Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Πολυτεχνική Σχολή
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Σχεδιασμός εγκαταστάσεων Ψυχικής υγείας | Design of mental health Facilities
Ερευνητική εργασία
Επιβλέπουσα καθηγήτρια | Βενετία Τσακαλίδου
Φοιτήτρια | Ελένη Δάγκαρη
Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2023
Πηγή εικόνων εξωφύλλου από το ντοκιμαντέρ με τίτλο:
Οάνθρωποςπουενόχλησετοσύμπαν(1998), του Σταύρου Ψυλλάκη
Ευχαριστώ την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου, κυρία
Βενετία Τσακαλίδου για την σημαντική καθοδήγηση
της κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας.
Αντικείμενο της
παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η αρχιτεκτονική μελέτη σύγχρονων
κτιρίων ψυχικής υγείας και η καταγραφή και ανάδειξη των σχεδιαστικών πρακτικών τους. Η
εργασία βασίζεται σε βιβλιογραφικές πηγές, στη μελέτη διαφόρων περιπτώσεων κτιρίων και
διαιρείται σε 4 κεφάλαια.
Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται η εισαγωγή στην έννοια της ψυχικής υγείας και
του στίγματος που συνοδεύει τη ψυχική ασθένεια, καθώς επίσης επιχειρείται μια σύντομη
ιστορική αναδρομή του ασύλου. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στις εξωνοσοκομειακές δομές ψυχικής περίθαλψης και στις κατηγορίες που χωρίζονται αυτές. Το δεύτερο κεφάλαιο πραγματεύεται τους τρόπους με τους οποίους ο δομημένος και αδόμητος σχεδιασμένος χώρος μπορεί να ενισχύσει τη θεραπευτική διαδικασία και παρουσιάζονται οι φυσικές παράμετροι του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Ακόμη, αναφέρονται εκτενώς οι αντιιδρυματικές πρακτικές σχεδιασμού δομών ψυχικής υγείας, ενώ στο τέλος του κεφαλαίου, 3 παραδείγματα κτιρίων δείχνουν τον τρόπο που η αρχιτεκτονική τους εφαρμόζει τη θεωρία που προηγήθηκε.
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται καταγραφή και ομαδοποίηση 24 κτιρίων ψυχικής υγείας με βάση την τυπολογία τους. Υπογραμμίζεται η έννοια της τυπολογίας και οι κατηγορίες κατά Francis Ching. Στη συνέχεια, αναλύεται συνθετικά ένα μέρος των παραδειγμάτων που ανήκει σε κάθε
τυπολογία και έπειτα ακολουθεί η συγκριτική ανάλυσή τους.
Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που παρήχθησαν κατά τη σύνταξη της ερευνητικής εργασίας.
Λέξεις κλειδιά: ψυχική υγεία, θεραπευτικό περιβάλλον, αντι-ιδρυματική αρχιτεκτονική
The topic of this research is the architectural study of contemporary mental health facilities and their design methods. This research paper is based on bibliography sources and the study of various building cases. It is divided into four chapters.
The first chapter of the research introduces the definition of mental health and the stigma that accompanies mental illness. It also refers to a brief history of asylums. In addition, a reference is made to outpatient mental health care structures and the categories they are divided into.
The second chapter refers to the ways the structured and unstructured designed space can strengthen the therapeutic process and presents the physical parameters of the therapeutic environment. Furthermore, the anti-institutional design practices of mental health facilities are discussed in detail. At the end of the chapter, three examples of buildings show how their architecture applies the proceeding theory.
In chapter three, 24 mental health buildings are listed and grouped according to their typology. The concept of typology and the categories according to Francis Ching are emphasized, too. A number of the examples belonging to each typology is synthetically analyzed and then a comparative analysis follows the above.
Finally, the conclusions drawn during the writing of this research paper are presented in the forth chapter.
Key words: mental health, therapeutic environment, anti-institutional architecture
04-05 | Α.1. Εισαγωγή
Α.2. Ψυχική υγεία
06-07 | Α.2.i. Ορισμός ψυχικής υγείας
07-08 | Α.2.ii. Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας
09-11 | Α.3. Ιστορική διαδρομή του ασύλου
12-14 | Α.4. Από το άσυλο στην κοινότητα
15-20 | Α.5. Εξωνοσοκομειακές
24-30 | Β.1. Θεραπευτικό περιβάλλον
32-42 | B.2. Αντι-ιδρυματικές πρακτικές
ψυχιατρικών εγκαταστάσεων
43-49 | Β.3. Παραδείγματα σύγχρονων δομών αντι-ιδρυματικού χαρακτήρα
Κεφάλαιο Γ | Μελέτη παραδειγμάτων κτιρίων
52-54 | Γ.1. Τυπολογίες κτιρίων κατά Francis D.K.Ching
55-69 | Γ.2. Κατάλογος παραδειγμάτων κτιρίων ψυχικής υγείας
70-71 | Γ.3. Κατηγοριοποίηση κτιρίων ψυχικής υγείας ανά τυπολογία
72-97 | Γ.4. Aρχιτεκτονική ανάλυση τυπολογιών μέσω παραδειγμάτων
98-101 | Γ.5. Συγκριτική ανάλυση παραδειγμάτων
102-103 | Κεφάλαιο Δ | Eπίλογος
104-108 | Βιβλιογραφία
109-112 | Κατάλογος εικόνων
Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται η εισαγωγή
στο θέμα που πραγματεύεται η εργασία, αναφέρεται ο ορισμός της ψυχικής
υγείας, γίνεται λόγος για το στίγμα της ψυχικής ασθένειας, ενώ στη συνέχεια επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή του ασύλου. Ακόμη , υπογραμμίζονται οι κατηγορίες στις οποίες χωρίζονται οι
εξωνοσοκομειακές δομές ψυχικής υγείας.
Στη σύγχρονη εποχή, όπου τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης 2008-2009 (π.χ. τα
ποσοστά ρεκόρ στην ανεργία, η φτώχεια, οι επιπτώσεις στο σύστημα υγείας) δεν πρόλαβαν να ξεπεραστούν, έρχονται να προστεθούν και εκείνα που έφερε η υγειονομική- όπως
αποκαλείται- κρίση του 2019 (π.χ. μόλυνση από τον ιό, ανεργία,κοινωνική απομόνωση). Οι
συγκυρίες αυτές δεν θα μπορούσαν να μην διαταράξουν την ψυχική και σωματική ισορροπία
των ανθρώπων και να παρέμβουν στην εκδήλωση ψυχικών διαταραχών.
Η πανδημία COVID-19 είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ανθρώπων
παγκοσμίως. Η ήδη επιβαρημένη- από τους παραπάνω λόγους- ψυχική υγεία του πληθυσμού
επιδεινώθηκε δραματικά.Η αβεβαιότητα και ο φόβος που περιβάλλουν τον ιό, τα μέτρα
απομόνωσης και κοινωνικής αποστασιοποίησης που τέθηκαν σε εφαρμογή καθώς και
οι οικονομικές δυσκολίες, έχουν χειροτερεύσει την ψυχική υγεία πολλών ανθρώπων. Σε
αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Βέλγιο, η Γαλλία, η Εσθονία, η Νορβηγία και η Σουηδία, το ποσοστό των νέων που ανέφεραν συμπτώματα κατάθλιψης υπερδιπλασιάστηκε κατά τη
διάρκεια της πανδημίας, φθάνοντας σε επίπεδα επιπολασμού τουλάχιστον διπλάσια από ό,τι στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.1
Αναμενόμενο, λοιπόν, ήταν να αποτελέσει η περίοδος αυτή σημείο καμπής για την κατανόηση
της υγείας και της ευημερίας από την αρχιτεκτονική βιομηχανία. Η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής 2022 είχε ως θέμα την “Αρχιτεκτονική για την ευημερία”, παράλληλα με τον
ορισμό του 2022 ως Έτους Σχεδιασμού για την Υγεία στα κτίρια και τις πόλεις της UIA.2 Η πανδημία και η υποχρεωτική κοινωνική αποστασιοποίηση απαίτησε με άμεσο τρόπο επιπλέον
χώρο κατά τον σχεδιασμό (π.χ. μεγάλες ανοιχτές κατόψεις, αύξηση των τετραγωνικών σε κοινόχρηστους χώρους), ταυτόχρονα υποχρέωσε τους σχεδιαστές να δώσουν μεγαλύτερη
προσοχή στην υγειινή και ασφάλεια των χρηστών, και υπογράμμισε την μεγάλη ανάγκη ύπαρξης δημόσιων υπαίθριων χώρων (π.χ. πάρκα, πλατείες). Οι πρωτόγνωρες συνθήκες
ενός ιδιότυπου εγκλεισμού , που ακόμα και η επαφή με το φυσικό περιβάλλον περιοριζόταν
τόσο χρονικά όσο και χωρικά ( π.χ. εφαρμογή μέγιστης επιτρεπόμενης ακτίνας από το σπίτι), έδειξαν στην πράξη τις επιπτώσεις των- όχι μεθοδικά σχεδιασμένων- χώρων διαβίωσης
των περισσότερων ανθρώπων (π.χ. έλλειψη χώρου, ανεπαρκής φυσικός φωτισμός) και της
τεράστιας έλλειψης δημόσιων χώρων και αστικού πρασίνου. Ως αποτέλεσμα νέες ιδέες και πειραματισμοί εμφανίστηκαν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και αυξανόμενο ήταν το ενδιαφέρον για την κατανόηση των καθολικών επιπτώσεων του σχεδιασμού των κτιρίων στη σωματική και ψυχική υγεία.3
1 Επίσημη ιστοσελίδα Ευρωπαϊκης Επιτροπής, n.d. Ψυχική Υγεία και Covid-19. [Online]
2 Archdaily, Δεκέμβριος 2022. Healthy Spaces: The Rise of Wellness Design in 2022. [Online]
3 The Conversation, Mαϊος 2023. Architecture after COVID: how the pandemic inspired building designers. [Online]
Μέσα στον κατάλογο των ερευνητικών εργασιών με θέμα τη σχέση της αρχιτεκτονικής και της
ψυχικής υγείας, και παρατηρώντας την έλλειψη σε αρχιτεκτονική ανάλυση παραδειγμάτων
τέτοιων κτιρίων, η εργασία αυτή επιδιώκει να καλύψει αυτό το κενό.
H παρούσα ερευνητική εργασία,που διαρθρώνεται σε 4 κεφάλαια, έχοντας ως έναυσμα τα
παραπάνω, έρχεται να θέσει τα εξής ερευνητικά ερωτήματα:
• Μπορείηαρχιτεκτονικήτουχώρουναυπηρετήσειτηθεραπευτικήδιαδικασίαανθρώπωνμε ψυχικέςδιαταραχές;
• Ποιαείναιταχαρακτηριστικάενόςαντι-ιδρυματικούπεριβάλλοντος;
• Ποιες είναι οι συνθετικές λύσεις και οι σχεδιαστικές πρακτικές κτιρίων ψυχικής υγείας
που εφαρμόζονται στη σύγχρονη εποχή από τους αρχιτέκτονες; Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορέςμεταξύτους;
Η μέθοδος διερεύνησης συνδυάζει τη βιβλιογραφική και τη μελέτη περίπτωσης. Βασικές βιβλιογραφικές πηγές αποτέλεσαν οι δημοσιεύσεις της Φανής Βαβύλη, η έκδοση της Jain
Malkin με τίτλο “Hospital Interior Architecture: creating healing environments for special patient populations” και το βιβλίο του Francis Ching με τίτλο “Αρχιτεκτονική: Μορφή, Χώρος και Διάταξη”. Η ερευνητική προσέγγιση είναι εξωτερική.
Πηγές της έρευνας είναι η ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, άρθρα επιστημονικών περιοδικών, διδακτορικές διατριβές, πρακτικά συνεδρίων, ερευνητικές εργασίες αλλά και πληροφορίες
που αντλούνται μέσω διαδικτύου. Ακόμη εξετάζεται και το κινηματογραφικό υλικό πάνω σε
αυτό το θέμα.
Ακόμη, σκοπός της εργασίας είναι να προωθήσει τη συζήτηση πάνω στη σχέση της
αρχιτεκτονικής και της ψυχικής υγείας και να αναδείξει τους τρόπους που επιλέγουν οι
αρχιτέκτονες σήμερα, να ανταποκριθούν στο δύσκολο εγχείρημα σχεδίασης τέτοιων κτιρίων και χώρων, με στόχο η παραγόμενη αρχιτεκτονική να υπηρετεί τον άνθρωπο και να εξελίσσεται σε αυτήν την κατεύθυνση.
Μέσα στα χρόνια έχουν διατυπωθεί διάφοροι ορισμοί που προσπαθούν να περιγράψουν την
ψυχική υγεία και είναι αδιαμφισβήτητο το σύνθετο του ζητήματος, διότι μόνο η απουσία
ψυχικής ασθένειας δεν αρκεί για να καλύψει το συνολικό εύρος των παραγόντων που τη
συνιστούν. Η ψυχική υγεία αναφέρεται στη συνολική ψυχολογική ευημερία ενός ατόμου και
είναι η κατάσταση κατά την οποία είναι κανείς σε θέση να αντιμετωπίζει το φυσιολογικό
άγχος της ζωής, να λαμβάνει ορθολογικές αποφάσεις και να έχει μια αίσθηση σκοπού και
νοήματος.1 Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ψυχική υγεία είναι η κατάσταση της
συναισθηματικής ευεξίας, όπου το άτομο μπορεί να ζει και να εργάζεται με άνεση μέσα στην
κοινότητα και να ικανοποιείται από τα προσωπικά του χαρακτηριστικά και επιτεύγματα.2
Η ψυχική υγεία επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η γενετική προδιάθεση, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, οι χρόνιες
παθήσεις και η κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών.3
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων, όπως αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης (όπως κατάθλιψη και διπολική διαταραχή),
διαταραχές της προσωπικότητας και ψυχωσικές διαταραχές (όπως σχιζοφρένεια). Είναι σημαντικό να αναζητήσει κανείς επαγγελματική βοήθεια εάν αντιμετωπίζει προβλήματα
ψυχικής υγείας, καθώς η έγκαιρη παρέμβαση και θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη
της ανάπτυξης πιο σοβαρών προβλημάτων.
Ο Μαδιάνος αναφέρει πως “η ισχυροποίηση του εγώ μπορεί να θεωρηθεί ως ένας βασικός
μηχανισμός επίτευξης ψυχικής υγείας και με την ισχυροποίηση εννοεί: α)την αντοχή σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις, όταν η πραγματικότητα αρνείται στο άτομο την ικανοποίηση
των αναγκών του, και β) την αντιμετώπιση των δυσκολιών της καθημερινότητας βρίσκοντας
υποκατάστατα με συνειδητούς μηχανισμούς απώθησης, άρνησης, μόνωσης, αποσύνδεσης ή
προβολής”.4
Αναφορικά με τον τρόπο προσέγγισης της ψυχικής ασθένειας από τη ψυχιατρική επιστήμη, η Φ. Τσαλίκογλου5 αναφέρει ότι εντοπίζονται 3 πρότυπα: το βιογενετικό, το ψυχογενετικό
και το κοινωνιογενετικό. Σύμφωνα με το βιογενετικό ή αλλιώς ιατρικό πρότυπο, τα αίτια της ψυχοπαθολογίας αναζητούνται σε οργανικούς παράγοντες(π.χ. γενετικοί), ενώ στο ψυχογενετικό αναζητούνται σε πρώιμες τραυματικές εμπειρίες. Βασική δομική υπόθεση του 3ου προτύπου, του κοινωνιογενετικού, είναι η θεώρηση του οργανισμού ως μιας κοινωνικοψυχο-σωματικής ενότητας που διαμορφώνεται κυρίως από το περιβάλλον.6
1 Handfield, J., 1991. Ψυχολογία και ψυχική υγεία : τα ψυχικά προβλήματα, τα αίτια και η θεραπεία τους. Αθήνα: Θυμάρι.
2 Οικονόμου, Μ., Κοκκώση, Μ., Τριανταφύλλου, Ε. & Χριστοδούλου Γ., 2001. Ποιότητα ζωής και ψυχική υγεία: Εννοιολογικές προσεγγίσεις. Archives of Hellenic Medicine, pp. 239-253.
3 Μαλάμου, Θ., 2015. Κοινωνικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της υγείας. Hellenic journal of nursing, pp. 231-240.
4 ΜΑΔΙΑΝΟΣ, Μ., 1996. Κοινωνία και Ψυχική Υγεία. s.l.:Καστανιώτης.
5 Τσαλίκογλου, Φ., 1987. Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή. Αθήνα: Παπαζήση.(σελ.77)
6 Τσαλίκογλου, Φ., 1987. Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή. Αθήνα: Παπαζήση.(σελ.84)
Και τα 3 πρότυπα προσέγγισης της ψυχικής ασθένειας έχουν ως κοινές συνισταμένες το
δεδομένο “ανίκητο” της ασθένειας και άρα την αδυναμία του πάσχοντος υποκειμένου να
ελέγξει τον εαυτό του. Σε αυτήν την αδυναμία έρχεται να πατήσει το διαχρονικό αφήγημα της
επικινδυνότητας του ψυχικά ασθενούς που προωθείται από την κοινωνία με κάθε μέσο (π.χ.
μέσα ενημέρωσης, καθημερινές εκφράσεις, τρόπος που παρουσιάζεται το πάσχον υποκείμενο
στην έβδομη τέχνη, ειδεχθή εγκλήματα αποδίδονται σε μία αφηρημένη τρέλα), το οποίο
στιγματίζει και περιθωριοποιεί, εν τέλη τους ανθρώπους. Έτσι, αν δεν υπάρχει υποστηρικτικό
περιβάλλον, καταλήγουν στην καλύτερη περίπτωση μακροχρόνια νοσηλευόμενοι στα τμήματα
που προορίζονται για την αντιμετώπιση οξέων περιστατικών, περιμένοντας μάταια να βρεθεί
μια θέση σε ένα ξενώνα ή σε κάποιο οικοτροφείο. Στη χειρότερη περίπτωση, ωθούνται στο
περιθώριο, στο δρόμο ή σε κάποιο άλλο ίδρυμα. Στα νοσοκομεία, τις φυλακές, τις κοινότητες
αποτοξίνωσης και άλλα ιδρύματα παρατηρείται το λεγόμενο ΣύνδρομοτηςΠεριστρεφόμενης
Πόρτας, το φαινόμενο όπου οι ασθενείς, οι φυλακισμένοι ή οι τρόφιμοι εξέρχονται από το ένα
ίδρυμα για να επανεισαχθούν σύντομα σε ένα άλλο.7
Α.2.ii.
Το στίγμα αναφέρεται στις αρνητικές στάσεις και πεποιθήσεις που έχει η κοινωνία για μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων και μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους, όπως
η κοινωνική απόρριψη, ο χαρακτηρισμός, τα στερεότυπα και οι διακρίσεις. Ο όρος στίγμα χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα χαρακτηριστικό που είναι βαθιά απαξιωτικό, μια ανεπιθύμητη διαφορετικότητα, αλλά θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην πραγματικότητα χρειάζεται μια γλώσσα που να προσδιορίζει σχέσεις και όχι χαρακτηριστικά.8 Oι “ψυχικά ασθενείς” πιστεύεται ότι είναι απρόβλεπτοι, παράλογοι, επικίνδυνοι, παράξενοι, ανίκανοι και ακατάστατοι, και αυτά τα στερεότυπα διατηρήθηκαν και μάλιστα ενισχύθηκαν από τη
δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα, μαζί με τη σταθερή επιθυμία να κρατηθούν κοινωνικές
αποστάσεις από τους ανθρώπους αυτούς.9 Aυτή η αντίληψη που καθιερώνεται υπό το πρίσμα
τέτοιων χαρακτηρισμών μπορεί να οδηγήσει σε διακρίσεις και κατ’επέκταση σε μειωμένες
ευκαιρίες στη ζωή τους. Tο στίγμα μπορεί επίσης να αποθαρρύνει τους ανθρώπους από το να αναζητήσουν θεραπεία για τις συνθήκες ψυχικής υγείας τους, λόγω του φόβου ότι θα κριθούν ή θα εξοστρακιστούν. Είχαν διεξαχθεί έρευνες παλιότερα που έδειχναν πως η κατηγορία που πιο δύσκολα γινόταν αποδεκτή σε μια γειτονιά είναι άτομα που έχουν βγει από το ψυχιατρείο.10
7 Η εφημερίδα των συντακτών, 2015. Οι «περιστρεφόμενες πόρτες» των επιτρόπων. [Online]
8 Goffman, E., Σεπτέμβριος 2001. Στιγμα: Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας. s.l.:Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
9 Thoits, P., Μάρτιος 2011. Resisting the Stigma of Mental Illness. Social Psychology Quarterly, 74(1), pp. 6-28.
10 Συνέντευξη Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου, Noέμβριος 2022. News 24 7. [Online]
Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας
Μια από τις συνέπειες του στιγματισμού είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός. Αυτός μπορεί να καταστήσει δύσκολο για τα άτομα με ψυχικές ασθένειες να έχουν πρόσβαση στην κατάλληλη φροντίδα, υποστήριξη και ευκαιρίες και μπορεί επίσης να επηρεάσει την αυτοεκτίμησή τους, τη συνολική ποιότητα ζωής τους και να τους τραυματίσει ψυχικά. Το θέμα της ψυχικής νόσου, και ο στιγματισμός που συνοδευεται με αυτό, εξακολουθεί να συνιστά αφορμή ακόμα και στις
μέρες μας για τον αποκλεισμό ενός ανθρώπου.
Όσον αφορά τα στερεότυπα ως επακόλουθο του στιγματισμού, μέσα από μία πορεία
σημαδεμένη από αλλεπάλληλες ανατροπές και ανακατασκευές μύθων γύρω από τις έννοιες
του εγκλήματος και τις ψυχικής ασθένειας, ανέπαφη διαιωνίζεται η σύνδεση της ψυχικής
ασθένειας με την επικινδυνότητα. Η σύνδεση αυτή λειτουργεί πολύ προτού οι έννοιες
αυτές αποκτήσουν τη σημερινή τους χρήση και εξακολουθεί αναλλοίωτα να κυριαρχεί στο
επιστημονικό στερέωμα, μέχρι τις μέρες μας.11
Η μείωση του στίγματος γύρω από τη ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για την
προώθηση της ευαισθητοποίησης και την αύξηση της πρόσβασης στη φροντίδα για τα
άτομα με ψυχικές ασθένειες. Ο Τζανακης12 αναφέρει ότι ένας τρόπος να ενισχυθεί η διαδικασία
αποστιγματοποίησης του πάσχοντος υποκειμένου είναι να τονιστούν οι περιπτώσεις
ανθρώπων που ξεπέρασαν της δυσκολίες τους και κατάφεραν να βγουν από το ίδρυμα.
11 Τσαλίκογλου, Φ., 1987. Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή. Αθήνα: Παπαζήση.(σελ.71)
12 Τζανάκης, Μ., Απρίλιος 2008. Πέραν του ασύλου. Αθήνα: Εκδόσεις Προσχέδιο.
