Ερευνητική εργασία
Περιηγήσεις στο αστικό τοπίο
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Πανεπισήμιο Θεσσαλίας Φοιτήτρια: Πετρίδου Γεωργία
Επιβλέπων καθηγητής: Μητρούλιας Γεώργιος
Ιούνιος 2021
Ευχαριστώθερμάτονκ.ΓιώργοΜητρούλιαγιατηνκαθοδήγησητου κατά την εκπόνηση αυτής της εργασίας, καθώς και την οικογένεια καιτουςφίλουςμου,γιατηναδιάκοπηστήριξητους.
abstract 12
περίληψη 13
λίγα λόγια για την έρευνα 14
μέρος 1ο 15 εισαγωγή
οικεία εικόνα. οι προδιαγραφές του εξοπλισμού των παιδικών χαρών στην Ελλάδα μέρος 2ο 32
Κίνδυνος και ρίσκο, μια σημαντική διαφοροποίηση
πρώτη προσέγγιση μιας διαφορετικής παιδικής χαράς και η εκμετάλλευση των bomb sites. η γέννηση των adventure
μέρος 3ο 44
oι 700 παιδικές χαρές του Aldo Van Eyck. η αξι-
οποίηση εγκαταλελειμμένων σημείων μετά από
παρότρυνση των πολιτών μέσα από επιστολές
Nowadays, the image of a playground in a typical greek city is a synonym for conventional. It is a specific set of colorful equipment made, only to be used by children in a fixed manner. it is not elaborate and it has mobility restrictions that don’t allow children move freely . Risking while playing at a young age is important but unfortunately, there is a misconception about the meaning of risk and it is often wrongly related to danger. Was it always like that?
This research passes through different architectural examples of equipment and play spaces that redefine the meaning of risk.
The research begins after the sudden overbuilding in Greek cities. The outdoor places where kids played decreased so has spontaneous play. Afterwards, the search passes through Europe of WWII where kids used to play in bombsites creating the first “junk playgrounds” and then the stable metallic or traditional equipment from the 50s and 60s.
Finally, while, now more than ever, restrictions are indused, , matiarial technologies have developed. Architecture leans into moving parts that can be constucted in any place from the children themselves.
ο
οποίος χρησιμοποιείται με καθορισμένο τρόπο από
το παιδί. Δεν διαθέτει πολυπλοκότητα και κινείται
σε συγκεκριμένα όρια που περιορίζουν τις κινήσεις
του. Το ρίσκο στο παιχνίδι από μικρη ηλικία είναι
σημαντικό όμως δυστυχώς ταυτίζεται με την έννοια
του κινδύνου. Ήταν όμως πάντα έτσι;
Η ερευνητική αυτή εργασία αποτελεί μια περιήγηση
σε διαφορετικά αρχιτεκτονικά παραδείγματα
εξοπλισμού και χώρων παιδικών χαρών που
επαναπροσδιορίζουν το ρίσκο και το φέρνουν
αντιμέτωπο με το παιδί.
Αφετηρία αποτελεί η κατασταση που επικράτησε
στην Ελληνική επικράτεια από την ξαφνική
ανοικοδόμηση και έπειτα. Οι αλάνες περιορίζονται, το ίδιο και το αυθόρμητο παιχνίδι. Στη συνέχεια, η
ανασκόπηση επιστρέφει σε συνθήκες την περίοδο
του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου με εκμετάλλευση
«bombsites» στις πόλεις και τις παιδικές χαρές
σκουπιδιών και έπειτα, τις σταθερές μεταλλικές ή
και παραδοσιακές κατασκευές της δεκαετίας του 50
και του 60 .
Τέλος, σήμερα, ενώ τα δεδομένα ασφαλείας γίνονται
αυστηρότερα από ποτέ, οι τεχνολογίες υλικών
έχουν προχωρήσει. H αρχιτεκτονική στρέφεται σε
διαφορετικά και κινητά στοιχεία που προσαρμόζονται
σε οποιονδήποτε χώρο δίνοντας δυνατότητες στο
παιδί να δημιουργήσει τις συνθήκες για το παιχνίδι
του.
Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί μια
ανασκόπηση σε διαφορετικούς τρόπους και
χώρους σχεδιασμού εξοπλισμού και εργαλείων
που ενθαρρύνουν το αυθόρμητο παιδικό παιχνίδι
και πως η αρχιτεκτονική γίνεται το κύριο εργαλείο
ώστε τέτοιοι χώροι να προετοιμάζουν τα παιδιά
ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν μελλοντικές
προκλήσεις με μεγαλύτερη ετοιμότητα και ελευθερία.
Αφορμή αυτής της εργασίας αποτέλεσαν οι σκέψεις
και οι προβληματισμοί μου σχετικά με τις παιδικές
χαρές που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε ελληνική γειτονιά.
Τα σχήματα του εξοπλισμού που επαναλαμβάνονται,
το ίδιο και τα έντονα χρώματα και οι λαμπερές
πλαστικές υφές και οι στρογγυλεμένες άκρες. Ποια
η σκέψη πίσω από την επιλογή και έπειτα τη χρήση;
Πώς εξελίχθηκε η σκέψη των αρχιτεκτόνων σε σχέση
με τις παιδικές χαρές; Μήπως τα επίπεδα ασφαλείας
έχουν παρερμηνευθεί; Και τέλος πως επηρεάζεται
ένα παιδί από μια τέτοια δραστηριότητα του στον
χώρο; Περιηγήσεις σε διαφορετικές παιδικές χαρές
από αρχιτέκτονες που ξεχώρισαν για την ελευθερία
που δίνουν στο παιδί επαναπροσδιορίζοντας τους
περιορισμούς της τυποποίησης και βάζοντας στο
παιχνίδι το ρίσκο και το απρόσμενο.
λίγα λόγια για την έρευνα
[1.2] τα αποτελέσματα όταν γίνεται αναζήτηση
του όρου παιδική χαρά στη μηχανή αναζήτησης του Google
Ποια είναι η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό
όταν αναφερόμαστε στον όρο παιδική χαρά;Ίσως για
να απαντήσει κανείς πρέπει να ανατρέξει λίγο πίσω,
σε αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας, η απλά να
πάει μια βόλτα σε μια παιδική χαρά τη γειτονιάς του.
Η εικόνα αυτού του χώρου, μάλλον είναι οικεία σε
όλους. Πολύχρωμες κατασκευές από θαμπό μέταλλο
ή λαμπερό πλαστικό. Συγκεκριμένα, κούνιες, τραμπάλα, τσουλήθρα ίσως και κάπου πιο πέρα ένας
λάκκος με όση άμμο έχει καταφέρει να παραμείνει
στο εσωτερικό του.Πως θα αντιδρούσαμε λοιπόν με
τον εξοπλισμό σαν παιδιά; Σίγουρα θα καθόμασταν στην κούνια και θα
κουνούσαμε με μια ρυθμική κίνηση τα πόδια για να
έχουμε την απαραίτητη ώθηση και να φτάσουμε
ψηλά.Ή θα περιμέναμε να έρθει η σειρά μας για
να ανέβουμε την σκάλα της τσουλήθρας ώστε να
γλιστρήσουμε προς τα κάτω με φόρα μέχρι τα πόδια
μας να ακουμπήσουν ως το έδαφος.
Μήπως θα ήταν περισσότερο ενδιαφέρον αν
ανεβαίναμε αυτήν την τσουλήθρα ανάποδα; Ή
μήπως να δοκιμάζαμε να κάνουμε κούνια όρθιοι για
να τα βλέπουμε όλα από πιο ψηλά;Αν παίρναμε αυτή
τη πρωτοβουλία σίγουρα κάποιος γονιός με μια του
προειδοποίηση θα μας απέτρεπε αμέσως από μια
τέτοια πράξη.
Είναι όντως τόσο επικίνδυνο;
Για ποιο λόγο θα πρέπει να ακολουθείται στις
σημερινές παιδικές χαρές
μια στανική απομίμηση του. Μόνο
μ’ αυτήν την ποιότητα της ελευθερίας
ξεχωρίζει το παιχνίδι από την πορεία
της φυσικής διαδικασίας. […]1
Και μετά; Επανάληψη; Ως πότε;
Τα παιδιά και τα ζώα έχουν ένστικτο το
οποίο τα οδηγεί στο παιχνίδι, πρέπει να
παίζουν. Αυτά τα δύο το κάνουν διότι
το απολαμβάνουν και με αυτήν ακριβώς
την απόλαυση έρχεται και η ελευθερία
τους. Αυτό συμβαίνει διότι περνούν από
την σφαίρα της πραγματικότητας σε
μια προσωρινή, με απόλυτα δικούς της
κανόνες.
«Δεν μας ενδιαφέρει τίποτα έξω από τον
κύκλο του παιχνιδιού»1
Γίνεται εναλλαγή του χρόνου και του
χώρου σε μια πράξη ανεξάρτητη
από τον πραγματικό βίο. Ταυτόχρονα
όμως, αντιμετωπίζεται με απόλυτη
σοβαρότητα και αφοσίωση. Πόσο μάλλον
στο μυαλό ενός μικρού παιδιού. Μέσα
από τη διαδικασία του παιχνιδιού το
παιδί έρχεται σε επαφή με ανοιχτές
δυνατότητες και βασικός του στόχος
είναι ο τερματισμό μιας αβεβαιότητας
μέσα σε μια κατάσταση έντασης.
