folder_targiksiazki_2022

RUMUŃSKI

Tatiana Țîbuleac LATO, GDY MAMA MIAŁA

ZIELONE OCZY

tłum. Dominik Małecki Wydawnictwo Książkowe Klimaty Wrocław 2021

Aleksy, kipiący gniewem nastolatek, po ukończeniu szkoły zamierza pojechać z kolegami do Amsterdamu, zamiast tego jednak udaje się z matką na wieś do Francji. Mają spędzić razem lato. Ich trudna relacja powoli się odmienia, aż w końcu – na krótko – przechodzi w autentyczną bliskość.

Po latach, już jako uznany artysta, Aleksy powraca pamięcią do dni spędzonych z mamą i w swoim wściekło-lirycznym monologu stopniowo – w serii retrospekcji i narkotycznych malarskich wizji – dociera do istoty tego, co wówczas przeżywał i czuł.

Tatiana Țîbuleac w swojej debiutanckiej po wieści, świetnie przełożonej z języka rumuń skiego, opowiada o tej najpierwszej i najważ niejszej więzi, jaką jest więź z matką. Opowiada w sposób zmysłowy, pełen melodii, nienawiści i czułości. Opowiada genialnie – jak nikt dotąd.

Maciej Topolski

TATIANA ȚÎBULEAC

Prozaiczka i dziennikarka urodzona w 1978 r. w Kiszyniowie w Mołdawii. Przez osiem lat pracowała jako reporterka, redaktorka i prezenterka w PRO TV Chișinău. Zaangażowana w działalność UNICEF-u. Od 2008 roku mieszka i pracuje w Paryżu. Zadebiutowała w 2014 roku zbiorem opowiadań Fabule moderne (Opowieści współczesne) . W 2017 roku ukazała się jej pierwsza powieść Lato, gdy mama miała zielone oczy, za którą otrzymała liczne nagrody. Powieść została przetłumaczona m.in. na język francuski, hiszpański, niemiecki, bułgarski i norweski. Lato… weszło w tym roku na długą listę („czternastka”) książek nominowanych do Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus. Ostatnia powieść autorki, Grădina de sticlă (Szklany ogród) została w 2019 roku wyróżniona Nagrodą Literacką Unii Europejskiej i ukaże się w języku polskim w 2023 r. w przekładzie Kazimierza Jurczaka.

Gherasim Luca

KLEPTOOBIEKT ŚPI

I INNE PROZY

Przełożył, opracował i opatrzył posłowiem: Jakub Kornhauser Instytut Mikołowski Mikołów 2020

Kleptoobiekt śpi i inne prozy – zestaw pisanych po rumuńsku opowiadań Gherasima Luki z lat 40. XX wieku. Dzieje się tu wszystko, co lubimy w surrealizmie: marzenie senne wkracza na jawę, podmiot rozpada się na kawałki,

a język dryfuje na falach swobodnych skojarzeń. Luca funduje nam możliwość asystowania w budowie nowego świata i człowieka nieedypalnego, który, by doświadczyć prawdziwej wolności, musi umrzeć i narodzić się ponownie (jak w Martwej śmierci), a żeby kochać, musi proklamować miłość napędzaną czystym pragnieniem (jak w Wynalazcy miłości czy Kocham cię). Czarny humor, który przenika te - wyznaczające ważny punkt odniesienia dla losów rumuńskiej awangardy - opowiadania tylko wzmaga uczucie niepokoju i dezorientacji.

GHERASIM LUCA

(Bukareszt 1913 – Paryż 1994) – poeta, prozaik, eseista i grafik rumuński, od początku lat 50. mieszkający w Paryżu, tworzący w języku rumuńskim i francuskim, współzałożyciel i ideolog rumuńskiej grupy surrealistycznej (1940–1947).

Autor manifestów i tekstów programowych surrealizmu oraz zbiorów prozy poetyckiej wiernych doktrynie ruchu. W serii wunderkamera Instytutu Mikołowskiego ukazał się w 2018 roku Bierny wampir, proza Luki uchodząca za arcydzieło europejskiego surrealizmu.

Claudiu Komartin

KOBALT

tłum. Jakub Kornhauser Wydawnictwo Biuro Literackie Kołobrzeg 2022

Wizjonerski tom pisany z perspektywy końca świata, gdy pytania ostateczne sąsiadują z powidokami rozmów, zapamiętanych scen, snów, tras i lektur. Wielkie dylematy zarastane są strzępami wspomnień, autentyzm przeżyć idzie o lepsze z syntetycznymi doznaniami, protezami uczuć. Rumuński poeta Claudiu Komartin szokuje przebłyskami wyobraźni i paletą formalnych eksperymentów, a równocześnie układa miłosne i elegijne poematy, często rozbrajając gatunkowe konwencje. Nie boi się wziąć na barki tradycji „wielkiej poezji”, klasycznych wzorców i tematów, zaprzęgając do działania dawno, wydawałoby się, przerdzewiałe wagony z konfesją, autoterapią, poematami wagi ciężkiej. Zarazem wywleka na wierzch drugą stronę poruszanych problemów, osad zebrany ze spuścizny Historii, Polityki i Sztuki. Idzie w stronę literatury totalnej, którą buduje z odpadów, nieużytków i przeterminowanych trosk.

