Stadsherstel Amsterdam

Emmy Schouten

Stadsherstel Amsterdam

‘Stadsherstel herstelt ook hier de stad’

sStadsherstel Amsterdam is een organisatie die rijksmonumenten en beeldbepalende panden redt door ze zorgvuldig te restaureren, een passende bestemming te geven en te verhuren. Daar werkt Emmy Schouten, óók voor Haarlem. “Laten we afspreken in het Seinwezen”, stelt Emmy mij voor. “Het is één van de Haarlemse locaties van Stadsherstel waar ik een beeld kan geven van wat we doen. Het Seinwezen is van oorsprong een industrieel erfgoed uit 1915, waar destijds de seinen werden bediend voor het treinverkeer. Nu is het karakteristieke gebouw in gebruik als plek om te werken, vergaderen en ontmoeten. Er zitten verschillende kleine bedrijfjes in die er hun kantoor hebben, er zijn flexwerkplekken en er worden presentaties en vergaderingen gehouden. Het is de bedoeling dat de gebruikers elkaar inspireren. In het Seinwezen zijn regelmatig festiviteiten en culturele evenementen, ook voor kinderen.”

EEN VERRASSENDE PLEK AAN HET SPOOR

Het Seinwezen is industrieel erfgoed, te vinden op een bijzonder en onbekend stukje Haarlem. Bij gebouw Olympia, een groot voormalig pakhuis aan de Kinderhuissingel 4-6, fiets ik om het gebouw heen naar de achterkant. Hier is een primitief aangelegde weg over een voormalig NS-terrein dat door z’n gebouwen en gebouwtjes de sfeer heeft van de spoorwegen van vroeger. Rechts rijden treinen, het NS-station Haarlem is vlakbij. Het is groen en rustig, de drukke stad is opeens ver weg. Bij de stal van Vosse staat een nieuwsgierig paard, een paar pony’s staan te trappelen om ook naar buiten te gaan. Er volgen een paar bochten langs een rijtje oude huizen en net als ik denk dat ik verkeerd ben gereden, komt het Seinwezen in zicht. Voor de Amsterdamse Emmy Schouten is het hier bekend terrein, ze heeft de ontwikkeling van het pand gevolgd en kent de mensen die er voor vast werken. Stadsherstel is er nog altijd aan

‘Het is bijzonder om te zien wat voor bestemming een lege kerk uiteindelijk krijgt’

het restaureren, aan de zijkant wordt een oorspronkelijke toegang in een uitbouwtje weer als nieuw. Trots laat ze het gebouw zien, waar zeker ook de toepassingen van duurzaamheid opvallen. Er zijn zonnepanelen en op deze zonnige dag staat het isolerende sedumdak prachtig en vol kleur in bloei.

EERSTE GROTE PROJECT

Emmy: “Van oorsprong ben ik kostuumontwerper en vanaf mijn jeugd was ik thuis in de culturele wereld. Ik organiseerde bijeenkomsten, culturele evenementen en diners op bijzondere plekken. Daardoor kwam ik bij de Westergasfabriek terecht, een culturele hotspot in Amsterdam-West. Daar heb ik zeven jaar gewerkt. Er werd van alles georganiseerd, van huwelijken tot uitvaarten, televisieopnames, concerten, feesten en festivals. Stadsherstel Amsterdam vroeg me toen voor het project rond De Duif, een kerk aan de Prinsengracht die 25 jaar gekraakt was geweest. Dat was mijn eerste grote project bij Stadsherstel. Ik werk er vanaf 2002, met heel veel plezier.’’

LEGE KERKEN

“Kerken zijn, in heel Nederland, een geval apart. Er komen er in deze tijd veel leeg te staan en wat kun je dan met die gebouwen? Het is bijzonder om te zien wat voor bestemming een lege kerk uiteindelijk krijgt. Haarlem heeft mooie voorbeelden, de Jopenbrouwerij met horeca in een voormalige kerk en het Noord-Hollands Archief in wat vroeger de Janskerk was. Stadsherstel heeft in Haarlem de Bakenesserkerk aangepakt, waar nu de gemeentelijke archeologische dienst in zit. Toen we eind 2009 dit project begonnen zijn is Stadsherstel Haarlem opgegaan in Stadsherstel Amsterdam. We hebben de Bakenesserkerk van de gemeente Haarlem gekocht, met het doel het gebouw te bewaren en behouden naar z’n oorsprong, dus is de werkruimte voor de archeologische dienst erin gebouwd zonder dat de kerk wordt aangetast. Ook binnen is het gebouw een kerk gebleven. De kenmerkende witte toren is overigens eigendom van de gemeente Haarlem.’’

