. hezurdun en larruazal leuna. a

Zer gorp zimurtsu utz-atal a da; kart dela-eta ilagodun daukate ena, aldiz arrainek , larruazal desberanayaharit za.es Kon baliabid tsul e-banku an, eta azal tatu «Anfibioen bat apo sailkape du nola batenga na» zure bereiz dez ndik. akegun uhandre dina?

TRIMESTRE 1

2 FAME CERO

Acompáñase de abundantes actividades competenciais de exercitación e reflexión.

3 SAÚDE E BENESTAR

13 ACCIÓN POLO CLIMA

PRESENTACIÓN DA SITUACIÓN

Na adolescencia cambian moitos dos nosos hábitos individuais e grupais, cren previas e relacións sociais. Durante este período comezamos a dispoñer de d ro e a elixir sobre en que o gastamos, o que inclúe as preferencias alimentaria unha etapa na que se producen moitos cambios físicos e podemos ser máis nerables á presión social, o cal pode desencadear diferentes problemas de sa

Todos estes feitos fan que sexa un bo momento para traballar sobre o vín que teñen os vosos costumes, e máis concretamente os alimentarios, coa diversidade do planeta. Para iso, é crucial dispoñer de coñecementos teóric prácticos que permitan tomar conciencia do impacto que teñen os nosos háb sobre a conservación das especies, os ecosistemas e a súa relación con aspe sociais, culturais e económicos. Por iso, imos centrar o foco desta situación aprendizaxe na alimentación e analizaremos como os nosos costumes culina afectan á biodiversidade.

SECUENCIA DE APRENDIZAXE

A miña neveira. Un mundo por descubrir Unidade 1

Fago unha clasificación dos seres vivos que hai na miña neveira

A auga. Un nutriente biodiverso

Unidade 2

Na miña Un iogur, de rela

Proxecto dixital Un proxecto que che ofrece todos os contidos do curso a través do libro dixital, xunto cunha gran diversidade de recursos.

1.1 Como son as moneras

O reino das moneras

As moneras son organismos procariotas, den ser autótrofos ou heterótrofos.

unicelulares, que po-

as bacterias, seres microsO grupo máis abundante de moneras son os medios (acuático, terrestre cópicos capaces de adaptarse a todos capaces de resistir as cone aéreo) e ao interior dos seres vivos. Son acidez, salinidade, etc. dicións máis extremas de temperatura,

Tipos de bacterias

en cocos, bacilos, viSegundo a súa forma, as bacterias clasifícanse brións, espirilos e espiroquetas. - Cocos, que teñen forma de esfera.

A célula das moneras A

- Bacilos, que teñen forma de bastonciño. - Vibrións, que teñen forma de coma.

de - Espirilos e espiroquetas, que teñen forma

espiral alongada.

Algúns tipos de bacterias

Bacilos

Cocos E

1 A imaxe representa a célula tí-

pica dunha bacteria. Lembra o que estudaches na unidade anterior e indica no teu caderno o nome das estruturas deste ser

As funcións vitais das bacterias orgánulos como - Como se nutren. Ao non teren , todos os procesos cloroplastos ou mitocondrias Hai bacterias da nutrición suceden no citoplasma. súa propia materia autótrofas, que sintetizan a e heterótrofas, orgánica mediante a fotosíntese, orgánica doutros seque se alimentan da materia res vivos. oras, que • Bacterias saprófitas ou descompoñed orgánica do mese nutren de restos de materia do solo. dio. Por exemplo, as bacterias establecen relacións • Bacterias simbióticas, que vivos, chamaseres outros con axuda de mutua que se encontran das simbioses. Por exemplo, as intestinal. no intestino formando a microbiota a materia or• Bacterias parasitas, que obteñen viven e aos que gánica de organismos nos que producen enfermibacterias Estas prexudican. dades como a tuberculose. bacterias desprá- Como se relacionan. Algunhas as bacterias espirais zanse grazas aos seus flaxelos, sobre si mesmas, xiran, outras móvense xirando e outras peroutras desprázanse sobre superficies , as bacterias vimanecen inmóbiles. Normalmente agrúpanse formando ven illadas, pero en ocasións colonias. reprodúcense - Como se reproducen. As bacterias dividindo en dúas asexualmente, por bipartición, a súa única célula.

1.2 A importancia das bacterias

vivo.

en todos os medios e As bacterias están presentes para o resto de desempeñan un papel fundamental son prexudiciais, a seres vivos. Aínda que algunhas

2 Explica que cres que quere dicir

que as bacterias son capaces de adaptarse a todos os medios. Argumenta a túa resposta.

Espiroquetas

Vibrións

3 Hai moneras, como as ciano-

bacterias, que realizan a fotosíntese. Tendo en conta a sinxela estrutura celular das bacterias. Que orgánulo ou estrutura a levará a cabo? Descúbreo e explícao no teu caderno.

maioría son beneficiosas.

que están ao seu bo funcionano noso organismo axudan oras utilízanse mento. As bacterias descompoñed no tratamento na depuración de augas residuais, fotosintéticas osixede residuos, etc. As bacterias ferchamadas outras, atmosfera; nan a auga e a queixo, iogur mentativas, utilízanse para fabricar

bacterias - As bacterias beneficiosas. As

ou vinagre.

4 Calcula o volume dun coco sa-

bacterias poo tétano, a salden provocar enfermidades como os alimentos e monelose, etc. Outras contaminan estráganos.

- As bacterias prexudiciais. Algunhas

bendo que o seu diámetro é de 1,5 micrómetros. Recorda que o volume dunha esfera é de 4·π·r3/3.

Descubre outra forma de aprender sinxela, intui tiva e compatible con calquera plataforma e dis positivo.

A bipartición

1 A bacteria crece o suficiente e fai unha copia do seu material xenético (ADN).

2 A bacteria estreita polo centro e reparte o seu contido.

3 Orixínanse dúas células filla.

Células filla

Eleccións no reino das moneras

as bacterias vai haNo reino do que forman parte do reino. No sistema ber eleccións para o goberno partidos: o Partido bacteriocrático hai tres grandes bacterias que afecDestrutor, onde están todas as vivos; o Partido tan negativamente a outros seres beneficiosas Bacteriocool, onde están as bacterias Partido Ninfú Ninfá, o e organismos, outros para o que queren é estar onde están as bacterias que ao seu aire. e realiza as seguintes Elixe un dos partidos políticos tarefas: e anota cinco grupos • Fai un estudo demográfico votarían ao teu parou especies de bacterias que tido. de campaña que re• Elabora un slogan e un logo que elixiches. presente os fins políticos do partido ou da candidata ao • Elixe o nome do candidato e escríbelle un goberno por parte do teu partido do partido. discurso para explicar as bondades

Os Desafíos que deixan pegada incorporan unha situación de aprendizaxe que propicia a reflexión dos alumnos e das alumnas e que teñen un carácter transformador.

As páxinas finais de cada unidade ofrecen propostas deseñadas para reforzar, reflexionar e consolidar o aprendido. Recorda seleccion ar o material de traballo desta unidade para o teu portafolio.

COMPRENDE Interpreta imaxe

Organiza as ideas 1

U 1

Mapa conceptual. Completa no teu caderno os espazos baleiros do mapa conceptual seguinte e amplía as súas ramas. Aprende a facer un mapa conceptual co recurso dispoñi ble en anayaeducacio n.es.

3 Escribe os nomes das estruturas sinalad as con números e indica de que

6 Se en 5 kg de masa animal hai, aproximadamente, 10 billóns de células

, indica. Avanza a) Cantos billóns de células haberá 10 Le o texto seguin nun ser humano que ten unha te e responde: 1 masa de 55 kg? b) Cantos billóns Algúns animais , como a estrela nun elefante de de mar ou 6 800 kg? ? as lagartas, teñen c) Segundo o dato Nutrición a capacidade de do enunciado, rexenerar certas partes amputa canta masa terá, ? aproximadamente, das do seu corpo. 4 unha célula anima Os seres human os non temos a l? 7 Nunha mostra ? capacidade de Célula nerar un brazo de auga dunha rexeou unha perna, poza observouse procariota pero o noso corpo protozoo que mide rexener un a consta si 110 micrómetros. ntemente células Están formados como as do sangue a pel ou o fígado. a) Se houbese , por células Pero non todas 1 320 protozoos as células do noso organismo poden deste tipo coloca dos en liña, que ? facelo; por exemp lonxitude obteria 3 lo, as células di? ferenciadas perdero 2 mos? Os seres vivos n a capacidade b) Cantos protoz de reprod As oos 4 Observ que haberí ucirse. si a as imaxes seguint teñen a capacid ? a que poñer en ade de rexener para alcanzar 250 es e responde: liña as chamadas células ación son metros? nai, que poden 8 Indica se as seguin multiplicarse e transformarse C ? en calquera tipo D Teñen a mesma tes afirmacións A celular para substit F sobre a nutrición outras que se son verdadeiras uír composición danaron ou envelle ou falsas: ceron. Así actúan como reserva ? para rexenerar a) Os fungos as distintas partes utilizan a enerxí corpo. Fai un resumo a solar para fabrica do os seus nutrien r tes orgánicos. 2 Elabora o teu propio b) As plantas utilizan a) Teñen todas B resumo da unidad a enerxía solar as células do organi e seguindo para este guión: smo os fabrica seus a dade de rexene G capacir nutrientes orgáni E rarse? Pon exemp cos. los para arguc) As plantas mentar a túa respos • Nomea as caracte non utilizan a enerxí ta. rísticas que fan a dos alimentos posible que porque utilizan haxa vida no noso b) Cres que é posibl a enerxía da luz planeta. e rexenerar calque do sol. ra tecido a d) Todos os seres partir de células • Explica que teñen nai? vivos extraen dos en común todos os nutrientes orseres vivos. gánicos a enerxí c) Busca inform • Diferencia entre a necesa ación ria para vivir. nutrición autótro e explica que a) Indica a que reinos fa e heterótrofa, aplicacións 9 Indica se os seguin ten o uso de células e entre reprodución pertencen cada un tes conceptos fan nai. sexual e asexual. dos seres vivos das imaxes referencia a un tipo de célula, tecida . • Di cal é a princip , órgano, aparat al diferenza entre o ou sistema. b) unidade as células proIndica cales son SECUENCIA a) Linfoc DE APRENDIZAXE Nesta cariotas e as eucario unicelulares e cales ito tas. d) Neurona pluricelulares. • Di cal é a princip b) Pel • Lynn Margulis. Unha bióloga excepcional al diferenza entre c) Indica que Corazón as células euA MIÑA NEVEIRA. UN MUNDOe)POR cariotas animais vivos das c) Dixest 1. A Terra e as súasseres e as eucariotas vexetai paraimaxes a vida forman tecidos e cales condicións DESCUBRIR ivo s. f) Circulatorio non os forman. Cales • Nomea os princip teñen órgaais taxons para a 2. A composición seres vivos nos? Calesdos 1.1 Estuda as condicións ambientais do campo aparato clasificación s e sistemas? dos seres vivos. REFL 3. Ad) unidade Di quedatipo da EXION vida: túa investigación célula tales como temperaA dea nutrició • Define especie e n e de reprodución propón dous exempl ten cada unvitais relativa, luz, etc. Neste caso Contura, destes seres vivos. estahumidade 4. As funcións os citando primeira unidad o nome científico e descubriches e o nome común o interior da neveira. veirasería gran biodiversida . e empez aches a introducir Realiza aunha 5.Aplica A clasificación dos seres vivos • Di cales son os cinco de que ten unha a relación e a depen analoxía co noso planeta neTerra. condic reinos de seres vivos ións que dencia que ten permiten a súa e indica as súas princip a vida coas 6.5 Os existencia. cinco Indica da vida ais características o sereinos as seguint nario xunto es afirmacións sobre 1.2cuestio Selecciona un elemento . do ecosistema Para eli- realizar esta reflexión descar coa rúbrica • Nomea: os compocorresponde ñentes das células ga anayae • Comprende, reflexiona ducac pon eiras soneverdad ion.es. xido e analiza a súa información nutricional.nte a esta reflexión dispoñ ou falsas: ibles en a) Os reinos con a) a proba as túas Os competencias Aspectos ácidos nucleicos células procariotas son a principal 1.3 Elixe o teu alimento fresco Comprénpreferido eNon busca e os reinos doo e fonte de con células eucario enerxía das células o compren podería explicárl tas. . lelo de todo ben. do Non o entendo información sobre osaos seus compoñentes. Non o sei meus b) Os reinos con b) As Presénta proteín nseme compañeiros as son importantes organismos que En anayaeducacion.es Vinculo algunhas teñen tecidos tanto pola súa 1.4 Aa vida vidaás que non condición e os reinos con organis s se ve a simple vista. Se-dúbidas función estrutural onde se presenta coma pola regulad mos sen tecidos. menta dúas placas de Petri…con mofo, deixa ora. Son capaz … Para c) Os reinos con de ver as estrutura c) motivar Os lípidos son un … s organismos só con celulares tipo de glícidos que … nunhapechada, unha preparación dentro da túa neveira, e ounutrición auregulan a no microscopio tótrofa, os reinos actividade das células … • Vídeo: real. só con nutrición heterót . tra aberta, … fóra, durante uns días. Investiga rofa, … os reinos con ambos d) Antes de empezar … O materia os dous tipos de nutrició l xenético das células no microscopio o que acontece, hai moita PON A LYNN MARGULIS. PROBA AS TÚAS componse prinn. cipalmente de ácidos máis vida da que ves aCOMP simpleETEN vista. CIAS • Coñece máis a... nucleicos. Unha bióloga excepcional Realiza a autoavaliació n competencia … Lynn Margulis l de incluíd 1.5 Busca un tecido vexetal (bulbo a en anayaeducac cebola) ion.es. Se che digo a palabra microorganismo, en que pen- ñecer ao mundo o traballo que facemos os científicos e outro de orixe animal (epitelio) na túa ne44 Para a detección de ideas previas sas? Ao longo da miña vida encontrei moita xente que e as científicas. veira, realiza unha tinguidura adecuada de • Presentación: só os relacionaba con perigos e enfermidades. Para estruturas e obsérvaa no microscopio. Como investigadora dediquei gran parte da miña Que necesitas saber min, son moitísimo máis. Son a propia vida. vida a desentrañar os misterios do mundo microbiaPara expoñer Tomemos as bacterias como exemplo: son antiquísi- no. Compráceme afirmar que fun autora dunha teoría FACEMOS UNHA CLASIFICACIÓN DOS 45 SERES VIVOS QUE HAI NA MIÑA NEVEIRA mas, extremadamente variadas e colonizaron todos os revolucionaria: a teoría da endosimbiose. Con ela ex• Presentación: ambientes imaxinables. Cresme se che conto que du- pliquei como as primeiras células eucariotas se puide2.1 Fai unha clasificación segundo os cinco reiAs claves dicotómicas rante a miña vida levei na miña carteira fotos dos meus ron orixinar a partir da colaboración con bacterias, as nos dos alimentos frescos que teñades na • Vídeos: microorganismos favoritos xunto coas dos meus fillos? cales co paso do tempo se transformaron nas actuais túa neveira. Pensa que reinos ou grupo de A teoría celular mitocondrias e cloroplastos. seres vivos faltan e busca alimentos que os O meu nome é Lynn Margulis. Nacín en 1938 en ChicaO uso do microscopio puidesen conter. Reflexiona a que se pode go, en Estados Unidos, e con só 16 anos fun aceptada Igualmente, xunto co meu colega Karlene V. Schwartz, Para exercitar deber a súa ausencia. na universidade da miña cidade. Sentía tal fascina- propuxen unha modificación na clasificación dos cinción polo funcionamento dos seres vivos que decidín co reinos dos seres vivos. Grazas a nós, o reino protis• Actividades interactivas: 2.2 Analiza a biodiversidade de todas as neestudar Bioloxía e nunca abandonar as aulas. Non é ta ampliouse para incluír tanto os protozoos como as Aprende xogando veiras da clase. Que especies son máis coque fose unha mala alumna, senón que, despois de algas unicelulares e pluricelulares, e pasou a chamarse Ponte a proba múns e cales menos frecuentes? licenciarme e de rematar o meu doutorado na Univer- reino dos protoctistas. • Obradoiro de ciencias: 2.3 Busca os nomes científicos dos teus alisidade de Berkeley, decidín quedar como docente e Os meus colegas describíronme algunha vez como Observa células baixo o microscopio mentos frescos favoritos. tratar de transmitirlles aos meus estudantes un chisco «unha señora baixiña e inqueda que ten curiosidade E, ademais, toda a documentación necesaria + orientacións en anayaeducacion.es do entusiasmo que eu sentía ao investigar. Sempre me por absolutamente todo». A verdade, paréceme un bo para aplicar as claves do proxecto. interesou a divulgación, creo que é esencial dar a co- resumo.

tipo de célula se

trata.

Nesta unidade

Que vas descubrir?

A BIODIVERSIDADE NA NA TÚATÚA NEVEIRA A BIODIVERSIDADE NEVEIRA

s,nzas crenzas diñeide diñeias. É É ntarias. smáis vul- vulaúde. de saúde.

A nutrición é unha das das funcións dos dos seres vivos que que máismáis mercadorías mobiliza no no A nutrición é unha funcións seres vivos mercadorías mobiliza nosonoso planeta. En consecuencia, grangran parte da superficie terrestre dedícase á agriplaneta. En consecuencia, parte da superficie terrestre dedícase á agricultura e á gandería. Aínda que que hoxehoxe en día máismáis conscientes da relación cultura e á gandería. Aínda en somos día somos conscientes da relación entre unhaunha dietadieta equilibrada e saudable co coidado do medio ambiente, queda entre equilibrada e saudable co coidado do medio ambiente, queda moito por por facer. moito facer. Segundo o INE (Instituto Nacional de Estatística) en 2020 gastamos unha media Segundo o INE (Instituto Nacional de Estatística) en 2020 gastamos unha media de 1de 840 € por persoa en alimentos e bebidas nonnon alcohólicas. Todos estes ali1 840 € por persoa en alimentos e bebidas alcohólicas. Todos estes alimentos, teñen a súa orixeorixe nalgún ser vivo. Parácheste a pensar canta biodiversimentos, teñen a súa nalgún ser vivo. Parácheste a pensar canta biodiversidade hai na cantas especies distintas de seres vivos comes ao longo dade haitúa na neveira?, túa neveira?, cantas especies distintas de seres vivos comes ao longo dun dun día?día? A través do estudo dos dos alimentos da nosa neveira, podemos descubrir a A través do estudo alimentos da nosa neveira, podemos descubrir a grangran diversidade de organismos que temos no noso planeta, cales deles nos serdiversidade de organismos que temos no noso planeta, cales deles nos serven ven como alimento e a cales afectan aos nosos cultivos e ás nosas explotacións como alimento e a cales afectan aos nosos cultivos e ás nosas explotacións gandeiras. Por Por iso, iso, propoñémosche realizar unha investigación nun ámbito congandeiras. propoñémosche realizar unha investigación nun ámbito concreto, a túa propia neveira. Anímaste? creto, a túa propia neveira. Anímaste?

ncu lo lo o víncu bio- biocoa cos e e eóricos bitos s hábitos ectos aspectos n de de ación arios culinarios

amiña neveira. mans á obra. neveira. TocaToca mans á obra. un mundo Elaboramos gur, un mundo Elaboramos un menú eacións! relacións! un menú

No meu menú No meu menú predomina predomina o verde o verde

A miña neveira A miña neveira é biodiversa e, é biodiversa ademais, sostible e, ademais, sostible

Organiza a Organiza a información e prepara información e prepara o teu informe o teu informe

Os seres vivos

Presenta os os datos Presenta obtidos da datos obtidos investigación

da investigación

Unidade 3 Unidade 3

Proxecto dixital

Interactivo

Un proxecto dixital que cobre todos os contidos do curso e que se adapta a calquera plataforma e dispositivo. Versátil Adaptable a distintos enfoques e necesidades: para quen complementan o libro en papel e para aulas plenamente dixitais.