Η έννοια του ασύλου έχει μακρά ιστορία που χρονολογείται από τους αρχαίους πολιτισμούς. Η προέλευση του ασύλου ανάγεται σε αρχαίους πολιτισμούς όπως η Μεσοποταμία, η Αίγυπτος
και η Ελλάδα. Αυτές οι κοινωνίες είχαν έθιμα και νόμους που παρείχαν προστασία σε όσους αναζητούσαν καταφύγιο σε ναούς, ιερά ή καθορισμένους ασφαλείς χώρους.
Ιστορικά το πρώτο ψυχιατρικό άσυλο χτίζεται στη Βαλένθια το 1409, τέλος του Μεσαίωνα, στον ίδιο χώρο που λειτουργούσε η Ιερά Εξέταση. Την περίοδο το Μεσαίωνα η τρέλα αντιμετωπίζονταν δαιμονοποιημένα, ως μία μεταφυσική κατάσταση. Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια έγιναν τόποι καταφυγής όπου οι φυγάδες μπορούσαν να βρουν ασφάλεια για περιορισμένο χρονικό διάστημα.1 Η πρακτική του εκκλησιαστικού ιερού συνεχίστηκε έως
ότου καταργήθηκε σε μεγάλο βαθμό τον 17ο αιώνα.
Στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα ιδρύθηκαν τα πρώτα ιδρύματα που ήταν
ειδικά αφιερωμένα στη φροντίδα και τη θεραπεία ατόμων με ψυχικές ασθένειες. Αυτά τα
πρώιμα άσυλα, όπως το Βασιλικό Νοσοκομείο Bethlem στο Λονδίνο (ιδρύθηκε το 1247, αλλά αφιερώθηκε στην ψυχική υγεία τον 17ο αιώνα) και το Hôpital de la Salpêtrière στο
Παρίσι (ιδρύθηκε το 1656), είχαν αρχικά ως στόχο να παρέχουν ένα ασφαλές και ανθρώπινο περιβάλλον για τα άτομα που θεωρούνταν “παράφρονες” ή “τρελοί”.2
1 Μάνος, Ν. (1997). Βασικά
Α.3. Ιστορική διαδρομή του ασύλου
www.gallica.bnf.fr/blog/08012013/la-pitie-salpetriere-quatre-siecles-dhistoire?mode=desktop
Κατά την περίοδο της Γαλλικής
Επανάστασης (1789-1799)
καταλύεται ο μαζικός εγκλεισμός
και στην ουσία η αντιμετώπιση
της τρέλας εγκλωβίζεται σε
ένα μονοδιάστατο ιατρικό
ορισμό.3 Στα τέλη του 18ου
αιώνα, εμφανίστηκε ένα κίνημα
γνωστό ως ηθική θεραπευτική
προσέγγιση, με επικεφαλής
μεταρρυθμιστές όπως ο Philippe
Pinel στη Γαλλία και ο William
Tuke στην Αγγλία. Υποστήριξαν
την αντιμετώπιση των ατόμων
με ψυχική ασθένεια με ευγένεια, αξιοπρέπεια και σεβασμό.
Τα άσυλα που εφάρμοζαν τη
φιλοσοφία της ηθικής θεραπείας
επικεντρώνονταν στην παροχή
ενός δομημένου και θεραπευτικού
περιβάλλοντος, δίνοντας έμφαση
στη σημασία της κοινωνικής
αλληλεπίδρασης, της εργασίας και των δραστηριοτήτων αναψυχής
στη διαδικασία ανάρρωσης.4
Ο 19ος αιώνας ήταν μάρτυρας
μιας σημαντικής επέκτασης των
ασύλων, ιδίως στην Ευρώπη
και τη Βόρεια Αμερική. Με
την περαιτέρω ανάπτυξη του
καπιταλισμού και τη μετακίνηση του πληθυσμού μαζικά από την ύπαιθρο στις πόλεις, τα φρενοκομεία γνωρίζουν μεγάλη άνθηση. Τον αιώνα αυτόν σε Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία, στα άσυλα στοιβάζονται τρελοί, αλκοολικοί, κλέφτες, ορφανά παιδιά, οι απόκληροι δηλαδή της κοινωνίας.5 Η ανάπτυξη τροφοδοτήθηκε από την πεποίθηση ότι η ιδρυματική περίθαλψη ήταν ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης και θεραπείας των ψυχικών ασθενειών. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, τα άσυλα έγιναν υπερπλήρη, υποστελεχωμένα και μαστίζονταν από κακές συνθήκες. Η έλλειψη αποτελεσματικών θεραπειών, σε συνδυασμό με την κοινωνική
προκατάληψη και το στίγμα, οδήγησε συχνά σε μακροχρόνιο εγκλεισμό των ατόμων, ενώ σε ορισμένα ιδρύματα επικράτησε η κακοποίηση και η παραμέληση. Η θεσμοθέτηση του ασύλου στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα έρχεται αντιμέτωπη με την παραδοσιακή αντιμετώπιση
της τρέλας αλλά και με την ίδα την προϊστορία του θεσμού στη Δυτική Ευρώπη.6
3 Τζανάκης, Μ., Απρίλιος 2008. Πέραν του ασύλου. Αθήνα: Εκδόσεις Προσχέδιο(σελ.52)
4 Foucault, M. (1964). Η Ιστορία της τρέλας. Αθήνα: Ηριδανός,σελ 30
5 ΤΜΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ - ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ, Ιανουάριος 2023. Ζητήματα ψυχικής υγείας: Σύγχρονες προσεγγίσεις - απαντήσεις στα αδιέξοδα που
δημιουργεί ένα σύστημα
Τα μέσα του 20ου αιώνα έφεραν σημαντικές εξελίξεις στην ψυχιατρική θεραπεία, όπως η
ανακάλυψη των ψυχοτρόπων φαρμάκων και η ανάπτυξη των τεχνικών ψυχοθεραπείας. Αυτές
οι εξελίξεις συνέβαλαν σε μια αλλαγή στην προσέγγιση της φροντίδας ψυχικής υγείας, με
έμφαση στην εξωνοσοκομειακή θεραπεία και στις υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινότητα.
Η διαδικασία της αποϊδρυματοποίησης απέκτησε δυναμική στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, με στόχο την απομάκρυνση των ατόμων από τα μεγάλα, μακροχρόνια ψυχιατρικά ιδρύματα
και την ένταξή τους στην κοινωνία με την κατάλληλη υποστήριξη.
Εικόνα 03 Το Νάρεντουρμ (Πύργος των Τρελών) στη Βιέννη είναι το παλαιότερο κτήριο της ηπειρωτικής Ευρώπης για τη φιλοξενία ατόμων με ψυχιατρικές ασθένειες και είναι χτισμένο το 1784_ Πηγή: www.el.wikipedia.org/wiki/
Εικόνα 04 Το σχέδιο Kirkbride ήταν ένα σύστημα σχεδιασμού ψυχικού ασύλου που υποστήριξε ο Αμερικανός
ψυχίατρος Thomas Story Kirkbride στα μέσα του 19ου αιώνα. Τα άσυλα που χτίστηκαν στο σχέδιο Kirkbride, που
συχνά αναφέρονται ως Κτίρια Kirkbride, κατασκευάστηκαν στα μέσα έως τα τέλη του 19ου αιώνα στις Ηνωμένες
Πολιτείες_ Πηγή: https://trans-alleghenylunaticasylum.com/the-kirkbride-plan/
Οι περισσότερες δυτικές χώρες ανέπτυξαν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταρρυθμιστικά
προγράμματα, προς την κατεύθυνση της υπέρβασης του ασυλιακού μοντέλου.1 Το αποτέλεσμα
ήταν να κλείσουν μεγάλα νοσοκομεία στα οποία επικρατούσαν απάνθρωπες συνθήκες και αναποτελεσματικές διαδικασίες θεραπείας. Η αποϊδρυματοποίηση βασίστηκε στο κίνημα της
αντιψυχιατρικής που εμφανίστηκε τη δεκαετία 1950-1960. Σταδιακά, περίπου τη δεκαετία 1960-1970, και κάτω από την επίδραση ενός πλέγματος παραγόντων (π.χ. κοινωνιοοικονομικοί
παράγοντες, εξέληξη της επιστήμης, πρόοδος στο τομέα των νευροεπιστημών της
νευροβιολογίας, της ψυχοφαρμακολογίας) δημιουργούνται αντικειμενικά νέες δυνατότητες
αντιμετώπισης της ψυχικής νόσου και του ανθρώπου με ψυχικές διαταραχές, αλλάζει ο
προσανατολισμός και μετατοπίζεται σταδιακά το κέντρο βάρους από τη νοσοκομειακή
ψυχιατρική περίθαλψη στην κοινοτική.2 Από το 1985 άρχισε να υλοποιείται με κανονικούς
ρυθμούς ή με καθυστερήσεις μια σειρά προγραμμάτων ευρέος φάσματος σε όλα τα κρατικά ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας.3
Η αρχή της αποϊδρυματοποίησης είναι μια πολιτική προσέγγιση που αφορά τους ψυχιατρικούς θεσμούς και προηγείται της αποασυλοποίησης, δηλαδή της κατάργησης
στην πράξη των ασύλων. Σύμφωνα με τον Θ.Μεγαλοοικονόμου4 “ αποϊδρυματοποίηση είναι ο μετασχηματισμός του τρόπου σκέψης και πράξης της ασκούμενης ψυχιατρικής και των
σχέσεων εξουσίας με τις οποίες είναι συνυφασμένη”. Υπηρεσιών επαρκώς στελεχωμένων που
απαντούν στην ολότητα αναγκών του πάσχοντος υποκειμένου και όχι απλώς με μια στενά
φαρμακο-ψυχο-προσέγγιση εντός του γραφείου του «ειδικού». Επιδιώκει να απομακρυνθεί
από την πρακτική του εγκλεισμού των ατόμων με ψυχικές ασθένειες σε μεγάλα ψυχιατρικά
ιδρύματα ή νοσοκομεία και να τους παρέχει φροντίδα και υποστήριξη στην κοινότητα. Στόχος
της αποϊδρυματοποίησης είναι να παρέχει στα άτομα με ψυχικές ασθένειες πιο κατάλληλες
και λιγότερο περιοριστικές θεραπευτικές επιλογές, μειώνοντας παράλληλα την επιβάρυνση των ψυχιατρικών νοσοκομείων και βελτιώνοντας τη συνολική ποιότητα της περίθαλψης.5 Αξίζει να υπογραμμιστεί, σε αυτό το σημείο, το γεγονός ότι ο θεσμός του ασύλου άρχισε να απορρίπτεται στο πλαίσιο της φιλελεύθερης πολιτικής που εφαρμόστηκε, η οποία έχει ως βασική απαίτηση τη μείωση των κρατικών δαπανών για τη ψυχική υγεία.
1 Τζανάκης, Μ., Απρίλιος 2008. Πέραν του ασύλου. Αθήνα: Εκδόσεις Προσχέδιο.
2 ΤΜΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ - ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ, Ιανουάριος 2023. Ζητήματα ψυχικής υγείας: Σύγχρονες προσεγγίσεις - απαντήσεις στα αδιέξοδα που
δημιουργεί ένα σύστημα που σαπίζει. Αθήνα, s.n.
3 Μαδιάνος , Μ., Ιανουάριος 1994. Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΑΣΥΛΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. s.l.:ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
4 Η Εφημερίδα των Συντακτών, Φεβρουάριος 2023. Ολοταχώς προς την κατασταλτική παλινδρόμηση της ψυχιατρικής. [Online]
5 Συλλογικό, 2003. Αποασυλοποίηση : και η σχέση της με την πρωτοβάθμια περίθαλψη. Αθήνα: Παπαζήση.
Α.4. Από το άσυλο στην κοινότητα
Είναι συγκεκριμένοι οι παράγοντες που διαδραματίζουν θετικό ή αρνητικό ρόλο στη διαδικασία του αποϊδρυματισμού των χρόνιων ασθενών. Παρακάτω παρουσιάζονται 10 παράγοντες:
Εικόνα 05 Παράγοντες που σχετίζονται με την κοινωνική αλλαγή και τον Αποϊδρυματισμό χρόνιων ψυχασθενών_
Πηγή: Μαδιάνος, Μ.,Ιανουάριος1994.ΗΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ:ΑΠΟΤΟΑΣΥΛΟΣΤΗΝΚΟΙΝΟΤΗΤΑ.s.l.:ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
Αξιοσημείωτο ήταν το έργο του Ιταλού ψυχιάτρου Franco Basaglia στην προώθηση του
κλεισίματος των ψυχιατρείων και την ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Το πιο διάσημο επίτευγμα του Basaglia ήταν το κλείσιμο του ψυχιατρικού νοσοκομείου στη Γκορίτσια της Ιταλίας το 1971. Αυτός και η ομάδα του ανέπτυξαν ένα νέο μοντέλο περίθαλψης
που επικεντρώθηκε στη θεραπεία των ατόμων με ψυχικές ασθένειες στις κοινότητές τους. Το μοντέλο αυτό έγινε γνωστό ως πολιτική “ανοικτών θυρών” και βασίστηκε στην αρχή της
αποϊδρυματοποίησης, η οποία αποσκοπούσε στην παροχή υποστήριξης και φροντίδας για
τα άτομα με ψυχικές ασθένειες εκτός των παραδοσιακών ψυχιατρικών ιδρυμάτων.6
Αν και η αποϊδρυματοποίηση υπήρξε επιτυχής σε πολλές περιπτώσεις, έχει επίσης
επικριθεί ότι οδήγησε στο κλείσιμο πολλών ψυχιατρικών νοσοκομείων χωρίς να παρέχονται
επαρκείς πόροι για τη φροντίδα στην κοινότητα. Στην Ελλάδα, αυτό που ονομάστηκε
αποϊδρυματοποίηση δεν ήταν παρά απλώς μια μεταστέγαση των ασθενών χρόνιας παραμονής
σε μικρά άσυλα (ξενώνες και οικοτροφεία) μέσα στην κοινότητα, ένα μεγάλο ποσοστό των
οποίων παραχωρήθηκε σε ΜΚΟ.7
6 Λαγανοπούλου, Μ., 1979. Εναλλακτικές μορφές της παραδοσιακής ψυχιατρικής και η εξέληξή τους στην Ιταλία. In: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών s.l.:s.n., pp. 341-356.
7 Η Εφημερίδα των Συντακτών, Φεβρουάριος 2023. Ολοταχώς προς την κατασταλτική παλινδρόμηση της ψυχιατρικής. [Online]
Στη σύγχρονη εποχή, η φροντίδα ψυχικής υγείας παρέχεται κυρίως μέσω ενός συνδυασμού
υπηρεσιών εξωτερικών ιατρείων, κοινοτικών κέντρων ψυχικής υγείας και ψυχιατρικών μονάδων
νοσηλείας σε γενικά νοσοκομεία. Η έμφαση δίνεται σε μια διεπιστημονική προσέγγιση που
ενσωματώνει τη διαχείριση της φαρμακευτικής αγωγής, την ψυχοθεραπεία, τα προγράμματα
αποκατάστασης και τα δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης.8 Η έμφαση δίνεται στην παροχή
φροντίδας στο λιγότερο περιοριστικό περιβάλλον και στην προώθηση της ανάρρωσης, της
ανεξαρτησίας και της ένταξης στην κοινότητα για τα άτομα με ψυχική ασθένεια.
8 Πλουμπίδης Δ. (1995). Ιστορία της Ψυχιατρικής στην Ελλάδα. Αθήνα: ΕΞΑΝΤΑΣ
Κατά τον Bourguignon, για να είναι αποτελεσματική η οργάνωση της δημόσιας ψυχιατρικής, πρέπει να είναι ευέλικτη, ποικιλόμορφη και να περιλαμβάνει πολυάριθμα ιδρύματα
που να ανταποκρίνονται στις διάφορες περιπτώσεις: νοσοκομειακές κλινικές συνεχούς
λειτουργίας, χώρους διαβίωσης πολύ λίγο ψυχιατρικοποιημένους, κέντρα αποκατάστασης, προστατευόμενους χώροι εργασίας, εξωτερικά ιατρεία, νοσοκομεία ημέρας κ.ο.κ.1 Η ποικιλία
αυτή ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των πάσχοντων υποκειμένων και οι ανάγκες
περίθαλψης δεν αφορούν μόνο τη νοσηλεία σε κλινική αλλά πιο ήπιες μορφές θεραπείας, συνεπώς νέες εγκαταστάσεις. Παρακάτω, θα αναφερθούν συνοπτικά οι βασικές μονάδες
ψυχιατρικής περίθαλψης, πέραν της ψυχιατρικής κλινικής στο γενικό νοσοκομείο, ή αλλιώς
οι μεταβατικές δομές. Οι μονάδες αυτές οφείλουν να έχουν ως κύρια χαρακτηριστικά τους
την πρόληψη, την αποκατάσταση και να έχουν τη βάση τους στην κοινότητα. Βασικές
βιβλιογραφικές πηγές για τη συγκεκριμένη ενότητα αποτέλεσαν οι δημοσιεύσεις της Φανής Βαβύλη.
Γενικά
Σύμφωνα με το μοντέλο της τομεοποίησης της ψυχιατρικής περίθαλψης, πυρήνας είναι το ψυχιατρικό τμήμα στο γενικό νοσοκομείο που πλαισιώνεται από διάφορες υπηρεσίες
ψυχικής υγείας έξω από αυτό. Οι υπηρεσίες αυτές χαρακτηρίζονται ως κέντρα ημερήσιας
φροντίδας και περιλαμβάνουν: τα νοσοκομεία ημέρας/νύχτας, τα κέντρα ψυχικής υγείας, τα
κέντρα ημέρας και τις θεραπευτικές κατοικίες. Το άτομο, έτσι, στηρίζεται κατά τη διαδικασία
μετάβασής του από το νοσηλευτήριο στην κοινότητα, ώστε να αποκτήσει την αυτοδυναμία και την ανεξαρτησία του.
Αυτή η διαδικασία μετάβασης συνέβαλε σημαντικά και η ανακάλυψη και διάθεση νευροληπτικών φαρμάκων, η σημαντική αποδέσμευση των ψυχιάτρων από τα ψυχιατρεία και
η προσφορά των υπηρεσιών τους σε ιδιωτική αλλά και κοινοτική βάση, καθώς και η σταδιακή αποδοχή της ψυχανάλυσης.2 Οι εγκαταστάσεις έχουν ως στόχο, όχι μόνο την ψυχοκοινωνική
αποκατάσταση του ασθενούς που έρχεται από μια ψυχιατρική κλινική και την επανένταξή του
στο περιβάλλον της κοινότητας, αλλά και το αντίστροφο, δηλαδή την πρόληψη της ασθένειας.
Κατά τον σχεδιασμό των κέντρων ημερήσιας φροντίδας λαμβάνεται υπ’όψιν η δημιουργία «οικείας» ατμόσφαιρας, η επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον και η επιλογή μικρής κλίμακας αρχιτεκτονικών λύσεων.Με τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της φροντίδας των ατόμων
με ψυχικά προβλήματα από εγκαταστάσεις εσωνοσοκομειακής περίθαλψης στην κοινότητα, μέσα στα πλαίσια παροχών της κοινότητας και της απο-ιδρυματοποίησης, αυξάνεται η
ζήτηση θεραπευτηρίων και κατοικίας για τα άτομα αυτά σε κοινοτικό επίπεδο.3
1 Lebovici, S. & Σακελλαρόπουλος, Π., 1989. Ελληνογαλλικό Συμπόσιο Κοινωνικής Ψυχιατρικής, εισήγηση Bourguignon: Για μία Κοινωνική Ψυχιατρική. Aθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
2 Goffman, E., 2012. Η παραφροσύνη κατ’ οίκον. s.l.:Εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ.(σελ.11)
3 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 1987. Οργάνωση και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό νοσηλευτήριο. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. (σελ.239)
Α.5. Εξωνοσοκομειακές δομές ψυχικής περίθαλψης
ΚέντραΨυχικήςΥγείας
Τα κέντρα ψυχικής υγείας (Κ.Ψ.Υ.), ονομαζόμενα
και Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας, εμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ‘60
και ρόλος τους είναι να παρέχουν υπηρεσίες
στην κοινότητα με έναν ευρύ θεραπευτικό
χαρακτήρα. Εκφράζουν, περισσότερο από
όλες τις άλλες εγκαταστάσεις για τη ψυχική
υγεία, τη μεταβολή της παραδοσιακής
αντίληψης για την απόκρυψη της ψυχιατρικής
περίθαλψης και την απόκτηση μίας νέας, ορατής ταυτότητας.4 Διαφοροποιούνται
ανάλογα με τις λειτουργίες και τον χαρακτήρα
τους. Διαθέτουν πλήθος λειτουργιών όπως
νοσηλευτικές μονάδες, εγκαταστάσεις
ημέρας, τμήματα επειγόντων περιστατικών, χώρους συμβουλευτικής και ψυχοθεραπειών, μονάδες αποκατάστασης, ιατροπαιδαγωγικές
μονάδες κ.α. Επειδή περιλαμβάνουν αρκετούς
χώρους δραστηριοτήτων, το μέγεθος των
κτιρίων που τα στεγάζουν είναι μεγάλο και ακολουθούν παρόμοιους κανόνες σχεδιασμού
με τα νοσηλευτικά κτίρια. Παράλληλα, όμως, απαιτούνται ξεκάθαρες οργανωτικές δομές
και σαφήνεια στο χώρο, δυνατότητα για
ανάπτυξη διανθρωπίνων σχέσεων, αλλά και
μία ποικιλία κλίμακας στην αρχιτεκτονική, ενώ παραμένει σημαντική η ανάγκη της μεταβλητότητας.5
Εικόνα 06 Αίθριο από το Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο στο Βέλγιο σχεδιασμένο από τους Stéphane Beel Architects_ Πηγή: www.archdaily. com
4 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 1987. Οργάνωση και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό νοσηλευτήριο. Θεσσαλονίκη:
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. (σελ. 273)
5 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. (σελ.53)
Εικόνα 07 Εξωτερική απεικόνιση από το Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο στο Βέλγιο σχεδιασμένο από τους Stéphane Beel Architects_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 08 Καθιστικός χώρος στο Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο στο Βέλγιο σχεδιασμένο από τους Stéphane Beel Architects_ Πηγή: www. archdaily.com
Η έννοια του νοσοκομείου ημέρας είναι
αρκετά παλιά, ξεκίνησε στην ΕΣΣΔ, το 1930 και αναπτύχθηκε, μεταπολεμικά, στη
Βρετανία και τον Καναδά και αργότερα στις
ΗΠΑ, με κίνητρα, κύρια, οικονομικά.6 Το
νοσοκομείο ημέρας απευθύνεται τόσο σε
εσωνοσοκομειακούς ασθενείς (ενήλικες και
παιδιά) όσο και σε ανθρώπους που ζούνε στην
κοινότητα αλλά αντιμετωπίζουν δυσκολίες
στην καθημερινή ζωή. Το πλεονέκτημά
του ειναι ότι απομακρύνεται σε ένα πρώτο
επίπεδο από το ανοικείο κλινικό περιβάλλον,
χωρίς βέβαια να απελευθερώνεται τελείως
από αυτό όπως η θεραπευτική κατοικία,
αφού διατηρεί μικρή νοσηλευτική
μονάδα στους χώρους της. Περιλαμβάνει
χώρους αναψυχής, δραστηριοτήτων και θεραπείας. Εφαρμόζονται ατομική και
ομαδική ψυχοθεραπεία, εργοθεραπεία, κοινωνιοθεραπεία και άλλες θεραπευτικές διεργασίες.7 Συνήθως συνδέεται άμεσα με το ψυχιατρικό τμήμα του νοσοκομείου και ακολουθεί τις ίδιες σχεδιαστικές αρχές με τα
γενικά νοσοκομεία, μόνο που δίνεται έμφαση σε ποιότητες όπως η άμεση επικοινωνία εσωτερικών χώρων με εξωτερικό περιβάλλον, ύπαρξη πρασίνου, φυσικά υλικά, εύκολος
προσανατολισμός κ.α.
