Den haag Entente Florale beleidssamenvatting 2017

Groene stad in ontwikkeling Beleidssamenvatting Entente Florale 2017

In deze uitgave Voorwoord

03

Ruimtelijke visie en visuele kwaliteit

04

Cultuurhistorie en erfgoed

08

Haags groen

10

Stedelijke groenstructuur en buiteninrichting

12

Landschap, ecologie en biodiversiteit

16

Gezonde leefomgeving en recreatie

20

Duurzaamheid: mens, markt en milieu

22

Communicatie en participatie

24

Bronnenlijst

26

“Het Haagse groen is uniek en misschien wel het belangrijkste wat we in deze stad hebben. Het is bepalend voor de identiteit van de stad en is vervlochten met het rijke verleden van Den Haag, zoals op onze landgoederen met hun unieke landschappen. Het groen brengt Hagenaren samen voor een picknick of een potje voetbal, zoals in het Zuiderpark en het Westbroekpark. Maar het biedt, bijvoorbeeld in het Westduinpark, ook stilte en indrukwekkende natuur. En dat allemaal op fietsafstand. Het is één van de belangrijkste redenen waarom ik - zoals zovelen - verliefd ben op deze stad.”

Boudewijn Revis - Wethouder Binnenstad, Stadsontwikkeling Kerngebieden en Buitenruimte

2

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Boomfeestdag 2017, Spaarwaterveld Haagse Hout

Voorwoord Het leven in een stad draait om de buitenruimte. Dat is de plek waar mensen verblijven, elkaar ontmoeten, sporten, spelen of zich verplaatsen. Buiten maakt de stad. Dat is te zien en te beleven in Den Haag. Daar zijn we trots op, en dat willen we graag laten zien.

Met heldere uitgangspunten voor de inrichting en eenduidige toepassing van materialen, is de kwaliteit van de buitenruimte in Den Haag de afgelopen twintig jaar sterk verbeterd.

Dat was als eerste zichtbaar in het Centrum, maar wordt nu duidelijk in de hele stad. Onze inzet blijft onverminderd groot. Ook deze collegeperiode 2014-2018 is opnieuw fors geĂŻnvesteerd in de kwaliteit van de buitenruimte (51 miljoen) en in extra groen met de aanpak van stadsentrees en pleinen, herinrichting van straten, groene middenbermen en de aanplant van extra straatbomen.

Als internationale stad van Vrede en Recht, staat Den Haag wereldwijd op de kaart. De binnenstad en het strand trekken steeds meer bezoekers. Ook voor nieuwe bewoners zijn de kust en het groen in en om Den Haag, belangrijke vestigingsfactoren. In de periode tot 2040 staan we voor de uitdaging om ruimte te bieden aan 50.000 tot 80.000 nieuwe inwoners.

Om deze groei in goede banen te leiden heeft de Haagse gemeenteraad in 2016 de Agenda Groen voor de Stad en de Agenda Ruimte voor de Stad vastgesteld. Daarin is de ambitie neergelegd om verdichting van de stad samen te laten gaan met vergroening en verduurzaming. Wij staan nu aan het begin van de uitwerking van beleid en beheer waarin het belang van groen en duurzaamheid voor gezondheid, recreatie, economie, biodiversiteit en klimaatadaptatie centraal staat. Het (beter) waarderen van deze ecosysteemdiensten, helpt bij het bouwen aan de groene vitale stad van de toekomst.

Den Haag wil door deelname aan de Entente Florale 2017 laten zien hoe beleid en continue aandacht voor ontwerp, aanleg en onderhoud van de openbare ruimte, de basis hebben gelegd voor de leefbare stad van de toekomst. Entente Florale beoogt het promoten van de groene vitale stad aan de hand van kenmerken van ruimtelijke kwaliteit, cultuurhistorie, landschap en ecologie, duurzaamheid en de inrichting van de buitenruimte. Het is onmogelijk om al deze thema’s in de volle breedte aan bod te laten komen in deze beleidssamenvatting en tijdens de vier uur durende jury-rondleiding op 16 juni 2017. Met de keuzes die we daarom hebben gemaakt in de voorbereiding, vertrouwen wij erop dat we de jury toch een goede indruk kunnen geven van de ambities, de realisatie en de wijze waarop we voortbouwen aan de groene wereldstad aan zee.

3

Ruimtelijke visie en visuele kwaliteit Den Haag illustreert de geschiedenis van het

begrenzing van de historische binnenstad door de

kustlandschap: lange lijnen van strandwallen

grachtenring. Met kwaliteitsverbetering door onder

en strandvlaktes evenwijdig aan de kust.

Deze onderlegger draagt in sterke mate bij aan de karakteristieke ruimtelijke kwaliteiten van de stad.

Stedelijke structuren

4

Een bijzonder historisch element vormt de ruimtelijke

meer het heropenen van de gracht, het herstel van boomstructuren langs de gracht en het bevorderen van watertoerisme, vormt de grachtenring nu een heel eigen drager van ruimtelijke kwaliteit in de binnenstad.

Groenstructuren Na de eerste openstelling van het Haagse Bos in 1613, kwam het groen vanaf de 19de eeuw binnen handbereik

Duinen, oude verbindingswegen op de zandruggen

van iedereen met de aanleg van flaneerboulevards in

evenwijdig aan de kust, (voormalige) landgoederen en

de middenberm van hoofdroutes (Regentesselaan,

polders hebben de stedenbouwkundige structuren van

Groot Hertoginnelaan en Valkenboslaan) en de aanleg

de stad grotendeels bepaald. De historische wegen zijn

van plantsoenen. De Dienst der Gemeenteplantsoenen

nog herkenbaar en bieden kwaliteit op stadsniveau

(opgericht in 1907) zorgde voor meer licht, lucht en

(zoals Benoordenhoutseweg en Laan van Meerder-

ruimte in de bouw van de eerste 20e eeuwse wijken.

voort). Deze lijnen zijn in de loop van de tijd verbonden

In toenemende mate maakte groen onderdeel uit van

door kenmerkende verbindingen vanuit het binnenland

de stedenbouwkundige opzet, onder meer te herken-

naar de kust zoals de Rijswijkseweg (1663) en de

nen aan beplante bermen langs waterlopen met

Scheveningseweg (of Zeestraet, 1665). Gezamenlijk

zichtlijnen en de aanleg van tuinsteden zoals Vogelwijk

zorgt dit stelsel van lange lijnen evenwijdig aan en

en Daal en Berg (1922). Vanaf de jaren ’30 was er met

loodrecht op de kust voor de ruimtelijke samenhang.

de aanleg van sportterreinen en het ‘volkspark’

De later toegevoegde verkeersassen in de stadsuitbrei-

Zuiderpark ook aandacht voor ‘actief groen’, waar jong

dingen, zoals Goeverneurlaan en de Rijswijkse Lan-

en oud zich, evenals in de natuur, vrij en blij moesten

dingslaan, bepalen de kwaliteit op wijkniveau.

kunnen bewegen.

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Grotere samenhangende groenpatronen zijn bepalend voor de na-oorlogse uitbreidingen. Architect W.M. Dudok kreeg de opdracht tot het opstellen van een herbouw- en uitbreidingsplan waarin hij groen verenigde tot een systeem waardoor de voetganger urenlang zonder onderbreking door de plantsoenen in de wijken kon lopen (Structuurplan Groot ’s-Gravenhage, 1948). Aan de zuidwestkant van Den Haag zijn deze structuren nog herkenbaar aanwezig en verbonden met de groene bufferzone van het recreatiegebied Madestein. Deze is in de jaren ’70 aangelegd ter compensatie van de uitbreiding van de stad rondom

Plantsoen aan het Sweelinckplein

het voormalige dorp Loosduinen.