πικής αξίας - πραγμάτωση επιθυμίας
1 Γιόχαν Χουιζίνγκα, Ο Άνθρωπος και το
Παιχνίδι (Homo Ludens), Μετάφραση : Γεράσιμος
Λυκιαρδόπουλος, Στέφανος Ροζάνης, Εκδόσεις
Γνώση, (2010)
«Η συγγένεια του παιχνιδιού με την τάξη το κάνει να ανήκει στο πεδίο
της αισθητικής. Το παιχνίδι
[…]
είναι όροι με τους οποίους προσπαθούμε
να περιγράψουμε επενέργειες της
ομορφιάς: ένταση, ισορροπία, αρμονία
αντίθεση, παραλλαγή, έκβαση, λύση
κλπ. […]
Είναι προικισμένο με τις ευγενέστερες
ιδιότητες που μπορούμε να
αντιληφθούμε στα πράγματα: με τον
ρυθμό και την αρμονία.»2
2 Χουιζίνγκα, Ο Άνθρωπος και το Παιχνίδι (Homo Ludens), (2010)
Το παιχνίδι που αναλύεται στη συνέχεια
της εργασίας ανήκει ως επί το πλείστον
στην κατηγορία του σωματικού παιχνιδιού (physical active play) με το οποίο το παιδί
αναπτύσσεται στον χώρο κινητικά αλλά
και ψυχικά σε ζητήματα αντίληψης.3
Πολλοί αρχιτέκτονες άγγιξαν αυτό το θέμα
και προβληματίστηκαν με τον τρόπο τον
οποίο τα παιδιά δραστηριοποιούνταν,
ψυχαγωγούνταν και εν τέλει έπαιζαν μέσα
στον αστικό χώρο.
Οι παιδικές χαρές του 20ού αιώνα μπορούν
πλέον να κατηγοριοποιηθούν χρονικά.
Όπως αναλύθηκαν κατά τον Davis:
- Στην πρώτη περίοδο του, στα τέλη του
1800 και αρχές του 1900 η οποία ονομάστηκε
και ως «περίοδος φυλακής» (the prison period).
- Από το 1910, που ονομάζεται ως
του σιδήρου» (the iron period) όπου ξεκινάει μια περίοδος
κατασκευής εξοπλισμού παιδικών χαρών
σε μεγαλύτερη παραγωγή με βασικά υλικά
το σίδερο και τον χάλυβα. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα μεγάλη έκθεση των παιδιών
στο μόλυβδο.
-Έπειτα, τα έτη 1950 με 1960 χαρακτηρίζονται ώς «περίοδος καινοτο-
μίας» (the innovation period) όπου η
παιδική χαρά και η μετέπειτα ανάπτυξη
ενός παιδιού εμφανίζεται στη σφαίρα ενδιαφέροντος καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων.
-Το 1970 με 1980 στην «μοντέρνα
περίοδο» (the modern era), όπου και υπάρχει περισσότερoς προβληματισμός
σχετικά με την ασφάλεια, επομένως και
η κατασκευή εξοπλισμού και αρχίζει να γίνεται με κριτήρια αυστηρότερα και περισσότερους περιορισμούς.
-Τέλος, από τη δεκαετία του 2000 και έπειτα θεωρείται ως «περίοδος φι-
λική προς τη φύση» (the natural friendly period) κατά την οποία αλλά-
ζουν δύο σημεία Αρχικά, τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι πιο φιλικά
προς το περιβάλλον και το παιδί και
επιπλέον, αρχίζει να ελαχιστοποιείται
των παιχνιδιών που βασί-
3 Καφένια Φ. Μπότσογλου, Υπαίθριοι
παιχνιδιού και παιδί- Ποιότητα, ασφάλεια,
εφαρμογές, Εκδόσεις Gutemberg, (2010)
4 Davis, K., Creating outdoor Environments for Learning and Fun, Early Childhood Centre - Indiana Institute on Disability and Community, (2005)
Ας μην ξεχνάμε το παιχνίδι που υπήρχε πάντα στη
ζωή των παιδιών. Αυτό είναι το παιχνίδι σε αλάνες
στους δρόμους της γειτονιάς και δεν βασιζόταν
καθόλου σε κατασκευές παιχνιδιού παρά μόνον
στα ίδια τα σημεία της γειτονιάς και την φαντασία
των παιδιών. Σε περιόδους πολέμου, σε πόλεις και
γειτονιές υποανάπτυκτες οικονομικά, το παιχνίδι
έβρισκε, βρίσκει και θα βρίσκει πάντα κάποιο τρόπο
να υπάρχει. Όπου υπάρχει χώρος υπάρχει και
παιχνίδι.
«Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ένα
στοιχείο του χώρου, για παράδειγμα έναν
τοίχο σε μια αυλή νηπιαγωγείου, απλά
και μόνο ως μια κατασκευή από τούβλα
και κονίαμα. Ο τοίχος αυτός έχει κάποιες
λειτουργικές δυνατότητες: απομονώνει, διαχωρίζει, ρυθμίζει την επικοινωνία, αποτελεί σημείο αναφοράς κλπ. Επίσης
έχει και κάποια φυσικά και αισθητικά
χαρακτηριστικά: είναι ψηλός, μακρύς, με ή
χωρίς κάγκελα, με λεία ή τραχιά επιφάνεια, χρωματιστός με μορφολογικά στοιχεία, όμορφος , άσχημος κλπ. […]
χωρίζει το «μέσα» από το «έξω», τονίζει το
«εδώ», ως προς το «αλλού», προσδιορίζει
φραγμούς στο χώρο και στη συμπεριφορά,
μεταφέρει πρωτότυπες μορφές ή, ακόμα
γίνεται πεδίο έκφρασης και δημιουργίας,
όπως στη περίπτωση που τα παιδιά
ζωγραφίζουν την επιφάνειά του.»5
5 Δημήτρης Γερμανός, Χώρος και Διαδικασίες Αγωγής, Η Παιδαγωγική Ποιότητα του Χώρου, Εκδόσεις Gutenberg, Παιδαγωγική σειρά, (2005)
χαρών στην Ελλάδα[ελλάδα των 70s]
Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο
η προσοχή των ειδικών αρχίζει
να στρέφεται περισσότερο στην
διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού
έως την ενηλικίωση και όχι απλά να
θεωρείται η παιδική ηλικία ένα στάδιο
αναμονής ώστε τα παιδιά να γίνουν
ξαφνικά ενήλικες. Την αρχή κάνει ο
παιδίατρος Dr Benjamin Spock με
βιβλία που
επεκταθούν με γρήγορους και
ανεξέλεγκτους ρυθμούς.
Η αυξημένη ζήτηση κατοικιών από τη
συσσώρευση του πληθυσμού έδωσε την
ελευθερία να εκμεταλλευθούν άδειοι
κοινόχρηστοι χώροι και να πάρουν
τις θέσεις τους οι πολυκατοικίες.
Οι γνωστές και ως άδειες αλάνες
της γειτονιάς που χρησιμοποιούσαν
ελεύθερα τα παιδιά για το παιχνίδι
τους περιορίζονται, το ίδιο και οι αυλές
των κατοικιών.
«Η μεγάλη συσσώρευση πληθυσμού
οδήγησε σε μαζική ανοικοδόμηση που
έγινε χωρίς προγραμματισμό και με
βασικό κίνητρο το κέρδος. […]
γέννησης του.
Σταδιακά, η αρχιτεκτονική, οι τέχνες και
οι κοινωνικές επιστήμες προσεγγίζουν
και αυτές περισσότερο το παιδί.
Αρχίζει να γίνεται αισθητή η ανάγκη για
χώρο απασχόλησης τους. Η ανάγκη για
σχεδιασμένους χώρους παιχνιδιού για
τα παιδιά αρχίζει να γίνεται εντονότερη
τη στιγμή που αρχίζουν να πληθαίνουν
και τα αυτοκίνητα στις πόλεις.
Τον τελευταίο αιώνα, στο ελληνικό
αστικό τοπίο σημειώθηκαν έντονες
μεταβολές. Στα μέσα του 20ού
αιώνα παρατηρείται έντονο κύμα
ανακατανομής του πληθυσμού στο
εσωτερικό της χώρας. Πιο αισθητή
αυτή από το 1970 και έπειτα, με κύμα
παλιννόστησης προς τις μεγαλύτερες
πόλεις, με αποτέλεσμα, αυτές να
Η μεγάλη ζήτηση κατοικιών οδήγησε σε υπερεκμετάλλευση των άδειων χώρων
της πόλης και στη κάλυψη τους με
πολυκατοικίες»6
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980
αρχίζει να γίνεται αντιληπτή η
έλλειψη ανοιχτών, κοινόχρηστων
χώρων από τη ζωή της πόλης. Έτσι
ξεκίνησε στην Ελλάδα η «Επιχείρηση
Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης» η
οποία συνεχίζεται έως και σήμερα. Πριν
από αυτό πραγματοποιούνταν κάποιες
ανεξάρτητες προσπάθειες δημιουργίας
πράσινων ή άλλων χώρων κοινωνικού
εξοπλισμού διότι έγινε γρήγορα
αντιληπτό ότι ήταν αναγκαίο.