CLAUDIU KOMARTIN

Urodzony w 1983 r. – poeta, tłumacz, wydawca, jeden z oryginalniejszych i ważniejszych poetyckich głosów rumuńskiego Pokolenia 2000, uznawany nawet czasem za lidera tej literackiej generacji. Za swój debiutancki tomik Păpușarul și alte insomnii (Lalkarz i inne bezsennosci) otrzymał prestiżową nagrodę Mihaia Eminescu. Następowały kolejne, nie mniej udane tomiki, m. in. Circul domestic (Domowy cyrk), Hemoragia soarelui (Krwawiące słońce), cobalt (kobalt) czy autorska antologia Maeștrii artei muribunde (Mistrzowie zamierającej sztuki). Jest redaktorem naczelnym czasopisma „Poesis International” i szefem wydawnictwa Max Blecher. Tłumaczy z języka francuskiego.

Mihail Sebastian

OD DwóCH TYSIęCY LAT...

tłum. Dominik Małecki

Wydawnictwo Książkowe Klimaty Wrocław 2020

„Absolutnie, definitywnie samotny” młody Żyd studiujący w Rumunii próbuje nadać sens światu, który go odtrąca. Jego dni wypełniają przechadzki, noce zaś – alkohol i hazard. Na swojej drodze spotyka rewolucjonistów, fanatyków, libertynów i kochanków, i stopniowo przystosowuje się do życia w rozpościerającej się nad Europą ciemności. Mihail Sebastian napisał Od dwóch tysięcy lat… w roku 1934, w cieniu antysemickich nastrojów, które sprawiły, że jeszcze przed końcem dekady pisarz został pozbawiony pracy, a wszyscy przyjaciele i koledzy zwrócili się przeciwko niemu. Od dwóch tysięcy lat… to prorocza, wzruszająca kronika rozpaczy i oporu, świadectwo niszczenia pamięci i dowodu na niszczycielską siłę historii.

MIHAIL SEBASTIAN

Mihail Sebastian (właśc. Iosif Hechter, ur. 1907, zm. 1945) – rumuński prozaik, dramatopisarz, eseista i dziennikarz. Urodził się w naddunajskim mieście Braiła, gdzie spędził pierwsze lata życia, następnie – jako student prawa – mieszkał w Bukareszcie i w Paryżu. Choć był blisko związany ze środowiskiem intelektualistów i pisarzy (przyjaźnił się m.in. z Mirceą Eliadem, Emilem Cioranem i Constantinem Noiką), pozostał twórcą osobnym, do dziś uznawanym za literackiego outsidera.

Opublikowana w 1934 roku powieść Od dwóch tysięcy lat jest jego najważniejszym dziełem, w którym przedstawia proces nasilania się antysemityzmu w Europie.

Ádám Bodor

OKRęG SINISTRA

tłum. Małgorzata Komorowska-Fotek Wydawnictwo Czarne, Sękowa 2021

Pisarstwo Ádáma Bodora jest czymś wyjątkowym. Jego spokojny ton, pewien rodzaj fatalizmu narracji, w której wszystkie zdarzenia wydają się nieuniknione i nieodwołalne, to coś, z czym nigdy wcześniej się nie spotkałem. To pisarstwo, które ani przez moment nie próbuje się usprawiedliwiać czy zalecać do czytelnika. W skromnej biograficznej notce wyczytałem kilka ważnych dla mnie informacji: mieszkał w Transylwanii, studiował teologię, był więźniem politycznym. W mojej prywatnej klasyfikacji zajęć „okołopisarskich” teologia i więzienie zawsze stały bardzo wysoko. No i jeszcze ta Transylwania…

Andrzej Stasiuk

Ten wybitny zapis absurdu totalitarnego świata powstał trzydzieści lat temu, a jednak – jak każda dobra literatura – jest wciąż aktualny. A nawet w wielu kwestiach wyprzedził swój czas. Zimny wiatr Sinistry wciąż wieje nam po plecach.

Małgorzata Komorowska-Fotek

ÁDÁM BODOR

Urodził się w 1936 roku w Kluż-Napoce (Cluj-Napoca). W 1952 roku, po ukończeniu liceum, został skazany na dwa lata więzienia za spisek przeciwko państwu. W latach 1955-1960 studiował w Instytucie Teologii Protestanckiej, a po ukończeniu studiów przez cztery lata pracował w biurze kopiowania dokumentów. Zaczął publikować w 1965 r., a w 1969 r. został freelancerem. W 1982 r. wyemigrował na Węgry, gdzie do emerytury (1998) był redaktorem wydawnictwa Magvető w Budapeszcie. Jest autorem wielu zbiorów opowiadań i powieści tłumaczonych na kilkanaście języków. Otrzymał najważniejsze nagrody kulturalne na Węgrzech. W Polsce ukazały się jego Okręg Sinistra, Z powrotem do uszatej sowy, Wizyta arcybiskupa, Zapach więzienia oraz Ptaki Wierchowiny

