Kırktuğ Dergisi 5. Sayı

1

Fotoğraf: Emel Beyaz

“Ey Türk gençliği! Birinci vazifen Türk istiklal ve cumhuriyetini ilelebet korumak ve müdafaa etmektir.

Muhtaç olduğun kudret damarlarındaki asil kanda mevcuttur” Mustafa Kemal Atatürk

2

Editör’den Sevgilerle Tuğba Dinç

İMTİYAZ SAHİBİ Genç Akademisyenler Derneği Adına Tuba Çitil YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Alperen Arslan EDİTÖR Tuğba Dinç YAZI KURULU Duygu Doğuş Nermin Fatma Gülcük Kağan Tüber GRAFİK TASARIM Alper Şenadam SOSYAL MEDYA SORUMLUSU Hamit Berat Kaya ve emeği geçen hakemlerimize teşekkür ederiz...

“İçim yine sevinçlerle dolup yanıyor, Ruhum sanki deniz olmuş dalgalanıyor, Uzak uzak ülkelerden döndüm seferden, Yaralarım ağır, fakat mestim zaferden.

Zafer ümit kaynağının bir çeşmesidir.

Zafer birçok gönüllerin birleşmesidir. “ Baharın müjdesi, bereketin sembolü, hasadın boy gösterdiği, dolu başakların eğildiği pırıl pırıl bir anın muazzam bir diliminde bulunmaktayız. Çıkılan yolun harman yerinde teşekkül edip yepyeni yıldönümlerine “Vira Bismillah” dediğimiz şanlı bir olayı yaşamaktayız.

Hayallerimizi ruhumuzla, ruhumuzu ülkümüzle, ülkümüzü de çabamızla harmaladığmız Kırktuğ çatısının umutlarını yazıp sabaha karşı bir gül fidanının dibine yerleştirip bahar bayramını sevinçle karşılıyoruz. Yeni bir mevsime yeni bir maceraya kepenklerimizi açıp dimağımızdakileri sabah serinliğiyle gelen rüzgara salıyoruz. Bütün kış boyunca bizi bekleyen bisikleti günyüzüne çıkarıp bir elimizde uçurtma bir elimizde ülkümüz yola koyuluyoruz. Nihayetinde sabah rüzgarıyla saldığımız emeklerimizin gökkubbede uçurtmamız ile karşılaşma vakti. Ülkümüzle hemhal olma anına şahit olup bahar yağmurunun bereketine yakalanmak için ekin tarlaları boyunca yol alıyoruz.

Aldığımız yol boyunca geriye bir baktığımızda attığımız ilk adımın mukaddimesinde belirttiğimiz ve sebat etmeye çalıştığımız düsturumuz “Ülkü denen nazlı gelin erde şan ister” şiarına sadık kalmaya çalışan Kırktuğ’un yağız çerileri dilinde ve dimağında herdem “Kıvılcım çıkarmak için kırk kişi yeterdi bize” nidalar ile yol aldığı seferinde birçok yüreği, birçok kalemi birleştirme mücadelesinde kavi ve umutlu...

3

10

08

18

15

İÇİNDEKİLER Kordondan Ufka Bakış - Alperen Arslan.............................................. 6 İnsan Umudu - Tuğba Dinç................................................................ 8 Anadolu ve Sen - Derya Koç.............................................................. 9 Gazzali’nin Mucize Eleştirisi - Tuba Çitil............................................ 10 Hissiz Bir Odaklanış - Babil İkra....................................................... 14 Şukufe Hanım’a Nazire - Alper Şenadam.......................................... 15 Eylemlerin Tezahürü - Kağan Tüber.................................................. 16 Hıdırelleze Dair - Prof. Dr. Metin Özarslan........................................ 18 Griden Gömlek - Buğrahan Saatcı.................................................... 22 Armut Piş Ağzıma Düş - Sultan Kılıç ................................................. 25 Zamanda Kaybolan Anlar - Hilal Gül ............................................... 26 Antalya’nın Kumluca, Finike ve Demre İlçelerinde Hıdırellez Kutlamaları - Sultan Kılıç .................................................. 30 4

37

22

59

44

İÇİNDEKİLER Talancı - Samet Can Karakaya ........................................................ 37 Arayış - Gaye Nur Avşar................................................................ 42 Hayranlık Bırakan Mefhumlar - Nermin Fatma Gülcük ....................... 44 Bir Attila İlhan Klasiği Kurtlar Sofrası - Dr. Murat Emre Şahin .............. 46 Kardan Adamın Serüveni - Hüma Sultan Kılıç .................................... 58 Foto Öykü - Gültekin Kayalar........................................................... 59

5

ş ı k a B a k f U n a d ’ n o Kord Alperen Arslan Bu görmüş olduğunuz fotoğraf İzmir’de bir bahar günü, Güneş batmaya yüz tutmuşken çekildi. Ancak peşinen belirtmeliyim ki bu Körfez fotoğrafı ile başlayan yazım, güzeller güzeli İzmir’in sahillerini, tarihi ve turistik mekânlarını konu almayacak, gastronomik bir rota da çizmeyecek.

Tam 100 yıl önce kaybedilmiş bir savaşın ardından, 1919 Mayıs’ında bu gördüğünüz Körfez’de yunan zırhlıları demirlemişti. Şehre ilk düşman askerinin çıktığı gün de bir Mayıs günüydü, 15 Mayıs 1919’du. O gemilerden şehre çıkan işgalciler, Türkleri “yaşa venizelos” demedikleri için katlettiler. Kısa bir süre içinde sokaklar işgalcilerin bayrakları ile donatıldı, katliam ve tecavüzlerin ardı arkası kesilmedi. Yıllarca Türk sokakları işgalci çizmeleriyle çiğnendi. Yunan kuvvetleri Polatlı’ya kadar ilerledi. Tabii Anadolu’nun diğer yerlerinde de durum farklı değildi, Türkler katliam ve zulümlere maruz kaldılar, topraklarından kazınmaya çalışıldılar. İstanbul Hükümeti yenilgiyi kabul etmiş ve teslim olmuştu zaten halkın da durumu pek farklı değildi, yıllar süren savaşlardan herkes yılmıştı.

Umutlar tükenmiş, mücadele bitmişti.

Peki, bir şekilde mektep yüzü görmüş herkesin bileceği şeyler burada neden özetleniyor? Özetleniyor zira bazı şeyler, bazen aklımızın köşesinde öylece durur da tozlanır, birinin gerekli hatırlatmalarla o tozu silmesi gerekir. İşte bu fakir de haddi olmayarak bu vazifeyi üstlenmek istiyor. Şimdilik bu ilk kısmı bir kenara bırakacak olursak burada olmamın asıl nedenine gelelim. Asıl neden bugün çevremde, gözlem yapmaya çalıştığım mekânlarda ve sanal âlemde çok yaygın bir umutsuzlukla karşı karşıya olmamdır diyebilirim. Öncelikle, görebildiğim kadarıyla küresel gündemi takip edildiğinde toplumlarda yükselen tahammülsüzlük, küresel siyasetteki riyakârlıklar, terör ve tabii iktisadi sıkıntılar umutsuzluk için önemli nedenler. Yeni medya araçlarının yaygınlaşmasıyla insanlar ülkelerindeki soruları diğer coğrafyalarla kıyaslama imkânı buldu; kimileri çok güzel yaşanabilir memleketleri görürken kimileri de savaş, terör, açlık, yoksulluk ve sömürüyü gördü. “Haber niteliği taşıyan” sayısız kötülükler yer yer insanlığa inancımızı azalttı. Birileri dışarıya bakıp buraları terk etmek istedi, birileriyse sadece buradakilerden değil tüm insanlıktan nef6

ret etti. Bunun yanı sıra, sonuçları bizi daha yakından ilgilendiren, ülkemizdeki siyasi ve ekonomik gelişmelerin bizleri etkilemediğini iddia etmek mümkün değil. Bugün yurdumuzda birçok insan gelecek kaygısı içinde bir şeyler yapmak için çabalıyor fakat bunlar olurken karşılaştıkları haksızlıklar, toplumda artan tahammülsüzlük, kutuplaşma ve şiddet bu çabaların önüne set çekiyor. İnsanlar hak ettiklerini düşündükleri yerlere gelemediğini ya da gelemeyeceğini iddia ediyor. Tabii, memleketin hâli birkaç sayfaya sığdırması, kelimelerle anlatması zor ancak herkesin kafasını kaldırıp neler oluyor diye baktığında idrak edebileceği bu durumu görmek umutları söndürüyor, bir şeyi değiştirmeye olan inancımızı yok ediyor. Neslimdeki gelecek kaygısı ve buna bağlı umutsuzluk öyle bariz ki iddia ediyorum bu nesilden olmasam dahi açıkça bunun tespitini yapabilirdim. İnsanların dillerinde hep ağır, dertli şarkılar, bir iki satır bir şey karaladıklarında da bir karamsarlık hâkim. Bir dokunduğunuzdan bin ah işitmek işten değil. Evet, artık bir şeylerin değişeceğine inancımız azalmış ya da kalmamış olabilir. Umutları körelen insanlardan da gelişmeleri önemsemesi, bir şeyleri düzeltmek için mücadele etmesini beklemek de güç.

di. Ardından direnişçiler arttı, direniş örgütlü bir mücadele halini aldı Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri birleşti, her ileri adımda öne çıkanların, mücadele yolunda yürüyenlerin sayısı arttı. Hamasete daha fazla kapılmadan hatırlatalım ki her şey güllük gülistanlık değildi, çok büyük imkânsızlıklar vardı ve daha kötüsü ilk yenilgide, yunan Ankara’ya kadar geldiğinde kaçanların sayısı da hiç az değildi. Onlar da tarihimizin ibret vesikaları olsa gerek. Zaten sonraki süreç vazgeçenleri, dönenleri görüp umudumuzu kaybetmememiz için bizler için orada duruyor.

Nitekim hikâyenin sonunda, bugün hür ufuklarda görebileceğiniz zırhlılar ancak Türk bayraklıdırlar, bugün hür göklerde dalgalanan Türk bayrakları bize umut vermelidir. İzmir’in dağlarında açan çiçekler yüreklerimizde açmalıdır. Her şeyin bittiğine ilişkin inanç aslı astarı olmayan bir yanılgı, siz (bir insan topluluğundan değil bizzat fertlerden bahsediyorum) var olduğunuz sürece mücadele var olmaya devam edecektir. Yani mücadelenin yokluğuna dair bir şikâyette bulunmak şöyle dursun yapabileceğiniz tek şey mücadele edip etmeyeceğinize karar vermektir. İyileştirmek, güzelleştirmek ya da kurtarmak… Ne için olursa olsun mücaFakat unutmayın o yukarıdaki hikâ- deleden yılmamalıyız, mücadelemizde yenin bir de devamı var. Herkesin ye- motivasyonlarımızı bulmalıyız, umudun nilgiyi kabul etmiş gibi göründüğü dö- bittiği yerde başka bir şey kalmaz. nemde birileri mücadeleyi bırakmadı, hayatlarını ortaya koydu. Yetmedi; caBu vesile ile başta işgal sabahı düşhil, bilinçsiz ve umutsuz halka umut tohumları saçtı. Sıtmaya da ölüme de razı mana ilk kurşunu atan Hasan Tahsin ve olmadan savaştı. İşgal kuvvetleri önce İzmir Hükümet Konağı’na al sancağı yerel direnişler karşısında yavaşladı, çeken Yüzbaşı Şerafettin İzmir olmak onlar efelerdi, kuvvacılardı, müdafaa-i üzere tüm kahramanlarımıza rahmet hukuktu. Genelge ve kongrelerle müca- ve minnetle… deleye çağrılar yapıldı, mücadelenin gerekçesi, amacı ve yöntemi ilan edil7

Fotoğraf: Emel Beyaz

İNSAN UMUDU Tuğba Dinç

Çatıya düşen her damlanın ahenkle sıçrayışını izliyordu. Rüzgarın havada savurduğu son kalan yapraklar balkona yığılmıştı. Bir yandan son kuru yapraklarına veda eden bir ağaç; bir yanda da taze yaprağa durmuş dallar, manzarasıydı. Ne denli hızlı geçiyordu yıllar. Fark etmemişti bile penceresinin şahit olduğu bu hale. Hayatının bu mevsiminde sadece koşturduğu için kafasının yoğunluğunu nadir hissedebiliyordu. Durmak, nefes almak onu sanki tökezletiyordu. Atlayarak yaşıyordu ömrünü. Hakkına sahip çıkamadığı duygularını hep bir yerlere saklamıştı yoksa gözünün önüne aldıkça tahammül edemiyordu öylece bıraktığı duygularına.

Kendince çizgisini korumaya çalışıyordu ve her insanın bir çizgisi olması gerektiğini her defasında vurguluyordu. Yol almak istediği çizgisindeki doğrular ve kabuller emekle, samimiyetle mücadeleyle aynı yoldaydı. Fakat çağın insanının huyuna suyuna bakarak kahredip çevreyi ve dünyayı yoklayıp kabullerini inada bindirmiş kendini feda etmemiş miydi? Hayatlar savaşa girmiş de cephede bir başına mücadele eden bizim çalıkuşu. Hayallerini umutlarını içinin en içine yerleştirmiş başına da bir bekçi dikmiş ve telaşesine devam etmiş. Her düştüğünde bir şeyler her aksadığında bekçiye uğramış, onunla iki kelam etmiş, temelli geleceğim günde olacak , temennisi vererek sıyrılamadığı telaşesine geri gelip içine tekrardan arkasını dönmüş. Böyle düşününce bir anlam vermiyordu yaptıkları, koşturması, çabası.

Asıl olması gerekenler dağ olmuş zirveye yerleşmişti de aşılmaz bir kült oluvermişti.

Sorguluyor, gözlemliyor, kızıyor, kederleniyordu en çok da dertlenmenin özünden kopmasına dayanamıyordu. Yaşadığı evrende “insan adaleti” yaşatmaya çalışıyordu kendinden bihaber.

Düzeltmeye emek verirken düzeltilmeye ihtiyaç duyar olmuştu. Erteliyordu, öteliyordu sahip olduklarına ve dahi olacaklarına. Güya ilerlemeye

8

çalıştığı yol yüreğiyle arasına mesafe koymuştu. İnsanlık için çabalıyorum avuntuları her seferinde mesafeyi görmezden gelmesine sebep olmuştu.

Oysaki kendi de insanlığın bir parçası değil miydi? Dünyayı neresinden ele alıyordu, bunu masaya yatırmalı ve iyice tartmalıydı. Kendini kaybederse insanlığı nasıl yakalayacaktı, bu kadar hırpalanma nedendi? Ardından bir yanı “ Yeryüzüne dayanabilmek” 1diye cevap vermişti.

Maddi olan hiçbir şeyin garantisi yokken maddiyatı garantilemek için bu denli insanlığa el olmak nasıl bir gayeydi. Çorak bir yerde tohum ekmişsin ne fayda toprakla hemhal olmadıktan, köklerin özünü unuttuktan sonra. Kabul davasında haklı çabasının altında yatan safiyane niyet içten geliyordu ama maalesef biliyordu ki “ emekle alın teri arasında o kanatkaar yolun yolcuları değiliz artık.”2 Ve her konuda emeksizdik. Kurgulanmış bir düzenin kurgulanmış piyonları gibiydik.

Doğallığın yerini hadsiz bir sistem ele almışken neden hala sistemin parçası olmak için verilen değerden kültürden yoksun bir mücadelenin sahnesinde birer oyuncuyduk?

Dokunmak dahi istemediği kapıları çalmıştı yüreğinde ve ardından “Sadece susarak özlüyorum, hiç tanımadan, ne garip”3 diyen nağmeler zihnini meşgul edip iç muhakemesine tam dalmışken aniden gelen gök gürültüsü sarsar onu ve karşında duran ağacın taze yaprağa duran dalının tarafını tuttuğuna karar vermiştir. “İnsan alışır ve dualar değişir”4di. Hayatın mucizeleri vardı; dua gibi inanmak gibi... Kendine hayatına gurbet olmadan onları atlamadan şifa olanından dengeli bir şekilde. Yol vardı, hakkı verilsin isterdi nihayetinde. Her şey ve herkes gelip geçiciydi ama güzel kalan her şey insan umuduydu.

1 2 3 4

Tezer Özlü Ali Ayçil Ahmet Aslan Mabel Matiz

Anadolu'da seni buldum bu akşam Ağrı Dağı gibi dikti başın Sevdamın kokusunu taşıyordu Harran Ovası Gönlüm gibi sana coşuyordu Fırat Irmağı Senin gönlün gibi çoraklaşmıştı Anadolu bozkırları Her şey bana uzak, her şey bana yabancı Tarihi atalarım yazmışken Edirne bana yabancı Bursa yabancı Uludağ'a çıktım üşüyordu Osman Gazi yeni seferler düşünüyordu Fatih Sultan Mehmet Yeni bir zafer muştuluyordu Anadolu buram buram tarih kokuyordu Sakarya bambaşka halde akardı Her damlasında binbir sevda yatardı Kızılırmak çorak bozkırı yırtardı O kendini birçok ulaşılmazlara mezar yapmıştı Yıldız dağları geçilmezdi, sarptı Allahu Ekber Dağı'nda şehitler vardı Ege'de güneş başka batardı Gönlümde bu aşkı taşıyacak güç kalmamıştı Sevdama mezar olmuştu Anadolu toprağı Sevdam Anadolu toprağında yatardı.

Derya Koç

Anadolu ve Sen Fotoğraf: Emel Beyaz

9

ĠĀZZĀLĪ’NİN

MUCİZE ELEŞTİRİSİ

Tuba ÇİTİL

Filozofların dine ilk bakışta ters düşen metafizik görüşlerine ilk sistematik tenkit Ġazzālī(ö.450/505) ile başlar. Ġazzālī, Fārābī (ö. 339/950) ve İbn Sīnā (ö.428/1037) gibi kısmen Aristo’yu takip eden Müslüman filozofların görüşlerini öğrenmiş ve bu görüşlerine Maḳāṣıdu’l-Felāsife adlı eserinde yer vermiştir. Daha sonra bu görüşleri Tehāfutu’l-Felāsife adlı eserinde tenkit etmiştir.1 Müellifin bu eseri yazmaktaki asıl gayesi, yirmi noktada topladığı temel meselelerle ilgili görüşlerini dikkate alarak filozofların İslâm inançları açısından durumlarını tespit etmekti. Tehāfutu’l-Felāsife’de, filozofların eşyanın gerçeklerinin bilgisine dair iddialarını kesin delillerle kanıtlamaktan âciz olduklarını gözler önüne serip onların kendi iddiaları hakkında şüpheye düşürülmesi amaçlanmış, en önemli temsilcileri Fârâbî ve İbn Sînâ olan felsefenin eleştirilmesiyle yetinilmiştir.2 Ġazzālī’nin filozofları tenkit ettiği hususlardan biri, Tehāfutu’l-Felāsife adlı eserinde on yedinci mesele olarak ele alınan “Sebeplilik Meselesi ve Mucizeler”dir. Ġazzālī filozofları mucize hususunda tenkitine şu cümleler ile başlamıştır: “Tabiatta süregelen düzende alışkanlık sonucu olarak sebep ile sebepli arasında var olduğuna inanılan ilişki (iktirân) bize göre zorunlu değildir. Aksine her iki şey hakkında “Bu odur”, “O da budur” denilemez. İkisinden birinin kabulü, ötekinin kabulünü, birinin reddi diğerinin reddini içermez. O halde, iki şeyden birinin varlığı veya yokluğu, ötekinin varlığını ya da yokluğunu zorunlu kılmaz. Mesela su içmek ile suya kanmak, yemek ile doymak, ateşe dokunmak ile yanmak, Güneş’in doğmasıyla aydınlık, boynunu kesmek ile ölmek, ilaç içmek ile iyileşmek ve müshil ile ishal olmak arasındaki ilişkide bir zorunluluk yoktur. Nihayet bu örnekler tıpta, astronomide, sanat, zanaat ve gözleme dayalı diğer bütün ilişkilerde böylece sürüp gider. Zira sebep ile sebepli arasındaki ilişki zorunlu ve değişmez olmayıp Allah’ın ezelî takdiri gereği bunların birbiri ardından yaratılmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla yemek yemeden yokluğu yaratmak, boyun kesilmeksizin 1 Mehmet Bayraktar, İslam Felsefesine Giriş(Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,2016),s.198.

2 Mustafa Çağrıcı, “Gazzali,” İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/gazzali(11.01.2019)

10

ölümü yaratmak, boynu kesmekle birlikte hayatı devam ettirmek Allah’ın kudreti dâhilindedir. Bu durum bütün ilişkilerde böylece sürüp gider. Filozoflar bu görüşe karşı çıkarak bunun imkânsız olduğunu iddia etmişlerdir.”3

nin sebeplilik ilkesi çerçevesinde açıklamasını yapmaya çalışmıştır: “Şu var ki, Allah’ın söz konusu olağanüstü olayı herhangi bir zamanda gerçekleştirmesi durumunda ilme karşı duyulan kalplerden silinir. Bu sebeple Allah, o olağanüstü olayı ulu orta yaratmaz.

Ġazzālī bu hususta ateşe dokunan pamuğun yanması olayı üzerinden açıklamalarına … devam eder. O’na göre ateş ile pamuk yan Buna göre yüce Allah veya yana geldiğinde yanma olayının gerçekleşmemelek ateşte öyle bir nitelik vücusi zorunlu değildir. Fakat filozoflara göre bu da getirir ki, ateş ateş özelliğini durumda sebeplilik ilkesi gereği yanma olakoruduğu halde ısısı o peygamberi yının meydana gelmesi zorunludur. Ġazzālī, etkilemez. Ya da o peygamberin filozofların Hz. İbrahim’i ateşin yakmadığıbedeninde yarattığı nitelik sayenı kabul etmediklerini, bu hadisenin ancak sinde ateşin etkisini önler ve bu ateşten yanma özelliğinin alınması veya Hz. durum bedeni et ve kemik özelliİbrahim’in ateşin etki etmediği başka bir şeye ğinden ayırmaz.”7 dönüştürülmesi ile mümkün olabileceğini ancak sonuçta her iki durumun da imkânsız olĠazzālī’nin sebeplilik hususundaki bu açık4 duğunu savunduklarını dile getirmiştir. lamaları filozoflarınki ile aynı değildir. Zira Ġazzālī bu açıklamaları ile sebep ile sonuç ona göre nesnelerin tabiatları ve olaylar baarasında zorunlu bir ilişki öngören sebeplilik ğımsız bir konumda değiller. Onlar sadece ilkesine açıkça karşı çıkmaktadır. Her şeyin Tanrı’nın iradesinin istediği şekildedir, bu failinin Allah olduğunu, dolaysıyla sebep ile yüzden mümkün olan olaylarda ve nesnelerin sonuç arasındaki ilişkinin zorunlu olmadığını tabiatında onları zorunlu kılacak hiçbir şey yoktur.8 Fakat bu açıklamalar, eserin başında belirtmiştir.5 sebepliliği açıkça reddeden Ġazzālī’nin bu Ġazzālī’ye göre sebeplilik anlayışında mu- görüşün âlemdeki nizama mugayir olduğunu cizenin imkânı tamamen ortadan kalkmakta anlamış olmasını göstermesi bakımından müve Kur’an-ı Kerim’de geçen birçok mucize himdir. imkânsız hale gelmektedir. Böylece her MüsBu aşamada Ġazzālī’nin bu husustaki eleşlümanın inandığı asânın yılana dönüşmesi, ölünün diriltilmesi ve Ay’ın ortadan ikiye tirilerinin muhatabı olduğunun düşündüğümüz ayrılması gibi mucizelere olan inanç sarsılmış Fārābī ve İbn Sina’nın mucize hususundaki görüşlerini incelemekte fayda vardır. olmaktadır.6 Fārābī Yukarıda yer verilen açıklamaları ile sebepliliği kesin bir biçimde karşı çıkan Ġazzālī, Fārābī’ye göre “İlk mevcud diğer mevcudlaaynı konunun ilerleyen bölümlerinde, mucize- rın sebebidir. O bütün eksiklerden münezzeh3 Ġazzālī, Tehāfutu’l-Felāsife, terc.Mahmut Kaya,Hüseyin tir. Ondan başkasının bir veya birden fazla Sarıoğlu (İstanbul:Klasik Yayınları,2018), s.166-177. eksiği bulunur; hâlbuki onun hiç eksiği yoktur.