Contén diversidade de recursos como vídeos, animacións, gamificación, actividades de autoavaliación, actividades interactivas autocorrixibles... É moito máis que unha reprodución do libro en papel.

Trazable Poderás visualizar a realización e os resultados das actividades propostas.

Como é Edudynamic?

Inclusivo Competencial

O seu contorno facilita a personalización da aprendizaxe adaptando as tarefas ás necesidades do alumnado.

Elementos multimedia de alto valor pedagóxico deseñados para facilitar a adquisición das competencias dixitais.

Intuitivo. Doado de usar para ti e para as túas alumnas e alumnos.

Descargable. Permite traballar sen co

nexión a internet e descargarse en máis dun dispositivo.

Multidispositivo. Adáptase e visualíza

se en calquera tipo de dispositivo (ordenador, tableta, smartphone...) a calquera tamaño e resolución de pantalla.

Sincronizable. Os cambios que realice

o usuario sincronízanse automaticamente ao conectar calquera dos dispositivos nos que se traballe.

Universal. Compatible con todos os sis temas operativos, os ámbitos virtuais de aprendizaxe (EVA) e as plataformas educa tivas (LMS) máis utilizadas nos centros es colares.

1.1 Como son as moneras

100%

O reino das moner as

A célula das moneras A

As fun

As moneras son organismo s procariotas, unicelular es, que poden ser autótrofos ou heterótrof os.

O grupo máis abundante de moneras son as bacterias, seres microscópicos capaces de adaptarse a todos os medios (acuático, terrestre e aéreo) e ao interior dos seres vivos. Son capaces de resistir as condicións máis extremas de temperatura, acidez, salinidade , etc.

Tipos de bacterias

Segundo a súa forma, as bacterias clasifícanse en cocos, bacilos, vibrións, espirilos e espiroquet as.

- Cocos, que teñen forma de

- Bacilos, que teñen forma

esfera.

de bastonciño.

- Vibrións, que teñen forma

de coma.

- Espirilos e espiroquetas, que

teñen forma de espiral alongada.

Algúns tipos de bacterias

9:45 AM

Cocos

pica dunha bacteria. Lembra o que estudaches na unidade anterior e indica no teu caderno o nome das estruturas deste ser vivo.

iPad

• Bact gáni prex dade

zanse g xiran, outras manec ven illa colonia

asexua a súa ú

dicir que as bacterias son capaces de adaptarse a todos os medios. Argumenta a túa resposta.

• Bac se n dio.

• Bac de m das no in

- Como

2 Explica que cres que quere

bacterias, que realizan a fotosíntese. Tendo en conta a sinxela estrutura celular das bacterias. Que orgánulo ou estrutura a levará a cabo? Descúbreo e explícao no teu caderno. 4 Calcula o volume dun coco sabendo que o seu diámetro é de 1,5 micrómetros. Recorda que o volume dunha esfera é de 4·π·r3/3.

cloro da nu autó orgá que s res v

- Como Bacilos

1 A imaxe representa a célula tí-

3 Hai moneras, como as ciano-

- Com

1.2 A im Vibrións

Espiroquetas

As bacter desempeñ seres vivo maioría so

- As bacte

no noso mento. A na depu de residu nan a au mentativ ou vinag

- As bacte

den prov monelose estrágano

se relacionan. Algunhas bacterias desprágrazas aos seus flaxelos, as bacterias espirais outras móvense xirando sobre si mesmas, desprázanse sobre superficies e outras percen inmóbiles. Normalmente, as bacterias viadas, pero en ocasións agrúpanse formando as.

se reproducen. As bacterias reprodúcense almente, por bipartición, dividindo en dúas única célula.

mportancia das bacterias

rias están presentes en todos os medios e ñan un papel fundamental para o resto de os. Aínda que algunhas son prexudiciais, a on beneficiosas.

erias beneficiosas. As bacterias que están o organismo axudan ao seu bo funcionaAs bacterias descompoñedoras utilízanse uración de augas residuais, no tratamento uos, etc. As bacterias fotosintéticas osixeuga e a atmosfera; outras, chamadas fervas, utilízanse para fabricar queixo, iogur gre.

erias prexudiciais. Algunhas bacterias povocar enfermidades como o tétano, a sale, etc. Outras contaminan os alimentos e os.

100% 9:45 AM

• Exercitar: actividades interactivas. • Estudar: resumos interactivos, esquemas... • Aprender: audios, vídeos...

iPad

• Avaliar: autoavaliación, portafolio...

100%

A función de relación nos animais Nome e apelidos: .................................................................................................................................................................................................................................. Curso: ...............................................................................................................................................................................................

Data: ...........................................

Os órganos sensoriais

9:45 AM

Tipo de receptores

Fotorreceptores

Mecanorreceptores

Captan

Luz e cor

Vibración, movemento, gravidade e presión.

Poden ser

Outros datos

Ollos simples

Danse na maioría dos invertebrados

Ollos compostos

Danse en crustáceos e insectos

Ollos en cámara

Danse en cefalópodos e vertebrados

•A tención á diversidade: Fichas de reforzo, ampliación e multinivel.

Receptores de son Receptores do tacto Receptores de vibracións ou movemento

Presentes en case todos os grupos de animais.

Quimiorreceptores

Substancias químicas

Órganos do olfacto

Captan substancias no aire

Órganos do gusto

Captan substancias disoltas nun líquido

Termorreceptores

Cambios de temperatura

Varían en estrutura e localización

A foseta presente nalgunhas serpes é un exemplo de termorreceptor

iPad

Inclusión e atención á diversidade • O esencial.

Os órganos sensoriais son os encargados de captar os estímulos e transmitilos aos centros de coordinación. Están formados por receptores e unha conexión nerviosa. Podemos dividir os órganos sensoriais segundo o tipo de estímulo que son capaces de captar:

1. Anota que tipo de estímulos captan os seguintes tipos de receptores: a) Quimiorreceptores: b) Termorreceptores: c) Fotorreceptores d) Mecanorreceptores

Avaliación

100%

Usos dos ecosistemas Nome e apelidos: .................................................................................................................................................................................................................................. Curso: ...............................................................................................................................................................................................

Data: ...........................................

Le os apartados relacionados cos usos dos ecosistemas do teu libro de texto e exercita os teus coñecementos realizando as actividades 3. Explica a diferenza que existe entre os receptores do olfacto e os receptores seguintes. do gusto. 1. Selecciona cales son recursos ou servizos que nos proporcionan os ecosistemas.

Osixenación da atmosfera. Asistencia médica.

•X erador de probas de avaliación e exercitación. • Avaliación por unidades. • Avaliación competencial.

Estradas e autoestradas. 9:45 AM

2. Escribe como poden ser os fotorreceptores de que tipo de animais é típico cada un.

1/1

Formación de solos. Polinización dos cultivos. 2. Escribe o nome de 10 recursos ou servizos que nos proporcione o bosque mediterráneo.

• I nstrumentos de avaliación, autoavaliación e coavaliación.

iPad

• Instrumentos para avaliar a práctica docente. 3. Que son os servizos de regulación que proporcionan os ecosistemas? Escribe un exemplo.

4. Sinala se son verdadeiras ou falsas as seguintes afirmacións. a. A produción de alimentos foi diminuíndo cos anos. ........................................................................................... b. Os ecosistemas achegan gran cantidade de materiais. ...................................................................................... c. As plantas prestan un servizo esencial ao liberar osíxeno por medio da fotosíntese. ....................... U2

A bipartición

1 A bacteria crece o suficiente e fai unha copia do seu material xenético (ADN).

2 A bacteria estreita polo centro e reparte o seu contido.

cterias saprófitas ou descompoñe doras, que nutren de restos de materia orgánica do me. Por exemplo, as bacterias do solo. cterias simbióticas, que establecen relacións mutua axuda con outros seres vivos, chamasimbioses. Por exemplo, as que se encontran ntestino formando a microbiota intestinal. terias parasitas, que obteñen a materia orica de organismos nos que viven e aos que xudican. Estas bacterias producen enfermies como a tuberculose.

Recursos Metodoloxías activas (técnicas e estratexias) e recursos para:

9:45 AM

mo se nutren. Ao non teren orgánulos como oplastos ou mitocondrias, todos os procesos utrición suceden no citoplasma. Hai bacterias ótrofas, que sintetizan a súa propia materia nica mediante a fotosíntese, e heterótrofas, se alimentan da materia orgánica doutros seivos.

Que che ofrece?

Edudynamic presenta un formato especialmente dese ñado para o ámbito dixital educativo, que utiliza todo o potencial tecnolóxico e é compatible con calquera dispositivo. Realizáronse edi cións específicas de todos os contidos teóricos e prácticos do libro de texto para obter unha versión interactiva e dinámica que inclúe todo o contido curricular do nivel, xunto cunha gran diversida de de recursos multimedia, vídeos, gamificación...

d. Aínda que os ecosistemas se alteren, os servizos que ofrecen non se ven alterados. .......................

Moneras, protoctistas e fungos

e. A agricultura e a gandería son actividades que non dependen dos ecosistemas. .............................. f. A relación do ser humano coa natureza foi variando ao longo da historia. ............................................ 5. Onde estarán máis alterados os servizos de regulación que ofrecen os ecosisteCOMPETENCIAS ESPECÍFICAS SABERES BÁSICOS DE QUE IMOS mas, nunha zona de cultivo ou nunha PRIMEIRO zona de Amontaña? DA ÁREA TERCEIRO APRENDER? 1. Interpretar e transmitir información científica. 2. Identificar, localizar e seleccionar información. 3. Planificar e desenvolver proxectos de investigación. 4. Utilizar o razoamento e o pensamento computacional.

A. Proxecto científico • Formulación de preguntas, hipóteses e conxecturas científicas. • Estratexias de utilización de ferramentas dixitais para a busca de información, a1/1colaboración e a comunicación de procesos, resultados ou ideas en diferentes formatos (presentación, gráfica, vídeo, póster, informe...). • Recoñecemento e utilización de fontes veraces de información científica.

3 Orixínanse dúas células filla.

• Experimentación para responder a unha cuestión científica determinada utilizando instrumentos e espazos (laboratorio, aulas, contorno...) de forma adecuada. Células filla

• Modelaxe para a representación e a comprensión de procesos ou elementos da natureza.

Eleccións no reino das moneras

No reino do que forman parte as bacterias vai haber eleccións para o goberno do reino. No sistema bacteriocrático hai tres grandes partidos: o Partido Destrutor, onde están todas as bacterias que afectan negativamente a outros seres vivos; o Partido Bacteriocool, onde están as bacterias beneficiosas para outros organismos, e o Partido Ninfú Ninfá, onde están as bacterias que o que queren é estar ao seu aire. Elixe un dos partidos políticos e realiza as seguintes tarefas: • Fai un estudo demográfico e anota cinco grupos ou especies de bacterias que votarían ao teu partido. • Elabora un slogan e un logo de campaña que represente os fins políticos do partido que elixiches. • Elixe o nome do candidato ou da candidata ao goberno por parte do teu partido e escríbelle un discurso para explicar as bondades do partido.

Páxina inicial Alexander Fleming. O grande observador

1. O reino das moneras Como son as moneras: clasificación e funcións vitais das bacterias A importancia das bacterias

2. O reino dos protoctistas. Os protozoos Como son os protozoos: clasificación e funcións vitais dos protozoos

• Métodos de observación e de toma de datos de fenómenos naturais.

iPad

ncións vitais das bacterias

E para o alumnado?

• Métodos de análise de resultados e diferenciación entre correlación e causalidade. • Contribución das grandes científicas e científicos no desenvolvemento das ciencias biolóxicas e xeolóxicas. B. A célula • Estratexias e destrezas de observación e comparación de tipos de células ao microscopio. C. Seres vivos • Diferenciación e clasificación dos reinos monera, protoctista, fungi, vexetal e animal. • Observación de especies representativas do contorno próximo e identificación das características distintivas dos principais grupos de seres vivos. • Estratexias de recoñecemento

3. O reino dos protoctistas. As algas Como son as algas: clasificación e funcións vitais das algas. A importancia das algas

4. O reino dos fungos Como son os fungos: clasificación

Programación, proposta didáctica e documentación do proxecto

Documento: «Biografía de Alexander Fleming» Vídeo: «Antes de empezar» Presentación: «Que necesitas saber»

Orientación académica e profesional

Compromiso ODS .Obxectivos: 2, 3 e 13 TIC

• As claves de Operación Mundo

Plan Lingüístico. Expresión escrita: Escribir un discurso

Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico

• Proposta didáctica TIC

• Programacións en Word e PDF

Vídeo. «O movemento dos protozoos» Simulación. «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación. «Enfermidades producidas polos protozoos» Documento: «Observa protozoos dunha poza» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: os protozoos». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

Aprendizaxe cooperativa: Asemblea de ideas TIC

Plan Lingüístico. Expresión escrita: Realizar un texto descritivo Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico

Simulación: «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación: «Os bloom de algas» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: as algas». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

Plan Lingüístico. Expresión escrita: Realizar un texto explicativo

Simulación: «Observación microscópica de seres do reino dos fungos» Vídeos: «Os fungos», «Os fungos, seres descompoñedores», «A esporulación dos fungos que forman cogomelos», «A penicilina» Presentación: «Os liques» Documento: «Observa liques cunha lupa» Inclusión e atención á diversidade: contido «o reino dos fungos» Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

TIC

Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico

Recursos

Recursos relacionados coas claves do proxecto Coa información que o alumnado necesita manexar para poñer en práctica as claves e metodoloxías activas de Operación Mundo. • Vídeos ODS. •E xplicacións das técnicas de pensamento e de apren dizaxe cooperativa. • Infografías do Plan Lingüístico e do Plan TIC-TAC. •P ropostas de orientación académica e profesional e para traballar a clave emocional.

100%

Recursos dixitais ordenados tanto por unidades como polos seus propósitos educativos máis destacables

9:45 AM

Para aprender • Vídeos • Presentacións • Infografías

iPad

• Game Room (recursos para aprender xogando)

100%

Para estudar 9:45 AM

• Resumos • Esquemas

100%

iPad

• Contidos complementarios

9:45 AM

Para exercitar • Actividades interactivas •O rganizadores visuais para completar

100%

iPad

• Repasos interactivos

9:45 AM

Para avaliar •A ctividades e probas interactivas con trazabilidade, que facilitan o se guimento do progreso do alumnado por parte do profesorado.

iPad

•E apps recomendadas, que comple mentan o Plan TIC-TAC proposto no proxecto.

Inclusión e atención á diversidade

O esencial

iPad

9:45 AM

iPad

100%

9:45 AM

100%

Recolle as aprendizaxes esenciais que permitirán adqui rir o perfil de saída previsto, axudando ao profesorado a adaptar o ritmo e a profundidade, facendo uso das meto doloxías activas máis adecuadas en cada caso.

Fondo de fichas para traballar a diversidade e a inclusión • Encontrar materiais de apoio. • Prestar unha atención individualizada. •A daptar os contidos aos diferentes ritmos de aprendi zaxe. • Seleccionar e aplicar diversas estratexias metodolóxicas. Conta con tres tipos de fichas: - fichas para adaptar o currículo, - fichas de exercitación, - fichas de afondamento.

Fichas para adaptar o currículo (AC)

Fichas de exercitación (E)

Para dar resposta ao alumnado con necesidades es pecíficas de apoio educativo (ACNEAE) cos seguintes perfís:

O seu obxectivo é poñer en práctica as aprendizaxes desenvoltas durante o estudo da unidade. Están di rixidas a aqueles e aquelas estudantes que necesiten exercitar e reforzar os contidos, pero que non teñan necesidades específicas de apoio educativo.

•A lumnado con dificultades específicas de aprendizaxe. • Alumnado de incorporación tardía ao sistema educa tivo. • Trastorno do déficit de atención e hiperactividade.

A función de relación nas plantas Nome e apelidos: ..................................................................................................................................................................................................................................

• Trastorno do espectro autista.

Curso: ...............................................................................................................................................................................................

•A lumnado con condicións persoais especiais ou his toria escolar.

Data: ...........................................

Le o apartado «Funcións vitais en plantas. A relación» do teu libro de texto e exercita os teus coñecementos realizando as actividades seguintes. 1. Observa as imaxes e relaciona. A

Para a súa elaboración realizáronse adaptacións meto dolóxicas que fan accesibles os elementos prescritivos do currículo sen renunciar a ningún contido, evitando así unha adaptación curricular significativa. •E xplicacións teóricas que motivan a comezar a tare fa, con recursos visuais que favorecen a aprendizaxe das persoas con maior memoria visual.

Imaxe A

É un movemento pasaxeiro.

Imaxe B

É un movemento irreversible.

a. As raíces crecen a favor da gravidade.

b. Unha planta rubideira enrólase arredor do tronco dunha árbore.

• Resáltanse os verbos de acción nos enunciados.

c. A raíz dunha árbore crece cara á auga.

•R esáltanse algunhas palabras que poidan axudar a mellorar a comprensión da pregunta (poden ser con ceptos ou palabras clave). •E strutúranse os espazos para dar claridade ao ex posto.

9:45 AM

100%

Alteración dos ecosistemas Nome e apelidos: .................................................................................................................................................................................................................................. Data: ...........................................

No pasado, cando a poboación humana era pequena, os recursos naturais explotábanse sen modificar en exceso o medio e daba tempo á súa rexeneración. O enorme crecemento da poboación e o desenvolvemento da tecnoloxía supuxeron un consumo incontrolado dos recursos que provoca alteracións nos ecosistemas e causa problemas ambientais como:

d. O talo dunha planta crece cara á luz.

3. As raíces dunha determinada planta crecen cara a lugares sen luz, cara a abaixo (cara a lugares onde as atrae a forza da gravidade) e cara a onde hai auga no solo. Explica que tipos de tropismos ten esta planta. Xustifica a túa resposta. © Grupo Anaya, S. A. Material imprimible autorizado.

• Utilízase un vocabulario sinxelo.

Curso: ...............................................................................................................................................................................................

É unha nastia. É un tropismo.

2. Indica o tipo de tropismo e o estímulo que o produce en cada caso.

• Empréganse enunciados curtos.

iPad

Fichas de afondamento (A)

Nestas fichas desenvólvense actividades e metodo loxías que permiten que o alumnado aplique e afon de na adquisición das competencias básicas. Están dirixidas tanto ao alumnado que alcanzou a aprendi zaxe dos contidos e, a criterio do profesorado, poida ampliar ou afondar neles; como a aqueles alumnos e alumnas con necesidades específicas de apoio educa tivo con altas capacidades. 1/1

A perda da biodiversidade Débese á desaparición de especies e é un dos problemas ambientais máis graves aos que nos enfrontamos na actualidade. As principais causas son: • A sobreexplotación. Captura ou recolección masiva que non dá tempo á recuperación das poboacións mediante a reprodución • A alteración dos espazos naturais. É a alteración ou mesmo destrución dos espazos naturais debido a actividades humanas. As principais formas de alterar os medios naturais son a deforestación, a contaminación e a ocupación de grandes extensións de terreo. • A introdución de especies exóticas. Son especies que son levadas duns ecosistemas a outros e causan desequilibrios nas relacións bióticas.

iPad

9:45 AM

100%

Os animais vertebrados Nome e apelidos: ..................................................................................................................................................................................................................................