Το νοσοκομείο νύχτας θεωρείται ότι είναι μια φυσική συνέχεια του νοσοκομείου
ημέρας. Προσφέρει διαμονή και ψυχιατρική υποστήριξη σε ασθενείς που έχοντας μια ικανοποιητική εσωνοσοκομειακή περίθαλψη, είναι σχετικά αυτόνομοι, επαγγελματικά
ενταγμένοι ή σε διαδικασία επανένταξης, αλλά που για οικογενειακούς ή οικονομικούς
λόγους θα πρέπει να έχουν ιδιαίτερη
φροντίδα κατά τη νύχτα.8 Η μέγιστη διάρκεια της νοσηλείας είναι 3 μήνες.
6 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 1987. Οργάνωση και σχεδιασμός
εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό νοσηλευτήριο. Θεσσαλονίκη:
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. (σελ.277)
7 Λακιώτη, Ε., 2011. Ο ρόλος των ενδιάμεσων στεγαστικών δομών
ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινωνική επανένταξη ατόμων με
ψυχικές διαταραχες. Λάρισα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. (σελ.61)
8 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία.
Θεσσαλονίκη: University Studio Press. (σελ.55)
Το κέντρο ημέρας αποτελεί υπηρεσία
που απευθύνεται σε χρόνια ψυχιατρικούς
ασθενείς, που έχουν την ανάγκη, μέσα από
τη συμμετοχή σε διάφορα προγράμματα, να κοινωνικοποιηθούν και να βελτιώσουν τις
δεξιότητες καθημερινής ζωής. Εφαρμόζονται
κυρίως εργοθεραπευτικές δραστηριότητες,
που εστιάζουν στην αυτοφροντίδα, στην
κοινωνικοποίηση και στην ανάπτυξη
διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς και στην
προετοιμασία για συμμετοχή σε εργασιακού
χαρακτήρα δραστηριότητες.9 Το κέντρο
ημέρας προσφέρει, πέρα από στέγη, έναν
χώρο διημέρευσης των ασθενών με πολλούς
τρόπους απασχόλησης και με τη συμμετοχή
επαγγελματιών διαφόρων ειδικοτήτων.
Συχνά υπάρχει δυσκολία στο να διαχωρίσει
κανείς το κέντρο ημέρας από το νοσοκομείο
ημέρας. Αν και ο ρόλος των δύο εγκαταστάσεων
είναι θεραπευτικός, το σημείο διαφοροποίησής
τους είναι ο κοινωνικός προσανατολισμός
του κέντρου ημέρας, ενώ αντίθετα στο
νοσοκομείο ημέρας οι δραστηριότητες και
η θεραπεία αποτελούν κομμάτι κάποιου
θεραπευτικού προγράμματος κάτω από
ιατρική παρακολούθηση.10 Επίσης, η κλίμακα του κτιρίου ενός κέντρου ημέρας είναι μικρότερη από αυτή του νοσοκομείου.
Σύμφωνα με το βιβλίο Σχεδιάζοντας για
την Ψυχική Υγεία της Φ.Βαβύλη, τα κέντρα
χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη
θεραπευτική και εκπαιδευτική λειτουργία
που εξυπηρετούν σε: α) κέντρα όπου η βασική
δραστηριότητα είναι η βιομηχανική εργασία
γνωστά και ως Κέντρα Επαναπροσαρμογής
μέσω της Εργασίας, β)κέντρα που
επικεντρώνονται στην αποκατάσταση, την
αυτοβοήθεια και την κοινωνική και οικιακή εκπαίδευση, και γ) κέντρα για επικοινωνία
και ανάπτυξη σχέσεων, γνωστά και ως Θεραπευτικές Λέσχες.
9 Λακιώτη, Ε., 2011. Ο ρόλος των ενδιάμεσων στεγαστικών δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινωνική επανένταξη ατόμων με ψυχικές διαταραχες. Λάρισα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. (σελ.62)
10 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. (σελ.57)
Η θεραπευτική κατοικία αποτελεί μία ακόμα
δομή ψυχικής φροντίδας έξω από το νοσοκομείο,
στην οποία οι ένοικοι ζουν συλλογικά και
υποστηρίζονται από τη θεραπευτική ομάδα.
Στόχος του προγράμματος της θεραπευτικής
κατοικίας είναι η σταδιακή ανεξαρτησία των
ατόμων που ζούν σε αυτή, μέσω της εκμάθησης
καθημερινών δραστηριοτήτων. Τα προβλήματα
που πρέπει να επιλυθούν είναι διανομή
καθηκόντων, χρηματοδότηση, σεβασμός των
κανόνων της συγκατοίκησης, οργάνωση της
ομάδας, ένταξη ή τουλάχιστον ανοχή της
γειτονιάς κ.ά.11 Για να εφαρμοστεί το πρόγραμμα
της θεραπευτικής κατοικίας θα πρέπει να
βρεθεί σπίτι (διαμέρισμα, μονοκατοικία κλπ)
μέσα σε μία κοινότητα, κάτι που είναι δύσκολο
για ανθρώπους που αντιμετωπίζονται από την
κοινωνία με φόβο.
Στην κατηγορία της θεραπευτικής κατοικίας
ανήκουν τα οικοτροφεία, οι ξενώνες και
τα προστατευόμενα διαμερίσματα, και
ονομάζονται Μονάδες Ψυχοκοινωνικής
Αποκατάστασης. Σύμφωνα με τη Ε.Λακιώτη12
“ψυχοκοινωνική αποκατάσταση είναι μια διαδικασία με την οποία παρέχονται οι δυνατότητες στα άτομα με ψυχικές διαταραχές, ή με νοητική υστέρηση και δευτερογενείς
ψυχικές διαταραχές, να επιτύχουν ένα, όσο το δυνατόν, καλύτερο επίπεδο ανεξάρτητης
λειτουργίας στην κοινότητα.”
Ένοικοι είναι, συνήθως, οι λεγόμενοι
σταθεροποιημένοι ασθενείς που δεν
παρουσιάζουν μεγάλες διαταραχές της
συμπεριφοράς και που βρίσκονται στο στάδιο
αναζήτησης εργασίας.13 Στις περισσότερες
περιπτώσεις είναι άνθρωποι που έχουν ζήσει
πολλά χρόνια σε ψυχιατρεία και έχουν ανάγκη
να μάθουν να ζουν μόνοι τους ξανά.
11 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία.
Θεσσαλονίκη: University Studio Press. (σελ.62)
12 Λακιώτη, Ε., 2011. Ο ρόλος των ενδιάμεσων στεγαστικών δομών
ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στην κοινωνική επανένταξη ατόμων με
ψυχικές διαταραχες. Λάρισα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. (σελ.63)
13 Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 1987. Οργάνωση και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό νοσηλευτήριο. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. (σελ.298)
Εικόνα 15 Το Οικοτροφείο «Επανένταξη», Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στεγαστικού τύπου στην Κυψέλη_ Πηγή: mkoapostoli.com
Εικόνα 16 Το Οικοτροφείο «Επανένταξη», διαθέτει χώρους δημιουργικών δραστηριοτήτων_ Πηγή: mkoapostoli.com
Εικόνα 17 Χώρος αθλητικών δραστηριοτήτων στο Οικοτροφείο «Επανένταξη»_
Οι παραπάνω εγκαταστάσεις αποτελούν εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες ψυχικής υγείας που
διαφέρουν οργανωτικά από το νοσοκομείο ως προς τον αριθμό τον ατόμων που μπορούν να στεγάσουν και τις συγκεκριμένες ανάγκες που μπορούν να υπηρετήσουν. Οι εναλλακτικές
δομές διαβίωσης αντιπαρατίθενται όχι μόνο στα παραδοσιακά ασυλιακά ιδρύματα, αλλά και
στις κοινωνικές καταστάσεις που γεννούν οδύνες και οδηγούν τους «κοινωνικούς δραπέτες»
στο ασφαλές καταφύγιο της ιδιωτικής πραγματικότητας.14
Αδιαμφισβήτητη υπήρξε η ανάγκη μετατόπισης του κέντρου βάρους από την ιδρυματική
φροντίδα στην κοινοτική και την καταπολέμηση του στίγματος, με βασικό πυλώνα
αναδιαρθώσεων στον τομέα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τη ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Ωστόσο, οι διάφορες μεταβατικές δομές που παρουσιάστηκαν, οφείλουν να σέβονται τα
δικαιώματα του πάσχοντος υποκειμένου και να μην μετατοπίζουν την ευθύνη της φροντίδας
τους στις οικογένειες ή ακόμη και στους ίδιους τους πάσχοντες.
14 Τζανάκης, Μ., Απρίλιος 2008. Πέραν του ασύλου. Αθήνα: Εκδόσ.
Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο θεραπευτικό περιβάλλον και στις σχεδιαστικές πρακτικές που ακολουθούνται με στόχο την επίτευξή του. Ακολουθεί μια λεπτομερής περιγραφή των αντι-ιδρυματικών χαρακτηριστικών που συναντάμε σε σύγχρονα κτίρια ψυχικής υγείας, και ,τέλος, παρουσιάζονται 3 παραδείγματα κτιρίων, η αρχιτεκτονική των οποίων εφαρμόζει τη θεωρία που προηγήθηκε.
Η έρευνα για το θεραπευτικό περιβάλλον είναι ένα παλιό όσο και σύγχρονο θέμα που απασχολεί
τους μελετητές σε παγκόσμιο επίπεδο. Ανήκει στο ολιστικό μοντέλο προσέγγισης της ίασης
του ασθενούς σύμφωνα με το οποίο πολλοί παράγοντες ενσωματώνουν και ισορροπούν το
μυαλό, το σώμα, και το πνεύμα.
Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, αξίζει να πούμε ότι στους περισσότερους λαούς
οι ιεροί χώροι ήταν παράλληλα και θεραπευτικοί. Στην Ελλάδα, η προσπάθεια να εφαρμοστεί
μια πολύπλευρη διαδικασία αποκατάστασης της υγείας του ανθρώπου εντοπίζεται στις
αρχαιότερες μονάδες υγειονομικής περίθαλψης, τα Ασκληπιεία. Παρόλο που η λειτουργία
τους ως νοσοκομεία συζητείται συχνά, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει το γεγονός ότι τα
Ασκληπιεία χτίστηκαν σκόπιμα μακριά από άλλους οικισμούς, σε ευνοϊκές τοποθεσίες κοντά
σε μια ζεστή ή κρύα πηγή και χρησιμοποιούσαν την ομορφιά του τοπίου, το φως του ήλιου, τον φρέσκο αέρα και το καθαρό νερό για να βελτιώσουν την ευημερία των επισκεπτών τους.1
Ένα θεραπευτικό περιβάλλον μπορεί να οριστεί ως ένας χώρος που μπορεί να ηρεμήσει
και να θεραπεύσει τόσο το σώμα όσο και το μυαλό.2 Σημαίνει περιβαλλοντική (σωματική),
κοινωνική και ψυχολογική άνεση και είναι στην ουσία του το αποτέλεσμα της ολοκληρωμένης και σωστής μελέτης σχεδιασμού. Συγκεκριμένα στην περίπτωση των χώρων υγείας, όπου το
άτομο βρίσκεται στην πλέον ευαίσθητη και ευάλωτή του εκδοχή, το περιβάλλον έχει ακόμη πιο μεγάλη επίδραση, οπότε και πρέπει να έχει χαρακτήρα θεραπευτικό, υποστηρικτικό
και να εστιάζει στον ασθενή.3 Οι ποιότητες των χώρων οφείλουν όχι μόνο να αποπνέουν
ηρεμία και ασφάλεια, αλλά και να μειώνουν το αίσθημα της απομόνωσης από την «κανονική»
καθημερινότητα.
Σύμφωνα με τη Βαβύλη4, τα βασικά κριτήρια ενός αποτελεσματικού θεραπευτικού
περιβάλλοντος είναι: η άμεση επαφή με τη φύση, η ύπαρξη ποικιλίας και καινοτόμων στοιχείων στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, η εξάλειψη κάθε είδους περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων (θόρυβος, οσμή, έλλειψη ιδιωτικότητας κ.λπ.), η διευκόλυνση της ιατρικής πράξης, η ικανοποίηση των 5 αισθήσεων καθώς και των πνευματικών αναγκών, η εισαγωγή κοινωνικο-πολιτιστικών και περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων, η δυνατότητα να εκφράσει ο ασθενής τη διαφορετικότητά του και να νιώσει προσωπική άνεση και αξιοπρέπεια.
1 Vavili, F., 2009. Aspects of Healing Environments. Thessaloniki: ZITI Publications. (σελ.138)
2 Vavili, F. & Kyrkou, A., 2010. An Overview of Healing Environments. World hospitals and health services: the official journal of the International Hospital Federation, pp. 27-30.
3 Σκλάβου, Ε. & Τζαβουδάκης, Ι., 2012. Θεραπευτικό περιβάλλον και στοιχειοθετημένος σχεδιασμός: Η διεθνής εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας. Archives of Hellenic Medicine, pp. 154-161. (σελ.159)
4 Vavili, F., 2009. Aspects of Healing Environments. Thessaloniki: ZITI Publications. (σελ.30)
Όσον αφορά στην άμεση επαφή με τη φύση, οι αρχαίοι πολιτισμοί στην Περσία, την Κίνα
και την Ελλάδα ήταν από τους πρώτους που πίστεψαν ότι το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί
ως τόπος θεραπείας και συναισθηματικής ανάρρωσης με πολλούς τρόπους όπως π.χ. μέσω
της παρατήρησης, της ανάπαυσης, του περιπάτου, της ανακάλυψης ή της συμμετοχής σε
διάφορες δραστηριότητες. Η αναγνώριση της συνεισφοράς της φύσης στη διατήρηση της
αρμονίας του πνεύματος και του σώματος ισχυροποιήθηκε από το ρομαντικό κίνημα κατά
τον 18ο αιώνα και τις θεραπευτικές της ικανότητες χρησιμοποίησαν π.χ. τα σανατόρια, κατά
την επιδημία φυματίωσης μεταξύ του 1885 έως 1910.5 Τα οπτικά ερεθίσματα, οι ήχοι της
φύσης, οι μυρωδιές φυτών, η καθαρή ατμόσφαιρα που προσφέρει η βλάστηση, αποτελούν
παράγοντες που μειώνουν τα επίπεδα άγχους του ασθενούς, που είναι αναπόφευκτα υψηλά
κατά την είσοδό του σε μία νοσοκομειακού τύπου δομή. Βέβαια, τα στοιχεία της φύσης
και οι ευεργετικές ιδιότητες που προσφέρουν στο άτομο, μπορούν τα εντοπιστούν και στο
εσωτερικό του κτιρίου. Η εισαγωγή στοιχείων της φύσης, όπως φως, νερό, φυτά, κατάλληλος
αερισμός, ενδιαφέρουσα θέα, καθώς και η εισαγωγή καλλιτεχνικών στοιχείων που αποσπούν
την προσοχή του ανήσυχου ασθενούς, ενισχύουν την επούλωση.6
Αξίζεινααναφερθείσεαυτότοσημείοη πρωτοπόροςΒρετανίδαFlorenceNightingale(1820-1910)τοέργοτηςοποίαςσυνδύασε προοπτικέςαπότοπεριβάλλον,τηνυγείακαιτην περιβαλλοντικήψυχολογία.Τόνισετησημασία τουεπαρκούςαερισμού,τηςυγιεινής,τουελέγχου τουθορύβουκαιτουφωτόςκαιυποστήριξεένα κοινωνικόπεριβάλλοναπαλλαγμένοαπό«φλύαρες ελπίδεςκαισυμβουλές»˙επίσηςέδωσεοδηγίες γιατοσχεδιασμόθαλάμωνγιατηνενίσχυσητης ανάρρωσης.1 Απότατέλητου19ουαιώνα,τόνισε ότιτοελάχιστοαλλάβασικόαπαιτούμενοαπόένα νοσοκομείοείναιναμηνβλάπτειτουςασθενείςτου.
1 Malkin,
5 Παναγοπούλου, Β., 2017. Η Εφημερίδα των Συντακτών. [Online]
Available at: https://www.efsyn.gr/nisides/106368_therapeytikoi-kipoi
6 Vavili, F., 2009. Aspects of Healing Environments. Thessaloniki: ZITI Publications. (σελ.14)
Εικόνα 19 H Florence Nightingale_ Πηγή: time.comΕικόνα 20 Σκίτσο του αρχιτέκτονα Stephane Beel με τίτλο “Θεραπευτικό περιβάλλον” για το Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο στο Λέβεν του Βελγίου_ Πηγή: www.archdaily.com
Οι φυσικέςπαράμετροιτουθεραπευτικούπεριβάλλοντος , που είναι ο φωτισμός, φυσικός και τεχνητός, τα χρώματα και οι υφές των επιφανειών, ο φυσικός αερισμός, ο προσανατολισμός, ακόμα και οι οσμή του χώρου, πρέπει να μεταχειρίζονται με προσοχή κατά την αρχιτεκτονική
μελέτη.
Η παράμετρος του φωτισμού αποτελεί μία από τις κρίσιμες φυσικές πτυχές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο θεραπευτικό περιβάλλον. Ο κατάλληλος σχεδιασμός των παραθύρων
στα κτίρια υγείας επιτρέπει στους ασθενείς και το προσωπικό να επωφεληθούν από τα οφέλη του φυσικού φωτός.7 Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι ο φυσικός φωτισμός συμβάλει στην ευημερία του ανθρώπου τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.
Για παράδειγμα, ο Schweitzer8 αναφέρει ότι το φυσικό φως στο εσωτερικό περιβάλλον
επηρεάζει τις φυσιολογικές αντιδράσεις, τη διάθεση καθώς και τις οπτικές ανάγκες του ανθρώπου, ενώ οι Campbell et al.9 υποστηρίζουν ότι είναι η σημαντικότερη περιβαλλοντική
εισροή στον έλεγχο της σωματικής λειτουργίας μετά την τροφή. Επιπρόσθετα, οι περισσότεροι ψυχίατροι συμφωνούν γενικά ότι η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD) με συμπτώματα κατάθλιψης, κόπωσης και ευερεθιστότητας μπορεί να προκληθεί από τις μικρότερες ώρες έκθεσης στο φως της ημέρας λόγω της εποχικής αλλαγής.10
7 Markus, T., 1967. The function of windows— A reappraisal. Building Science, pp. 97-121. & Todd, W., 2007. A Room with More than a View. The Next American City, p. 40.
8 Schweitzer, M., 2004. Healing spaces: elements of environmental design tha make an impact on health. Journal of Alternative & Complementary Medicine, pp. 71-83.
9 Campbell, S., Kripke, D. & Gillin, J., 1988. Exposure to light in healthy elderly subjects and alzheimer’s patients. Physiology & Behavior, pp. 141144.
10 Bower, B., 2005. Mood brighteners. Science News, p. 261. & Morriss, R., 2001. Seasonal Affective Disorder: Practice and Research. British Medical Journal, p. 1074. & Evans, G., 2003. The built environment and mental health. Journal of Urban Health: Bulletin of the New York Academy of Medicine, pp. 536-555.
Ακόμη, δεν πρέπει να υποτιμάται και οθόρυβοςως επιβλαβής περιβαλλοντικός στρεσογόνος παράγοντας μέσα στο νοσηλευτήριο. Η διαχείρηση του θορύβου λαμβάνεται υπόψιν από τα στάδια της σύνθεσης, για παράδειγμα τοποθετώντας χώρους που χρειάζονται ησυχία, όπως τα δωμάτια, μακριά από τις πηγές θορύβου του κτιρίου, μέχρι τις τεχνικές λύσεις κατά την κατασκευή, π.χ. ηχομονώσεις, ηχοαπορροφητικά υλικά. Η ύπαρξη μουσικής θεραπείας
μπορεί να βοηθήσει σε αυτό αφού σύμφωνα με την Malkin11 η μουσική έχει χρησιμοποιηθεί
για να βοηθήσει στη θεραπεία της κατάθλιψης, στην προσέγγιση παιδιών με αυτισμό και στη
χαλάρωση των ταραγμένων ψυχιατρικών ασθενών.
Η απόφαση του προσανατολισμού , επίσης, είναι καθοριστική από τα πρώτα στάδια του σχεδιασμού, αφού η σωστή τοποθέτηση του κτιρίου θα είναι αυτή που θα εκμεταλλευτεί
στο μέγιστο τον
φυσικό φωτισμό και αερισμό και τις θεάσεις από τα ανοίγματα. Ειδικά στο
σχεδιασμό ενός κτιρίου υγείας, η ύπαρξη θέας προς το έξω, μέσω ανοιγμάτων, παρέχει στους
ασθενείς αίσθηση προσανατολισμού και επαφή με το περιβάλλον, αλλά για να είναι ποιοτική
εξαρτάται από την περιοχή χωροθέτησης, τον προσανατολισμό, τη διάταξη των θαλάμων, τη
θέση των κλινών και το σχεδιασμό των ανοιγμάτων. 12
Τέλος, η προσεκτική επιλογή των σωστών χρωμάτων είναι σημαντική αφού μερικές φορές τα χρώματα εφαρμόζονται μόνα τους ή σε θεραπευτικούς συνδυασμούς προκειμένου να
ενισχυθεί η διαδικασία ανάρρωσης, μία θεωρία που έχει τις ρίζες της στο αρχαίο ινδικό σύστημα των τσάκρα.
11 Malkin, J., 1992. Hospital Interior Architecture: creating healing environments for special patient populations. New York: Van Nostrand Reinhold. (σελ. 62)
12 Aripin, S., 2007. Conference on Sustainable Building South East Asia, HEALING ARCHITECTURE: DAYLIGHT IN HOSPITAL DESIGN. Μαλαισία, pp. 173181.
Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του Σανατορίου Παΐμιο, κατασκευασμένο κατά την περίοδο 1929-33 στην πόλη Παΐμιο της Φινλανδίας και σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Άλβαρ Άαλτο. Η μέθοδος θεραπείας για τη φυματίωση ήταν η καθημερινή έκθεση στον καθαρό αέρα, επομένως ο σχεδιασμός του νοσοκομείου έπρεπε να επιτρέπει την πρόσβαση στο εξωτερικό. Η προσβάσιμη ταράτσα με θέα, τα δαιδαλώδη μονοπάτια στο χώρο του νοσοκομείου που ενθάρρυναν τους ασθενείς να κάνουν περιπάτους, οι εξώστες σε κάθε όροφο με νότιο προσανατολισμό, καθώς και η ηχομόνωση ήταν μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που προσέφεραν ηρεμία και άνεση στους χρήστες. Κοινόχρηστοι χώροι όπως
η τραπεζαρία και τα σαλόνια σχεδιάστηκαν για να βλέπουν διαφορετικές κατευθύνσεις και
συνεπώς δεν είναι όλες εκτεθειμένες με τον ίδιο τρόπο στο φυσικό φως, επιτρέποντας στους
ασθενείς να επιλέξουν είτε ένα ελαφρύ είτε ένα σκιερό μέρος.13 Η επέκταση των αρχιτεκτονικών
λύσεων μέχρι την κλίμακα του εξοπλισμού (π.χ. έπιπλα και φωτιστικά) έδειξε ότι ο Άλτο
μελέτησε σε βάθος το τί συνιστά θεραπευτική διαδικασία και το εφάρμοσε με επιτυχία στην
αρχιτεκτονική μελέτη.