Emil Cioran

KSIęGA ZŁUDZEŃ

tłum. Sławomir Królak Wydawnictwo Aletheia Warszawa 2020

To druga książka Emila Ciorana, rumuńsko-francuskiego pisarza i filozofa (1911–1995), napisana po rumuńsku i wydana w Bukareszcie (1936), dzieło 25-latka, który dwa lata wcześniej opublikował swój słynny debiut Na szczytach rozpaczy. Niniejszy tom cechuje niezwykła intensywność emocji i bogactwo form: od modlitwy przez poetycki esej lub może eseistyczną poezję prozą po precyzyjny aforyzm, tak charakterystyczny dla jego późniejszej twórczości. Również tonacja całości jest niezwykle zróżnicowana: od ironii po patos. Tematyka skupia się wokół kwestii wiary, mistyki, świętości, cierpienia i życia. Księga złudzeń orientuje się jeszcze na sprawy filozofii, którą autor studiował wcześniej na uniwersytecie w Bukareszcie i której w jednym z ponad 20 tekstów składających się na Księgę, zatytułowanym Skończyć z filozofią, wypowiada posłuszeństwo.

Zarazem buduje własną filozofię, bardzo złożoną i trudno uchwytną: mistyczną, pesymistyczną, a przy tym afirmującą życie, paradoksalną i buntowniczą.

Emil Cioran

LISTY DO KRAJU

tłum. Ireneusz Kania Wydawnictwo Aletheia Warszawa 2020

Ten zbiór listów Emila Ciorana nosi w oryginale tytuł znaczący dosłownie „listy do tych, którzy pozostali w domu”. Tym domem dla Ciorana, który w latach czterdziestych XX wieku definitywnie osiadł we Francji, jest oczywiście Rumunia, a w niej rodzinne Răşinari, wioska-miasteczko wśród siedmiogrodzkich wzgórz. Wydawca wybrał listy pisane właśnie do osób, które pozostały w Rumunii: do rodziców, brata, tamtejszych intelektualistów. Także do Mircei Eliadego, który choć też emigrant, pozostał w Rumunii dłużej niż Cioran. Z przedstawionych tu listów,

niektórych pisanych po rumuńsku, innych po francusku, wyłania się – jak to zwykle z listów wybitnych ludzi – inny obraz autora, niż sugerowałoby jego dzieło. Cioran okazuje troskę o rodzinę i mimo kiepskiej sytuacji materialnej nieznanego (zrazu) pisarza w Paryżu stara się pomagać, śle paczki pełne leków, ubrań i książek, docierające do adresatów lub nie, w zależności od morale rumuńskich listonoszy i urzędników, zajmuje się losami krewnych i próbuje doradzać. Jednocześnie opowiada o swoim życiu, swoich stanach ducha, przemyśleniach i w tym głównie tkwi walor poznawczy tej korespondencji dla czytelników zainteresowanych myślą Ciorana. Poznając go „od kuchni” powszedniego życia, uzyskują oni jakiś klucz do jego poglądów. Zebrane tu listy obejmujące okres 1931–1990 w sumie opowiadają jego historię: dramatyczną, tragiczną, a zarazem pełną groteski i ironii. Poprzez te listy Cioran opisuje swoje wykorzenienie: utratę „domu” i wątpliwy zysk z pozostawania na obczyźnie. Przejmująco brzmi w finale jego decyzja: na powrót jest już za późno…

Emil Cioran

OKNO NA NIC

tłum. Ireneusz Kania Wydawnictwo Aletheia Warszawa 2020

To prawdopodobnie przedostatnia napisana po rumuńsku książka Emila Ciorana. Około trzysta stron bez tytułu najwyraźniej miało składać się na książkę, której jednak autor nigdy nie podał do druku. Tekst powstał prawdopodobnie w 1944 roku. Cioran prze bywał wtedy w Paryżu już od siedmiu lat i wkrótce, w 1947 roku, miał podjąć słynną de cyzję o pisaniu już tylko po francusku. Okno… pozostaje jeszcze w poetyce jego wcze śniejszych pism rumuńskich, nawiązuje do kryzysowych lat w Rumunii, jest pełne poezji (prozą), modlitw i inwokacji ateisty zmagają cego się z potrzebą wiary. Jest jednocześnie dokumentacją owych siedmiu lat w Paryżu, gdy autor „chwalebnie próchnieje w Ouartier latin”, pogrążając się w kondycji wygnańca. „Głupiec opiera swoje istnienie na tym, co jest. Nie odkrył jeszcze możliwego, tego okna na Nic… Głupota to ostateczne zakorzenie nie, wrodzone, to nieodróżnialność od natury” – ten cytat jest uzasadnieniem tytułu i rzuca światło na treść tego zbioru krótkich, błysko tliwych aforyzmów o życiu, miłości, sensie i bezsensie istnienia.

Costică Brădățan UMRZEĆ ZA IDEę .

NIEBEZPIECZNE

ŻY wOTY FILOZOFów

tłum. Jan Skotarek Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 2020

W Umrzeć za ideę Costică Brădățan zastanawia się, jakimi filozofami są ci, którzy umierają „dla sprawy”. Stawia tezę, że pomimo różnych poglądów łączy ich przekonanie, że filozofia ma znaczenie praktyczne. Tak rozumiana filozofia nie jest treścią zachowaną w książkach, ale czymś co filozof niesie ze sobą i co realizuje w praktyce – sposobem życia lub sztuką życia.