1. Relaciona as tres columnas.

Curso: ...............................................................................................................................................................................................

Acción dos seres humanos

Alteracións dos ecosistemas

Hoteis en primeira liña de praia

Alteración do medio natural

Recollida ilegal de cogomelos

Bañarse nos ríos

Mamíferos ameazados Un novo estudo sobre especies ameazadas revela que o grupo de vertebrados máis ameazado é o dos anfibios, co 40% das especies en risco de desaparecer, e que un de cada catro mamíferos está en perigo de extinción. Algunhas das causas desta alarmante situación son a contaminación, o cambio climático, a caza ou pesca masiva, a deforestación e destrución dos seus hábitats, as especies invasoras etc.

Perda da biodiversidade

Contaminación

Segundo a Lista Vermella de Especies Ameazadas algúns dos mamíferos máis ameazados son os orangutáns, o chimpancé, o tigre, o lobo vermello, o visón europeo, o rinoceronte negro, o oso polar, o panda xigante, o pangolín, o gorila, a vaca mariña, o elefante asiático, o demo de Tasmania, o lince ibérico e os lémures.

Por interese económico

Introdución de especies exóticas

Por neglixencia

1. Cal é o grupo de vertebrados con maior número de especies en perigo e con que porcentaxe? Que porcentaxe de mamíferos está en perigo de extinción?

2. Observa a imaxe e escribe as alteracións que influíron para que isto estea a acontecer no mar.

2. Cres que os seres humanos somos responsables da ameaza de extinción que sofren moitas especies? Por que?

1/2

3. Moitos dos mamíferos da Lista Vermella poderían desaparecer en poucos anos se non se toman medidas urxentes. Elixe unha especie da lista e escribe algunha medida que podería axudar na súa conservación.

Construcións de hoteis rurais

Principais causas

A ocupación

Caza e recolección ilegal

Migración de animais

Data: ...........................................

1/2

Avaliación

Probas de avaliación predeseñadas Para cada unidade: • Unha avaliación de saberes • Unha avaliación de competencias

Para cada trimestre: • I nstrumentos de avaliación e de autoavaliación do portafolio do Desafío.

iPad

9:45 AM

100%

• Unha proba competencial para avaliar o progreso na adquisición do perfil de saída.

Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación Ferramenta coa que o profesorado poderá deseñar probas escritas de xeito flexible, selec cionando, en función dos seus obxectivos di dácticos, as aprendizaxes que desexa avaliar ou exercitar (parte dunha unidade, unha unidade completa, unha situación de aprendizaxe...).

E ademais... •U nha guía para traballar co portafolio. Cunhas indicacións básicas que axudarán ao alumnado a preparar e utilizar o seu portafolio do curso. •U n fondo de instrumentos de avaliación, autoavaliación e coavaliación. Cunha ampla base de rúbricas, dianas, e ou tros instrumentos deseñados por especialistas co fin de proporcionarlle ao profesorado un conxunto de ferramen tas coas que levar a cabo a avaliación, a autoavaliación e a coavaliación. •U nha área de documentación. Con orientacións sobre o deseño de rúbricas e unha recompilación de probas de ava liación externa.

Programación, proposta didáctica e documentación do proxecto

As claves de Operación Mundo • I nclúe unha ampla documentación sobre as metodo loxías activas desenvoltas no proxecto.

Proposta didáctica • Recompila a versión en pdf das propostas didácticas.

Programacións. Coa versión en word e en pdf de: • A programación didáctica • A programación por unidades • Os rexistros de avaliación

iPad

9:45 AM

100%

Moneras, protoctistas e fungos

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DA ÁREA 1. Interpretar e transmitir información científica. 2. Identificar, localizar e seleccionar información. 3. Planificar e desenvolver proxectos de investigación. 4. Utilizar o razoamento e o pensamento computacional.

SABERES BÁSICOS DE PRIMEIRO A TERCEIRO

QUE IMOS APRENDER?

A. Proxecto científico • Formulación de preguntas, hipóteses e conxecturas científicas.

Páxina inicial

• Estratexias de utilización de ferramentas dixitais para a busca de información, a colaboración e a comunicación de procesos, resultados ou ideas en diferentes formatos (presentación, gráfica, vídeo, póster, informe...). • Recoñecemento e utilización de fontes veraces de información científica. • Experimentación para responder a unha cuestión científica determinada utilizando instrumentos e espazos (laboratorio, aulas, contorno...) de forma adecuada. • Modelaxe para a representación e a comprensión de procesos ou elementos da natureza.

Alexander Fleming. O grande observador

1. O reino das moneras Como son as moneras: clasificación e funcións vitais das bacterias A importancia das bacterias

2. O reino dos protoctistas. Os protozoos Como son os protozoos: clasificación e funcións vitais dos protozoos

• Métodos de observación e de toma de datos de fenómenos naturais. • Métodos de análise de resultados e diferenciación entre correlación e causalidade. • Contribución das grandes científicas e científicos no desenvolvemento das ciencias biolóxicas e xeolóxicas. B. A célula • Estratexias e destrezas de observación e comparación de tipos de células ao microscopio. C. Seres vivos • Diferenciación e clasificación dos reinos monera, protoctista, fungi, vexetal e animal.

3. O reino dos protoctistas. As algas Como son as algas: clasificación e funcións vitais das algas. A importancia das algas

4. O reino dos fungos Como son os fungos: clasificación

• Observación de especies representativas do contorno próximo e identificación das características distintivas dos principais grupos de seres vivos. • Estratexias de recoñecemento das especies máis comúns dos ecosistemas do contorno (guías, claves dicotómicas, ferramentas dixitais, visu...).

100%

1.1 Como son as moneras

O reino das moneras

As funcións vitais das bacterias

- Como se nutren. Ao non teren orgánulos como

As moneras son organismos procariotas, unicelulares, que poden ser autótrofos ou heterótrofos. O grupo máis abundante de moneras son as bacterias, seres microscópicos capaces de adaptarse a todos os medios (acuático, terrestre e aéreo) e ao interior dos seres vivos. Son capaces de resistir as condicións máis extremas de temperatura, acidez, salinidade, etc.

Tipos de bacterias

A célula das moneras A

Segundo a súa forma, as bacterias clasifícanse en cocos, bacilos, vibrións, espirilos e espiroquetas.

- Cocos, que teñen forma de esfera. - Bacilos, que teñen forma de bastonciño. - Vibrións, que teñen forma de coma. - Espirilos e espiroquetas, que teñen forma de espiral alongada.

Cocos

Bacilos

1 A imaxe representa a célula tí-

3 Hai moneras, como as cianobacterias, que realizan a fotosíntese. Tendo en conta a sinxela estrutura celular das bacterias. Que orgánulo ou estrutura a levará a cabo? Descúbreo e explícao no teu caderno.

4 Calcula o volume dun coco sabendo que o seu diámetro é de 1,5 micrómetros. Recorda que dunha esfera é de o volume 4·π·r3/3.

A bipartición

zanse grazas aos seus flaxelos, as bacterias espirais xiran, outras móvense xirando sobre si mesmas, outras desprázanse sobre superficies e outras permanecen inmóbiles. Normalmente, as bacterias viven illadas, pero en ocasións agrúpanse formando colonias. asexualmente, por bipartición, dividindo en dúas a súa única célula.

1.2 A importancia das bacterias

Vibrións

Espiroquetas

As bacterias están presentes en todos os medios e desempeñan un papel fundamental para o resto de seres vivos. Aínda que algunhas son prexudiciais, a maioría son beneficiosas.

- As bacterias beneficiosas. As bacterias que están no noso organismo axudan ao seu bo funcionamento. As bacterias descompoñedoras utilízanse na depuración de augas residuais, no tratamento de residuos, etc. As bacterias fotosintéticas osixenan a auga e a atmosfera; outras, chamadas fermentativas, utilízanse para fabricar queixo, iogur ou vinagre.

- As bacterias prexudiciais. Algunhas bacterias poden provocar enfermidades como o tétano, a salmonelose, etc. Outras contaminan os alimentos e estráganos.

O reino das moneras

1 A bacteria crece o suficiente e fai unha copia do seu material xenético (ADN).

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

2 A bacteria estreita polo centro e reparte o seu contido.

O reino dos protoctistas inclúe os protozoos e as algas, que son seres eucariotas sinxelos.

Células filla

Eleccións no reino das moneras No reino do que forman parte as bacterias vai haber eleccións para o goberno do reino. No sistema bacteriocrático hai tres grandes partidos: o Partido Destrutor, onde están todas as bacterias que afectan negativamente a outros seres vivos; o Partido Bacteriocool, onde están as bacterias beneficiosas para outros organismos, e o Partido Ninfú Ninfá, onde están as bacterias que o que queren é estar ao seu aire. Elixe un dos partidos políticos e realiza as seguintes tarefas: • Fai un estudo demográfico e anota cinco grupos ou especies de bacterias que votarían ao teu partido.

As funcións vitais dos protozoos

- Como se nutren. Os protozoos son heterótrofos. Algúns son parasitos, xa que toman a materia orgánica doutros seres vivos nos que viven e aos que causan unha enfermidade; outros aliméntanse de materia orgánica, de bacterias e doutros protoctistas.

2.1 Como son os protozoos

Membrana plasmática Material xenético (ADN)

Os protozoos son organismos eucariotas, unicelulares e heterótrofos. Viven en medios acuáticos, en terras húmidas ou no interior doutros seres vivos.

produción sexual mediante gametos, polo xeral, os protozoos reprodúcense de forma asexual. A célula duplica o seu ADN e divide o seu contido en dúas células filla.

- Protozoos flaxelados, que son os que teñen un único filamento, chamado flaxelo, que moven a xeito de látego.

son de grande importancia na depuración de augas residuais, xa que se alimentan das bacterias descompoñedoras presentes nestas augas. Outros forman parte do plancto, e serven de alimento a moitos organismos acuáticos dos que, á súa vez, se alimenta o ser humano.

o alimento mediante prolongacións do citoplasma, a xeito de pés, chamadas pseudópodos.

- Protozoos esporozoos; son protozoos parasitos con estrutura moi simple e que carecen de estruturas de desprazamento. Deben o seu nome a que forman estruturas de resistencia ou esporas.

parasitos e causan enfermidades, como a malaria, que se contaxia pola picadura dun mosquito, ou a amebíase, que se transmite pola auga ou a través de alimentos contaminados.

Algúns exemplos de protozoos Cilios

Células filla Cilios

Nos esporozoos

COMPRENDE, PENSA, INVESTIGA...

1 Corrixe no teu caderno as frases que sexan falsas. a) Os protozoos son heterótrofos. O paramecio desprázase grazas ao movemento dos cilios que recobren a súa superficie.

c) Os protozoos non poden desprazarse. d) Os protozoos reprodúcense só de forma asexual.

Asemblea de ideas. Formade grupos para explicar que consecuencias tería para o ser humano que desaparecesen os protozoos.

anayaeducacion.es Consulta a presentación «Enfermidades producidas polos protozoos» no teu banco de recursos e explica algunhas medidas de prevención destas enfermidades.

Pseudópodo

As amebas desprázanse mediante pseudópodos, tamén chamados falsos pés.

TIC

Simulación. «Observación microscópica de seres do reino das moneras» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino das moneras». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e fichas 5 e 6 de afondamento

A célula das moneras

1 A. Material xenético (ADN); B. Parede celular; C. Citoplasma; D. Pili; E. Flaxelo. 2 As bacterias son os organismos máis sinxelos e antigos da Terra e que, polo tanto, evolucionaron durante miles de millóns de anos. Debido a iso presentan unha gran diversidade biolóxica e funcional, é dicir, existen multitude de bacterias moi diferentes entre si, capaces de adaptarse a todas as condicións posibles no noso planeta, incluídas as máis extremas. Así, as bacterias colonizaron todos os medios presentes na Terra.

3 As bacterias son organismos procariotas formados por células cunha estrutura moi sinxela na que non existen orgánulos, a excepción dos ribosomas. A fotosíntese que realizan as cianobacterias ten lugar nunhas invaxinacións que presenta a membrana plasmática destas células. É nestas zonas da membrana plasmática onde se encontran as proteínas e os pigmentos necesarios para levar a cabo este proceso.

Os protozoos flaxelados teñen un ou máis flaxelos que axitan para desprazarse.

Células filla

b) Todos os protozoos son de vida libre.

As vorticelas viven fixas a un substrato a través dun pedúnculo. Utilizan cilios para capturar alimento.

e) Os protozoos teñen parede celular.

• Elixe o nome do candidato ou da candidata ao goberno por parte do teu partido e escríbelle un discurso para explicar as bondades do partido.

Observa a ilustración e responde. a) As tres primeiras imaxes representan como se produce a bipartición en tres tipos diferentes de protozoos. Explica as diferenzas que observas entre elas. b)

A última imaxe representa a reprodución característica dos esporozoos, a chamada división múltiple ou esporulación. Busca información sobre este tipo de reprodución e, con axuda da imaxe, fai unha descrición para explicar como acontece este proceso de división.

4 1,76 micrómetros cúbicos (μm3).

Vídeo. «O movemento dos protozoos»

Eleccións no reino das moneras

Simulación. «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas»

Nesta actividade pídeselle ao alumnado que investigue sobre as moneras usando como escusa unhas eleccións ficticias ao goberno do reino das moneras. A actividade ten resposta aberta e é de carácter interdisciplinario. Nela deberanse valorar a corrección científica ao identificar as bacterias que poden pertencer a cada grupo político segundo as súas características, así como a idoneidade do slogan, logo e discurso en función destas. Tamén se terá en conta a corrección ortográfica e gramatical do texto do discurso. Pode ser interesante realizar esta actividade por grupos e propoñer actividades de debate para contrapoñer a visión de cada partido e comprobar que argumentos se ofrecen para xustificar cal deles sería o mellor para dirixir o goberno.

O reino dos protistas. Os protozoos SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

Células filla Nos rizópodos

- Os protozoos prexudiciais. Algúns protozoos son

Flaxelo

Vídeos. «Os seres vivos máis sinxelos» e «A bipartición»

Células filla Nos flaxelados

2.2 A importancia dos protozoos - Os protozoos beneficiosos. Algúns protozoos

- Protozoos rizópodos, que son os que se desprazan ou capturan

• Elabora un slogan e un logo de campaña que represente os fins políticos do partido que elixiches.

SOLUCIÓNS

A reprodución asexual nos protozoos Nos ciliados

verse para capturar o alimento, para fuxir ou para afastarse da luz; outros son inmóbiles.

- Como se reproducen. Aínda que algúns teñen re-

Os protozoos clasifícanse en catro grandes grupos:

- Protozoos ciliados, que son os que teñen na súa superficie peque-

Citoplasma Ribosomas Vacúolo contráctil

Baseado no Real Decreto do MEYFP• Ver desenvolvemento completo de competencias e saberes básicos nas páxinas 19, 20, 21, 22 e 23

- Como se relacionan. Moitos son capaces de mo-

Tipos de protozoos

Núcleo Mitocondria

nos filamentos móbiles chamados cilios.

Nesta dobre páxina estúdase o reino das moneras. Suxerimos mostrar imaxes ou pequenos vídeos sobre as bacterias. Trátase dun dos reinos que menos se estuda en Primaria, pero que máis curiosidade esperta entre os estudantes. É interesante para o alumnado coñecer a diversidade de ambientes que poden colonizar, como os alimentos, o solo, os intestinos ou os ambientes extremos, e a existencia de bacterias beneficiosas e prexudiciais.

3 Orixínanse dúas células filla.

9:45 AM

O reino dos protoctistas. Os protozoos A célula dun protozoo

• Bacterias saprófitas ou descompoñedoras, que se nutren de restos de materia orgánica do medio. Por exemplo, as bacterias do solo. • Bacterias simbióticas, que establecen relacións de mutua axuda con outros seres vivos, chamadas simbioses. Por exemplo, as que se encontran no intestino formando a microbiota intestinal. • Bacterias parasitas, que obteñen a materia orgánica de organismos nos que viven e aos que prexudican. Estas bacterias producen enfermidades como a tuberculose.

- Como se reproducen. As bacterias reprodúcense

pica dunha bacteria. Lembra o que estudaches na unidade anterior e indica no teu caderno o nome das estruturas deste ser vivo.

2 Explica que cres que quere dicir que as bacterias son capaces de adaptarse a todos os medios. Argumenta a túa resposta.

cloroplastos ou mitocondrias, todos os procesos da nutrición suceden no citoplasma. Hai bacterias autótrofas, que sintetizan a súa propia materia orgánica mediante a fotosíntese, e heterótrofas, que se alimentan da materia orgánica doutros seres vivos.

- Como se relacionan. Algunhas bacterias desprá-

Algúns tipos de bacterias E

Presentación. «Enfermidades producidas polos protozoos» Documento: «Observa protozoos dunha poza» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: os protozoos». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

Nesta dobre páxina preséntanse os organismos do reino dos protistas e afóndase nos protozoos. Debido ao gran descoñecemento deste grupo, recomendamos realizar a práctica do obradoiro de ciencias «Observa os protozoos dunha poza» e mostrar pequenos vídeos sobre o seu desprazamento ou a súa reprodución. Suxerimos dar énfase aos aspectos beneficiosos dos protozoos pero tamén a importantes enfermidades tropicais que causan. Resulta interesante para os alumnos e as alumnas relacionar os protozoos con frases que escoitaron na súa vida real, como que as embarazadas non poden comer xamón pola toxoplasmose ou que se che pica a mosca tse-tse se contrae a enfermidade do sono.

SOLUCIÓNS Comprende, pensa, investiga...

1 a) Verdadeira. b) Falsa. Algúns protozoos son de vida libre, hai protozoos parasitos. c) Falsa. Algúns protozoos non poden desprazarse, como os esporozoos ou as vorticelas, que viven fixas ao substrato. Os protozoos ciliados, flaxelados e rizópodos poden desprazarse. d) Falsa. Algúns protozoos reprodúcense de forma sexual mediante gametos. e) Falsa. Os protozoos non teñen parede celular.

2 Esta actividade suxírese realizala coa técnica de aprendizaxe cooperativa «Asemblea de ideas». Se decide utilizar esta técnica, teña preparados os grupos con anterioridade. A resposta que debería dar o alumnado é que se erradicarían algunhas enfermidades moi graves, como a malaria. Por outro lado, dificultaríase a depuración de augas residuais, pois utilízanse neste proceso. Moi preocupante sería a desaparición de parte do plancto, o que afectaría ás redes tróficas acuáticas e diminuiría a pesca.