Εικόνα 21 H μακέτα του σανατορίου δείχνει ότι πώς η συνολική κάτοψη βασιζόταν σε σχήμα βεντάλιας, όπου οι λειτουργίες υποδιαιρούνταν σε ξεχωριστές
πτέρυγες: στα αριστερά είναι η πτέρυγα με τους κοινόχρηστους χώρους, στα δεξιά είναι η πτέρυγα των ασθενών με τα μπαλκόνια με νότιο προσανατολισμό.
Οι δύο πτέρυγες συνδέονταν με ένα μεσαίο τμήμα που περιείχε τις κατακόρυφες συνδέσεις κυκλοφορίας. Πηγή: www.dochitect.com
13
Το σύγχρονο νοσοκομείο, ως αρωγός της υγείας, οφείλει να παρέχει συνθήκες που θα
ικανοποιούν ένα ευρύ φάσμα αναγκών, από τη διάγνωση, την αγωγή και τη θεραπεία
νοσημάτων και τραυματισμών, έως το αίσθημα της άνεσης, σωματικής, ψυχολογικής και
κοινωνικής, της ασφάλειας και του ευ ζειν.14 Το θεραπευτικό περιβάλλον αποτελεί πρόκληση
για τους αρχιτέκτονες διότι η ιδιαιτερότητα του έγκειται στην ποικιλία και τις ανάγκες
των χρηστών του, που είναι οι νοσηλευόμενοι ασθενείς, το προσωπικό, οι επισκέπτες.
Γενικότερα, ένας άρτια σχεδιασμένος χώρος οποιασδήποτε χρήσης, οφείλει εξ ορισμού να
εντάσσει περιβαλλοντικές παραμέτρους στο σχεδιασμό του, το οποίο θα συνεισφέρει στην
εξοικονόμηση ενέργειας και εν γένει στο βιώσιμο σχεδιασμό.
14 Σκλάβου, Ε. & Τζαβουδάκης, Ι., 2012. Θεραπευτικό περιβάλλον και στοιχειοθετημένος σχεδιασμός: Η διεθνής εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας. Archives of Hellenic Medicine, pp. 154-161. (σελ.155)
Πολλά είναι γνωστά εδώ και εκατοντάδες χρόνια σχετικά με τις αλλαγές στην αισθητηριακή
αντίληψη και τη διάθεση, συνοδευόμενες από διαταραχές στη σκέψη, οι οποίες αποτελούν
χαρακτηριστικά πολλών ψυχικών ασθενειών και οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε
αντισυμβατική και μερικές φορές παρεκκλίνουσα συμπεριφορά.1 Είναι αναγκαίο οι σύγχρονες
ψυχιατρικές δομές να φροντίζουν για την ευημερία και την ανάρρωση των ασθενών, μέσα
σε χώρους απαλλαγμένους απο τη «νοσοκομειακή» ατμόσφαιρα. Η κοινή αντίληψη του
«νοσοκομειακού» περιβάλλοντος είναι αυτή ενός περιβάλλοντος περίπλοκου, ιδρυματικού
και αφιλόξενου, που εντείνει τα αρνητικά συναισθήματα και προκαλεί stress, το οποίο
με τη σειρά του
οδηγεί σε αρνητικές επιπτώσεις, όπως αυξημένη αρτηριακή πίεση, μυϊκή
υπερένταση, απόφραξη αρτηριών, γαστρικές ενοχλήσεις και, το πλέον σημαντικό, καταστολή
του ανοσοποιητικού συστήματος.2 Αντίθετα, σύμφωνα με τον P.F.Chanoit, αυτός ο σύγχρονος
τύπος ψυχιατρικού νοσοκομείου, ο οποίος διαφέρει τόσο από το παραδοσιακό άσυλο όσο και
από το γενικό νοσοκομείο, πρέπει να δημιουργήσει ένα είδος κόσμου σε μικρογραφία, αρκετά
σύνθετο ώστε να περιλαμβάνει διαφορετικές λειτουργίες και καταστάσεις, αλλά αρκετά απλό
ώστε να έχει σαφώς προσδιορίσιμες δομές σχέσεων.
Βέβαια, να υπογραμμιστεί ότι ακόμα και κτίρια με κομψό σχεδιασμό, εντυπωσιακές όψεις και μνημειακότητα στην κατασκευή δεν συνεπάγονται απαραίτητα θεραπευτικά περιβάλλοντα
και ενδέχεται να μην διαφέρουν σημαντικά από παλαιότερες δομές ιδρυματικού χαρακτήρα.
Παρακάτω θα προσδιοριστούν οι βασικές πρακτικές αντιδρυματικού χαρακτήρα για το σχεδιασμό εγκαταστάσεων ψυχικής υγείας που περιλαμβάνουν κλίνες.
1 Izumi, K. & Osmond, H., 1969. Mentally ill. Official Architecture and Planning, pp. 1061-1062. (σελ.1062)
2 Σκλάβου, Ε. & Τζαβουδάκης, Ι., 2012. Θεραπευτικό περιβάλλον και στοιχειοθετημένος σχεδιασμός: Η διεθνής εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας. Archives of Hellenic Medicine, pp. 154-161. (σελ.156)
σχεδιασμού ψυχιατρικών εγκαταστάσεων
Περιβαλλοντικάκαιαρχιτεκτονικάχαρακτηριστικάκτιρίωνψυχικήςυγείας
Οι συνθήκες διαβίωσης που προσφέρονται πρέπει να εκπληρώνουν δύο ανάγκες: α) να
αποκαταστήσουν μια ισορροπημένη συμπεριφορά και αυτή με τη σειρά της να δημιουργήσει
μια ισορροπημένη προσωπικότητα και β)να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα ασφάλειας έτσι
ώστε να διευκολύνουν την εσωτερίκευση των μοτίβων συμπεριφοράς που βιώνονται με αυτόν
τον τρόπο.3
Τα χαρακτηριστικάτουπεριβάλλοντος που οφείλει να έχει μία αντι-ιδρυματικού τύπου δομή
είναι πολύ σημαντικά. Όταν κλονίζεται η ψυχική υγεία, ακόμη και η αντίληψη του χρόνου
ενδέχεται να υποστεί αλλοιώσεις και, σε συνδυασμό με τη σύγχρονη αισθητική και τη
τυποποίηση, θα προκαλέσει σύγχυση στο άτομο.4 Ο σχεδιασμός του περιβάλλοντος, είτε είναι το δομημένο (π.χ. τα ανοίγματα που επιτρέπουν το φυσικό φως μέσα στο κτίριο), είτε είναι το
αδόμητο (π.χ. φυλλοβόλα βλάστηση στον υπαίθριο χώρο), αλλά και το πού λαμβάνουν χώρα οι
δραστηριότητες, μπορούν να αποκαταστήσουν αυτή την αλλοιωμένη αντίληψη. Επιπρόσθετα, η προσοχή στο φωτισμό, τον αερισμό και τον θόρυβο είναι τρία σημαντικά χαρακτηριστικά του
περιβάλλοντος. Οι χώροι διημέρευσης και τα δωμάτια των ασθενών είναι αναγκάιο να έχουν
άπλετο φυσικό φως. Το ηλιακό φως στα δωμάτια ασθενών μπορεί να προάγει την ανάρρωση
των ψυχιατρικών ασθενών με σοβαρή κατάθλιψη.5 Ο τεχνητός φωτισμός προτείνεται γενικά
να είναι απαλός, έμμεσος και διάχυτος. Επίσης, ο αερισμός συνιστάται να είναι φυσικός μέσω
ανοιγμάτων και να υπάρχει άμεση επαφή με τον εξωτερικό χώρο και τη φύση.
Όσον αφορά τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του κτιρίου, αναφέρονται στη συνέχεια
ορισμένα από τα κυριότερα. Για παράδειγμα, η κλίμακα των χώρων διαδραματίζει σημαντικό
ρόλο στο πώς αντιλαμβάνονται οι χρήστες το σώμα τους και καθορίζει τον αριθμό των
ατόμων που βρίσκονται ταυτόχρονα σε ένα μέρος. Το ιδανικό μέγεθος, αυτό δηλαδή που είναι κοντά στη κλίμακα του σώματος, βοηθά τα άτομα με ψυχικές διαταραχές. Ο σχεδιασμός του
κτιρίου από τη μία οφείλει να διατηρεί τις διαστάσεις του φυσιολογικού και του πραγματικού, από την άλλη να προωθεί τη συναισθηματική σταθερότητα και να διευκολύνει το έργο της συμφιλίωσης με τον εαυτό του ατόμου αλλά και με τους άλλους, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν τις δυνατότητες του καθενός.6 Γενικά, καλό είναι να αποφεύγονται τα κιγκλιδώματα στα παράθυρα, οι χώροι με αντήχηση, ενώ η επιλογή των υλικών πρέπει να είναι προσεκτική
αφού επέρχεται συχνά η σύγχυση όταν τα υλικά δεν είναι αυτό που μοιάζουν. Τα μεγάλα, χαμηλά ανοίγματα μπορούν να βελτιώσουν τις αισθητηριακές ικανότητες και να μειώσουν το παραλήρημα και την παράνοια.7 Τέλος, επιτακτική είναι η ανάγκη της συνεχούς και ανεμπόδιστης προσβασιμότητας σε όλους τους χώρους για τα άτομα σε αναπηρικό αμαξίδιο.
3 Chanoit, P., 1982. Effects of design: the planning and organization of psychiatric institutions in France. HEALTH AND HUMAN SETTLEMENTS, pp. 355-358.
4 Bayes, K., 1969. Severely mentally subnormal. Official Architecture and Planning, pp. 1042-1046. (σελ.1045)
5 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1376)
6 Bayes, K., 1969. Severely mentally subnormal. Official Architecture and Planning, pp. 1042-1046. (σελ.1044)
7 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1377)
Σχεδιασμόςεσωτερικούχώρουκτιρίωνψυχικήςυγείας
Ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών υποστηρίζει ότι το εσωτερικό περιβάλλον είναι πλούσια
κωδικοποιημένο με αισθητηριακές ενδείξεις που διεγείρουν τις αναμενόμενες συμπεριφορές.8
Ο σχεδιασμός της μονάδας πρέπει να εξυπηρετεί τους αντικρουόμενους στόχους της
τόνωσης των ασθενών που έχουν κλειστεί στον εαυτό τους και είναι καταθλιπτικοί, χωρίς
να υπερδιεγείρει τους ασθενείς που είναι μανιακοί και ταραγμένοι, ενώ ταυτόχρονα πρέπει
να καλλιεργεί μια αίσθηση αισιοδοξίας σχετικά με τη νοσηλεία.9 Από τον χώρο κιόλας της
υποδοχής πρέπει να φαίνεται η σημασία της εξυπηρέτησης των επισκεπτών και ο κεντρικός
ρόλος που διαδραματίζει ο ασθενής στη λειτουργία της δομής. Επειδή το νοσοκομείο αποτελεί
το βασικό μέσο εφαρμογής των πρακτικών του θεραπευτικού περιβάλλοντος, συνοπτικά
θα υπογραμμιστούν μερικές σχεδιαστικές οδηγίες που αναφέρθηκαν και νωρίτερα. Για
παράδειγμα, η τοποθέτηση φυτών μέσα στο κτίριο καθιστά ευχάριστο το περιβάλλον και
μειώνει το άγχος. Επίσης, τα έργα τέχνης που θα τοποθετούνται (π.χ. πίνακες, φωτογραφίες)
δεν θα φέρουν ένταση και άγχος (π.χ. αναπαραστάσεις φύσης). Χρώματα όπως το μπλέ ή η
χρήση χρωμάτων ίδιας έντασης μπορεί να έχουν κατευναστική δράση στον ασθενή.
Είναι ανάγκη να υπάρχει σαφήνεια στο επίπεδο της ιδιωτικότητας που έχει κάθε χώρος
και να γίνεται ξεκάθαρη η μετάβαση: α)
από τον προσωπικό χώρο του ενοίκου, β) στον
λιγότερο ιδιωτικό, που μπορεί να είναι χώροι για 4 έως 6 ασθενείς, και από εκείνον, γ) στις
αίθουσες ημέρας και, τέλος, δ) σ’αυτές των δραστηριοτήτων, όπου πλέον ο χαρακτήρας είναι κοινόχρηστος. Οι ασθενείς θα πρέπει να γνωρίζουν τη σχέση του χώρου διαμονής τους με το υπόλοιπο νοσοκομείο και τη σχέση του νοσοκομείου με τον έξω κόσμο10. Για να γίνει κατανοητή
στην πράξη αυτή η διαφοροποίηση, θα συμβάλουν ποικίλες αισθητηριακές ενδείξεις όπως
είναι οι υλικότητες, τα χρώματα, ο φωτισμός και ο κινητός εξοπλισμός, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να βρίσκουν ευκολότερα το δρόμο τους.
Ένα περιβάλλον με μειωμένα αισθητηριακά ερεθίσματα είναι ακατάλληλο για ψυχικά ασθενείς
αφού αν βρισκόμαστε σε μία παρατεταμένη κατάσταση όπου λείπουν οι πληροφορίες, κατά
τον Spivack11, το ερέθισμα θα προέρθει ως θόρυβος μέσα στον ίδιο μας τον εγκέφαλο, και μπορεί, αν η κατάσταση είναι παρατεταμένη, να πέσουμε σε έναν ανατροφοδοτούμενο κύκλο εμμονών σχετικά με τις δικές μας ανησυχίες.
8 Malkin, J., 1992. Hospital Interior Architecture: creating healing environments for special patient populations. New York: Van Nostrand Reinhold. (σελ.270)
9 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1377)
10 Izumi, K. & Osmond, H., 1969. Mentally ill. Official Architecture and Planning, pp. 1061-1062. (σελ.1062)
11 Spivack, M., 1976. Hospitalization time without purpose. HEALTH, pp. 200-204.
Εικόνα 22 Αρχιτεκτονικοί χώροι: α)
χώρος δραστηριοτήτων, b) χώρος συζήτησης, φαγητού και c) χώρος ύπνου, διαβάσματος_ Πηγή: Bayes,K., 1969.Severelymentallysubnormal. OfficialArchitectureandPlanning,pp. 1042-1046.
Εικόνα 23 Οι ζώνες τις κοινωνικότητας:
α) απεριόριστος αριθμός ατόμων, b)
περιορισμένος αριθμός ατόμων και c)
ιδιωτικό_ Πηγή: Bayes,K.,1969.Severely mentallysubnormal.OfficialArchitecture andPlanning,pp. 1042-1046.
Εικόνα 24 Aπό πάνω προς τα κάτω: ατομική περιοχή μέσα σε έναν οικείο
χώρο μιας ομάδας, μεγαλύτερη κοινωνική
ομάδα, μικρότερη οικεία ομάδα, ατομικότητες σε ιδιωτικούς χώρους_ Πηγή: Bayes,K.,1969.Severelymentally subnormal.OfficialArchitectureand Planning,pp. 1042-1046.
Δωμάτιούπνουκαιπροσωπικόςχώροςκτιρίωνψυχικήςυγείας
Συνήθως, στις ψυχιατρικές δομές παραβλέπεται η αξία της μοναχικότητας ανά διαστήματα, η
οποία είναι εξίσου σημαντική με την παρέα, τη συναναστροφή.
Έρευνες αποκαλύπτουν ότι οι άνθρωποι προτιμούν τα οικεία δωμάτια από τα διακοσμημένα
ή τα κομψά.12 Η χρήση συγκεκριμένων υλικών (π.χ. ξύλο), ο θερμός φωτισμός, οι κατάλληλοι
χρωματισμοί και η τοποθέτηση χαλιών μπορούν να δημιουργήσουν ατμόσφαιρα ανάλογη με
αυτή του σπιτιού. Αυτός ο τύπος ατμόσφαιρας έχει συσχετιστεί με αυξημένη συναισθηματική
και πνευματική ευεξία και βελτιωμένη συμπεριφορά των ασθενών.13 Το αίσθημα της άνεσης
και της οικειότητας σε έναν χώρο, που δεν είναι απλά χώρος ύπνου αλλά είναι το προσωπικό
δωμάτιο του ασθενή,πρέπει να υπάρχει, ώστε ο ίδιος να συνεργάζεται, ίσως, πιο εύκολα με το
προσωπικό, αφού διαδικασίες όπως είναι μία εξέταση θα λαμβάνουν χώρα σε αυτό.
Ο χώρος ύπνου πρέπει να έχει ιδιωτικό χαρακτήρα, με προσωπικό αποθηκευτικό χώρο, ο
οποίος να αναγνωρίζεται από τον ασθενή ως απόλυτα δικός του και κάτω από τον έλεγχό του.
Η ιδιοκτησία και ο έλεγχος, σε έναν προσωπικό χώρο, δίνουν την αίσθηση της αυτοοργάνωσης
και της αυτοπεποίθησης στους ανθρώπους, είτε νοσούν ψυχικά είτε όχι.
Σχετικά με το μέγεθος του δωματίου, αυτό συνίσταται να είναι μικρό αλλά άνετο, ώστε να
επιτυχγάνεται η αίσθηση της ιδιωτικότητας και ταυτόχρονα να μην καλεί τον ένοικο να
περνάει όλη την ημέρα του εκεί, αφού σύμφωνα με την J. Malkin « καθώς το μέγεθος της κρεβατοκάμαρας του ασθενούς αυξάνεται, η ποιότητα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης
μεταξύ των ασθενών αλλάζει από ενεργητική σε παθητική». Σημαντικές έρευνες έχουν δείξει ότι ο υψηλός αριθμός ατόμων στο ίδιο υπνοδωμάτιο συσχετίζεται με υψηλότερο κοινωνικό στρες, περισσότερες πιθανότητες για επιθετική συμπεριφορά, ασθένειες και κοινωνική απομόνωση.14 Είναι σημαντικό, λοιπόν, οι θάλαμοι να περιλαμβάνουν χαμηλό αριθμό κλινών αλλά και να προνοείται η χωροθέτηση μονόκλινων δωματίων.
12 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1377)
13 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1377)
14 Ulrich , R. S., Bogren, L., Gardiner, S. K. & Lundin, S., 2018. Psychiatric ward design can reduce aggressive behavior. Journal of Environmental Psychology, Volume 57, pp. 53-66. (σελ.56)
H.Kostisky, S.Hirschmann andA.Grinshpoon, 2017.Enhancing theSafety Climate andReducing Violence.Workplace Health & Safety:PromotingWorkEnvironmentsConducivetoWell-BeingandProductivity,Volume57,pp.409-416.
Χώροιδιημέρευσηςκτιρίωνψυχικήςυγείας
Ο χώρος ημέρας (ή αλλιώς το καθιστικό), ο χώρος ομαδικών δραστηριοτήτων, καθώς και οι διάδρομοι αποτελούν τους χώρους διημέρευσης της ψυχιατρικής δομής, στους οποίους οι
ένοικοι συναντώνται μεταξύ τους, αφού η κοινωνική συναναστροφή διαδραματίζει σημαντικό
ρόλο στη θεραπεία τους. Σύμφωνα με τη Βαβύλη15, το καθιστικό προτρέπει στην ανάπτυξη
διανθρώπινων σχέσεων ενώ ο χώρος δραστηριοτήτων αναπαριστά το δημόσιο χώρο.
Η
χωροθέτηση δραστηριοτήτων είναι ιδιαίτερα αναγκαία αφού συμβάλλει όχι μόνο στο να
καλέσει τους ενοίκους να βγουν από τα δωμάτιά τους και να ενεργοποιήσουν το σώμα τους
κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και στην αποφυγή συνωστισμού στα καθιστικά και στους
διαδρόμους. Από συνολική άποψη, οι αίθουσες αυτές καλό είναι να έχουν απλές γεωμετρίες/
χρώματα που να βοηθάνε στη συγκέντρωση και να μειώνουν τους περισπασμούς, σε αντίθεση
με τους διαδρόμους όπου εκεί επιτρέπονται οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες (π.χ. φεγγίτες)
και τα πιο έντονα χρώματα. Οι περιβαλλοντικοί
ψυχολόγοι δεν στηρίζουν τους μακριούς
διαδρόμους που εμφανίζουν ηχώ λόγω των αντιληπτικών στρεβλώσεων που βιώνουν
ορισμένοι ψυχιατρικοί ασθενείς.16
Εικόνα 26 Με τη διάταξη αυτή η “στάση” μεσολαβεί στο δρόμο του ατόμου.
Τα στηρίγματα όπου μπορεί να ακουμπήσει, τον βοηθούν να πλησιάσει μία
ήδη σχηματισμένη ομάδα και να συμμετέχει στην κουβέντα τους_ Πηγή:
Μαρτινίδης,Π., 1971.Στοιχεία και μεγέθηπεριβάλλοντοςνευροψυχιατρικών
νοσηλευτηρίων : έρευνα στις αντίστοιχες κλινικές της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη:ΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης.
Εικόνα 27 Με αυτή τη διάταξη των χώρων στάσης δίνεται η δυνατότητα για συναναστροφή των ενοίκων σε ήδη καθορισμένες θέσεις_ Πηγή: Μαρτινίδης,Π., 1971.Στοιχεία και μεγέθηπεριβάλλοντοςνευροψυχιατρικών νοσηλευτηρίων : έρευνα στις αντίστοιχες κλινικές της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη:ΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης.
15 Βαβύλη, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. 16 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1377)
Αναφορικά με τον χώρο ημέρας, προτείνεται να έχει χαρακτηριστικά ανοιχτής και ευέλικτης κάτοψης, με σκοπό να ενθαρρύνεται η αλληλεπίδραση με το προσωπικό, να διευκολύνεται η εποπτεία, υποστηρίζοντας παράλληλα ποικίλες συμπεριφορές. Επίσης, πρέπει να αποφεύγονται οι κλειστοί νοσηλευτικοί σταθμοί αφού δίνουν την εικόνα ενός αποστασιοποιημένου προσωπικού(υπάλληλοι). Η τρέχουσα σκέψη, ωστόσο, υποστηρίζει ότι
οι μεγάλες αίθουσες ημέρας έχουν μια εγγενή ασάφεια που μπορεί να είναι αρχιτεκτονικά
παθογόνος για συναισθηματικά διαταραγμένα άτομα που δεν είναι σε θέση να τo χειριστούν
για να καλύψουν τις ανάγκες τους.17 Η τοποθέτηση διαχωριστικών, που να μην αποτελούν
οπτικά εμπόδια, μπορεί να λύσει το πρόβλημα της χωρικής ασάφειας σε αίθουσες μεγάλων
επιφανειών. Σύμφωνα με τον Μαρτινίδη18, αν η θέση των διαχωριστικών ορίζει πολλές μικρές
ομάδες καθιστικών επίπλων (4 έως 5 ατόμων) σε ημικυκλική διάταξη, τότε μπορεί, αυτό να προάγει την κοινωνικοποίηση των ανθρώπων.