Cudownie napisana, przystępna, wnikliwa i pełna erudycji książka, która pokazuje nam, że filozofia nie jest akademickim przeżuwaniem jałowych tekstów, ale medytacją nad losem człowieka, istoty śmiertelnej, która stawia czoło swojej ludzkiej kondycji, żeby znależć sztukę życia.

Morning Star Online

COSTICă BR ăDăȚAN

Urodził się w 1971 r. w Drăgoiești (Rumunia), jest profesorem nauk humanistycznych na Texas Tech University w USA i honoro wym profesorem filozofii na University of Queensland w Australii. Pracował również na Uniwersytecie w Bukareszcie, Cornell University, Miami University, University of Wisconsin-Madison, University of Notre Dame i Arizona State University, a także na wielu uniwersytetach w Europie (Niemcy, Włochy, Francja), Azji (Indie, Japonia, Turcja) i Ameryce Łacińskiej (Brazylia). Napisał m.in. O introducere la istoria filosofiei româ nești în secolul XX (Wstęp do historii rumuń skiej filozofii w XX wieku, 2000), Jurnalul lui Isaac Bernstein (Dzienniki Issaca Bernsteina, 2001), The Other Bishop Berkeley: An Exercise in Reenchantment (2006), In Praise of Failure. Four Lessons in Humility (ukaże się w 2023 r. w Harvard University Press) i Against Con formity. Reinventing the Lost Art of Cynicism (ukaże się w 2023 r. w Princeton University Press). Jego prace były tłumaczone na różne języki, m.in. polski, niderlandzki, niemiecki, włoski, chiński, wietnamski, turecki i perski.

Jan Cornelius

JA, DRAKULA

I JOHN LENNON

Opowieści zdumionego mieszkańca i obserwatora komunistycznej Rumunii i wspaniałego Zachodu

tłum. Radosława Janowska-Lascar Wydawnictwo Amaltea Wrocław 2020

Książka o przewrotnym tytule Ja, Draku la i John Lennon to zbiór minifelietonów Jana Corneliusa, Niemca z rumuńskiego Banatu, który w wieku dwudziestu siedmiu lat zdecydował się na ucieczkę z Rumunii rządzonej wtedy przez dyktatora Nicolae Ceaușescu. Myliłby się jednak ten, kto sądzi, że książka Corneliusa to świadectwo tragiczne. Przeciwnie. Mimo zdecydowanie mało komfortowej sytuacji życiowej, autor to człowiek o rzadko spotykanym poczuciu humoru oraz dystansie do świata i do siebie. Z uśmiechem na ustach czyta się jego sarka styczno-komiczne opisy zdarzeń mniejszych i większych. Obejmują one dzieciństwo i młodość spędzone w karpackiej odmianie socjalistycznego raju oraz okres po ucieczce z Rumunii. Wtedy to, wybierając wolność

i osiedlając się w Düsseldorfie, Jan musiał niejednokrotnie zmierzyć się z postrzega niem go jako obywatela drugiej kategorii. Pod maską śmieszka i wesołka kryje się wrażliwy albo nawet nadwrażliwy człowiek, któremu los spłatał figla związanego z miej scem urodzenia zbyt ciasnym jak na jego wybujałą osobowość.

JAN CORNELIUS

Pisarz i dziennikarz kulturalny, tłumacz literatury rumuńskiej na język niemiecki. Jan Cornelius pisze humorystyczno-satyryczne książki dla dzieci i dorosłych oraz słuchowi ska radiowe. Współpracuje z czasopismami satyrycznymi, takimi jak „Eulenspiegel” i „Nebelspalter”. Jest autorem powieści i zbiorów felietonów, m.in. Heilige und Sche inheilige (2006), Über Google, Gott und die Welt (2011), Ja, Drakula i John Lennon (wyd. niemieckie pt. Narrenstück: oder Das Wun dern des Dolmetschers beim Betrachten der Welt, 2013, wyd. rumuńskie – Eu, Dracula şi John Lennon, 2016), Jedes Gnu hat ein Tattoo (2013), Chaplin wird Zweiter (2017).

Bogumił Luft

RUMUN GONI

ZA HAPPY ENDEM

(III wydanie uzupełnione)

Wydawnictwo Czarne, Sękowa 2021

Rumun goni za happy endem to wielowątkowa opowieść o spotkaniu dwóch dużych narodów – Polski i Rumunii – oraz próbującej ich dogonić Mołdawii. Ponad trzydzieści lat osobistych przeżyć, spotkań i doświadczeń, które stały się udziałem autora – dziennikarza, publicysty i dyplomaty, ambasadora RP w Rumunii i Mołdawii – zaowocowały piękną, bardzo osobistą opowieścią o krajach wciąż mało w Polsce znanych. Reportaż przeplata się tu ze wspomnieniami, a esej historyczny z analizą polityczną sytuacji na rumuńskim pograniczu Europy. To także zawiła, często dramatyczna historia Republiki Mołdawii, która nie może sobie poradzić z postsowieckim dziedzictwem, zapatrzonej w wielką siostrę Rumunię, która z kolei wciąż walczy o historyczny sukces.