6 Γερμανός, Χώρος και Διαδικασίες
μια οικεία εικόνα. οι προδιαγραφές του
εξοπλισμού των παιδικών
Όσο τα χρόνια περνούν, τα αυτοκίνητα αυξάνονται,
το ίδιο εξελίσσονται και οι τεχνολογίες υλικών. Αυτές
οι τεχνολογίες, κυρίως ποικιλία σκληρού ή μαλακού
πλαστικού μπορούν να εφαρμοστούν, και φτάνουν
στην Ελλάδα, κανοντας έντονη την παρουσία τους,
στις αρχές του 21ου αιώνα. Έτσι χρησιμοποιούνται με
τρόπο που θα προστατέψει το παιδί από πιθανούς
κινδύνους. Το 2009 συγκεκριμένα, ψηφίστηκε ένα
νέο νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με τους κανόνες
ασφαλείας στην ελληνική παιδική χαρά, με πρόθεση
να ισχύουν σε όλη την ελληνική επικράτεια έως το
2012. Κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει πράξη έως και σήμερα
και οι λόγοι είναι περισσότερο οικονομικοί. Σε αυτό
το νομοθετικό πλαίσιο έχει δοθεί και ένας ορισμός
για την παιδική χαρά
« Παιδική χαρά είναι ο οριοθετημένος
δημοτικός/κοινοτικός υπαίθριος χώρος
που προορίζεται για ψυχαγωγία νηπίων
και παιδιών μέχρι δεκατεσσάρων ετών, χωρίς την επίβλεψη προσωπικού.
Η παιδική χαρά εγκαθίσταται σε
δημοτικά/κοινοτικά ακίνητα που έχουν
χαρακτηριστεί στο οικείο ρυμοτομικό
σχέδιο είτε ως χώροι παιδικής χαράς
είτε ως κοινόχρηστοι χώροι, καθώς και
σε ακίνητα της ιδιωτικής περιουσίας
του δήμου ή της κοινότητας σύμφωνα
με τις ισχύουσες διατάξεις.»7
7 Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 28492/2009, ΦΕΚ
931/Β/18-5-2009
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στον εξοπλισμό
οποίος διαθέτει κάποια χαρακτηριστικά τα
οποία είναι αναγκαίο να καλύπτουν κάποιους
κανόνες ασφαλείας. Αυτός ο εξοπλισμός είναι
καταγεγραμμένος στο τεχνικό κείμενο (Σχέδιο
Τεχνικής Προδιαγραφής), ΕΛΟΤ, και οργανωμένο
σύμφωνα με τους Ευρωπαικού κανονισμούς για τις
παιδικές χαρές.
[1.6] τα σχέδια του ΕΛΟΤ με συγκεκριμένες οδηγίες για την επιλογή εξοπλισμού παιδικών χαρών στις Ελληνικές πόλεις
Εκτός από τον τυποποιημένο εξοπλισμό, ο οποίος
θα πρέπει να είναι ανθεκτικός σε βανδαλισμούς, επικαλυμμένος με βερνίκι, καλυμμένος σε αιχμηρά
σημεία στερέωσης κλπ. Έπειτα τα όργανα τα οποία
επιλέγονται είναι καθορισμένα τις περισσότερες
φορές από πριν. Όπως αναγράφονται στην έκθεση, κούνιες, μονόζυγο τριών θέσεων, αναρρίχηση δέντρο,
τραμπάλα παπάκι είναι κάποιες από τις
ονομασίες του εξοπλισμού.1 Αυτός συνήθως
αποκτάται κατά παραγγελία από κάποιο κατάλογο
εταιρίας της δυτικής Ευρώπης ή, διαφορετικά,
γίνεται απομίμηση μιας παιδικής χαράς ενός τέτοιου
καταλόγου. Υπεύθυνος για την επιλογή αυτή είναι
κάποιος υπάλληλος του δήμου, ο οποίος σπάνια
σχετίζεται με τους τομείς της αρχιτεκτονικής ή της
παιδαγωγικής και το κύριο κριτήριο επιλογής των
οργάνων είναι το οικονομικό, αψηφώντας το πως θα
είναι αυτή αλληλεπίδραση με το παιδί.
1 Σχέδιο ΕΛΟΤ ΤΠ 1501-10-02-02-03 (2017), Ελληνικής
Τεχνικής προδιαγραφής
τσουλήθρα,
μέρος 2ο
κίνδυνος και ρίσκο, μια σημαντική
διαφοροποίηση
η πρώτη προσέγγιση μιας διαφορετικής παιδικής χαράς και η εκμετάλλευση των bomb sites. η
γέννηση των adventure playgrouds
hazards WWII bomb sites loose parts] [2.1]
κίνδυνος και [ρίσκο], μια σημαντική
Είναι δύσκολο να βλέπει κάποιος το παιδί του
εκτεθειμένο σε πιθανούς κινδύνους άλλα το ρίσκο
θα πρέπει να υπάρχει. Το ρίσκο και ο κίνδυνος –
διακινδύνευση είναι δύο όροι οι οποίοι δεν πρέπει
να ταυτίζονται αλλά συνήθως συμβαίνει το αντίθετο.
Το παιδί παίρνει ρίσκο εξερευνώντας τις επιλογές
του , Για κάτι που επιλέγει να αλληλεπιδράσει. Αν
για παράδειγμα πατήσει ένα καρφί που ξέφυγε, δεν
σημαίνει ότι πήρε ρίσκο. Εκεί υπήρχε ένας κίνδυνος
που δεν έχει υπολογίσει το παιδί. Αν όμως βρίσκεται
σε ένα ψηλό σημείο και έχει τη δυνατότητα να
πηδήξει, τότε του δίνεται και η ευκαιρία να πάρει
αυτό το ρίσκο, να το σκεφτεί και να πράξει αναλόγως.
Έτσι, αρχίζει να επεξεργάζεται περισσότερο το
πεδίο γύρω του ώστε να το καταφέρει. Με αυτόν
τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν να δέχονται και να
αντιμετωπίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους (develop resilience). [hazards]
Ένας ορισμός που θα μπορούσε να καλύψει την
έννοια του
παιχνιδιού με ρίσκο είναι αυτός που το
χαρακτηρίζει ως έναν ενθουσιώθη τρόπο παιχνι-
διού που περιλαμβάνει αβεβαιώτητα αλλά και την
πιθανότητα του τραυματισμού. Μετά από έρευνες,
παρατηρήσεις και συνεντέυξεις οι ειδικοί στο παι-
δαγωγικό αυτό κομμάτι κατέληξαν σε 8 σημεία δια-
κινδύνευσης ή αλλιώς - hazards.
1. ύψη
2. υψηλή ταχύτητα
3. επικίνδυνα εργαλεία
4. επικίνδυνα στοιχεία
5. πάλη και ατσούμπαλο παιχνίδι με
τον άλλον
6. ανταγωνιστικότητα
7. σημεία για να κρυφτεί
8. σύγκρουση με αντικείμενο1
Αυτά τα στοιχεία φαίνονται να είναι απαραίτητα. Το
σκαρφάλωμα, η σύγκρουση με κάτι μετά από ταχύ-
τητα και ο τραυματισμός από κάποιο εργαλείο μετα
από μια κατασκευή. Ακόμα και η παρατήρηση ενός
άλλου παιδιού μεγαλύτερης ηλικίας, η δυσφορία
μετά από πάλη και τέλος η απομόνωση και παρα-
πλάνηση ενός παιδιού χώρις κανέναν άλλον κοντά
του. Όλα, τα παραπάνω αποτελούν πιθανα αποτελέ-
σματα των διακινδυνεύσεων και λειτουργούν εμπειρικά θωρακίζοντας το παιδί με αυτοπεπίθηση και
ικανότητα για λήψη αποφάσεων.
Ellen Beate Hansen Sandseter,Categorizing risky play: How can we identify risk-taking in children's play?, European Early Childhood Education Research Journal (2007)
των bomb sites. Η γέννηση
των adventure playgrouds - [WWII]
Στην Δανία του 1943, κατά την
διάρκεια της Γερμανικής κατοχής
ο αρχιτέκτονας Carl Theodore
Sorensen, παρατηρεί κάτι ιδιαίτερο.
Τα παιδιά δεν επιλέγουν να παίξουν
στις οριοθετημένες παιδικές χαρές.
Επιλέγουν να πάνε οπουδήποτε
αλλού μέσα στην πόλη της
Κοπεγχάγης, παρά εκεί. Τις περισ-
σότερες φορές επιλέγουν εργοτά-
ξια, εγκαταλελειμμένες οικοδομές
ή κάποια ανατιναγμένη περιοχή
με θραύσματα. Έτσι, παίρνει την
πρωτοβουλία να χρησιμοποιήσει
ένα άδειο οικόπεδο προκειμένου
να αξιοποιηθεί από τα παιδιά. Εξό-
πλισε , λοιπόν, τον χώρο με τούβλα, σανίδες, σίδερα και λοιπά οικοδομικά υλικά, πεταμένα, άχρηστα
υλικά, και εργαλεία. Τέλος ονόμασε τον χώρο «junk playground» δηλαδή παιδική χαρά σκουπιδιών.