Tegenstellingen en opgaven De stadsuitbreidingen voor en na de Tweede Wereldoorlog hebben de oude tegenstelling tussen het zand als woongebied voor de welgestelden en het veen als woongebied voor de minder bedeelden, verscherpt.

Deze tegenstelling is versterkt na het vertrek van de middenklasse naar de omliggende groeikernen en de komst van nieuwkomers uit niet-westerse landen in de stadswijken waar woonruimte vrij kwam. De sociale

Zuiderpark

opgave is in de achterstandswijken nog steeds onverminderd groot. Meer dan 90% van de inwoners heeft

De waarde van Haags groen

geen Nederlandse achtergrond en er wonen relatief

Investeren in groen is nodig om de leefkwaliteit in de

veel financieel minder draagkrachtige inwoners met

verdichtende stad te waarborgen. Naar internationaal

een lagere levensverwachting dan in andere wijken.

voorbeeld wil Den Haag de ‘ecosysteemdiensten’ van

In de woorden van Adri Duivesteijn (wethouder

bomen, groen en water beter in beeld brengen. Door de

Den Haag 1980 - 1989):

waarden van bomen en groen voor de biodiversiteit, klimaatadaptatie en het leefmilieu te kwantificeren, kan

“Voor een gezonde stedelijke ontwikkeling is het van

het groen volwaardig meedoen in de afweging van

belang om in de samenleving te investeren. Dit is ook een

belangen bij ruimtelijke ontwikkeling. De methodes die

ruimtelijke opgave, omdat ontmoeting en interactie

dit mogelijk maken zijn nog in ontwikkeling. Den Haag

vaak in de buitenruimte begint. In deze wijken krijgt

draagt hieraan bij in het kader van de City Deal water en

daarom het opknappen van de pleinen, verbetering van

groen, onder andere met toepassing TEEB stad op

speel- en (street)sportvelden en vergroening, veel

verschillende schaalniveaus en met de verkenning van

aandacht bij herinrichting.”

de toepassing van i-Tree tool voor planning, beheer en monitoring om de toegevoegde waarde van ecosysteem-

De tegenstellingen in de stad zorgen voor een grote

diensten van bomen in beeld te brengen.

diversiteit aan opgaven, ook met betrekking tot de openbare ruimte. Daaraan werkt de gemeente

Een goede test voor duurzame ontwikkeling is de

Den Haag samen met alle benodigde diensten en

transformatie van de Binckhorst. Het voormalig

externe partijen op het gebied van gezondheid, welzijn,

bedrijventerrein dat wordt getransformeerd tot een

groen, sport en onderwijs. Belangrijke principes voor de

intensief bebouwd stedelijk gebied met verschillende

stedelijke ontwikkeling zijn het slim gebruik maken van

woon- en werkmilieus voor 5.000 tot 10.000 nieuwe

de ruimte, de stad (bewoners en ondernemers)

inwoners. Den Haag werkt voor dit gebied mee aan de

betrekken bij de ontwikkeling, werken vanuit

landelijke pilot voor het opstellen van een Omgevings-

bestaande kwaliteiten en cultuurhistorisch bewustzijn,

plan. Voor de afweging van de aspecten die van belang

bevorderen van ontmoeting en diversiteit en het

zijn voor de leefkwaliteit wordt een nieuwe salderings-

investeren in ruimtelijke structuren.

methode ontwikkeld.

5

Verdichten van de stad Den Haag bouwt nu niet meer om te groeien maar

De verdichting van de stad landt ook in de ruimer

omdat we groeien. Dat betekent jaarlijks de bouw van

opgezette na-oorlogse wijken. In Escamp en Maria-

meer dan 2.000 nieuwe woningen, ín de bestaande

hoeve zijn hiervan al voorbeelden gerealiseerd. Als

stad. De keuze voor inbreiding in en nabij de binnen-

uitwerking van de Agenda Ruimte voor de Stad worden

stad, is gemaakt in de Structuurvisie Wéreldstad aan

voor de na-oorlogse wijken gebiedsvisies opgesteld om

Zee (2005). Een deel hiervan is reeds gerealiseerd, zoals

invulling te geven aan ‘verdichten, vergroenen en

de nieuwbouw van de ministeries van Binnenlandse

verduurzamen’. In 2017 is als eerste de uitwerking van

Zaken en Veiligheid en Justitie op de plaats van de

een visie voor een deel van Loosduinen opgestart.

‘Zwarte Madonna’, de omvorming van hun oude ministerie tot appartementencomplex en de campus

Op plaatsen waar de verandering beperkt is, staat

van de Rijksuniversiteit Leiden. Op de locaties met

beheer en onderhoud van de bestaande structuren

sterke intensivering van de stedelijke functies - met

en kwaliteiten voorop. Kwaliteiten die Den Haag van

name in het Centrum, het Central Innovation District,

oudsher kenmerken blijven sterk: 11 km kustlijn,

de Binckhorst en Scheveningen Haven - is klimaatbe-

duinen, landgoederen, stedelijke structuren, parken

stendige, natuurinclusieve en duurzame bouw en

en monumentale boomstructuren.

inrichting de uitdaging.

Stedelijke groei van Den Haag, van 1370 tot 1940 6

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Ruimte voor stedelijk wonen

Ruimte voor de buitenruimte

Ruimte voor economie en toerisme

Duurzame mobiliteit

Agenda Ruimte: Stedelijk wonen bouwopgave

Energietransitie en klimaatadaptatie

Opgaven voor de stad

Blauwgroene netwerken in Den Haag

Hooikade, grachtenring als identiteitsdrager van de historische binnenstad

Groen in de stad, herstel van het Koningin Julianaplein 7

Koekamp: herstel groene stadsentree (links) en bouw Koningstunnel in 1997 (rechts)

Cultuurhistorie en erfgoed

waardevolle cultuurhistorische groenstructuren,

Sporen van gebruik uit de Romeinse tijd,

monumenten niet op zichzelf worden beschouwd maar

monumentale gebouwen, zoals de Ridder-

in de context van de omgeving. Juist de samenhang

zaal en de Gevangenpoort, of beroemde structuren zoals de Zeestraet (Scheveningse-

gepubliceerd in de VOM-reeks “Over Bossen, Parken en Plantsoenen� (2000-4).

Kenmerkend voor het Haagse erfgoedbeleid is dat

tussen de architectuur en de stedenbouwkundige opzet met kenmerkende volumes en verhoudingen open-dicht en groen-stenen, is bepalend voor de

weg) en (restanten van) de Atlantik Wall

kwaliteit. Den Haag kent 21 beschermde stadsgezich-

geven inhoud aan de identiteit van de stad.

ten waarbinnen ruim 2.000 rijks- en gemeentelijke

Deze sporen en structuren worden daarom gekoesterd.

Beleid en bescherming erfgoed

monumenten zijn aangewezen.

De monumenten, beschermde stadsgezichten en archeologische waarden zijn nauwkeurig in kaart gebracht ten behoeve van vertaling in bestemmings-

De gemeente heeft een eigen afdeling Archeologie die

plannen en om de effecten van bouwaanvragen te

zich bezig houdt met het onderzoek, beheer en

kunnen toetsen. Een onafhankelijke Welstands- en

documentatie van het archeologisch erfgoed in

Monumentencommissie adviseert de gemeente over

Den Haag. Waar mogelijk worden vondsten zichtbaar

plannen en ontwikkelingen.

gemaakt op locatie, zoals de Stenen Kamer (middeleeuwse boerderij) in Madestein, of tijdens opgravingen

Historisch onderzoek groen

zoals bij de aanleg van de tramtunnel.

