Wojsko jest bardzo ważną instytucją dla utrzymania suwerenności i niepodległości państwa. Jego liczba, forma, umiejętność dowodzenia nim oraz wykorzystania go w polityce świadczą o sile państwa. Rzeczpospolita XVII wieku pod względem liczby żołnierzy nie należała do państw najsilniejszych1, jednak zwycięstwa oręża polskiego słynne były w całej Europie. Do obrony potężnego państwa (obszar Rzeczpospolitej w 1634 r. obejmował ok. 990 tys. km2) w momencie poważnego zagrożenia powoływany był w pospolitym ruszeniu cały naród szlachecki. Ta forma obronności państwa bierze swój wywód od średniowiecznego rycerstwa, które zobowiązane było do pełnienia służby wojskowej z tytułu posiadanych dóbr ziemskich2. Każde wezwanie królewskie 1 Jak podaje J. Teodorczyk, Rzeczpospolita u progu XVII wieku posiadała ok. 1,5 tys. dobrze wyszkolonych żołnierzy zawodowych, z czego około 1 tys. stacjonował na pograniczu południowo-wschodnim. Żołnierze ci przedstawiali bardzo wysoką wartość bojową; potrafili wygrywać bitwy z kilkakrotnie liczniejszym przeciwnikiem, np. w bitwie pod Kircholmem w 1605 r. Chodkiewicz przeciwstawił 13 tys. Szwedów ok. 3,5 tys. swych żołnierzy; podobnie miała się rzecz w bitwie pod Kłuszynem, gdzie siły Żółkiewskiego były pięciokrotnie niższe niż carów Szujskich, czy w bitwie pod Chocimiem w 1621r. z Turkami. Żródło: J. Teodeorczyk, „Wojskowość polska w I połowie XVII wieku”, Warszawa 1987, s. 182-183. 2 M. Kukiel w „Zarysie historii wojskowości”, Kraków 1927, s. 59, upatruje początków pospolitego ruszenia już w czasach wczesnopiastowskich, a jego największym sukcesem i to jednym z ostatnich była bitwa pod Grunwaldem.
19