4 Ġazzālī,, Tehāfut, s.167-169.

5 Recep Kılıç, “Tanrı’nın Tarihe ve Tabiata Müdahalesi”, Re- Onun varlığı, varlıkların en üstünü ve ilkidir; cep Kılıç(ed.),Din Felsefesi, (Ankara: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları.2013) içinde,s.159.

6 Ahmet Erhan Şekerci, “Ġazzālī ve David Hume’da Nedensellik”(yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi,İstanbul,2009),s.96.

7 Ġazzālī, Tehāfut, s.171-172.

8 Oliver Leeman, “Gazali ve Eş’ariyye,” terc.Yaşar Türkben, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sayı:31(2009),s.198.

11

varlığından üstün ve daha önce bir varlığın bulunmasına imkân yoktur. O, varlık faziletinin en yüksek nahiyesinde ve varlık mükemmeliyetinin en yüksek mertebesindedir. O, cevheri itibariyle, kendinden başka her şeyden farklıdır. İlk mevcud ondan var olunandır.”9 Tüm varlıklar, Tanrı’nın varoluşundan kaynaklanan bir zorunlulukla var olmuştur.

Tanrı zorunlu, diğer varlıklar mümkündür.

Dolayısıyla evrenin işleyişinde de Tanrı’nın zorunluluğundan kaynaklanan bir sebeplilik söz konusudur. Mucizeler de bu sebeplilik ilkesi çerçevesinde ele alınmalıdır. Faal akılla ittisal öğretisinde peygambere ayrıcalıklı bir konum vermiştir. Mucizeler de ilahi zorunluluk içerisinde mümkün olaylardır.10 Hatta Fārābī peygamber olmayan kişilerin dahi karşılaşabileceği olağandışı gibi görünen durumlar hakkında şu ifadeleri kullanır: “ Muhayyile kuvveti, mükemmeliyetin son haddine varmış olan bir insan, faal akıldan uyanıkken dahi hâzır ve istikbaldeki cüz’iyyâtı kabul ederse ve yahut onları mahsuslarla ifade edebilirse ve müfarık mâkullerin ve sair kutsal mevcudların sentezlerini kabul edip onları görürse, o kimse müteessir olduğu mâkullerin tesiri altında, peygamberler gibi, İlâhi şeylerden dem vurabilir. Bu hal muhayyile kuvvetinin erişebildiği en yüksek mertebe olduğu gibi insanın muhayyile vasıtasıyla erişeceği en yüksek mertebedir.”11 İbn Sînã İbn Sīnā’ya göre zorunlu varlık olan Tanrı, herhangi bir cins altına girmez, tanımı yoktur, sırf akıldır, sırf iyiliktir. O’nun dengi, ortağı, zıddı yoktur. Bütün mevcudlar, ilk neden olan Tanrı’dan sudûr ederek meydana gelmiştir.

Zorunlu varlık, Zâtını ve her varlığın ilkesi olduğunu aklettiğinde, kendisinden çıkan ilk mevcutları ve onlardan türeyenleri akleder.

9 Fārābī, Medīnetu’l-Fāẓıla, terc.Nafiz Danışman (Ankara:MEB Yayınları,2001), s.15-28.

10 Metin Pay, “İslam Düşüncesinde Bazı Mucize Telakkileri”, Dini Araştırmalar Dergisi 18:47(2015), s. 158.

11 Fārābī, Medīnetu’l-Fāẓıla,s.77.

12

Varlık kazanan her şey, mutlaka bir yönden onun sebebiyle zorunlu hale gelmiştir. 12 İbn Sīnā’nın varlığa geliş hususunda benimsediği sebeplilik anlayışı mucize için de geçerlidir. İbn Sīnā’ya göre faal akıl ile ittisal derecesine ulaşmış bir insan maddeye etki edebilir ki bunlar mucize diye adlandırılan olaylardır. Bu tip olaylar bunları anlayabilecek akli yetkinliğe ulaşamamış insanlar için olağanüstü durumlar peygamber hatta arifler için olağan durumlardır. İbn Sīnā’ya göre, peygamberin varlığı zorunludur ve mucizenin işlevi, peygamberliğin kanıtlanmasıdır. İbn Sīnā da, Fārābī gibi, peygamber dışındaki kimseler için de olağanüstü hadiselerin söz konusu olabileceğini, bir arifin uzun bir süre gıdadan uzak kalarak yaşadığı duyulduğunda bunun doğrulanması gerektiğini, bunun bazı biyolojik sebepleri olduğunu, bir arifin kendisi gibi birisinin kapasitesini aşan bir fiili güç yetirebileceğini veya gaipten haber verebileceğini, bu hadiselerin doğal olaylarla açıklanabilecek sebepleri olduğunu ifade eder.13 Ġazzālī’nin diğer birçok hususta olduğu gibi mucize hususundaki eleştirileri de kendi içinde bir tutarlılık arz etmemektedir. Zira mucize tenkitine başlarken tabiatta sebepliliğin zorunlu olmadığı yönünde sergilediği katı tutumunu değiştirmiş, Hz. İbrahim’in mucizesini sebep-sonuç ilişkisi çerçevesinde açıklamaya çalışmıştır. Ġazzālī’ye göre Tanrı her şeyin mutlak failidir ve bu sebeple tabiatta her an her şeyin olması mümkündür. Her ne kadar, Ġazzālī filozofları mucize hususundaki tenkitini bu kabul etrafında oluşturmuş ise de, filozofların, özellikle Ġazzālī’nin kastettiği Fārābī ve İbn Sīnā’nın mucizeyi reddi söz konusu değildir.

12 İbn Sīnā, Metafizik, terc.Ekrem Demirli,Ömer Türker (İstanbul:Litera Yayıncılık,2017), s.382-383.

13 İbn Sīnā, el-İşārāt ve’t-tenbīhāt, terc. Ali Durusoy, Ekrem Demirli, Muhittin Macit (İstanbul:Litera Yayıncılık,2005), s.200-201.

Zira varlığın Tanrı’dan zorunlu olarak ortaya çıktığını kabul eden filozoflara göre Tanrı her şeyin ilkidir. Her şey ilk sebep olan Tanrı’dan sudur eder ve varlık bir sebeplilik çerçevesinde devam eder. Dolayısıyla mucize de bu düzen çerçevesinde meydana gelebilir, ancak biz çoğu zaman bunun sebeplerini kavrayamayız.

Zira İslam filozoflarına göre, mucize ve genel tabir ile “kerâmet” olarak adlandırılan olayların belli bir akli yetkinliğine sahip olmayanların vakıf olamayacağı doğal sebepleri vardır. Yani Tanrı’nın âlemin nizamında öngördüğü sebeplilik ilkesi gereği, her sonuç bir sebebe bağlıdır ve düzen bu şekilde devam eder.

Fakat Ġazzālī’nin tasavvur ettiği sistemde sebeplilik ortadan kalkar ve âlemde bir düzen söz konusu olamaz. Nitekim kendisi de bu kabulün sakıncaları olabileceğini fark etmiş ve mucizenin sebepliliği konusundaki aşırı katı tutumundan vazgeçerek, Tanrı’nın iradesine bağlı bir sebep-sonuç ilişkisi ortaya koymaya çalışmıştır.

Kaynakça Bayraktar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016. Çağrıcı, Mustafa. “Ġazzālī,” İslam Ansiklopedisi, https:// islamansiklopedisi.org.tr/Ġazzālī (11.01.2019) Fārābī. Medīnetu’l-Fāẓıla, Terc.Nafiz Danışman, Ankara: MEB Yayınları,2001. Ġazzālī. Tehāfutu’l-Felāsife, Terc. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018. İbn Sīnā. el-İşārāt ve’t-Tenbīhāt, Terc. Ali Durusoy, Ekrem Demirli, Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yayıncılık,2005.

----------.Metafizik, Terc. Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık,2017.

Kılıç, Recep. “Tanrı’nın Tarihe ve Tabiata Müdahalesi”, Recep Kılıç (ed.), Din Felsefesi, (Ankara: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, 2013) içinde, ss.135-174.

Leeman, Oliver. “Gazali ve Eş’ariyye,” Terc. Yaşar Türkben, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sayı:31 (2009), s.193-209.

Pay, Metin. “İslam Düşüncesinde Bazı Mucize Telakkileri”, Dini Araştırmalar Dergisi 18:47 (2015), s. 146-171. Şekerci, Ahmet Erhan. “Ġazzālī ve David Hume’da Nedensellik” Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2009.

13

HİSSİZ

BİR ODAKLANIŞ Babil İkra Yazamamayı yazmaya teşebbüs ile başlayabiliyor adıyla alakası kalmamış ve sadece lahzalardan ibaret bir günün bir katre dahi ehemmiyet arz etmeyen sıradan bir anında. Eminim bir yerlerde yelkovanın akrebi nefretle kovaladığına veya belki de akrebin yelkovanın peşinden o kısacık bacaklarıyla koşturduğuna.

En nihayetinde tik sesinin tak olana ulaşma arzusu bitmek bilmez demek isterdim lakin pek tabii son bulabilir. Zira –amiyane tabir ile- küreselleşen dünyada genellikle dijital saatlere sahibiz veya –en iyimser yaklaşım ile- söz konusu ulaşma arzusu saatin durması/durdurulması ile de son bulabilir. Bu durumda ise durma anında kavuşmuş olmalarını temenni edebilirim ancak. Zira duygusal ve maneviyatçı birisi olduğumu söylüyorlar.

Maddeden, maddecilikten hatta bir maddeden ibaret olmamdan dahi nefret ediyor olabilirim. Evet olabilirim çünkü her daim net olmak mecburiyetinde değilim. Mecnun niyetinde kendi zihnimin kızgın ve öfkeli kumlarla dolu çölüne vuruyorum kendimi. Duruyorum orada öylece, sözde kendimi arıyorum. Bir maddeden hariç olan tüm benliğimi... Uyarıyorum kendimi; benimle başbaşa kalmaması hususunda. Taşıma kutusundan çıkmak isteyen bir köpekten hallice bedenimden, maddelerden sıyrılmak istiyorum. Ve sanırım insan olamayarak bile insan oluyorum.

Duygular ve düşüncelerin bile birer madde olduklarını düşünüyorum şu sıra.

Bir şiir, natürmort bir tablo, bir fotoğraf, bir şarkı veya bir bakış şeklinde dolaylı bir biçimde kesinlikle değil. Kendine has öz varlıklarıyla birer maddeler onlar da. Lakin bizler duyu organlarımızla onları fark edemeyecek acziyetteyiz. Zira ağlarken veya gülerken hatta ve hatta şiir yazarken bile duygulanmıyoruz. Duygulandığımızı iddia ediyoruz. Bunun yanında, hayatımız bir şekilde yaşanıp giderken düşünmüyoruz katiyen. Düşüncelere daldığımızı iddia ederken aslında düşüncelere daldığımızı iddia ettiğimizi iddia ediyoruz oysa. Duygu ve düşüncelerin madde olduklarını anlatması için –bu devirde kaldıysa- hakiki bir Allah dostuna veya Tibet’te sükunet içinde bağdaş kurmuş bir Buda keşişine ricada bulunun derim ben. Maddecilikten yakınıp sığındığımız duygu ve düşüncelerin madde olmalarını isteyen bizleriz. Çünkü çılgın bir şekilde hiçlikten korkuyoruz, ölümden korktuğumuz gibi tıpkı. Hayli müteessir olduğumu beyan etmek arzuhalindeyim; madde olmadığı inkar edilen maddelerin, madde olduğunu maddesel materyaller ile kanıtlanmaması vakasına birilerini şahit ettiğimden mütevellit.

Madde için, madde ile, maddeye rağmen...

14

Şukufe Hanım’a Nazire

Alper Şenadam

Şukufe Hanım bir çiçek Su üstünde yüzer Dokunsan dağılır Ağlamak haramdır Akşamı görmedikçe Şukufe ağır kadın Her mecnun alamaz kokusunu Kokusunu bileni yollasan uzaya Başka koku haramdır Aklı yerine gelmedikçe Şukufe uçsuz bucaksız Yeşil sarmaşık Çiçekleri her renkten Sarılmak haramdır Toprak istemedikçe Şukufe bin bir talipli Hiçbirinde gönlü yok Gönlü bulutla gezer Kuraklık haramdır Yangını sönmedikçe Şukufe nadide kelebek Gönlünce uçar Her tırtırla yeniden doğar Ölüm ona haramdır Son can alınmadıkça Şukufe haindir Alper O kadar can aldı Beni bana bıraktı gitti Sana ölüm dedi haramdır Gönlün halelenmedikce

15

EYLEMLERİN TEZAHÜRÜ Kağan Tüber Ne başlangıçları sevdim ne de sonları. Bundan dolayıdır da yazılara ne istediğim tarzda bir giriş yapabildim ne de sonuç kısmını güzel toparladım. İçimden ne geldiyse onu yazıp, ne geldiyse onu çizdim. Bu sebepten de “Neydi bu yazının ana fikri şimdi?” diye soruları kale almadım. Yanlış mı? Kim bilir, belki de... “Çok zaman olmuştur Leylâ, şu memleketten gitmeyi düşünmüşümdür. Amma daima bunu yapamamışımdır. İlk seferler daima bir imkânsızlık vardı, bunlar mani idi... Son zamanlar imkânlar olmuştur amma kendim bu maceraya atılamamışımdır. Belki eminim ki ayrılık veya uzak oluş mühim değil de asıl onu düşünmek ve bir daha hiç dönülmeyeceğini ve geride kalanları insanın bir daha göremeyeceğini düşünmesi çok feci bir şey.”* Gitmek... Türk Dil Kurumunda kendisine 22 farklı karşılık bulmuş olan, sonuna mastar almış bu eylem, TDK’de yer alan cevaplar haricinde bir cevaba daha haiz benim için: Kalmak...

Her ne kadar ilkokuldan beri bizlere bu iki eylem karşıt anlamlı olarak öğretilmişse de bu şekilde tahayyül etmediğim gerçek. Gitmek ve kalmak... Tamam, hadi anlamdaş demeyelim sizleri memnun etmek adına ama birbirine çok yakın kelimeler olduğuna dair bir ortak nokta yakalayabiliriz zannımca.

Nereye gidersen git, gönlünün, aklının kaldığı yerler oluyor her zaman. Ya bir yerde kalıyor ya birinde ya da bir şeylerde. En kötüsü de savaşın kendinle 16

ise istediğin yere git. Kalıyorsun yine gittiğin yerde kendi benliğinde. “Çıkar giderim bu kentten daha olmazsa,” diyor ya Cemal Süreya, son günlerde çok tekrarlıyorum içimden bu dizeyi. Çıkar giderim, çıkar giderim, çıkar giderim...

Sonra şiirin bu dizeyi takip eden dizesinde kalır aklım. “Sensizliğin bir adı olur, bir anlamı olur belki” Merak buyurmayın, derdim sevgiliyle değil. Cemal Süreya gibi bir şeylerin adını koyma, anlamlandırma derdinde olsam da benimkisi sevgiliye olan hasrete isim vermekten ziyade kendimi anlayabilmekle ilgili. Sessizliğe belki de kimsesizliğe sırtımı dayayıp, aklım ve kalbim arasındaki savaşın galibini bekleme isteğiyle ilgili biraz da. Çıkıp gitme isteklerimizi birbirinden ayıran nokta da budur belki de, kim bilir?

yüzlerde bir tanıdık görme isteksizliğine bürünmediğim bir zaman aralığında son bulurdu belki de bu bedenimdeki amansız savaş. Kazananı tebrik eder, kaybedeni ise, her kayıpta olduğu gibi, içimin derin kuyularına gömerdim. İşte bütün bu düşüncelerin, kendi kendime söylenmelerimin sonunda, tam da bu noktada birbirine yakınlaşıyor gitmek ve kalmak eylemleri. Bütün bu gitme isteğime karşılık içten içe bildiklerim, aklımda dolanan kuyruksuz tilkilerin kimisinde geride bıraktıklarım, kimilerinde ise geride bıraktığımı sandıklarım, dar bir boğaza sokuyor beni. Ne yani, giderken bavuluma aldıklarım, ardımda bırakmak isterken yanımda kalanlar olmayacak mı? Ben neyden kaçarsam kaçayım, nereye ve nasıl gidersem gideyim, arkamda beni takipte kalan bir gölgem olmayacak mı?

Her şeyi geride bırakıp, en azından kısa bir süreliğine, çıkıp gitmek istiyorum bu şehirden, bu ülkeden. Dilini, Velhasıl, söyleyemediklerim yazabilyaşayışlarını, adetlerini bilmediğim diklerimden daha fazla. Yazabildiklekısaca kültürüne yabancı olduğum bir rimse, tabakamdaki çarşaf sayısından yerde her şeye yabancı olarak, yalnız- hallice. *Leylim Leylim Ahmed Arif’ten Leylâ Erbil’e Mekca kendimle olacağım bir zaman istituplar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, yorum. Duyduğum seslere, gördüğüm 2018, ss. 22-23 yüzlere yabancı olduğum, o seslerde,

17

.

HIDRELLEZ’E DAIR Prof. Dr. Metin ÖZARSLAN Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Bölümü

Hıdrellez kelimesinin kökeni ve bu geleneğin nasıl oluştuğu hakkında bilgi almak isteriz.

Hıdrellez, ortak kültürel değer olması yönüyle önemli bir yere sahip olup Türklük dünyasında ve Anadolu’da ortak inanmalarla, ortak heyecanlarla yüzyıllardır kutlanılmaktadır. Tarihin ilk topluluklarından beri ay, mevsim, yıl vb. zamanla ilgili değişiklikler törenlerle kutlanmaktadır. Avcı kültüründen tarım kültürüne geçildiğinde tarımda bolluk, bereket için çeşitli törenler yapılmaya başlanmıştır. Çeşitli kültürlerde mevsim değişiklikleri törenlerle kutlanır. İslamiyet öncesi Türk kültüründe bahar bayramı yapılarak kıştan sonra canlanan doğanın sevinçle karşılandığını ve şenlikler düzenlendiğini biliyoruz. Hıdrellez kelimesi Hızır ve İlyas isimlerinin birlikte söylenmesinin halk ağzında aldığı şekildir. Hıdrellez, kökü İslâm öncesi eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu bahar/yaz bayramlarına dayanır. Hıdrellez de Hızır yahut Hızır ve İlyas kavramları etrafında dinî bir muhtevaya bürünmüş halk bayramına verilen isimdir.

Bahse konu bu bayramın merkezi özellikle Anadolu ve Balkanlar, Kırım, Irak ve Suriye’dir. Hıdrellez bahar bayramı niteliğinde kutlanan mevsimlik bayramlarımızdandır. Türk kültürü içinde canlılığını koruyan geleneklerden biri de “Hıdrellez”dir.

Hıdrellez geleneği, bir bayram olarak bütün Türk milletinin topluca katıldığı, kutladığı, bir takım töreleri yerine getirdiği bir bahar bayramıdır. Bu tarih kışın bitişi yazın başlangıcı, yılbaşı olarak da

18

kabul edilir. Rûz-ı Hızır (Hızır’ın günü) olarak adlandırılan Hıdrellez günü, Hızır ve İlyas sözcükleri birleşerek halk ağzında Hıdrellez şeklini almıştır.

Hıdrellez ne zaman başlar ve ne kadar sürer?

Hıdrellez, Batı Türkleri arasında, geçmişten günümüze kullanılmakta olan Gregoryen takvimine göre 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a (eski Jülyen takvimine göre 23 Nisan) bağlayan gece ve günde kutlanmaktadır. İmparatorluk döneminde 6 Mayıs (23 Nisan) halk arasında yaz mevsiminin başlangıç tarihi sayılmaktaydı. Nitekim eski takvimde yıl ikiye ayrılmış olup 23 Nisan’dan (6 Mayıs) 26 Ekim’e (8 Kasım) kadar süren 186 gün “Hızır günleri” adıyla yaz mevsimini, 23 Nisan’a kadar devam eden 179 gün de “Kasım günleri” adıyla kış mevsimini oluşturuyordu. Hıdrellez de kışın sona erip yazın başladığı gün olarak kutlanmaktadır.

Hıdrellez’in Türkler ve diğer milletler için önemi nedir?

Türkistan sahasında kut veren, kutlu kılan, ilahi kaynaklı varlık ve şahısların ortak adı “Kıdır” olarak bilinir. Altay, Kazak ve Kırgız Türkçesi’nde “Kıdıruv” kelimesi gezmek, seyahat etmek anlamına gelir. Aynı şekilde Altay, Kazak, Kırgız, Karakalpak ve Doğu Türkistan Türklerinde, sürekli halk arasında gezen, insanlara yardım eden varlık kut iyesi sayılır ve “Kıdır” adıyla anılır. Bu bayram bahar bayramıdır ve bizim için ne kadar mühim ise diğer Türk toplulukları için de kendi genlerinden

kaynaklanan bu uygulamalarla kendi kalabilmelerinin olmazsa olmazı durumunda uygulamalardandır. Hıdrellez geleneği ve ilgili inançlar Türkiye, Balkanlar, Türkistan (Kazakistan, Kırgızistan, Altaylar, Özbekistan), Azerbaycan ve Gagauz Türkleri arasında bütün canlılığı ile yaşamaktadır.

Belki dinî, sosyo-kültürel ve ekonomik sebepler neticesinde Hızır’ın mahiyeti, bununla ilgili inanma ve pratikler değişmiş olabilir. Ancak Hızır ile ilgili inanmalar ve pratikler güçlü olarak yaşamaya devam etmekte, daha da önemlisi Türk insanın ortak bir kutlama takvimi çevresinde toplanmasını temin edecek kadar güçlü bir şekilde yaşamaya devam etmektedir. Hızır’ı darda kalanların imdadına koşan muayyen ve mutlak bir ulu olarak telakki eden Altay Türkleri “Kıdır”, Kırgız ve Kazak Türkleri de “Kıdır” ve “Kızır” adlarını kullanmaktadırlar.

Hızır, zaman değişiminin ifadesi, yeşillenmenin, canlanmanın başlaması, baharın müjdecisi ve bereketin sembolü olduğu için Anadolu Türkleri kadar Türkistan Türkleri için de çok önemlidir.

Türkiye dışındaki Türk devletlerindeki Hıdrellez gelenekleri ve ifade ettiği anlamları nelerdir?

Tabiatın âdeta yeniden dirilmesi demek olan baharın ve yazın gelişi, ilk çağlarda dünyanın her tarafındaki insanların hayatında önemli olduğu bilinmektedir. Bunun birtakım tabiatüstü güçlerle temsil edilmesi ve bunların şerefine ayinler düzenlenmesi evrensel bir hadise olması kaçınılmazdır.

Nitekim eski Orta Asya’daki Türk boylarında da benzer ayinlerin yapıldığı da bilinmektedir. Bu ayinlerin Yakutlarda Nisan, Tunguzlarda Mayıs, diğer bazı Türk boylarında da Mart ayında icra ediliyor ve büyük merasimlerle kutlandığı araştırmalarla ortaya konmuştur. Kısacası, Hıdrellez bayramının kökünde bütün bu kültürlerdeki bahar ve yaz bayramları geleneklerinin uzun asırlar süren katkılarını kabul etmek doğru olacaktır.

Bu katkıların en sonuncusu da Hızır ve İlyas’ın şahsiyeti etrafında gelişen İslâmî halk kültürüdür.