Ασφάλεια
Η διαχείρηση κινδύνου αποτελεί ευθύνη του μελετητή αρχιτέκτονα που αντικατοπτρίζεται
στον σχεδιασμό του εσωτερικού χώρου μιας ψυχιατρικής δομής. Για την προώθηση της
ασφάλειας, συνίσταται η αποφυγή τυφλών γωνιών στο κτίριο, η χρήση ενιαίων επιφανειών στις ψευδοροφές, τα αντικραδασμικά παράθυρα με αντιανακλαστικούς υαλοπίνακες και άλλες λύσεις που θα μειώσουν τις πιθανότητες κινδύνου των ασθενών, των εργαζομένων και των επισκεπτών.
17 Malkin, J., 1992. Hospital Interior Architecture: creating healing environments for special patient populations. New York: Van Nostrand Reinhold.(σελ.272)
18 Μαρτινίδης, Π., 1971. Στοιχεία και μεγέθη περιβάλλοντος νευροψυχιατρικών νοσηλευτηρίων : έρευνα στις αντίστοιχες κλινικές της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ακολουθεί συνοπτικός πίνακας που συγκεντρώνει τις αντι-ιδρυματικές πρακτικές σχεδιασμού ψυχιατρικών εγκαταστάσεων που παρουσιάστηκαν λεπτομερώς στις προηγούμενες σελίδες:
περιβαλλοντικά
χαρακτηριστικά
• φυλλοβόλα βλάστηση
για ενίσχυση της
αλλοιωμένης αντίληψης
του χρόνου
άμεση επαφή με το
φυσικό στοιχείο
• σωστή τοποθέτηση
ανοιγμάτων για μεγιστοποίηση
φυσικού αερισμού
ανοίγματα για φυσικό
φωτισμό κατά τη
διάρκεια της ημέρας
αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά εσωτερικός χώρος
• κλίμακα κτιρίου κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα
• αποφυγή κιγκλιδωμάτων στα παράθυρα
• αποφυγή χώρων
με αντήχηση
μεγάλα χαμηλά ανοίγματα
• προσβασιμότητα
για άτομα με ειδικές ανάγκες
• τοποθέτηση φυτών χρωματισμοί
ίδιας έντασης / χρήση του μπλε χρώματος
• ανάγκη
διαφοροποίησης
χώρων ανάλογα με το επίπεδο ιδιωτικότητας
• έργα τέχνης (π.χ. πίνακες, φωτογραφίες, γλυπτά) που αποπνέουν ηρεμία(π.χ. αναπαραστάσεις της φύσης)
• προσβασιμότητα
για άτομα με ειδικές ανάγκες
• χρήση φυσικών
υλικών (π.χ. ξύλο)
θερμός φωτισμός
• καταπραϋντικά
χρώματα
τοποθέτηση χαλιών
για δημιουργία
οικείας ατμόσφαιρας
αποφυγή
ανακλαστικών
επιφανειών και
καθρεφτών
ύπαρξη πολλών
και διαφορετικά
σχεδιασμένων χώρων
δραστηριοτήτων (π.χ. χειροτεχνίες, αθλητικές δραστηριότητες)
επιλογή ζωντανών χρωμάτων
• ανοιχτός χώρος
καθιστικού με
ευέλικτο κινητό εξοπλισμό
• αποφυγή κλειστών
νοσηλευτικών σταθμών
• αποφυγή οπτικών εμποδίων
αποφυγή τυφλών γωνιών στο κτίριο
• χρήση ενιαίων επιφανειών στις ψευδοροφές
• αποφυγή εκτεθειμένων παροχών ρεύματος
(πρίζα)
αντικραδασμικά παράθυρα
Τα ερευνητικά ευρήματα και οι κλινικές εικασίες που έχουν αναφερθεί τα τελευταία 50 χρόνια έχουν δείξει ότι το περιβάλλον του ψυχιατρικού νοσοκομείου μπορεί να διαδραματίσει
σημαντικό, αν και συχνά υποτιμημένο, ρόλο στη λειτουργία των ασθενών και του προσωπικού.19
Η διαδικασία, λοιπόν, της αρχιτεκτονικής μελέτης των κτιρίων ψυχικής υγείας οφείλει να
γίνεται με επίκεντρο τον ασθενή και σε διαρκή συνεργασία με το προσωπικό, τους νοσηλευτές, τους επαγγελματίες στον τομέα της ψυχιατρικής. Έτσι θα επιτευχθεί η κατασκευή δομών υψηλών προδιαγραφών και ταυτόχρονα θα μελετηθεί σε βάθος το τι συνιστά, εν τέλει, ψυχική υγεία.
19 Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378. (σελ.1378)
Σε αυτό το σημείο, επιλέχτηκαν πιλοτικά 3 παραδείγματα σύγχρονων δομών αντι-ιδρυματικού
χαρακτήρα, τα οποία ταυτόχρονα λειτουργούν βάση του σχεδιασμού τους ως θεραπευτικά
περιβάλλοντα. Στόχος είναι να συσχετιστούν με την παραπάνω θεωρία, η οποία συνεχίζει
να μας απασχολεί και, με έναν τρόπο, να την κατανοήσουμε καλύτερα υπό το πρίσμα των παρακάτω παραδειγμάτων.
Β.3. Παραδείγματα σύγχρονων δομών αντι-ιδρυματικού χαρακτήρα
1οπαράδειγμα
www.naturallywood.com
Το Πολιτιστικό και Κοινοτικό Κέντρο Υγείας Ts’kw’aylaxw, βρίσκεται στην Βρετανική Κολούμπια
του Καναδά, έχει συνολική επιφάνεια 18.800 τ.μ. και ολοκληρώθηκε το 2018. Είναι σχεδιασμένο
από τους Unison Architecture και έχει βραβευτεί για τον ιδιαίτερη ξύλινη κατασκευή του.
Σχεδιασμένο σύμφωνα με ένα ολιστικό μοντέλο ευεξίας, στοχεύει όχι μόνο να παρέχει υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας στην κοινότητα αλλά και να λειτουργεί ως κόμβος για την ευεξία της κοινότητας και να καλλιεργεί σωματικές και πνευματικές δυνατότητες.1 Το διώροφο κτίριο περιλαμβάνει αίθουσες ιατρικών και οδοντιατρικών εξετάσεων, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων(από πολιτιστικές μέχρι αθλητικές δραστηριότητες),συμβουλευτική παιδιών, χώρο εκπαίδευσης και εστίασης. Τα επίπεδα συνδέονται μεταξύ τους με ένα αίθριο κατακόρυφης κυκλοφορίας.
Ο ξύλινος σκελετός του κτιρίου προκατασκευάστηκε στο εργοστάσιο, και στη συνέχεια όλα τα δομικά και εξωτερικά στοιχεία του μεταφέρθηκαν στο χώρο και συναρμολογήθηκαν. Χαρακτηριστικό, σε αυτό το παράδειγμα, είναι τα υλικά κατασκευής του, αφού είναι κυρίως βιώσιμα, με τα διάφορα είδη ξύλου να πρωταγωνιστούν στον εσωτερικό και εξωτερικό σχεδιασμό, ο οποίος στοχεύει στη μείωση του ενεργειακού κόστους. Χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, φώτα LED σε όλο το κέντρο για εξαιρετικά αποδοτική ενεργειακή απόδοση.
Εικόνα 29 Εσωτερική όψη σκάλας επενδυμένης με ξύλο_ Πηγή: smithandandersen.com
30 Μεγάλο μέρος της όψης που καλύπτεται
τζάμι_ Πηγή: www.naturallywood.com
31 Κλειστό γήπεδο_ Πηγή: www.naturallywood.com
και Κοινοτικό Κέντρο Υγείας Ts’kw’aylaxw
στον Καναδά, σχεδιασμένο από
Εικόνα 33 Ο υπαίθριος χώρος της δομής_ Πηγή: www.archdaily.com
Οι NORD Architects έχουν σχεδιάσει πολλά χωριά για άνοια, συμπεριλαμβανομένου του χωριού Alzheimer στο Dax, το οποίο είναι το πρώτο σπίτι φροντίδας στη Γαλλία για άτομα με άνοια. Έχει σχεδιαστεί για να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον, στο οποίο οι κάτοικοι, οι συγγενείς και οι επαγγελματίες υγείας θα νιώθουν ευεξία, η οποία αποτελεί επίσης σημαντική
προϋπόθεση για την παροχή εξειδικευμένης φροντίδας.1
Επειδή για τους ανθρώπους με άνοια είναι πολύ σημαντική η αναγνωρισιμότητα στο περιβάλλον, το συγκρότημα περιλαμβάνει χαρακτηριστικές λειτουργίες γειτονιάς, αφού υπάρχει παντοπωλείο, κομμωτήριο, εστιατόριο, πλατεία αγοράς και φυσικά εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης. Έτσι, υπάρχει σύνδεση της παλιάς καθημερινότητας που είχαν οι άνθρωποι πριν εισαχθούν στη δομή, με τη νέα μέσα σ’αυτήν.
Ο σχεδιασμός αποτελεί παράδειγμα θεραπευτικής αρχιτεκτονικής και επικεντρώνεται στη βελτίωση της ποιότητας ζωής μιας ομάδας ανθρώπων που περνούν σημαντικές αλλαγές στη ζωή τους.2 Το χωριό αποτελείται από 4 κτιριακές ομάδες ή αλλιώς γειτονιές, η οποίες έχουν τη δική τους αυλή και συνδέονται μεταξύ τους με ένα δρόμο που οδηγεί στο κέντρο του χωριού.
Εικόνα 34 Οι καμάρες στους ημιυπαίθριους
διαδρόμους κίνησης που παραπέμπουν σε
παραδοσιακή αρχιτεκτονική_ Πηγή: www.archdaily. com
Εικόνα 35 Η όψη επενδύεται με ξύλινα κατακόρυφα δοκάρια_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 36 Οι αυλές έχουν πλούσια βλάστηση_ Πηγή: www.archdaily.com
1 ArchDaily, 2021. Alzheimers Village / NORD Architects. [Online]
2 ARCHITECTS, N., 2021. Alzheimer’s Village: A village designed for people living with Alzheimer’s disease and dementia. [Online]
Η κυκλοφορία μέσα στο χωριό γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε κανείς να μην βρεθεί σε αδιέξοδα
ή να χαθεί στη διαδρομή. Η άμεση επαφή με τη φύση, η παραδοσιακή και οικεία κατασκευή, καθώς και η οργάνωση της ελεύθερης και ασφαλής κίνησης μέσα στο χωριό, είναι μερικά από
τα χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που στοχεύουν στην αξιοπρεπή ζωή των χρηστών.
Εικόνα 37 Κολάζ που δείχνει τις θεραπευτικές και αντι-ιδρυματικές πρακτικές σχεδιασμού που εντοπίζουμε στο χωριό Alzheimer_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
3οπαράδειγμα
από τους
Χαρακτηριστικό παράδειγμα θεραπευτικού περιβάλλοντος αποτελεί η σειρά κτιρίων Maggie’s Centers που αναπτύσσεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, κυρίως στο Ηνωμένο
Βασίλειο. Είναι αφιερωμένα στην παροχή δωρεάν συναισθηματικής, πρακτικής και κοινωνικής
υποστήριξης σε ασθενείς με καρκίνο. Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι το δεύτερο κέντρο που σχεδιάζουν οι Gehry Partners για την φιλανθρωπική οργάνωση. Το κέντρο βρίσκεται κοντά, αλλά ξεχωριστά από την ογκολογική μονάδα του νοσοκομείου και αποτελεί ένα καταφύγιο ηρεμίας που χωρίζεται από την πόλη με ένα άλσος. Ο σχεδιασμός του ορίζει μία σειρά όγκων, σε στυλ pavilion, που συνδέονται μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο ώστε να ενθαρρύνεται η κίνηση μεταξύ των άνετων εσωτερικών χώρων και του ήσυχου εξωτερικού κήπου.
Οι στέγες, κυρίως δίρριχτες, προσδίδουν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην κατασκευή, η οποία ενσωματώνει το υγρό στοιχείο του τοπίου στη σύνθεσή της και γίνεται ταυτόχρονα γέφυρα, χωρίζοντας τη λίμνη. Η μία πλευρά προσανατολίζει τους χώρους προς τα βουνά, ενώ η άλλη σειρά από ιδιωτικούς χώρους συμβουλευτικής έχει άμεση θέα στο νερό. Το κέντρο του
κτιρίου είναι το σαλόνι με τη τραπεζαρία, ενώ οι υπόλοιποι χώροι βλέπουν προς τη λίμνη
και περιλαμβάνουν ιδιωτικές βεράντες. Τα μονοπάτια οδηγούν σε προστατευμένους κήπους
γεμάτους με αυτοφυή ανθοφόρα φυτά και δέντρα.
Eκτός από την παροχή ελεύθερων χώρων για χαλάρωση, διαχείριση του άγχους και των συμπτωμάτων, καθώς και συναισθηματική υποστήριξη, η αρχιτεκτονική στοχεύει να διευκολύνει τα στάδια της θεραπείας σε ένα άτυπο, μη
ιδρυματικό πλαίσιο, ενώ επιτρέπει
στους ασθενείς και τις οικογένειες να ανακαλύψουν και να αναπτύξουν τη δύναμη μέσα τους.1
Εικόνα 42 Κολάζ που δείχνει τις θεραπευτικές και αντι-ιδρυματικές πρακτικές σχεδιασμού που εντοπίζουμε στο Maggie’s Center στο Χονγκ Κονγκ_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται καταγραφή και
ομαδοποίηση ενός συνόλου κτιρίων ψυχικής
υγείας , ένα μέρος των οποίων αναλύεται
συνθετικά και, τέλος, συγκριτικά. Στόχος
είναι να συνοψιστούν βασικές σχεδιαστικές
πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα από διάφορους αρχιτέκτονες
στη συγκεκριμένη κατηγορία κτιρίων. Οι
τυπολογίες που χρησιμοποιούνται για να κατηγοριοποιηθούν τα 24 κτίρια βασίζονται
στο βιβλίο του Francis D.K. Ching με τίτλο “Αρχιτεκτονική: Μορφή, Χώρος και Διάταξη”.
Ακόμη, έχει ακολουθηθεί αναλυτικά το πρότυπο της διδακτορικής διατριβής της επιβλέπουσας Βενετίας Τσακαλίδου.
Κατά τη συγκριτική μελέτη υφιστάμενων κτιρίων, η τυπολόγηση είναι ένα επίπεδο διάκρισης, καθαρά αρχιτεκτονικό, κατά το οποίο αναφέρονται χωρο-λειτουργικά χαρακτηριστικά
διαφόρων αρχιτεκτονικών λύσεων , που έχουν προκύψει από το σχεδιασμό των κτιρίων ενός
συγκεκριμένου είδους.1
Παρά το γεγονός ότι όλα τα παραδείγματα ανήκουν στην κατηγορία των κτιρίων υγείας και
συγκεκριμένα στο είδος της ψυχικής υγείας , η μεγάλη ποικιλία στις λειτουργικές ανάγκες
και κατ’επέκταση στην κλίμακα του κάθε κτιρίου, απαιτεί μια τυπολογική κατηγοριοποίηση
που στόχο έχει να εντοπίσει ομοιότητες ανάμεσα σε φαινομενικά ανόμοιες κατασκευές, όπως
κάνει ο Ching τονίζοντας πως «αυτός ο τρόπος παρουσίασης προσπαθεί να προωθήσει μια
πιο υποβλητική
κατανόηση της αρχιτεκτονικής που κάποιος βιώνει,[...] και της αρχιτεκτονικής
που κάποιος οραματίζεται ενώ σχεδιάζει».2 Για παράδειγμα, στη λίστα των παραδειγμάτων
εντοπίζονται νοσοκομεία με μεγάλες απαιτήσεις σε χώρους και συγκεκριμένο συνθετικό χειρισμό, μέχρι μικρά κέντρα ημέρας για παιδιά όπου πρωταγωνιστεί η ανάγκη για οικεία ατμόσφαιρα με μία τυπολογία να παραπέμπει σε κατοικία παρά σε ένα νοσηλευτήριο.
1 Τζώνος, Π., 1975. Εισαγωγή στην Τυπολογία των Κτιρίων. Α.Π.Θ: Εκδόσεις Έδρας Κτιριολογίας Π.Σ.. 2 Ching , F., 2006. Αρχιτεκτονική: Μορφή, Χώρος και Διάταξη. 2η έκδοση ed. s.l.:Εκδόσεις ίων.(πρόλογος)
Γ.1. Τυπολογίες κτιρίων κατά Francis D.K.Ching
Ακολουθεί η συνοπτική παρουσίαση των τυπολογιών:
Αφαιρετική
από μία αρχιτεκτονική μορφή αφαιρούνται
κομμάτια χωρίς να διαβρωθούν οι ακμές, οι γωνίες και το συνολικό τους προφίλ
Εικόνα 01 Διαγράμματα αφαιρετικής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική:Μορφή,Χώρος&Διάταξη
Κεντρική(μεαίθριο)
Γραμμικη (πτέρυγα)
αποτελείται από μία σειρά μορφών τοποθετημένων σε γραμμική ακολουθία, οι οποίοι συνδέονται μέσα από ένα γραμμικό σχήμα (π.χ. διάδρομος κίνησης)
Εικόνα 02 Διάγραμμα γραμμικής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική: Μορφή,Χώρος&Διάταξη
Εικόνα 03 Διαγράμματα κεντρικής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική: Μορφή,Χώρος&Διάταξη
μία κεντρική μορφή (π.χ. ο χώρος ενός αιθρίου) γύρω από την οποία ομαδοποιούνται διάφοροι δευτερεύοντες χώροι Ακτινωτή
ένας αριθμός γραμμικών μορφών που εκτείνονται από μία κεντρική μορφή, με ακτινωτό τρόπο προς τα έξω
Εικόνα 04 Διαγράμματα ακτινωτής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική: Μορφή,Χώρος&Διάταξη
Συγκεντρωτική
μια συλλογή μορφών, όμοιων ή και ανόμοιων μεταξύ τους, συγκεντρωμένων
λόγω της εγγύτητας τους ή κάποιου κοινού οπτικού γνωρίσματος
Εικόνα 05 Διαγράμματα συγκεντρωτικής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική:Μορφή,Χώρος&Διάταξη
Διχτυωτή
ένα σύνολο μορφών συσχετισμένων και ρυθμισμένων από ένα τρισδιάστατο δίχτυ (κάναβο)
Εικόνα 06 Διάγραμμα διχτυωτής τυπολογίας από το βιβλίο Αρχιτεκτονική: Μορφή,Χώρος&Διάταξη
Ο παρακάτω κατάλογος αποτελεί μία λίστα με 24 παραδείγματα σύγχρονων
ψυχιατρικών δομών, όπως νοσοκομεία, κέντρα ψυχικής αποκατάστασης και κέντρα
ημέρας, σε διάφορες χώρες στον κόσμο με μοναδικό κοινό χαρακτηριστικό ότι όλα
στεγάζονται σε ανεξάρτητο κτίριο από το γενικό νοσοκομείο. Επειδή ποικίλουν στην
κλίμακα, ταξινομούνται με βάση το εμβαδόν τους από το μεγαλύτερο στο μικρότερο.
Ακόμη, έχουν κατηγοριοποιηθεί τυπολογικά στις εξής μορφές: αφαιρετική, κεντρική
με αίθριο, γραμμική (πτέρυγα), ακτινωτή, συγκεντρωτική και διχτυωτή, βασισμένες
στον βιβλίο του Francis Ching Αρχιτεκτονική:Μορφή,ΧώροςκαιΔιάταξη.
Γ.2. Κατάλογος παραδειγμάτων κτιρίων ψυχικής υγείας
1. Κέντρο Αποκατάστασης και Νοσοκομείο | Worcester
Αρχιτέκτονας: architecture+
Ημερομηνία κατασκευής: 2012
Τοποθεσία: Μασαχουσέτη, ΗΠΑ
Έκταση: 300.000τ.μ.
Τυπολογία: συγκεντρωτική (cluster) / Όροφοι: 4
1:5.000
Εικόνα 07 Πηγή κάτοψης: www.aplususa.com/project/worcester-recovery-center/
2. Νοσοκομείο Ψυχικής Υγείας | Cherry Hospital
Αρχιτέκτονας: Perkins+Will
Ημερομηνία κατασκευής: 2016
Τοποθεσία: Γκολντσμπόρο, ΗΠΑ
Έκταση: 37.440τ.μ.
1:2.000
Εικόνα 08 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/874162/cherry-hospital-perkins-plus-will?ad_medium=gallery
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 2 0 10
30 50
3. Ψυχιατρικό νοσοκομείο | Vejle
Αρχιτέκτονας: Arkitema Architects
Ημερομηνία κατασκευής: 2017
Τοποθεσία: Βέιλε, Δανία
Έκταση: 17.000τ.μ.
Τυπολογία: συγκεντρωτική (cluster) / Όροφοι: 1
1:2.000
Εικόνα 09 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/901732/vejle-psychiatric-hospital-arkitema-architects?ad_source=search&ad_medium=projects_tab
4. Ιατροδικαστική Ψυχιατρική Κλινική | HELIX
Αρχιτέκτονας: BSK Arkitekter
Ημερομηνία κατασκευής: 2012
Τοποθεσία: Στοκχόλμη, Σουηδία
Έκταση: 17.000τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 2
1:1.000
Εικόνα 10 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/306960/helix-forensic-psychiatric-clinic-of-stockholm-bsk-arkitekter?ad_medium=gallery
5. Κέντρο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης
Αρχιτέκτονας: Otxotorena Arquitectos
Ημερομηνία κατασκευής: 2014
Τοποθεσία: Αλικάντε, Ισπανία
Έκταση: 16.657τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 1
1:1.000
Εικόνα 11 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/512803/center-for-psychosocial-rehabilitation-otxotorena-arquitectos?ad_medium=gallery
1:1.000
6. Παιδικό Κέντρο Ψυχιατρικής Αποκατάστασης
Αρχιτέκτονας: Sou Fujimoto Architects
Ημερομηνία κατασκευής: 2006
Τοποθεσία: Ιαπωνία Έκταση: 14.590τ.μ.