3 Para resolver esta actividade recoméndase que o alumnado visualice a presentación «Enfermidades producidas polos protozoos» co fin de afondar nos contidos estudados neste apartado e para coñecer algunhas medidas de prevención de enfermidades producidas por estes seres vivos. A malaria é unha enfermidade infecciosa causada por un protozoo parasito do xénero Plasmodium. Esta enfermidade transmítese dun humano a outro pola picadura do mosquito Anopheles. A prevención consiste en tomar medidas para evitar a picadura: durmir con mosquiteiros, pechar as ventás pola noite, usar repelente e levar manga longa e pantalóns cando anoitece. A amebíase é unha infección intestinal causada polo protozoo Entamoeba histolytica, que se disemina a través de auga ou alimentos contaminados con feces ou por contacto coa área bucal ou rectal dunha persoa infectada. Ao viaxar a países tropicais onde a salubridade é deficiente, non se debe beber auga da billa ou das fontes, senón auga potable fervida, auga embotellada ou latas de refrescos, sen pedras de xeo. Tampouco se deben comer verduras crúas nin froitas sen pelar.

A reprodución asexual nos protozoos a) Os ciliados presentan dous núcleos, o macronúcleo e o micronúcleo. Ambos os dous núcleos divídense para xerar dous núcleos, que migran cara aos dous extremos da célula. Posteriormente, a célula divide en dous o seu citoplasma para xerar dúas células filla. Os flaxelados presentan un único núcleo. Tras a súa división, a célula divide lonxitudinalmente o seu citoplasma, formando dúas células filla cos seus flaxelos característicos. Os rizópodos divídense por bipartición, tras duplicar o seu núcleo, mediante o estrangulamento do seu citoplasma. b) A través desta actividade, o alumnado poñerá en práctica a competencia lingüística. Tras buscar información, os alumnos e as alumnas terán que elaborar un texto descritivo para explicar como se produce a división mediante esporulación. Por exemplo, a reprodución asexual dos esporozoos prodúcese por división múltiple ou esporulación. Consiste na realización de varias divisións nucleares sucesivas que xeran un gran número de núcleos. A división posterior do citoplasma da célula en múltiples partes xera gran cantidade de células filla de pequeno tamaño, chamadas esporozoítos. Así se divide por exemplo o Plasmodium, causante da malaria.

iPad

Comprende, reflexiona e pon a proba as túas competencias

Documento: «Biografía de Alexander Fleming» Vídeo: «Antes de empezar» Presentación: «Que necesitas saber»

Vídeos. «Os seres vivos máis sinxelos» e «A bipartición» Simulación. «Observación microscópica de seres do reino das moneras» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino das moneras». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e fichas 5 e 6 de afondamento Vídeo. «O movemento dos protozoos» Simulación. «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación. «Enfermidades producidas polos protozoos» Documento: «Observa protozoos dunha poza» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: os protozoos». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento Simulación: «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación: «Os bloom de algas» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: as algas». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento Simulación: «Observación microscópica de seres do reino dos fungos» Vídeos: «Os fungos», «Os fungos, seres descompoñedores», «A esporulación dos fungos que forman cogomelos», «A penicilina» Presentación: «Os liques» Documento: «Observa liques cunha lupa» Inclusión e atención á diversidade: contido «o reino dos fungos» Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento Actividades interactivas: «Aprende xogando» e «Ponte a proba!» Fichas: Conceptos ficha2 O esencial Probas de avaliación: básica, avanzada e competencial. Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación

Da LOMLOE a Operación Mundo

Perfil de saída de ESO O perfil de saída do alumnado ao termo do ensino básico identifica e define, en conexión cos retos do século xxi, as competencias clave que o alumnado debeu desenvolver ao finalizar a educación básica, e introduce orientacións sobre o nivel de desempeño esperado ao termo do seu itinerario formativo. Quérese garantir que todo alumno ou alumna que supere con éxito o ensino básico e, polo tanto, alcance o perfil de saída, saiba mobili zar as aprendizaxes adquiridas para responder aos principais desa fíos aos que deberá facer fronte ao longo da súa vida: - D esenvolver unha actitude responsable a partir da toma de con ciencia da degradación do medio ambiente baseada no coñece mento das causas que a provocan, agravan ou melloran, desde unha visión sistémica, tanto local como global. - I dentificar os diferentes aspectos relacionados co consumo res ponsable, valorando as súas repercusións sobre o ben individual e o común, xulgando criticamente as necesidades e os excesos e exercendo un control social fronte á vulneración dos seus dereitos como consumidor. - D esenvolver hábitos de vida saudable a partir da comprensión do funcionamento do organismo e a reflexión crítica sobre os facto res internos e externos que inciden nela, asumindo a responsabili dade persoal na promoción da saúde pública. - E xercitar a sensibilidade para detectar situacións de inequidade e exclusión desde a comprensión das súas causas complexas, para desenvolver sentimentos de empatía e compaixón. - E ntender os conflitos como elementos connaturais á vida en so ciedade que deben resolverse de xeito pacífico. - A nalizar de xeito crítico e aproveitar as oportunidades de todo tipo que ofrece a sociedade actual, en particular as da cultura dixi tal, avaliando os seus beneficios e riscos e facendo un uso ético e responsable que contribúa á mellora da calidade de vida persoal e colectiva. - A ceptar a incerteza como unha oportunidade para articular res postas máis creativas, aprendendo a manexar a ansiedade que pode levar aparellada. - C ooperar e convivir en sociedades abertas e cambiantes, valo rando a diversidade persoal e cultural como fonte de riqueza e interesándose por outras linguas e culturas. - S entirse parte dun proxecto colectivo, tanto no ámbito local coma no global, desenvolvendo empatía e xenerosidade. - D esenvolver as habilidades que lle permitan seguir aprendendo ao longo da vida, desde a confianza no coñecemento como motor do desenvolvemento e a valoración crítica dos riscos e os benefi cios deste último. As competencias clave que se deben adquirir son as seguintes: a) competencia en comunicación lingüística b) competencia plurilingüe c) competencia matemática e competencia en ciencia, tecnoloxía e enxeñería (STEM) d) competencia dixital e) competencia persoal, social e de aprender a aprender f) competencia cidadá g) competencia emprendedora h) competencia en conciencia e expresión culturais En canto á dimensión aplicada das competencias clave, definiuse para cada unha delas un conxunto de descritores operativos. Estes descritores operativos das competencias clave constitúen o marco referencial a partir do cal se concretan as competencias específicas de cada área, ámbito ou materia. Esta vinculación entre descritores operativos e competencias específicas propicia que da avaliación destas últimas poida colixir se o grao de adquisición das competen cias clave definidas no perfil de saída e, polo tanto, a consecución das competencias e obxectivos previstos para a etapa. Estes descri tores operativos son os seguintes:

Competencia en comunicación lingüística (CCL) CCL1. Exprésase de forma oral, escrita ou signada con coherencia, corrección e adecuación aos diferentes contextos sociais, e partici pa en interaccións comunicativas con actitude cooperativa e res pectuosa, tanto para intercambiar información e crear coñecemento coma para construír vínculos persoais. CCL2. Comprende, interpreta e valora con actitude crítica textos orais, signados, escritos ou multimodais dos ámbitos persoal, social, educativo e profesional para participar en diferentes contextos de xeito activo e informado e para construír coñecemento. CCL3. Localiza, selecciona e contrasta de xeito progresivamente au tónomo a información procedente de diferentes fontes avaliando a súa fiabilidade e pertinencia en función dos obxectivos de lectura e evitando os riscos de manipulación e desinformación, e intégraa e transforma en coñecemento para comunicala adoptando un punto de vista creativo, crítico e persoal á par que respectuoso coa propie dade intelectual. CCL4. Le con autonomía obras diversas adecuadas á súa idade, se leccionando as que mellor se axustan aos seus gustos e intereses; aprecia o patrimonio literario como canle privilexiada da experiencia individual e colectiva; e mobiliza a súa propia experiencia biográfica e os seus coñecementos literarios e culturais para construír e com partir a súa interpretación das obras e para crear textos de intención literaria de progresiva complexidade. CCL5. Pon as súas prácticas comunicativas ao servizo da conviven cia democrática, a resolución dialogada dos conflitos e a igualdade de dereitos de todas as persoas desterrando os usos discriminato rios da lingua, así como os abusos de poder a través desta, para favorecer un uso non só eficaz senón tamén ético da linguaxe.

Competencia plurilingüe (CP) CP1. Usa eficazmente unha ou máis linguas, ademais da lingua ou lin guas familiares, para responder ás súas necesidades comunicativas, de xeito apropiado e adecuado tanto ao seu desenvolvemento e intereses coma a diferentes situacións e contextos dos ámbitos persoal, social, educativo e profesional. CP2. A partir das súas experiencias, realiza transferencias entre dis tintas linguas como estratexia para comunicarse e ampliar o seu re pertorio lingüístico individual. CP3. Coñece, valora e respecta a diversidade lingüística e cultural presente na sociedade, integrándoa no seu desenvolvemento per soal como factor de diálogo, para fomentar a cohesión social.

Competencia matemática e competencia en ciencia, tecnoloxía e enxeñería (STEM) STEM1. Utiliza métodos indutivos, dedutivos e lóxicos propios do razoamento matemático en situacións coñecidas, selecciona e em prega diferentes estratexias para a resolución de problemas anali zando criticamente as solucións e reformulando o procedemento, se fose necesario. STEM2. Utiliza o pensamento científico para entender e explicar os fenómenos que acontecen ao seu arredor, confiando no coñece mento como motor de desenvolvemento, considerando preguntas e comprobando hipóteses mediante a experimentación e a indaga ción, utilizando ferramentas e instrumentos adecuados, apreciando a importancia da precisión e a veracidade e mostrando unha actitu de crítica acerca do alcance e limitacións da ciencia. STEM3. Considera e desenvolve proxectos deseñando, fabricando e avaliando diferentes prototipos ou modelos para xerar e/ou utili zar produtos que dean solución a unha necesidade ou problema de forma creativa e cooperativa, procurando a participación de todo o grupo, resolvendo pacificamente os conflitos que poidan xurdir, adaptándose ante a incerteza e valorando a importancia da sosti bilidade.

STEM4. Interpreta e transmite os elementos máis relevantes de pro cesos, razoamentos, demostracións, métodos e resultados científi cos, matemáticos e tecnolóxicos, de forma clara e precisa, en dife rentes formatos (gráficos, táboas, diagramas, fórmulas, esquemas, símbolos...) e aproveitando de forma crítica a cultura dixital incluín do a linguaxe matemático-formal, con ética e responsabilidade para compartir e construír novos coñecementos. STEM5. Emprende accións fundamentadas cientificamente para preservar a saúde física e mental e o medio ambiente e aplica prin cipios de ética e seguridade, na realización de proxectos para trans formar o seu contorno próximo de forma sostible, valorando o seu impacto global e practicando o consumo responsable.

Competencia dixital (CD) CD1. Realiza buscas avanzadas en internet atendendo a criterios de validez, calidade, actualidade e fiabilidade, seleccionándoas de xeito crítico e arquivándoas para recuperar, referenciar e reutilizar as de vanditas buscas con respecto á propiedade intelectual. CD2. Xestiona e utiliza o seu propio ámbito persoal dixital de apren dizaxe permanente para construír novo coñecemento e crear conti dos dixitais, mediante estratexias de tratamento da información e o uso de diferentes ferramentas dixitais, seleccionando e configuran do a máis adecuada en función da tarefa e das súas necesidades en cada ocasión. CD3. Participa, colabora e interactúa mediante ferramentas e/ou plataformas virtuais para comunicarse, traballar colaboradoramen te e compartir contidos, datos e información, xestionando de xeito responsable as súas accións, presenza e visibilidade na rede e exer cendo unha cidadanía dixital activa, cívica e reflexiva. CD4. Identifica riscos e adopta medidas ao usar as tecnoloxías dixi tais para protexer os dispositivos, os datos persoais, a saúde e o me dio ambiente, e para tomar conciencia da importancia e a necesidade de facer un uso crítico, legal, seguro, saudable e sostible destas. CD5. Desenvolve aplicacións informáticas sinxelas e solucións tec nolóxicas creativas e sostibles para resolver problemas concretos ou responder a retos propostos, mostrando interese e curiosidade pola evolución das tecnoloxías dixitais e polo seu desenvolvemento sostible e uso ético.

Competencia persoal, social e de aprender a aprender (CPSAA) CPSAA1. Regula e expresa as súas emocións fortalecendo o opti mismo, a resiliencia, a autoeficacia e a busca de propósito e moti vación cara á aprendizaxe, para xestionar os retos e os cambios, e harmonizalos cos seus propios obxectivos. CPSAA2. Coñece os riscos para a saúde relacionados con facto res sociais, para consolidar hábitos de vida saudable a nivel físico e mental. CPSAA3. Comprende proactivamente as perspectivas e as expe riencias dos demais e incorpóraas á súa aprendizaxe, para participar no traballo en grupo, distribuíndo e aceptando tarefas e responsabi lidades de xeito equitativo e empregando estratexias cooperativas. CPSAA4. Realiza autoavaliacións sobre o seu proceso de aprendi zaxe, buscando fontes fiables para validar, sustentar e contrastar a información e para obter conclusións relevantes. CPSAA5. Planea obxectivos a medio prazo e desenvolve procesos metacognitivos de retroalimentación para aprender dos seus erros no proceso de construción do coñecemento.

Competencia cidadá (CC) CC1. Analiza e comprende ideas relativas á dimensión social e cida dá da súa propia identidade, así como aos feitos sociais, históricos e normativos que a determinan, demostrando respecto polas normas, empatía, equidade e espírito construtivo na interacción cos demais en diferentes contextos socio-institucionais.

CC2. Analiza e asume fundadamente os principios e valores que ema nan do proceso de integración europeo, a Constitución española e os dereitos humanos e da infancia, participando en actividades comu nitarias, como a toma de decisións ou a resolución de conflitos, con actitude democrática, respecto pola diversidade, e compromiso coa igualdade de xénero, a cohesión social, o desenvolvemento sostible e o logro da cidadanía mundial.

CE3. Desenvolve o proceso de creación de ideas e solucións valiosas e toma decisións, de xeito razoado, utilizando estratexias áxiles de plani ficación e xestión, e reflexiona sobre o proceso realizado e o resultado obtido, para levar a termo o proceso de creación de prototipos innova dores e de valor, considerando a experiencia como unha oportunidade para aprender.

CC3. Comprende e analiza problemas éticos fundamentais e de ac tualidade, considerando criticamente os valores propios e alleos, e desenvolvendo os seus propios xuízos para afrontar a controversia moral con actitude dialogante, argumentativa, respectuosa, e oposta a calquera tipo de discriminación ou violencia.

Competencia en conciencia e expresión culturais (CCEC) CCEC1. Coñece, aprecia criticamente, respecta e promove os aspectos esenciais do patrimonio cultural e artístico de calquera época, valorando a liberdade de expresión e o enriquecemento inherente á diversidade cultural e artística, para construír a súa propia identidade.

CC4. Comprende as relacións sistémicas de interdependencia, ecode pendencia e interconexión entre actuacións locais e globais, e adopta, consciente e motivadamente, un estilo de vida sostible e ecosocial mente responsable.

CCEC2. Goza, recoñece e analiza con autonomía as especificidades e intencionalidades das manifestacións artísticas e culturais máis desta cadas do patrimonio a través das súas linguaxes e elementos técnicos, en calquera medio ou soporte.

Competencia emprendedora (CE) CE1. Analiza necesidades, oportunidades e afronta retos con sentido crítico, facendo balance da súa sostibilidade, valorando o impacto que poidan supoñer no contorno, para presentar ideas e solucións innova doras, éticas e sostibles, dirixidas a crear valor no ámbito persoal, social, cultural e económico.

CCEC3. Expresa ideas, opinións, sentimentos e emocións de xeito creativo e aberto. Desenvolve a autoestima, a creatividade e o sentido de pertenza a través da expresión cultural e artística, con empatía e actitude colaboradora.

CE2. Avalía as fortalezas e as debilidades propias, facendo uso de estratexias de autocoñecemento e autoeficacia e comprende os ele mentos fundamentais da economía e as finanzas, aplicando coñece mentos económicos e financeiros a actividades e situacións concretas, utilizando destrezas que favorezan o traballo colaborador e en equipo, para reunir e optimizar os recursos necesarios que leven á acción unha experiencia emprendedora de valor.

CCEC4. Coñece, selecciona e utiliza con creatividade diversos medios/ soportes e técnicas fundamentais plásticas, visuais, audiovisuais, so noras e corporais para crear produtos artísticos e culturais a través da interpretación, execución, improvisación e composición musical. Identifica as oportunidades de desenvolvemento persoal, social e eco nómico que lle ofrecen.

As claves do Proxecto Operación Mundo reforzan significativamen te os descritores operativos do perfil de saída do alumnado de Edu cación Secundaria Obrigatoria ante as competencias clave. No se guinte cadro podemos ver a contribución das claves de Operación Mundo para a consecución do perfil de saída:

PERFIL DE SAÍDA E CLAVES PEDAGÓXICAS DE OPERACIÓN MUNDO CLAVES PEDAGÓXICAS

PERFIL DE SAÍDA DO ALUMNADO – EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA DESCRITORES OPERATIVOS CCL

Situacións de aprendizaxe comprometidas cos ODS

Plan Lingüístico

Aprendizaxe cooperativa

Desenvolvemento do pensamento

Aprendizaxe lúdica: gamificación

Clase invertida

STEM 3

Emprendemento

Dixital

Inclusión

Avaliación competencial

* *

Proxectos interdisciplinarios

* *

CCEC

Educación emocional

CPSAA

* *

Competencias clave: CCL, competencia en comunicación lingüística. CP, competencia plurilingüe. STEM, competencia matemática e competencia en ciencia e tecnoloxía. CD, competencia dixital. CPSAA, competencia persoal, social e de aprender a aprender. CC, competencia cidadá. CE, competencia emprendedora. CCEC, competencia en conciencia e expresión culturais.

OPERACIÓN MUNDO

PAUTAS DUA QUE SE APLICAN NO PROXECTO MATERIAL IMPRESO

DE SAÍDA A relación cos ODS (retos do século xxi) e coa E COMPETENCIAS ODS vida cotiá do alumnado optimiza a relevancia, o ESPECÍFICASvalor DAeÁREA a autenticidade (7.2).

ÁMBITO DIXITAL

Situación de aprendizaxe PERFIL

Dá acceso a información actualizada sobre os ODS ao profesorado e ao alumnado utilizando múltiples medios de comunicación (5.1).