De Bakenesserkerk ligt tussen de Bakenessergracht en het Spaarne. De kerk is als Onze Lieve Vrouwekapel gesticht door Willem II, die van 1234 tot 1256 graaf van Holland en Zeeland was. Het huidige gebouw is oorspronkelijk 15de-eeuws. De oudste vermelding stamt uit 1486 en betreft het rechterdeel van de kerk en het onderste deel van de toren. Het witte bovendeel van de toren dateert uit het begin van de 16de eeuw en was mogelijk oorspronkelijk bedoeld voor de Grote of Sint Bavokerk. Zeker is dat niet, over dit verhaal zijn de historici het niet eens.

STADSHERSTEL HERSTELT OOK HAARLEM

“Het bouwbord met de woorden ‘Stadsherstel herstelt ook hier de stad’ plaatsen wij met trots op al onze restauratieprojecten. Het staat in Haarlem nu in de Hagestraat 10 bij een ingang van het Rosenstock Huessyhuis, een van onze grote recente projecten in Haarlem. Wanneer het project klaar is voor een nieuw leven, krijgt het een officieel Stadsherstelbordje naast de hoofdingang.”

KROTTEN

“Je kunt het je nauwelijks meer voorstellen, maar er stonden vroeger veel krotten in steden, ook in Haarlem. Gebouwen en huizen die gewoon maar bleven staan, zodat ze overwoekerden en gevaarlijk werden. Je zag zwaar gestutte huizen en bordjes ‘onbewoonbaar verklaard’. Vanuit die toestand is in 1956 Stadsherstel Amsterdam opgericht. Dat was destijds tegen de zin van de gemeente, want die had heel andere plannen met de stad. Er zijn in de loop van de tijd meer dan 750 panden in zowel Amsterdam als 45 kilometer daaromheen gered, gerestaureerd en herbestemd.”

HAARLEMSE PANDEN

“45 kilometer, dat omvatte de stad Amsterdam, de directe omgeving en dorpen eromheen. Die bepalende afstand is in de loop van de tijd rekbaar geworden. Nog altijd is het gebied waarin we werken beperkt, toch werken we inmiddels in dertig gemeenten, waaronder Haarlem. Stadsherstel is een NV met een maatschappelijk doel, waarin grote en kleine aandeelhouders, partners en Vrienden de projecten financieren. Het zijn bedrijven en mensen die willen dat wij, maar ook volgende generaties, kunnen genieten van onze monumenten. Verdere inkomsten komen uit de verhuur

‘Het herstel en restauratiewerk wordt gedaan door gespecialiseerde bedrijven die bij voorkeur uit de stad zelf of omgeving komen’

van onze veelsoortige panden, zoals kerken, forten, pakhuizen, scholen en industriële monumenten. Ons kantoor zit in de Amstelkerk in Amsterdam, waar ook culturele evenementen worden georganiseerd. Bij iedere restauratie is een leerling-bouwplaats, waarbij jongeren worden opgeleid in het restauratievak. Zo hebben we nu ook internationale projecten in bijvoorbeeld Suriname en Zanzibar, waar ook Stadsherstelorganisaties zijn opgericht. Niet dat we daar zelf restaureren, maar we begeleiden herstelprojecten voor beeldbepalende gebouwen. Ook daar geldt dat we cultureel erfgoed voor volgende generaties willen behouden.’’