Ο Sorensen αργότερα θα πει:
“Of all the things I have helped to realize the junk playground is the ugliest […] Yet for me is the best and the most beautiful”
[2.3] σημείο μετά από βομβιστική επίθεση
[2.4] το πρώτο οικόπεδο που χρησιμοποίησε ο Sorensen στην Κοπενχάγη που προορίστηκε για παιχνίδι
[2.5], [2.6], [2.7] σκίτσα εξαρτημάτων παιδικής χαράς σκουπιδιών και περιπέτειας
«Από όλα, κατάφερα να αντιληφθώ ότι η “junk playground” είναι η πιο άσχημη […] Παρ’όλα αυτά, για
εμένα είναι η καλύτερη και η πιο όμορφη» [bomb sites]
Εκεί τα παιδιά εφευρίσκουν τρόπους, κατασκευά-
ζουν, σκάβουν και καλούνται να γίνουν τα ίδια αρχιτέκτονες και να δημιουργήσουν οτιδήποτε βάλουν
στο νου τους. Στη συνέχεια το 1945 η αρχιτέκτονας
τοπίου Lady Allen of Hurdwood επισκέπτεται τον
Sorensen στην Κοπεγχάγη. Φαντάζεται πως θα ήταν
να διαδώσει την ιδέα των junk playgrounds στην
Αγγλία όπου ζει και δραστηριοποιείται. Και το κάνει
πράξη.
Αυτή η ιδέα αρχίζει να διαδίδεται αστραπιαία από
την φράση της:
“Why not use our bomb sites like this?”
Δηλαδή, γιατί να μην χρησιμοποιήσουμε τα
ανατιναγμένα, κατεστραμμένα από βομβιστικές
επιθέσεις σημεία στην πόλη μας και να φτιάξουμε
χώρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα
παιδιά για παιχνίδι;
Αλλάζει το όνομα των junk playgrounds σε adventure playgrounds, δηλαδή παιδικές χαρές περιπέτειας και οριοθετεί τα «bomb sites»
ώστε να γίνουν σημεία συγκέντρωσης παιδιών και παιχνιδιού σε
όλο τον αστικό χώρο. [loose parts]
Τον σημαντικότερο ρόλο εκεί έχουν τα «loose parts». Αυτά θεωρούνται μεμονωμένα στοιχεία του χώρου, σε οποιοδήποτε
μέγεθος και βάρος, που μπορεί να το παιδί να χειριστεί και να χρησιμοποιήσει. Χώμα, νερό, φωτιά, πέτρες, τούβλα,εργαλεία, σκουπίδια ακόμα και ζώα αλλά και φαγητό Δεν σημαίνει ότι ένα ακριβό παιχνίδι είναι ένα καλό παιχνίδι για το παιδί.
τμημάτωνεργαλείων»
«In any environment, both the degree of inventities and creativity, and the possibility of discovery, are directly proportional to the numbered and kind of variables in it»1
Δηλαδή ότι σε κάθε περιβάλλον , ο βαθμόςτων σημείων που
οδηγούν σε εφευρετικότητα, δημιουργικότητα και της πιθανότητας
της ανακάλυψης, είναι ανάλογος στον αριθμό και το είδος των
πολλαπλών αντικειμένων – σε αυτή τη περίπτωση. Υπάρχουν
λοιπόν δεδομένα ότι κάθε παιδί αγαπά να αλληλοεπιδρά με υλικά
και σχήματα, μυρωδιές, κίνηση, βαρύτητα, φωτιά, ζώα, φυτά και ανθρώπους. Πειραματίζονται και αυτό έχει πλάκα.
Στις παιδικές χαρές περιπέτειας (adventure playgrounds) είναι
δουλειά των εργαζομένων (playworkers) ή αλλιώς εμψυχωτές παιχνιδιού να προλαβαίνουν ατυχήματα και να απομακρύνουν
οτιδήποτε μπορεί να βλάψει το παιδί εν αγνοία του. Απομεκρύνουν δηλαδή τον πιθανό κίνδυνο αλλά όχι το πιθανό ρίσκο. Ενώ το θέαμα προκαλεί σε κάποιον ενήλικα ίσως δυσφορία ή φαίνεται επικίνδυνο,
1 Simon Nicholson, How not to cheat Children, The Theory of Loose Parts, (1971)
[2.7] στιγμιότυπα από ταινίες μικρού μήκους αφιερωμένες στις παιδικές χαρές περιπέτειας και το ελεύθερο παιχνίδι που περιλαμβάνει ρίσκο και λήψη πρωτοβουλίας και ευθυνών για το παιδί
[3.2] σχέδιο του Seward park στη Νέα Υόρκη
[3.3], [3.4], φωτογραφίες και τιμές εξοπλισμού
γυμναστικής για παιδιά σε καταλόγους της
εποχής
Οι 700 παιδικές χαρές του
Aldo Van Eyck. Η αξιοποίηση
εγκαταλελλημένων σημείων
μετά από παρότρυνση των
πολιτών μέσα από επιστολές - [γυμναστήριο]
Το 1903 ανοίγει στο Seward Park της
νέα Υόρκης η πρώτη οργανωμένη
παιδική χαρά, ένας σχεδιασμός από
την Outdoor Recreation League. Έπειτα
από την πρώτη θα ακολουθήσουν άλλες
700 σε όλη την πολιτεία. Ο εξοπλισμός
αποτελείται από αμμοδόχους, κούνιες,
τραμπάλες, κρίκους, γήπεδα και
ξεχωριστοί χώροι για αγόρια και
κορίτσια. Κατασκευές και μπάρες
που προορίζονταν για γυμναστική,
και εκτόνωση υπερχειλίζουσας
ενέργειας. Σίγουρα το σκεπτικό σχετικά
με την παιδική εργασία άρχισε να
παρέρχεται. Αντικαταστάθηκε λοιπόν
με ανάγκη για γυμναστική η οποία
φαίνεται να ήταν σημαντικότερη από
την φαντασία. Εξοπλισμός ο οποίος
πωλούνταν σε καταλόγους, συνδύαζε
τις ανάγκες εκτόνωσης ενός παιδιού
με τη διάπλαση του σώματος. Απλή
κατασκευή, καθαρές γραμμές και χρήση
ενός υλικού.
Από τις κατασκευές με σίδερο στην
Αμερική, παρόμοια μορφή εμφανίζεται
και στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στο
Αμστερνταμ. Ο Ολλανδός αρχιτέκτονας
Aldo Van Eyck προσέγγισε τις παιδικές
χαρές με τρόπο που σίγουρα δεν
θυμίζει τη σημερινή εικόνα παιδικών
πόλης
μετά τον πόλεμο. Άρχισε λοιπόν
να δέχεται γράμματα από πολίτες
όλων των κοινωνικών στρωμάτων με
φωτογραφίες που υποδείκνυαν άδεια εγκαταλελειμμένα σημεία απέναντι από τα σπίτια τους τα οποία θα μπορούσαν
να χρησιμοποιηθούν ως χώροι για τα
παιδιά αλλά και για τους ενήλικες και
γονείς ως σημείο κοινωνικοποίησης.
Αυτή η ιδέα ξεκίνησε από
Καμία παιδική χαρά από αυτές
που σχεδιάστηκαν δεν ήταν ίδια
με κάποια άλλη. Τα παραπάνω
τέσσερα στοιχεία τοποθετούνται
στον χώρο με ρυθμό, διαφορετικό
ανάλογα τις απαιτήσεις του
κάθε οικοπέδου. Δομούν και
πλαισιώνουν κάθε σημείο
ξεχωριστά. Και είναι όλα σταθερά
στο έδαφος.
Περιφράξεις δεν υπήρχαν στις
χαρές του Van Eyck, σε
χρησιμοποιόταν και
κάπως οριοθετούσε και
υποδείκνυε σημεία κίνησης και
ενδιαφέροντος, αλλά με κάθε
άλλο παρά προβλέψιμο τρόπο.
Όπως αναφέρεται σε περιγραφές
των σχεδίων “energy flows in and out”.
Ο κύριος εξοπλισμός της
παιδικής χαράς στην πόλη του
Άμστερνταμ αποτελούνταν από
συνθέσεις - σετ κατασκευών
από σίδερο με απλές γραμμές και γεωμετρικά σχήματα.
[3.11] κατόψεις σταθερού εξοπλισμού
παιχνιδιού του Aldo Van Eyck
σετ προσαρμόζονταν ώστε να ταιριάζει σε κάθε
τοποθεσία. Το αποτέλεσμα ήταν λιτό και καθόλου
θορυβώδες σε αισθητικό επίπεδο. Αντίθετα οι
δυνατότητες που προσέφερε ήταν αναρίθμητες,
και φαίνεται να τελειώνουν εκεί που τελειώνει και
η φαντασία των παιδιών. Χαρακτηριστικό επίσης
είναι ότι αντίθετα με τα παραδείγματα εξοπλισμού
στις σημερινές παιδικές χαρές, κάθε «παιχνίδι»
μπορεί να φιλοξενήσει πολλά παιδιά ταυτόχρονα.