• As preguntas vinculan a situación de aprendizaxe Tamén se contribúe á consecución do perfil de saída mediante o coas experiencias e os coñecementos previos do traballo dasContexto competencias específicas en cada(3.1). unha das unida alumnado des. O seguinte cadro mostra a relación entre as competencias •A chega información obxectiva e contrastable específicas da área e os descritores sobre do perfil de saída de do educa a importancia desafío (8.1). ción secundaria obrigatoria cos que se relaciona: •E stimula a reflexión colectiva a través dunha estratexia de pensamento útil para afrontar os problemas cotiáns (9.2). •F omenta a autonomía propoñendo un produto final aberto á contextualización no centro e á PERFIL DE SAÍDA COMPETENCIAS ESPECÍFICAS O desafío elección do alumnado (7.1), variando os niveis de esixencia (8.2). Comprender e explicar os fenómenos biolóxicos e xeolóxicos. CCL1, CCL2, CCL5, CP1 e •F acilita a xeneralización e a transferencia das STEM4 aprendizaxes esenciais (3.4). información e datos científicos e argumentar sobre eles 1. Interpretar e transmitir •F omenta a colaboración para a realización ea utilizando diferentes formatos para analizar conceptos e procesos das ciencias difusión colectiva do produto final (8.3). biolóxicas e xeolóxicas. CCL2, CCL3, CP1, STEM4, Secuencia aprendizaxe CD1, CD4 ede CPSAA4

Guía de forma ordenada a consecución do desafío Permite reconstruír o proceso de aprendizaxe de Seleccionar, contrastar e o avaliar información para resolver preguntas relaciona(6.1), modelando e visibilizando proceso (6.2) forma interactiva co apoio do organizador gráfico das coa bioloxía e a xeoloxía cun organizador gráfico (6.3). que representa o progreso cara á consecución do 2. Identificar, localizar e seleccionar información, contrastando a súa veracida desafío (3.3). de, organizándoa e avaliándoa criticamente para resolver preguntas relacionadas •M aximiza a transferencia das aprendizaxes coas ciencias ebiolóxicas xeolóxicas. a novos contextos situaciónse (3.4).

• I ncorpora actividades que permiten respostas CCL1, CCL3, CP1, STEM1, Planificar e desenvolver proxectos de investigación seguindo o método cienabertas que fomentan a experimentación, a STEM2, STEM3, STEM4 e CD3 tífico. Peches de unidade e resolución de problemas e a creatividade (7.2). Planificar e edesenvolver portafolios das situacións • Ofrece3.indicacións apoio para proxectos visualizar de investigación, seguindo os pasos-das me todoloxías propias daprevistos ciencia epara cooperando cando sexa necesario para indagar en de aprendizaxe o proceso e os resultados a aspectos ciencias(6.1). xeolóxicas e biolóxicas. consecución dorelacionados produto finalcoas do desafío •F omenta a interacción e a titorización entre STEM1, STEM2, CPSAA5 e problemas o pensamento computacional. iguaisResolver a través de técnicasutilizando de aprendizaxe CE1 cooperativa (8.3). 4. Utilizar o razoamento e o pensamento computacional, para resolver problemas ou dar explicación a procesos da vida cotiá relacionados coa bioloxía e a xeoloxía, Secuencia didáctica analizando criticamente as respostas e solucións e reformulando o procedemen Secuencia de aprendizaxe to, se fose necesario. •A prendizaxes esenciais • I dentifica o vocabulario básico (cor, iconas, • Propón actividades interactivas para a detección CCL3, STEM5, CD4, CPSAA2, Analizar os efectos das(2.1). accións humanas sobrede o medio e a saúde para promotipografía) de cada unidade ideas previas (3.1). CC4 e CE1 ver hábitos que os •P roporciona exemplos deminimicen. boa execución e avisos • Utiliza pílulas audiovisuais na apertura da que focalizan a atención (3.2) UD como presentación 5. Analizar os efectos de minimizando determinadas accións sobre o medio ambientedas e a aprendizaxes, saú a inseguridade e as distraccións (7.3). das ciencias promovendo expectativas crenzas que de, baseándose nos fundamentos biolóxicas e da Terra, parae pro •A representación alternativa ao texto facilita aumentan a motivación (9.1). mover e adoptar hábitos que eviten ou minimicen os impactos medioambientais a comprensión a conexión persoalcun co desenvolvemento contexto • Presenta en e cada UD información negativos,esexan compatibles sostible permitan manter e adicional en da aprendizaxe (2.5). distintos formatos que proporcionan alternativas mellorar a saúde individual e colectiva. • Proporciona definicións claras e ben estruturadas á información auditiva (1.2) e visual (1.3) como e preséntaos con adiversos STEM2, STEM4, STEM5, CC4 dos conceptos Analizar a(2.2) paisaxe para explicar súa historia erepresentacións identificar riscosalternativas naturais ao texto (2.5): tipos de organizadores gráficos que representan vídeos, organizadores gráficos, visual thinking, e CE1. 6. Analizar os elementos dunha paisaxe concreta utilizando coñecementos sobre as ideas clave e as súas relacións (3.2) de xeito etc., utilizables ademais Para dinamizar a xeoloxía e ciencias dada Terra para explicar a historia e a dinámica do relevo e iden progresivo entre os niveis etapa (3.3). participación. tificar posibles riscos naturais. • I ncorpora accións de práctica e revisión • Selecciona O esencial de cada UD (3.2) e sistemáticas que favorecen a xeneralización das proporciona Para estudar: esquemas ou aprendizaxes (3.4). resumos (3.3) interactivos imprimibles dos saberes básicos que permiten personalizar a presentación de información (1.1). • Complementa o texto escrito a través doutros medios como apoio Para expoñer os saberes básicos con presentacións ou vídeos (2.5).

Saberes básicos de Bioloxía e Xeoloxía de primeiro a terceiro Os saberes básicos deberán aplicarse en diferentes contextos reais para alcanzar o logro das competencias específicas da área. Na área de Física e Química traballaranse estes saberes básicos de primeiro a terceiro:

A Proxecto científico • Formulación de preguntas, hipóteses e conxecturas cientí ficas. • Estratexias de utilización de ferramentas dixitais para a bus ca de información, a colaboración e a comunicación de pro cesos, resultados ou ideas en diferentes formatos (presenta ción, gráfica, vídeo, póster, informe...). • Recoñecemento e utilización de fontes veraces de informa ción científica. • Experimentación para responder a unha cuestión científica determinada utilizando instrumentos e espazos (laboratorio, aulas, contorno...) de forma adecuada. • Modelaxe para a representación e comprensión de procesos ou elementos da natureza. • Métodos de observación e de toma de datos de fenómenos naturais. • Métodos de análise de resultados e diferenciación entre co rrelación e causalidade. • Contribución das grandes científicas e científicos no desen volvemento das ciencias biolóxicas e xeolóxicas.

B Xeoloxía • Diferenciación entre o concepto de rocha e mineral. • Estratexias de clasificación das rochas: sedimentarias, meta mórficas e ígneas. • Identificación dalgunhas rochas e minerais relevantes e/ou do contorno. • Relación de determinados obxectos e materiais cotiáns cos minerais e rochas que se utilizan na súa fabricación. • Análise da estrutura básica da xeosfera.

C A célula • Reflexión sobre a célula como unidade estrutural e funcional dos seres vivos. • Recoñecemento da célula procariota e as súas partes. • Recoñecemento da célula eucariota animal e as súas partes. • Recoñecemento da célula eucariota vexetal e as súas partes. • Estratexias e destrezas de observación e comparación de ti pos de células ao microscopio.

Seres vivos

Hábitos saudables

• Diferenciación e clasificación dos reinos monera, protoctista, fungi, vexetal e animal.

• Identificación dos elementos e características propios dunha dieta saudable e análise da súa importancia.

• Observación de especies representativas do ámbito próximo e identificación das características distintivas dos principais grupos de seres vivos.

• Diferenciación entre sexo e sexualidade e valoración da im portancia do respecto cara á liberdade sexual das persoas.

• Estratexias de recoñecemento das especies máis comúns dos ecosistemas do contorno (guías, claves dicotómicas, ferra mentas dixitais, visu...).

• Reflexión sobre as enfermidades de transmisión sexual e os embarazos non desexados e a importancia da súa prevención mediante o uso do preservativo e prácticas sexuais respon sables. • Proposta e resolución de dúbidas sobre temas afectivo-se xuais, de forma respectuosa e responsable, avaliando ideas preconcibidas mediante o uso de fontes de información ade cuadas.

E Ecoloxía e sostibilidade • Análise dos ecosistemas do contorno e recoñecemento dos seus elementos integrantes, así como os tipos de relacións in traespecíficas e interespecíficas.

• Argumentación sobre os efectos prexudiciais das drogas (in cluíndo aquelas de curso legal) sobre a saúde dos consumi dores e as persoas do seu ámbito próximo. • Valoración do desenvolvemento de hábitos encamiñados á conservación da saúde física, mental e social (hixiene do sono, hábitos posturais, uso responsable das novas tecnoloxías, exercicio físico, control do estrés...).

• Recoñecemento da importancia da conservación dos ecosis temas, a biodiversidade e a implantación dun modelo de des envolvemento sostible. • Análise das funcións da atmosfera e a hidrosfera e o seu papel esencial para a vida na Terra. • Descrición das interaccións entre atmosfera, hidrosfera, xeos fera e biosfera na edafoxénese e a modelaxe do relevo e a súa importancia para a vida.

H Saúde e enfermidade

• Análise das causas do cambio climático e das súas conse cuencias sobre os ecosistemas.

• Diferenciación das enfermidades infecciosas das non infeccio sas sobre a base da súa etioloxía.

• Valoración da importancia dos hábitos sostibles (consumo responsable, xestión de residuos, respecto ao medio ambien te...).

• Razoamento acerca das medidas de prevención e tratamen tos das enfermidades infecciosas en función do seu axente causal e reflexión sobre o uso adecuado dos antibióticos. • Análise dos diferentes tipos de barreiras que dificultan a en trada de patóxenos ao organismo (mecánicas, estruturais, bioquímicas e biolóxicas).

F Corpo humano • Argumentación sobre a importancia da nutrición e os apara tos que participan nela. • Relación entre a anatomía e a fisioloxía básicas do aparato dixestivo.

• Análise dos mecanismos de defensa do organismo fronte a axentes patóxenos (barreiras externas e sistema inmunitario) e o seu papel na prevención e superación de enfermidades infecciosas. • Argumentación sobre a importancia da vacinación na preven ción de enfermidades e na mellora da calidade de vida hu mana. • Valoración da importancia dos transplantes e a doazón de órganos.

• Relación entre a anatomía e a fisioloxía básicas do aparato respiratorio. • Relación entre a anatomía e a fisioloxía básicas do aparato circulatorio. • Relación entre a anatomía e a fisioloxía básicas do aparato excretor. • Relación entre a anatomía e a fisioloxía básicas do aparato reprodutor. • Análise e visión xeral da función de relación: receptores senso riais, centros de coordinación e órganos efectores. • Resolución de cuestións e problemas prácticos aplicando co ñecementos de fisioloxía e anatomía dos principais sistemas e aparatos do organismo implicados nas funcións de nutrición, relación e reprodución.

Inclusión en Operación Mundo O Deseño Universal para a Aprendizaxe (DUA) é un conxunto de principios para desenvolver o currículo que proporcionen a todos os estudantes igualdade de opor tunidades para aprender. Estes principios son os seguintes:

Proporcione múltiples formas de

MOTIVACIÓN E COMPROMISO

REPRESENTACIÓN

ACCIÓN E EXPRESIÓN

Redes afectivas O «POR QUE» da aprendizaxe

Redes de recoñecemento O «QUE» da aprendizaxe

Redes estratéxicas O «COMO» da aprendizaxe

Proporcione opcións para

7.1 Optimice as eleccións individuais e a autonomía.

1.1 Ofreza formas de personalizar a visualización da información.

4.1 Varíe os métodos de resposta, navegación e interacción.

7.2 Optimice a relevancia, o valor e a autenticidade.

1.2 Ofreza alternativas para a información auditiva.

4.2 Optimice o acceso a ferramentas e tecnoloxías de asistencia.

7.3 Minimice as ameazas e as distraccións.

1.3 Ofreza alternativas para a información visual.

Proporcione opcións para

8.1 Resalte a relevancia de metas e obxectivos.

2.1 Aclare vocabulario e símbolos.

5.1 Use múltiples medios para a comunicación.

8.2 Varíe as demandas e os recursos para optimizar os desafíos.

2.3 Apoie a decodificación de textos, notacións matemáticas e símbolos.

Acceso

captar o interese

Construción

mantener o esforzo e a persistencia

8.3 Promova a colaboración e a comunicación. 8.4 Aumente a retroalimentación orientada á mestría.

a acción física

a linguaxe e os símbolos

a expresión e a comunicación

2.2 Aclare sintaxe e estrutura.

2.4 Promova a comprensión entre diferentes linguas.

5.2 Use múltiples ferramentas para a construción e a composición. 5.3 Desenvolva fluidez con niveis de apoio graduados para a práctica e o desempeño.

2.5 Ilustre a través de múltiples medios.

Proporcione opcións para

9.1 Promova expectativas e crenzas que optimicen a motivación.

3.1 Active ou proporcione coñecementos previos.

6.1 Guíe o establecemento de metas apropiadas.

9.2 Facilite habilidades e estratexias para enfrontar desafíos.

3.2 Destaque padróns, características fundamentais, ideas principales e relacións entre elas.

6.2 Apoie a planificación e o desenvolvemento de estratexias.

a autorregulación

Internalización

a percepción

9.3 Desenvolva a autoavaliación e a reflexión.

a comprensión

a función executiva

3.3 Guíe o procesamento, visualización e manipulación da información. 3.4 Maximice a transferencia e a xeneralización da información.

6.3 Facilite a xestión de información e recursos. 6.4 Mellore a capacidade para monitorear o progreso.

Meta

APÉNDICES EXPERTOS Decididos e motivados

Enxeñosos e coñecedores

Estratéxicos e dirixidos á meta CAST 2018 (Center for Applied Special Technology).

Pautas DUA en Operación Mundo Os diferentes elementos do Proxecto Operación Mundo están concibidos tendo en conta os principios do Deseño Universal de Aprendizaxe (DUA). Na seguinte táboa móstrase a relación entre os principios ou pautas DUA e os elementos do proxecto:

OPERACIÓN MUNDO

PAUTAS DUA QUE SE APLICAN NO PROXECTO MATERIAL IMPRESO

ÁMBITO DIXITAL

Situación de aprendizaxe ODS

A relación cos ODS (retos do século xxi) e coa vida cotiá do alumnado optimiza a relevancia, o valor e a autenticidade (7.2).

Dá acceso a información actualizada sobre os ODS ao profesorado e ao alumnado utilizando múltiples medios de comunicación (5.1).

Contexto

• As preguntas vinculan a situación de aprendizaxe coas experiencias e os coñecementos previos do alumnado (3.1). •A chega información obxectiva e contrastable sobre a importancia do desafío (8.1).

O desafío

•E stimula a reflexión colectiva a través dunha estratexia de pensamento útil para afrontar os problemas cotiáns (9.2). •F omenta a autonomía propoñendo un produto final aberto á contextualización no centro e á elección do alumnado (7.1), variando os niveis de esixencia (8.2). •F acilita a xeneralización e a transferencia das aprendizaxes esenciais (3.4). •F omenta a colaboración para a realización e a difusión colectiva do produto final (8.3).

Secuencia de aprendizaxe

Peches de unidade e portafolios das situacións de aprendizaxe

Guía de forma ordenada a consecución do desafío (6.1), modelando e visibilizando o proceso (6.2) cun organizador gráfico (6.3). •M aximiza a transferencia das aprendizaxes a novos contextos e situacións (3.4). • I ncorpora actividades que permiten respostas abertas que fomentan a experimentación, a resolución de problemas e a creatividade (7.2). • Ofrece indicacións e apoio para visualizar o proceso e os resultados previstos para a consecución do produto final do desafío (6.1). •F omenta a interacción e a titorización entre iguais a través de técnicas de aprendizaxe cooperativa (8.3).

Permite reconstruír o proceso de aprendizaxe de forma interactiva co apoio do organizador gráfico que representa o progreso cara á consecución do desafío (3.3).

Secuencia didáctica Secuencia de aprendizaxe •A prendizaxes esenciais

• I dentifica o vocabulario básico (cor, iconas, tipografía) de cada unidade (2.1). •P roporciona exemplos de boa execución e avisos que focalizan a atención (3.2) minimizando a inseguridade e as distraccións (7.3). •A representación alternativa ao texto facilita a comprensión e a conexión persoal co contexto da aprendizaxe (2.5). • Proporciona definicións claras e ben estruturadas dos conceptos (2.2) e preséntaos con diversos tipos de organizadores gráficos que representan as ideas clave e as súas relacións (3.2) de xeito progresivo entre os niveis da etapa (3.3). • I ncorpora accións de práctica e revisión sistemáticas que favorecen a xeneralización das aprendizaxes (3.4).

•P ropón actividades interactivas para a detección de ideas previas (3.1). • Utiliza pílulas audiovisuais na apertura da UD como presentación das aprendizaxes, promovendo expectativas e crenzas que aumentan a motivación (9.1). • Presenta en cada UD información adicional en distintos formatos que proporcionan alternativas á información auditiva (1.2) e visual (1.3) como representacións alternativas ao texto (2.5): vídeos, organizadores gráficos, visual thinking, etc., utilizables ademais Para dinamizar a participación. • Selecciona O esencial de cada UD (3.2) e proporciona Para estudar: esquemas ou resumos (3.3) interactivos imprimibles dos saberes básicos que permiten personalizar a presentación de información (1.1). • Complementa o texto escrito a través doutros medios como apoio Para expoñer os saberes básicos con presentacións ou vídeos (2.5).

Pautas DUA en Operación Mundo OPERACIÓN MUNDO

Pautas DUA que se aplican no proxecto MATERIAL IMPRESO

ÁMBITO DIXITAL

Secuencia didáctica Secuencia de aprendizaxe • Actividades de aplicación -

• Actividades competenciais

Ofrece apoio Para exercitar os saberes básicos con actividades interactivas trazables en cada UD utilizando ferramentas e tecnoloxías de apoio (4.2).

• I ncorpora actividades que permiten respostas persoais abertas que fomentan a participación, a experimentación, a resolución de problemas e a creatividade (7.2). •P roporciona modelos e apoios por medio de estratexias e chaves de pensamento que facilitan o procesamento da información e a súa transformación en coñecemento útil (3.3). •F omenta a interacción e a titorización entre iguais a través de técnicas de aprendizaxe cooperativa (8.3).

Proporciona modelos e apoios do proceso e pautas de comprobación dos resultados (6.1) apoiando a planificación e o desenvolvemento de estratexias (6.2) e facilitando a xestión da información e os recursos (6.3). • Infografías Plan Lingüístico. • Infografías TIC.

Proporciona métodos alternativos para que o alumnado acceda á información e interaccione co contido (4.1).

Proporciona alternativas para a resposta e a navegación (4.1) por medio de vídeos e variadas ferramentas tecnolóxicas (4.2) complementando o texto escrito a través de múltiples medios (2.5).

Recursos complementarios • Clase invertida

• Plan TIC-TAC •G ame Room (aprendizaxe baseada en xogos)

Utiliza múltiples ferramentas para a construción e a composición (5.2).

Utiliza múltiples medios de comunicación como medios alternativos de expresar o aprendido (5.1).

Define competencias con niveis de apoio graduados para a práctica e a execución (5.3) variando os niveis de esixencia (8.2).

Diversidade e inclusión. Permite a personalización da información adecuándoa ás diversas características e necesidades educativas do alumnado (1.1) e ofrecendo fichas de adaptación ao currículo, de exercitación e de afondamento.

Actividades de avaliación

Estimula a autoavaliación e a coavaliación, proporcionando variedade de instrumentos e actividades de avaliación e a elaboración do portafolio das situacións de aprendizaxe (9.3).

•E stimula a autoavaliación e a coavaliación (9.3) con actividades interactivas non trazables con ferramentas e tecnoloxías de apoio (4.2). • Aumenta a capacidade de facer un seguimento dos avances (6.4): – Instrumentos e actividades interactivas trazables de heteroavaliación. – Xerador de probas de avaliación e exercitación por niveis de desempeño (básico/avanzado) nos distintos momentos da programación anual (inicial, durante o desenvolvemento, final) (5.3). – Avaliación competencial.