Voor de groene rijksmonumenten Clingendael en Oosterbeek en voor de landgoederen Oostduin,

8

De Afdeling Monumentenzorg en Welstand realiseert

Arendsdorp, Marlot, Reigerbergen en Ockenburgh zijn

het erfgoedbeleid van de gemeente, benoemt cultuur-

recent herstel- en verbetermaatregelen uitgevoerd.

historische waarden en draagt zorg voor de instand-

De waardering van de historische elementen uit met

houding van het cultureel erfgoed. Goed voorbeeld van

name de Zocher-periode, was een belangrijk vertrek-

het werk van deze afdeling is de inventarisatie van de

punt voor het uitvoeren van de eerste herstelmaatrege-

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

HetTankgracht parkeerterrein is bestraat en zone heeftna aan beide zijden een hoge Foto Stichting In Arcadië, dec. 2016. en vrijgemaakte sloop voor Atlantik Wallbeukenhaag. (bron: Aviodrome)

Herstel bomenlaan op landgoed Oosterbeek

Zicht op Kasteel de Binckhorst

Haagse Beek in gebied voormalig Atlantik Wall

Zicht op het kasteel vanuit de achtertuin met de fruitbomen. Foto Stichting In Arcadië, dec. 2016.

len op onder andere Oosterbeek. Dit herstel is een

In 2016 is in opdracht van de gemeente historisch

proces dat continue doorgaat, omdat zich 52 steeds

onderzoek opgesteld voor de Koekamp. Dit heeft

nieuwe kansen voordoen om een stuk van het herstel te

gediend als basis voor een plan voor kwaliteitsverbete-

realiseren. Voor alle grote groengebieden inclusief de

ring van het gebied als groene entree voor de stad en

historische landgoederen zijn beheerplannen opge-

het Haagse Bos. Tevens zijn quick scans uitgevoerd van

steld. Als ontwikkelingen daar aanleiding voor geven,

de historische ontwikkeling van Scheveningse bosjes en

worden de plannen geactualiseerd.

van de kasteeltuin Binckhorst. Dit levert waardevolle informatie bij het opstellen van ontwerpen voor de

Ook bij de renovatie van het Zuiderpark is rekening

toekomstige inrichting. Voor de renovatie van de

gehouden met het oorspronkelijke ontwerp en de

openbare ruimte in de woonwijk Waldeck en het

functies die daarin een plaats hadden, onder meer voor

recreatiegebied Madestein, is in 2016 een historische

sport en educatie. Mooi voorbeeld van de renovatie is

analyse uitgevoerd.

het opknappen van het ‘landengebied’, in 2016 omgedoopt tot Van Doorenbos Arboretum ter nagedachtenis van de het voormalig hoofd van de Plantsoenendienst en belangrijke initiator van het arboretum.

9

De Lange Vijverberg na herinrichting 2017

Haags groen Geen stad in Nederland beschikt over zo’n grote variatie aan landgoederen, bossen, duingebieden, parken en plantsoenen als Den Haag. De instandhouding van deze

vervanging van bomen bij kadevernieuwing. Indien mogelijk worden de gezonde bomen tijdelijk verplaatst, om later terug gezet te worden.

De aandacht voor de straatbomen komt ook tot uiting in de budgetverdeling voor het groen: een derde van het budget wordt besteed aan bomen, waarvan weer

Stedelijke Groene Hoofdstructuur en de

een derde besteed wordt aan herplant van bomen,

verbindende structuren van straatbomen,

naast regulier onderhoud en bestrijding van ziektes en

heeft al jaren prioriteit in beleid en beheer.

Ook deze collegeperiode 2014-2018 komt dat tot uiting in de aanplant van extra bomen, aanleg van groene middenbermen en het vergroenen van een aantal pleinen.

Bomen belangrijk

plagen. Bestrijding van de iepziekte door preventief injecteren van 8.000 bomen per jaar, is een ander kenmerk van het Haagse beleid, omdat de iep één van de meest kenmerkende bomen voor de kuststreek is.

Hoe beeldbepalend bomen kunnen worden, is afhankelijk van de standplaats (groeiomstandigheden) en de leeftijd van de boom. Op het zand komen relatief meer monumentale en oudere bomen voor dan in de lager

De vandaag zo kenmerkende boomstructuren langs

gelegen delen. In de wijken ten zuiden van de binnen-

hoofdroutes - onderdeel van de Stedelijke Groene Hoofd-

stad zijn de groeiomstandigheden minder gunstig door

structuur - dateren vooral van na de oorlog. Veel bomen-

de bodemgesteldheid en hogere grondwaterstand.

rijen langs de grachten zijn in de jaren ’80 hersteld.

In de Nota Haagse Bomen zijn verspreid over de stad 67

10

De instandhouding van de boomstructuren krijgt veel

locaties aangewezen als Groene Parels, plekken waar

aandacht van de gemeente én van de bewoners. De

het gewenst is dat de bomen kunnen uitgroeien tot

vergunning- en herplantplicht zorgt ervoor dat het

beeldbepalende bomen. In een aantal gevallen is

(straat)bomenbestand op peil blijft. Voor goed beheer,

hiervoor nog verbetering van de groeiplaatsen en/of

is soms grootschalig ingrijpen nodig, zoals de vervan-

aanpassing van het gebruik onder de bomen noodzake-

ging van honderden onveilige populieren of de

lijk om dit doel te bereiken.

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Wijk en buurtgroen

Grote groengebieden

43%

18% Bomen Extra groen

33%

3,5%

Ecologie 2,5% Budgetverdeling openbaar groen (totaal in 2017 € 22 miljoen)

Regulier onderhoud

39%

Iepziektebestrijding

Groeiplaatsverbetering Lange Vijverberg

6%

Populierenvervangingsplan

16,5%* Reguliere herplant Overig

29,5%

9% Bestedingen onderhoud straatbomen (totaal in 2017 € 7,3 miljoen)

Verhuizen bomen bij vervanging kademuur Zuidwal

* in 2017 is voor het Populierenvervangingsplan incidenteel € 800.000 extra begroot

Ulmus

11,27%

Tilia

10,62 %

Acer

7,46 %

Fraxinus

7,32 %

Quercus

6,83 %

Prunus

6,07 %

Alnus

4,96 %

Populus

4,41 %

Salix

3,49 %

Overig

37,57 %

Het Plein in ca. 1950 met auto’s geparkeerd op het maaiveld

Top 10 boomsoorten in Den Haag

Met name voor het behoud en doorontwikkeling van de monumentale bomen in het Centrum is veel ervaring opgedaan met groeiplaatsverbetering, onder andere bij kadevernieuwing en op intensief gebruikte (evenementen)terreinen zoals onder de bomen op het Lange Voorhout en Lange Vijverberg. Voor herinrichtingsmaatregelen elders in de stad is in het Handboek Openbare Ruimte vastgelegd welke groeiomstandigheden de bomen minimaal nodig hebben voor een goede ontwikkeling.

Bomen als cultureel erfgoed Speciaal voor de 1.000 gemeentelijke en bijna 300 particuliere monumentale bomen in de stad is een Adviescommissie Monumentale Bomen ingesteld. Deze commissie adviseert de gemeente en particulieren bij kapaanvragen voor en over het aanwijzen van monumentale bomen. Met de private eigenaren van monumentale bomen bespreekt de gemeente iedere vijf jaar de conditie van de boom en geeft advies over het beheer en behoud van de boom.

Verplaatsing kastanje op Koekamp 11

Stedelijke Groene Hoofdstructuur

Stedelijke groenstructuur en buiteninrichting

en de Nota Haagse Bomen, kiezen voor kwaliteit en diversiteit (2009). In 2016 is de Agenda Groen voor de Stad vastgesteld.