OP DE FIETS

Na ons gesprek in het Seinwezen heeft Emmy een afspraak met haar collega Paul Morel in het Rosenstock Huessyhuis aan de Hagestraat 10, niet ver van de Melkbrug over het Spaarne. Samen fietsen we ernaar toe. Onderweg wijst ze op panden van Stadsherstel die op vele manieren in gebruik zijn. Twee prachtige villa’s in het Kenaupark bijvoorbeeld en het huis Spaarne 11, een monumentaal pand aan het water. “Het herstel en restauratiewerk wordt gedaan door gespecialiseerde bedrijven die bij voorkeur uit de stad zelf of omgeving komen. Per project wordt er ingetekend en kijken we welk bedrijf het beste past bij het werk dat moet worden uitgevoerd. Elk project vereist z’n eigen aanpak, overal is de historie anders. Alle oude panden hebben hun eigen verhaal.”

De villa’s aan het Kenaupark en het woonhuis Spaarne 11 zijn verhuurd en in gebruik als woningen en bedrijfslocatie. We mogen even naar binnen bij de Bakenesserkerk, waar Emmy me attendeert op het kleine glas-in-lood portret van de Haarlemse wethouder Chris van Velzen (overleden in 2010) die geijverd heeft voor dit project. “In deze kerk is een kleine ruimte overgelaten voor bijvoorbeeld concertjes. Het is de bedoeling dat de deur op bepaalde uren open is om de ruimte openbaar te houden. Bezoekers kunnen een kleine tentoonstelling van de archeologische dienst bekijken. De stripramen in glas in lood, met tekeningen van Haarlemse striptekenaars, blijven voor altijd een bijzondere herinnering aan Haarlem als stripstad.’’

KLAAR VOOR DE TOEKOMST

Aangekomen bij het Rosenstock Huessyhuis blijkt dat ook hier nog gewerkt wordt. “Ik kan de nieuwe appartementen niet laten zien, want de trap staat in de verf”, ontdekt Emmy. We staan op het grote binnenplein dat oogt als nieuw. “Toen we hier begonnen was er veel achterstallig onderhoud en er was leegstand. Dit plein zag er tot voor kort uit als een overvol bouwterrein, voornamelijk om de zeer geavanceerde toepassingen van duurzaamheid te kunnen realiseren, waaronder een zelfgeslagen waterbron waarop een systeem van warmtepompen is aangesloten. En dat in dit eeuwenoude gebouwencomplex, een knap staaltje werk waar we bij Stadsherstel erg trots op zijn. Op het oog is het Rosenstock Huessyhuis hetzelfde gebleven, maar wie oplet ziet bijvoorbeeld nergens meer verwarmingsradiatoren. Zonder dat het opvalt is het complex helemaal klaar voor een zelfvoorzienende toekomst.’’

ROSENSTOCK HUESSYHUIS

Het Rosenstock Huessyhuis is een uit de 15de eeuw stammend complex van authentiek en gerestaureerd erfgoed, waarin Stadsherstel Amsterdam zeer geavanceerde duurzaamheid heeft toegepast. In het complex zijn woningen, het restaurant de Kloosterkeuken, een prachtige oude kapel op de eerste verdieping met oude glas-inloodramen, een balletzaaltje met spiegelwand en een bibliotheek. Er is na de voltooiing van de omvangrijke werkzaamheden veel aan (culturele) activiteiten mogelijk, ook hier gaan verschillende ruimtes in de verhuur. Het karakteristieke oude gebouw blijft zo toegankelijk voor iedereen en wordt als monument bewaard. Op 9 juli 2021 wordt, als openingshandeling, een originele gevelsteen onthuld uit 1872 die gerestaureerd is door beeldend kunstenaar Joep van Opzeeland uit Haarlemmerliede. ✶

GEBOUWEN VAN STADSHERSTEL AMSTERDAM IN HAARLEM: Het Seinwezen, Kinderhuissingel 1, Kenaupark 6 en 8 Huis met de beelden/Eindenhout, Wagenweg 242 Huis ter Kleef, Kleverlaan 9 Antoniestraat 5, 7 en 11 Rosenstock Huessyhuis, Hagestraat 10 Hagestraat 2 en 8 Spiegelstraat 2, 4, 6 en 8 Spaarnwouderstraat 68 t/m 76 Groot Heiligland 26, Bakenesserkerk, Vrouwestraat 12, Spaarne 11 Begijnhof 20