Δεν χρειάζεται να δημιουργείται μια κατάσταση
αναμονής που περιμένει ένα παιδί να τελειώσει το
προηγούμενο, ώστε να μπορεί να το χρησιμοποιήσει.
Κάθε σημείο από τις αμμοδόχους μέχρι τα παγκάκια
για τους γονείς προάγουν την συλλογικότητα και το
ομαδικό πνεύμα των υποκειμένων.
[όλες οι ηλικές]
Σε κατασκευαστικό, επίσης, επίπεδο δεν φαίνεται
να είναι κάτι που θα προβληματίσει τους μικρούς
ή τους μεγάλους επισκέπτες καθώς σε όλες τις
κατασκευές υπάρχουν διαβαθμίσεις των υψών κάτι
που κάνει τους μικρότερους ηλικιακά επισκέπτες να
μην αγχωθούν ότι δεν μπορούν να καταφέρουν κάτι.
Με αποτέλεσμα, να μην διστάσουν να το δοκιμάσουν.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους μεγαλύτερους ηλικιακά
επισκέπτες. Ο ενήλικας που επισκέπτεται τις
παιδικές χαρές δεν νιώθει αμήχανα ή ότι είναι
τεράστιος δίπλα σε αυτά. Υπό άλλες συνθήκες
μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κάθισμα μεχρι και
όργανο γυναστικής.
Οι αρχιτέκτονες Denisa Kollarova και
Anna van Lingen δημιούργησαν ένα
μανιφέστο στο βιβλίο τους SEVENTEEN
PLAYGROUNDS βασισμένο στις
εναπομείνασες παιδικές χαρές του Aldo
Van Εyck και καταλήγουν στα εξής
συμπεράσματα:
«ΑΠΑΙΤΟΥΜΕ - Παιδικές χαρές (τα
αυτοκίνητα θα πρέπει να είναι λιγότερο σημαντικά από τους πολίτες)
ΣΕ ΟΛΕΣ –τις χώρες, πόλεις, χωριά, γειτονιές
ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ – παιδιά,
έφηβοι, γονείς, ενήλικες, υπερήλικες
ΣΕ – ένα δίκτυο διαμέσου της πόλης, προσφέροντας στα παιδιά το δικό τους
κόσμο - μια πόλη πρέπει να είναι (η ίδια)
ΧΩΡΙΣ – στοιχεία με σχήματα που
μιμούνται ζώα – πάντα κόκκινα κίτρινα
και μπλε – εντελώς κατασκευασμένα
από πλαστικό
ΟΠΟΥ – τα παιδιά προσκαλούνται για να
παίξουν μαζί – η σύνθεση είναι εξίσου
σημαντική όπως και ο εξοπλισμός του
παιχνιδιού - οι αρμόδιοι αποφάσεων
για την πόλη δεν πρέπει να αποκλείουν
τα παιδιά από τον σχεδιασμό τηε πόλης
– οι κανόνες ασφαλείας δεν θα πρέπει
να εμποδίζουν την δημιουργικότητα
ΝΑ – να διεγείρει, να εφεύρει, να
προκαλεί για πειραματισμό, ανακάλυψη
και εξερεύνηση - η παιδικές χαρές
να ενσωματώνονται μέσα στο πλάνο
της πόλης μέσω του σχεδιασμού, του
χρώματος, του υλικού – να αφεθεί
χώρος για φαντασία. ένα κάστρο είναι
πάντα ένα κάστρο. – η λειτουργία να
είναι σημείο συνάντησης για όλες τις
ηλικίες»1
Σήμερα, οι παιδικές χαρές του Van Eyck στο
Αμστερνταμ έχουν παραμείνει σε δεκαεπτά από τα
επτακόσια σημεία και μάλιστα όχι όπως τις άφησε.
Σε πολλές από αυτές έχουν παραμείνει μόνον
κάποια κομμάτια από τον εξοπλισμό. Επιπλέον, οι περισσότερες παιδικές χαρές έχουν καλυφθεί από
τη μαλακή επίστρωση από καουτσούκ.
[3.16] αφίσα - Μανιφέστο των kollarova και Lingen
[3.17], [3.18] σκίτσα μεταλλικού εξοπλισμού
[3.19] παιδική χαρά σε βυθισμένο άδειο οικόπεδο, Dijkstraat
η ελληνική εκδοχή μιας παιδικής χαράς.
Ο Δημήτρης Πικιώνης και οι σκέψεις
του για την ανάπτυξη ενός παιδιού
στον χώρο - [κήπος]
όπως ο Van Eyck θεώρησε την παιδική χαρά ως ένα
λειτουργικό σύστημα για όλες τις ηλικές, σε παρό-
μοια λογική κινήθηκε και ο αρχιτέκτονας Δημήτρης
Πικιώνης σε ένα σημείο της Αθήνας. Παιδιά και γο-
νείς γίνονται ένα σε μια χορευτική συνύπαρξη μέσα
από παιχνίδι περιπάτους και παύσεις και παρατη-
ρήσεις σε σημεία του χώρου
Ένα από τα τελευταία και πιο γνωστά έργα του
Δημήτρη Πικιώνη λοιπόν, ήταν ο Παιδικός Κήπος στη
Φιλοθέη. Κτίστηκε κατά την διάρκεια των ετών 1961
έως το 1966. Σε αυτό το χώρο ο Πικιώνης είναι καθαρά
επηρεασμένος από στοιχεία αρχιτεκτονικής της
Ηπείρου καθώς και της ανατολίτικης αρχιτεκτονικής,
συγκεκριμένα της Ιαπωνικής για την οποία και ο
ίδιος δεν έκρυβε τον θαυμασμό του. Όπως ο ίδιος
αναφέρει σε δικές του σημειώσεις, η κυρίαρχη
Τον Μάιο του 1992 ο Παύλος Καλατζόπουλος
ενός παιδικού
σχέδιο που είδε ο ίδιος ο Καλατζόπουλος
ήταν γυμνό, χωρίς οριοθετημένο περιβάλλον ή
βλάστηση. Κινήθηκε σχεδόν αποκλειστικά σε
αισθητικές αναλύσεις και παρεμβάσεις που πολλές
φορές του φάνηκαν και περιττές.
Ο ίδιος ο Πικιώνης όντας πατέρας πέντε παιδιών
μετά από μια ζωή αφιερωμένη στην τέχνη του
είχε αναπτύξει τη δική του θεωρία σχετικά με την
ανάπλαση των μικρών παιδιών και πως αυτά θα
προετοιμαστούν για μια ενήλικη ζωή με απαιτήσεις.
70
να αναχθεί μέσα στην μία και αδιαίρετη παράδοση του κόσμου. Με την εκδοχή ότι οι αρχές της παράδοσης είναι ίδιες,
και αυτό που αλλάζει αφορά τις μορφές.
Το πάρκο αποτελεί μέρος ενός οριοθετημένου
συνόλου, το Άλσος Πουλάκη στη Φιλοθέη. Υπάρχουν
δύο πύλες στον περιφραγμένο χώρο. Μια μεγάλη
κεντρική (η πιο εμβληματική) πάνω στη Λεωφόρο
Ελευθερίου Βενιζέλου και η δεύτερη η οποία
βρίσκεται σε άλλη πλευρά.
[3.20] "Ντοκουμέντα αρχαίων κατασκευών", σημειώσεις από το
αρχείο του Δημήτρη Πικιώνη για τον παιδικό κήπο
[3.21], [3.22], [3.23] εικόνες κατασκευών παιδικής χαράς Πικιώνη (Σαρακατσάνικη καλύβα, αμμόλακος με σκοτεινά σημεία, ξεχαρβαλωμένη βάρκα)
[3.24] τοπογραφικό σχέδιο παιδικού κήπου Φιλοθέης στο Αλσος Πουλάκη, Αθήνα
«Ξέρεις, αυτός ο σύγχρονος συρμός
που θέλει τα πράγματα στα μέτρα των
μικρών παιδιών και που πασχίζει δή-
θεν καλοπροαίρετα, για την εξυπηρέ-
τηση τους, νομίζω ότι τα βλάπτει. Κακό
του κάνουν τα τόσα δα τα τραπεζάκια
και τα ραφάκια, αυτά είναι τα νιανια-
ρίσματα των μεγάλων. Όταν το νήπιο
σταθεί στα πόδια του, αυτά είναι άχρη-
στα μόνο, νομίζω ότι στερούν από τα
νήπια την εικόνα του κόσμου, το όραμα
εκείνο αυτόματα ξέρει και πλάθει από
τη μάνα του και από το γονιό του. Ένα
πράγμα που
και εξαιτίας της παρατήρησης
αντικειμένων, που καθημερινά
έρχονταν τα δικά του παιδιά σε
επαφή, κατέληξε στο συμπέρασμα
ότι δεν θα πρέπει να διαφέρουν από
αυτά των ενηλίκων. Διότι, με αυτόν
τον τρόπο διαχωρίζονται αυτόματα
από μια ζωή καθιστώντας τα ανίκανα
να ακολουθήσουν. Δεν ρισκάρουν,
δεν παίρνουν πρωτοβουλίες, είναι
παραγκωνισμένα.