Vanaf 2005 is de duurzame instandhouding van de Stedelijke Groene Hoofdstructuur beleidsmatig

Dankzij voortdurende aandacht voor

vastgelegd. Dit besluit is in 2016 bekrachtigd voor de

ontwerp, behoud en vakkundig onderhoud

geactualiseerde Stedelijke Groene Hoofdstructuur van

van parken, landgoederen, plantsoenen en

grote groengebieden en verbindende groenstructuren.

boomstructuren is Den Haag de groene stad

Vanaf 2015 wordt voor twee stadsdelen per jaar een

die we vandaag kennen.

visie voor het wijk- en buurtgroen opgesteld. Op basis van een historische analyse en inventarisatie van de

Beleid en stedelijke groenstructuren In 1982 is de eerste Haagse Groennota opgesteld

huidige toestand, worden maatregelen voor renovatie en beheer vastgesteld. Hierbij wordt ook rekening gehouden met klimaatbestendige inrichting en ecologie.

waarin het beleid en beheer voor het Haagse groen is

12

beschreven op schaalniveaus van bovenstedelijk tot

De prioriteiten voor de uitvoering van het groenbeleid

buurtniveau. De daarin opgenomen indeling van het

in deze collegeperiode zijn vastgesteld in het Meer-

groen in wijk- en buurtgroen en de stadsparken

jarenprogramma Groen 2014-2018. De beleidsafdeling

(inclusief grote groengebieden) is tot op heden

Groen en Duurzaamheid van de Dienst Stadsbeheer

gehanteerd. De Haagse Groennota is opgevolgd door

zorgt voor het opstellen van beleid en beheerplannen,

het Groenstructuurplan (1992), Groenbeleidsplan

en is verantwoordelijk voor de coรถrdinatie van het

1996-2000), Nota Ecologische verbindingszones (1999

groen- en bosbeheer en de straatbomen (onder andere

en 2009), groenbeleidsplan Groen kleurt de Stad (2005)

herplant).

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

De dienst Publiekszaken zorgt in de stadsdelen voor het

Duurzaam inkopen

dagelijks beheer van het groen en het contact met de

Bij de inrichting van de buitenruimte, bepaalt

bewoners en ondernemers. Het gemeentelijk Groen-

duurzaamheid al jarenlang de keuze van de materia-

bedrijf Den Haag zorgt voor het merendeel van het

len en het hergebruik daarvan. Ook voor de inkoop

vakbekwame onderhoud van het wijk- en buurtgroen

van plantmateriaal is duurzaam inkopen de norm,

en voor de boomverzorging. Een vast werkpakket van

hiervoor wordt gelet op de landelijke keurmerken.

eenvoudige taken wordt uitgevoerd door Omnigroen,

Voor zover beschikbaar is de inkoop van biologisch

onderdeel van de Haeghe groep (het voormalig Sociaal

gekweekte producten de eerste keuze, maar het

Werkbedrijf).

aanbod hiervan is nog te beperkt. Met een aantal

Beheer en onderhoud

boomkwekers en een aantal andere gemeenten onderzoekt Den Haag de komende maanden of en

Het door de gemeente beheerde wijk- en buurtgroen

hoe het aanbod biologisch geteelde bomen in de

bestaat uit meer dan 80 werkpakketten. Vanaf 2016

toekomst kan worden vergroot.

wordt – nog bij wijze van proef – gewerkt met een Haags groenbestek voor het wijk- en buurtgroen in de hele stad, om ervoor te zorgen dat het onderhoud duurzaam uniform wordt uitgevoerd. Vanaf 2017 is het grasmaaien volledig uitbesteed aan de markt.

Het wijk- en buurtgroen wordt met de beschikbare budgetten onderhouden op C tot B kwaliteit (CROW).

In relatie tot de beschikbare budgetten is het niet altijd en overal mogelijk om het gewenste B-niveau te bereiken. Dan zijn keuzes nodig. Deze keuzes zijn in 2009 en 2014 inzichtelijk gemaakt in Beheren op Niveau (actualisatie gereed in najaar in 2017). Bijzondere objecten zoals Westbroekpark, Zuiderpark, Paleistuin of Japanse Tuin, worden in stand gehouden met extra budget om betere kwaliteit (A) te bereiken.

Japanse Tuin op landgoed Clingedael

Voor het verwijderen van onkruid in beplanting en op verharding, maakt Den Haag al jarenlang geen gebruik meer van chemische bestrijdingsmiddelen. De meest toegepaste methode op verhardingen is borstelen, met uit kostenoverwegingen in de hele stad een frequentie van circa anderhalve keer per jaar. Het werk wordt in de wijken uitgevoerd door buurtserviceteams en langs de hoofdroutes door een apart team.

Intensief gebruik bovengrond mogelijk door groeiplaatsverbetering

Bloembakken aan de Hofvijver 13

Rozenconcours in het Westbroekpark, 2015

Kwaliteit van de buitenruimte Den Haag heeft een lange traditie in het zorgvuldig

De Kadernota Openbare Ruimte is in 2013 geactuali-

aanleggen van straten, pleinen en parken. Kenmerkend

seerd, het Handboek is voortdurend in ontwikkeling op

voor de Haagse aanpak is het geleidelijk doorvoeren

basis van nieuw technieken en aandachtspunten, zoals

van verbeteringen en bij iedere ingreep de kwaliteit

momenteel de klimaatbestendige inrichting.

naar een hoger plan te tillen. 25 jaar consistent werken aan beleid en inrichting van de buitenruimte, heeft

Ontwerp en realisatie

Den Haag in 2011 de Bijhouwer prijs opgeleverd, een

Sinds 1999 adviseert de Adviescommissie Openbare

oeuvreprijs voor bijzondere verdiensten op het gebied

Ruimte (ACOR) over interne en externe plannen in de

van tuin- en landschapsarchitectuur.

verschillende fases van het ontwerp, om het kwaliteits-

Beleid

bewustzijn en de integraliteit te vergroten. Deelnemers in de commissie komen vanuit verschillende diensten

Het kwaliteitsniveau dat vanaf 1987 is ingezet met De

binnen de gemeente en uit de Welstandscommissie.

Kern Gezond voor de integrale herinrichting van de

Ook eventuele aanvragen voor het plaatsen van kunst

binnenstad, is in 2004 vastgesteld in de Kadernota en

in de openbare ruimte, worden getoetst door ACOR en

het Handboek Openbare Ruimte. Vanaf toen is in de

de Welstandscommissie.

hele stad gewerkt op twee niveaus: Hofstadkwaliteit

14

voor de toeristische trekpleisters Centrum (binnen

De inzet van het eigen Ingenieursbureau Den Haag

grachtenring) en Scheveningen, met extra aandacht in

voor ontwerp, bestek en uitvoering van de realisatie

beheer en onderhoud om de kwaliteit ook bij hoge

zorgt voor kwaliteit ĂŠn het maakt beherend ontwerpen

gebruiksdruk op peil te houden (streven is A kwaliteit

mogelijk omdat de resultaten van het eigen werk op de

CROW); Residentiekwaliteit voor beheer en onderhoud

voet worden gevolgd zodat waar nodig verbeteringen

van de rest van de stad (streven is B kwaliteit CROW).

kunnen worden doorgevoerd.

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Groenbeheer aan het werk op het Lange Voorhout

Plantsoen wordt speelplek op het Koningsplein

Affiche ‘Hoe krijg je de kern gezond’ (1988)

Bloembakken op de Turfmarkt

Herstel groene middenberm Groot Hertoginnelaan

Speeltuin op het Rabbijn Maarsenplein

Groot groengebied Scheveningse Bosjes 15

Stuifduinen in het Westduinpark

Landschap, ecologie en biodiversiteit

Natuur, duinen en bossen in de stad Den Haag telt op haar grondgebied drie Natura 2000 gebieden: Westduinpark en Wapendal, Solleveld en Kapittelduinen (inclusief Ockenburgh) en Meijendel.