BOGUMIŁ LUFT

Dziś niezależny publicysta i tłumacz literatury rumuńskiej. W latach 80. XX wieku pracował w redakcji katolickiego miesięcznika „Więź”. Obserwował na miejscu wizyty papieża Jana Pawła II w Kolumbii, Argentynie, Chile, Szwajcarii, Belgii, Francji i pisał o nich obszerne reportaże. Od 1990 r. bywa komentatorem telewizyjnym i radiowym. W latach 1999–2006 pracował w redakcji dziennika „Rzeczpospolita” jako redaktor, publicysta, komentator polityczny, a w latach 2001–2003 stały korespondent w Bukareszcie i Kiszyniowie. Świat

rumuńskiej kultury, historii i teraźniejszości zgłębia od ponad trzydziestu lat. Od roku 1993 do 1999 był przez ponad sześć lat ambasadorem RP w Rumunii, a w latach 2010-2012 ambasadorem RP w Republice Mołdawii.

Dorota Filipiak

RUMUNIA. PęKNIę TE

LUSTRO EUROPY

Wydawnictwo Paśny Buriat Kielce 2021

Kiedy pierwszy raz pojechałam do Rumunii, nie przeczuwałam nawet, że to początek wielkiej, wspaniałej przygody. Przygoda ta trwa do dziś i mam nadzieję, że wraz z tą książką wchodzi w nowy etap. Rumunii nie da się poznać, a tym bardziej zrozumieć, jeśli nie poświęci się jej dość czasu i uwagi. Bo Rumunia to cała Europa. Kontynent odbija się tu jak w lustrze, tylko troszkę popękanym, zlepionym z różnych fragmentów – z zachodu i wschodu. Jest trochę turecko i węgiersko, odrobinę niemiecko i nieco słowiańsko. Mistycyzm wschodniego chrześcijaństwa miesza się z surowym protestantyzmem. Swoje ślady pozostawili Dakowie. W języku pobrzmiewa starożytny Rzym. W architekturze dostrzec można historię całego starego kontynentu. Rumunia to fascynująca mieszanka wszystkiego, co przytrafiło się Europie na przestrzeni niemal dwóch tysięcy lat.

Książka ta to trochę dziennik, trochę pamiętnik, zapis podróży – próba zachowania w pamięci tego, co ulotne, chwil spędzonych w Rumunii, spotkań i wrażeń. Nie ma tu obiektywnej oceny, zimnej relacji. To jak najbardziej osobiste spostrzeżenia i uwagi pisane na marginesie kolejnych podróży rzeczywistych i wyobrażonych, trwających nieprzerwanie od kilkunastu lat.

Dorota Filipiak

DOROTA FILIPIAK

Warszawianka z urodzenia, studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim. Przez ponad dekadę zawodowo związana z Wydawnictwem Czarne, w którym zajmowała się promocją. Interesuje się historią Europy Środkowej. Najchętniej podróżuje na Słowację, Węgry, do Rumunii i na Bałkany. Współpracuje z internetowym magazynem „Magyazyn”, gdzie publikuje artykuły o węgierskiej kulturze, historii i literaturze. Mieszka w Warszawie i we wsi nad Bugiem.

Agnieszka Kołodyńska-Walków PRZY RUMUŃSKIM STOLE.

HISTORIE PROSTO Z KUCHNI

Wydawnictwo Amaltea Wrocław 2021

Przy rumuńskim stole. Historie prosto z kuchni to smakowite połączenie książki kucharskiej z opowieścią o poszukiwaniu korzeni. Zwykle nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele informacji o przeszłości rodziny niosą ze sobą nasze tradycje kulinarne. Tak było w przypadku Agnieszki KołodyńskiejWalków, którą zainspirowane domowymi przepisami poszukiwania zaprowadziły do Mołdawii i Rumunii, gdzie w przygranicznych Skulanach mieszkali jej przodkowie. Autorka dzieli się nie tylko rodzinnymi opowieściami, ale także smakami z tej odkrywanej na nowo części Europy. Rumuńska sztuka kulinarna łączy w sobie wiele wpływów – od greckich, słowiańskich, przez węgierskie, aż po tureckie. Nie brakuje w niej smaków francuskich, wiedeńskich, bułgarskich i serbskich. Rumuni do swojej kuchni włączyli to, co najsmaczniejsze. Ich potrawy opierają się na produktach sezonowych,

takich jak pomidory, bakłażany czy papryka, a smaki lata zachowywane są w licznych przetworach na zimę. Książka skierowana jest zarówno do miłośników Rumunii, których w Polsce nie brakuje, jak też do osób interesujących się kulinariami. Będzie też ciekawa dla szukających własnych korzeni, zwłaszcza tych, którzy nie wiedzą jak zabrać się za poszukiwanie przodków. Smacznego! Poftă bună!