Τα κύρια σημεία εστίασης ή αλλιώς οι
εκμεταλλεύσιμοι χώροι κίνησης και
παιχνιδιού για τα παιδιά ήταν ελεύθερα
τοποθετημένα χωρίς ιδιαίτερη ακρίβεια.
Μια λιμνούλα η οποία ενώ
νεται από τη μια άκρη στην
άλλη με μια ξύλινη γέφυρα.
- Μια κυκλική διαμόρφωση
πετρόκτιστης βάσης η οποία
έχουν τοποθετηθεί ξύλινες
επιφάνειες που παραπέ-
μπουν σε καθίσματα και στο
κέντρο υπάρχει ένα δέντρο.
Όπως διακρίνεται στις επεμβάσεις του Πικιώνη στο
πάρκο υπάρχει το στοιχείο του νερού όπου και γίνεται
μια διάκριση με το υπόλοιπο τοπίο. Υπάρχουν επίσης
ξύλινα στοιχεία αλλά και κατασκευές από άχυρο.
Κάθε στοιχείο φαίνεται να είναι κατασκευασμένο
από χέρι και είναι μοναδικό. Έχει δημιουργηθεί επί
τόπου σε ένα καθορισμένο σημείο και αποτελεί
ξεχωριστό σημείο ενός ευρύτερου συνόλου. Ένος
σύνολου με χώρους ανάβασης και κατάβασης, άλλους σκοτεινούς και μυστηριώδης ως καταφύγια-
κρυψώνες και άλλα ως χώροι που σε μεγάλο αριθμό
ενθαρρύνουν την συλλογική δραστηριότητα.
Ξεχωριστή οντότητα αποτελούν και οι πέτρινες
πλακοστρώσεις που πλαισιώνουν τα σημεία
ενδιαφέροντος. Λειτουργούν σαν ένα σημαντικό
μέρος του συνόλου, εγκατάσταση που προσκαλεί τον θεατή χωρίς απλά να αποτελεί ένα απλό φόντο.
Κομμάτια κολάζ σε μια μεγάλη έκταση αλλά
Με αυτά τα λόγια ο Δημήτρης Πικιώνης
στρέφει το βλέμμα του σε ένα όραμα
σχετικά με την διάπλαση των παιδιών
και πως αυτά φτάνοντας στην ενήλικη
ζωή τους, θα είναι έτοιμα να σταθούν
και να αντιμετωπίσουν κάθε δυσκολία
που πρόκειται να συναντήσουν. Την
στιγμή φαίνεται να αμφισβητεί
ιδέες και τον τρόπο σχεδιασμού
αντικειμένων που προορίζονται
τα παιδιά στην εποχή του. Ίσως
Δημήτρη Πικιώνη, ο Παιδικός Κήπος
Φιλοθέης, Εκδόσεις Ινδίκτος, (2002)
- Ένας αμμόλακος οποίος
καλύπτεται από αντίγραφο
Σαρακατσάνικης παραδοσια-
κής καλύβας, φτιαγμένη από
ξύλα, φυλλώματα και βούρλα,
κατασκευή απολύτως στεγανή.
- Μια γούρνα με αδιαφανείς
κυλίνδρους ως περάσματα
- Μια ξεχαρβαλωμένη βάρκα
ήταν καστανιά, ένα ιδιαίτερα
ευαίσθητο ξύλο το οποίο χρειάζεται παρουσία και
φροντίδα. Πριν προλάβει να συμπληρώσει είκοσι
χρόνια ζωής άρχισε να καταρρέει και οι προσπάθειες
να αναστηλωθεί σε καμία περίπτωση δεν πλησίασαν το πρωτότυπο.
«Για αυτό στον παιδικό κήπο
της Φιλοθέης τα ύψη, τα μήκη, τα πλάτη είναι λογαριασμένα
για να κυκλοφορούν παιδιά, όμως δεν είναι λιλιπούτεια και
νωθρά.
[...]
Και σίγουρα ήταν αντίθετος
στην σύγχρονη πρόταση του
ρεκόρ, του εντυπωσιασμού
και σε κάθε οπτικοακουστική
κατήχηση που βλέπει στα
μικρά παιδιά τα πρόωρα
θύματα, τους μελλοντικούς
πρωταθλητές του άγχους» [3.27] σκίτσα λεπτομερειών του Δημήτρη Πικιώνη για τον παιδικό κήπο
Όπως ο Ολλανδός αρχιτέκτονας
χρησιμοποίησε τους στέρεους
όγκους από τσιμέντο στις συνθέσεις
του έτσι δημιουργήθηκε και ένας
τύπος παιδικών χαρών οι οποίες
σχεδόν εξολοκλήρου αποτελούνταν
από όγκους σκυροδέματος. Ένα
ιδιαίτερο παράδειγμα τα “Brutalist
playgrounds” σε σημεία της Μεγάλης
Βρετανίας κυρίως τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970. Τμήματα, λοιπόν, από αυτές τις παιδικές
χαρές ανακατασκευάστηκαν το 2015
από την ομάδα Assemble και τον Simon Terril με κυρίαρχο υλικό τον αφρό. Χρησιμοποιήθηκε μάλιστα
διαφορετικό χρώμα ανά σημεία που υποδεικνύουν την πυκνότητα του
αφρού (τα σημεία χρωματισμένα
μπλε είναι πιο μαλακά από τα ροζ κλπ.)
Φτάνοντας στο σήμερα, φαίνεται ότι το πλαστικό έχει μπει για τα καλά στη καθημερινότητα. Είναι ελαφρύ, του δίνεται οποιοδήποτε σχήμα
και προφυλάσσει από απότομους
κραδασμούς όπως η πρόσπτωση
στο έδαφος ή αιχμηρά αντικείμενα
που μπορεί να έρθει σε επαφή το παιδι.
[3.28], [3.29], [3.30]ενδεικτικά σκίτσα εξοπλισμού brutalist playground
[3.31] brutalist playground στους κήπους του Chulchil στο Λονδίνο, εικόνα του 1974
[3.32] η νέα brutalist playground από τους Assemble
4ο
σύγχρονη προσέγγιση
των loose parts
μια σύγχρονη προσέγγιση σχεδιασμού
των loose parts - [big blue blocks]
Στις αρχές του 21ου αιώνα συμβαίνει κάτι καινοτόμο.
Ο David Rockwell μαζί με την ομάδα του THE
ROCKWELL Group είναι οι δημιουργοί ενός kit που
μιμείται τα ξύλινα τουβλάκια μικρής κλίμακας της
Caroline Pratt unit block (1913) που είναι ευρέως
γνωστά. Μόνο που σε αυτή τη περίπτωση τα του-
βλάκια δεν είναι πια μικρά. Πολλές φορές πλησι-
άζουν το μέγεθος ενός μέσου 6χρονου παιδιού. Το
υλικό που είναι κατασκευασμένα είναι αφρός για να
αποφευχθούν τυχών τραυματισμοί αλλά και εξαιτίας
χαμηλού βάρους του υλικού.
Η ομάδα του David Rockwell ερευνούσαν την ιδέα
των « big blue blocks» για 5 χρόνια και κατέληξαν σε
έντονα χρωματισμένους μπλε κύβους με πολλαπλές
ιδιότητες. Διάφορα μεγέθη από κύβους
που προέκυψε από καλουπωμένο
αφρό, συγκεκριμένα με ανακυκλώσιμο αφρό
πολυαιθυλενίου μεγάλης αντοχής (recyclable crosslinked polyethylene foam), με κοψίματα, οπές, αυλακώσεις που μπορεί να περάσει ακόμα και
νερό. Το σετ ολοκληρώνεται και με μακρόστενους
κυλίνδρους που μπορούν να εφαρμόσουν σε διαφο-
ρετικά σημεία των κύβων αλλά και με οποιοδήποτε
άλλο τρόπο.
Όπως ο Rockwell υποστηρίζει, είναι μεγάλης ση-
μασίας ο δημιουργός, αρχιτέκτονας, να διατηρεί την
περιέργεια του. Στον δικό του τρόπο σχεδιασμού
επιδιώκει να κινείται μεταξύ «terror and thrill» και
σίγουρα δεν του αρέσει να διατηρεί αλλά να δημιουργεί, να γκρεμίζει και να αναδημιουργεί. Αυ-
τές τις βάσεις έθεσε όταν σχεδίασε το Imagination
Playground σε συνδυασμό με την παρατήρηση των
παιδιών του.
Το μεγάλο μέγεθος των «blocks» δημιουργεί στα
παιδιά την ικανοποίηση ότι είναι ένα μέρος στον
κόσμο των μεγάλων, ότι είναι χρήσιμα και με αυτή τη
φυσική δραστηριότητα να σκέφτονται να κουβαλούν
και να τοποθετούν, τους κάνει να νιώθουν ότι είναι
ικανά για τα πάντα. Συνθέτουν και γίνονται τα ίδια οι
αρχιτέκτονες του χώρου που φιλοξενεί το παιχνίδι τους.