Het drukbezochte Westduinpark is in beheer bij de gemeente, Ockenburgh wordt in opdracht van de

De kustzone is rijk aan gradiënten door de

gemeente beheerd door de Stichting Het Zuid-Hollands

afwisseling van oude duinzandruggen en

Landschap. Waterbedrijf Dunea beheert de overige

duinvalleien en de landinwaarts gelegen polders. Deze ondergrond bepaalt het

gebieden. De beleidskeuzes en de uitvoering van het beheer zijn afgestemd op de provinciale beheerplannen.

karakter en de diversiteit van het groen in

De afgelopen tien jaar is in het Westduinpark veel werk

Den Haag en de wijdere omgeving.

verzet om de natuurwaarden (met name grijze duinen)

Landschap rondom de stad

te verbeteren, onder meer door het verwijderen van vegetatie en het invoeren van begrazing om de effecten van stikstofdepositie ongedaan te maken. Een goede

De Haagse duingebieden zijn onderdeel van het

zonering en heldere hiërarchie in de padenstructuur

Nationaal Park Hollandse Duinen in oprichting, dat zich

zorgt nu voor de bescherming van de meest bijzondere

uitstrekt over de Zuid-Hollandse duinenkust. De

natuurwaarden én voor mogelijkheden voor natuur-

samenwerking hiervoor bouwt voort op de programma’s

beleving en recreatie. Wapendal herbergt een bijzonder

van de regionale landschapstafels Hof van Delfland en

stukje duinheide, en is niet toegankelijk voor het publiek.

Duin, Horst en Weide, met als belangrijke aandachtspunten de instandhouding van de waarde van de

De Haagse grote groengebieden bestaan voor bijna 40%

landschappen voor de stad en het beter toegankelijk

uit bossen. De gemeente beheert ruim 300 ha bos (van

maken daarvan via doorgaande recreatieve fiets-, vaar-

1,5 ha tot 65 ha groot). De verscheidenheid is groot: van

en wandelroutes. Den Haag draagt hieraan ook finan-

relatief jonge duinbossen, aangelegde recreatiebossen in

cieel bij door een specifieke begrotingspost voor

de polders tot oude landgoedbossen in de binnenduin-

regionaal groen.

rand. Het beheer wordt uitgevoerd volgens de uitgangspunten van geïntegreerd bosbeheer waarbij evenwicht

16

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

wordt gezocht tussen de functies van het bos voor beleving, recreatie, natuurwaarden, cultuurhistorie, ruimtelijk- en landschappelijk beeld.

Natuurnetwerk Den Haag: verbeteren ecologische waarden De ambities voor het vergroten van de ecologische waarden in de stad door het compleet maken van het netwerk, zijn in 2009 vastgesteld in de Nota Ecologische verbindingszones.

De grote groengebieden zijn kerngebieden in het Natuurnetwerk Den Haag. Voor het vergroten van de ecologische waarden wordt jaarlijks bijna â‚Ź 0,5 miljoen

Muurflora in de stad

geĂŻnvesteerd in herinrichtingsmaatregelen in (delen van) deze gebieden (zoals verwijderen van rimpelroos om verstuiving te bevorderen, afplaggen en de aanleg van poelen) en het verbeteren van de verbindingen door de aanleg van (ondergrondse) faunapassages en natuurvriendelijke oevers (Haagse Beek en Schenkzone).

In bermen en plantsoenen zijn de afgelopen jaren op steeds meer plaatsen bij- en vlindervriendelijke bollenmengsels en inheemse bloemenmengsels toegepast.

De maai-frequentie van ecologisch beheerd gras is aangepast. Vanaf 2017 is dit maaibeheer opgenomen in

Dunning met paardenkracht

een apart bestek, met als doel om met nog meer toegespitst beheer de ecologische kwaliteit van het gras op termijn te verbeteren.

Bewustwording en educatie Om de bewustwording over groen en biodiversiteit in de stad te vergroten en om de gevolgen van klimaatverandering te beperken, werkt de afdeling Natuur- en Milieu-educatie (NME) van de gemeente samen met het Hoogheemraadschap van Delfland aan het beschikbaar stellen van informatie, lesmaterialen en school- en buurttuinen. De gemeente Den Haag financiert daarnaast jaarlijks de uitvoering van Operatie Steen-

Begrazing met Schotse Hooglanders

breek door stichting Duurzaam Den Haag.

Partners van het Nationaal Park Hollandse Duinen

Regionale wandelroute Hof van Delfland door Den Haag 17

Wapendal, Natura 2000 gebied

Soortenmanagement In 2016 is de gemeente samen met de Omgevingsdienst

Soorteninventarisaties (flora en fauna) en monitoring

Haaglanden en de woningcorporaties gestart met de

worden uitgevoerd in samenwerking met vrijwilligers-

voorbereidingen voor een soortenmanagementplan voor

groepen zoals de Haagse Vogelbescherming en

de beschermde soorten.

(betaalde) leden van de zoogdierenwerkgroep. De geĂŻnventariseerde gegevens worden geregistreerd en

Dankzij de aanwezigheid van de oude landgoedbossen,

gebruikt bij de locatiekeuze voor verbetermaatregelen,

herbergt Den Haag elf soorten vleermuizen. In het

bijvoorbeeld in het Westduinpark.

bijzonder de overwinterende meervleermuizen in de bunkers in Meijendel en de kolonie watervleermuizen

Door de verdere verdichting van de stad is de opgave om

onder de Javabrug. Verspreid over de stad zijn meerdere

natuurinclusief te bouwen extra actueel. Om hieraan

bunkers geschikt gemaakt voor vleermuizen om te

invulling te geven is de motie Natuurinclusief Bouwen

overwinteren (onder andere bunker Arendsdorp).

aangenomen en uitgewerkt in een aanpak voor het verbeteren van de leefomstandigheden van bedreigde

Bijzonder is, dat de Haagse Visie op Licht in 2017 wordt

soorten (zoals gierzwaluwen en mussen). Om dit te

opgesteld vanuit de onderlegger natuur: vertrekpunt zijn

bevorderen is samenwerking gestart met de woning-

de locaties waar het donker moet zijn om soorten te

corporaties en worden eisen gesteld aan nieuwbouw

beschermen. Dit heeft bijvoorbeeld gevolgen voor het

door ontwikkelaars.

aanlichten van bruggen in het centrum waar vleermuizen foerageren.

18

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Leiden

Zoetermeer

Delft

Rotterdam

Regionale landschapen om Den Haag

Natuurinclusief bouwen (mussenkasten) op het oude Norfolk terrein

Bijenhotel bij stadsboerderij ‘t Waaigat

Natuureducatie door boswachters in het Westduinpark

Faunapassage, eekhoornbrug 19

Ruiters in het Natura 2000 gebied Westduinpark

voor wandelen, fietsen, hardlopen, paardrijden en

Gezonde leefomgeving en recreatie

varen verbinden de stad met de parken en met de

Recreatie in het Haagse groen is al vroeg

op de plaatsen die daarvoor voldoende draagkracht

begonnen met de openstelling van het

hebben. Op andere plaatsen is het recreatief gebruik

Haagse Bos in 1613. Inwoners en bezoekers weten de weg naar Haagse duinen, bossen

Met name in het Natura 2000 gebied Westduinpark is zonering van het gebruik van belang om ook de natuurwaarden tot hun recht te laten komen. Activiteiten in de natuur zijn er volop, maar wel geconcentreerd

gezoneerd om diverse doelgroepen te kunnen bedienen, zoals bijvoorbeeld op het strand.

en parken steeds beter te vinden. Verblijven

Bewegen in de stad

in het park voor sport of picknick, bezoek aan

De tweedeling in de stad is groot als het gaat over

een festival en speeltuin of ontmoeting met vrienden, neemt steeds meer toe. Voor een

gezondheid en levensverwachting. Sportvoorzieningen en groen zijn in ruime mate aanwezig verspreid over de hele stad, maar het minst in de achterstandswijken

gezonde(re) omgeving wordt openbare

waar de lagere levensverwachting en gezondheids-

ruimte vergroend.

klachten veel voor komen. De sportdeelname in deze

Recreatie in het groen

20

omgeving.

wijken is laag en de sportmogelijkheden zijn beperkt.