AgNIESZKA

KOŁODYŃSKA-wALKów

Przez wiele lat pracowała jako dziennikarka m.in. w „Gazecie Wyborczej” we Wrocławiu, była redaktorką naczelną nieistniejącego już portalu „Kreatywny Wrocław”, wspierającego działania Wrocławia o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. Pisała o kulturze: o ludziach, wydarzeniach, ale także o ciekawych miejscach i kulinariach. Z wykształcenia jest iberystką, pasjonatką kuchni lokalnych, prowadzi niezobowiązująco blog kulinarny sniezkagotuje.pl, w którym dużo miejsca poświęca kuchni rumuńskiej. Miłośniczka podróży i górskich wędrówek. Jest współautorką Wrocławskiej książki kucharskiej, wyjątkowej publikacji przedstawiającej dziedzictwo kulinarne Wrocławia.

Agnieszka Krawczyk

RUMUNIA. ALBASTRU, CIORBA I wINO

Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2021

Rumunia kojarzy nam się głównie z Drakulą, który nie pijał wina – a szkoda, bo ten kraj słynie z wybornych czerwonych trunków, i nie tylko. Malownicze pogranicze kultur skryte pod bezkresnym niebem w kolorze albastru to bogactwo smaków, zapachów, dźwięków i obrazów… Rumunia zaskakuje każdym kęsem jak żółta i pożywna ciorbă de burtă. Niejednorodna, bez uniwersalnego przepisu, ale właśnie dzięki temu warta poznania. Agnieszka Krawczyk snuje opowieści o rumuńskich tradycjach i współczesności, mierzy się ze stereotypami i zabawia anegdotą. Czy jesteście gotowi, by wyruszyć w podróż, która pozwoli rozsmakować się w tym kraju?

AgNIESZKA KRAwCZYK

(ur. 1989 r.) – absolwentka filologii rumuńskiej oraz studiów doktoranckich z językoznawstwa romańskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Obecnie mieszka w Bukareszcie, gdzie pracuje w branży turystycznej. W Rumunii porusza ją historia kraju i małych miejscowości; ciekawią ją losy Rumunów, ich osobowość, sposób bycia i rozmawiania. Zachwyca ją również literatura – najbardziej poezja. Szczególnie bliska jej sercu jest sztuka ludowa, przede wszystkim stroje tradycyjne. Uwielbia rumuńskie sery, zwłaszcza ser telemea, oraz dobre piwo. W wolnych chwilach uwielbia słuchać muzyki – również gdy rusza po raz kolejny odkrywać Rumunię. Jak sama mówi, ten wyjątkowy kraj wciąż skrywa przed nią wiele tajemnic.

współczesnej literatury rumuńskiej – okiem krytyków i pisarzy. Nie brakuje również perspektywy zewnętrznej, zarysowywanej przez polskich krytyków – i tak, o recepcji literatury rumuńskiej w Polsce pisze Jakub Kornhauser, a zaś Andrzej Zawadzki rozprawia się ze wspomnieniem Bukaresztu – miasta wyjątkowego, pełnego kontrastów i będącego (nie)wdzięcznym bohaterem wielu szkiców literackich.

RUMUNIA. MAŁY REALIZM / APOLOGIA CODZIENNOŚCI

Numer „Nowej Dekady Krakowskiej” poświęcony rumuńskiej literaturze przedstawia polskim czytelnikom i czytelniczkom twórców piszących po roku 2000, tak zwane „Pokolenie 2000”. W prozie – opowiadania Dumitru Crudu, Dana Comana, Florina Lăzărescu i ich młodszych kolegów – Lavinii Braniște i Bogdana Răileanu. Tendencje we współczesnej poezji rumuńskiej zilustrowane są przekładami utworów Radu Vancu, Adeli Greceanu, Miruny Vlady, Ștefana Manasii, Ștefana Baghiu oraz Dana Comana (który występuje w numerze w roli podwójnej: poety i prozaika). Kolejna część zeszytu traktuje społeczne uwarunkowania

Codzienność, detal, pamięć i przeżycia jednostki, opowieści wykluczonych, historia (ale nie ta przez wielkie „H”), a coraz częściej także herstoria – to elementy wspólne dla młodej literatury rumuńskiej, która, konstruując różnorodne mikro‑narracje, tworzy tym samym wiarygodną – bo szalenie skomplikowaną – mapę dylematów i problemów współczesnego społeczeństwa rumuńskiego. I kiedy Dan Coman przekonuje: „wszystko rozpoczyna się od tego, co dzieje się tu i teraz”, jego słowa brzmią dla mnie jak deklaracja całego pokolenia pisarzy kartografów, którzy szukają choćby najmniejszego punktu zaczepienia w rzeczywistości, by po raz kolejny podjąć się trudu opisania jej wielowymiarowego charakteru.

Olga Bartosiewicz-Nikolaev

Kwartalnik HERITO

Międzynarodowe Centrum Kultury nr 48 / 2022

Kultura Romów w Europie Środkowej

Romowie to mniejszość etniczna wyjątkowo obarczona stereotypami, które widać chociażby w zakorzenionych w polszczyźnie powiedzeniach i frazeologizmach. Nie inaczej wygląda ich postrzeganie w innych krajach Europy Środkowej, gdzie pojawili się w XIV wieku, niemal natychmiast stykając się z różnymi formami rasizmu i wykluczenia. Część z nich, chociażby w Słowacji, przybrała radykalne formy oddzielające Romów od reszty społeczeństwa – wiele czasu musi jeszcze minąć, zanim runą. Jednocześnie, mimo że Romowie nie są jednorodną grupą,

bo przecież nie łączy ich język, wspólna państwowość czy kultura, trwa romskie przebudzenie. Artyści i naukowcy romskiego pochodzenia są coraz widoczniejsi, a efekty ich pracy zauważane i doceniane, czego świadectwem są chociażby sukcesy Małgorzaty Mirgi-Tas. W najnowszym „Herito” przyglądamy się nie tylko historii Romów, ale przede wszystkim ich współczesności, a zwłaszcza temu, jak szeroko pojęta „romskość” przejawia się w architekturze, kulturze i sztuce naszej części świata.