Türkiye’de “Hıdrellez”, Kırım ve Dobruca’da “Hıdırlez”, Makedonya’da “Edirlez” (Ederlez), Kosova bölgesinde “Hıdırles” (Hedirles, Hadırles) gibi değişik biçimlerde söylenen Hıdrellez merasimleri, çeşitli ülke ve yörelerde teferruatta tabii olarak birtakım farklılıklar gösterebilir. Ancak bunları Hızır adının çağrıştırdığı gibi genellikle bolluk ve bereketi simgeleyen, su ve yeşillik kavramlarının öne çıktığı, ağacın bol bulunduğu, bazen içinde türbe de yer alan mesire yerlerinde kutlanan merasimler olarak düşünmek icap eder.

Hıdrellez’i bir metafor olarak düşündüğümüzde ifade ettiği anlam nedir?

Siz metafor diyorsunuz biz ona mecaz derdik.

Bu kelime bile asırlardır dilimizde olanı ithal ve yeni olanla gereksiz bir biçimde salt hava olsun

diye yahut başka maksatla bilerek veya bilmeyerek kovmaktan başka bir şey değil diye düşünüyorum. Gelelim sorunuza… Bilindiği gibi Hıdrellez, Hızır ve İlyas peygamberin yılda bir kere bir araya geldikleri gündür; ancak bu beraberlikte ismi yaşatılmasına rağmen İlyas’ın şahsiyeti tamamıyla silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Bundan dolayı Hıdrellez bayramında icra edilen bütün merasimler Hızır ile ilgilidir. Bunun temel sebebi, İslam öncesi devirlerde üç büyük kültürün hâkim olduğu alanlarda bu yaz bayramı vesilesiyle kültleri kutlanan insanüstü varlıkların daha ziyade Hızır’ın şahsiyetine uygun düşmesi ve onunla bütünleşmesi olarak değerlendirilir. İster Nevruz olsun ister Hıdrellez -ki birinin baskın olduğu yerlerde diğeri zayıflamış hatta ortadan kalmış olabilireski yıldan yeni yıla, kıştan bahara/yaza geçiş kutlamasıdır ve insanın toplumun yenilenmesi, dirilmesi, geleceğe dair umutlarının yeşermesi, yeni hayaller kurması, ayrılıkların, küslüklerin bitmesi uzaklıkların yakınlaşması kısacası insan insana yaklaşması bir olma iri olma diri olma istek ve arzularının gerçekleşmesidir. İnsanın insana kavuşmasıdır. Ayrılıkların gayrılıkların sona erdirilmesidir. İnsanın insana, hayata, eşyaya, tabiata, kâinata daha olumlu ve ılımlı bakmasıdır. Çünkü bayramdır. İslamiyet’ten önce ve İslamiyet’ten sonra Hıdrellez’i değerlendirirsek farklılıklar nelerdir?

Hıdrellez, Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden önce de kutladıkları önemli bir gündür ve kaynağı yüzyıllar öncesine dayanır. İslamiyet’ten önce Türkler arasında bahar mevsiminde yapılan törenlerde önemli bir yeri olan “dağ”, “su” ve “ağaç” kültü varlığını Hıdrellez’le sürdürmüştür.

Türklerin çok eski bir geleneği olan bahar bayramı kutlamaları Anadolu’da İslamî inançlarla birleşerek zenginleşmiş ve anlamlı bir hale gelmiştir.

Nitekim Hıdrellez kutlamalarında gül ağacı, yeşil bitkiler, ağaçlar ve su motiflerinin sıkça kullanılması benzer uygulamaların Orta Asya’daki kutlamalarda da kullanılması, Hıdrellez törenlerinin kaynağının Orta Asya olduğunu göstermektedir. İslamiyet’le birlikte bu törenler Hıdrellez adını almıştır. Hıdrellez kutlamaları İslamiyet’in kabul edilişinden sonra İslamî motiflerle de zenginleşerek Türk kültür coğrafyasındaki yerini almış, İslamiyet’ten önce Türk toplumu içerisinde yer alan adetler de yaşatılmıştır ki bu konuda İslamiyet’in göstermiş olduğu toleransı da göz ardı etmemek gerekir. Çünkü Hıdrellez geleneklerinden bir çoğu İslamiyet’in esaslarına uymaz. Bununla beraber, Türk Dünyası’nda Hıdrellez kutlamaları esnasında, kaynağı çok eskilere dayanan adet ve uygulamalara ayırmak mümkündür. Bunlar genel hatlarıyla kırlara çıkma, eğlence şenlik ve oyunlar

19

düzenleme, yiyecek hazırlama, temizlik yapma ve giyim kuşamdaki değişiklikler, hediyeleşme, ad verme, ateş yakma ve üzerinden atlama, Hızır inancı, kabir ziyaretleri, kurban, dua ve diğer dinî pratikler, bolluk ve bereket gelmesi için yapılanlar uygulamalar, sağlık, mutluluk, baht açıklığı için yapılan uygulamalar ve tutulan dilekler şeklinde özetlenebilir.

Hıdrellez’i günümüzde yaşatmak ve nesillere aktarmak için neler yapabiliriz?

Dünyada ve ülkemizde sosyal hayatın değişmesine paralel olarak günümüzde çok yoğun olarak yaşanan iç göçe bağlı şehir ve bölge nüfus yapılarında ciddi değişmeler meydana geldiği bilinmektedir. Bu bağlamda kitle haberleşme vasıtalarını her gün değişik vesilelerle halkın gündemine boca ettiği popüler kültürün gelenekli halk kültürü unsurlarını aşındırdığı da bir gerçektir. Giderek büyük şehir olma özelliği kazanan şehirlerimizde artan kozmopolit yapı içinde geleneğe dayalı uygulamalar popüler kültür karşısında ölmese de kan kaybetmektedirler. İktisadî sebepler, hayatın yavaş seyirden çıkıp çok hızlı bir şekilde yaşanması, apartmanlaşma sonucunda komşuluk ilişkilerinin zayıflamasına yol açmıştır. Böylece bir yere mensup olma, bir yere bağlı olarak yaşama, aynı sokaklı, aynı mahalleli olma kavramları anlamı yitirmeye başlamıştır. Giderek beşerî münasebetlerin daha sınırlı hale gelmesi gibi hususlar günümüz Türkiye’sinde koç katımı, saya gezme, Nevruz gibi takvime bağlı geleneksel uygulamaların yanı sıra Hıdrellez’i de olumsuz yönde etkilemektedir. İlçe merkezlerinde ve köylerde biraz daha canlı olarak kutlanan Hıdrellez özellikle şehir merkezinde giderek zayıflamaya başlamış olup daha dar ve zayıf kalıp uygulamalar şeklinde hayatiyetini devam ettirmektedir. Bu türden kutlamalar devlet eliyle resmiyete dökülerek hayatın her alanına yayınlaştırılmalı ve bu uygulamalar, yeni değerler yüklenerek şahıs ve millet hayatı için daha anlamlı ve vazgeçilmez unsur haline getirilmelidir. Millî değerlere sarılmak millî kültür unsurlarını artan bir biçimde yaşatmak yoluyla ülkemizi de diğer kültürleri tehdit eden küreselleşmenin dayattığı tek tipleşmeyle mücadele edilebilir ve bu tek tipleşme önlenebilir. Bu türden kutlamalara anaokulundan üniversitelere kadar bütün eğitim kurumlarımızda yer vererek hızla yaygınlaşan ithal uygulamaların yerine bu uygulamaları ikame ederek kendi kendimizi dış kültürlerin tesirlere karşı daha dayanıklı hale getirmek mümkündür.

Hıdrellez’e ülkemizde gösterilen ilginin bölgesel farklılıklar gösterdiğini düşünüyor musunuz?

Varsa bunlar nelerdir?

Hıdrellez’e gösterilen ilginin bölgesel veya yöresel farklılıklar gösterdiğini düşünmüyorum. An-

20

cak kozmopolit hâle dönüşen şehirlerimizde bu türden uygulamaların zayıfladığını söylemek isterim. Bununla beraber Hıdrellez uygulamaları konusunda ülkemizin bütün yörelerinde zengin kutlamaların yapılageldiğini ancak bunların giderek zayıfladığını söyleyebilirim. Bugün her şehrimizde geçmişten beri yapılmış olan Hıdrellez uygulamaları için kendi doğduğum şehirden örnekler vererek bunların başka şehirlerde de üç aşağı beş yukarı benzer biçimde kutlana geldiği ancak yine altını çizmekte yarar var ki- giderek zayıfladığı ifade etmek isterim Sözlerimi Erzurum’da yapılan uygulamaları örnekleyerek son vereyim. Erzurum’da Hıdrellez’le ilgili belli başlı uygulamaları şu şekilde sıralamak mümkündür: a) Erken kalkma: Erzurum’da Hıdrellez günü ev halkı erken kalkar. O gün Hz. Hızır’ın erkenden bütün evleri dolaşacağı ve bereket getireceği inancı yaygındır. Hz. Hızır geldiğinde yatanların bundan nasiplerini alamayacaklarına inanılır. Hatta 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece hiç uyumayıp sürekli ibadet edenler bile vardır. b) Temizlik yapma: Hıdrellez temizliğine bir hafta önceden başlanır ve Hıdrellez gününe hiç bir iş bırakılmaz O gün ev işi yapmak iyi sayılmaz. c) Şafak vakti akarsuda yıkanma: 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gecenin sabahında akarsuda nur aktığı inancı vardır. Bu suya girenlerin vücutlarının nurlu olacağı ve hasta ise şifa bulacağı inancı yaygındır. ç) Kaplıcada yıkanma: Hıdrellez günü çevrede bulunan Ilıca, Hasankale, Soğukçermik, Delice ve Çoban Dede çermiklerinde (kaplıcalarında) yıkananların hastalıklarına şifa bulacaklarına inanılır. d) Şafak vakti çiğ damlası toplama: Hıdrellez günü şafak vaktinde ot yapraklarının üzerinde biriken çiğ damlalarının bolluk ve bereket getireceği inancıyla toplanır ve yoğurt veya hamur mayasına katılır. Toplanan çiğ, daha doğurgan olmaları için evcil hayvanların üzerine de serpilir. e) Tuzlu çörek: Hıdrellez günü niyet eden kısmeti açılmamış erkek ve kızlar oruç tutarlar. İftar için hazırlanan yemekler özellikle oldukça tuzlu olarak hazırlanır. Bu yemeklerin arasında özellikle tuzlu “gılik” veya “gugul” denen kalın, yassı fakat uzun veya yuvarlak bir ekmek pişirilir ve oruç tutanlar iftarı bu tuzlu ekmekle açar. İftardan sonra çay veya su içmeden tuzlu ekmeğin verdiği hararetle yatan kişinin gece uykusunda rüyasına girecek kız veya erkeğin kendisine su ikram etmesiyle ikram edenin kısmetine gireceğine inanılır. Tuzlu çöreği yiyip yatan kişi uyumadan önce Şöyle bir dilekte bulunur: “Yastığı karışladım uçtan uca, İçinden çıktı üç hoca, Biri hece, biri cüce, biri koca, Kaderim kısmetim neyse, Rüyama girsin bu gece”… f) Kargaya gugul verme: Evlenme çağına gelip de kısmet çıkmamış genç kız, Hıdrellez günü yaptığı tuzlu “gugul”un yarısını yer, diğer yarısını da dam veya duvar üs-

tüne bırakarak biraz uzaklaşır ve hiç konuşmadan karganın gelip “gugul”u almasını bekler. Karga “gugul”u hangi evin damına götürüp yemeye başlarsa, kızın o evin müstakbel gelinin olacağına; eğer uzaklaşıp “gugul”u gözden ırak bir yere götürürse, kızın kısmetinin uzaktan çıkacağına inanılır. g) Güveç açma: Yedi evden toplanmış elbise ve takılar bir güvecin içine konur. Güvecin ağzı bir örtü ile kapatılıp iple bağlanarak kilit vurulur. Kilitli güveci kısmeti açılmayan gençle bir arkadaşı bir gül ağacı dibine götürürler. O sırada yanlarına gelen birinin ne yaptıklarını sorması üzerine, kısmeti bağlı olan gencin arkadaşı: “Bunun kısmetinin açılması için kilit açacağız.

Allah rızası için bu kilidi açar mısın?” diye rica eder. Üçüncü şahıs “selat ü selam”la kilidi açar ve güveci gül dalının dibine boşaltır. h) Kilitli kapı açma: Hıdrellez gelmeden kısmeti kapalı kızlara yedi komşunun evinin anahtarları verilir. Evdeki kız veya kızlar kuşluk vakti “selat ü selam”la ellerindeki anahtarlarla kimseyle konuşmadan kapalı olan yedi evin kapısını açar. Bu sayede kız veya kızların kısmetinin açılacağına inanılır. ı) Komşu kapısı çalma: Hıdrellez günü Hz. Hızır’ın gelişini kollayan kızlar kendilerini belli etmeden kıbleye bakan yedi veya dokuz komşu evinin kapısını

çalarlar. Sonra da ata biner gibi sopalara binip yol ayrımında Hz. Hızır’ı beklemeye koyulurlar.

Kapısı çalınan komşular bu durumu bildikleri için “Allah’ım kapımızı çalan komşumuzun kısmetini aç” diye dua ederler. i) Ev yapma: Ev sahibi olmak isteyen kimse, Hıdrellez günü çerden çöpten veya çamurdan bir oyuncak ev yaparak dilekte bulunursa kısa zamanda bir ev sahibi olacağına inanılır. Bazı yerlerde ise çamurdan yapılan minyatür ev kuruduktan sonra suya, özellikle ırmağa atılır. j) Yedi çeşmeden su içme ve su toplama: Gün doğmadan evvel kıbleye bakan yedi çeşmeden ayrı ayrı su alınır, toplanan bu su ile evin bütün işleri yapılır ve özellikle yemekler bu su ile pişirilir. Bu su ile pişirilen yemeklerin hastalıklara şifa vereceğine ve bereketli olacağına inanılır.

Ayrıca kısmetinin açılması isteyen genç kız veya delikanlının Hıdrellez günü sabah namazından önce kıbleye bakan yedi çeşmeden su içmesiyle o yıl evleneceğine inanılır.

Burada örneklendirilen Hıdrelleze uygulamaları diğer yörelerdeki uygulamaları tahmin ve tasavvur etmek için yeterli sayılabilir. Bilen önemseyen, yaşayan yaşatan herkesin Hıdrellez’i kutlu olsun…

21

g

Fotoğraf: Emel Beyaz

riden ömlek Buğrahan Saatcı

Gün boyu memuriyetteydi. Bu yoğun mesailer iflahını neşter gibi kesip atmıştı bir köşeye. Somurtkan meslektaşları, zorba amiri ve vatandaştan gelen bitmek tükenmek bilmeyen talepler...

Evine doğru yol alırken fiyakalı otomobiller ara ara gözüne çarpıyordu. ‘’Gerçi vatandaşa da kızmamak lazım. Zira onlar da keyiflerinden gelmiyorlar. Bu da benim işim. Neticede, yapmak zorundayım.’’ dedi aralarında otlar yeşermiş gri kaldırım taşlarını izlerken.

Bu işte senelerini doldurmuş kurt meslektaşlarına karşı sitemkârdı da. Her sabah masasına oturmadan önce, çevresinde kim varsa mutlaka selamını verir; yanında samimi bir tebessümü de eksik etmezdi. Heyhat ki bırakın selamı yüzüne bakan olmazdı. ‘’Selamı da parayla mı veriyoruz.’’ diye mırıldanarak yerine geçerdi. Onlardan da selam aldığını hatırlamıyordu.

Kartal Apartmanı yazıyordu kapının üst tarafında. Belki de bu yorgun binanın ihtişamlı olan tek tarafı da adıydı. Dökülmüş badanası, karamış duvarı, kalkmış çatısı ve kırık dökük birkaç penceresiyle ecel teri dökmeye vakti dahi kalmamış bir ihtiyar izlenimi veriyordu. Zemin ipsiz sapsızlara ve sokak köpeklerine terk edilmişti. Bereket altıncı ve son kat olan dairelerden birine de o yerleşmişti.

Basamakları çifter çifter atlayarak altıncı kata çıktı. ’’Hadi bunu geçtim de yahu bunlar hiç gülmüyorlar ha!’’ diye söylendi anahtarını sol cebinden çıkarırken. Anahtarı paslı kilitte tek sefer döndürdükten sonra içeri girdi. Rengi solmuş kunduralarını içeriye serdiği gazete kâğıdının üstüne koydu ve kapısını usulca kapayıp kilitledi. Siyah çantasını kunduralarının yanına koydu. Ceketini de kapının arkasında astı.

Evi her zamanki gibi içine kapanık ve kendinden fersah fersah uzakta bulmuştu. Yattığı odaya doğru yöneldi ve kapıyı yavaşça araladı. Işığı açtı. Yer yatağı seriliydi pencerenin dibinde. Yer yatağını kendi getirmişti köyden. Şöyle bir uzandı yatağa. Yanan ampüle gözleri ilişti. Bu evdeki ilk günlerinde odanın ampülü patlamıştı. Bunu kendisi alıp kendisi takmıştı.

Sızdı.

Uyandı. Yatağından hiç kımıldamadan cama baktı. Hava kararmıştı. Taş çatlasın yarım saat uyumuştu. Yorgunluğu geçmediği gibi müthiş bir baş ağrısı bastırmıştı. Doğruldu, elini yüzünü yıkayıp kendine gelmek istiyordu.

22

renlik ediyordu. Köyden gelen koliyi açtı; üç yumurta kırıp afiyetle yedi. Mutfak kapısının sol tarafına özenle sabitlenmiş aynasının sol kenarından başlayıp köyünün yolları gibi kıvHali vakti az çok yerinde sayılırdı. Babası rım kıvrım ilerleyen ve alt kenarında biten ve rahmetli olduğundan beri anası yememiş ye- yine gözüne batan o çatlakla karşılaştı. Aydirmiş içmemiş içirmişti. Dişinden tırnağından nasını taşınma esnasında apartman kapısının artırarak iki kızını bir de oğlunu okutmaya ça- önüne koymuştu. ‘’Tek başına çıkarayım da lışmıştı. Sorduklarında, ‘’Çok şükür; Allah’ın zarar görmesin.’’ demişti o zaman. Zehirden izniyle ele güne muhtaç olmadık ya. Ufak bir bir küfür savurdu ve ekledi: tarlamız var geçinip gidiyoruz işte.’’ derdi.

-Canına yandığım!

Ah o tarlayı, o köyünü ne diye terk etmişti ki?

Bu gurbet diyarındakiler önceden tanıdığı inAynası faili meçhule kurban gitmişti. Haklı sanlara hiç benzemiyordu. Bunlar halden bil- bir şekilde özür beklemişti failden fakat gelen mez, candan uzaktı. İş hayatının girdabında giden olmamıştı. teker teker boğulmuştu hepsi.

-Ah kim olduğunu bir bilsem yapacağımı -Şimdi Hasan emmimle, Fatma bacımla ol- bilirim ben. Zorba amirimin çocuğu bile olsa mak vardı. gözünün yaşına bakmam arkadaş!

Gerçi köydeyken de hep ayrılmak isterdi Gözleri hala çatlağa çakılıydı. Bir müddet oradan. Derdi ki: ‘’Ana ben buradan büyük sonra, gözleri yavaş yavaş kendisine doğrulşehirlere gidip büyük adam olacağım. İş ku- maya başladı. İri kahverengi gözleri çakmak racağım, zengin olacağım.’’ Anası takılır- çakmak ve anasının ‘’kara oğlum’’ niye okşadı: ‘’Ay oğul turşu kurmaya benzemez o iş- dığı benzi solup gitmişti. Şakalarında da tek ler.’’ Ama burada çalışmalıydı, eline geçeni tük beyazlar çıkmaya başlamıştı. göndermeliydi eve. Ailenin eri olarak onlara -Olsun olsun; hep genç kalacak değiliz ya! bakmakla yükümlüydü. Ama hiç de huzurlu değildi.

Mutfaktan çıktı. Gözleri hafiften kapanmaya başlamıştı. Ertesi gün tatil olmasına rağ-Aman be! Zaten kim halinden memnun! men iyice bastıran uykusuna karşı direnemeAhvaline harfi harfine uyan bir söz belir- di. Yer yatağına yığıldı. di zihninde. Okumuş etmiş bir arkadaşından O nasıl bir kâbustu? Büyük bir mezarlıktayduymuştu. Fransız bir şairdi; neydi, adını hatırlayamadı. Şöyle demiş: ‘’Her nerede değil- dı. Bir an önce koşarak çıkmalıydı buradan ama bırak adım atmayı parmaklarını bile sem, orada mutlu olacakmışım gibi gelir.’’ kımıldatamıyordu. Feryat etmeye niyetlen-Hay ağzına sağlık. di; fakat dudaklarını dahi kımıldatamıyordu.

Burada yalnızlığa da alışmaya çalışıyor- Dehşet içinde kalakalmıştı. Tıpkı çevresindedu. Ekseriya dert yanacak hali de yoktu ama ki serviler gibi çakılıydı. En son, masmavi bir kunduralarını çıkardıktan sonra ‘’hoş geldin’’ ışık doğdu sağ tarafındaki mezar taşından ve diyen bir ses, işten dönerken yolunu gözleyen kan ter içinde uyanmıştı. bir çift göz olsaydı...

Kalktı, doğruldu. Pencereyi açtı. İsli haLavaboya doğru adımlarken koridorda dün akşam bir resmi asmak için koyduğu iskemleyi fark etti. Oturdu.

‘’Bir aşk bulsam, yağmurunda ıslansam vayı ciğerlerine doldurdu; neylesin. Kış yaz Bir dost bulsam, irfanında beslensem fark etmez pencereyi açmadan duramıyordu.

Bir dağ bulsam, sinesine yaslansam Açmasa boğulacak gibi hissediyordu. Gün doğmamıştı henüz. Elini yüzünü yıkadı. Dışarı Yalnızlığım bitermola, bilmem ki?’’ çıkmak istedi. Zaten hava almak için hep bir Elini yüzünü güzelce yıkadı ve mutfağa bahane bulurdu ama bu sefer bir bahanesi de yöneldi. İki gün önce bayat ekmekten yaptı- yoktu. Kapının arkasına astığı ceketi üzerine ğı ve yarım kalmış bir tatlı öylece tabağında geçirdi. Gazete kağıdının üstünden kunduraduruyordu. Yarım bardak su da tatlıya ya- larını aldı. Kapıyı çekti. Anahtarını paslı kilitte

23

tek sefer döndürüp kilitledi ve bu insafsız şeh- rücünün kurbanı olmuştu. Tam da şu anda, rin sokaklarını dolaşmak için merdivenlerden hayatın hakikaten ne kadar merhametsiz olteker teker indi. duğunu iliklerine kadar hissediyordu.

Bir saatlik gezintinin ardından evinin çaprazındaki bakkaldan Türk kahvesi, sigara, ekmek ve birkaç gazete aldı. Manava da uğramalıydı fakat kepenkleri kapalıydı. Eve döndü. Bir güzel çay demledi ve balkona geçti. Günlük gazeteleri karıştırırken peynir ve zeytinleri de atıştırıyordu. Neşesi yerinde sayılırdı; ne var ki üçüncü sayfadaki bir haberi okuduktan sonra keyfi kaçmıştı. Boğazını yırtarcasına haykırmak istedi. Elli yedi yaşında bir ilkokul öğretmeni okulundan çıkıp kaldırımda yürürken seyir halindeki bir arabanın altında kalıyor ve ölüyor. Altı harf: Ölüyor.

Artan korna sesleri, bir oraya bir buraya koşturan insanlar şehrin uyandığına işaretti.

- Nereye gidiyor bu insanlar?