[4.2] σχέδια από τη βαλίτσα- κουτί - box, που περιλαμβάνει το σετ του εξοπλισμού [4.3], [4.4], [4.5], [4.6], [4.7]
σκίτσα εξαρτημάτων του
σετ του imaginary playground
CHURCHES
HOSPITALS
HOUSING
Y.M.C.A./Y.W.C.A.s
NEW PLAYGROUNDS
H Cas Holman Αμερικανίδα αρχιτέκτονας δραστηρι-
οποιείται τα τελευταία 20 χρόνια με τον σχεδιασμό
παιχνιδιών και αποτέλεσε σημαντικό μέλος της ομά-
δας του Rockwell και την δημιουργία των σετ του
imagination playground. Παρ’ αυτά η ίδια θεωρεί τον
τίτλο του σχεδιαστή παιχνιδιών παραπλανητικό και
άδικο.
«Δεν
συνθήκες για να
το παιχνίδι, αλλά τις
Ο τρόπος που η Holman κατάλαβε ότι διευκόλυνε το
σχεδιασμό της ήταν μέσα από μικρά σκίτσα όχι των
ίδιων παιχνιδιών αλλά των πιθανών κινήσεων και
στάσεων του σώματος των παιδιών. Έτσι, με αυτά
τα σκίτσα προέκυπταν άπειρες δυνατότητες σχεδια-
σμού των αντικειμένων.
Όπως αναφέρει η ίδια, οι μεγαλύτεροι υποτιμούμε
το παιχνίδι υποστηρίζοντας ότι είναι μια ευχάριστη,
αλλά ανούσια διαδικασία για παιδιά. Τα ζώα δεν
παίζουν μόνο για ευχαρίστηση, μαθαίνουν μέσα από
το παιχνίδι. Είναι κάτι θεραπευτικό. Απασχολεί το
μυαλό μας. Όταν είμαστε παιδιά χάνουμε ευκολότερα
την αυτοσυγκράτηση αλλά μπορούμε να πούμε ότι
μεγαλώνοντας βρίσκουμε διαφορετικές διεξόδους
μέσα από σωματική άσκηση, άθληση, χορό. Το
απενοχοποιημένο στοιχείο σε αυτή τη διαδικασία
δίνει την απόλυτη ελευθερία του σώματος και του
μυαλού. Διότι τον χρόνο που εκτελείται το παιχνίδι
δεν υπάρχει απόλυτα σωστό και λάθος.
8 Abstract, Κυκλος 2, επεισόδιο 4: Κας Χόλμαν,
σχεδιασμός παιχνιδιών, σειρά με αντικείμενο το design στην
πλατφόρμα Netflix
MILITARY BASES
FEMA/POST-EMERGENCY
EXISTING PLAYGROUNDS
ENDLESS POSSIBILITIES
WEIGHT: 825
LOAD-BEARING
MINIMUM AREA
MINIMUM PLAY
MATERIALS/BOX:
MATERIALS/BLOCKS:
BLUEPRINT NEW
DATE 9-26-10
David Rockwell is the president of the Rockwell Group, an architecture and design firm. Illustration by [4.8] σχέδια με παρουσίαση ανεξάντλητων δυνατοτήτων κατασκευής παιχνιδιού των big blue blocks
[όχι παιχνίδι]
σχεδιάζουμε
προκύψει».8
Η παντοδυναμία του παιδιού έρχεται όταν
πραγματοποιείται η ικανότητα της αυτενέργειας
δηλαδή - μπορώ να το κάνω, θα σκεφτώ μόνος μου
- άρα στο - είχα μια ιδέα και τα κατάφερα. Αυτή η
επιτυχία ενισχύεται όταν το ένα παιδί χρειάζεται
το άλλο για να έχει ένα αποτέλεσμα, και αυτό το
αποτέλεσμα είναι κάτι το οποίο θα προκύψει στο
τέλος, είναι πάντα άγνωστο κατά τη διάρκεια.
Αποτυχημένο θα μπορούσε να θεωρηθεί κάτι που
δεν θα κρατήσει το ενδιαφέρον του παιδιού για πολύ
και αυτό είναι είτε κάτι που δεν απαιτεί σκέψη «easy is boring», ή μια διαδικασία που θα προκαλέσει στο
παιδί ανασφάλεια. Για τη δεύτερη περίπτωση, είναι
σύνηθες ότι όταν ένα παιδί νιώθει ότι δεν είναι καλό
σε κάτι, υποχωρει.
[4.9] το παιχνίδι σε ένα imaginary playground και οι δυνατότητές του
Στην Κίνα η παιδαγωγός Cheng Xueqin ανέπτυξε το
Anji Play από το 2000. Στη συνέχεια συνεργάστηκε με
τη Holman και η ιδέα αρχισε να διαδίδεται.Πρόκειται
για καθημερινό εξοπλισμό που χρησιμοποιείται σε
προαύλια σχολείων. Σκάλες, ρόδες, βαρέλια, ξύλινες, σανίδες, κύβοι και στρώματα δίνουν την δυνατότητα
στο παιδί να ρισκάρει, να κτίσει και να λειτουργήσει
ομαδικά. Είναι μια εκδοχή των adventure
playgrounds, μόνο που τώρα με πιο συγκεκριμένα
όρια και εξοπλισμό.
Σκάλες και ξύλινα δοκάρια. Ελαφριά κουτιά με οπές,
βαρέλια και πλαστικά λάστιχα είναι μερικά από τα
συναρπαστικά σημεία του εξοπλισμού. Σίγουρα
μέρος του παιχνιδιού είναι πλέον και στρώματα από αφρό που απορροφούν κραδασμούς από πιθανές πτώσεις των παιδιών. Έτσι γίνεται λίγο ευκολότερος, από άποψη ασφαλείας, ο ρόλος του εκπαιδευτικού στον χώρο.
[4.10] παιχνίδι με ρίσκο anji σε προαύλιο σχολείου
[παιχνίδι anji]
-μινιμαλιστικές, απλές γραμμές (τίποτα περιττό ή διακοσμητικό)
-κινούμενα (όχι σταθερά)
-ογκώδη
-ικανά να δημιουργήσουν σχέσεις, απαιτούν τόσο ατομική όσο και συλλο-
γική δραστηριότητα
-στέρεα
-εύκολα μεταβαλλόμενα από το παιδί1
Οι ενήλικες που βρίσκονται στον χώρο, κυρίως
εκπαιδευτικοί, αυτό είναι απλοί παρατηρητές.
Πολλές φορές καταγράφουν το παιχνίδι για να
μπορούν έπειτα να το εξελίξουν και να δώσουν
στα παιδιά ακόμα περισσότερα εργαλεία. Ποτέ
όμως, δεν θα σταματήσουν ένα παιδί από το να
πηδήξει από ένα ψηλό σημείο ή κάνει οποιαδήποτε
ενέργεια θεωρείται παρακινδυνευμένη. Γιατί πολύ
απλά το παιδί έχει σκεφτεί πολύ πριν κάνει κάτι
τέτοιο. Γνωρίζει τις συνέπειες. Ο ενήλικας έχει ρόλο
[4.11] παιχνίδι με ρίσκο anji σε προαύλιο σχολείου, εικόνα από ψηλά, οι εκπαιδευτικοί καταγράφουν και παρατηρούν - δε επεμβαίνουν [4.12], [4.13], [4.14] σκίτσα εξοπλισμού anji play
συμβουλευτικό και θα επέμβει σε ακραία περίπτωση
μόνο.
1 Ιστοσελίδα του παιχνιδιού Anji στο http://www.anjiplay.com/physical002
μέρος 5ο
συμπερασματικά- σύνοψη.
άξονες σχεδιασμού
[χαρακτηριστικά ιδέες]
Στην έρευνα αυτή έγινε παρατήρηση παραδειγμάτων
τα οποία φαίνεται να συναντώνται σε πολλά σημεία.
Μοιράζονται τεχνικά χαρακτηριστικά αλλά ο κάθε
αρχιτέκτονας προσπαθεί μέσα από τη σύνθεση να
αφήσει το δικό του αποτύπωμα και την δική του
οπτική, κι όμως συμπίπτει και με άλλους. Αυτή η
συνθήκη οδηγεί σε ορισμένες παραδοχές.
Τα τεχνικά χαρακτηριστικά των κατασκευών σε
κάθε περίπτωση παιδικής χαράς μπορούν να
κατηγοριοποιηθούν σε 4 βασικές ομάδες. Τα όρια
, δηλαδή το περιβάλλον που αποφασίζεται ώστε
να υπάρχει ένας χώρος παιχνιδιού. Παρατηρείται,
για παράδειγμα, την δεκαετία του 40 έως και του
70 έντονα το χαρακτηριστικό να υπάρχουν πολλές
περιπτώσεις που οι άνθρωποι εκμεταλεύονται ότι
έχει απομείνει από μια δύσκολη περίοδο πολέμου.