Per wijk is maatwerk nodig gericht op aanpassen van leefstijl en preventie. Bij gebrek aan (georganiseerde)

In toenemende mate hebben enkele stadsparken en

sportvoorzieningen, speelt de openbare ruimte hierin

speeltuinen een functie voor de hele stad en zelfs voor

een belangrijke rol. De gemeente werkt al jaren met

bewoners uit omliggende gemeenten. Dat is een

stimuleringsprogramma’s voor sporten en bewegen in

uitdaging voor de groene ruimte: hogere gebruiksdruk

de buitenruimte, zowel gericht op jeugd als volwas-

stelt hogere eisen aan inrichting, beheer en onderhoud.

senen, in samenwerking met scholen, GGD Haaglanden

Grote evenementen kunnen alleen plaatsvinden op de

en organisaties zoals de Krajicek Foundation en Cruyff

daarvoor geschikte plaatsen, overige gebruiksvormen

Courts. Sportleiders organiseren laagdrempelige

worden gespreid over de stad. De beschikbare routes

streetsport-activiteiten op de circa 30 ‘playgrounds’.

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

In samenwerking met de GGD is een aantal locaties

derijen (bijna 450.000 bezoekers per jaar), rondleidin-

vergroend. De effecten hiervan op de omwonenden

gen met de boswachter, archeoloog of vuilnisman, en

(gebruik en welbevinden) worden momenteel

educatieve ondersteuning voor aanleg en beheer van

onderzocht.

groene schoolpleinen en kinderdagverblijven.

Spelen in de stad In Den Haag wonen gemiddeld meer jonge kinderen onder de 6 jaar en meer jongeren van 13 tot en met 18

Den Haag heeft als een van de eerste steden een voedselstrategie opgesteld om initiatieven te ondersteunen ten behoeve van bewust consumeren.

jaar dan in de rest van Nederland. De Schilderswijk is de

Stadslandbouw

meest kinderrijke wijk van Den Haag, ruim 26% van de

De website www.stadslandbouwdenhaag.nl laat de

inwoners is jonger dan 15 jaar. In totaal telde Den Haag

enorme hoeveelheid en diversiteit zien aan buurtmoes-

in 2014 ruim 110.000 kinderen van 0 tot en met 18 jaar.

tuinen verspreid over de stad. Dit zijn burgerinitiatie-

Meer dan 75% van de kinderen speelt minimaal twee á

ven, opgestart met advies en financiële ondersteuning

drie keer per week buiten.

van de gemeente en/of Fonds1818.

Het speelbeleid van de gemeente maakt onderscheid naar leeftijdsgroepen en actieradius van de gebruikers.

Voor kleine kinderen zijn er veel kleine speelplekken in de buurt, voor grotere kinderen zijn er bovenlokale plekken zoals de skatebaan op het Malieveld.

De buurtspeelplaatsen hebben nadrukkelijk ook een sociale functie. Om dit te bevorderen worden leeftijdsklassen soms gecombineerd en ouders uitgenodigd om naar buiten te gaan. Voorbeelden hiervan zijn speelterrein Ot en Sien, de Western-speelplaats in het Zuiderpark en de Piratenspeeltuin in Wateringse Veld.

Speeltuin Sunny Court wordt onderhouden door omwonenden

Een aantal speeltuinen (onder andere Sunny Court en speeltuin Klein Tasmania) en twee stadsboerderijen worden door de buurt beheerd. De inzet verschilt per locatie en omvat toezicht houden, meehelpen met de inrichting, opruimen of activiteiten organiseren tot het geheel zelf de speeltuin beheren.

Educatie De gemeentelijke afdeling Natuur- en Milieu-educatie (NME) zorgt al 100 jaar voor de ontwikkeling van informatie- en lespakketten die in Den Haag en vaak

Fietsen in het Natura 2000 gebied Westduinpark

ook elders in Nederland worden toegepast. Voedsel, klimaat en duurzaamheid zijn daarin belangrijke thema’s. Jaarlijks krijgen duizenden leerlingen de kans om te ervaren en te leren over natuur en duurzaamheid (inclusief afval en voedsel). De lespakketten en activiteiten zijn toegespitst op de doelgroep. Voorbeeldprojecten voor het voortgezet onderwijs zijn Zwerfvuil aan de kant en Duurzame masterchef.

Naast lespakketten en activiteiten voor scholen, adviseert Natuur- en Milieu-educatie (NME) op het gebied van stadslandbouw, zorgt voor de uitgifte van buurt- en schooltuinen, het beheer van tien stadsboer-

Hoefkade na vergroening, project i.s.m. GGD 21

Jazz in de gracht 2013 (bron: Haags Uitburo - CC BY-NC-SA 2.0)

Duurzaamheid: mens, markt en milieu

metalen, kunststoffen) voor nuttige toepassingen elders - en het plaatsen van ondergrondse restafvalcontainers (ORAC’s) dragen hieraan bij.

Klimaatadaptatie De gemeente werkt aan het klimaatbestendig maken

Een toekomstbestendig Den Haag is klimaat-

en houden van de stad. Onder meer door uitvoering te

bestendig en draagt niet meer bij aan op-

geven aan het Uitvoeringsplan Klimaatbestendig

warming van de aarde. Bij beleidskeuzes staan de effecten op toekomstige generaties.

Den Haag 2012. Het Actieprogramma Klimaatbestendige stad 2015/2016 en Toekomstbestendig Haags water! zijn hiervoor in samenwerking met het

De gemeente stelt wensen en eisen aan de

Hoogheemraadschap van Delfland opgesteld. Hierin

herontwikkeling en nieuwbouw in de stad.

staat hoe het watersysteem functioneert en hoe het

Ambitie en beleid

systeem robuust kan worden gemaakt. Het Haagse watersysteem is op dit moment grotendeels op orde.

Belangrijke thema’s in de Agenda Duurzaamheid zijn

In de stad zijn verschillende maatregelen getroffen om

energietransitie (gasloos bouwen), circulaire economie

extremen in neerslag op te vangen: aanleg groene

en klimaatadaptatie. De toekomstige leefbare stad is

daken (40.000m2 sinds 2010), het ontstenen en

ook een walkable city, met nadruk op lopen, fietsen en

vergroenen van pleinen (o.a. Slachthuisplein) en het

het OV, en een schone stad met schone lucht, geschei-

afkoppelen van de riolering. Voor de klimaatbestendige

den afval en hergebruik van materialen. Verbetering

inrichting van de Binckhorst is een ambitiedocument

van de luchtkwaliteit heeft al langer de aandacht en

opgesteld dat nu wordt vertaald in het Handboek

onder meer door invoering van het Verkeerscirculatie-

Openbare Ruimte.

plan tot verbeteringen geleid. Inzamelbakken voor vet,

22

textiel en gebruikte apparaten bij de stadsboerderijen,

Met het Hoogheemraadschap van Delfland zijn

het nieuwe afvalbrengstation aan de Uitenhagestraat

maatregelen uitgevoerd of in voorbereiding om de

- 75% van het grof huishoudelijk restafval wordt

veiligheid tegen overstromingen te verbeteren

na-gescheiden in stromen (onder andere hout,

(kustversterking Scheveningen), de doorstroming te

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Duurzame bedrijventerreinen De wens en realisatie van duurzame inrichting is ook terug te zien bij de revitalisering van bedrijventerrein Zichtenburg-Kerketuinen. Daar werken ondernemers en gemeente al meer dan tien jaar samen om te komen tot verduurzaming en een schoon, heel en veilig bedrijventerrein. De vooraf bedachte aanpak voor fase 1 is voor een belangrijk deel gerealiseerd door onder meer bij de herinrichting van De Werf meer bomen te planten. Er is LED-verlichting gebruikt en toepassingen van nieuwe digitale technieken zoals mini-zonnecollectors in afvalbakken die aangeven wanneer de bak geleegd moet worden en Toeristisch kerngebied Scheveningen

de toepassing van sensors om luchtkwaliteit en temperatuur van het asfalt (voor gladheid) te meten.

bevorderen, de gemaalcapaciteit te vergroten en om grootschalige waterberging te realiseren (Molenvlietpark en Nieuwe Driemanspolder).