Nedendir bu telaş? Bu amansız ve bir o kadar da uysal sular hangi yatağa doğru yol alıyordu? İnanmakta zorlanıyordu. Seslenmek istiyordu onlara: ‘’Beni dinleyin! Ne yaparsanız yapın. Dünyalar sizin bile olsa hayatınız bir pamuk ipliğine bağlı!’’

Birden ayağa kalktı. Kendinden emin bir şekilde ilerledi; attığı her adımı olabildiğine hissediyordu. Evden dışarı çıktı. Apartman-Ulan hayret bi’ şey ya! Hayret bi’ şey ya! dan ayrıldıktan sonra sola döndü. Trafik tabeOlacak iş mi bu! lasının yanında durdu: Bir ömür nasıl bu kadar ucuz olabilirdi?

- Kolay gelsin Ümit ağabey.

Bunca gayretin neticesinde üniversiteyi ka- Eyvallah kardeşim hoş geldin. zanması, derslerine çalışıp mezun olması, bu memleketin geleceği olan çocuklar için ken- Abi oradan yarım kilo biber, bir kilo dodini paralaması, her akşam evine iki somun mates, bir kilo... ekmekle dönmesi, sorumsuz ve vasat bir sü-

24

Sultan Kılıç

ARMUT PİŞ AĞZIMA DÜŞ

Mevsimlerden sonbahar Aylardan armut elmayı kovuyor Günlerden armut yemesi Kocaman bir armut ağacı varmış Yeri tam da bizim üşengeç ayının evinin dibi Kış uykusu kapıda Hiç yağı kalmamış vücudunda Nasıl geçirir o kadar zamanı uykuda Doyurmalı iyice karnını bu mevsimde Acele etmeli zaman geçiyor Gözleri ben uyumak istiyorum diyor Karnında ise sanki bir orkestra var Çok açız, çok açız diye şarkı söylüyor.

Bizim üşengeç ayının hiç hali yok Evinin önüne dahi çıkmaya Keşke o ağaçtaki armutlar Kendiliğinden düşse ağzına

İlahi ayı kardeş olur mu öyle şey?

Nasıl düşsün armutlar ağzına? Çabalamadan, çalışmadan kim yemiş bir lokma?

Hep istiyorsun yorulmayayım Kolay yoldan kazanayım Emek olmayınca nasıl olsun yemek?

Neyse epeyce beklemiş bizim üşengeç Ama vakit artık hayli geç Çıkmalıyım demiş dışarı Üşene üşene varmış armudun dibine Kaldırmış kafasını yukarı Yalvarmış armutlara Lütfen canım armutlar, güzel armutlar Bakın karnım nasıl da guruldar?

Hadi düşüverin ağzıma Derman yok patilerimde Tırmanamam da yanınıza!

Beklemiş, beklemiş of etmiş puf etmiş Armutlar ağzına bir türlü düşmemiş.

Düşünmüş karnını doyurmak amma da zor iş!

Tırmanmalıyım galiba ağaca Yoksa aç dalacağım kış uykusuna Ha gayret demiş kaldırmış patisini Ağacın gövdesine geçirmiş pençesini İlk hamlede pes etmek istemiş Ama açlığı galip gelmiş.

Kendine demiş ki “ Heeey, koca ayı yapabilirsin bunu, tırmanabilirsin!

Sen büyüdün bebek değilsin!

Bak bekledin o kadar pişip ağzına düşmedi armutlar!”

Zar zor tırmanmış ağaca İndirmiş midesine en lezzetli en olgun meyveleri Yavaş yavaş inmiş aşağı Artık hazırmış kışa bizim üşengeç ayı Gitmiş mağarasına Kendini bırakmış, tok olmanın huzuruyla uykunun kollarına Bekleseymiş armutların ağzına düşmesini Belki de aç dalacakmış kış uykusuna Neyse ki anlamış çabalamadan karın doymaz Armut pişip ağzımıza düşmez!

Keşke gökten üç armut düşse Birisi bizim ayıya, Birisi bu masalı okuyanlara, Diğeri de tüm üşengeç insanlara!

25

Zamanda Kaybolan Anlar Hilal Gül Etrafındaki insanların saçma sapan düşünceler olarak niteleyeceği bir takım düşüncelere takılı kaldı. Onu yadırgamaları ilk değildi, buna alışıktı. Tek sorun sadece kendisi ile konuşabiliyor olmasının ona içten içe verdiği rahatsızlıktı.

Zaman; aklın almadığı ancak bölümlere ayırarak onu algılamaya çalıştığı bir kavram. 10’u 5 geçmesi, 23.00 olması, yelkovanın sesler çıkarması… Tüm bunların fazlasıyla hayatını ele geçirmiş olması fikri, vücuduna baştan aşağı akan sıcak suyun birden dağlı karlardan akan karlı suya dönüşmesi şokunu yarattı üzerinde.

Bir Tanrı olabilir miydi zaman? Hep ulaşılmaya, yetişilmeye çalışılan ancak ölünce anlamını bulan. Ya da bir canavar olabilir miydi hayatlarımızı ele geçiren ve bizi yemeye çalışan? Kendisine ait olmayan bir benlikte ufacık bir ışık bulup ve bu ışığı kılıcı yapıp bir savaş başlattı zamana karşı. Zamanın kendisini kontrol altına almış olması, hiç yeni bir şey olmamasına rağmen bunu ancak biriktirdiği bilinçler ile elde edebilmişti. Bu bilincin; akıl dışı mı, içi mi olduğunu bile anlayacak kadar duyuya sahip olmamasına rağmen zamanın kendisini ele geçirdiği fikri üzerine düşünmek ve ondan rahatsız olmak onu birçok kişiden ayıran bir özelliği olarak kendisi tarafından değerlendirildi. Oysa kadını bazı insanlardan ayıran özelliği zamanın korkunç bir kalkan haline gelmiş olmasını fark etmesi değil, kendisinde buna karşı savaşacak bir ışık bulabilmiş olmasıydı.

Gerçi bütün dünya bir olup zamanı yemeye çalışsa da bu yeme ancak bir sakız çiğnemeye benzeyecek ve kendilerini kandırmış olacaklardı. Kapitalizmin her görüşe, ideolojiye saygı duyup var olmasını kabul etmesi ancak onun dışında bir sisteme geçilmesine izin vermemesi gibi bir durumdu belki de bu. Ya da bir diktatörün herkesi dinleyip en son kendi kararını uyguluyor olması ile aynı şey. İşte zaman da kapitalizm gibi var olmana izin verip sana birçok seçim şansı sunarken senden birçok şeyi de alıyordu. Günlük yaşantımızı bize bırakırken, bunun günlük mü olması gerekiyor yoksa başka bir dilim ile mi hayatımızı idame ettir26

mek istiyoruz, bunu bize sormuyordu.

Ve zaman artık paranın yol açtığı tüm alçaklıklara el ayak oluyor, onunla iş birliğine girmiş bulunuyordu. İnsanlar her gün bir başka yenilik ile zamana karşı koymaya çalışıyorlardı.

bağlı olduğumun en güzel göstergesidir. ‘’Ah keşke ben bir toprak oluverseydim.’’ Tüm bunlar olurken kadın adamın artık konuşmadığını fark etti ve yüzüne baktı. Bitti mi? Evet, bitti, ben çıkıyorum. Dönünce yorgun olmazsam Tüm bunlar onu güldürdü. Hepsi konuşuruz. o kadar komikti ki yalnız olmadığını Bu sırada adamın adı ne olabilir unutup bir kahkaha patlattı. Adam diye geçiriyordum içimden. Biraz sinirkorkmuş ve sinirlenmiş bir şekilde li ama çok da sert görünümlü değildi. kadına döndü ve neden güldüğünü Bu yüzden ismi bir kaya olamazdı mesordu. Cevap gelmedi. Sana iki kere sela. Belki de ismi Tuncay’dı. Düşüncene zaman hazırlanırsın diye sordum lerimden sıyırılıp tekrar gözlem yapmabana cevap vermek yerine kahkaha ya devam ettim. Eğer haklı çıkarsam atıyorsun. Adamın ses tonu oldukça içimde bir mutluluk belireceği aşikârdı. yüksekten çıkıyordu. Bu sırada kadın Tuncay (?) bağırırken kadına bu değiçiçeğinin susamış olabileceğini şen ruh hallerinin nedenini sormuş ve düşündü. Kalktı çiçeğe doğru bir adım onun delirdiğini düşündüğünü dile geattı ve parmakları toprak ile konuştu. tirmişti. Bunlar Tuncay’ın içinden daha Beni unuttun ancak kaçmak istediğin önce yüz üstüne çıkmamış kendisinin zaman aklına geliyorum. Hayır, hayır bile üzerine muhakeme yapmadan dile lütfen böyle düşünme bu toprak kurursa getirdiği düşüncelerdi. Adam çıkarken ben de kururum biliyorsun sana nasıl görüşürüz Hale diyerek odadan ayrılbağlıyım. Korktuğumda ya da zor du- dı. Burada ceketini giydi ve çıktı demek rumlarımda sana gelmem senden baş- isterdim ancak ceketi zaten üzerindeyka gidecek kimsem olmayışındandır. di. Oldukça soğuk bir ses tonu ile görüVe bu sana nasıl derinden bir güvenle şürüz Hale demekle yetindi. Bu cümle 27

kadın için bir şey ifade etmiyordu an- uzaklaşır. Bunun hep ileriye giden akış cak söylerken ki ses tonu, bu soğukluk, değil dönüş olduğuna Hale adı kadar odaya donukluk bırakmıştı. emindi. En sonunda tüm renkler toprak Hale, çiçeğini sulamak için kullan- oluverdi. dığı bardağı camdan masaya bıraktı.

Bardağın kendisi de cam olunca güzel bir görüntü çıktı ortaya. Masanın küçük kare ve keskin hatları ile bardağın kaba kalın yuvarlak ve saydam biçimi sanki birbirini tamamlıyordu. Daha önce bu konuda da bir anlaşmazlık yaşadıkları Hale’nin aklına gelmiş olacak ki uzun uzun seyretti bu ikiliyi. Tuncay masaya bir örtü almıştı. Bu açıklık onu rahatsız ediyordu. Ancak hale bunu istemedi.

Adam konuşmuş çabalamış olsa da karşısında cam masadan daha donuk bir kadın olduğunu fark edince çabalarının boşunalığını idrak etti.

Kahverengi…

Gözleri birden açıldı. Kimse yoktu.

En son ne yaptığı üzerine biraz zihnini yordu ancak nafile. Zamansız bir an yaşamış olabilir mi? Bu mümkün müydü? Tıpkı hiçbir canlının olmadığı bir ortamda sesin önemini yitirmesi, ses diye bir şeyin olmayışı gibi hatırlanmayan bir zaman bir yokluk olabilir miydi? Uyumak bazen uyanık kalmaktan daha çok yoruyordu onu. Uyandığında 10 yıl savaşmış bir asker yorgunluğunu kendi vücuduna satın almış gibi hissediyordu. Yine de bir türlü kalkamıyor, tekrar uyuma düşüncesi ise kalkmasının Hale yatağına uzandı. Kaldığı yer- itici gücü oluyordu. den devam etmek istiyordu. Bunun Her çaldığında rahatsızlık veren zil için bir melodiye ihtiyacı vardı. Uttu- sesi yine kulaklarında zıpladı. Daha ra Kuru isimli yeni keşfettiği bir grubu fazla çalmaması için hızlıca kapıyı açtı. açtı. Görebildiğim kadarıyla şarkının Hafif gülümser bir ifade ile hoş geldiniz ismi ‘’First Image’’ olmalı. Gözlerini Tuncay Bey, siniriniz yatıştı mı efendim kırpmaktan başka hiçbir hareketi diye sordu adama. Evet! İsmini doğru yoktu. Tam o sırada Hale’nin gözlerine tahmin edebilmiştim. Çok yorgunum inanamayacağı bir olay gerçekleşti. ama yine de sesimi yükselttiğim Duvarlardan sarı, mor, turuncu renk- için senden özür dilemeliyim. Özür ler akıyor, birbirine karışıyor, sonra dilerim sevgilim çıkmak istemediğini geri ayrışıyor ve tekrar birleşiyordu. biliyordum. Sen sevmesen de o benim Bu görüntü şimdiye kadar gördüğü tüm patronum ve senin yanımda olman, manzaralardan daha etkileyiciydi. Bi- beni onun yanındayken rahatlatıyor. raz başı dönüyordu ama bu anın bit- Umarım seni kırmamışımdır. Yok, kırılmemesi için elinden geleni yapıyordu. madım seni anlıyorum, neyse boş ver Sanki zaman akmıyor, renkler akıyor geçti gitti. Hadi uyu sen yorulmuşsun ancak her seferinde aynı döngü içeri- sabah erken kalkacağız. Sen? Ben, bisinde kalıyordu. Bu bir kaçış değil tam raz işlerim var onları halledip yatacaanlamıyla kendine dönüş ve kendinden ğım. Pekâlâ, iyi geceler. İyi uykular. kopuşu temsil eden bir andı. Her insan Hale mutfağa geçti. Bir sigara yaktı. bir dönem kendisinin sandığı benliğine yaklaşır (benliğinin sadece ona ait Ne işi olabilirdi ki? Bu bir bahaneydi olmadığını hatta neredeyse ona ait ol- elbet. İnsan iki kişiyken ne kadar demadığını belki bir gün fark edecektir. ) vam edebilir en derin düşüncelerine ve sonra geri döner, benliğinden tekrar sızmaya. Mutfak onun için bir sığınma 28

alanıydı. Ellerini kokladı. Elleri zamansızlık kokuyordu sigara yerine. Yere yüz üstü uzandı ve hayale daldı. Herkesin zaman mevhumunu kaybettiği böylece yoğun olmadığı, kimsenin acelesinin olmadığı ve hatta çalışma saatinin olmadığı bir dünya kurdu kafasında. Bu bir çeşit anarşizmdi belki ancak devletsizlik değildi kastettiği. Ona göre devlet, sınıf ya da başka bir şey değildi mesele. Tüm mesele zamandı. Zaman olmasaydı insanların hatta milletlerin, devletin yarışmak için süreleri bile olmazdı. İnsanların belli saat karşılığında bedenlerini ya da akıllarını satmaları gerekmezdi yaşamak için. Herkes sadece gerçekten iyi olduğu işi yapar ve hepsinin iş dışında daha kaliteli uğraşları olabilirdi. Ancak ne yaparsa yapsın an kavramını hem geçmişe hem de geleceğe atfedemiyordu. Geçmiş ve gelecek ile birleşen bir an var edemiyordu kafasında, an dışında. Hatta anı sürekli aynı olan bir an yaratamıyordu. Zamanın yenilmezliği de buradan kaynaklanıyordu belki de. O bitecek olandı bu dünya için. Sonra bütün kötülükleri düşündü. İnançlı bir insandı.

Aklının, hayalinin, beş duyu organının kavrayamadığı bütün kötülükler kalbinde birikmiş ve onu işin içinden çıkılmaz bir gerçek dışılığa sürüklemişti. Belki de tüm bu kötülükler hiç yaşanmamıştı.

Konuştuğu insanlar, milyarlarca olanlar hepsini bir hayale bile sığdıramıyordu. Aklının almadığı tüm bu durumların ulaşılamayacak gerçeklik olduğunu öne sürdü ona Tuncay. Sen uyumamış mıydın? Hayır uyumadım. Bak Tuncay bir insanın sadece salt kötülük için başkalarına verdiği mide almaz tüm alçaklıkları düşün ve bana de ki bunlar gerçek. Her şeye gücü yeten bir Tanrı düşün. Tanrı kötülüklerden etkilenen her kim varsa, onların gerçek olmadığı

bilgisini sana verseydi yine de kötülük senin için kötülük olur muydu? Sana bunun kararını verdirmek adına, sana seçim tanımak adına, senin en büyük dünyan olan hayal gücüne bile sığdıramadığın kadar çok sayıda insanın, hepsinin ayrı ayrı bir seçim şansı olmadığını bilebilir miyiz? Bunların gerçekdışı olmadığını bize kim söyleyebilir?

Geleneklere bak, hepsi binlerce yıldır birikirler ancak açıklayamazlar. Bilime bak, akla bak bunu bize açıklayamaz. Bu sadece bir fikir bunun gibi birçok bilemeyeceğimiz, hiçbir zaman gerçekliğinden emin olamayacağımız farklı teoriler ortaya atabilirim. Ancak hangisinin olup olmadığını hatta herhangi birinin olup olmadığını bilmeye de gücüm yetmez. O, her şeye gücü yetense rakamla sayabildiğimiz kadar duyu organı ile bir şeyleri algılayabilmemiz bizim için imkânsız değil midir? Şöyle düşün ki ilkokulda sana saymayı öğretmek için 0’dan başlatırlar ve sonra artarak gider. Eğer kimse sana söylemeseydi bir olunup senden gizlenseydi eksi sayıları kullanmak aklına gelir miydi? Dinle sevgilim hepsi geçecek sen toprak olacaksın. Ben toprak olacağım. Şu an bunları anlamamanı anlıyorum. Anlaşılacak şeyler değil bunlar. Anlasaydın, anlasaydık burada olmamızın hiçbir anlamı kalmazdı.

Kalbindeki merhamet seni toprağa götürecek olan en aziz gerçeklik. Ve bu senin içindedir.

Hale gözlerini açtı. Saate baktı çok geç olmuştu. Kalktı ve Tuncay’ın yanına geçti, alarmını kurdu. Uyandı, sabah haberlerini izledi. Ve geri kalan saatinde ne yapacağını bilemez bir vaziyette, plansız, uzanmaya devam etti.

29

ANTALYA’NIN KUMLUCA, FİNİKE VE DEMRE İLÇELERİNDE HIDIRELLEZ KUTLAMALARI Sultan Kılıç Hıdırellez günü genellikle Türk dünyasında 6 Mayıs’ta kutlanmaktadır. Bazı yörelerde 5 Mayıs bayram günü olarak kabul edilmekte ve ona göre törenler düzenlenmektedir. 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece Türk dünyasında birçok ritüeller yapılmaktadır. Bu ritüellerle birlikte o gün yapılması gereken işlerin yanı sıra yapılmaması gereken işler de bulunmaktadır.

Hıdırellez günü(Ruz-ı Hızır) halk takviminde yazın başlangıç günü olarak kabul edilmektedir. Türklerdeki halk takvimine göre bir yıl iki ana bölüme ayrılmaktadır. “Hıdırellez gününden (6 Mayıs) 8 Kasım’a kadar süren devre 186 gün olup Hızır günleri adıyla anılmaktadır. Bu dönem genellikle yaz mevsimine tekabül etmektedir. 8 Kasım’dan 6 Mayıs ‘a kadar süren ikinci devre kış devresi olup Kasım günleri olarak adlandırılmakta ve 179 gün sürmektedir”(Çay,1997,s.19).

Hıdırellez ile yazın gelişi de kutlanmaktadır. Doğanın yenilenmesi, yeşillenmesi insanlar için de bir umudun, hareketlenmenin işareti olduğu için onlar da tıpkı tabiat gibi her şeye yeniden başlamak için birtakım ritüellerde bulunmaktadır.

Bütün Türk dünyasında farklı adlarla olsa da istekler benzerdir. Doğanın yenilenişiyle birlikte insanlar da Hızır ve Ellez’den yenilenmeyi, günahlardan arınmayı, sağlığı, bereketi istemektedirler.

Hızır ve Ellez’in kim oldukları konusunda çeşitli kitaplarda çeşitli bilgiler mevcuttur. Diyanet Ansiklopedisi’nde Hızır; Hz. Mûsâ döneminde yaşayan, kendisine ilâhî bilgi ve hikmet öğretilen kişi şeklinde tanımlanmaktadır. Doğruluğu tam emin olunamayan bazı rivayetlere gore Hızır’ın H.Z Adem’in çocuklarından Kabil’in oğlu Hazrun ya da H.Z Nuh’un oğlu Sam’ın torunlarından Belyab’ın b. Melkan vayahut H.Z İshak’ın torunlarından Hazrun Amayil olduğu söyle30

nilmektedir. Bunlar rivayetten öteye gitmemektedir. Bazı kaynaklarda “Hızır ile İlyas’ın aynı kişiler olduğu da ileri sürülmektedir. Ancak başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere hadis, tefsir ve tarih kitaplarında yer alan Hızır ve İlyas tasvirlerine göre İlya ve İlyas aynı , Hızır ile İlyas farklı kişilerdir, ayrıca bunların birlike hareket ettiklerine dair herhengi bir bilgi bulunmamaktadır”(Çelebi,1998,ss. 406-409). İslâm bilginlerinin Hızır’ın peygamber, velî veya melek olduğuna dair değişik görüşleri de bulunmaktadır. Onun peygamber olduğunu ileri sürenler Kur’an-ı Kerim’de geçen Kehf(18/65)’te Hızır’ın H.Z. Musa’dan üstün gösterilmesini delil olarak göstermektedir. “Çeşitli kaynaklarda Hızır’ın adı, lakabı, soyu, yaşadığı yer, veli veya nebiliği, ölümsüzlüğü ile ilgili farklı efsaneler vardır. Halk muhayyilesinde Hızır, kimi zaman Hızır Nebi adıyla Allah tarafından ledün ilmi verilmiş peygamber olarak yaşadığı kabul edilmektedir”(Çetin, 2002, s.35).

Hızır’ın halk arasında anlatılan efsanelerdeki şekli zihinlerde ortak bir Hızır görünümü oluşturmaktadır. Aksakallı, nur yüzlü, yeşiller içinde asalı, darda olan kişilere, fakirlere yardım eden bir kişidir. “Kendisini genellikle tanıtmaz.

Kim olduğu hep sonradan anlaşılır” (Dinç, 2011, s.108). Hızır zor durumda olanlara yardım eden bir velî zât olarak düşünüldüğü için “Hızır gibi yetişmek” deyimi “kul sıkışmayınca Hızır yetişmezmiş” atasözü sözlüklerimize yerleşmiştir. “Hızır’ın diğer bir fonksiyonu olan bereket ve bolluk ise’ ’Hızır uğramış’’ “Hızır eli değmiş” deyimleri ile anlatılır. Yapılan törenlerin bu fonksiyonlarla ilgili olduğu da açıktır. Hızır’ın halk inanışlarında iyileri ödüllendirdiği, kötüleri cezalandırdığı kanaati

oldukça yaygındır. Bunun yanında fersi problemlerden başka toplum problemlerinde de Hızır’ın messer olduğu bilinmektedir. Savaşlarda, göçlerde ve bunun gibi toplumsal hareketliliklerde Hızır, iyilere yardımcı olur (Çetin,2002).” “İlyas ise Kur’an-ı Kerîm’de adı geçen peygamberlerden biridir. Kur’an’da iki defa İlyâs (el-En‘âm 6/85; es-Sâffât 37/123), bir defa da İlyâsîn (es-Sâffât 37/130) şeklinde ismen zikredilmekte, mümin kullardan olduğu, kavminin taptığı Ba‘l inancıyla mücadele ettiği ve daha sonra gelenler arasında hayırla anıldığı belirtilmektedir”(Harman,2000,ss.160–162).İlyas peygamberden Kur’an ve hadislerden çok Yahudi dini literatüründe bazı rivayetlerde geçmektedir. Kâ’b el- Ahbâr’ın verdiği bilgilerde İlyas peygamberin Hârûn’un üçüncü batından torunu olduğu iri başlı, çekik karınlı, ince bacaklı, göğsünde veya başında kırmızı bir beni bulunduğu, yedi yaşında Tevrat’ı ezberlediği ifade edilmektedir. İslâmî kaynaklarda da İlyâs’ın Kral Ahab ve Kraliçe İzebel’in saltanatları döneminde yaşadığı bildirilir. Kral Ahab putlara tapıyor ve kavmini de buna zorluyordu. İlyâs onları Ba‘l’e tapmayı bırakıp Allah’a kulluğa davet etti. Kral Ahab, İlyâs’ın davetine uyarak putperestliği terketti. Bir ara karısı İzebel komşusunu öldürterek bahçesini ele geçirince Allah onları ikaz etmek ve bahçeyi iade etmelerini, aksi takdirde cezalandırılacaklarını bildirmek için İlyâs’ı gönderdi. Ahab buna kızarak putperestliğe döndü ve İlyâs’ı öldürmeye kalkıştı. Bunun üzerine İlyâs yedi yıl dağlarda ve mağaralarda gizlendi.