W numerze polecamy szczególnie tekst czołowego architekta Bruna Andreșoiu poświęcony jedynym w swoim rodzaju konstrukcjom romskim w Rumunii: Kastello. Pałace rumuńskich Romów 14 lat później.

Ewa Chwałko

ŁUK KARPAT. 84 DNI

SAMOTNEJ węDRówKI

Wydawnictwo Uniwersytetu

Przyrodniczego we Wrocławiu, 2022

Łuk Karpat. 84 dni samotnej wędrówki – 524 strony pełne fascynującej opowieści podróżniczej, pełnej przygód, refleksji i informacji, niepozbawionej humoru, czasem wzruszającej, a czasem mrożącej krew w żyłach, zawierającej liczne ilustracje i aż 73 mapy z trasą przejścia.

Przeszłam Łuk Karpat. Szlak, który sama ułożyłam, wiódł przez Rumunię, Ukrainę, Polskę i Słowację. Głównie szczytami gór. Przeszłam 2 367 km przez osiemdziesiąt cztery dni – oczywiście za jednym zamachem. Przeszłam Łuk Karpat samotnie.

Karpaty uzależniają. Łuk Karpat uzależnia. I choć w głowie kłębi się masa pomysłów, i chęci, i chciałoby się w różne miejsca, tu zaczną się moje powroty. Nie ma mocnych – magnetyzm Karpat przyciąga z wielką siłą. Przejście główną granią Gór Fogarskich to nie jest byle co. To ogromne góry, kilkadziesiąt

szczytów liczy ponad 2300 m n.p.m. - wszędzie tam są takie tatrzańskie Świnice i Rysy. Czasem człowiek szedł wąziutką ścieżynką przyklejony do stromego zbocza, a czasem szlak fundował niekończącą się orlą perć - tak było pod Negoiu. Z ciężkimi plecakami, całkowicie ponad cywilizacją przez niemal tydzień, pijąc wodę ze źródeł i jedząc, co upolowane, z niedźwiedzim oddechem na karkach - przetrwaliśmy. To nie są góry dla każdego.

EwA CHwAŁKO

Doktor nauk humanistycznych, absolwentka polonistyki i historii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zawodowo zajmuje się wydawaniem książek naukowych na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu. Autorka popularnego przewodnika po Wrocławiu i książki o pierwszych polskich profesorach odbudowujących naukę po drugiej wojnie światowej we Wrocławiu. Chodzenie po górach jest jej największą pozazawodową pasją. Pierwsza Polka i druga kobieta na świecie, która samotnie przeszłą Łuk Karpat. Nagrodzona wyróżnieniem Kolosy 2021 w kategorii Wyczyn.

Autorka bloga: www.ewachwalko.pl

Stanisław Figiel

RUMUNIA POŁUDNIOwA.

BANAT – OLTENIA – MUNTENIA – DOBRUDŻA

Oficyna Wydawnicza „Rewasz” Pruszków 2020

Cztery historyczne krainy składające się na Rumunię Południową reprezentują zadziwia jącą różnorodność krajobrazów natural nych i kulturowych. Na zachodnim krańcu opisywanego terenu mamy Timiszoarę, krasowe wąwozy i jaskinie Gór Banackich oraz majestatyczny przełom Dunaju. W pa górkowatej Oltenii czeka na nas moc pięknie położonych zabytkowych monasterów. W większości płaska, „nieciekawa” Muntenia to kolebka wołoskiej państwowości ze stary mi, pełnymi zabytków stolicami książęcymi i Bukaresztem. W pobliżu leżą też wielkie kurorty górskie oraz osobliwości przyrod nicze, z których najciekawsze są Wulkany Błotne. I na koniec Dobrudża z piaszczystymi plażami Morza Czarnego oraz reliktami an tycznej i średniowiecznej historii. Wspaniałą przyrodniczą atrakcją jest ogromna, pełna dzikiego ptactwa Delta Dunaju, którą można zwiedzać tylko łodzią. A dla smakoszy jeden

z dwóch największych w Rumunii ośrodków produkcji wina (Murfatlar). Nad wszystkim krainami górują wyniosłe pasma Karpat Po łudniowych – raj dla miłośników tradycyjnej turystyki górskiej.

