S. ten Hoe.se
Geschilderde glazen in Friese kerken in
het bijzonder uit de 18de eeuw
Toen de schoolmeester van Scherpenzeel op verzoek van het Friesch Genootschap in 1857 de merkvzaardigheden van zijn woonplaats noteerde, schreef hij over de gebrandschilderde glazen in de kerk: 'Hoewel netjes geschilderd en in eenen nog goeden staat kan er dunkt mij geen bijzondere ophef van gemaakt worden. Voor de Goudasche doen ze zeer zeker onder'. 1)
De meester van Scherpenzeel had gelijk. De glazen in zijn kerk en ook de airdere
18de-eeuwse kerkglazen ilr Friesland zijn, wat kvraliteit betreft, niet vergelijkbaar met de beroemde Goudse glazen. Toch verdienen ze, als laaste specimina
van de in ons land eens zo bloeiende
glasschilderkunst, onze aandacht.
Vij
kenr.ren
in
Friesland tegenwoordig
nog een twaalftal kerken die in het bezit zijn van gebrandschilderde glazen. \flat ons rest is slechts een fractie van wat eenrnaal aanwezig was. Zeker 216, maar
waarschijnlijk nog lneer Friese kerken waren versierd met deze glazen. Fragnenten gekleurd middeleeuws glas, die bij opgravingen gevonden zijn, o.a. te
Na de Reformatie zijn er in een groot aantal kerken glazen geplaatst. Nog in de 16de eeuw schonken de gewestelijke bestuurders van Friesland in elk geval aan een negenendertigtal Friese kerken een glas. Een van de eerste kerken die inet een glas vereerd werd was die van Sloten. De vijand had de kerk verr.rield. In 1582 vond de herbouw plaats en de stadhouder schonk toen zes daalders voor een nieuw geschilderd glas. t) Andere kerken die in de 16de eeuw een geschilderd glas kregen waren bijv. Leeuwarden (Jacobijner kerk, 1592;, Franeker, Harlingen, Jelsun (1595), Haskerdijken, FIemelum, Oldeboorn, Oldelamer, Sexbierum, Ter Idzerd, Beetgum (1596), Cornjum, Ypecolsga, Beetsterzwaag, Burum, Delfstrahuizen (1,597), Garijp, Indijk, Joure, Kollum, Spannum, Akkrum, Bolsward, Buitenpost (1598). 3) In de 17de eeuw werden in tenminste 154 lrerlren geschilderde glazen aangebracht. \Ăe noemen als voorbeelden de kerken van Augustinusga (1609), Bergun.r
(1638), Blessum (16s4), Blija (1631), Bolsward (1622), Bozum (1.627), Jowe
Hoorn op Terschelling, maken duidelijk dat reed: voor de Reformatie sommige
(1646) en Makkum (t661).3) Uit dit lijstje wordt wel duidelijk dat glazen niet alleen vereerd werden aan nieuwgebouwde, maar ook aan reeds lang be-
kerken geschilderde glazen bezaten.
staande kerken.
Over dergelijke glazen wordt op enkele plaatsen geschreven in het Stamboek z;an den Frieschen AdeL van jhr. M. de Haan I{ettema en mr. A. van Halmael, bijv. op bIz. 95 van deel II. Daar wordt een glas
De geschilderde giazen die nu nog aan-
wezig zijn in twaalf Friese kerken dateren alle uit de 18de eeuw. Er zijn echter veel meer kerken geweest die in de
genoemd
dat zich bevond in een der zuidvensters van de Grote Kerk te
18de eeuw voorzien werden van deze glazen. Omdat veel kerkelijk archiefmateriaal verloren is gegaan is het niet
Op dat glas waren de schenkers Jan van F{oytema en zlyt vrouw Bauck van Harinxma afgebeeld. t')
mogelijk een volledige lijst samen te stellen van deze kerken. \Ăe1 is het n.roge-
Sneek.
lijk
de meeste te noemen: t21