Peches de unidade e portafolios das situacións de aprendizaxe

•M aximiza a transferencia das aprendizaxes a novos contextos e situacións (3.4). •E stimula o logro e a mellora por medio de estratexias de autorregulación que permiten afrontar os desafíos con información relevante sobre fortalezas persoais e padróns de erro (9.2).

Instrumentos vinculados ao portafolio imprimibles, que permiten a personalización na presentación de información (1.1) en cada UD, aumentando a capacidade do alumnado para realizar un seguimento continuo dos seus avances (6.4) a través da autoavaliación e a reflexión (9.3) e a utilización da retroacción e orientando unha mellor execución (8.4).

• Atención á diversidade

Avaliación

Perfil de saída e competencias específicas Evidencia a relevancia de metas e obxectivos relacionando os elementos curriculares vinculados coas aprendizaxes esenciais (competencias específicas e criterios de avaliación) e os saberes básicos de cada UD co perfil de saída das competencias clave da etapa na PD (8.1).

Facilita a autoavaliación e a coavaliación proporcionando instrumentos de avaliación da práctica docente (9.3).

UNIDADES

Moneras, protoctistas e fungos

SABERES BÁSICOS DE PRIMEIRO A TERCEIRO

QUE IMOS APRENDER?

A. Proxecto científico • Formulación de preguntas, hipóteses e conxecturas científicas.

Alexander Fleming. O grande observador

Páxina inicial

1. O reino das moneras Como son as moneras: clasificación e funcións vitais das bacterias A importancia das bacterias

2. O reino dos protoctistas. Os protozoos Como son os protozoos: clasificación e funcións vitais dos protozoos

3. O reino dos protoctistas. As algas Como son as algas: clasificación e funcións vitais das algas. A importancia das algas

4. O reino dos fungos Como son os fungos: clasificación

Comprende, reflexiona e pon a proba as túas competencias

Baseado no Real Decreto do MEYFP• Ver desenvolvemento completo de competencias e saberes básicos nas páxinas 19, 20, 21, 22 e 23

Recursos dixitais Inclusión e atención á diversidade Avaliación

RECURSOS NO PROXECTO DIXITAL ocumento: «Biografía de Alexander Fleming» D Vídeo: «Antes de empezar» Presentación: «Que necesitas saber»

CLAVES PEDAGÓXICAS NO LIBRO DO ALUMNADO Orientación académica e profesional Compromiso ODS .Obxectivos: 2, 3 e 13 TIC

Plan Lingüístico. Expresión escrita: Escribir un discurso

ídeo. «O movemento dos protozoos» V Simulación. «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación. «Enfermidades producidas polos protozoos» Documento: «Observa protozoos dunha poza» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: os protozoos». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

Aprendizaxe cooperativa: Asemblea de ideas

Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico TIC

TIC Plan Lingüístico. Expresión escrita: Realizar un texto descritivo Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico

Plan Lingüístico. Expresión escrita: Realizar un texto explicativo

TIC

Actividades interactivas: «Aprende xogando» e «Ponte a proba!» Fichas: Conceptos ficha2 O esencial Probas de avaliación: básica, avanzada e competencial. Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación

Desenvolvemento do pensamento: Pensamento científico

Desenvolvemento do pensamento: Organigrama radial e pensamento científico TIC Avaliación

Presentación da unidade A unidade iníciase co estudo do reino máis sinxelo, o reino das moneras no que encontramos as bacterias. Descríbense as súas características xerais, a súa clasificación, as súas funcións vitais e a súa relación co ser humano. A continuación, faise unha descrición similar do reino dos protistas, formado por algas e protozoos, e do reino dos fungos.

Recursos e materiais Para traballar esta unidade, ademais do libro do alumnado e da proposta didáctica, seranlle de utilidade os recursos dispoñibles nos apartados da web do profesorado: «Programación, proposta didáctica e documentación do Proxecto», «Diversidade e inclusión» e «Os meus recursos na web». Recorde que, neste último apartado, dispón dun amplo conxunto de fichas imprimibles de diferentes tipoloxías (para adaptar o currículo, de exercitación e de ampliación) organizadas por contidos para que, no caso de que o precise, poida levar a cabo un adecuado tratamento da diversidade.

Suxestións xerais IDEAS PREVIAS E DIFICULTADES DE APRENDIZAXE Ao inicio da unidade é conveniente detectar os coñecementos previos que teñen os alumnos sobre os catro reinos que se van estudar nesta unidade, en especial os reinos das moneras, dos protistas e dos fungos, máis descoñecidos para eles que os reinos dos animais e das plantas. Resulta interesante que adquiran conciencia da existencia dunha gran diversidade de vida microscópica e da importancia que estes organismos teñen nos ecosistemas e na propia vida diaria dos alumnos e das alumnas. Convén desterrar ideas erróneas como, por exemplo, que as bacterias resultan prexudiciais, destacando os enormes beneficios que achegan aos ecosistemas e ao ser humano; a identificación das algas e plantas, incidindo nas diferenzas que hai entre estes dous grupos de seres vivos; e a confusión de fungos con plantas, xa que moitas veces os alumnos e as alumnas asocian os fungos exclusivamente cos cogomelos, aos que consideran plantas, ao viviren estes fixos ao substrato. TAREFAS RELACIONADAS Durante o desenvolvemento desta unidade, pode resultar conveniente e motivador realizar unha serie de tarefas de carácter máis procedemental, coas que achegar os estudantes ao método científico e contribuír á adquisición dalgunhas competencias e estándares de aprendizaxe. Suxerimos realizar as tarefas correspondentes do apartado «Obradoiro de ciencias», como a observación de protozoos dunha poza ou a observación de liques cunha lupa. Propoñémoslle que incida na perseveranza e no gusto persoal polo traballo ben feito, a presentación ordenada de traballos, a precisión, a colaboración cos compañeiros e as compañeiras.

Moneras, protistas e fungos Que vas descubrir? Nesta unidade

A AUGA, UN NUTRIENTE BIODIVERSO 3.1 Realiza un pequeno experimento no que compares como cambian a auga da billa e a auga dun río cando se expoñen a diferentes condicións. Verte auga da billa en varios recipientes e cérraos, fai o mesmo con auga do río. Deixa un recipiente de cada nun lugar onde nunca lles dea o Sol, outros dous nun lugar onde lles dea moitas horas e outros dous dentro da neveira. Déixaos repousar unha semana e observa no microscopio todos eles e anota as diferenzas que ves.

2. O reino dos protoctistas. Os protozoos 3. O reino dos protoctistas. As algas 4. O reino dos fungos • Comprende, reflexiona e pon a proba as túas competencias

En anayaeducacion.es Para motivar

Moneras, protoctistas e fungos ALEXANDER FLEMING. Ensínannos a temer os erros. A evitalos, a ocultalos e aparentar que nunca os cometemos. Parvadas. Foron precisamente descoidos e supostos erros os que me levaron a revolucionar a medicina. O meu nome é Alexander Fleming. Nacín en Darvel, en Escocia, en 1881. A miña familia era moi humilde e o meu pai morreu cando eu era un cativo, así que con trece anos me mudei a Londres, onde un dos meus medio irmáns estaba estudando medicina. En canto tiven oportunidade decidín seguir os seus pasos e cursar a mesma carreira.

• Vídeo: Antes de empezar • Coñece máis a... … Alexander Fleming Para a detección de ideas previas

O grande observador

gotiñas de mucosidade caeron sobre unha das placas de Petri en que cultivabamos bacterias infecciosas. Observei entón que alí onde caeran as gotiñas, as bacterias desaparecían. Intrigado, continuei experimentando co fenómeno e descubrín a lisozima, unha das armas químicas coas que o noso corpo se resiste naturalmente ás infeccións.

Ao completar os meus estudos elixín especializarme en infeccións bacterianas. Pasara un tempo en contacto co exército e horrorizárame presenciar como os soldados morrían por feridas infectadas. Se fose posible desenvolver algunha forma de tratamento eficaz...

Poucos anos despois, en 1928, un cultivo de bacterias Staphylococcus aureus contaminóuseme por accidente cun fungo que estaba usando noutro experimento. A verdade é que nunca fun moi ordenado... A miña sorpresa foi maiúscula ao observar que alí onde crecía o fungo, as bacterias morrían. Aquel incidente permitiume illar a penicilina, unha substancia que o fungo produce de forma natural para defenderse e que se converteu no primeiro antibiótico que a medicina puido empregar para tratar infeccións bacterianas.

En 1922 fixen un gran descubrimento por culpa dun esbirro. De verdade, un esbirro! Resultou que unhas

Como ves, a observación detallada dos «erros» e as casualidades poden levarnos moi lonxe na ciencia.

SECUENCIA DE APRENDIZAXE

• Alexander Fleming. O grande observador 1. O reino das moneras

3.2 A mala conservación e tratamento da auga poden facer que se desenvolvan microorganismos nela. Moitos poden provocar enfermidades; investiga e anota cales son estas e que seres vivos as causan

• Presentación: Que necesitas saber

NA MIÑA NEVEIRA. UN IOGUR, UN MUNDO DE RELACIÓNS!

Para expoñer

4.1 Investiga as relacións entre seres vivos que se dan nun iogur e no quefir. Fai unha listaxe cos nomes das especies dos seres vivos que participan anotando en cada un deles a que reino pertencen. Explica qué obtemos os seres humanos como consecuencia desas relacións. Descubre no microscopio de que seres vivos se trata.

• Presentación: Enfermidades producidas polos protozoos Os liques • Vídeos: A esporulación dos fungos que forman cogomelos Para exercitar • Actividades interactivas: Aprende xogando Ponte a proba

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Suxerimos comezar a unidade coa lectura da biografía de Alexander Fleming. A lectura desta biografía introducirá o estudo dos seres vivos máis sinxelos, as bacterias. Ademais, con esta información preténdese que o alumnado coñeza o traballo dun científico que dedicou a súa vida a investigar sobre bacterias infecciosas. Sería interesante realizar esta lectura utilizando a técnica de aprendizaxe cooperativa: «Lectura compartida».

• Obradoiro de ciencias: Observa os protozoos dunha poza E, ademais, toda a documentación necesaria para aplicar as claves do proxecto.

+ orientacións en anayaeducacion.es

Orientación académica e profesional Ponse en práctica esta clave do proxecto a través da actividade 2. Non esqueza que dispón de diferentes recursos para traballar a orientación académica profesional no apartado «Recursos destacados» de anayaeducacion.es. TIC Documento: «Biografía de Alexander Fleming»

ídeo: «Antes de empezar» V Presentación: «Que necesitas sab

RESPONDEMOS EN GRUPO Propoñemos estas cuestións para traballar co alumnado algúns aspectos da biografía de Alexander Fleming así como a orientación académica e profesional en relación con esta unidade.

1 Que importancia credes que ten investigar sobre as moneras? E sobre microorganismos patóxenos? Coñecer microorganismos patóxenos é de grande utilidade, non só para a ciencia senón para a sociedade en xeral. En primeiro lugar, as bacterias son organismos que se utilizan en moitos casos como modelo de investigación. O seu estudo resulta máis sinxelo que o doutros organismos, xa que se poden cultivar con facilidade no laboratorio e presentan xenomas máis pequenos, sendo non obstante válidas e extrapolables en moitos casos as conclusións que se poden obter da súa investigación. Ademais, moitas bacterias producen enfermidades de grande importancia para o ser humano, que afectan as persoas, o gando ou os cultivos. O coñecemento das bacterias é esencial para controlar estas enfermidades, mellorando así a calidade de vida das persoas.

2 De forma individual, pensade que dúas materias vos gustan máis e explicádelle ao resto de compañeiras e compañeiros as razóns polas que vos gustan máis. Credes que estas preferencias poderían cambiar co tempo? De que credes que pode depender ese cambio? Resposta aberta. Preténdese invitar o alumnado a realizar unha reflexión sobre as súas preferencias en canto á área de coñecemento e axudarlle a discernir se esas preferencias poden ou non cambiar co tempo e sobre que factores poderían influír nese cambio.

SECUENCIA DE APRENDIZAJE A AUGA, UN NUTRIENTE BIODIVERSO 3.1 Con este pequeno experimento preténdese que o alumnado comprobe e analice como lle afectan as condicións ambientais á auga en función de se recibiu ou non tratamento para o consumo humano. 3.2 Nesta actividade investigaranse algúns dos principais patóxenos asociados á auga como Entamoeba histolytica, Giardia intestinais, Toxoplasma gondii ou bacterias de tipo coliforme. NA MIÑA NEVEIRA. UN IOGUR, UN MUNDO DE RELACIÓNS! 4.1 No apartado anterior, o alumnado investigou sobre microorganismos nocivos para os seres humanos. Neste caso investigarán sobre outros beneficiosos como os que participan na fermentación do quefir: bacterias do xénero Lactococcus, Lactobacillus e Streptococcus e fermentos.

1.1 Como son as moneras

O reino das moneras

As funcións vitais das bacterias

- Como se nutren. Ao non teren orgánulos como

Tipos de bacterias

A célula das moneras A

Segundo a súa forma, as bacterias clasifícanse en cocos, bacilos, vibrións, espirilos e espiroquetas.

- Cocos, que teñen forma de esfera. - Bacilos, que teñen forma de bastonciño. - Vibrións, que teñen forma de coma. - Espirilos e espiroquetas, que teñen forma de espiral alongada.

Cocos

Bacilos

1 A imaxe representa a célula tí-

4 Calcula o volume dun coco sabendo que o seu diámetro é de 1,5 micrómetros. Recorda que o volume dunha esfera é de 4·π·r3/3.

• Bacterias simbióticas, que establecen relacións de mutua axuda con outros seres vivos, chamadas simbioses. Por exemplo, as que se encontran no intestino formando a microbiota intestinal. • Bacterias parasitas, que obteñen a materia orgánica de organismos nos que viven e aos que prexudican. Estas bacterias producen enfermidades como a tuberculose. zanse grazas aos seus flaxelos, as bacterias espirais xiran, outras móvense xirando sobre si mesmas, outras desprázanse sobre superficies e outras permanecen inmóbiles. Normalmente, as bacterias viven illadas, pero en ocasións agrúpanse formando colonias. asexualmente, por bipartición, dividindo en dúas a súa única célula.

1.2 A importancia das bacterias

Vibrións

Espiroquetas

As bacterias están presentes en todos os medios e desempeñan un papel fundamental para o resto de seres vivos. Aínda que algunhas son prexudiciais, a maioría son beneficiosas.

- As bacterias prexudiciais. Algunhas bacterias poden provocar enfermidades como o tétano, a salmonelose, etc. Outras contaminan os alimentos e estráganos.

O reino das moneras

1 A bacteria crece o suficiente e fai unha copia do seu material xenético (ADN).

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

2 A bacteria estreita polo centro e reparte o seu contido.

3 Orixínanse dúas células filla.

Células filla

- Como se reproducen. As bacterias reprodúcense

pica dunha bacteria. Lembra o que estudaches na unidade anterior e indica no teu caderno o nome das estruturas deste ser vivo.

2 Explica que cres que quere dicir que as bacterias son capaces de adaptarse a todos os medios. Argumenta a túa resposta.

A bipartición

• Bacterias saprófitas ou descompoñedoras, que se nutren de restos de materia orgánica do medio. Por exemplo, as bacterias do solo.

- Como se relacionan. Algunhas bacterias desprá-

Algúns tipos de bacterias E

TIC Vídeos. «Os seres vivos máis sinxelos» e «A bipartición» Simulación. «Observación microscópica de seres do reino das moneras» I nclusión e atención á diversidade: contido «O reino das moneras». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e fichas 5 e 6 de afondamento

SOLUCIÓNS A célula das moneras

4 1,76 micrómetros cúbicos (μm3). Eleccións no reino das moneras Nesta actividade pídeselle ao alumnado que investigue sobre as moneras usando como escusa unhas eleccións ficticias ao goberno do reino das moneras. A actividade ten resposta aberta e é de carácter interdisciplinario. Nela deberanse valorar a corrección científica ao identificar as bacterias que poden pertencer a cada grupo político segundo as súas características, así como a idoneidade do slogan, logo e discurso en función destas. Tamén se terá en conta a corrección ortográfica e gramatical do texto do discurso. Pode ser interesante realizar esta actividade por grupos e propoñer actividades de debate para contrapoñer a visión de cada partido e comprobar que argumentos se ofrecen para xustificar cal deles sería o mellor para dirixir o goberno.

2 O reino dos protoctistas inclúe os protozoos e as algas, que son seres eucariotas sinxelos.

O reino dos protoctistas. Os protozoos

As funcións vitais dos protozoos

2.1 Como son os protozoos

A célula dun protozoo Membrana plasmática Material xenético (ADN)

Os protozoos son organismos eucariotas, unicelulares e heterótrofos. Viven en medios acuáticos, en terras húmidas ou no interior doutros seres vivos.

Nos ciliados

verse para capturar o alimento, para fuxir ou para afastarse da luz; outros son inmóbiles.

- Como se reproducen. Aínda que algúns teñen reprodución sexual mediante gametos, polo xeral, os protozoos reprodúcense de forma asexual. A célula duplica o seu ADN e divide o seu contido en dúas células filla.

Os protozoos clasifícanse en catro grandes grupos:

Células filla

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

Nos flaxelados

- Protozoos ciliados, que son os que teñen na súa superficie pequenos filamentos móbiles chamados cilios.

- Protozoos flaxelados, que son os que teñen un único filamento, chamado flaxelo, que moven a xeito de látego.

2.2 A importancia dos protozoos - Os protozoos beneficiosos. Algúns protozoos son de grande importancia na depuración de augas residuais, xa que se alimentan das bacterias descompoñedoras presentes nestas augas. Outros forman parte do plancto, e serven de alimento a moitos organismos acuáticos dos que, á súa vez, se alimenta o ser humano.

- Protozoos rizópodos, que son os que se desprazan ou capturan Citoplasma Ribosomas Vacúolo contráctil

o alimento mediante prolongacións do citoplasma, a xeito de pés, chamadas pseudópodos.

- Protozoos esporozoos; son protozoos parasitos con estrutura moi simple e que carecen de estruturas de desprazamento. Deben o seu nome a que forman estruturas de resistencia ou esporas.

Células filla Nos rizópodos

- Os protozoos prexudiciais. Algúns protozoos son parasitos e causan enfermidades, como a malaria, que se contaxia pola picadura dun mosquito, ou a amebíase, que se transmite pola auga ou a través de alimentos contaminados.

Algúns exemplos de protozoos Cilios

Células filla Cilios

Nos esporozoos

COMPRENDE, PENSA, INVESTIGA...

1 Corrixe no teu caderno as frases que sexan falsas. a) Os protozoos son heterótrofos. O paramecio desprázase grazas ao movemento dos cilios que recobren a súa superficie.

As vorticelas viven fixas a un substrato a través dun pedúnculo. Utilizan cilios para capturar alimento.

c) Os protozoos non poden desprazarse.

Observa a ilustración e responde.

d) Os protozoos reprodúcense só de forma asexual.

a) As tres primeiras imaxes representan como se produce a bipartición en tres tipos diferentes de protozoos. Explica as diferenzas que observas entre elas.