MOUNTAINBOOK Wydawnictwo Helion, Gliwice 2021

Rumuńska część Karpat od kilku lat coraz częściej przyciąga polskich górołazów. Region ten to jednak wciąż turystyczna terra incognita, odwiedzana głównie przez poszu kiwaczy przygód, koneserów efektownych krajobrazów, barwnej kultury ludowej i wciąż dzikiej, pierwotnej przyrody. Niniejszy prze wodnik to pierwsza w polskiej literaturze przedmiotu publikacja przybliżająca w spo sób kompleksowy najciekawsze zakątki tego wyjątkowego regionu Europy. Zapraszamy do wędrówki przez 23 rumuńskie pasma. Rozległe połoniny, skalne granie i krasowe wąwozy czekają!

Maria Czub, Aleksander Dymek GóRY RUMUNII.

Tatiana Țîbuleac

SZKLANY OgRÓD

tłum. Kazimierz Jurczak

Oficyna Literacka Noir sur Blanc & Wydawnictwo Książkowe Klimaty, Warszawa-Wrocław 2023

„Powieść emblematyczna dla całego pokole nia kobiet autorstwa pisarki tyleż autentycz nej, co zaskakującej” – tak została scharak teryzowana druga powieść Tatiany Țîbuleac, Szklany ogród, nagrodzona w 2019 roku Nagrodą Literacką Unii Europejskiej. Dobitnie i poetycko Țîbuleac opowiada teraz historię małej dziewczynki adoptowanej przez kobie tę z Kiszyniowa, a rzecz dzieje się w świecie na granicy trwałości i rozpadu, między Rosją a Europą, między sprawczością a fatalizmem. Język Tatiany Țîbuleac jest gęsty od bólu, jej spojrzenie jest jak czyste szkło, w jej centrum uwagi jest inne dzieciństwo dzieci-ofiar, dzieci porzuconych przez nas wszystkich, które nawet gdy są przez kogoś kochane, nie uwalniają się od niebezpieczeństwie utraty szczęścia na zawsze.

Cătălin Mihuleac OXENBERG & BERNSTEIN

tłum. Kazimierz Jurczak Oficyna Literacka Noir sur Blanc Warszawa 2023

Powieść jest częścią większego projektu pisarskiego Cătălina Mihuleaca, którego celem jest literackie odtworzenie kilku rozdziałów historii Żydów w Rumunii.

Rozliczenie z tą częścią historii, której nie wolno zapomnieć, przywrócenie pamięci o wielkiej zbrodni przeciwko ludzkości z jej epizodem - mniej znanym pogromie Żydów w Jassach, odtworzonym tutaj z okrutną precyzją przypominającą Primo Leviego, Imre Kértesza, Jeana Améryego, Roberta Antelme`a; z drugiej strony autor szkicuje ponure obrazy postkomunistycznej rzeczywistości rumuńskiej oraz anomalie społeczne (konsumeryzm), z jakimi mieliśmy do czynienia w minionych dziesięcioleciach.

Andreas Platthaus, Frankfurter Allgemeine Zeitung

Oleg Serebrian

POD PRĄD

tłum: Radosława Janowska-Lascar

Wydawnictwo Amaltea Wrocław 2023

Pod prąd to powieść mołdawskiego pisarza i dyplomaty Olega Serebriana, która przed stawia losy rozrzuconej po całej Europie rodziny arystokratów niemieckich von Rand. Dzieje rodziny, której siedziba rodowa znajdowała się na Bukowinie, niedaleko Czerniowiec, służą jako pretekst do ukazania złożonej historii Europy Środkowej: od rozpa du monarchii austro-węgierskiej, przez dwie wojny światowe, po przejęcie władzy przez komunistów. Na szczególną uwagę zasługuje kompozycja powieści. Zgodnie z tytułem narracja cofa się w czasie od współczesności do młodzieńczych lat głównego bohatera, po czym stopniowo wraca do punktu wyjścia.

Constantin Noica

DZIENNIK FILOZOFICZNY

Przekład i opracowanie: Ireneusz Kania Wstęp: Andrzej Zawadzki Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 2023

Constantin Noica (1909-1987) jest jednym z naj wybitniejszych rumuńskich filozofów, twórcą systemu ontologicznego i szkoły filozoficznej, wychowawcą pokolenia intelektualistów, którzy po roku 1989 grali znaczącą rolę nie tylko w życiu intelektualnym, ale też politycznym i publicznym Rumunii. Dziennik filozoficzny jest tekstem wpisującym się w tradycję filozo ficznej intymistyki, a jego autor jawi się w nim przede wszystkim jako żywy umysł poszuku jący swej intelektualnej drogi pośród sensów kultury. Przyczynkiem do refleksji filozoficz nych może tu stać się literatura, muzyka, rozmowa z przyjacielem, ale też konkretne zdarzenie. Całość tej niewielkiej, napisanej pięknym językiem książki zbudowanej z mi nirozprawek, komentarzy, a nawet aforyzmów, jest poruszającym świadectwem niezależności ducha, niezwykłej przenikliwości i wręcz czułej wrażliwości autora – zalet, których nie zdołało osłabić życie w totalitarnej rzeczywistości.

to debiut

W książce znajdzie się miejsce szczególnie dla utworów powstałych w krótkim okresie działalności grupy, gdy obok rzeczywistości wojenno-frontowej istniała rzeczywistość snów, swobodnych skojarzeń i zakamarków podświadomości. Oto literacka podróż w nieznane!