Bir ara ortaya çıktıysa da kralın düşmanlığı devam ettiği için tekrar dağa döndü. Anlatıldığına göre uzun za31

man sonra dağdan inen İlyâs, Yûnus b. Mattâ’nın (başka bir rivayette Elyesa‘ b. Ahtub) annesinin evine misafir olur ve burada altı ay kaldıktan sonra dağa döner. Kavminin putperestlikte ısrar etmesinden dolayı çok üzülen İlyâs, yedi yıl sonra İsrâiloğulları’nın yaptıklarından bıktığını ifade ederek Allah’tan ruhunu almasını dilerse de bu dileği kabul edilmez. Ancak İlyâs’a üç yıllığına yağmura hükmetme yetkisi verilir. Onun yağmuru durdurmasıyla büyük bir kıtlık ve kuraklık baş gösterir. Üç yılın ardından meleklerin araya girmesiyle kuraklık sona erer, İlyâs’ın duasıyla yağmur yağar, tekrar bolluk ve bereket olur. İsrâiloğulları’nın yine de isyandan vazgeçmemesi üzerine İlyâs kendisini bu dünyadan kurtarması, katına çağırması için Allah’a niyazda bulunur. Sadık müridi Elyesa‘ ile birlikte iken ateşten bir at gelir, Elyesa‘ın hayret nidaları arasında İlyâs ata binip göğe yükselir.(Taberî, Câmiu’l-beyân, XXIII, 58-62; a.mlf., Târîħ, I, 461-464; Sa‘lebî, s. 252-259; İbn Kesîr, I, 337339; Köksal, II, 135-140)” ( Aktaran: Harman,2000,ss.160–162).

s. 79–80)(Aktaran: Harman 2000, s.160–162). Belyâ İlyas’ın farklı bir şekilde söylenişi olup bütün şarkiyatçılar halk içinde Hızır olarak bilinen kişinin İlya’dan başkası olmadığı neticesine varmışlardır.

Halk arasındaki yaygın inanışa göre Hızır ile İlyas kardeş veya arkadaştır.

Ancak ne Kur’an-ı Kerim’de ne de sahih hadislerde bunu doğrulayan bir bilgi bulunmamaktadır. Hatta bu kaynaklarda ikisinin aynı kişi olabileceği de ileri sürülmektedir. Kur’an- Kerim’de İlyas adı geçerken hızır’ın adına rastlanmamaktadır. “Hızır kelimesinin lakap, İlyas’ın da isim olabileceğini düşünen müellifler Hızır’ın asıl isminin Belyâ olduğunu kabul etmişlerdir” (Ocak,

Hıdırellez’de yapılan ritüeller eski Türk inançlarını da barındırır niteliktedir. Ateş, su, bereket ile ilgili kültler günümüzdeki kutlamalarda da kendini göstermektedir. Hıdrellez’de gidilen piknik yerlerinin ırmak veya deniz kenarından seçilmesi, dileklerin suya bırakılması, Hızır ile Ellez’in deniz kenarında buluşacağına inanılması, büyük bir ateşin yakılıp üzerinden atlayınca o yılki günahlarından arınılacağına inanılması, karınca yuvalarından bereket getirmesi için toprak toplanması ateş,

Halk inanışları da tasavvuf kadar olmasa da bu anlayışla paralellik gösterir. Hızır’la alakalı sayısız efsane, halk hikâyesi, masala karşılık İlyas’la ilgili çok az esere rastlanır. Bazen bu iki şahsiyet ayrı kişiler olarak kabul edilirken, kimi yerde Hızır-İlyas şeklinde tek bir şahsiyet olarak düşünülmüştür.

“Hadislerde yer alan bir rivayete Hızır ve İlyas her yıl belli bir zamanda bir araya gelirler, yine başka bir hadise göre de Hızır denizlerde, İlyas karalarda insanlara yardım eder”(Dinç,2011,s.49.).

Hıdırellez Kutlamaları

Türk dünyasına bakıldığı zaman bereket, bolluk, sıhhat, para, huzur getirmesi için özellikle 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece birçok ritüeller yapılmaktadır. “Hıdırellez kutlamaları ‘’Hıdırlık veya ‘’Hızırlık’’ olarak adlanBazı kaynaklarda ise İlyas’ın aslında dırılan yeşillik, ağaçlık ve su kaynakİdris peygamber olduğu da söylenmek- larının bulunduğu yerlerde veya türbe, tedir. yatır ziyaret gibi mevkilerde yapılmaktadır”(Araz, vd. ,1985,s.167).

Hızır-İlyas İlişkisi

32

su, bereket kültlerinin günümüze kadar geldiğini göstermektedir. “Gerek Anadolu’da ve gerekse Anadolu dışındaki Türk topluluklarında Hıdırellez’in yaklaşması ile çeşitli hazırlıklar yapılmaktadır. Evler baştanbaşa silinmekte, ev eşyaları, üst-baş baştanbaşa temizlenmektedir. Bu çabalar Hızır Aleyhisselam’ın eve uğramasını sağlamak için yapılmaktadır. O gün için aile reisi ev halkına yeni elbiseler, ayakkabılar almayı zorunluluk olarak hissetmektedir.

Diğer yandan Hıdırellez günü kuzu veya oğlak kesilmesi, çeşitli yemeklerin hazırlanması tamamlanır. Hıdırellez’i bazı yerlerde bir gün öncesinden oruç tutarak da karşılayan insanlarımız bulunmaktadır”(Çay,1997,s.23).

Bolluk bereket getirmesi için o gün yapılan yemekler fakirlere dağıtılır.

Zenginlik için dilekler kâğıda yazılıp gül dalına asılır. Yine bereket için baklagiller bahçeye asılır böylece Hıdırellez’in baklagilleri kamçılayacağına ve o yıl bolluk olacağına inanılır.

bir takım ritüeller bulunmaktadır. Hızır ile İlyas’ın kardeş olduğuna ve 6 Mayıs’ta buluştuklarına inanılır. Yöre halkı bu kavuşmayı kutlamak için ve Hızır ile İlyas’ın özellikle Hızır’ın isteklerini, dileklerini gerçekleştireceklerine inanırlar. Bu dileklerine bu iki kardeşe ulaştırabilmek için onların o gün bulunabilecekleri yerlerde inançlarına göre çeşitli ritüeller yaparlar. Yine o günün bedene sağlık; eve, ev halkına bolluk bereket getirmesi için de birtakım ritüelleri yaparlar.

Bu yörede Hızır’ın ve İlyas’ın peygamber olduğuna onların ölmediklerine inanılır. Bunun için de iki kardeşin senede bir defa buluştuklarına Hızır’ın karadan İlyas’ın denizden geldiğine inanılır (K1). Bir inanca göre de Hızır’ın denizden İlyas’ın gökyüzünden geldiğine inanılır (K3). Onların buluştuğunda birbirlerini tıraş edip ondan sonra da ayrıldıklarına inanılmaktadır (K1).

Halk bu kavuşmayı, baharın gelişini kutlamak için 5 Mayıs günü ikindi vaktinde hazırlıklara başlar. Bu hazırlıklar Finike’de kırk bir karınca yuvasından bozuk parayla birlikte toprak toplanmasıyla başlar. Toplanan bu topraklar ve bozuk paralar karınca duası okunduktan sonra gül dalına asılır. 6 Mayıs sabahı bu toprak ve bozuk paralar gül dalından alınır ve aile efradına verilir.

Para ile toprağı aile efradı cüzdanına koyar ve böylece gelecek Hıdırellez’e kadar bolluk ve bereket içinde yaşayacaklarına inanırlar (K1).

Bütün bu yapılan ritüellerin yanı sıra bir de Hıdırellez’de yapılınca sonunun kötü olacağını düşündükleri işler vardır.

Bunların yapılması hoş karşılanmaz.

“Hıdırellez’de boya badana yapılmaz.

Evin pencere ve kapıları kapatılmaz “(Turan,2008,s.106). O gün çamaşır yıkanmaz, un ile ilgili işler yapılmaz.

Un ile ilgili işler yapıldığında o yıl sineğin çok olacağına inanılır. Tarla, bağ bahçe işleri yapılamaz. Dikiş dikilmez, makas tutulmaz, uyunmaz. Dikiş diken kişinin o sene çok yılan göreceğine, makas tutanın hayvanlarına kurt salAynı gün karınca yuvasından toprak dıracağına, uyuyan kişilerin ise o yılı toplanırken üç yolun birleştiği noktaya uyuşukluk içinde geçireceğine inanılır. dilekleri neyse çocuksa çocuk, evse ev, Antalya’nın bu üç ilçesinde de Türki- arabaysa araba onun resmi taşlarla ye’nin çeşitli bölgelerinde olduğu gibi yapılır. Böylece Hızır ‘ın hangi yoldan Hıdırellez’le ilgili 5 Mayıs’ta başlayan gelirse gelsin muhakkak yolların birle-

33

şim yerinden geçeceğine ve dileklerini faati için, iki rekât duaların kabul için göreceğine ve bu şekilde de dilekleri- namaz kılınır (K1). ni gerçekleştireceğine inanmaktadırlar Hızır ile İlyas’ın buluştukları an deniz (K1). suyunun tatlandığına inanırlar ve bu suBuradaki genç kızlar ve erkekler ise dan evlerine getirirler. Getirdikleri bu o yıl evlenip evlenemeyeceklerini öğre- suyun birazını seraların içine, birazını nebilmek için çevreden bir kucak odun ise evin odalarına serperler. Böylece toplarlar ve odunu gül dalına bırakır- seralarında ve evlerinde bolluğun belar. 6 Mayıs sabahı odunları sayarlar. reketin olacağına inanırlar. Eve getirOdunlar çift ise evleneceklerine, tek ise dikleri deniz suyunun bir miktarıyla da evlenemeyeceklerine inanırlar (K1). kendileri banyo yapar. Suyun bedenleÖzellikle 5 Mayıs’ı Mayıs’a bağla- rine sağlık getireceğine inanırlar (K4). yan gece Hızır ile İlyas’ın sağlık, bereket, bolluk getirmesi için mersin, zeytin veya iğde yaprağına İhlas-ı Şerif okunur. Sayısı çok da önemli değildir.

(K1) Demre’de 100 tane zeytin yaprağına Fatiha suresi okunur.(K3) ya da 70 tane zeytin yaprağına İhlas okunur (K6). Aynı yerde Hızır ile İlyas için çekebildikleri kadar ‘’La İlahe İllallah’’ diyerek tespih çekme inancı da vardır (K4). Fatiha suresi veya İhlas Suresi okunan bu yaprakların içine dileklerini yazdıkları küçük kâğıtları da koyarlar (K1,K3,K4,K5,K6).

Finikeliler ise denizden dönerken yedi çeşit çiçek toplayıp bir demet haline getirirler. Bu demeti evlerinin kapısına asarlar. Böylece gelecek Hıdırellez’e kadar hanedekilerin yüzünün güleceğine inanırlar (K1).

Gece 00.00’dan sonra veya isteyenler sabah namazında bu yaprakları ve dileklerini İlyas’ın denizden geldiğine inandıkları ve ona bu şekilde ulaşabileceğine inandıkları için denize bırakırlar(K1). Yaprakları akarsuya bırakanlar da vardır (K3,K4,K6).

Demre’de 6 Mayıs sabahı sadaka için kurban kesilir ve komşulara, akrabalara dağıtılır ardından da komşularla veya akrabalarla birlikte pikniğe gidilir. O gün, Horasan’dan geldiklerine inandıkları erenlerin mezarlarının olduğu yerde piknik yapılır. Bu yer Demre’ye göre rakımı yüksek bir yerdir. Çocuğu olmayanlar, dileği gerçekleşmeyenler Erenlerin yattığı türbenin başında iki rekât şükür namazı kılıp uyurlar. Rüyalarında dileklerinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin kendilerine bildirileceğine inanırlar. Eğer türbenin üstünde uyuyan kişi hamileyse kişinin bebeğinin cinsiyetini öğrenebileceğine inanılır (K3).

Yine 6 Mayıs sabahı gusül abdesti alınır böylece bedenlerinin sağlıklı olacağına inanırlar (K5). 6 Mayıs sabahı deniz kenarına yaprak dökmeye gidenler deniz kıyısına dileklerinin resimlerini çizerler (K1,K3,K4,K5,K6). Daha sonra bu resimlerin dalgalar tarafından silinip silinmediğine bakılır. Silinmişse dileklerinin kabul olacağına inanırlar (K5). Deniz kenarında iki rekât Allah rızası için, iki rekât peygamberin şe34

6 Mayıs sabahı çimenlerin üzerinde yuvarlanılır (K6). Çimenlerin üzerindeki çiğleri toplayıp yüzlerini yıkarlar böylece ciltlerinin daha güzel olacağına inanırlar. Ayrıca bu çiğ tanelerini sularına karıştırıp içtiklerinde de bedenlerinin sağlıklı olacağına inanmaktadırlar (K1).

Kumluca’da ise halk genellikle kut-

lamayı Hıdırellez günü yapar. Bir gün önceden yapılan hazırlıklar yoktur. Ancak halkın çoğu o gün bütün işlerini bırakır ya da önceden bütün işlerini hallederler. Eğer 6 Mayıs hafta içine denk geliyorsa çocukların çoğu o gün okula gitmezler. Hep birlikte eğlenmeye giderler (K3, K5). Halk 6 Mayıs’ta genellikle Olimpos Dağı’nda toplanır. İlk olarak piknik yapmak için ulu bir ağaç arar. Yapılan piknikten sonra orada çeşme olmasına rağmen bereket getireceği inancı ile bulaşıklar derede yıkanır (Oğuz ve Kasımoğlu,2005). Burada yapılan kutlamalardan biri de salıncağa binmektir (K1,K2,K3,K4,K5,K6).

“Bugüne özel olarak iki çeşit salıncak kurulur. Bunlardan biri, ulu bir ağaca bağlanan halatlarla kurulan tek kişilik salıncaktır. Hıdırellez günü salıncağa binenler göğe her yükseldiklerinde günahlarından arındıklarına inanırlar” (Oğuz ve Kasımoğlu,2005, K1, K2, K3, K4, K5, K6). İkinci bir salıncak ise iki kişinin aynı anda binebildiği ‘Cavur Sancağı’dır (Oğuz ve Kasımoğlu, 2005).

rar gelmeyeceğine inanırlar. Yaylaya göçtüklerinde hayvanlarının kulağına kendi hayvanlarını diğer obaların hayvanlarından ayırabilmek için bıçakla iz yaparlar. Yine hayvanlarının kuyruğunun ucundaki fazlalığı kesmek için de bugünü beklerler. Bu yaraların 6 Mayıs’ta daha çabuk iyileşeceğine inanırlar (K2).

Hıdırellez sabahı otların üzerindeki çiğ tanelerini beyaz bir tülbent yardımıyla tasa toplayıp, süzerler ve bu çiği yoğurt mayalamak için kullanırlar. Bu çiğden yapılan yoğurdun daha lezzetli olduğuna diğer günlerde toplanan çiğlerden yoğurt elde edilemediğine inanırlar. Ayrıca bu çiğ tanelerini yapacakları peynir sütünün içine de koyarlar bu peynirin daha tatlı olduğuna inanmaktadırlar (K2).

Yine Kumluca’daki Yörükler pikniğe gitmek için yeşillik bir alanı ya da dilek dileyebilecekleri ağaçların olduğu yerleri tercih ederler. Buradaki dilek ağaçlarına dilekleri neyse ev, çocuk, sağlık dileyip çaputlarını ağaca bağlarlar (K2). Burada ateş yakıp ateşin Hıdırellez günü şişman kişilerin zayıf üzerinden üç defa atlarlar. Böylece gükişileri kucaklayınca da zayıflayacağı- nahlarının ateşe dökülüp yok olduğuna na inanılmaktadır (K2). inanmaktadırlar (K4).

Bu yöredeki Hıdırellez kutlamaları Bugünün mübarek bir gün olduğuna göçebe kültüründe de çeşitli ritüellerle inandıkları için taşkınlık yaratacak davkutlanır. Yörükler 6 Mayıs sabahı kah- ranışlardan, haram olan içeceklerden valtısını süt ile yapar. Hayvanlarını hiç uzak durmaya çalışırlar (K2, K3). sağmazlar. O süt sadece hayvanların Yapılan bütün bu ritüellerin özünde yavrularına içirilir. Sebebi de o günün hayvanların da bayramı olduğuna aslında sağlık, bereket, bolluk dilekleri yatmaktadır. Baharın gelişi doğanın tainanmalarıdır (K1). zelenişiyle, yenilenişiyle birlikte insanÇobanlar yaylaya göçmek için lar da kendi bedenlerinde, ruhlarında özellikle 6 Mayıs’ı beklerler. 6 Mayıs ve yaşayışlarında yeni bir sayfa açmak, günü kurbanlar kesilir; komşular, ak- yeni bir başlangıç için bu inanmaları rabalar çağırılır ve yemekler yapılır. gerçekleştirmektedirler. Bu ilçelerde Dualar edilir. Böylece hayvanlarına yapılan kutlamaların diğer bölgelerde kurt, hırsız, hastalık vb. şeylerden za- yapılan kutlamalardan büyük farklılık 35

arz etmediği görülmektedir. Kişilerin bugünden beklentilerinin çoğunlukla aynı olduğu görümektedir.

KAYNAK KİŞİLER 1. Sabriye Koçubaba,1951, Finike, İlkokul, Derleme tarihi: 2016.

2. Nuri Doğuş-Fatma Doğuş,1950–1958, Kumluca, okuma yazma yok, Derleme tarihi: 2016.

3. Keziban Avcı, 1982, Demre, Lisans, Derleme tarihi: 2016.

4. Hürriyet Sarıca, 1974, Demre, İlkokul, Derleme tarihi: 2016.

5. Fatime Sarıçobanoğlu,1982, Finike, Lisans, Derleme tarihi: 2016.

6. Ayşe Coşkun, 1973, Demre, İlkokul, Derleme tarihi: 2016.

KAYNAKLAR 1. Araz, N. , Günay, U. ,Tan, N. ,Toygar, K., Öksüz, E. ve Seyidoğlu, B. , 21. Yüzyılın Eşiğinde Örf ve Adetlerimiz(Türk Töresi), İstanbul: Anadolu Matbaa.

2. Çay, A.M.(1997). Hıdırellez Kültür – Bahar Bayramı(Gözden Geçirilmiş 2. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

36

3. Çelebi, İ (1998). Hızır. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 17, s.406–409).İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.

4. Dinç, N.(2011). H.Z Hızır Kimdir. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.

5. Harman, Ö.F (2000).‘İlyas.’Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi ,C. 17, s.160–162.,İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.

6. Oğuz, M.Ö ve Kasımoğlu, S. (2005 ). ‘Türkiye ‘de 2005 Yılında Yaşayan Geleneksel Kutlamalar.’ Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

7. Turan, F.A.( 2008.Bahar). Anadolu’daki Hıdırellez Kutlamalarına Dair İnanmalar, Ritüeller, Yasaklar ve Yaptırımlar. Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırma Dergisi. S.2. s.92–100 8. Uludağ, S. (1998). “Hızır” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.17, s.409-411) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı 9. Yücel, A. (2002). Türk Dünyasında Hıdırellez Kutlamaları ve İşlevleri. Milli Folklor. S.54. s.35–38.

TALAN

Samet Can Karakaya

CI

Ben bozkırı severim. Ellerimi çatlatan o kuru ayazı. Zemheride gelerek evlerin bacasında tüten meşe dumanını seyretmek isterim. Yazın; serin dere kenarlarından uzak, su görmemiş çorak topraklara düşmüş bir yağmur damlası gibi işleyecek bir kök aramayı isterim. Baş vermemiş buğday tohumlarının, üstünü beyaz nakışlarıyla örtecek karı görmeyi isterim. Çünkü eriyip, rahmet olup, rızkımıza can verecektir. Sonra mı? Sonrası taze buğday saplarının ve başaklarının boyanmış örtüsüyle gelip, göze ferahlık veren renk. Bozkırın ortasındaki hayat işte bu renktir. Dağların kuzey yamacındaki çamlarda, kayınlarda, çalılarda, otlarda hâsılı toprağın üstündeki her nebatatta gördüğümüz; dört mevsimimizi süsleyen bu latif renk aslında bu diyarlara yabancı değildir.

Artık buğdaylar sararmış, esen yelle beraber çıkardıkları ses ile muhteşem bir ahenk oluşturarak raks ediyorlar. Rezzak’ın verdiği rızık olmaya iyice yaklaştılar. Sarının harikulade tonuyla boyanan ekin, şimdi de harman olmayı bekliyor ama daha vakit var.

Kellerin kafasının kızardığı, takılan şapkaların terden sarardığı, sıcak mı sıcak bir yaz gününde Ilgaz’ın eteğinde bulunan köyümdeydim. Sık sık esen yel, sıcağın tesiriyle ılımış ve ıslanan koltuk altımı anca ferahlatabiliyordu. Buraların mimarisine münasip inşa edilmiş dededen kalma, dış cephesi sıvasız evimiz, böyle sıcak havalarda serinliğini muhafaza ediyordu. Bilenler bilir ki, ekinleri ağartan 37

bu sıcaklarda içilen sıcak çaylar, insanın bunaltıcı hararetini alır. Hele de yanında bir cigara olursa değme çayı içenin keyfine. Buralarda tüttürülen bir cigara, her solukta başka bir düşünceyi, kederi, elemi ve gurbettekileri de hatırlattığı için elbette hasreti de körükler. Ağızdan ahenkle çıkarılan dumana bakarak derinden bir ah çekildiği de olur. Yirmi otuz ihtiyarın ancak sıcaklarda durabildiği bir mekân haline gelen köyümüz aynı zamanda âdetlerini de oldukça iyi muhafaza eder. Yazın görülen bahçe işleri, akşam ziyaretleri ve cami önü sohbetleri meskûnun vakit geçirmesine vesiledir.

Sabah yarı tuğla yarı ahşap evimizin kuzeye bakan tahta pencerelerinden karşıya baktığım vakit, iki yüce dağı birbirine bağlayan uzun ve geniş Eşme Deresi’ni yine hayranlıkla izledim. Tabiat bana her zaman olduğu gibi bütün cömertliği ve saflığıyla muhteşem manzarasını sunmuştu. Anlaşılan ninem yine benim için mükellef bir köy kahvaltısı hazırlayıp, evimizin arkasında bulunan bostandaki işleri görmeye koyulmuştu. Karnımı sıkıca doyurmuştum.

Karşımdaki manzara, ninemin sobanın üstündeki bakır çaydanlıkla demlediği sıcak ve tavşankanı çayımdan alacağım bir yudumu beklerken, ben de bu sırada cigaramı yakıp kibritin çöpünü sönene kadar salladıktan sonra odanın içindeki ocaklığa attım. Eşme Deresi’nin bütün güzelliğiyle, göz göze bakışarak cigaramı tüttürdüm. Eskilerimi ve kısa boğazlı kara lastiklerimi giydikten sonra selamlığın hemen yanı başındaki merdivenden avluya indim.