Asemblea de ideas. Formade grupos para explicar que consecuencias tería para o ser humano que desaparecesen os protozoos.

anayaeducacion.es Consulta a presentación «Enfermidades producidas polos protozoos» no teu banco de recursos e explica algunhas medidas de prevención destas enfermidades.

Flaxelo Pseudópodo

Os protozoos flaxelados teñen un ou máis flaxelos que axitan para desprazarse.

Células filla

b) Todos os protozoos son de vida libre.

e) Os protozoos teñen parede celular.

As amebas desprázanse mediante pseudópodos, tamén chamados falsos pés.

O reino dos protistas. Os protozoos

- Como se relacionan. Moitos son capaces de mo-

Tipos de protozoos

Núcleo Mitocondria

A reprodución asexual nos protozoos

Aprendizaxe cooperativa Recomendamos utilizar a técnica «Asemblea de ideas» para a realización da actividade 2. Recorde que na web de Anaya dispón dun recurso para que lle explique ao seu alumnado a dinámica desta técnica de aprendizaxe cooperativa para aplicala de forma máis áxil na aula. Plan Lingüístico Para a resolución da actividade b) do apartado «Traballa coa imaxe» non esqueza consultar no banco de recursos o apartado «Plan Lingüístico», no que encontrará a información necesaria sobre como escribir un texto descritivo. TIC Vídeo. «O movemento dos protozoos» Simulación. «Observación microscópica de seres do reino dos protoctistas» Presentación. «Enfermidades producidas polos protozoos» Documento: «Observa protozoos dunha poza» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: os protozoos». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

SOLUCIÓNS Comprende, pensa, investiga...

3.1 Como son as algas

O reino dos protoctistas. As algas Estrutura dunha alga unicelular Canle

Flaxelo

- Como se nutren. As algas son autótrofas, é dicir,

Tipos de algas

Ribosomas

Mitocondria

xualmente por bipartición, por fragmentación (cando se forma un individuo novo a partir dun fragmento doutro) ou mediante esporas (unhas células especializadas a partir das que se orixinan novas algas); e sexualmente, mediante gametos. Nalgunhas algas pluricelulares prodúcese alternancia entre a reprodución sexual e a asexual.

- Algas beneficiosas. As algas, grazas á fotosíntese, osixenan o océano e a atmosfera e consomen moito dióxido de carbono. Ademais, serven de alimento aos protozoos e a moitos organismos acuáticos. O ser humano utilízaas como alimento, como fertilizante na agricultura e como base para o penso do gando. Así mesmo, delas extráense substancias como o ágar, que se emprega como espesante alimentario e como medio de cultivo de plantas ou bacterias nos laboratorios.

Algúns tipos de algas Algas unicelulares

Algas coloniais

Estrutura tipo talo. Conxunto de células que non forman tecidos. Filoide

Xerminación

Fecundación Gameto feminino

chamadas «mareas vermellas» cando se acumulan en determinadas épocas do ano. Estas algas producen toxinas que poden afectar tanto a flora coma a fauna mariña e chegar ao ser humano a través do peixe contaminado por elas.

COMPRENDE, PENSA, INVESTIGA...

Algas vermellas

Algas verdes

1 Explica en que se diferencian as algas pluricelulares e as coloniais se ambas as dúas están formadas por unha agrupación de células que non forman tecidos.

Algas pardas

2 Imaxina que as algas, de súpeto, desaparecen das

Rizoide

augas do noso planeta. Explica, argumentando a túa resposta, que lles podería pasar aos seres vivos.

Esporas

Esporófito Cigoto

- Algas prexudiciais. Algunhas algas producen as

Algas pluricelulares

Flotador

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

A reprodución sexual dunha alga

3.2 A importancia das algas

- Algas pardas, con pigmentos alaranxados.

Parede celular

Estrutura dunha alga pluricelular

Cauloide

Células filla

- Como se reproducen. Pódense reproducir ase-

- Algas vermellas, que conteñen pigmentos de cor vermella.

Citoplasma Vacúolo contráctil

libres ou asociadas formando colonias. As formas unicelulares teñen flaxelos cos que nadan cara á luz. As pluricelulares teñen estruturas para fixarse ás rochas e resistir a ondada ou para flotar na superficie da auga.

- Algas verdes, que teñen maioritariamente clorofila.

Núcleo

O reino dos protistas. As algas

- Como se relacionan. As unicelulares poden vivir

As células das algas teñen parede celular e cloroplastos, que conteñen un pigmento chamado clorofila.

As algas, ademais de clorofila, poden ter outros pigmentos que lles dan unha cor característica. Así, segundo sexa o pigmento maioritario, clasifícanse en:

Material xenético (ADN)

Reprodución asexual dunha alga unicelular

sintetizan a súa propia materia orgánica mediante a fotosíntese.

Segundo a súa complexidade celular, hai algas unicelulares, como, por exemplo, as euglenas ou Hydrurus; algas que forman colonias, como Volvox ou pandorina; e algas pluricelulares, como a leituga de mar ou a gracilaria.

Membrana plasmática

Cloroplastos

As funcións vitais das algas

As algas son organismos eucariotas, unicelulares ou pluricelulares (en cuxo caso non forman tecidos) e autótrofos. Viven en medios acuáticos.

Gametófito Gametófito feminino masculino

As actividades que se propoñen pretenden dar unha visión positiva das algas, dando maior importancia aos seus beneficios, moi recoñecidos noutras culturas. Podería ser interesante pedirlles que realicen ou proben algunha receita de sushi con algas.

Gameto masculino

As algas pluricelulares teñen un sistema de reprodución denominado alternancia de xeracións. Consiste en que, tras cada xeración, cambia o tipo de reprodución, de modo que a unha fase de reprodución sexual por gametos lle segue unha fase de reprodución asexual por esporas, e así sucesivamente. A fase asexual das algas correspóndese co esporófito e a fase sexual co gametófito. Tendo en conta isto e, con axuda da ilustración, escribe no teu caderno a explicación de cada un dos pasos.

Nesta dobre páxina estúdanse as algas. Suxerimos que o docente se asegure de que o alumnado non confunde as algas con plantas, confusión moi xeneralizada neste nivel. Para iso, recomendamos destacar o que teñen en común e en que se diferencian estes dous reinos.

SOLUCIÓNS

Plan Lingüístico Para a resolución da actividade proposta no apartado «Traballa coa imaxe», non esqueza consultar no banco de recursos o apartado «Plan Lingüístico», no que encontrará a información necesaria sobre como escribir un texto expositivo. TIC imulación: «Observación microscópica de seres do S reino dos protoctistas» Presentación: «Os bloom de algas» Inclusión e atención á diversidade: contido «O reino dos protoctistas: as algas». Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

Comprende, pensa, investiga...

1 As algas pluricelulares presentan un corpo ou talo sen tecidos nin órganos especializados, aínda que as súas células poden formar estruturas equivalentes á raíz, talo e follas, chamadas rizoides, estirpe e láminas. As algas coloniais forman pequenos grupos de algas unicelulares que se poden mover. As súas unións son débiles, e a súa disposición, máis ou menos regular.

2 Se as algas desaparecesen diminuiría a osixenación do océano e da atmosfera. Pola contra, aumentaría o dióxido de carbono, que agravaría o efecto invernadoiro. Os ecosistemas desequilibraríanse, xa que as algas serven de alimento a moitos organismos acuáticos, e o ser humano non podería beneficiarse das algas nin dos organismos que se alimentan delas.

A reprodución sexual dunha alga Este actividade permitirá poñer en práctica non só a capacidade de observar e interpretar unha imaxe científica senón tamén a competencia lingüística para escribir un texto explicativo que acompañe esta imaxe. Valorarase que o alumnado recolla no seu texto que o esporófito xera esporas flaxeladas que, ao xerminaren, producen o gametófito feminino e o masculino. Estes xeran os gametos masculino e feminino que se unen mediante a fecundación para dar lugar a un cigoto que xera de novo o esporófito.

4.1 Como son os fungos

O reino dos fungos

Os fungos son organismos eucariotas, unicelulares ou pluricelulares (en cuxo caso non forman tecidos) e heterótrofos. Viven en lugares húmidos, con temperaturas suaves e protexidos da luz.

Estrutura dun fungo unicelular Membrana plasmática

Núcleo Material xenético (ADN)

Mitocondria

Parede celular Citoplasma

Ribosomas

As células dos fungos teñen unha parede celular diferente á das células vexetais. Nos fungos pluricelulares, as células asócianse formando estruturas con aspecto de filamento, chamadas hifas. O conxunto de hifas dun fungo pluricelular denomínase micelio.

As funcións vitais dos fungos

- Como se nutren. Todos son heterótrofos. Segundo a for-

formas libres ou crecer sobre froitas, plantas, etc. Moitos fungos que forman cogomelos viven fixos ao solo.

- Como se reproducen. Moitos fermentos reprodúcense por xemación, que consiste na formación de dúas células filla, unhas das cales se desenvolve como unha xema sobre a outra. Os fungos pluricelulares reprodúcense por esporas que, ao xerminar, xeran un novo fungo. En moitos, a estrutura reprodutora é o cogomelo, que é onde se fabrican as esporas; nelas, o micelio, auténtico corpo do fungo, encóntrase enterrado.

Hai moitos tipos de fungos; por exemplo:

- Os fungos unicelulares son os fermentos.

Estrutura dun mofo Esporas Estruturas reprodutoras (esporanxios)

• Os mofos. Nestes fungos, o micelio ten un aspecto de algodón. Adoitan crecer sobre os alimentos, a pel ou o solo húmido. • Os fungos que forman cogomelos. O micelio está enterrado no solo e o que coñecemos como cogomelo é, en realidade, a estrutura reprodutora onde se forman as esporas. Estes fungos crecen nos bosques ou nos prados; por exemplo, o níscaro ou o champiñón.

4.2 A importancia dos fungos

Fungos unicelulares

Fungos que forman cogomelos

solo descompoñen a materia orgánica formando o humus, do que se nutren as plantas. Algúns cogomelos, como as trufas ou os níscaros, son moi apreciados na gastronomía. Moitos mofos producen antibióticos e outros medicamentos. Os fermentos utilízanse para a fabricación de bebidas alcohólicas e de alimentos como o pan.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

Células filla

Estuda os fungos con cogomelo Sombreiriño

Laminiñas

Esporas 2

Pé

Micelio

- Fungos prexudiciais. Os fungos parasitos causan enfermidades ás persoas, como o pé de atleta ou a tiña. Outros infectan as plantas e danan as colleitas. As toxinas dalgúns cogomelos poden ser mortais cando se consomen por erro ou descoñecemento. COMPRENDE, PIENSA, INVESTIGA...

1 Explica que son unha hifa e o micelio dun fungo. Estrutura dun fungo que forma cogomelos

Os fermentos divídense desigualmente formándose unha xema ou protuberancia que se separa da célula.

- Fungos beneficiosos. Os fungos saprófitos que viven no

Tipos de fungos As células forman filamentos chamados hifas

O reino dos fungos

Xema

- Como se relacionan. Os unicelulares poden vivir como

Tipos de fungos

- Os fungos pluricelulares.

Reprodución dun fermento

ma na que toman a materia orgánica poden ser saprófitos, parasitos ou simbióticos. Un exemplo de simbiose é o dos liques, formados por un fungo e unha alga; o fungo achega o ambiente húmido que a alga precisa para vivir, e esta, o alimento que o fungo necesita.

Estruturas reprodutoras (ou esporanxios)

anayaeducacion.es Consulta o recurso titulado «Os liques» e responde: a) Que seres vivos están conectados nesta relación simbiótica?

Mofos Esporas

b) Que lle achega cada ser vivo ao outro? c) En que lugares habitan estes seres vivos? Lique

O conxunto de hifas forma o micelio

Hifa

Observa a imaxe da reprodución dos fungos que forman cogomelos e responde: a) Escribe os textos que poden describir os procesos numerados das distintas fases de desenvolvemento do fungo.

Pode ser interesante insistir na importancia dos fungos e os beneficios que lle achegan ao ser humano; para iso pode ser interesante pedirlle ao alumnado que elabore unha listaxe dos fungos que coñece e que importancia teñen.

b) As normativas sobre a recolección de cogomelos dalgunhas comunidades autónomas especifican a prohibición de utilizar caldeiros, bolsas de plástico ou outros recipientes á hora de coller cogomelos; no seu lugar recoméndase o uso de cestas. Razoa o porqué desta medida adoptada por algunhas comunidades. c) Busca información sobre os cogomelos tóxicos en España e anota o nome de tres deles e os efectos que causa o seu consumo. d) Fai outra lista con polo menos tres fungos con cogomelos que se utilicen para alimentación. Elixe un deles e escribe unha receita que os utilice.

Nesta dobre páxina estúdanse os fungos. Non esqueza que dúas ideas erróneas habituais son a súa clasificación como plantas e a súa asociación unicamente cos cogomelos. É importante desterrar esa idea no alumnado.

TIC

SOLUCIÓNS Comprende, pensa, investiga...

Simulación: «Observación microscópica de seres do reino dos fungos»

1 As hifas son asociacións das células do fungo que forman estruturas con aspecto de filamen-

ídeos: «Os fungos», «Os fungos, seres descompoV ñedores», «A esporulación dos fungos que forman cogomelos», «A penicilina»

2 a) Fungos e algas forman a relación simbiótica.

Presentación: «Os liques» Documento: «Observa liques cunha lupa» Inclusión e atención á diversidade: contido «o reino dos fungos» Fichas 1 e 2 para adaptar o currículo, fichas 3 e 4 de exercitación e ficha 5 de afondamento

to. O micelio é o conxunto de hifas dun fungo pluricelular. b) Os fungos obteñen a materia orgánica das algas coas que viven en simbiose e que sintetizan mediante a fotosíntese. As algas obteñen do fungo a humidade necesaria para vivir fóra da auga. c) Adoitan vivir sobre as codias das árbores e sobre rochas de lugares con escasa contaminación, á que son moi sensibles, polo que se consideran os liques bioindicadores de contaminación atmosférica.

Estuda os fungos con cogomelo a) Unha espora, (1) ao xerminar, xera o micelio dun novo fungo. Os fungos que producen cogomelos presentan o seu micelio enterrado e cando as condicións de temperatura e humidade son adecuadas desenvólvese o cogomelo ou corpo reprodutor (2). Debaixo do sombreiriño do cogomelo hai unhas laminiñas encargadas de liberar novas esporas (3). b) Esta medida de conservación realízase para favorecer a produción de novos cogomelos. Por iso, é importante recollelas cortándoos polo pé, nunca arrancándoos porque poderiamos danar o micelio, e colocalos en cestas que permitan a diseminación das esporas durante a recolección.

c) Pregunta de resposta aberta na que as alumnas e os alumnos deberán investigar e elixir algunhas especies de cogomelos velenosos ou tóxicos presentes en España e anotar os seus efectos sobre a saúde. Algúns dos cogomelos tóxicos e velenosos que poden encontrarse en España son: Amanita phalloides, Amanita muscaria, Amanita verna, Cortinarius orellanus, Boletus satanas, Gyromitra esculenta ou a Galerina marginata. Os efectos son variados e van desde os síntomas similares á gripe que causa a Cortinarius orellanus ata a morte que pode causar a Amanita muscaria ou a Galerina marginata. d) Pregunta de resposta aberta na que se deberá investigar sobre distintos fungos con cogomelo que se usen en alimentación. Algúns destes fungos son: o champiñón (Agaricus campestris),o boletus (Boletus edulis), a trufa negra (Tuber melanosporum) ou o níscaro (Lactarius deliciosus) que son algúns dos que se poden encontrar en bosques de España e o shitake (Lenticula edodes) ou o enoki (Flammulina velutipes) que son moi apreciadas na cociña xaponesa.

Recorda seleccionar o material de traballo desta unidade para o teu portafolio.

COMPRENDE

Interpreta imaxes

Aplica

Organiza as ideas

3 Observa as seguintes imaxes e contesta as preguntas:

5 Indica se as seguintes afirmacións corresponden a

Organigrama radial. Completa no teu caderno os espazos en branco deste organigrama. Aprende a facelos co recurso dispoñible en anayaeducacion.es. Ciliados

? ?

? Vibrións

proto ct

Mofos

a) Clasifica cada un dos organismos e indica a que reino pertencen.

Plantas

e) Cáusanlle algúns deles enfermidades ao ser humano? f) Como se reproducen?

este guión:

• Explica como se nutren as bacterias. • Di en que consiste a bipartición bacteriana. • Explica como se nutren os protozoos. • Describe as estruturas que lles permiten moverse

te esquema dun fungo pluricelular e responde ás preguntas:

mano as bacterias, os protozoos, as algas e os fungos.

• Nomea: a) As características principais das moneras. b) As características principais dos protozoos. c) As características principais das algas. d) As características principais dos fungos.

Euglena contén clorofila e polo tanto pode realizar a fotosíntese, xerando biomoléculas orgánicas a partir de substancias inorgánicas e da enerxía da luz solar. Non obstante, este protoctistas, tamén se nutre de materia orgánica procedente doutros seres vivos, que pode captar do medio. Unha gran vantaxe para un pequeno organismo unicelular. a) Que tipo de nutrición presenta Euglena? En que consiste? b) En que condicións Euglena ten vantaxe sobre outras algas? c)

Busca información sobre o cultivo de algas en condicións heterótrofas e explica a súa utilidade para producir biocombustibles.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Nesta dobre páxina preténdese que os alumnos e as alumnas repasen e poñan en práctica os contidos básicos da unidade, a través dunha secuenciación de actividades.

1 2

Recomendámoslle que para realizar o obradoiro de ciencias «Observa os protozoos dunha poza» debe realizar diferentes infusións e observalas a diferentes tempos, para aumentar a diversidade de organismos que poden encontrarse na auga.

REFLEXIONA 4

a algúns protozoos.

• Que criterio se utiliza para clasificar as algas? • Explica de que xeito se reproducen as algas. • Explica como se relacionan os fungos. • Di como benefician e como prexudican ao ser hu-

Euglena é unha alga unicelular que, ademais de ter un «ollo», un fotorreceptor que lle permite detectar a luz, presenta un tipo asombroso de nutrición. Os científicos chaman mixótrofos a este tipo de organismos, xa que son á vez autótrofos e heterótrofos.

fungos son verdadeiras ou falsas e escríbeas correctamente no teu caderno: a) Todas as algas son pluricelulares e visibles a simple vista. b) As algas vermellas non teñen clorofila como pigmento fotosintético. c) Non existen algas de auga doce, todas son mariñas. d) Todas as bacterias producen enfermidades. e) As algas reprodúcense só mediante reprodución asexual.

c) Móvense? Que estruturas celulares utilizan para iso?

4 Indica os nomes das estruturas sinaladas no seguin-

2 Elabora o teu propio resumo da unidade seguindo

9 Le o texto seguinte e responde ás preguntas:

8 Indica se as frases seguintes relativas ás algas e aos

b) Que tipo de nutrición teñen?

Traballa co aprendido

Avanza

tozoo mide 10 microns e é transmitido pola picadura do mosquito Anopheles. Se o estilete do mosquito ten unha lonxitude de 0,1 centímetros, cantos protozoos pode inxectar nunha picadura? (Recorda, 1 micron ou micrómetro = 0,0001 cm).

d) Viven illados ou forman colonias?

Fai un resumo

g) Os fungos poden producirlles enfermidades aos seres humanos, pero xamais ás plantas.