Άρα και το παιχνίδι δεν μπορεί να θεωρηθεί κάτι
μη αναγκαίο. Ειδικότερα αυτήν την εποχή οι κανόνες
ασφαλέιας είναι μηδαμινοί, κι όμως το παιχνίδι
επιβιώνει.
Έπειτα στην κινητικότητα του εξοπλισμού πολλές
είναι αυτές που είναι σταθερές στο έδαφος αλλά
και από τον τρόπο κατασκευής φαίνεται να
αποτελούν την πλειοψηφία αυτές που δεν έχουν
τυποποιημένο εξοπλισμό, είναι μοναδικά και δεν
επαναλλαμβάνονται σε ίδιες μορφές, αλλά με μια
έννοια μεταφορική. Ότι το παιχνίδι δεν είναι πότε το
ίδιο. Ποτέ με συγκεκριμένες κινήσεις και οφηγίες
Τέλος, το μέταλλο και το ξύλο είναι τα δύο κυρίαρχα
υλικά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλούς
τρόπους από όλους, να μορφοποιηθούν και να
μορφοποιήσουν εύκολα, και το κόστος τους είναι
πολύ χαμηλό.
εξοπλισμός/χαρακτηριστικά ny gym junk adventure Van eyck Φιλοθέη brutalist blue blocks anji
bombsites . . .
με περίφραξη
όρια
κινητικότητα
κατασκευής
τρόπος
κατασκευής
χωρίς περίφραξη . . . .
οπουδήποτε . .
σταθερή (στο έδαφος) . . . .
κινητή -
μετακινούμενη . . .
τυποποιημένη (επαναλαμβανόμενη) . . .
χειροποίητη (μοναδική)
σκουπίδια . . .
οικοδομικά υλικά και
εργαλεία . . .
μέταλλο . . . . . .
υλικά
τσιμέντο . .
ξύλο . . . .
αφρός
πολυαιθυλενίου
[5.2] συγκεντρωτικός πίνακας χαρακτηριστικών
συμπερασματικά- σύνοψη. άξονες σχεδιασμού [χαρακτηριστικά]
[ιδέες]
Από τα αρχιτεκτονικά παραδείγματα υπήρξαν
κάποιες ιδέες οι οποίες επικράτησαν.
εξοπλισμός/ιδέα ny gym junk adventure Van eyck Φιλοθέη brutalist blue blocks anji
γιατί να μην
εκμεταλλευτούμε τα
εγκαταλελειμμένα σημεία της πόλης έτσι;
ο γονιός/συνοδός θα πρέπει
να είναι μέρος της παιδικής
χαράς αλλά ως απλός
παρατηρητής και όχι
εμπλεκόμενος στο παιχνίδι
το παιδί σχεδιάζει την
παιδική χαρά άρα και το
δεν χρειάζεται ένα παιχνίδι
παιδί δεν νιώθει ότι διαφέρει/είναι αποκλεισμένο
από τη δραστηριότητα
ενηλίκων (ηλικιακά)
κάθε χώρος μπορεί να
μετατραπεί σε παιδική χαρά
Τα παιδιά μπορούν να εφεύρουν τρόπους
παιχνιδιού οπουδήποτε.
Σημαντικό είναι η αρχιτεκτονική προσέγγιση
να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία και όχι
να την εμποδίζει.
Σταθερός ή κινητός εξοπλισμός, πρέπει να
δίνεται χώρος στην φαντασία των παιδιών,
για να ρισκάρουν, να μην φοβούνται, να
τολμούν να πάρουν σοβαρές αποφάσεις
για τον εαυτό τους.
Να γίνουν οι ίδιοι αρχιτέκτονες της
παιδικής χαράς, του παιχνιδιού τους, και
κυρίως της μετέπειτα ζωής τους, χωρίς να
ακολουθούν πιστά οδηγίες χρήσεις.
[5.3] συγκεντρωτικός πίνακας ιδεών
• A S Hornby, Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English, Εκδόσεις Oxford, (1982)
• Γεώργιος Δ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας
Ελληνικής Γλώσσας, Εκδόσεις Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα (2008)
• Γιόχαν Χουιζίνγκα, Ο Άνθρωπος και το Παιχνίδι (Homo Ludens), Μετάφραση : Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Στέφανος Ροζάνης, Εκδόσεις Γνώση, (2010)
• Δημήτρης Γερμανός, Χώρος και Διαδικασίες Αγωγής, Η Παιδαγωγική Ποιότητα του Χώρου, Εκδόσεις Gutenberg, Παιδαγωγική σειρά, (2005)
• Παύλος Καλαντζόπουλος, Δημήτρη Πικιώνη
ο Παιδικός Κήπος της Φιλοθέης, Εκδόσεις
Ινδίκτος,2002
• Καφένια Φ. Μπότσογλου, Υπαίθριοι Χώροι παιχνιδιού
και παιδί- Ποιότητα, ασφάλεια, παιδαγωγικές
εφαρμογές, Εκδόσεις Gutemberg (2010)
• Children’s risky play in early childhood education and care, Ellen Beate Hansen Sandseter, Associate professor, Queen Maud University, College of Early Childhood Education, Norway
• Davis, K. (2005), Creating outdoor Environments for Learning and Fun, Early Childhood Centre - Indiana Institute on Disability and Community
• David Rockwell on New York times, «Unpacking Imagination» στο http://www.imaginationplayground.com/images/content/1/0/10601/IP-Op-Ed-Illustration-for-email-1.pdf
• Loose parts play ,A toolkit, (2016) Theresa Casey & Juliet Robertson στο https://www.inspiringscotland. org.uk/wp-content/uploads/2017/03/Loose-PartsPlay-web.pdf
• Rebecca Mead , State of play, How tot lots became places to build children’s brains , The New Yorker (July 2010) στο http://www.imaginationplayground. com/images/content/2/8/2857/New-York-RebeccaMead.pdf
• Simon Nicholson, How not to cheat Children, The Theory of Loose Parts, (October 1971) https://media.kaboom.org/docs/documents/pdf/ip/Imagination-Playground-Theory-of-Loose-Parts-Simon-Nicholson.pdf
• Ellen Beate Hansen Sandseter,Categorizing risky play: How can we identify risk-taking in children’s play?, European Early Childhood Education Research Journal (2007)
1501-10-02-02-03 (2017), Ελληνικής
• Υπουργική Απόφαση Αριθμ. 28492/2009, ΦΕΚ 931/ Β/18-5-2009
– δημοσιεύσεις]
• David Rockwell joins Bruce Nussbaum for a conversation about his pioneering work and the blurring of lines to make the ordinary exceptional, Buisness Inovatove Factory, BIF-4: David Rockwell: Creating for the moment, (2014) στον https://vimeo. com/96245650
• Denisa Kollarova and Anna van Lingen introduce their SEVENTEEN PLAYGROUNDS publication, tap into the philosophy behind Aldo van Eyck’s work and question how playgrounds are designed today, Site Gallery (2014) στο https://www.youtube.com/ watch?v=WWgPiW2mYQc&t=1678s
• The Land An Adventure Play Documentary:
στη ζωή και στο έργο του ΔΗΜΗΤΡΗ
ΠΙΚΙΩΝΗ (1887-1968), με αφορμή την έκθεση που
οργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη την περίοδο 20102011 στο https://archive.ert.gr/154156/
• Εκπομπή της σειράς ντοκιμαντέρ «Πορτραίτα και
διαδρομές ελλήνων αρχιτεκτόνων» αφιερωμένη στη
ζωή και στο έργο του Δημήτρη Πικιώνη στο https:// www.youtube.com/watch?v=RnR79V6zkns
• Abstract, Κυκλος 2, επεισόδιο 4: Κας Χόλμαν, σχεδιασμός παιχνιδιών, σειρά, με αντικείμενο το design στην πλατφόρμα Netflix
• « This is Our Playground’ from the late 1960s» that follows the children and playworkers at the Notting Hill Adventure Playground in West London στο https://www.youtube.com/watch?v=9-fhzPS8teo&t=8s¨
• Ιστοσελίδα Anji τομέας «design principles» στο http://www.anjiplay.com/physical002
• Ιστοσελίδα Imagination playground του Rockwell Group στο http://www.imaginationplayground.com/ index.html
• Ιστοσελίδα αρχείου του Seward park, τομέας «past» στο https://www.sewardparkconservancy. org/past
• Ιστοσελίδα Δήμου Φιλοθέης -Ψυχικού, παράρτημα για την Παιδική Χαρά Πικιώνη στο https://www. philothei-psychiko.gov.gr/index.php/city/sightseeing/2014-04-07-11-50-31
• Ιστοσελίδα εφημερίδας The Guardian, άρθρο και φωτογραφικό «Britain’s Brutalist playgrounds – in pictures” (2015) στο https://www.theguardian.com/ artanddesign/gallery/2015/jun/09/britains-brutalist-playgrounds-in-pictures
https://tallerdeformacion2.wordpress.com
http://architekturfuerkinder.ch
http://threatnyouth.pbworks.com/
https://clickamericana.com
https://daddytypes.com
https://www.dezeen.com
https://www.theguardian.com
https://monovisions.com