Derin bir nefes alıp tabiatın muhteşem kokusunu içime çektim. Erik ağacının dallarında sallanan birkaç ham eriği yüzümü buruşturarak yerken biraz esneyip iyice açıldım. Evin arkasına, 38

ninemin yanına doğru dolanırken çakılın dibine dikilmiş soğanların diplerinde hiç görmek istemeyeceğimiz bir aksilik gördüm. Ne mi? Kahrolası köstebek delikleri… Köstebekler olgun fidanların köklerini yiyor ve toprağa adeta tünel kazıyorlardı. Bu kazdıkları tünel çakıla kadar uzanıyor ve suyu soğanlara tuttuğumuz vakit su toprağa işlemeden bu tünellerden akıp başka yerlere gidiyordu. Üstelik bu akıntıyla beraber çakılın göçme ihtimali de ortaya çıkıyordu. Al sana bir sürü iş. Buna yer vermemek için köstebek deliklerini iyice çiğneyip tıkadıktan sonra hemen evin yanına ördüğümüz odun katarındaki birkaç yerinden oynamış odunu da düzelttim.

Katar göçmesin diye odunlara nizam verip iyice duvara yasladım. Şimdi her şey güzel görünüyor. Kuşların kendi besteledikleri şarkıları şimdi rahatça dinleyebilirdim ama evvela ninemin yanına uğramalıyım. Derken ninem taze toplanmış, çamurlu hıyar ve domatesle gülümseyerek bana doğru geldi. Evin önüne dolandık. Olukta elindekileri güzelce yıkadıktan sonra birer tane de bana uzattı. Tuz lazımdı. Avlu kapısından girip içerideki tuzu aldım. Mis gibi kokan domatesin sapını koparıp ısırdıktan sonra suyu biraz akmıştı ama umurumda değildi, tuzlayıp yemeye devam ettim.

Bahçemizdeki bu tabii huzuru hiçbir şeye değişmezdim. Benim için toprağa bulanmak yahut ellerimin çamura batması mesele değildi. Dut ağacının dallarından yere düşmüş olgun meyveleri -üstünde dönen arıları elimle kovalayıp- birkaç tanesini yemiştim. Doğrusu kuşlar, kurtlar ve arılar hangi meyveleri yemeleri gerektiğini gayet iyi biliyordu. ninem hep “Kuşun yediği armut tatlı olur oğul” der. Haklı. Buralardayken aklıma şehir pazarlarının tozlu rafların-

daki suni meyve ve sebzelerin suni tat- en az bir gece daha muhakkak gelirler ları geliyor ve onları tüketen insanlara oğul.” dedi. Harmana ise yirmi gün kadoğrusu acıyordum. dar vardı. Bu müddet içerisinde ekine İkindi vaktine yakın buz gibi tekrar dadanırlarsa emeğimizi mahveakan pınardan abdestimi aldım. Aya- delerdi. ğıma giydiğim kara lastiklerle taşlı topraklı yollardan yürüyerek köy camisine vardım. Caminin avlusunda, tomruktan yapılmış oturakta oturan, ahaliye selam verip münasip bir yere yerleştim.

Köyün külhanbeylisi yoktu ama ileri gelenleri elbette vardı. Nasırlı ve kürek kadar elleri olan dirice bir ihtiyar heyecanla başından geçen hadiseyi mübalağa ile anlatıyordu. Tarlasını talan eden domuzlardan bahsediyordu.

Oturup dinleyenlerin sayısı altı kişiydi. Dördü konuşan ihtiyarın solunda, ikisi de benden tarafta yani sağında oturuyordu. Benden taraftakilerin biri şişman öteki de ondan şişman… Diğer taraftakiler ise dipdiri… Ellerde tespih, ağızlarda cigara, ceplerde köstekli saat… Kasketli, tıraşlı, sert bakışlı kimi badem kimi pos bıyık salmış karayağız tipler… Hepsi de aynı hayvandan mağdur. İçeri girdik. Muhteşem bir uhuvvet ve sükûnla namazı eda ettikten sonra gruplar halinde dağıldık. Eve dönerken yol üstündeki tarlamızın girişinde bulunda bulunan ceviz ağacının dibinde bir cigara tüttürmeye karar verdim.

Tepemdeki güneş toprağı kızdırıyordu.

Ben de bir hayli terlemiştim. Tarladan içeri girip cigarayı yaktığım vakit bir ne göreyim? Ekinler yatmış… Hemen ekinin içine girdim. Kimi buğday kelleri yenmiş kiminin de kökü çıkarılmış.

Ekinin bir kısmı girift bir hal almış vaziyetteydi. Ayı, porsuk yahut canavarın işi değildi. Bunu domuzdan başka bir mahlûk yapmış olmazdı. Canım bir hayli sıkıldı. nineme söylediğim vakit epey müteessir olmuştu. “Onlar bu gece yahut başka gece harman sürülene kadar

Geceleyin domuzları beklemek, icabında bir iki tanesini vurmak lazımdı. Kimse bir canlının, canını almak istemez ama bunlar köylünün canına yetmişti. Ninem bunalıyordu. Teselli ettim.

Bu gece tarlada sabah ezanına kadar duracağımı söyledim. Bizde dedemden yadigâr bir kırma vardı fakat kendine bile hayrı yoktu. Köyümüze iki kilometre mesafedeki, halamların gelin olduğu köye yürüdüm. Eniştemin otomatik av tüfeğini alıp geri döndüm.

Tarlanın etrafı meyve ağaçları ile çevriliydi. Akşam, ak kirazın doruğuna oturmak için bir oturak yaptım. Fazla konforlu değildi ama işimi görecek haldeydi. Akşamı kılmıştım. Hava iyice kararmıştı lakin yatsıyı beklemek daha doğruydu. Yatsıyı da kıldıktan sonra tüfeği doldurup yanıma beş on fişek, bir el feneri alıp tarlaya doğru yollandım.

Kiraza çıktım.

Havada ay hilalden hallice büyük halde asılı duruyordu. Işık kâfi değildi. Yıldızlar tek tük görünse de yaz günü nadir ortaya çıkan hafif puslu havalardan biriydi. Hava iyice serinlemiş evlerin ışıkları da birer birer sönmeye başlamıştı. Bu gece tek arkadaşım elimdeki tüfek ve takriben elli metre ötemde duran sokak lambasıydı. İn cin top oynuyordu. Vesveselerin biri geliyor diğeri gidiyordu ama domuzlar bir türlü gelmiyordu. Buğday saplarını görmekte epey zorlanıyordum. Bir iki çıtırtı duydumsa da kediden başka bir şey değildi. Sabah ezanın okunmasını bekliyordum, gelen giden yoktu. Nihayet birkaç evin ışığı yandı ben de ağa39

cın doruğundan indim. Tüfeğin içindeki fişekleri çıkarıp, bir saçma koyduktan sonra havadaki siyahın mükemmel tonuna doğru tüfeği patlatıp eve gittim.

Namazı kılıp uyudum. Boşa beklemiştim.

yoktu. Maazallah yere düşüp kolumu bacağımı kırabilirdim. Bir hayli mütereddittim. Uyumadım ama uyukladım.

Ne yazık ki bu gece de bir tilki ve birkaç kediden başka bir mahlûk beni ziyaret etmedi. Sabaha karşı eve dönAncak öğlene doğru uyanabildim. düm.

Bu gece de bekleyecektim. Domuzlar Kiraza pusu kurduğumu kime gelmese de harman sürülene kadar söylesem benimle istihzalı konuşuyor, her gece her ihtimale karşı beklemem domuzları vuracağıma ihtimal vermilazımdı. Bunca emek, bu uğursuz hay- yordu. Ben de hırslı, bir o kadar da vanların yüzünden zayi olamazdı. sakin ve alaycı ama samimi bir tavırla O gece, yine aynı vakitte ak ki- “Vurduğumda leşini sizin kapıya bırarazın doruğundaydım. Hava açıktı. kacağım.” diyerek karşılık veriyordum.

Ay biraz daha büyümüştü. İlk dördüne yaklaşmıştı. Ekinleri görsem de arzuladığım ışık bu değildi. Domuzlar ekine girdiğinde onları görmek kolay olmayacaktı. Can sıkıntısından ağacın meyvesini yemeye başladım. Bu kiraz, bildiğimiz kirazlardan değil. Ak kiraz cinsinden. Rengi açık sarıdır. Tadı da bildiğimiz kirazın tadından farklıdır.

Nihayet oturduğum yerden uzanabileceğim kirazlar tükenmişti. Bu sırada aklımdan bin bir türlü şey geçiyor, vesveseler devamlı kafamı kurcalıyordu.

Uykum geliyor, göz kapaklarım düşüyordu fakat burada uyuyacak halim 40

Geceler geceleri kovaladı ve bu beklediğim altıncı geceydi. Yine aynı vakitte aynı yerdeydim. Ay ilk dördünü tamamlamış epey büyümüştü. Gece aydınlık sayılırdı. Ekinleri görüyordum ama birbirinden seçemiyordum. Olsun bu kâfi sayılırdı. Önce bir kedi ardından geçen sefer beni ziyaret eden tilki geldi ve gitti. İçimden bir ses, bu gece gelecekler diyordu. Artık bünyem alışmıştı uyuklamıyordum. Cigara da yakamıyordum. İyice sinir basmıştı ama müteyakkızdım. Derken aman Allah’ım bir çatırtı koptu. Dallar çatır çutur kırılıyordu. Bir domuz kümesinin yaklaştı-

ğını tahmin ettim. Göremiyordum ama işittiğim seslerden yerlerini az buçuk kestirebiliyordum. Uğursuz hayvanlar uğursuz sesleriyle homur homur ekine doğru yaklaşıyorlardı. Tüfeğin emniyetini usulca açtım. Artık kendi teneffüsümü bile duymayacak şekilde nefes alıyordum. Ve nihayet yoldan tarlaya teker teker atlamaya başladılar. Pis hayvanları buğday saplarından istediğim gibi göremiyordum. İlk atışımda vurmam lazımdı. Birini gördüm. Koca burnu yerde ve büyük dişleriyle toprağı eşeliyordu. O hararetle karnını doyurmaya çalışıyorken ben çoktan besmeleyi çekmiştim. Kalın boynuna nişan aldım. Tetiğe, boşluğunu alacak kadar bastım. Aldığım nefesin üçte ikisini verip sabit kaldığım anda tüfeği patlattım.

Domuz vurulup yere tezek çuvalı gibi yığıldı. Diğerleri büyük bir hengâme ile keşmekeş çıkarttılar. Ne olduğunun farkındaydılar. Üç kurşunum daha vardı ama göremiyordum. Seslere doğru tüfeği ardı sıra üç kere lalettayin patlattım.

Sanırım bir tanesini de yaralamıştım.

Ağacın doruğunda tüfeğe fişek ikmali yapıp aşağı atladım. El fenerini yaktım. Etrafı kolaçan edip emin olduktan sonra koşarak domuzun yanına gittim.

Serinkanlı kalmaya gayret ediyordum.

Kocamandı. Gebermeden salgıladığı leş kokusu burnumu sızlatıyordu. Boynunun üstündeki yeleyi andıran kalın ve sert tüyleri kabarmıştı. Yüksek sesli ve derinden nefes alıyordu. Ağzından ve hortuma benzeyen burnundan kanlar geliyordu. Alt çenesini, üst çenesine vurmak suretiyle ses çıkarıyor, bir nevi beni tehdit ediyordu. Garip bir mağrurluğu vardı. Arka bacaklarını ileri geri sallıyor lakin ölemiyordu. Ben de son bir fişekle ona yardımcı oldum.

Nihayet cigaramı yakmıştım. Bir iki tellendirdikten sonra komşumuz olan muhtarın tok sesini duydum, ilkin bir irkildim. Dalgındım. Cigarayı attım. Ben de ona seslendim sağ olsun yanıma kadar geldi. Domuzu traktörün arkasındaki demire urganla bağlayıp dağın yakınında bir mevkiiye bırakıp geldik.

Ezan okunuyordu. Camiye geçiverdik.

Namazı kıldık. Bütün ahali olan biteni merak ediyor ve beni tebrik ediyordu. Çünkü onlar da bahçelerine, bostanlarına musallat olan bu mahlûkun tasallutundan bir müddet kurtulmuşlardı.

Benimle istihza edenlerden de alayla birer kutu fişek istemeyi elbette unutmadım.

41

ARAYIŞ GAYE NUR AVŞAR Bir türkü çınladı kulağında: "Çamlığın başında tüter bir tütün/Acı çekmeyenin yüreği bütün"... Bir kez daha hak verdi bu sözlere. Acı çekmeyenin yüreği bütündü hakikaten. Bunu kendi yüreğinin bin parça olması sebebiyle daha iyi anlıyordu. Bugüne değin yaşadığı ve ilerde yaşayacağını tahmin ettiği acılar onun yüreğini daha çok pâreleyecekti bu gidişle. Çoğu insanın bir yolunu bulup ulaştığı mutluluğa o neden ulaşamamıştı? Her çabasında daha karışık bir yola girdiğini hissediyordu. "Durup öylece beklesem..." diyordu. "Belki mutluluğun yolu buraya düşer. Belki de bu yoldan benim gibi bir "arayan" geçer, mutluluğu onunla birlikte buluruz"… Türlü düşünceler geçiyordu kafasından. Toparlamayı bir türlü başaramadığı, ona ait olmaktan her an biraz daha vazgeçen kafasından...

"Aramak" bir eylemden fazlasıydı onun için. Son aylarda başka bir şey düşündüğü de yoktu zaten. Neyi aradığını düşünür olmuştu sadece. Bu uzun düşünüşlerin nihayetinde neyi aradığını bulabilmiş, bu konuda bir neticeye varabilmişti.

Yıllardır içerisinde bulunduğu arayışın adını yeni koyabilmişti. O, yalnızca mutluluğu arıyordu. Evet... Mutluluktu aradığı. Fakat niçin? İnsan niçin arar mutluluğu?

Niçin ister mutlu olmayı? Bir cevap bulamıyordu. İnsan, hayatındaki iki sorudan yalnızca birine cevap bulabiliyor. Bir soru, cevabı bulunduğu anda bir başka soruya götürüyor insanı. Şair "Kendi sorgusu yüzünden ayağa kalkıyor insan" derken ne kadar da haklıymış meğer. Kendisini sorgulamaktan, kendisine sorular sormaktan yorulmuştu. Hiç sormasa, hiç sorgulamasa, hiç düşünmese, hiç yormasa tüm bunlar onu... Keşke!

Aramak onun için bir mecburiyet haline gelmişti artık. İstese de kurtulamıyordu. Aradığı şey bugün için mutluluktu evet. Ama yarın? Yarın neyi arayacaktı?

42

Düşünmekten kendini alamıyordu. Şiirleri çok severdi. "Aramak"la ilgili bir iki mısra geldi aklına. "Yalnız arayan bilir acımasını/Aramamak, acımamak demektir"... Daha nice mısra gelip geçti şiirlerle örülü dünyasının göğünden.

Parçalar birleşiyordu yavaş yavaş.

Aramak acıtıyordu, acı çektiriyordu insana. İnsan yüreğinin bir bütün olmasına izin vermiyordu, parçalıyordu onu var gücüyle. Yüreği bütün olanlar sormayan, sorgulamayan ve düşünmeyen insanlardı. Bu insanların acı çekmesi mümkün olmadığı için yürekleri bir kez olsun parçalanmamıştı…

Elinde avucunda kalana bakıyordu.

Bütün sevdikleri terk etmişti onu. Tek başınalığını sürdürüyordu uzun zamandır. Çobanoğlu’nun "İşte şu dünyada yapayalnızsın" dediği yerdeydi sanki.

Elinde bir “aramak” kalmıştı. Ebediyen aramak… Kendini tüketircesine arıyordu. Bugün mutluluğu, yarın sevgiyi, sonraki gün dostluğu arayacaktı belki.

Fakat hiçbir zaman arama gereksinimi duymayacağı tek bir şey vardı: Hüzün. Hüzün zaten doğduğu andan beri onunlaydı. Bir an olsun ayrılmamışlardı. Mutluluğu ararken hüznünü de götürüyordu peşi sıra. Acaba mutluluğu bu yüzden mi bulamıyordu? Şöyle bir silkinip kendine gelse, bıraksa hüznünü bir kenara, öyle arasa mutluluğu…

Olmaz! İnsan nasıl bırakır hüznünü?

Hüznünü her an anımsamadan nasıl yaşar? Hüzün kadar bizi biz yapan ne var şu dünyada? İşte… Sorular tükenmiyordu. Her soru bir başka soruyla bağlantılıydı. Yorgun ve çaresiz hissediyordu kendisini. Bu yorgunluk, sakin düşünebilme noktasında yardım ediyordu ona. Bunca arayışın ve bunca sorunun sonunda karar verdiği bir şey vardı: Mutluluk geçiciydi, bir süre sonra terk ederdi insanı. Hüzünse bizi asla bırakmayan, bizi terk etmeyi aklının ucundan dahi geçirmeyen, derinliği olan bir histi. Var olsundu hüzün, kahrolsundu geçici mutluluklar!

43

HAYRANLIK BIRAKAN

MEFHUMLAR Nermin Fatma Gülcük Okuduğum kitaplar ve yazarları ile ilgili konuşurken her zaman hicap duyarım. Sonra kendime “Bu kitabı okudun, hakkında bir şeyler söyleyebilmelisin.” şeklinde telkinlerde bulunur ve bir şeyler söylemeye çalışırım. Gelişmek ve daha iyi olmak için bunun gerektiğini düşünüyorum.

Fakat şimdi bahsetmek istediğim kitapla ilgili bir şeyler yazmak için kendimi ikna etmem epey zor oldu. Yazarına duyduğum sevgiden midir, kitabına olan hayranlığımdan mıdır, bilmiyorum.

Neyse ki sonunda ikna edebildim kendimi. Bakalım Ruh Adam ile ilgili neler konuşacağız.

Edebiyatçı olmamamdan ötürü kitabı teknik olarak eleştiremeyeceğim. Aynı zamanda bu yazıda, kitabı küllî anlamda tahlil etmek gayesi de söz konusu değil. (Hakkında yazılmış çok değerli makaleler mevcut, ilgilisine tavsiye olunur.) Ben kitapla ilgili bir okuyucu olarak sizinle sohbet etmek istiyorum, tabi belli bir pencereden. Bu pencere kadın karakterlere ve onlara hasledilen belli özelliklere yönelik olacak. Sanırım yalnızca Ruh Adam'da geçen karakterler ile de sınırlı kalmayacağız. Öncelikle belirtmek isterim ki dünya görüşü ne olursa olsun iyi bir okuyucunun yolu Ruh Adam ile mutlaka kesişir. Atsız'ın fikirlerini benimsememiş hatta ona muhalif görüşe sahip biri olsaydım da (Burada önyargılarını yıkmış biri farz ediliyor.)

Ruh Adam'ı okumuş ve Atsız’ın kaleminin kuvvetini takdir etmiş olurdum. Çok uzak zamanlardan seslenmiş ve bu sesi çok uzak zamanlara ulaştıracak bir eser var karşımızda. Onu böylesine ölümsüz yapan dilinin ve üslubunun yanı sıra konusu ve karakterleri olduğu-

44

nu düşünmekteyim.

Kitabımızın ana karakteri “Selim Pusat”. Roman bizde, diğer tüm karakterler Selim Pusat için varmış gibi bir intiba uyandırıyor. Ve belirtmeliyim ki bizler karakterlere her ne kadar hakim bakış açısıyla yazan yazarımızın gözüyle bakmış olsak da yine de Selim Pusat'ın etkisi ile karakterleri tanıyoruz. Birçoğunun iç dünyasından da haberdar değiliz. İlerde bahsedeceğimiz Ayşe Pusat'ın öğrencisi; güzel, terbiyeli ve bilgili bir genç kız: “Güntülü”.

Zaman zaman uysal ve sakin, bazen de yırtıcı bakan gözlere sahip, olağanüstü güzellikte ve Selim Pusat’ın çok eskiden beri tanıdığını hissettiği ama bir türlü hatırlayamadığı genç kız. Yazarımızın önem verdiği değerlerden olan soyluluk Güntülü'de belirsizdir ancak o olağanüstü güzelliktedir ve Selim Pusat bu güzelliğin tesiri altındadır.

Yazarımızın, asalet mefhumunu özellikle şahsında gösterdiğini düşündüğüm ve Güntülü kadar güzel olarak nitelendirdiği kadın: “Leyla Mutlak”.

Leyla akıllı ve güçlü bir kadındır. Aynı zamanda hanedanın kadın soyundan da devam edebileceğini söylemektedir, ümitvardır. Kralcı olan ve bununla yargılanan Selim Pusat, hanedan soyundan olan Leyla Mutlak'a karşı büyük saygı duymakta ve bunu ona göstermektedir.

Selim’in yoldaşı, vefa ve annelik mefhumlarını şahsında taşıyan kadın: “Ayşe Pusat”. Düşüncelerini en çok bildiğimiz kadın karakter olan Ayşe, en zor günlerinde dahi Selim Pusat'ın yanında olmuş, daima umudunu ve ailesini korumuştur. Güzellik ve asalet hususlarında diğer kadın karakterlere yaklaşamaz ancak kadınlığın en yüksek mevkisi

olan anneliği en iyi şekilde yerine getirmeye çalışır. Romanın başında verilen Uygur Masalı'ndaki Burkay'ın eşi ile benzer kadere sahiptirler. Ancak belirtmek isterim ki Ayşe Pusat, masaldaki kadından farklı olarak Selim Pusat' a beddua dahi etmemiş, hep yanında olmaya çalışmıştır. Öne çıkan bu özellikleri ile her üç kadın karakter de Selim Pusat'ın yaşamına ve yaralarına az ya da çok dokunmuş, onun kaderinden pay almışlardır.

Ayrıca değinmek istediğim bir husus var ki Ruh Adam’da belli başlı yazar, şair ve eserlerine göndermeler yapılır. Onlardan birisi de Safiye Erol'a ait, tıpkı Ruh Adam gibi tarihi roman gibi görünse de bir aşk romanı olan Ciğerdelen. Ciğerdelen'de de bahsettiğimiz güzellik, asalet ve annelik mefhumları kadın karakterler üzerinde işlenmiştir.

Kısaca bahsetmek ve Ruh Adam ile benzerliklerini göstermek isterim.

Ciğerdelen'de “Canzi” karakteri güzel ve asil bir kadındır. Sevdiği adam ve yaşadığı çevre yüzünden uzun zaman sıkıntılar yaşar, hastalanır.

Romanın sonunda anne olacağını öğrenir ve bu haber onu hayata yeniden bağlar. Canzi aynı zamanda yüzyıllar öncesinde Ciğerdelen Kalesi'nde yaşamış ve benzer kişilikte olduğu, büyüknenesi Cangüzel'e benzemektedir.

“Cangüzel” bir Macar prensesi iken uçbeyi

Mustafa Durakça'ya aşık olur ve onun için Ciğerdelen Kalesi’ne kaçar. Kalenin hanımı ve Sinan'ın annesi olur.

Romanın ikinci yarısında (Tıpkı Ruh Adam’da olduğu gibi) bir masal anlatılır: “Yedi Peçeli Masalı”. Ve diğer önemli kadın karakterimiz “Zühre”nin kaderi bu masalın gölgesinde şekillenir.

Cangüzel'in oğlu Sinan'a aşık olan olağanüstü güzelliğe ve asalete sahip Zühre, önce aşkıyla ardından anneliği ile çile çeker.

Her iki eser de edebiyatımızın konu ve karakterleri ile önemli eserlerindendir. Daha birçok benzerlikleri olsa da ben kadın karakterlerde işlenen bu özelliklere dikkat çekmek istedim.

Son olarak bahsetmek istediğim karakter ise Ruh Adam'da büyük mahkemede yargılanan Selim Pusat için merhamet isteyen “Anne”dir.

Geçmişten ve gelecekten gelmiş tanıklarla, Tanrı hâkimliğinde kurulan o büyük mahkemede, tek başına bir kadın, oğlu için merhamet istemektedir. O anne, asil ve olağanüstü güzel bir nida ile merhamet isteyerek tüm insanlığa karşı durur.