Τυπολογία: συγκεντρωτική (cluster) / Όροφοι: 1
Εικόνα 12 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/8028/children%25e2%2580%2599s-center-for-psychiatric-rehabilitation-sou-fujimoto
1:1.000
7. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο | Kronstad
Αρχιτέκτονας: Origo Arkitektgruppe
Ημερομηνία κατασκευής: 2013
Τοποθεσία: Μπέργκεν, Νορβηγία
Έκταση: 12.500τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με
αίθριο / Όροφοι: 4
Εικόνα 13 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/451158/kronstad-origo-arkitektgruppe?ad_ medium=gallery
1:1.000
8. Ψυχιατρικό Κέντρο Αρχιτέκτονας: Galar, Vaillo + Irigaray Architects, Vélaz
Ημερομηνία
κατασκευής: 2017
Τοποθεσία: Παμπλόνα, Ισπανία
Έκταση: 9.820τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 1
Εικόνα 14 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/885453/psychiatric-center-vaillo-plus-irigaray-architects?ad_medium=gallery
Εικόνα 16 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/804323/university-psychiatric-centre-stephane-beel-architect
9. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αρχιτέκτονας: Manuel Arguijo and Associates
Ημερομηνία κατασκευής: 1997-2003
Τοποθεσία: Σαλτ, Χιρόνα, Καταλονία
Έκταση: 9.452τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 1
Εικόνα 15 Πηγή κάτοψης: brulletdeluna. com/project/psychiatric-hospital-salt/
10. Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο
Αρχιτέκτονας: Stéphane Beel Architects
Ημερομηνία
κατασκευής: 2015
Τοποθεσία: Λουβέν, Βέλγιο Έκταση: 9.374τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με αίθριο / Όροφοι: 4
11. Κέντρο Υγείας | La Corredoria
Αρχιτέκτονας: díaz|rojo arquitectos
Ημερομηνία κατασκευής: 2009
Τοποθεσία: Οβιέδο, Ισπανία
Έκταση: 8.785τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγες) / Όροφοι: 1
1:1.000
Εικόνα 17 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/403170/la-corredoria-health-center-diaz-rojo-arquitectos?ad_medium=gallery
1:1.000
12. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο | The Hara Hospital
Αρχιτέκτονας: Aya Sato, K+S Architects, Nobuya Kashima
Ημερομηνία
κατασκευής: 2020
Τοποθεσία: Ισεσάκι, Ιαπωνία
Έκταση: 7.559τ.μ.
Τυπολογία: αφαιρετική / Όροφοι: 2
Εικόνα 18 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/943843/hara-hospital-nil-south-building-k-plus-s-architects-plus-nobuya-kashima-plus-aya-sato?ad_medium=gallery
1:1.000
13. Ψυχιατρική μονάδα στο Νοσοκομείο Φορντ | Førde Hospital New Psychiatric Unit
Αρχιτέκτονας: Nordic Office of Architecture
Ημερομηνία κατασκευής: 2017-2021
Τοποθεσία: Φορντ, Νορβηγία
Έκταση: 7.000τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική
με αίθρια / Όροφοι: 1
Εικόνα 19 Πηγή κάτοψης: nordicarch.com/project/forde-hospital-new-psychiatric-unit
14. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο | Helsingor
Αρχιτέκτονας: Bjarke Ingels Group
Ημερομηνία κατασκευής: 2002 - 2005
Τοποθεσία: Χέλσινγκορ, Δανία
Έκταση: 6.000τ.μ.
Τυπολογία: ακτινωτή / Όροφοι: 1
1:1.000
Εικόνα 20 Πηγή κάτοψης: architizer.com/projects/psychiatric-hospital-helsingor/
1:1.000
15. Νοσοκομείο Νευροψυχιατρικής | Hongchi Psychiatric Hospital & Nursing Home
Αρχιτέκτονας: Wooyo Architecture
Ημερομηνία κατασκευής: 2019
Τοποθεσία: Ταϊπέι, Κίνα
Έκταση: 3.400τ.μ.
Τυπολογία: διχτυωτή / Όροφοι: 4
Εικόνα 21 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/959857/rebuilding-neuropsychiatry-hospital-wooyo-architecture
16. Ψυχιατρική Κλινική | Nuuk
Αρχιτέκτονας: White Arkitekter
Τοποθεσία: Νουκ, Γροιλανδία Έκταση: 3.300τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με αίθριο / Όροφοι: 1
Εικόνα 22 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/906440/white-arkitekters-design-for-nuuks-psychiatric-clinic-emphasizes-the-relationship-between-architecture-nature-and-mental-health
17. Κλινική Ψυχιατρικής και
Ψυχοσωματικής Ιατρικής
Αρχιτέκτονας: Huber Staudt Architekten
Ημερομηνία κατασκευής: 2011
Τοποθεσία: Φριντριχσαφεν, Γερμανία
Έκταση: 3.274τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 1
Εικόνα 23 Πηγή κάτοψης: eph-psychiatrie.de/projekt/zentrum-fuer-psychiatrie-friedrichshafen/
18. Ψυχιατρική κλινική
Αρχιτέκτονας: Taller de Arquitectura Rico+Roa
Ημερομηνία κατασκευής: 2012
Τοποθεσία: Κόρδοβα, Ισπανία
Έκταση: 2.827τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: 1
1:1.000
Εικόνα 25 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/367366/center-for-the-mentally-handicapped-in-alcolea-taller-de-arquitectura-rico-roa?ad_medium=gallery
1:1.000
19. Ψυχιατρικό ίδρυμα ημερήσιας
φροντίδας | Paul Sivadon Institute
Αρχιτέκτονας: ATELIER 2+1
Ημερομηνία κατασκευής: 2014
Τοποθεσία: Παρίσι, Γαλλία
Έκταση: 2.500τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με αίθριο / Όροφοι: 3
Εικόνα 24 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/786192/ paul-sivadon-institute-day-care-psychiatric-institution-atelier-2-plus-1?ad_medium=gallery
1:1.000
20. Κέντρο ημέρας
Αρχιτέκτονας: Aldayjover Arquitectura y Paisaje
Ημερομηνία κατασκευής: 2010
Τοποθεσία: Βαρκελώνη, Ισπανία
Έκταση: 2.098τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με αίθριο / Όροφοι: 4
Εικόνα 26 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/342719/residence-and-day-center-for-the-mentally-handicapped-aldayjover-arquitectura-y-paisaje?ad_medium=gallery
21. Κτίριο παιδοψυχιατρικής νοσηλείας
Αρχιτέκτονας: a+ samueldelmas
Ημερομηνία κατασκευής: 2015
Τοποθεσία: Ορσέ, Γαλλία
Έκταση: 1.428τ.μ.
Τυπολογία: κεντρική με αίθριο /
Εικόνα 27 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/921452/child-psychiatryhospitalization-building-of-12-beds-in-bures-sur-yvette-a-plus-samueldelmas
22. Κέντρο ημέρας Craeyenburch
Αρχιτέκτονας: Möhn + Bouman
Ημερομηνία κατασκευής: 2006
Τοποθεσία: Nootdorp, Ολλανδία
Έκταση: 1.140τ.μ.
Τυπολογία: γραμμική (πτέρυγα) / Όροφοι: -
Εικόνα 28 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/42821/daycare-island-craeyenburch-mo%25cc%2588hn-bouman
23. Κέντρο ημέρας για παιδιά | Nursery+E
Αρχιτέκτονας: Opus Architekten
Ημερομηνία κατασκευής: 2014
Τοποθεσία: Μάρμπουργκ, Γερμανία
Έκταση: 1.100τ.μ.
Τυπολογία: διχτυωτή / Όροφοι: 1
Εικόνα 29 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/641051/nursery-e-in-marburg-opus-architekten?ad_medium=gallery
24. Κέντρο αποκατάστασης ψυχικά
διαταραγμένων ατόμων | Sowa Unit
Αρχιτέκτονας: Kensuke Watanabe Architecture Studio
Ημερομηνία κατασκευής: 2010
Τοποθεσία: Σαϊτάμα, Ιαπωνία
Έκταση: 288τ.μ.
Τυπολογία: διχτυωτή / Όροφοι: 1
Εικόνα 30 Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/310197/ sowa-unit-kensuke-watanabe-architecture-studio?ad_ medium=gallery
Στην κατηγορία τυπολογίας “Αφαιρετική” ανήκει 1 κτίριο, με αριθμό 12 στον κατάλογο παραδειγμάτων , και είναι το παρακάτω:
• The Hara Hospital σχεδιασμένο από τους Aya Sato, K+S Architects και Nobuya Kashima, το 2020 στην Ιαπωνία
Στην κατηγορία τυπολογίας “Κεντρική με αίθριο” ανήκουν 7 κτίρια, με αριθμούς 7,10,13,16,19,20,21
στον κατάλογο παραδειγμάτων, και είναι τα παρακάτω:
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Kronstad σχεδιασμένο από τους Origo Arkitektgruppe, το 2013 στη Νορβηγία
• Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Κέντρο σχεδιασμένο από τους Stéphane Beel Architects, το 2015 στο Βέλγιο
Ψυχιατρική μονάδα στο Νοσοκομείο Φορντ σχεδιασμένο από τους Nordic Office of Architecture,το 2021 στη Νορβηγία
• Ψυχιατρική Κλινική Nuuk σχεδιασμένη από τους White Arkitekter, στη Γροιλανδία
• Ψυχιατρικό ίδρυμα ημερήσιας φροντίδας Paul Sivadon Institute σχεδιασμένο από τους
ATELIER 2+1, το 2014 στη Γαλλία
• Κέντρο ημέρας σχεδιασμένο από τους Aldayjover Arquitectura y Paisaje, το 2010 στην Ισπανία
Κτίριο παιδοψυχιατρικής νοσηλείας σχεδιασμένο από τους a+ samueldelmas, το 2015
στη Γαλλία
Στην κατηγορία τυπολογίας “Γραμμική” ανήκουν 9 κτίρια, με αριθμούς 2,4,5,8,9,11,17,18,22 στον κατάλογο παραδειγμάτων, και είναι τα παρακάτω:
• Νοσοκομείο Ψυχικής Υγείας Cherry Hospital σχεδιασμένο από τους Perkins+Will, το 2016 στις ΗΠΑ
Ιατροδικαστική Ψυχιατρική Κλινική HELIX σχεδιασμένη από τους BSK Arkitekter, το
2012 στη Σουηδία
• Κέντρο Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης σχεδιασμένο από τους Otxotorena Arquitectos, το 2014 στην Ισπανία
• Ψυχιατρικό Κέντρο σχεδιασμένο από τους Galar, Vaillo + Irigaray Architects, Vélaz, το
2017 στην Ισπανία
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο σχεδιασμένο από τους Manuel Arguijo and Associates, το 2003 στην Καταλονία
• Κέντρο Υγείας La Corredoria σχεδιασμένο από τους díaz|rojo arquitectos, το 2009 στην Ισπανία
Κλινική Ψυχιατρικής και Ψυχοσωματικής Ιατρικής σχεδιασμένη από τους Huber Staudt
Γ.3. Κατηγοριοποίηση κτιρίων ψυχικής υγείας ανά τυπολογία
Architekten, το 2011 στην Γερμανία
• Ψυχιατρική κλινική σχεδιασμένη από τους Taller de Arquitectura Rico+Roa, το 2012
στην Ισπανία
• Κέντρο Ημέρας Craeyenburch σχεδιασμένο από τους Möhn + Bouman, το 2006 στην
Ολλανδία
Στην κατηγορία τυπολογίας “Ακτινωτή” ανήκει 1 κτίριο, με αριθμό 14 στον κατάλογο
παραδειγμάτων και είναι το παρακάτω:
• Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Helsingor σχεδιασμένο από τους Bjarke Ingels Group, το 2005 στην Δανία
Στην κατηγορία τυπολογίας “Συγκεντρωτική” ανήκουν 3 κτίρια, με αριθμούς 1,3,6 στον κατάλογο παραδειγμάτων και είναι τα παρακάτω:
Κέντρο Αποκατάστασης και Νοσοκομείο Worcester σχεδιασμένο από τους architecture+, το 2012 στις ΗΠΑ
• Ψυχιατρικό νοσοκομείο Vejle σχεδιασμένο από τους Arkitema Architects, το 2017 στη Δανία
• Παιδικό Κέντρο Ψυχιατρικής Αποκατάστασης σχεδιασμένο από τους Sou Fujimoto Architects, το 2006 στην Ιαπωνία
Στην κατηγορία τυπολογίας “Διχτυωτή” ανήκουν 3 κτίρια, με αριθμούς 15,23 και 24 στον κατάλογο παραδειγμάτων, και είναι τα παρακάτω:
• Hongchi Psychiatric Hospital & Nursing Home σχεδιασμένο από τους Wooyo Architecture, το 2019 στην Κίνα
• Nursery+E σχεδιασμένο από τους Opus Architekten, το 2014 στη Γερμανία
• Sowa Unit σχεδιασμένο από τους Kensuke Watanabe Architecture Studio, το 2010 στην Ιαπωνία
Στη συνέχεια, παρουσιάζονται συνοπτικά και αναλύονται χωρικά και συνθετικά 6 παραδείγματα, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει και μία από τις 6 τυπολογίες (αφαιρετική, κεντρική με
αίθριο, γραμμική, ακτινωτή, συγκεντρωτική, διχτυωτή).
Τα διαγράμματα δημιουργήθηκαν, απλοποιώντας οπτικά τις κατόψεις, για να συνοψίσουν
τις σχεδιαστικές αρχές του κάθε κτιρίου και να διευκολύνουν τo επόμενο βήμα που είναι η
σύγκρισή τους.
Γ.4. Aρχιτεκτονική ανάλυση τυπολογιών μέσω παραδειγμάτων
Αρχιτέκτονας: Aya Sato, K+S Architects, Nobuya Kashima
κατασκευής: 2020
Ισεσάκι, Ιαπωνία Έκταση: 7.559τ.μ.
2
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το συγκεκριμένο παράδειγμα αφορά την νέα προσθήκη νοτίου πτέρυγας σε ένα υφιστάμενο
νοσοκομειακό συγκρότημα που ειδικεύεται στις ψυχιατρικές ιατρικές υπηρεσίες και βρίσκεται
στη πόλη Ισεσάκι της Ιαπωνίας. Το νοσοκομείο συνολικά έχει 344 κλίνες, υπηρεσία ημερήσιας
φροντίδας και ένα νέο γηροκομείο.1 Η πτέρυγα διαθέτει 170 κλίνες οι οποίες μοιράζονται σε
τετράκλινα και μονόκλινα δωμάτια. Το συνολικό ύψος του φτάνει τα 15 μέτρα , οργανώνεται
σε ισόγειο, πρώτο και δεύτερο όροφο, με τα δωμάτια των ασθενών να καταλαμβάνουν την
μεγαλύτερη επιφάνεια σε κάθε επίπεδο. Οι ασθενείς μπορούν να επιλέξουν διάφορους
χώρους μέσα στο κτίριο, όπως το δωμάτιο ημέρας, τις αυλές, τους εξώστες ή τα πιο ήσυχα
καθιστικά, στα οποία θα απολαύσουν τη θέα των βουνών.
Εικόνα 32 _Τομή_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 33 Κάτοψη ισογείου_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 34 Ο ανοιχτός χώρος ημέρας στον 2ο όροφο με το φεγγίτη_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 35 Ένας από τους αύλειους χώρους_ Πηγή: www.archdaily.com Εικόνα 36 Εσωτερική απεικόνιση διαδρόμου με τη ξήλινη επένδυση_ Πηγή: www.archdaily.com
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ
Η τυπολογία του κτιρίου είναι αφαιρετική. Ο όγκος του έχει προκύψει από την αφαίρεση 5 χωρικών όγκων, οι οποίοι δημιουργούν τους αύλειους χώρους. Ο συμπαγής- κατά τα άλλατελικός όγκος δεν έχει διαβρώσει το συνολικό ορθογώνιο προφίλ της κάτοψης, με τη νότια και δυτική όψη να παραλληλίζεται με τους γύρω δρόμους.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Τα δωμάτια τοποθετούνται στην περίμετρο του κτιρίου ενώ ο χώρος διημέρευσης (dayroom)
και ο νοσηλευτικός σταθμός, τοποθετούνται κεντρικά της κάτοψης του κάθε επιπέδου με το
χώρο διημέρευσης να είναι ανοιχτός. Οι λεπτές χαλύβδινες κολώνες στο εσωτερικό φέρουν
μόνο κατακόρυφα φορτία και εξυπηρετούν στο να οριοθετούν το χώρο ημέρας. Οι 5 αυλές
συνδέουν οπτικά τους ορόφους μεταξύ τους και επιτρέπουν το φυσικό φως και τον αέρα να
εισχωρήσουν μέσα στο κτίριο.
Η είσοδος πραγματοποιείται από τα πλάγια ενώ τα μονοπάτια κυκλοφορίας στο εσωτερικό
του νοσοκομείου είναι γραμμικά και κινούνται γύρω από το βασικό κέντρο δραστηριοτήτων
που είναι ο χώρος ημέρας, οι 2 μεγάλες αυλές και ο νοσηλευτικός σταθμός.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ
Το δομικό υλικό είναι κυρίως το οπλισμένο σκυρόδεμα και εν μέρει ο χάλυβας. Εξωτερικά, το εμφανές σκυρόδεμα διατρέχει όλες τις όψεις του κτιρίου. Τα οριζόντια άσπρα στοιχεία, που
κάπου λειτουργούν ως στέγαστρα και κάπου αλλού ως εξώστες, διακοσμούν τις όψεις. Το φυσικό ξύλο το συναντάμε στο εσωτερικό, τόσο σαν επενδυτικό υλικό στις οροφές και στους τοίχους, όσο και στον εξοπλισμό του κτιρίου (π.χ επίπλωση, φωτιστικά), με αποτέλεσμα να δημιουργείται οικεία ατμόσφαιρα.
σύνδεση με το υφιστάμενο νοσοκομείο
Εικόνα 37 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 38 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
1:1.000
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Η ψυχιατρική κλινική βρίσκεται κοντά στο
υπάρχον νοσοκομείο “Dronning Ingrids Hospital”, 650 μέτρα από το κέντρο της πόλης Νουούκ.
Οι αρχιτέκτονες επέλεξαν να συνδέσουν την
ομορφιά του Γροιλανδικού τοπίου με τις
υφιστάμενες νοσοκομειακές εγκαταστάσεις σε
ένα θεραπευτικό κτίριο. Όλοι οι χώροι έχουν
σχεδιαστεί για να συνδέονται με τη φύση και
το φυσικό φως, κάτι που προσδίδει μεγάλη
σημασία στον προσανατολισμό και στην
επικοινωνία μέσα στο κτίριο.1
H κλινική οργανώνεται σε δύο επίπεδα
(ισόγειο και όροφο) με τον όροφο να διαθέτει
μεγαλύτερο ύψος, εξακολουθώντας,όμως, να
διατηρεί χαμηλό ύψος συνολικά το κτίριο για
να μη διαφέρει από το υπόλοιπο δομημένο
περιβάλλον της πόλης.
Στο ισόγειο οι χώροι είναι ευέλικτοι και εξυπηρετούν διάφορες δραστηριότητες, όπως επισκέψεις οικογενειών και φίλων, άσκηση και προσωπική περισυλλογή.2 Στον όροφο βρίσκονται τα δεκαέξι μονόκλινα δωμάτια των ασθενών.
Εικόνα 40 Τομή_ Πηγή: www.archdaily.com
1 Dezeen, 2018. White Arkitekter to create psychiatric clinic in Greenland. [Online]
2 ArchDaily, 2018. White Arkitekter’s Design for Nuuk’s Psychiatric Clinic Emphasizes Nature in Mental Health Design. [Online]
Εικόνα 41_Κάτοψη ισογείου_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 42 Κάτοψη ορόφου_ Πηγή: www.archdaily.com
κτιρίου είναι τετράγωνο με τη διαφορά ότι στο ισόγειο η νοτιοδυτική
γωνία του αφαιρείται και επιτρέπει στο εσωτερικό αίθριο να συνδεθεί με τον εξωτερικό χώρο.
Έτσι, αν και η μορφή του κτιρίου το θέλει εσωστρεφές, ο σχεδιασμός του του προσδίδει μία ιδιαίτερη εξωστρέφεια και εκτόνωση προς τα έξω.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Oι χώροι διατάσσονται και από τις δύο πλευρές του εσωτερικού διαδρόμου κυκλοφορίας ,με τα δωμάτια, όμως, να τοποθετούνται στην εξωτερική περίμετρο. Οι χώροι έχουν όμοιο σχήμα αλλά διαφορετικά μεγέθη ανάλογα με τη λειτουργία τους.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ
Το ξύλο είναι το κύριο υλικό που χρησιμοποιείται στους εσωτερικούς και ημιυπαίθριους
χώρους σαν επένδυση τόσο στις οροφές όσο και στους τοίχους. Αντανακλώντας τα υλικά και τα χρώματα της πόλης Νουούκ - όπου τα νοσοκομεία είναι παραδοσιακά κίτρινα- η κλινική
διαθέτει διάτριτη κίτρινη πρόσοψη.1 Η πρόσοψη του ισογείου αποτελείται από τζάμια για να μεγιστοποιηθεί η οπτική σύνδεση με το τοπίο, ενώ στον όροφο τα δωμάτια διαθέτουν μεγάλα ανοίγματα ώστε να υπάρχει άπλετο φυσικό φως.
σύνδεση με το υφιστάμενο νοσοκομείο
Εικόνα 46 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 47 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
Αρχιτέκτονας: Manuel Arguijo and Associates
Ημερομηνία κατασκευής: 1997-2003
Τοποθεσία: Σαλτ, Χιρόνα, Καταλονία Έκταση: 9.452τ.μ.
Όροφοι: 1
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το ψυχιατρικό νοσοκομείο βρίσκεται στο δήμο Σαλτ, τέσσερα χιλιόμετρα από το κέντρο της
πόλης Χιρόνα, και ανήκει σε μία οριοθετημένη έκταση μαζί με άλλες υγειονομικές μονάδες
όπως το νοσοκομείο Santa Caterina Hospital. Το διώροφο κτίριο έχει χωριστεί σε τρεις
νοσηλευτικές μονάδες, όπως ορίζεται στο λειτουργικό σχέδιο, τοποθετώντας δύο στο ισόγειο
και μία στον πρώτο όροφο.1 Ο πρώτος όροφος συνδέεται με το χώρο του κήπου με σκοπό να αποφευχθεί η απομόνωση της μονάδας αυτής από τον εξωτερικό χώρο. Διαθέτει συνολικά 39 τετράκλινα δωμάτια, χώρους θεραπείας και εξέτασης, καθιστικά και χώρους εστίασης. Ο όγκος του κτιρίου επιδιώκει να εναρμονίζεται με το ύψος της υπάρχουσας, αλλά και μελλοντικής βλάστησης, με το χαμηλό του ύψος να δημιουργεί έναν ευχάριστο «αέρα», κάτι που συμβάλλει θετικά στη θεραπεία των ψυχικά ασθενών.