Toerisme Het bevorderen van toerisme en internationale congressen, startup economie en de vestiging van internationale bedrijven zijn speerpunten van het economisch beleid van de gemeente. Den Haag investeert € 2 miljoen per jaar in ‘grootschalige publieksevenementen’ die de stad economische spin off opleveren middels bestedingen en het versterken van het profiel van Den Haag als aantrekkelijke stad.

Herinrichting bedrijventerrein De Werf: oude situatie

Met het (inter)nationaal toerisme gaat het goed. Van de grote steden, laat Den Haag de grootste groei zien van het aantal buitenlandse bezoekers. Het aantal overnachtingen in Den Haag is in 2015 met 7% gegroeid naar 1.486.000 (CBS), ruim meer dan de gemeentelijke doelstelling van 3% (Kanskaart Toerisme 2013). De binnenstad, het Museumkwartier en Scheveningen Bad zijn de toeristische kerngebieden.

Rondvaarten, huur- en leenfietsen en speciale trams zorgen voor ludieke verbindingen. Tientallen evene-

Herinrichting bedrijventerrein De Werf: wensbeeld

menten van (top)sport – zoals de Olympic Experience in 2016 - tot muziek en culturele festivals, trekken jaarlijks steeds meer bezoekers. De verkiezing tot mooiste natuurgebied van Nederland en de oprichting van het Nationaal Park Hollandse Duinen plaatst dit profiel in het bredere kader van beleving van een combinatie van natuur en cultuur en inspanning en ontspanning. De nationale campagne door het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC) en het Ministerie van Economische Zaken om dit natuurgebied in 2017-2018 ook internationaal op de kaart te zetten, gaat de aantrekkingskracht van

Herinrichting bedrijventerrein De Werf: gerealiseerd

Den Haag nog verder vergroten.

23

Aanleg van de Zeeheldentuin door omwonenden

Communicatie en participatie “Vertrouwen op Haagse Kracht” is het vertrekpunt van het collegeakkoord 20142018 met als doel om uit de stad te halen wat erin zit. De inspraak- en participatie-

• Voor de herinrichting van het recreatie- en sportpark De Verademing is een proces van vijf jaar doorlopen samen met betrokken burgers in het ontwerpteam.

• Voor Haagse Hout heeft het Ingenieursbureau Den Haag een werkgroep van bewoners begeleid bij het maken van de ontwerpen wijkpark De Horst. Nu is het aan de rest van de wijk om het uiteindelijke ontwerp te kiezen. Hiervoor wordt een 3-D bril

verordening Den Haag 2012 regelde al dat

ingezet zodat bewoners met Virtual Reality het

bewoners, experts, bedrijven en andere

ruimtelijke ontwerp kunnen ervaren voordat ze hun

partijen betrokken worden bij de ontwikkeling of de uitvoering van beleid.

24

Soms nemen bewoners ook plaats in het ontwerpteam:

favoriete ontwerp kiezen. Het project is een samenwerking tussen bewoners, gemeente, bedrijven en de Haagse Hogeschool.

Participatie

Samen stadmaken voor de Agenda Ruimte (www.

Participatie gebeurt op verschillende niveaus: raadple-

ruimtevoordestad.nl) en het platform www.hethaag-

gen, adviseren, co-produceren en meebeslissen. Naast

segroen.nl zijn twee voorbeelden waarin de stad actief

de informatie- of participatiebijeenkomsten, zet de

betrokken is bij het opstellen van de beleidsagenda’s.

gemeente veel online middelen in om de inwoners te

De combinatie van een online platform en stadsge-

betrekken, bijvoorbeeld door hen te laten stemmen op

sprekken is gebruikt om zo veel mogelijk meningen en

hun favoriete ontwerp. Een goed voorbeeld hiervan is

ideeën van inwoners op te halen. Hetzelfde is gebeurd

de recente keuze voor het vergroenen van twee locaties

tijdens de stadslabs die in alle stadsdelen zijn georgani-

in het centrum (Tivolistraat en Hoefkade), en de

seerd over de toekomst van de Scheveningse Bosjes en

‘prijsvraag’ waarvoor bewoners zijn gevraagd om zelf

het Westbroekpark. Deze labs leverden bovendien via

locaties aan te dragen met een ontwerp voor groene

een selectieprocedure de leden op voor de ‘Denktank’

inrichting. Dit resulteerde in acht inzendingen en de

van stadgenoten die zelfstandig een toekomstvisie

realisatie van het winnende ontwerp voor de Varken-

uitwerken voor dit gebied en de gemeente in 2017

markt vindt in 2017 plaats.

daarover adviseert.

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Een geslaagd voorbeeld van participatie op verschil-

en soms ook de aanleg van geveltuintjes of boom-

lende niveaus, is de samenwerking voor het Westduin-

spiegels. Het onderhoud wordt door de bewoners

park. Het in co-creatie opstellen van een nieuw

gedaan. Er zijn meerdere subsidieregelingen - onder

beheerplan en daarna een nota over het recreatief

andere Subsidie Duurzaamheid, Leefbaarheid en

gebruik van het gebied, heeft geleid tot meer betrok-

Burgerparticipatie en Wijkaanpak - waarmee initiatief-

kenheid en de inzet van vrijwilligers voor beheer en

nemers een steun in de rug kunnen krijgen voor het

monitoring. Nu het plan er ligt, wordt de voortgang

opstarten van hun plan. Van de aanvragen is vaak 30%

regelmatig besproken in het beheerplatform. De

stadslandbouw of groengerelateerd, onder andere voor

verzamelde monitoringsgegevens worden bovendien

aanleg van moestuinen en groene schoolpleinen. Al 20

gebruikt om de juiste locaties en aanvullende beheer-

jaar deelt Den Haag Gulden Klinkers uit aan buurtiniti-

maatregelen te bepalen in het kader van de

atieven die ervoor zorgen dat de omgeving schoner,

Natura 2000 instandhoudingsdoelstellingen.

veiliger of prettiger wordt gemaakt.

Voor de verdere verbetering van de participatie in de

In gesprek met de stad

fysieke leefomgeving in achterstandswijken is het

Stadsgesprekken en (thema)wandelingen leveren goede

Actieplan Burgerparticipatie opgesteld. In dat kader

informatie en een genuanceerd beeld van hoe burgers

wordt onderzocht of vanaf 2018 mogelijk een proef

en ondernemers aankijken tegen ontwikkelingen in de

wordt gedaan met de inzet van een tuinman in de wijk

stad. De StadsenquĂŞte meet de tevredenheid van de

om in de versteende wijken de buurtbewoners te

inwoners over diverse aspecten in de buitenruimte.

betrekken bij de vergroening en tegelijkertijd de sociale

De resultaten van inwoners onderzoek Fysiek

cohesie in de buurt en de gezondheid van de deelne-

Domein 2016 laten zien dat de waardering voor

mers te verbeteren. In aanvulling op eenmalige buurt-

buitenruimte en groen ruim voldoende (7,2) is.

en straatacties door Operatie Steenbreek, is deze tuinman bedoeld voor continue inzet op plaatsen waar het eigen initiatief van bewoners nog beperkt is.