Güzellik, asalet ve annelik... Bunlar elbette ayrı ayrı ya da bir arada insanda hayranlık bırakan mefhumlardır. Ancak bana sorarsanız annelik, bir kadının en güzel ve en asil hâlidir. Diğer hasletler ancak anneliği beslediği zaman önem kazanacaktır.

Fotoğraf: Emel Beyaz

45

BİR ATTİLA İLHAN KLASİĞİ

KURTLAR SOFRASI Dr. Murat Emre Şahin - ... memleket bir kurtlar sofrasına döndü mü, isyan haktır.

ROMANIN KONUSU 27 Mayıs 1960 İhtilali öncesinde Türkiye’deki toplumsal ilişkiler ve sorunlar ışığında ele alınan bireyler arası ilişkiler, Attila İlhan tarafından detaylı bir boyutla incelenerek işlenmiştir.

Kitapta ülkedeki iş çevrelerini, basın ve eğlence endüstrisini, gençlik kesiminin durumunu yansıtmak amacıyla yaşanan dönemi bütün çıplaklığı ile ortaya koymaya çalışmıştır yazar eserini gazeteci Mahmut Bey’in kişiliğini de ele alınarak ortaya koymaya çalışmıştır.

ROMANIN ANA KARAKTERLERİ Kitap içinde karakter olarak birçok isim geçmektedir. Ancak kitabın asıl ana karakterlerini ele alacak olursak dört isimden oluşmaktadır. Bu isimlere baktığımız zaman roman içindeki konumları aşağıdaki gibidir: Mahmud Ersoy: Romanın kahramanı Kurtuluş Savaşı’na katılmış, Kuvayı Milliye ruhuyla dolu Hüsnü Faik Bey’in çıkardığı ve “1945′te diktatörlüğe ilk başkaldıran gazetelerden” Birlik gazetesinde yazardır.

Zihni Keleşoğlu: Atatürk devrim ve ilkelerini yaşatmaya azimli bir kadronun karşısında cami yaptırarak para hırsını gizlemek, bağışlatmak isteyen bir tiptir. Ölmüş karısından doğan Ümid’in babasıdır.

Hüsnü Faik Bey: Birlik gazetesi sahibidir, Mahmud’un cinayetini aydınlatmasında Ümid’e yardım eden kişidir. Ümid: Zihni Keleşoğlu’nun ölmüş karısından doğma, Paris’te okumuş kızıdır. Aynı zamanda Mahmud’un sevgilisidir.

ROMANIN ÖZETİ Romanın 1954’lü yılların içinde on beş günlük bir süreci ele almaktadır. Bu süreç herkesin çıkarını düşündüğü ve bunun için her türlü sömürüyü yapabilmektedir. Bu girift toplumsal iliş-

46

kiler yumağında Kuvay-ı Milliye ruhuna bağlı dürüst bir gazeteci olan Mahmud Ersoy’un yolsuzluklar üzerine yaptığı araştırması giderek derinleşir ve bu uğurda kellesini verir.

Ancak olaylar burada bitmez ve gazetecinin sevgilisi Ümid ve Birlik Gazetesinin sahibi Hüsnü Faik Bey’in olayları çözmek amacıyla üzerine giderek meseleyi çözerler. Romanda, yabancı şirketler ve onların yerli ortakçıları, döviz kaçakçıları, spekülatörler, milletvekilleri, gazeteciler, eğlence sektöründe çalışanları da içine alan geniş bir ilişkiler yumağı bulunmaktadır.

Mahmut Bey, üzerinde çalıştığı haberlerle ilgili olarak Kâtip Rıza ile görüşmek üzere randevulaşır. Fakat randevu yerine geldiğinde ortada kâtip yerine bir başkası ile karşılaşır. Kendisini Kâtip Rıza’nın gönderdiğini söyleyen kişi; kendisi ile gelmesini ister.

Beraber giderken iki kişi daha ortaya çıkar ve üçü birlikte Mahmut Bey’in üzerine saldırırlar. Mahmut Bey, bir yolunu bulur ve aralarından kaçarak kurtulur. Mahmut Bey, Kâtip Rıza’ya ulaşamamıştır ve onu mutlaka bulması gerekmektedir. Buluşmayı önceden öğrenen gangster bozuntuları Kâtip Rıza’yı iyice benzetip bir köşeye atmış ve başına da üç nöbetçi bırakmışlardır.

Mahmut Bey Kâtip Rıza’nın izini bulur.

Hemen bir plan yaparak Kâtip Rıza’yı gangsterlerin elinden kurtarır ve beraberce Beyazıt’ta Acem’in Sabahçı Kahvesi’nde soluğu alırlar.

Mahmut Bey sigarasını içerken aklından tek geçen şey Sezai Yazmacı’nın adresini bulmaktır. Ancak bu adam ve onun adresi sayesinde, birbiri ile ilgisi yokmuş gibi gözüken birçok olay çözülebilecek, aynı zamanda arsa spkülasyonuna ve inşaat yolsuzluklarına kadar birçok olayın perde arkası aydınlanacaktır. Kâtip Rıza intikamını almak için Yazmacı’nın adresini bulur. Mahmut’u bir düşüncedir alır. Böyle bir sırada İstanbul’dan ayrılmak, gazeteyi ve Ümit’i bırakmak doğrumu diye uzun süre düşünür. Mahmut Ersoy tüm bu düşüncelerinden sıyrılarak İzmir’e gitmeye karar verir.

Gazetenin diğer çalışanlarından Ragıp da tedirgindir. Akşamdan beri elini ayağını tutan onu dürüst bir iş sahibi etmeyen huzursuzluğun altında tevkif edilme korkusu bulunmakta-

dır. Siyasetin ne kadar çetrefilli bir iş olduğunu o zaman anlar. Ama gazetecilik içgüdüsü ile duyduğunu, gördüğünü yazmak istediği de vardır. Ona ters gelen taraf, sustuğu zaman korkuyor anlamının ortaya çıkmasıdır.

Gazetede çıkan fıkranın konusu olan adam; iki defa haklı çıkması, üç defa yerinde tenkidi yüzünden yarın cezaevini boylayacak olursa korku düpedüz içine girmiş anlamına gelecek. Birden aklına Mahmut’un sözleri gelir.

- “ … sen bir iki seçimle her şeyin küt diye yoluna gireceğini mi sanıyordun? Yok be. Ragıp! Asıl çekişme bundan sonra başlayacak bu gelenler gidenlerden farklı olmadıkları, hatta belki daha kötü oldukları için, bütün ettikleri vaatlerin altından kalkmak isteyeceklerdir. Sen, ben karşılarına dikilmezsek, bunca gayreti, bir iyimserliğe harcamış olmaz mıyız?”

Kirli işlerin adamı İbrahim, iri ve ağır bulduğu suratındaki yuvarlak gözleri ile Mordohay’ı ve Seyit Sabri’yi etkisi altına alır.

Mordohay’ı içten içe bir korku sarıyor. Seyit Sabri’nin baş eğdiyi bir fikre başkaldırma ise, Mordohay’ın adeta vazifesidir. O kadar mı? Birisi nasıl kıpır kıpır koltuğunda ve dünyadaki yerinde kendisini rahatsız hisseder; Oysa öteki iğneli beşikte olsa bile, bir bulut kadar rahattır. Birisi nasıl küçük hesapların, buçuk liretlerin birkaç sıfırlı küstah çeklerin, büyük bonoların adamıdır. Mordohay’la iki çift lakırtı etmek sorunda kalırsanız, kendinizi gerek sosyal, gerekse entellektüel bakımdan hiç değilse size eşit bir kimse karşısında mı bulursunuz? Seyit Sabri, sakallarını tel tel gözümüzün camına batırarak, size mutlaka kapıcı muamelesi yapılacaktır. Ama birincisi Yiddiş ve İbranice dahil altı dil konuşurmuş.

Konuşmakla da kalmaz, bütün bu dillerde yayımlanan kitapları bulur buluşturur, ipek böceği Sabri ile okurmuş. İkincisi ise yarım Fransızcası ve İngilizcesi ile gittiği ve gideceği herhangi bir yabancı ülkede, yemek listelerinden ve uçak tarifelerinden başka, hiçbir şeyi okumak külfetine katlanmazmış. İkisi de döviz kaçakçılığı yapar ama Yardımseverler Cemiyeti hesabına hayır işlenmiş gibi…

Gece sabaha karşı balıkçılar denizde başsız bir erkek cesedi bulurlar. Bir dizi araştırma sonucunda başsız bedenin Mahmud Ersoy’ a ait olduğu anlaşılır. Faili meşhul bir cinayet

47

olarak kayıtlara geçer.

Mordohay ve Seyit Sabri’nin ellerini uzatmadığı köse, burunlarını sokmadığı delik kalmamıştır. Bir o uçtan, diğer uca, taa otuzlardan beri ithalat, ihracat derken, oluk oluk para akıtan bir kazanç değirmeni kuruvermişlerdir. Limanlardan gemiler mi kalkıyor?

Sözün gelişi Hamburg limanında gemiler mi bekliyor? Marsilya’da Rıhtım işçileri kendilerini kamçılayıp simsiyah bir gemiye büyük kasalar mı yüklüyor? Her şey bu tırnaklarını kemiren Yahudi Mordohay MORDA için !

Bankalar caddesinde, Şişhane’ye en yakın, en müthiş üç binadan birisinin giriş kapısında beyaz mermer üzerine siyah harflerle “ Akın İş Hanı ” yazıyor. Bu han şirketin; Şirket Seyit Sabri ile Mordohay’ın malı. İbrahim Cura’nın hesaplarına göre, onlar sadece ithalat ve satış kârları üzerine yaşasalar, yıllık safi gelirleri bütün lükslerine yeter de artar bile. Oysa taban tabana zıt her halleri ve hareketleri ile birbirlerini iten bu iki adam Seyit Sabri ve Mordohay, yanlız bir noktada tartışmasız birleşiyorlar.: Daima daha çok kazanma ! Servet bir yerden sonra bütün dikişleri söküyor; ardından koşanları hep usul usul kanun dışında hem de fark ettirmeden beşeri olmayana götürüyor. Biri otuz beş yıllarında buhran sırasında, biri vergi zamanında, iki büyük iflas tehlikesi geçirdikten sonra firmasını kale gibi korumuş para avcısı iki canavar.

Bu canavarın işlerine burnunu sokanlar da Mahmut Bey gibi görüyorlar.

Mahmud Ersoy bir İnkılâp çocuğuydu! Bir İnkılâp Şeyhi idi.

Basını, diyor; parayla soysuzlaştırmak istiyor. Çünkü yalnız paranın kuvvetine inanıyorlar. Ahlak ölçülerini de yapan bu; saadet ölçülerini de. Daha çok kazanmak, daha zengin olmak için, iktidara mı gelmeli? Bunu açıklamaya kalkışan, ya besleyip evcilleştirecekler ya da kaba kuvvete başvurup, dize getirmeye çalışacaklar. Onların karşısında, her şeyden çok, halka ve fikirlere tutunmak gereklidir.

Bu böyle yürümez, Ümid! dedi. Bir şeyler yapmayı düşünmek gerek. Artık bir şeyler yapmayı düşünmek yeter, artık bir şeyler yapmak lazım. Gerekirse tehlikeli hatta ümitsiz, fakat sonrakilere örnek teşkil edebilecek, elle tutulur, gözle görülür hareketler! Onlar duru-

48

yorlar mı? Baksana çatal dişleri, çamurlu burunlarıyla, kurtlar gibi her şeyi göze alarak saldırıyorlar. Ete, ekmeğe, suya her şey onların pençeleri arasında kalıyor. Memleket bir kurt sofrasına döndü. Bu vaziyet karşısında, senin, benim, yapabileceğimiz pek fazla bir şey yok.

Fakat asıl, en önemli sözünü Ümid’i usulca öptükten sonra dudaklarını kulağına yaklaştırıp gizli bir aşk sözü gibi fısıltıyla söylemişti.

Memleket bir kurtlar sofrasına dönmüş ise isyan haktır.

KURTLAR SOFRASI ROMANININ TAHLİLİ TOPLUMSAL YAPI ANALİZİ Yazarın anlattığı dönem 1954’lü yıllara aittir. 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti’nin 10 yıllık iktidarının ortalarında başta siyasi ve ekonomik gelişmelerin yoğun yaşandığı dönemdir.

7 Ocak 1946 yılında CHP’den ayrılan ve istifa eden bir grup milletvekili tarafından kurulan DP yakın dönem Türk politik ve toplum hayatında önemli bir dönüm noktasıdır. 14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde DP’nin mutlak çoğunluğu elde etmesiyle tek parti dönemi resmen sona ermiştir. 2 Mayıs 1954’te yapılan genel seçimlerde ise DP milletvekili sayısını arttırarak devam etmiştir.

Türkiye’nin tek partili yönetimden çok partili yönetime geçiş ortamını, siyasal, sosyal ve ekonomik iç etkenler ile dış etkenler hazırlamıştır. Ülke içindeki siyasal sistemin monolitik yapısının, sorunları çözmede yetersiz kalması, sosyal yapının etkileri ve ekonomik durumun bozulması ile ortaya çıkan toplumsal muhalefetin zorlanması, çok partili hayata geçişte iç etkenleri oluşturmuştur. BM Anlaşması’nın imzalanması, İkinci Dünya Savaşı’nı demokratik cepheyi oluşturan ülkelerin kazanması ve dünyada demokratik ideolojilerin egemen olması ülkenin iç siyasal yapısını bu yeni duruma göre düzenleme zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir (Kirman, 2006, 45). Çok partili hayata geçiş döneminde ülkenin sosyo-ekonomik yapısı ve bu yapının siyasal sisteme etkileri demokrasiye geçiş sürecini de doğrudan etkilemiştir. Sosyal yapıda oluşan değişimler ve ekonomik sorunlar, rejimin temel yapısının da değişmesi sonucunu

doğurmuştur. Bu geçiş sürecindeki ekonomik durumun bozulması ve buna bağlı olarak halkta beliren hoşnutsuzluk, 1950 seçimlerine de doğrudan yansımış ve geleneksel algıda yer alan tek parti dönemi de böylece sona ermiştir.

DP’nin kuruluş felsefesindeki liberalizm anlayışı, ekonomide etkisini göstermiştir. Ekonomideki bu liberalizm anlayışı, bir düşünceden çok zorunluluktan kaynaklanan bir yaklaşımı ifade etmektedir. Ekonomideki bozulmaların giderilebilmesini sadece yerli girişimcilerle kalkınamayacağını düşünen Menderes hükümeti başta ABD olmak üzere, Batılı demokratik devletlerle daha sıkı işbirliğine girmeye başlanmıştır. Bunun içinde çeşitli yasal düzenlemelerle yabancı sermayesini teşvik amacıyla kanunlar çıkartılmıştır (Baytal, 2007, 552).

On yıllık iktidar döneminin sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik alanlarda genel anlamda değişimler olmuştur. DP’nin iktidara gelmesiyle 1923’ten beri devam eden denk bütçe ilkesinden vazgeçilmiş, para ve maliye politikası tümüyle değişmiştir. Ekonomik canlanmayı gerçekleştirebilmek için hükümet harcamalarını arttırmıştır. Bu da ilk başlarda ekonomik büyüme önceki yıllara göre çok hızlı olmuştur. DP’nin asıl amacı tüm yurt çapında ekonomik kalkınmayı gerçekleştirebilmek için özellikle özel sektörün gelişmesine öncelik tanıması olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra özellikle kırsal kesim ve tarım alanlarındaki planlamaya bağlı olarak DP iktidarı döneminde canlanmaya başlamıştır. Özellikle Marshall yardımıyla başlayan ve DP iktidarının ilk yıllarında başta traktör olmak üzere tarım aletlerinin yaygınlaştırılmıştır. Bunun için yabancı sermayeyi teşvik edici düzenlemeler yapılmıştır.

Ekonomideki bu canlanma, toplumsal yapıların diğer alanlarına da yansımıştır. Özellikle ekonomideki bu değişim, eğitimden, kültürel alanlara, dini yaşantıdan, hukuki düzenlemelere kadar birçok değişimi de beraberinde getirmiştir.

Bu dönemin siyasetini belirleyici ana faktör CHP iktidarı döneminde dini yaşantıya yönelik düzenlemeleri DP’nin eski haline geri getirmesi olmuştur. Bu sayede toplumsal desteği arkasına alan DP, özellikle ekonomik alanda-

ki diğer gelişmelere odaklanmıştır. Bu dönem aynı zamanda Türk siyasi tarihi açısından çok partili hayata geçişin ilk somut aşamasıdır. Bu dönemle birlikte devlet içinde sivilleşmenin önü açılmıştır. DP iktidarının kurulduğu günden beri düşündüğü liberal ekonomik yaklaşımlar DP iktidarı süresinde önemli bir değişim meydana getirmiştir. CHP’nin muhalefete düşmesi ve askeri bürokratik yönetim üzerinde etkisini sürdürmesi dönemin siyasi tartışmalarına da ayrı bir boyut katmıştır.

YAZARIN TEZİ Çok partili siyasi hayata geçişle birlikte toplumsal ilişkilerde de ideolojik ve ekonomik yaklaşımların ağırlık kazandığı bir dönemdir.

Yabancı sermayenin Türkiye’ye gelmeye/ getirilmeye çalışılması, basın ve eğlence sektöründeki değişim ve gelişmeler, gençlik kesiminin toplumsal meselelerden uzak bir hayatı sürdürür hale gelmesi, toplumsal ilişkilerin örtülü hale gelmesi, insan ilişkilerinde kapitalizmin egemen olmaya başladığı ve insan insanın kurdudur anlayışının hâkim olmaya başladığı bir dönemi romandaki karakterler üzerinden anlatmaya çalışmıştır.

Yazar bunu yaparken de siyaset, iş dünyası, medya ve insan ilişkilerindeki bozuk ilişkileri roman içerisinde anlatmaya çalışmıştır. Yazar romanını şu kurgular etrafında işlemektedir : 1. KURGU: GAZETECİLİK Olaylar: • -Ragıp: Benim çetrefil siyasete aklım ermez. Gazeteciyim ben, duyduğumu, gördüğümü yazarım. Yediğim ekmeği, aldığım parayı çalmamış olmam için, doğruyu duymak, gerçeği görmek zorundayım. Ben sustum mu, korkuyorum demektir… (s.30).

• Her şey değişiyor. Matbuat. Matbuatın karakteri ve fonksiyonu. Her şey. Dün gazeteyi sattıran başmakaleydi: İçinde asgari iki fikir yazısı bulunmayan bir gazete çıkarmaktan hicap duyardık. Bugün gazetelerimizden, başmakaleyi sepetlemeye uğraşıyoruz… (s.31).

• -Mahmud: Bana sorarsanız, muhalefetin evcilleştirilmesi bu. Bizi kendilerine göre terbiye etmek istiyorlar… (s.33).

• -Mahmud: … ben tek başına yaşamıyorum: İstanbul’un içinde, her yerdeyim; en önemsiz, en iki kuruşluk muhabirimle, Adli-

49

ye’de dava kovalıyorum; teleks ve telefoncularımla Ankara ve yurt haberleri alıyorum; radyocularımla dünyayı dinliyorum; bir gazete olarak yaşıyorum ben… (s.50).

• Mahmud işlerini ayarlamıştı. İzmir’e gidecek, aradığı adamı bulacaktı. Gazetenin bu karanlık günlerinde, yeni açıklamalar yapmayı, ortalığı altüst etmeyi düşünüyordu… (s.53).

• -Avukat Sadık: Sen diyor, siyasi bir mücadele geleneğinin yokluğundan bahsettiğin sırada belki de haklıydın: Söylediklerinde yüzde yüz haklı bir muharriri, göz göre göre tevkif ediyorlar, kimse tınmıyor… (Necdet’in yazdığı bir fıkradan dolayı tevkif edilmesi)… (s.49).

• Ümid nihayet bana ve yalnızca bana ait bir mesele, halbuki nüfuz ticareti ve büyük şirketlerin vurgunculuğu meselesi… (s.54). (Ümid ile Mahmud arasındaki problem ve mesleği) • -İrfan : İki satırlık fıkra için, Necdet’i tevkif ettiler. Cezaevine yatağını gönderdik.

Yeni hiçbir şey yok… (s.77). (Necdet’in tutuklanması sonrası gelişmeler) • Birinci sayfada, üç sütun üzerine. Hak, adalet filen. Basın hürriyet… vs. (s.77) (Durum üzerine gazetenin başlığı) • Bir gazeteci, bir fıkra yazarı, durup dururken tevkif edilmiş, o hala bir fevkaladelik olursa diyor… (s.78). (Bir gazetecinin mesleğinden dolayı tutuklanması) • -Mahmud: … yazacağız, diyor. Haber vereceğiz. Bu herifler iğrenç menfaat ağları kurmuşlar. Bunu bulduk, çıkardık, yazacağız.

Gölge adamların arkasındaki asıl suçluları bulacağız… (s.91) • -Komiser Orhan: Gazeteci ha. Vaziyetler berbat!... (s.137) (Gazetecinin ölümü) • -Hüsnü Faik: … Nasıl edebilirdik ki?

Biz İnkılabı, aleyhtarlarına karşı müdafaa etmekten, nefes bile alamadık… (s.161)… (Bir dönem gazetenin çıkış amacı İnkılapları müdafaa etmek) • --Mahmud: … tuhaf değil mi, inkılapçılık cumhuriyeti ve devrimleri, aşırı sağa ve aşırı sola karşı savunmaktır sanıyoruz. Bu Milli Mücadele’nin 1930 konağıydı. Geçtik bu konağı. Şuradan belli ki bugün demokrasi için, demokrasinin asgari şartlarını gerçekleş-

50

tireceğini umduğumuz bir siyasi partiyle mücadele halindeyiz… (s.161). (Dönemine göre siyasi zemin ve bununla ilgili gazetecinin mücadelesi) • … vakanın bir cinayet olup olmadığı noktası üzerinde, ehemmiyetle durulmaktadır. İyi haber alan çevrelerden belirtildiğine göre, maktul solcu muhitlerin husumetini üzerine toplamış bulunmaktaydı. Bu bakımdan cinayetin komünistler veya Moskova ajanları tarafından tertiplenmiş olması ihtimal… (s.234).

(Gazetelerdeki farklı yaklaşımlar) • … Mahmud Ersoy, birçokları tarafından, müfrit solcu telakki edilen bir gazeteciydi. Gazetesinde iktisadi kalkınmamızı sağlamak için, sanayi ve ticaretimizin inkişafı uğrunda fedakarca çalışan şirket ve bankalara yerli yersiz hücum eder; bir takım yolsuzluklar ortaya çıkardığını iddia ederdi. Son günlerde yine böyle bir neşriyat yapıyordu.

Kızıllara has bir şekilde, millet, memleket ve din düşmanlığını, ebedi Şef Atatürk’ün ölmez fikirleri arkasına sığınıp, kirli ve gizli maksatları için… (s.234) (Farklı bir gazete ve farklı bir bakış) • -Mahmud: … hakkımızı mahfuz bulundurmak, istikbalimizi emin bulundurabilmek için, heyet umumiyemizde, heyet-i milliyemizce, bizi mahvetmek isteyen emperyalizme karşı ve bizi yutmak isteyen kapitalizme karşı, heyet-i milliyece mücahadeyi caiz gören bir mesleği takibeden insanlarız. (s.311). (Mesleğinin zorluklarına rağmen mücadele eden bir gazeteci) • Kaç gündür Mahmud Ersoy’un öldürülmesine sütunlar ayıran, bu konuda olur olmaz yorumlar yapan gazetelerin, bu sabah hiçbirisinde hadiseyle ilgili tek satır yoktu. Hepsi, Birlik dahil, birinci sayfalarında Savcılığın gönderdiği neşir yasağı bildirisine yer vermişlerdi… (s.368). (Yayın yasağının gelmesi).