Εικόνα 49_Τομή_ Πηγή: brulletdeluna.com
Εικόνα 50_Κάτοψη ισογείου_ Πηγή: brulletdeluna.com
1 BrulletdeLuna, 2005. Psychiatric Hospital, Salt. [Online]
Εικόνα 51 Τα μεγάλα ανοίγματα σε χώρο διημέρευσης_ Πηγή: brulletdeluna.com
Εικόνα 52 Εσωτερική απεικόνιση στην οποία διακρίνεται το εμφανές σκυρόδεμα στην οροφή και το μωσαϊκό στο δάπεδο_ Πηγή: brulletdeluna.com
Εικόνα 53 Στεγασμένος ημιυπαίθριος χώρος εισόδου στην ανατολική πλευρά του κτιρίου_ Πηγή: brulletdeluna.com
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Η τυπολογία του κτίσματος είναι γραμμική. Η διάταξη της κάτοψης κάθε νοσηλευτικής
μονάδας από τις τρεις με τη μορφή “L” επιτρέπει τον καθορισμό ορισμένων ανοιχτών αυλών προς όλες τις κοινωφελείς και δημόσιες δραστηριότητες του κτιρίου, ενώ, παράλληλα, διευκολύνει τη διαφοροποίηση μεταξύ της ημερήσιας και της νυχτερινής περιοχής. Οπότε αν και στο ισόγειο η κάτοψη μοιάζει με “F” στην πραγματικότητα είναι δύο διατάξεις “L” η μία κάτω από την άλλη, με την τρίτη να καταλαμβάνει τον όροφο.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Ο ευθύγραμμος διάδρομος κίνησης, με μοναδική πρόσβαση την αρχή του μονοπατιού, η
οποία ταυτίζεται με την είσοδο στο κτίριο, τοποθετεί τους χώρους εκατέρωθεν. Ενδιάμεσοι
χώροι χρησιμοποιούνται για να συνδέουν την κίνηση με τους χώρους. Το τετράγωνο σχήμα εντοπίζεται και επαναλαμβάνεται στην κάτοψη, στις διάφορες αναλογίες του.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ
Εξωτερικά τα υλικά που κυριαρχούν είναι το μπετόν, το γυαλί και το ξύλο. Σε ορισμένες επιφάνειες των όψεων οι υαλοπίνακες διατρέχουν όλο το ύψος, ενώ γενικά τα ανοίγματα είναι μεγάλα και κατακόρυφα, ώστε να υπάρχει ο καλύτερος δυνατός φυσικός φωτισμός.
Εικόνα 54 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 55 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ_ ακτινωτή
Ενδεικτικό παράδειγμα αριθμός 14 στον κατάλογο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο | Helsingor Αρχιτέκτονας: Bjarke Ingels Group Ημερομηνία κατασκευής: 2002 - 2005
Τοποθεσία: Χέλσινγκορ, Δανία Έκταση: 6.000τ.μ.
Όροφοι: 1
1:2.000
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το νοσοκομείο βρίσκεται περίπου τρία
χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης
Χέλσινγκορ, μέσα σε ένα περιβάλλον με
έντονο το φυσικό στοιχείο και συνδέεται μέσω
μίας γέφυρας με το υπάρχον νοσοκομείο. Ο
σχεδιασμός βασίστηκε στις παρατηρήσεις
και τις ανάγκες των χρηστών της κλινικής.
Το κτίριο οργανώνεται σε δύο επίπεδα και
εντάσσεται στο λοφώδες τοπίο παρέχοντας
στους χρήστες μία πληθώρα εμπειριών από
τη λίμνη και το δάσος. Περιλαμβάνει τριάντα
μονόκλινα δωμάτια.
Λειτουργικά, το κτιριολογικό πρόγραμμα
συνδυάζει τη χρήση κατοικιών και τις
υπηρεσίες υγείας, τους δημόσιους και
ιδιωτικούς χώρους, και ορίζει επίσης χώρους
για διαφορετικούς τύπους χρηστών. Οι
υπηρεσίες υγείας τοποθετούνται σε ένα
επίπεδο με το υπάρχον νοσοκομείο, ενώ οι
χώροι διαβίωσης βρίσκονται από κάτω.
Εικόνα 57 Τομή_ Πηγή: arquitecturaviva.com
Εικόνα 58_Κάτοψη ισογείου_ Πηγή: arquitecturaviva.com
Εικόνα 59_Κάτοψη υπογείου_ Πηγή: arquitecturaviva.com
Εικόνα 60 Εσωτερικός διάδρομος με καθιστικά_ Πηγή: architizer.com
Εικόνα 61 Το φυτεμένο δώμα με τα πολλά αίθρια_ Πηγή: architizer.com
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ
Εικόνα 62 Απεικόνιση του κάτω ορόφου με τον έντονο φυσικό και τεχνητό φωτισμό_ Πηγή: architizer.com
Το κτίριο έχει σχήμα αστεριού και συγκεντρώνει τους κοινόχρηστους χώρους σε έναν
κεντρικό κόμβο και οργανώνει τα δωμάτια των ασθενών, τα γραφεία και τους χώρους του
ιατρικού προσωπικού σε μια ακτινωτή δομή, που χωρίζεται από τριγωνικά τμήματα γεμάτα
φυτά. Είναι «μια σύνθεση γραμμικών μορφών που εκτείνονται από μία κεντρική μορφή, με ακτινωτό τρόπο, προς τα έξω».1 Έτσι, δύο σειρές δωματίων βλέπουν προς τη λίμνη και μία σειρά δωματίων προς τους γύρω λόφους, όλα με άμεση πρόσβαση στον εξωτερικό χώρο.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Η οργάνωση των επιμέρους χώρων στις ακτίνες της δομής είναι γραμμική. Οι χώροι είναι επαναλαμβανόμενοι, όμοιοι σε μέγεθος και σχήμα, και συνδέονται με τους ευθύγραμμους διαδρόμους κίνησης. Ακόμη, οι κατόψεις των χώρων διημέρευσης είναι ανοιχτές.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ
Από την αρχή, ο σχεδιασμός του νοσοκομείου απέφυγε τα κλινικά στερεότυπα: διάδρομοι
χωρίς παράθυρα, δωμάτια και στις δύο πλευρές με τεχνητά, εύκολα καθαριζόμενα υλικά
όπως πλαστικό σε ψυχρά, γκρίζα χρώματα. Σε αυτό το έργο, όλα τα υλικά έχουν τις φυσικές
τους επιφάνειες: ξύλο, γυαλί και σκυρόδεμα σε ζωηρά χρώματα (π.χ. πράσινο, κίτρινο) για
να δημιουργηθούν χώροι που απέχουν πολύ από την τυπική εικόνα των νοσοκομείων. Η
κατασκευή της οροφής του κτιρίου είναι ένα άλλο βασικό στοιχείο της ενσωμάτωσης του
κτιρίου στο περιβάλλον αφού στα σημεία όπου το κτίριο είναι μισοριζωμένο στο έδαφος, το πράσινο γκαζόν γλιστρά πάνω από την οροφή, καθιστώντας έτσι την κλινική ένα φυσικό
περιβάλλον για τη θεραπεία των ψυχικών ασθενειών.2
1 Ching , F., 2006. Αρχιτεκτονική: Μορφή, Χώρος και Διάταξη. 2η έκδοση ed. s.l.:Εκδόσεις ίων
2 Architizer, 2005. Psychiatric Hospital Helsingor. [Online]
σύνδεση με το υφιστάμενο νοσοκομείο
Εικόνα 63 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 64 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το ψυχιατρικό νοσοκομείο είναι ένα χιλιόμετρο από το κέντρο της πόλης Βέιλε και-αν και ανεξάρτητο στη δομή- συνδέεται μέσω μίας πεζογέφυρας και μίας σήραγγας με το υπάρχον
κρατικό νοσοκομείο. Ο βραβευμένος αυτός σχεδιασμός της εξωνοσοκομειακής δομής στοχεύει στο να ενθαρρύνει τη σωματική δραστηριότητα και να ελαχιστοποιήσει τη βίαιη παρέμβαση, έχοντας ως εργαλείο το άπλετο φως, την εύκολη επαφή με τη φύση και την οπτική σύνδεση
των χώρων μεταξύ τους.1 Το ισόγειο διαθέτει 91 μονόκλινα δωμάτια, το ψυχιατρικό τμήμα
επειγόντων περιστατικών, το παιδοψυχιατρικό τμήμα ενώ το κτίριο διοίκησης (ο κεντρικός δακτύλιος) αναπτύσσεται σε δύο ορόφους.2
Εικόνα 66 Γραμμική κάτοψη ισογείου_ Πηγή: www.archdaily.com Εικόνα 67 Γραμμική κάτοψη ορόφου_ Πηγή: www. archdaily.com 30 50
1 ArchDaily, 2018. Vejle Psychiatric Hospital / Arkitema Architects. [Online]
0
Εικόνα 68 Κλειστό γήπεδο για αθλητικές δραστηριότητες_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 69 Υπαίθριος χώρος καθιστικού_ Πηγή: www.archdaily.com Εικόνα 70 Το ιδιωτικό δωμάτιο_ Πηγή: www.archdaily.com
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ
Το κτίσμα αποτελείται από οκτώ κτιριακές μονάδες οι οποίες προσαρτώνται σε μία μεγαλύτερη
γενική μορφή, η οποία είναι ο μακρόστενος δακτύλιος ακανόνιστου οργανικού σχήματος , ο
οποίος διαφοροποιείται σε ύψος από το υπόλοιπο κτίσμα προσδίδοντας μία σαφή ιεραρχία.
Η συνολική μορφή της σύνθεσης είναι συγκεντρωτική και, σύμφωνα με τον Φ. Τσίνγκ «είναι αρκετά ευέλικτη για να συντονίσει, στη δομή της, μορφές διαφόρων σχημάτων, μεγεθών και προσανατολισμών».
Οι επιμέρους μονάδες οργανώνονται κεντρικά η κάθε μία,γύρω από ένα αίθριο, με εσωστρέφεια.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Στη διαρρύθμιση των χώρων, οι εξωστρεφείς λειτουργίες, όπως η υποδοχή των επειγόντων περιστατικών και η παιδοψυχιατρική, βρίσκονται ως δύο φιλόξενες μονάδες εκατέρωθεν του
κεντρικού χώρου υποδοχής, ενώ οι θάλαμοι αποσύρονται εντός του κτιρίου.1 Οι χώροι στο δακτύλιο τμήμα τοποθετούνται γραμμικά, με ορισμένους να συσχετίζονται μεταξύ τους και
άλλους να συνδέονται μέσα από τον διάδρομο κίνησης. Αντίθετα, οι χώροι στις επιμέρους
μονάδες οργανώνονται κεντρικά γύρω απο το αίθριο τους.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ
Μεταλλικά φύλλα χρώματος καφέ επενδύουν εξωτερικά το κεντρικό διώροφο κτίριο, με
γυάλινες επιφάνειες να περιβάλλουν το ισόγειο του. Οι υπόλοιπες κτιριακές μονάδες έχουν
τελείωμα από πέτρα, μεγάλα κατακόρυφα ανοίγματα και φυτεμένο δώμα.
Εσωτερικά παρατηρούμε ότι επιλεγμένοι τοίχοι επενδύονται με ανοιχτόχρωμα μακρόστενα
ξύλινα στοιχεία για να εξασφαλίζεται καλή ακουστική. Οι οροφές των κοινόχρηστων χώρων
επενδύονται με πλάκες ξυλομάλλου για μόνωση, ενώ τα δάπεδα είναι από χυτό υλικό χρώματος πορτοκαλί.
1 MTH, 2018. Vejle Psychiatric Hospital. [Online]
σύνδεση με το υφιστάμενο νοσοκομείο
Εικόνα 71 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 72 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το κέντρο ημερήσιας φροντίδας παιδιών, που
σχεδιάστηκε από το γραφείο Darmstadt Opus
Architekten, τοποθετείται στο κέντρο της
πόλης Μάρμπουργκ της Γερμανίας και ανήκει
στο συγκρότημα της ψυχιατρικής κλινικής Vitos Klinik. Αντί να τοποθετηθεί η κλινική σε ένα
μεγάλο συγκρότημα, οι θάλαμοι διανεμήθηκαν σε
διάφορα κτίρια που περιβάλλονται από έναν κήπο
και αναμειγνύονται με κτίρια κατοικιών, σχολεία
και παιδικούς σταθμούς.1 Έτσι, η ψυχιατρική
μονάδα γίνεται μέρος της καθημερινής ζωής.
Το συμπαγές κτίριο χτίστηκε σε ένα επικλινές
λιβάδι και αποτελείται από ισόγειο και όροφο,
όπου στο ισόγειο έχουμε 2 ομαδικά δωμάτια,
γραφείο διευθυντή, αίθουσα γενικής χρήσης,
κουζίνα, αποθήκη, τεχνικό δωμάτιο και δωμάτιο
προσωπικού, ενώ στον όροφο βρίσκονται 3
δωμάτια. Μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 50 παιδιά.
Εικόνα 77 Κουζίνα (μπροστά) και lockers στον
κίτρινα βαμμένο χώρο_ Πηγή: www.archdaily.com
Εικόνα 78 Κοινόχρηστος χώρος στο ισόγειο_ Πηγή: www.archdaily.com Εικόνα 79 Το ομαδικό δωμάτιο_ Πηγή: www.archdaily.com
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Η τυπολογία αυτού του κτιρίου είναι διχτυωτή και αυτό φαίνεται από την κάτοψη όπου οι
χώροι και οι λωρίδες κυκλοφορίας καθορίζονται από ένα διχτυωτό σύστημα παράλληλων
γραμμών (οριζόντιες και κατακόρυφες). Oι αποστάσεις των γραμμών κυμαίνονται από 1 έως 7 μέτρα.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Δύο είσοδοι – μία στο ισόγειο από τα νότια και μια δεύτερη είσοδος από την πλαγιά του
λόφου – οδηγούν στον παιδικό σταθμό. Οι προσβάσεις αυτές επιτρέπουν την εκτόνωση
στην ύπαιθρο και από τα δύο επίπεδα. Οι διάδρομοι κίνησης και οι χώροι τοποθετούνται
βάση του ορθοκανονικού κανάβου. Επίσης, χώροι που απαιτούν λίγο φως της ημέρας, όπως
τουαλέτες και χώροι ύπνου, βρίσκονται στον πυρήνα του κτιρίου, ενώ τα ομαδικά δωμάτια και τα δωμάτια πολλαπλών χρήσεων είναι διατεταγμένα κατά μήκος των προσόψεων.
ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ Η διαφάνεια του κτιρίου επιτυγχάνεται με τη χρήση γυαλιού στις όψης ενώ η πτυσσόμενη
πρόσοψη του ορόφου προσδίδει ενεργειακά οφέλη την κατασκευή. Η, επίσης, πτυσσόμενη
μορφή οροφής είναι ξύλινη και πλήρως επενδυμένη με μαύρα μονοκρυσταλλικά φωτοβολταϊκά
πλαίσια κατασκευασμένα από πολυστρωματικό γυαλί.1 Τα εσωτερικά τελειώματα τοίχων
αποτελούνται κυρίως από τριπλές ξύλινες πλάκες ερυθρελάτης, οι οποίες είτε έχουν μείνει σε φυσικό φινίρισμα ξύλου είτε έχουν διάφορες αποχρώσεις του πράσινου, ενώ το δάπεδο
είναι τελειωμένο σε ουδέτερο γκρι λινέλαιο.2
1 Architizer, 2016. Nursery +e in Marburg. [Online]
2 RethinkingTheFuture, 2016. Nursery +e in Marburg by Opus Architekten. [Online]
Εικόνα 80 Χωρικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο Εικόνα 81 Συνθετικό διάγραμμα_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
κοινόχρηστοι χώροι
δωμάτια χρηστών
κατακόρυφη επικοινωνία
κίνηση
Ακολουθεί πίνακας συγκριτικής ανάλυσης των 6 παραδειγμάτων που αναλύθηκαν στις προηγούμενες σελίδες:
σκυρόδεμα, ξύλο, μέταλλο εμφανές σκυρόδεμα, ξύλο, γυαλί, αλουμίνιο
χαρακτηριστικά θεραπευτικού περιβάλλοντος
εσωτερικά πρωταγωνιστεί
το ξύλο, μικρές αυλές
εξασφαλίζουν φυσικό
φωτισμό και αερισμό
αντι-ιδρυματικές πρακτικές σχεδιασμού
ανοιχτός και ευέλικτος
χώρος ημέρας, ήπιοι
χρωματισμοί, φεγγίτες
στους κοινόχρηστους
χώρους
κεντρικό υλικό το ξύλο, άμεση επαφή με τη
φύση, κεκλιμένη στέγη
για μεγιστοποίηση του
ανοίγματος, οπτικές φυγές
χώροι για άσκηση και επισκέψεις, ήπιοι χρωματισμοί, πολλές αίθουσες ημέρας και αποφυγή ενός ενιαίου χώρου
φυσικός φωτισμός μέσω μεγάλων
ανοιγμάτων, πλούσια
εξωτερική βλάστηση, φυσικός αερισμός
προσωπικός αποθηκευτικός
χώρος, ήπιοι χρωματισμοί, ομαλή μετάβαση μέσω
ενδιάμεσων χώρων που
συνδέουν τα ιδιωτικά δωμάτια με τους
κοινόχρηστους χώρους
Γ.5. Συγκριτική ανάλυση παραδειγμάτων
τοποθεσία με πλούσια
και υγρό
δωμάτια με θέα,
φυσικός και
φωτισμός
αποκεντρωμένος σχεδιασμός
μειώνει το αίσθημα ελέγχου
στους χρήστες, ζωντανά
πράσινα και κίτρινα
χρώματα στους εσωτερικούς
κοινόχρηστους χώρους,, έχει
ελαχιστοποιηθεί η απόσταση
με τα πόδια, ανοιχτός
νοσηλευτικός σταθμός
αίθρια για φυσικό φωτισμό
και άμεση επαφή με έξω, ηχοαπορροφητικά υλικά
για μείωση του θορύβου
χώροι για σωματική
δραστηριότητα, πολλά
και έντονα χρώματα
στο εσωτερικό, άνετη
επίπλωση, ανοιχτός
νοσηλευτικός σταθμός
επαφή με τη βλάστηση, ένταξη του κτιρίου στο
ανάγλυφο του λιβαδιού, το χαρακτηριστικό
γυάλινο περίβλημά
του προσδίδει φυσικό
φωτισμό στο μέγιστο
εσωτερικοί χώροι διαφοροποιημένοι
μεταξύ τους, έντονοι
χρωματισμοί, ένταξη
κτιρίου στην κοινότητα
Συμπεράσματα σύγκρισης των 6 παραδειγμάτων
Όπως έχει αναφερθεί, είναι απαιτητικό εγχείρημα, ο σχεδιασμός να συνδυάζει: α) το κτιριολογικό πρόγραμμα μιας εγκατάστασης υγειονομικής περίθαλψης, β) τις πρακτικές
που ορίζουν ένα θεραπευτικό περιβάλλον και γ) τη δομή μιας απλοποιημένης κοινότητας.
Ωστόσο, επιλέχθηκαν 6 κτίρια, 1 από κάθε τυπολογική κατηγορία, που αντιπροσωπεύουν ένα
σύνολο συνθετικών χειρισμών, μορφών, κλίμακας και τοποθεσίας, με στόχο να χρησιμεύσουν
ως έμπνευση για τις ιδιαίτερες σχεδιαστικές προκλήσεις τους. Τα παραδείγματα βρίσκονται
σε διάφορες χώρες και αποτελούν σύγχρονες αρχιτεκτονικές λύσης στέγασης ψυχιατρικών
δομών. Στόχος του πίνακα είναι να παρουσιαστούν και να συγκριθούν συνοπτικά τα
βασικά στοιχεία, όπως η έκταση, το ύψος, η χωροταξική θέση σε σχέση με το κέντρο της
πόλης που βρίσκονται, αλλά και τα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν θεραπευτικούς μη-
ιδρυματοποιημένους χώρους. Τα συμπεράσματα της σύγκρισης είναι τα παρακάτω:
Ομοιότητες
Όλες οι περιπτώσεις αποτελούν αυτόνομα κτίρια που δεν βρίσκονται μέσα στο κτίριο του γενικού νοσοκομείου, με τις 4 από τις 6, όμως, να βρίσκονται δίπλα σε γενικό νοσοκομείο.
• Kοινό χαρακτηριστικό όλων των δομών ψυχικής υγείας που παρουσιάστηκαν είναι το χαμηλό ύψος των κτισμάτων που τις στεγάζουν, αφού αναπτύσσονται οριζόντια κυρίως, με όχι παραπάνω από έναν όροφο το καθένα, με εξαίρεση το νοσοκομείο Hara Hospital που διαθέτει 2 ορόφους. Βέβαια, σε αυτό συντελεί και το γεγονός ότι τοποθετούνται
σε εκτάσεις που δεν είναι πυκνοδομημένες και, συνεπώς, έχουν άνεση να καλύψουν επιφάνεια χωρίς να αυξήσουν το ύψος τους.
Οι νοσηλευτικοί σταθμοί τοποθετούνται μαζί με τους χώρους ημέρας και οι χώροι δραστηριοτήτων κάνουν παντού την εμφάνισή τους, τονίζοντας την ανάγκη για νέες ποιότητες που θα ενισχύσουν το θεραπευτικό χαρακτήρα του κτιρίου.
Παρατηρείται, επίσης, ότι τα κοινά χαρακτηριστικά θεραπευτικού περιβάλλοντος που μοιράζονται και οι 6 περιπτώσεις είναι, πρώτον,η άμεση επαφή με το φυσικό περιβάλλον και οι θέες προς αυτό, δεύτερον, το άπλετο φυσικό φως και ο φυσικός αερισμός που εξασφαλίζουν μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων, αλλά, και των αιθρίων, και ,τρίτων, η εκτεταμένη χρήση του ξύλου που δημιουργεί ζεστασιά στο χώρο.
• Η κλίμακα των κτιρίων ποικίλει, με το κέντρο ημέρας για παιδιά Nursery+E στο Μάρμπουργκ
της Γερμανίας να διαθέτει τις λιγότερες κλίνες (5), ενώ το ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Βέιλε της Δανίας να έχει τις περισσότερες (91).
• Όσον αφορά τις αντι-ιδρυματικές πρακτικές που χρησιμοποιεί ο κάθε σχεδιασμός, υπάρχει ποικιλία αφού κάθε τυπολογία έρχεται να προτείνει διαφορετικές συνθετικέςοργανωτικές λύσεις. Εντοπίζεται, από τη μία, στην περίπτωση του Νοσοκομείου The Hara (αφαιρετική τυπολογία), το χώρο ημέρας να είναι ανοιχτός και ευέλικτος, ενώ από την άλλη στην Κλινική Nuuk (κεντρική με αίθριο), σχεδιάζονται πολλοί χώροι ημέρας
και αποφεύγεται ένας ενιαίος. Ακόμη, το ακτινωτό και γραμμικό παράδειγμα διαφέρει ως προς τα υπόλοιπα αφού η έλλειψη ενός κέντρου στο σχεδιασμό τους μειώνει το αίσθημα του ελέγχου.
• Ήπιοι χρωματισμοί επιλέγονται στα πρώτα 3 κτίρια, ενώ έντονοι (πράσινο, κίτρινο, πορτοκαλί κ.α.) στα νοσοκομεία της Δανίας και στο κέντρο ημέρας της Γερμανίας.
Συμπερασματικά, παρά το γεγονός ότι κάθε τυπολογία διαφέρει σημαντικά από την άλλη
στην οργάνωση των χώρων και την κυκλοφορία των χρηστών, όλες έχουν τον ίδιο στόχο, να δημιουργήσουν, δηλαδή, περιβάλλοντα σύγχρονα και απαλλαγμένα από ιδρυματικά
χαρακτηριστικά. Ο σχεδιασμός τους, με τα μεγάλα ανοίγματα,προσπαθεί να εκμεταλλευτεί
τη φύση και το φως στο μέγιστο, ενώ ταυτόχρονα οι υλικότητες επιλέγονται προσεκτικά
ώστε να δημιουργούν αίσθημα άνεσης και οικειότητας. Χώροι δραστηριοτήτων προστίθενται
στο κτιριολογικό πρόγραμμα ώστε να δώσουν την επιλογή στους ανθρώπους που πάσχουν
από ψυχικές ασθένειες να απασχοληθούν μέσα στη μέρα, π.χ. να περάσουν το χρόνο τους
δημιουργικά, να γυμναστούν κ.α., με στόχο να επιτευχθεί η θεραπεία τους.