7 Plasmodium é o axente causal da malaria. Este pro-

Fungo s

Os cinco reinos

imais

as s Alg ella rm ve ?

Protozoos

ras

as ist

Cocos

f) Como realizan a fotosíntese, os fungos viven en lugares solleiros e con pouca humidade.

Con esta segunda unidade afondaches na relación que existe entre as condicións de vida dun determinado lugar e os seres vivos que se desenvolven nel. Ademais, descubriches moitos seres vivos imposibles de observar a simple vista e aprendiches algunhas técnicas de laboratorio de microbioloxía. Para realizar esta reflexión, descarga o cuestionario xunto coa rúbrica correspondente dispoñibles en anayaeducacion.es.

Aspectos

a) Cal é o verdadeiro corpo do fungo? Onde se encontra?

Podo diferenciar distintas formas de seres unicelulares e cualificalos

b) Explica as etapas do proceso que está representado na imaxe. c) Que cres que acontece se cando recollemos cogomelos, en lugar de cortalos a rentes do substrato, os arrancamos?

Compréndoo e podería explicárllelo aos meus compañeiros

…

Non o comprendo Non o entendo de todo ben. Preséntanseme algunhas dúbidas

Non o sei

…

PON A PROBA AS TÚAS COMPETENCIAS Realiza a autoavaliación competencial incluída en anayaeducacion.es.

O esencial

as Alg das r pa

Los cinco reinos

Unicelulares

Mohos

e qu s eta go n s on ma r fo

Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación

ras

robas de avaliación: básica, avanzada e competenP cial.

le s ima

Fichas: Conceptos ficha2

Pluricelulares

Hongo

Actividades interactivas: «Aprende xogando» e «Ponte a proba!»

Cocos

Proto ct

TIC

Bacilos Vibrios

as lg as j ro

as ist

Non esqueza consultar o documento «Claves do Proxecto» co que terá información sobre os activos e as dimensións que se traballan nesta clave.

Protozoos

Plantas

Cultura emprendedora

Espirilos

od os Es po ro zo A os ve lg a rd s es

Non esqueza consultar o documento «Claves do Proxecto» para darlle a coñecer ao alumnado como realizar o organizador visual «Organigrama radial» para a realización da actividade 1.

Riz óp

Desenvolvemento do pensamento

1 elad

Nestas páxinas, propónselle ao alumnado unha serie de actividades sobre as que poderá analizar qué aprendizaxes adquiriu. Ademais, suxerimos que lle recorde aos seus alumnos e ás súas alumnas a importancia de recompilar o material de traballo de cada unidade no seu portafolio.

ORGANIZA AS TÚAS IDEAS

Flag

Plan Lingüístico

Ciliados

bacterias saprófitas, simbiontes ou parasitas: a) Obteñen a materia orgánica doutros seres vivos aos que prexudican. b) Aliméntanse de restos de materia orgánica do medio. c) Establecen relacións de mutua axuda con outros seres vivos. 6 Razoa se sería posible encontrar algas nas profundidades do océano.

COMPRENDE

Recorda seleccionar o material de traballo desta unidade para o teu portafolio.

COMPRENDE

Interpreta imaxes

Aplica

Organiza as ideas

3 Observa as seguintes imaxes e contesta as preguntas:

5 Indica se as seguintes afirmacións corresponden a

Organigrama radial. Completa no teu caderno os espazos en branco deste organigrama. Aprende a facelos co recurso dispoñible en anayaeducacion.es. Ciliados

? ?

? Vibrións

proto ct

Mofos

a) Clasifica cada un dos organismos e indica a que reino pertencen.

Plantas

f) Como se reproducen?

• Explica como se nutren as bacterias. • Di en que consiste a bipartición bacteriana. • Explica como se nutren os protozoos. • Describe as estruturas que lles permiten moverse

te esquema dun fungo pluricelular e responde ás preguntas:

mano as bacterias, os protozoos, as algas e os fungos.

• Nomea: a) As características principais das moneras. b) As características principais dos protozoos. c) As características principais das algas. d) As características principais dos fungos.

1 2

REFLEXIONA 4

a algúns protozoos.

• Que criterio se utiliza para clasificar as algas? • Explica de que xeito se reproducen as algas. • Explica como se relacionan os fungos. • Di como benefician e como prexudican ao ser hu-

Aspectos

a) Cal é o verdadeiro corpo do fungo? Onde se encontra?

c) Que cres que acontece se cando recollemos cogomelos, en lugar de cortalos a rentes do substrato, os arrancamos?

Compréndoo e podería explicárllelo aos meus compañeiros

Podo diferenciar distintas formas de seres unicelulares e cualificalos

b) Explica as etapas do proceso que está representado na imaxe.

…

Non o comprendo Non o entendo de todo ben. Preséntanseme algunhas dúbidas

Non o sei

…

PON A PROBA AS TÚAS COMPETENCIAS Realiza a autoavaliación competencial incluída en anayaeducacion.es.

FAI UN RESUMO

2 A seguinte actividade ten como finalidade que o alumnado realice unha síntese ou resumo dos puntos máis relevantes da unidade, que son os seguintes:

9 Le o texto seguinte e responde ás preguntas:

e) Cáusanlle algúns deles enfermidades ao ser humano?

este guión:

Avanza

8 Indica se as frases seguintes relativas ás algas e aos

b) Que tipo de nutrición teñen? c) Móvense? Que estruturas celulares utilizan para iso?

4 Indica os nomes das estruturas sinaladas no seguin-

2 Elabora o teu propio resumo da unidade seguindo

g) Os fungos poden producirlles enfermidades aos seres humanos, pero xamais ás plantas.

d) Viven illados ou forman colonias?

Fai un resumo

f) Como realizan a fotosíntese, os fungos viven en lugares solleiros e con pouca humidade.

7 Plasmodium é o axente causal da malaria. Este pro-

Fungo s

Os cinco reinos

imais

as s Alg ella rm ve ?

Protozoos

ras

as ist

Cocos

Plan Lingüístico Nestas páxinas, propónselle ao alumnado unha serie de actividades sobre as que poderá analizar qué aprendizaxes adquiriu. Ademais, suxerimos que lles recorde aos seus alumnos e ás súas alumnas a importancia de recompilar o material de traballo de cada unidade no seu portafolio. Desenvolvemento do pensamento Non esqueza consultar o documento «Claves do Proxecto» para darlle a coñecer ao alumnado como realizar o organizador visual «Organigrama radial» para a realización da actividade 1. Cultura emprendedora Non esqueza consultar o documento «Claves do Proxecto» co que terá información sobre os activos e as dimensións que se traballan nesta clave. TIC ctividades interactivas: «Aprende xogando» e A «Ponte a proba!» Fichas: Conceptos ficha2 O esencial robas de avaliación: básica, avanzada e competenP cial. Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación

• As bacterias poden ter nutrición autótrofa, se sintetizan a súa propia materia orgánica mediante a fotosíntese; ou nutrición heterótrofa, se se alimentan da materia orgánica doutros seres vivos. Dentro da nutrición heterótrofa subdivídense en: bacterias saprófitas ou descompoñedoras, que se nutren de restos de materia orgánica do medio; bacterias simbióticas, que establecen relacións de mutua axuda con outros seres vivos, chamadas simbioses; e bacterias parasitas, que obteñen a materia orgánica de organismos nos que viven e aos que prexudican.

• As bacterias reprodúcense asexualmente, por bipartición; dividen en dúas a súa única célula. A bipartición comeza co crecemento da bacteria e a duplicación ou copia do seu material xenético (ADN). Posteriormente, a bacteria estreita polo centro e reparte o seu contido en dúas, para finalizar co estrangulamento e separación total en dúas células filla.

• Os protozoos son heterótrofos. Algúns son parasitos, xa que toman a materia orgánica doutros seres vivos nos que viven e aos que causan unha enfermidade; outros aliméntanse de materia orgánica, de bacterias e doutros protistas.

• Os protozoos que presentan movemento poden facelo mediante cilios, prolongacións curtas e numerosas da membrana que moven ao unísono; flaxelos, longas estruturas a xeito de látego, ou mediante deformacións citoplasmáticas denominadas pseudópodos.

• Para clasificar as algas, o criterio utilizado é o pigmento maioritario, clorofila para as verdes, pigmentos vermellos para as vermellas e alaranxados para as pardas.

• As algas pódense reproducir asexualmente por bipartición; por fragmentación, cando se forma un individuo novo a partir dun fragmento doutro; ou mediante esporas, unhas células especializadas a partir das que se orixinan novas algas; e sexualmente, mediante gametos. Nalgunhas algas pluricelulares prodúcese alternancia entre a reprodución sexual e a asexual.

• Os fungos unicelulares poden vivir como formas libres ou crecer sobre froitas, plantas ou outros seres vivos, alimentándose deles aos que poden parasitar ou cos que establecen simbiose. Moitos fungos que forman cogomelos viven fixos ao solo.

• As bacterias poden ser beneficiosas, como as simbióticas que viven no noso organismo e axudan ao seu bo funcionamento, ou as descompoñedoras que se utilizan na depuración de augas residuais e no tratamento de residuos. Tamén son beneficiosas as bacterias fotosintéticas que osixenan a auga e a atmosfera e as fermentativas que se utilizan para fabricar queixo, iogur ou vinagre. Por outro lado, algunhas bacterias poden provocar enfermidades como o tétano ou a salmonelose, outras contaminan e estragan os alimentos. Algúns protozoos son de grande importancia na depuración de augas residuais, xa que se alimentan das bacterias descompoñedoras presentes nestas augas. Outros forman parte do plancto, e serven de alimento a moitos organismos acuáticos dos que, á súa vez, se alimenta o ser humano. Non obstante, tamén poden prexudicar ao ser parasitos e causar enfermidades, como a malaria ou a amebíase. En canto ás algas, o beneficio é a osixenación da auga e a atmosfera grazas á fotosíntese, ao tempo que rebaixan a cantidade de CO2. Ademais, o ser humano utilízaas como alimento, como fertilizante e como base para o penso do gando. Así mesmo, delas extráense substancias como o ágar-ágar, que se utiliza como espesante alimentario e como medio de cultivo de plantas ou bacterias nos laboratorios. Por outro lado, poden prexudicarnos mediante a produción de toxinas que poden afectarlle tanto á flora coma á fauna mariña e chegar ao ser humano a través do peixe contaminado por elas. Por último, os fungos producen beneficio ao descompoñer a materia orgánica do solo formando o humus. Algúns cogomelos, como as trufas ou os níscaros, son moi apreciados en gastronomía. Moitos mofos producen antibióticos e outros medicamentos. Os fermentos utilízanse para a fabricación de bebidas alcohólicas e de alimentos como o pan, pero poden prexudicar xa que causan enfermidades como o pé de atleta ou a tiña. Tamén infectan as plantas e danan as colleitas. Ademais, as toxinas dalgúns cogomelos poden ser mortais.

• a) As moneras son organismos procariotas, unicelulares, de nutrición autótrofa ou heterórofa, e a maioría ten un tamaño microscópico. b) Os protozoos son organismos eucariotas, sinxelos, unicelulares e heterótrofos. Viven en medios acuáticos, en terras húmidas ou no interior doutros seres vivos. c) As algas son organismos eucariotas sinxelos, unicelulares ou pluricelulares (en cuxo caso non forman tecidos) e autótrofos. Viven en medios acuáticos. d) Os fungos son organismos eucariotas, unicelulares ou pluricelulares (en cuxo caso non forman tecidos) e heterótrofos. Viven en lugares húmidos, con temperaturas suaves e protexidos da luz.

Recorda seleccionar o material de traballo desta unidade para o teu portafolio.

COMPRENDE

Interpreta imaxes

Aplica

Organiza as ideas

3 Observa as seguintes imaxes e contesta as preguntas:

5 Indica se as seguintes afirmacións corresponden a

Organigrama radial. Completa no teu caderno os espazos en branco deste organigrama. Aprende a facelos co recurso dispoñible en anayaeducacion.es. Ciliados

? Vibrións

proto ct

Mofos

a) Clasifica cada un dos organismos e indica a que reino pertencen.

c) Móvense? Que estruturas celulares utilizan para iso?

Plantas

f) Como se reproducen?

4 Indica os nomes das estruturas sinaladas no seguin-

este guión:

• Explica como se nutren as bacterias. • Di en que consiste a bipartición bacteriana. • Explica como se nutren os protozoos. • Describe as estruturas que lles permiten moverse

te esquema dun fungo pluricelular e responde ás preguntas:

mano as bacterias, os protozoos, as algas e os fungos.

• Nomea: a) As características principais das moneras. b) As características principais dos protozoos. c) As características principais das algas. d) As características principais dos fungos.

a) Que tipo de nutrición presenta Euglena? En que consiste? b) En que condicións Euglena ten vantaxe sobre outras algas? c)

Busca información sobre o cultivo de algas en condicións heterótrofas e explica a súa utilidade para producir biocombustibles.

REFLEXIONA 4

Aspectos

a) Cal é o verdadeiro corpo do fungo? Onde se encontra?

Podo diferenciar distintas formas de seres unicelulares e cualificalos

b) Explica as etapas do proceso que está representado na imaxe. c) Que cres que acontece se cando recollemos cogomelos, en lugar de cortalos a rentes do substrato, os arrancamos?

Compréndoo e podería explicárllelo aos meus compañeiros

…

Non o comprendo Non o entendo de todo ben. Preséntanseme algunhas dúbidas

…

PON A PROBA AS TÚAS COMPETENCIAS Realiza a autoavaliación competencial incluída en anayaeducacion.es.

3 a) A-Protozoo flaxelado do reino dos protistas, B-Alga unicelular do reino dos protistas, C-Fermento, fungo unicelular do reino dos fungos, D-Protozoo ciliado do reino dos protistas, E-Bacteria espiroqueta, do reino das moneras. b) En canto á nutrición: heterótrofa, os organismos A, C, D e E; autótrofa, o organismo B. c) Móvense os organismos A, mediante un flaxelo, e D, mediante cilios. e) Poden causarlle enfermidades ao ser humano algúns organismos dos grupos de A, C, D e E.

Non o sei

…

INTERPRETA IMAXES

d) Viven illados os organismos A, C, D e E, e pode formar colonias o organismo B.

1 2

a algúns protozoos.

• Que criterio se utiliza para clasificar as algas? • Explica de que xeito se reproducen as algas. • Explica como se relacionan os fungos. • Di como benefician e como prexudican ao ser hu-

8 Indica se as frases seguintes relativas ás algas e aos

b) Que tipo de nutrición teñen?

d) Viven illados ou forman colonias?

2 Elabora o teu propio resumo da unidade seguindo

7 Plasmodium é o axente causal da malaria. Este pro-

e) Cáusanlle algúns deles enfermidades ao ser humano?

Fai un resumo

9 Le o texto seguinte e responde ás preguntas:

didades do océano. E

Fungo s

Os cinco reinos

imais

as s Alg ella rm ve ?

Protozoos

ras

as ist

g) Os fungos poden producirlles enfermidades aos seres humanos, pero xamais ás plantas.

Avanza

6 Razoa se sería posible encontrar algas nas profun-

Cocos

f) Como realizan a fotosíntese, os fungos viven en lugares solleiros e con pouca humidade.

f) Reprodúcense de forma asexual todos eles, pero tamén poden facelo de forma sexual algúns como A, B, C e D.

4 1-Sombreiriño, 2-Esporas, 3-Micelio e 4-Laminiñas. a) O verdadeiro corpo do fungo é o micelio, que se encontra baixo terra. b) Na imaxe represéntase a frutificación ou formación dun cogomelo a partir do micelio ata que está maduro e caen as esporas reprodutoras que volverán formar un novo micelio. c) Se arrancamos os cogomelos extraemos o micelio da terra e o fungo morre, polo que non poderá volver formar cogomelos.

APLICA

5 a) Parasitas. b) Saprófitas. c) Simbióticas.

6 Nas profundidades do océano non sería posible encontrar algas, pois son autótrofas fotosintéticas, polo que necesitan a luz solar, que non pasa máis alá dos 200 m de profundidade (zona fótica).

7 No estilete de 0,1 cm caben 100 organismos Plasmodium de 10 microns (0,1 cm son 1 000 microns, e cada Plasmodium mide 10 micras).

8 a) Falsa. Non todas as algas son pluricelulares e visibles a simple vista, hainas unicelulares e microscópicas. b) Falsa. As algas vermellas teñen clorofila, pero nelas predominan os pigmentos fotosintéticos vermellos. c) Falsa. Existen algas de auga doce e de auga salgada. d) Falsa. Só unha pequena parte das bacterias producen enfermidades. e) Falsa. As algas reprodúcense mediante reprodución sexual e asexual. f) alsa. Como non realizan fotosíntese, os fungos poden vivir en lugares sombreados e húmidos. g) Falsa. Os fungos poden producir enfermidades a todo tipo de seres vivos.

AVANZA

9 a) Presenta nutrición mixótrofa, que consiste nunha dobre nutrición, autótrofa e heterótrofa. A Euglena pode realizar a fotosíntese, que é un proceso autótrofo, xerando así biomoléculas orgánicas a partir de substancias inorgánicas e a enerxía da luz solar. Por outro lado, este organismo é capaz de levar a cabo unha nutrición heterótrofa, e alimentarse da materia orgánica procedente doutros seres vivos, que pode captar do medio. b) Ante a escaseza de luz, a Euglena ten vantaxe sobre outras algas, xa que ela pode entón nutrirse de forma heterótrofa. c) Actualmente, o cultivo de algas microscópicas, denominadas microalgas, é un campo de grandes aplicacións biotecnolóxicas. As microalgas mixótrofas poden crecer en ausencia de luz, a partir de compostos orgánicos, polo que poden ser utilizadas para a depuración das augas residuais, das que eliminan o carbono orgánico e varios tipos de compostos de nitróxeno e fósforo. Posteriormente, as microalgas poden constituír a materia prima para a produción de biocombustibles. A partir dos aceites que conteñen as súas membranas e que lles permiten flotar pódese obter biodiésel. Algunhas microalgas producen tamén etanol, polo que se utilizan para a fabricación de bioetanol. As microalgas tamén se poden utilizar como biomasa, o seu cultivo é máis eficiente e ecolóxico, sobre todo se a súa produción está asociada á depuración de augas.

REFLEXIONA Nesta unidade, o seu alumnado coñeceu numerosos microorganismos e a influencia que teñen algúns deles na alimentación. Ademais, elaborou unha listaxe con algunhas especies patóxenas e experimentou e sacou conclusións sobre as diferenzas entre a auga da billa, tratada para o consumo, e a auga dun río ou dunha poza. As actividades realizounas nun ambiente colaborador dentro do grupo de traballo existente. O seu alumnado dispón en anayaeducacion.es dun cuestionario que lle axudará a reflexionar sobre o seu propio desempeño nas tarefas propostas nesta unidade. Convén revisar de forma grupal aqueles aspectos nos que o propio alumnado detectase unha marxe de mellora.

PON A PROBA AS TÚAS COMPETENCIAS O seu alumnado dispón, tamén en anayaeducacion.es, dunha proba que lle axudará a avaliar o seu nivel de adquisición das habilidades postas en xogo durante a realización do «Desafío» proposto.

Anotaciones

© GRUPO ANAYA, S.A., 2022 - C/ Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid. Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das correspondentes indemnizacións por perdas e danos, para quen reproduza, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.