Stedelijk Groen Overleg In de beleidsvoorbereiding voor groen of groengerela-

De gemeente ondersteunt de initiatiefnemers op

teerde projecten, benut de gemeente al meer dan tien

diverse manieren. De groen- en speelbeheerders, de

jaar de afstemming in het Stedelijk Groen Overleg.

wijkmanagers en de adviseurs van Stadslandbouw

Daarin zijn de lokale vertegenwoordigers van landelijke

(Natuur- en Milieu-educatie) ondersteunen met advies

en stedelijke groene belangenverenigingen aanwezig.

en informatie, of het aanleveren van (plant)materialen

De in co-creatie tot stand gekomen conceptschets van het Westduinpark en Wapendal 25

Bronnenlijst Ruimtelijke ontwikkeling en kwaliteit

Groenstructuren en buitenruimte

• Agenda Ruimte voor de Stad (2016), zie

• Over Bossen, Parken en Plantsoenen. Groenstructuren

www.ruimtevoordestad.nl • Agenda Groen voor de Stad (2016, RIS 294705) • TEEB Stad De waarden van groen Den Haag (2016)

Cultuurhistorie • Folder Archeologie in Den Haag (2016)

in Den Haag. (VOM-reeks 2000-4) • Stedelijk beheerplan straatboombeplanting 1996-2007 • Groenbeleidsplan De stad kleurt groen, 2005 • Nota Haagse Bomen Kiezen voor kwaliteit en diversiteit (2008)

• Geologische kaart Den Haag Rijswijk compleet

• Meerjarenprogramma Groen 2014-2018

• Clingendeal quick scan waardestelling achterpark en

• Bomencatalogus Bomenmuseum Wateringse Veld

koeienland • Koekamp en Malieveld Den Haag, Stichting in Arcadië, 2016 • Koekamp aanvullende studie Zocher tijdperk, Stichting in Arcadië, 2016 • Koekamp aanvullende studie Hertenkamp, Stichting in Arcadië, 2016 • Koekamp IJskelder, studie Stichting in Arcadië, 2016 • Kasteel Binckhorst, quick scan tuin- en parkaanleg in historisch perspectief (2016) • Landgoed Meer en Bos, van historie naar toekomst, 2001 • Landgoed Oosterbeek, historie en bezienswaardigheden, Stichting In Arcadië • Landgoed Oosterbeek, historisch onderzoek en waardestelling

• Kadernota Openbare Ruimte (2004, geactualiseerd 2013) • Handboek Openbare Ruimte (2004, geactualiseerd) • Welkom in de buitenruimte! Een nieuwe urban vibe (DSO, 2015 (folder)) • Ambitiedocument Buitenruimte Binckhorst (2016) • De Visie Gebruik Openbare Ruimte (Concept, 2017) • www.denhaag.nl/centrum (film vervanging kademuur Zuidwal, verhuizing bomen)

Gezonde leefomgeving en recreatie • Sport maakt Den Haag sterker. Den Haag sportief in beweging (2015) • Outdoor Fitness in Den Haag, onderzoek naar zeven fitplaatsen (2015) • Nota Spelen in de stad 2009-2013

• Landgoed Oosterbeek, uitwerking ontwikkelingsvisie

• Nota Spelen in de stad actualisatie 2015-2018

• Historisch onderzoek Scheveningse bosjes en

• Nota Volksgezondheid Den Haag

Waterpartij, quick scan Stichting in Arcadië • Ruimtelijk beeld landgoederen Zuid-Holland, Provincie Zuid-Holland, H+N+S, 2016 • Onderzoek na-oorlogs groen Madestein, H+N+S en Steenhuis Meurs • Onderzoek na-oorlogs groen Nieuw Waldeck, H+N+S en Steenhuis Meurs

• Nota Volkstuinen in Den Haag (2008)

Communicatie, Participatie, Educatie • Actieplan Burgerparticipatie (RIS295898) • Bezoekersonderzoek Haagse Groengebieden NTS NIPO 2015 • Jaarprogramma Natuur- en Milieu-educatie Den Haag 2016-2017 • Haagse Ervaringen met Milieu-educatie (boek, 100 jarig bestaan) • Stadsenquête fysiek domein 2016

26

Entente Florale 2017 | Beleidssamenvatting gemeente Den Haag

Landschap en ecologische kwaliteit

Websites

• Nota Stedelijke Ecologische verbindingszones

• Kaartmateriaal open data Den Haag: www.kaarten-

2008-2018 (RIS159450) • Tussenbalans 2014 Nota Ecologische Verbindingszones 2008-2018 (RIS 280306) • Afdoening motie Natuurinclusief Bouwen (RIS 288182) en Bijlage Natuurinclusief Bouwen

denhaag.nl • www.denhaag.nl/groen • www.denhaag.nl/bomen • www.denhaag.nl/archeologie • www.denhaag.nl/monumenten

• Haagse Bossen. Handleiding bosbeheer (2011)

• www.denhaag.nl/sport

• www.denhaag.nl/groen - onder ecologische verbin-

• www.denhaag.nl/spelen

dingszones (youtube):

• www.denhaag.nl/duurzaamheid

• film over kroos weghalen in Haagse sloten

• www.denhaagl.nl/afval

• film over vismonitoring in Haagse beek

• www.denhaag.nl/luchtkwaliteit

• Nota Westduinpark en Wapendal en bijlage (2017)

• www.stadslandbouwdenhaag.nl

• Regionaal groen: diverse bestanden, zie USB stick

• www. milieueducatiedenhaag.nl

• Uitvoeringsplan Klimaatbestendig Den Haag (2012,

• www.streetsportdenhaag.nl

(RIS2524270) • Actieprogramma Klimaatbestendige stad 2015/2016 (RIS 283893) • Werkplan Klimaatadaptatie. Den Haag en Delfland, samen paraat voor het klimaat (2017) • Den Haag Duurzaam, Agenda 2015-2020

• www.duurzaamdenhaag.nl (onder andere Operatie Steenbreek) • www.nationaalparkhollandseduinen.nl, met onder andere sfeerimpressie (film) • www.mrdh.nl (metropoolregio Rotterdam Den Haag) • www.ruimtevoordestad.nl

(RIS283893, 2015) • Energievisie Den Haag 2040 (RIS 180173, 2011) • Actieplan Luchtkwaliteit 2015-2018 • Het Huishoudelijk Afvalplan 2016-2020 Afval scheiden, gewoon apart! (RIS288629)

Fotoverantwoording • Collectie Haags Gemeentearchief (pag. 5, 7, 13 & 15)

• Voedselstrategie (2013) (RIS 269290)

• Ruud Wielinga (pag. 16)

• De gezonde kracht van Den Haag (RIS 284021)

• Jurriaan Brobbel (pag. 5)

• Bewust consumeren (RIS295366)

• Hans van der Meijs (omslag)

• Naar een complete Haagse binnenstad! Binnenstad-

• Medewerkers gemeente Den Haag

plan 2010-2020 • Binnenstadsplan 2000-2010 • This is The Hague, https://denhaag.com/nl • Strandnota 2017-2020 Het strand is van iedereen (RIS 294701) • Duurzaam werklandschap van Den Haag en Uitvoe-

Beschikbaar op websites zoals hier vermeld en/of op USB-stick voor jury-leden en/of fysiek exemplaar aanwezig tijdens beoordeling.

ringsplan ZKD Duurzaam (bedrijventerrein Zichtenburg Kerketuinen)

27

Colofon Dit is een uitgave van Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Beleidsafdeling Duurzaamheid en Groen 14070 Denhaag.nl Ontwerp zootz Mei 2017