Η παρούσα ερευνητική εργασία θέτει ξανά το ζήτημα της ψυχικής υγείας και επικεντρώνεται στην κατεύθυνση που δίνει η σύγχρονη αρχιτεκτονική σε ότι αφορά περιβάλλοντα που στεγάζουν ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές.
Ένα καλά σχεδιασμένο κτίριο ψυχικής υγείας μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός
θεραπευτικού περιβάλλοντος που υποστηρίζει την ευημερία και την ανάρρωση των ατόμων
που λαμβάνουν φροντίδα ψυχικής υγείας. Τα μελετημένα στοιχεία σχεδιασμού, όπως ο
φυσικός φωτισμός, οι άνετοι χώροι και η ηρεμιστική ατμόσφαιρα, μπορούν να προάγουν την
αίσθηση ηρεμίας και να μειώσουν το άγχος, τα οποία είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ο σεβασμός της αξιοπρέπειας και της ιδιωτικής ζωής των ασθενών είναι απαραίτητος στη φροντίδα ψυχικής υγείας. Τα καλά σχεδιασμένα ψυχιατρικά κτίρια περιλαμβάνουν ιδιωτικά
δωμάτια ή χώρους για διαβουλεύσεις, θεραπευτικές συνεδρίες και προσωπική φροντίδα. Η διάταξη και η ακουστική του κτιρίου θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά ώστε να διασφαλίζεται η εμπιστευτικότητα και να ελαχιστοποιούνται οι οχλήσεις.
Όπως φάνηκε και από το Κεφάλαιο Γ, οι αρχιτέκτονες χρησιμοποιούν διαφόρων ειδών τυπολογίες κτιρίων και εφαρμόζουν ποικίλες σχεδιαστικές πρακτικές που ,μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να δείχνουν ότι διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, ωστόσο ο στόχος τους παραμένει
να είναι η ενίσχυση της θεραπευτικής διαδικασίας.
Συμπερασματικά, η μελετημένη αρχιτεκτονική στις δομές ψυχικής υγείας, όχι μόνο υποστηρίζει
την παροχή ποιοτικής φροντίδας, αλλά και ενισχύει την ευημερία των ασθενών, προάγει την
αποδοτικότητα του προσωπικού και συμβάλλει στην καταπολέμηση του στίγματος που περιβάλλει την ψυχική υγεία. Αναγνωρίζει τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος ως προς τη συμβολή του στα θεραπευτικά αποτελέσματα και παρέχει χώρους που δίνουν προτεραιότητα στην ασφάλεια και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων.
Ελληνόγλωσσα βιβλία
• Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 2003. Σχεδιάζοντας για την ψυχική υγεία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
• Γρίβας, Κ. (1985). Ψυχιατρικός Ολοκληρωτισμός. Ιστορική και Κοινωνική Θεώρηση της Ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ιανός. σελ. 20
• Μαδιάνος , Μ., Ιανουάριος 1994. Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΑΣΥΛΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. s.l.:ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
• ΜΑΔΙΑΝΟΣ, Μ., 1996. Κοινωνία και Ψυχική Υγεία. s.l.:Καστανιώτης.
• Vavili, F., 2009. Aspects of Healing Environments. Thessaloniki: ZITI Publications.
• Τζανάκης, Μ., Απρίλιος 2008. Πέραν του ασύλου. Αθήνα: Εκδόσεις Προσχέδιο.
• Μάνος, Ν. (1997). Βασικά Στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις University Studio Press. σελ.35
• Μαρτινίδης, Π., 1971. Στοιχεία και μεγέθη περιβάλλοντος νευροψυχιατρικών νοσηλευτηρίων : έρευνα στις αντίστοιχες κλινικές της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης.
• Τσαλίκογλου, Φ., 1987. Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή. Αθήνα: Παπαζήση.
• Πλουμπίδης Δ. (1995). Ιστορία της Ψυχιατρικής στην Ελλάδα. Αθήνα: ΕΞΑΝΤΑΣ
• Συλλογικό, 2003. Αποασυλοποίηση : και η σχέση της με την πρωτοβάθμια περίθαλψη. Αθήνα: Παπαζήση.
• Τζώνος, Π., 1975. Εισαγωγή στην Τυπολογία των Κτιρίων. Α.Π.Θ: Εκδόσεις Έδρας Κτιριολογίας
Π.Σ..
Ξενόγλωσσα βιβλία
• Ching , F., 2006. Αρχιτεκτονική: Μορφή, Χώρος και Διάταξη. 2η έκδοση ed. s.l.:Εκδόσεις ίων.
• Goffman, E., Σεπτέμβριος 2001. Στιγμα: Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας. s.l.:Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
• Goffman, E., 2012. Η παραφροσύνη κατ’ οίκον. s.l.:Εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ.
• Handfield, J., 1991. Ψυχολογία και ψυχική υγεία : τα ψυχικά προβλήματα, τα αίτια και η θεραπεία τους. Αθήνα: Θυμάρι.
• Foucault, M. (1964). Η Ιστορία της τρέλας. Αθήνα: Ηριδανός,σελ 30
• Malkin, J., 1992. Hospital Interior Architecture: creating healing environments for special patient populations. New York: Van Nostrand Reinhold.
Διδακτορικές διατριβές
• Λακιώτη, Ε., 2011. Ο ρόλος των ενδιάμεσων στεγαστικών δομών ψυχοκοινωνικής
αποκατάστασης στην κοινωνική επανένταξη ατόμων με ψυχικές διαταραχες. Λάρισα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
• Βαβύλη-Τσινίκα, Φ., 1987. Οργάνωση και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό νοσηλευτήριο. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Πρακτικά συνεδρίων
• Lebovici, S. & Σακελλαρόπουλος, Π., 1989. Ελληνογαλλικό Συμπόσιο Κοινωνικής Ψυχιατρικής, εισήγηση Bourguignon: Για μία Κοινωνική Ψυχιατρική. Aθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη.
• ΤΜΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ - ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ, Ιανουάριος 2023. Ζητήματα ψυχικής υγείας: Σύγχρονες προσεγγίσεις - απαντήσεις στα αδιέξοδα που δημιουργεί ένα σύστημα που σαπίζει. Αθήνα, s.n.
• Aripin, S., 2007. Conference on Sustainable Building South East Asia, HEALING ARCHITECTURE: DAYLIGHT IN HOSPITAL DESIGN. Μαλαισία, pp. 173-181.
• Thoits, P., Μάρτιος 2011. Resisting the Stigma of Mental Illness. Social Psychology Quarterly, 74(1), pp. 6-28.
• Anderson, D., 2010. Humanizing the hospital: Design lessons from a Finnish Sanatorium. Canadian Medical Association Journal, pp. 535-537.
• Ulrich , R. S., Bogren, L., Gardiner, S. K. & Lundin, S., 2018. Psychiatric ward design can reduce aggressive behavior. Journal of Environmental Psychology, Volume 57, pp. 53-66.
• Evans, . G., 2003. The built environment and mental health. Journal of Urban Health: Bulletin of the New York Academy of Medicine, pp. 536-555.
• Markus, T., 1967. The function of windows— A reappraisal. Building Science, pp. 97-121.
• Morriss, R., 2001. Seasonal Affective Disorder: Practice and Research. British Medical Journal, p. 1074.
• Schweitzer, M., 2004. Healing spaces: elements of environmental design tha make an impact on health. Journal of Alternative & Complementary Medicine, pp. 71-83.
• Todd, W., 2007. A Room with More than a View. The Next American City, p. 40.
• Campbell, S., Kripke, D. & Gillin, J., 1988. Exposure to light in healthy elderly subjects and alzheimer’s patients. Physiology & Behavior, pp. 141-144.
• Bower, B., 2005. Mood brighteners. Science News, p. 261.
• Οικονόμου, Μ., Κοκκώση, Μ., Τριανταφύλλου, Ε. & Χριστοδούλου Γ., 2001. Ποιότητα ζωής και ψυχική υγεία: Εννοιολογικές προσεγγίσεις. Archives of Hellenic Medicine, pp. 239-253.
• Μαλάμου, Θ., 2015. Κοινωνικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της υγείας. Hellenic journal of nursing, pp. 231-240.
• Σκλάβου, Ε. & Τζαβουδάκης, Ι., 2012. Θεραπευτικό περιβάλλον και στοιχειοθετημένος
σχεδιασμός: Η διεθνής εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας. Archives of Hellenic Medicine, pp. 154-161.
• Bayes, K., 1969. Severely mentally subnormal. Official Architecture and Planning, pp. 10421046.
• Chanoit, . P., 1982. Effects of design: the planning and organization of psychiatric institutions in France. HEALTH AND HUMAN SETTLEMENTS, pp. 355-358.
• Izumi, K. & Osmond, H., 1969. Mentally ill. Official Architecture and Planning, pp. 1061-1062.
• Karlin, B. & Zeiss, R., 2006. Environmental and Therapeutic Issues in Psychiatric Hospital Design: Toward Best Practices. PSYCHIATRIC SERVICES, pp. 1376-1378.
• Vavili, F. & Kyrkou, A., 2010. An Overview of Healing Environments. World hospitals and health services: the official journal of the International Hospital Federation, pp. 27-30.
• Spivack, M., 1976. Hospitalization — time without purpose. HEALTH, pp. 200-204.
της ψυχιατρικής. [Online]
Available at: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/379209_olotahos-pros-tin-katastaltiki-palindromisi-tis-psyhiatrikis
• Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2015. Οι «περιστρεφόμενες
των επιτρόπων. [Online]
Availableat:www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/46236_oi-peristrefomenes-portes-ton-epitropon
• Επίσημη ιστοσελίδα Ευρωπαϊκης Επιτροπής, n.d. Ψυχική Υγεία και Covid-19. [Online]
Available at: https://health.ec.europa.eu/non-communicable-diseases/mental-health_el#ref-%CF%88%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-covid-19
• Παναγοπούλου, Β., 2017. Η Εφημερίδα των Συντακτών. [Online]
Availableat:https://www.efsyn.gr/nisides/106368_therapeytikoi-kipoi
• Archdaily, Δεκέμβριος 2022. Healthy Spaces: The Rise of Wellness Design in 2022. [Online]
Available at: https://www.archdaily.com/994250/healthy-spaces-the-rise-of-wellness-design-in-2022?ad_medium=gallery
• ArchDaily, 2021. Alzheimers Village / NORD Architects. [Online]
Available at: https://www.archdaily.com/973948/alzheimers-villa-nord-architects?ad_ source=search&ad_medium=projects_tab
• ARCHITECTS, N., 2021. Alzheimer’s Village: A village designed for people living with Alzheimer’s disease and dementia. [Online]
Availableat:https://www.nordarchitects.dk/alzheimer-dax
• Designboom, 2013. frank gehry completes maggie’s center branch in hong kong. [Online]
Available at: https://www.designboom.com/architecture/frank-gehry-completes-anotherbranch-of-maggies-center-in-hong-kong/
• naturally:wood, 2018. Ts’kw’aylaxw Cultural and Community Health Centre. [Online]
Available at: https://www.naturallywood.com/project/tskwaylaxw-cultural-and-community-health-centre/
• The Conversation, Mαϊος 2023. Architecture after COVID: how the pandemic inspired building designers. [Online]
Available at: https://theconversation.com/architecture-after-covid-how-the-pandemic-inspired-building-designers-200511
• ArchDaily, 2018. White Arkitekter’s Design for Nuuk’s Psychiatric Clinic Emphasizes Nature in Mental Health Design. [Online]
Available at: https://www.archdaily.com/906440/white-arkitekters-design-for-nuuks-psychiatric-clinic-emphasizes-the-relationship-between-architecture-nature-and-mental-health
• Dezeen, 2018. White Arkitekter to create psychiatric clinic in Greenland. [Online]
Available at: https://www.dezeen.com/2018/07/15/white-arkitekter-psychiatric-clinic-nuuk-greenland/
• White Arkitekter, 2017. Nuuk psychiatric clinic. [Online]
Availableat:https://whitearkitekter.com/project/nuuk-psychiatric-clinic/
• ArchDaily, 2019. Child Psychiatry Hospitalization Building of 12 beds in Bures-sur-Yvette / a+ samueldelmas. [Online]
Availableat:https://www.archdaily.com/921452/child-psychiatry-hospitalization-building-of12-beds-in-bures-sur-yvette-a-plus-samueldelmas?ad_source=search&ad_medium=projects_tab
• samueldelmas, 2015. UNITÉ PSYCHIATRIQUE SUPPORT THÉRAPEUTIQUE. [Online]
Availableat:http://www.samueldelmas.fr/portfolio/bur/
• Architizer, 2005. Psychiatric Hospital Helsingor. [Online]
Availableat:https://architizer.com/projects/psychiatric-hospital-helsingor/
• arquitecturaviva, 2005. Psychiatric Hospital, Helsingør. [Online]
Availableat:https://arquitecturaviva.com/works/hospital-psiquiatrico-4
• ArchDaily, 2018. Vejle Psychiatric Hospital / Arkitema Architects. [Online]
Available at: https://www.archdaily.com/901732/vejle-psychiatric-hospital-arkitema-architects
• Arkitema, 2017. Psychiatric Hospital in Vejle. [Online]
Availableat:https://www.arkitema.com/en/project/psykiatrisygehys-vejle
• MTH, 2018. Vejle Psychiatric Hospital. [Online]
Availableat:https://mth.com/Our-Projects/Vejle-Psychiatric-Hospital
• BrulletdeLuna, 2005. Psychiatric Hospital, Salt. [Online]
Availableat:https://brulletdeluna.com/project/psychiatric-hospital-salt/#concept
• ArchDaily, 2015. Nursery +E In Marburg / Opus Architekten. [Online]
Available at: https://www.archdaily.com/641051/nursery-e-in-marburg-opus-architekten?ad_medium=gallery
• RethinkingTheFuture, 2016. Nursery +e in Marburg by Opus Architekten. [Online]
Available at: https://www.re-thinkingthefuture.com/educational/8818-nursery-e-in-marburg-by-opus-architekten/
• Π.Ο.Υ., n.d. [Online]
Available at: https://health.ec.europa.eu/non-communicable-diseases/mental-health_el#ref-%CF%88%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-covid-19
• Συνέντευξη Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου, Noέμβριος 2022. News 24 7. [Online]
Available at: https://www.news247.gr/sunday-edition/megalooikonomoy-sto-news-24-7-vaftizoyn-katathlipsi-tin-koinoniki-mas-dysforia.9819483.html [Accessed16052023].
• Architizer, 2016. Nursery +e in Marburg. [Online]
Availableat:https://architizer.com/projects/nursery-e-in-marburg/
- Ντοκιμαντέρ
Οι Αζήτητοι (1982), του Κωστή Ζώη
Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν (1998), του Σταύρου Ψυλλάκη
Awakenings (1990), του Penny Marshall βασισμένο στο βιβλίο του Oliver Sacks
Κεφάλαιο Α
• Εικόνα 01_ Πηγή: www.en.wikipedia.org/wiki/Bethlem_Royal_Hospital
• Εικόνα 02_ Πηγή: www.gallica.bnf.fr/blog/08012013/la-pitie-salpetriere-quatre-siecles-dhistoire?mode=desktop
• Εικόνα 03_ Πηγή: www.el.wikipedia.org/wiki/
• Εικόνα 04_ Πηγή: www.trans-alleghenylunaticasylum.com/the-kirkbride-plan/
• Εικόνα 05_ Πηγή: Μαδιάνος , Μ., Ιανουάριος 1994. Η
ΤΟ ΑΣΥΛΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. s.l.:ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
• Εικόνα 06-08_ Πηγή: www.archdaily.com/804323/university-psychiatric-centre-stephane-beel-architect
• Εικόνα 09-11_ Πηγή: www.archdaily.com/403170/la-corredoria-health-center-diaz-rojo-arquitectos?ad_medium=gallery
• Εικόνα 12-14_ Πηγή: www.archdaily.com/42821/daycare-island-craeyenburch-mo%25cc%2588hn-bouman
• Εικόνα 15-17_ Πηγή: www.mkoapostoli.com
• Εικόνα 18_ Πηγή: www.discovergreece.com/el/experiences/feel-healing-energy-asclepion-kos
• Εικόνα 19_ Πηγή: time.com/5835150/florence-nightingale-legacy-nurses/
• Εικόνα 20_ Πηγή: www.archdaily.com/804323/university-psychiatric-centre-stephane-beel-architect/588eb90ae58ece7b030001cb-university-psychiatric-centre-stephane-beel-architect-sketch?next_project=no
• Εικόνα 21_ Πηγή: www.dochitect.com/humanizing-the-hospital-design-lessons-from-a-finnish-sanatorium/
• Εικόνα 22-24_ Πηγή: Bayes,K.,1969.Severelymentallysubnormal.OfficialArchitectureand Planning, pp. 1042-1046.
• Εικόνα 25_ Πηγή: V.Isaak,D.Vashdi,D.Bar-Noy,H.Kostisky,S.HirschmannandA.Grinshpoon, 2017. Enhancing the Safety Climate and Reducing Violence. Workplace Health & Safety: PromotingWorkEnvironmentsConducivetoWell-BeingandProductivity,Volume57,pp.409-416.
• Εικόνα 26-27_ Πηγή: Μαρτινίδης,Π.,1971.Στοιχείακαιμεγέθηπεριβάλλοντοςνευροψυχιατρικών νοσηλευτηρίων : έρευνα στις αντίστοιχες κλινικές της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: ΑριστοτέλειοΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης.
• Εικόνα 28,30-31_ Πηγή: www.naturallywood.com/project/tskwaylaxw-cultural-and-community-health-centre/
• Εικόνα 29_ Πηγή: smithandandersen.com/work/tskwaylaxw-cultural-community-health-centre
• Εικόνα 32,37,42_ Πηγή: προσωπικόαρχείο
• Εικόνα 33-36_ Πηγή: www.archdaily.com/973948/alzheimers-villa-nord-architects
• Εικόνα 38,41_ Πηγή: https://www.e-architect.com/hong-kong/maggies-hong-kong?utm_ content=cmp-true
• Εικόνα 39-40_ Πηγή: www.dezeen.com/2013/03/08/frank-gehry-maggies-centre-hongkong-opens/
Κεφάλαιο Γ
• Εικόνα 01-06_ Διαγράμματα από το βιβλίο Αρχιτεκτονική: Μορφή,Χώρος & Διάταξη του Francis D.K.Ching
• Εικόνα 07_ Πηγή κάτοψης: www.aplususa.com/project/worcester-recovery-center/
• Εικόνα 08_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/874162/cherry-hospital-perkins-plus-will?ad_ medium=gallery
• Εικόνα 09_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/901732/vejle-psychiatric-hospital-arkitema-architects?ad_source=search&ad_medium=projects_tab
• Εικόνα 10_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/306960/helix-forensic-psychiatric-clinic-of-stockholm-bsk-arkitekter?ad_medium=gallery
• Εικόνα 10_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/512803/center-for-psychosocial-rehabilitation-otxotorena-arquitectos?ad_medium=gallery
• Εικόνα 11_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/512803/center-for-psychosocial-rehabilitation-otxotorena-arquitectos?ad_medium=gallery
• Εικόνα 12_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/8028/children%25e2%2580%2599s-center-for-psychiatric-rehabilitation-sou-fujimoto
• Εικόνα 13_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/451158/kronstad-origo-arkitektgruppe?ad_ medium=gallery
• Εικόνα 14_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/885453/psychiatric-center-vaillo-plus-irigaray-architects?ad_medium=gallery
• Εικόνα 15_ Πηγή κάτοψης: brulletdeluna.com/project/psychiatric-hospital-salt/
• Εικόνα 16_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/804323/university-psychiatric-centre-stephane-beel-architect
• Εικόνα 17_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/403170/la-corredoria-health-center-diaz-rojo-arquitectos?ad_medium=gallery
• Εικόνα 18_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/943843/hara-hospital-nil-south-building-kplus-s-architects-plus-nobuya-kashima-plus-aya-sato?ad_medium=gallery
• Εικόνα 19_ Πηγή κάτοψης: nordicarch.com/project/forde-hospital-new-psychiatric-unit
• Εικόνα 20_ Πηγή κάτοψης: architizer.com/projects/psychiatric-hospital-helsingor/
• Εικόνα 21_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/959857/rebuilding-neuropsychiatry-hospital-wooyo-architecture
• Εικόνα 22_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/906440/white-arkitekters-design-for-nuuks-psychiatric-clinic-emphasizes-the-relationship-between-architecture-nature-and-mental-health
• Εικόνα 23_ Πηγή κάτοψης: eph-psychiatrie.de/projekt/zentrum-fuer-psychiatrie-friedrichshafen/
• Εικόνα 24_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/367366/center-for-the-mentally-handicapped-in-alcolea-taller-de-arquitectura-rico-roa?ad_medium=gallery
• Εικόνα 25_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/786192/paul-sivadon-institute-day-care-psychiatric-institution-atelier-2-plus-1?ad_medium=gallery
• Εικόνα 26_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/342719/residence-and-day-center-for-the-mentally-handicapped-aldayjover-arquitectura-y-paisaje?ad_medium=gallery
• Εικόνα 27_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/921452/child-psychiatry-hospitalizationbuilding-of-12-beds-in-bures-sur-yvette-a-plus-samueldelmas
• Εικόνα 28_ Πηγή κάτοψης:www.archdaily.com/42821/daycare-island-craeyenburch-mo%25cc%2588hn-bouman
• Εικόνα 29_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/641051/nursery-e-in-marburg-opus-architekten?ad_medium=gallery
• Εικόνα 30_ Πηγή κάτοψης: www.archdaily.com/310197/sowa-unit-kensuke-watanabe-architecture-studio?ad_medium=gallery
• Εικόνα 31-36 _ Πηγή: www.archdaily.com/943843/hara-hospital-nil-south-building-k-pluss-architects-plus-nobuya-kashima-plus-aya-sato?ad_medium=gallery
• Εικόνα 37-38,46-47,54-55,63-64,71-72,80-81_ Διαγράμματα επεξεργασμένα από την συγγραφέα με υπόβαθρο τα σχέδια του κτιρίου
• Εικόνα 39-45_ Πηγή: www.archdaily.com/906440/white-arkitekters-design-for-nuuks-psychiatric-clinic-emphasizes-the-relationship-between-architecture-nature-and-mental-health
• Εικόνα 48_ Πηγή: www.googlemaps.com
• Εικόνα 49-53_ Πηγή: brulletdeluna.com/project/psychiatric-hospital-salt/
• Εικόνα 56-59_ Πηγή: arquitecturaviva.com/works/hospital-psiquiatrico-4
• Εικόνα 60-62_ Πηγή: https://architizer.com/projects/psychiatric-hospital-helsingor/
• Εικόνα 65-70_ Πηγή: https://www.archdaily.com/901732/vejle-psychiatric-hospital-arkitema-architects?ad_source=search&ad_medium=projects_tab
• Εικόνα 73-79_ Πηγή: https://www.archdaily.com/641051/nursery-e-in-marburg-opus-architekten?ad_medium=gallery