• -Komiser Orhan: … Ayrıca gazeteci, Kolaylık İnşaat Şirketi’nin adamakıllı dibini karıştırmış; ıcığını cıcığını çıkarmış da öyle yazmış. Biz ne bulduysak, yazdıklarına uyuyor, hem de tıpatıp… (s.389) (Gazetecinin ortaya çıkardıkları ile polislerin ortaya çıkardıkları uyuşuyor) • -Hüsnü Faik: … İrfan, Mustafa Kemal’in söylev ve demeçlerinden, bugün için haizi ehemmiyet olanları neşre başlayaca-

ğız… (s.417). (Muhalif gazetecilik anlayışı ve Nutuktan seçmeler) • -Avukat Sadık: …dün bir celpname gelmiş, sizin adınıza. Buna göre, Cuma sabahı on buçukta Basın Savcılığı’na gideceksiniz.

Mahmud’un öldürülmesini müteakip, yazdığınız başmakale, anlaşılan dava mevzuu olacak… (s.606)… Hüshü Faik olaya temkinle karşıladı. Hatta güldü. Necdet’in başına gelenlerin, onun da başına gelmesi çok mümkündü. (s.606) (Dönemin muhalefet yazılarına ilişkin iktidarın yaklaşımı) • Bekir, Zehra’nın paralarını alarak, Athena ile birlikte kaçar… (s.654).

• -Mahmud: …basın diyor, parayla soysuzlaştırmak istiyorlar. Çünkü yalnız paranın kuvvetine inanıyorlar. Ahlak ölçülerini de yapan bu, saadet ölçülerini de. Daha çok kazanmak, daha kolay zengin olmak için, iktidara gelmediler mi? Bunu açıklamaya kalkışanı, ya besleyip evcilleştirecekler ya da kaba kuvvete başvurup dize getirmeye çalışacaklar.

Onların karşısında, her şeyden çok, halka ve fikirlere tutunmak gerekli. Halka ve devrimci fikirlere…-Ragıp: … Halk onları seçiyor görmüyor musun?... –Mahmud: …seçiyor, çünkü onların, bir önceki diktanın karşıtı olduğunu sanıyor. Öyle takdim ettiler kendilerini. Onları bırak, yıllarca halka biz öyle takdim ettik.

Gerçeği gösterebilmek, uzun ve zahmetli olacak… (s.673).

2. KURGU: TOPLUMSAL İLİŞKİLER Olaylar: • Keleşoğlu’nun bilgisi dahilinde, Kılçık Nazım ve Sadık Mahmud’u öldürmek için kumpası kurarlar ve öldürürler.

• Amerikalı Freedy Mills Ümid’in arkadaşı Suzan’ın babası ile iş yapıyorlar. İbrahim; en akıl almaz transfer dalaveraları, en kurnazca hazırlanmış döviz fırıldakları arasında bile, vicdanı ve herhangi bir şekilde elleri onu rahatsız etti mi… (s.67). (Bir yanıyla bu işlerden uzaklaşmak isteyen birisi) • … Ya bildiklerini açıklarsa? (s.107) (Seyit Sabri, İbrahim’den şüpheleniyor). … İbrahim gerçekten gidip bütün bildiklerini gazetelerden birine, ya da Kaçakçılık Bürosu memurlarına anlatırsa… (s.108) • … olmayacak düzenler çevirdiği vakit, böyle sulu sulu gülümser. (s.125) (Kılçık Na-

zım’ın Athena’ya gülmesi) • Rejisör İhsan’ın durumu: Palavracı. İşi gücü, ya kendi hesabına, ya da başkalarının hesabına; içyüzünü kimsenin iyice anlayamadığı kombinezonlar kurup, fırıldaklar çevirerek, piyasa filmleri yapıp, zengin olmak! (s.204). (Kılçık, rejisör ve Athena) • -İbrahim: Beş yıl öne Paris Borsası’ndaki dolar ve frank karşılıklarını sor, ya da bırak onu, 47’de Gaetano ile yaptığımız ilk anlaşmanın şartlarını sor, nefes almadan teker teker söyleyeyim; yalnız kaybettiğim, öğüttüğüm bir Mecidiyeköyü geçmişinden, bakkal isimleri, manav suratları isteme… (s.219) (Geçmişten kopuş) • Rejisör İhsan, Selma (Rejisör İhsan’ın eski sevgilisi – Hüsnü Faik’in kızı), Athena, Gilda, Kılçık, Mordohay ve Seyit Sabri (Mordohay ve Seyit Sabri birbirinden huylanan ama uzun yıllardan beri iş ortakları), Akın (Seyit Sabri’nin oğlu)… İbrahim, Zehra, Athena, Türkan…

• -Kılçık: … ben diyor, her türlü boka girdim çıktım, ama cinayet? Hayır! Benim işim değil bu. (s.290) (Keleşoğlu ile Kılçık cinayet yüzünden birbirleriyle tartışmaya başlıyorlar) • -Mahmud: … senin Keleşoğlu’nun kızı olduğunu bilseydim, acaba buraya getirir miydim? Getirmezdim belki de… (s.298).

(Mahmud ile Ümid arasındaki ilişkiden) • … Kılçık ve Namık beni öldürmek istiyor. Onların bütün sırlarını biliyorum ben.

Korkuyorlar tabii. Ben de korkuyorum. (s.396) (Kılçık ve Namık, Athena’dan dolayı Bekir’i dövüyorlar) • … Rejisör İhsan koltuğunun yumuşaklığını yaşıyor. Patronu dinlemiyor bile. Pencereden görünen, mavisi şüpheli bir gökyüzü parçasını gözlerine yapıştırıp, içisıra uğuldayan projeleri uygulamaya başlıyor. Şimdi bütün ağırlığı reklama vermeli. Uydurma biyografi.

Yüzlerce resim. Röportajlar. Hele şu kızı bir tanıtalım, adı duyulsun, her köşe başında bir resmi görünsün, arkası kendiliğinden gelecek: Senaryo da, para da, şirket de… (s.489) (Kemal Sunal’ın Yüz Numaralı Adam filmi buna örnektir) • -Bekir:… al sana Gilda! Rejisör olacak herif, ineği düpedüz işletiyor, fakında değil.

Kazım, başka bir yandan işletecek. Zehra’yı

51

ben işletiyorum. O da inek, fark etmiyor… (s.563) (İlişkilerdeki yalanlar) • -İbrahim: … Türkan’ı değil, Selma’yı tasarlıyorum. (s.568).

• -Suzan: … İzmir’e filan gitmiyor. İş konuşmak maksadıyla, Ankara’ya gidiyor. Bunu kimden öğreniyorum, bil bakalım: Babamdan… (s.585) (Amerikalı Freddly’nin işleri).

• Bütün pislikler Keleşoğlu ile ilişkilendirilir…. Herkes her şeyi öğrenir. (s.660). …kızım diye yılan beslemişim. (s.663) (Keleşoğlu’nun kızı Ümid ile ilgili düşünceleri) 3. KURGU: GELENEK VE MODERNLEŞME (BATILILAŞMA) ÇATIŞMALARI Olaylar: • -Ümid: … Mahmud bütün önemine rağmen, benim için alaturka… (s.21).

• -Ümid: …Beş yıl Paris’te yaşadıktan sonra, sen İstanbul için fazla alafrangasın, orası sana hafif ve alaturka gelecek. Sen… (s.23).

• Eğer Ümid Paris’e gitmeden, oradan bildiklerinin dışında bir şeyler görüp öğrenmeden Mahmud’u görseydi, muhakkak iki ay bile tahammül edemezdi. Paris ondan bir şeyler almış, bir şeyler vermiş, bir şeyleri de değiştirmişti. Bu yüzden, bir tarafıyla, fena halde Mahmud’a eğiliyordu. İlk gördüğünden beri… (s.27).

• -Necdet: Her zaman düşündüğüm gibi, Darülfünun talebelerinin, ilk inkılap militanlarının aksiyoncu geleneğini yürütemedik.

Gençlik henüs kendisini, talebe dernekleri bürokrasisinde harcıyor… (s.48).

• -Asım Taga: Biz Osmanlı mayasıyla yoğrulduk. Aslını inkar eden, namerttir. Ne demek? Türkün satvetini yapan İslamdı. Türkü İslamlığından soyup laiklik ve mümasili hokkabazlıklarla dinsizliğe sevk ettiler… (s.142) (Osmanlı hayranlığı duyanların şimdiki halleri döviz kaçakçılığı vs…)

• … Siz üç kişisiniz. Sen, Gerda, Gianna. Üç yakın arkadaş, üç samimi dost. Öbür ikisi şaşılacak derecede ciddi yaşıyorlar. Paris’e bir şeyler edinmeye gelmişler besbelli.

Ediniyorlar da. Oysa sen işi bir türlü sağlam ve temelinden tutamıyorsun. Bir türlü çalışamıyorsun. Paris seni bozuyor. İstanbul hayatının alışkanlıkları seni törpülüyor, zevklerini aşındırıyor. Gözlerine, kulaklarına, ağzına, yeni

52

yeni zevkler geliyor. Dame de Sion’dan beri, uzak uzak varlığını sezdiğin, ama açıktan açığa yüz yüze gelmeye korktuğun Avrupa, bu defa, halledilmiş ve halledilmemiş, adamı uykularından eden bütün problemleriyle etrafını kuşatıyor. Kendisini bir orospu mahallesinde havagazı direğine asıp boğmuş, ya da bir Nazi mangası tarafından kurşuna dizilmiş şairleri okuyorsun. Müzelerin büyük salonlarında klasik, galerilerin küçük salonlarından modern ressamlar gözlerine geliyor. Gösteriler, siyasi mitingler, çeşitli konferanslar, Paris’i dört yanından tutuşturuyor. Bir yerde grev yapan işçiler, otobüsleri devirip barikat yapıyorlar. Bir başka yerde, fakülteli öğrenciler, sinema kulübünün kapısında, Murnau’nun filmlerini tartışıyorlar: Sen Ümid, sen malum meşhur Keleşoğlu’nun biricik kızı; yüreğine sarmaşıklar sarılmış, gözlerinin rengini bilmeyen; Avrupa’nın gittikçe büyüdüğünü daha iyi anlıyor, seni ezdiğini daha iyi seziyorsun… (s.275).

• … Ümid? Notre Dame de Sion mezunu. Fransızca bilir. Oku ve yazar… (s.367) (Ümid’in vasfı) • -Gülümhan: Turgut diyorsun bak! Şair.

Kafalı çocukmuş. Avrupa görmüş. (s.427). (Ümid’e Turgut hakkındaki görüşlerini ifade ediyor) 4. KURGU: DP İKTİDARI VE ABD NÜFUZUNUN ARTMASI Olaylar: • İstanbul Basın Ekspres Ajansı…

Amerikanlaşıyoruz, diyor, gidişe ayak uydurmalıyız… (s.143). (ABD nüfuzunun iyice yerleşmeye başladığı dönem) • -Keleşoğlu: … Bana kızıyorlar. Almanları seviyorsun diye. Kara listeye bile alındık… bizzat Amerikalılar, Tauber’le iş yapıyor? Şirket aynı şirket, mal aynı mal, adamlar aynı adamlar. Unutur muyum çektikleri azabı?

Neydi o buhranlı günler? İflas etmeme ramak kalmıştı. Bereket versin, Sezai’nin aklıyla işi, kısmen inşaat müteahhitliğine intikal ettirdik de, felaketten kurtulduk… (s.145). (Keleşoğlu’nun Alman hayranlığının çıkardığı problemler, revaçta olan ABD).

• -Recai Kunter (Balıkesir Milletvekili – İptidai mezunu): …Avrupa çürümüş … Amerika olmasa, diyor, görürdünüz. Onları ayakta tu-

tan sırf Amerika. Yine de gadrini bilmiyorlar, sövüp sayıyorlar. (s.276) (Avrupa’nın durumuna ilişkin olarak karşılaştırma ve eleştiri) • Güner, çantasından bir Philip Moris çıkartır. –Kılçık: Amerikan, dedi. Mükemmel. (s.287).

• -Keleşoğlu: Almanlarla olan münasebetlerimiz bir kere lekeledi bizi… (s.305).

(1945 sonrasında ABD’nin dünyadaki gücünü kabul ettirmesi, Almanların zayıflaması) • … Savaş ertesinde, İspanya’nın durumuna düşmemek için! BM Nazizme karşı demokrasi için savaşmadılar mı? Biz tek parti, tek şef, tek millet parolasıyla San Francisco Konferansı’na nasıl gidebilirdik? (s.308). (…

1946’da DP kurulmasının nedenlerinden birisi) • -Bekir: … burada yaşayamam, diye mırıldanıyor. Burada olmaz, yaşayamam!

Her şey bozuldu. Başka bir yer bulmalıyım.

Parası bol, şarabı bol, her şeyi bol başka bir yer. Mesela Amerika’da garanti vardır… (s.315) • … sistemin çivisi çıkmıştı. Ve bu çizi Mahmud’du… (s.404). (Yolsuzluk ilişkilerine ilişkin sistemi ortaya çıkaran Mahmud) 5. … Freddy Mills’in otel adresine Ankara’dan gelmiş davet mektubu… Mektup Amerikan Ticaret Ateşeliği’nden gelmiş. Ankara’ya hükümetçe kurulması düşünülen bir traktör fabrikası konusunda, müzakereler yapmaya çağırıyorlar. (s.438).

6. KURGU: YOLSUZLUK İNCELEMESİ VE DİĞER İLİŞKİLER (KİŞİLER, ŞİRKETLER, MİLLETVEKİLLERİ…)

Olaylar: • -Mahmud: … mesele sandığından çapraşık. Büyük şirketler karışıyor işin içine. Öbürleri, gazetede açıkladıklarımız, paravana. Asıl bunların ipini çekenler… (s.51).

• Keleşoğlu; ne yapar, nasıl yapar anlayamazsın; dakikasında duyar: Kim kiminle hangi iş için kumpas kuruyor, hangi şirket hangi işe para yatırıyor, git sor, kelimesi kelimesine söylesin… (s.57). (Büyük şirket patronlarına haber uçuranlar bulunmaktadır).

• Herif döviz kaçakçılığı yapıyor resmen, ama nasıl yapıyor, Yardımsevenler Cemiyeti hesabına hayır işlermiş gibi… (s.69).

(Zihni Keleşoğlu, yardımseverlik adı altında kaçakçılık yapıyor).

• …eğer Lehmann Tractor’s Company, diyor, biraz anlayışlı davranabilse, memleketimizin giriştiği sınai kalkınma hamlesi, bizim için de gaye kârlı bir kazanç menbaı olabilir.

Eminim bundan… (s.71). (DP ile kapitalist düzene geçiş ve bundan kar elde etmek isteyen şirketler/kişiler… Asım Taga) • … ben diyor, memlekete de hizmet ettim. Diktatörlüğün yıkılması için, o zaman, ölümü göze alıp mücadeleye atıldım. İstanbul’da Demokrat Parti’ye ilk kaybolanlardan birisi benim. Bugün borsa ve piyasada sarsılmaz bir mevkiim varsa… (s.72). (Asım Taga’nın siyasi kimliği) • Biz, Asım Taga: Taga İthalat Şirketi’nin patronu, İstanbul Ekonomi Bankası’nın kurucusu… (s.73).

• … hepinizin malumu olduğu üzere, meşhur Lehmann Tractor’s Company ile, memleketimizde bir traktör montaj fabrikası kurmak hususunda tam mutabakata varmış bulunuyoruz. Hükümetimiz kalkınma hamlesine, bizim de… (s.73).

• … biz Taga! Biz bu anlaşmayı behemehâl yapmalıyız. Lehmann’la anlaştık mı, sırtımızı aşağı yukarı Morgan bankası’na dayadık demektir… (Asım Taga, şirketinde gelişmeleri anlatırken) • -Mahmud: … herkesin gözüönünde bunca yolsuzluk dönerken?... (s.90). (Mahmud ile Hüsnü Faik arasında geçen konuşma) • -Hüsnü Faik: … göçmen evleri inşaatında, çeşitli yolsuzluklar dönmüş. Kanunsuzluk paçadan akıyor. İhale’den, hatta şartnameden tut, şimdi parmağını dokundurur dokundurmaz un ufak dağılan evlere kadar, hepsi hileli. Biz bunu görüyorsak, biliyorsak, millete duyurmayacak mıyız? Bizim vazifemiz bu değil mi? Onların… (s.90).

• -Mahmud: … yazacağız, diyor. Haber vereceğiz. Bu herifler iğrenç menfaat ağları kurmuşlar. Bunu bulduk, çıkardık, yazacağız.

Gölge adamların arkasındaki asıl suçluları bulacağız… (s.91) • -Mahmud: Şimdi sorumluları arayacağız; münakaşalara giren, ihaleyi kazanmış görünen, Kolaylık Yapı İnşaat Şirketi, uydurma bir şirket. Kukla. Asıl vurgunu vuranlar başkaları. İşin ucu partiye dayanıyor. Bunu biliyorum. İzmir’deki herifi kıstırabilirsem, me-

53

selenin tamamı aydınlanacak… (s.93).

• -Turgut: Baksana bazı bankalar tiyatro kuruyor, bazıları dergi çıkarıyor; maksatları ne? Reklam! (Şirketler için reklamın önemi) • -Asım Taga: Biz Osmanlı mayasıyla yoğrulduk. Aslını inkar eden, namerttir. Ne demek? Türkün satvetini yapan İslamdı. Türkü İslamlığından soyup laiklik ve mümasili hokkabazlıklarla dinsizliğe sevk ettiler… (s.142) (Osmanlı hayranlığı duyanların şimdiki halleri döviz kaçakçılığı vs…)

• -Keleşoğlu: … Bana kızıyorlar. Almanları seviyorsun diye. Kara listeye bile alındık… bizzat Amerikalılar, Tauber’le iş yapıyor? Şirket aynı şirket, mal aynı mal, adamlar aynı adamlar. Unutur muyum çektikleri azabı?

Neydi o buhranlı günler? İflas etmeme ramak kalmıştı. Bereket versin, Sezai’nin aklıyla işi, kısmen inşaat müteahhitliğine intikal ettirdik de, felaketten kurtulduk… (s.145). (Keleşoğlu’nun Alman hayranlığının çıkardığı problemler, revaçta olan ABD).

• -Avukat Sadık: … Cinayet Masası’nın bizden fazla bir bildiği yok ki, efendim! Bir kere İnşaat Yolsuzluğu dosyası bizim elimizde; ikincisi Mahmud’un İzmir’e neden gittiğini biz biliyoruz; üçüncüsü, geçen akşam Saraçhanebaşı’nda bu yüzden cereyan eden hadiseye henüz muttali olmadı. Bence vaziyet gayr-i kabil-i münakaşa bir sarahat arz ediyor… (s.159) (Gazetenin elindeki bilgilerin aynısı polislerin elinde de var) • Asım Taga: …Lehmann Şirketi’yle bizim şirketin anlaşmış olduğunu bildirsek…

Ankara’dakilerden pireleniyorum çünkü. Bu sabah, çok emin bir yerden öğrendiğime göre, hükümet de alakalanıyormuş bu işle… halbuki biz… (s.186) (Traktör fabrikası için her kesim devrede, spekülatörler bile) • -Asım Taga: Yarın gazetelere, “İnanılır kaynaklardan aldığımız bazı haberleri uçuracağız: İstanbul Ekonomi Bankası ve Taga İthalat Şirketi ile Lehmann Tractor’s Company, memleketimizde bir traktör fabrikası kurmak hususunda anlaşmışlardır, diyeceğiz… (s.187).

• Freddy, J.A.L’in elini sıkıyor, uslu bir çocuk gibi karşısına oturuyor. Kim bu J.A.L? (Joel Archibald Lehmann). Lehmann Tractor’s Company’nin büyük patronu. (Freddy,

54

Ümid’in arkadaşı Suzan’ın Amerikalı sevgilisi) • -Seyit Sabri: …Asım Taga’nın su götürmez karaborsacı… (s.248).

• … bizim istediğimiz şey, bugüne kadar mahrum yaşatılan milletin, mevcudiyeti ehemmiyete alınmayan milletin; hayata ve refaha müstehak bir kuvvet olduğunu, hükümetimize ve hükümetlere anlatmaktır. (s.306).

(Dönemin şirketleri ve hükümetleri arasındaki ilişkinin bir boyutu) • Kaç gündür Mahmud Ersoy’un öldürülmesine sütunlar ayıran, bu konuda olur olmaz yorumlar yapan gazetelerin, bu sabah hiçbirisinde hadiseyle ilgili tek satır yoktu. Hepsi, Birlik dahil, birinci sayfalarında Savcılığın gönderdiği neşir yasağı bildirisine yer vermişlerdi… (s.368). (Yayın yasağının gelmesi).

• -Komiser Orhan: … cinayeti işleyenin, ya da işleyenlerin, bu kanun dışı Şirket’le alakalarını bulup çıkarmak, öyle mi? Öyle ama işin boku da orada. Çünkü bakıyorsun, ortada sır olmuş bir Sezai Yazmacı var ki, Demokrat Parti’de bilmem neymiş. Şirket’in katibi ve muhasebecisi gözüken bir Rıza Girgin var ki, cinayetten bir gün önce, sırra kadem basmış. Şirket’in sermayesinin menşei, iyice şüpheli. (s.390). (Yolsuzlukla ilgili ilişkilerin karışık olduğunu gösteriyor) • … Hariciye iş kokusunu almış. Lehmann Tractor’s Company’nin mümessilini acele çağırmışlar. Vekilin avantacılığı malum… (s.481) (Şirketler ve vekil arasındaki bozuk ilişkiler) …-Asım Taga: kimin aklına gelir ki, Hariciye Vekaleti’nden birileri çıkıp, avantası için işimizi bozacak? (s.482) • -Recai Kunter, 1946’da DP üyesi olmuş ve bunun nimetlerinden faydalanmaktadır. Asım Taga ise DP safında hareket ederek kazançlı çıktığını düşünmektedir. … Yapsa yapsa, Seyit Sabri yapar bunu: Hariciye Vekiliyle ortak bir şey… Kemal Rıfat, DP Hariciye Bakanı… (s.483) • -Suzan: … İzmir’e filan gitmiyor. İş konuşmak maksadıyla, Ankara’ya gidiyor. Bunu kimden öğreniyorum, bil bakalım: Babamdan… (s.585) (Amerikalı Freddly’nin işleri).

7. KURGU: SİYASİ DÜŞÜNCELER (GENEL VE MUHALİF YAKLAŞIMLAR) Olaylar: • -Turgut: … bu gerçekçiler var ya, diyor, hepsi komünist! Sanatı propaganda için kullanıyorlar. Demin Eşfak’la konuştum. Hani şu ressam, sarışın; dedi ki, sanat çağını yansıtmalıymış, zaten bütün büyük eserler de yansıtırmış; lafa bak lafa! Arkasında ne var bunun? Düpedüz politika!

• … duydunuz mu yazı başına yirmi lira, sayfayı bizim Orhan hazırlayacak: Gazete demokrat gerçi, ama sanat sayfasına karışmayız diyorlarmış… (s.104).

• -Mahmud: … ne dersiniz, diyor üstat?

Halk Partisi, 38’den sonra giriştiği faşizm denemesine, Müdafaa-i Hukuk doktrinini temel yapmayı düşünmedi mi? Ama bu, her bakımdan yanlış ve haksızdı. Öyleki 1945’de Faşizm, dünyanın her yerinde çözülürken, bizde de çözüldü… -Avukat Sadık: 1945’den sonra aynı Parti, aynı doktrini bir burjuva demokrasisi denemesi için temel tutmak istiyor… (s.160). (38 sonrasındaki CHP’ye yönelik eleştiri) • --Mahmud: … tuhaf değil mi, inkılapçılık cumhuriyeti ve devrimleri, aşırı sağa ve aşırı sola karşı savunmaktır sanıyoruz. Bu Milli Mücadele’nin 1930 konağıydı. Geçtik bu konağı. Şuradan belli ki bugün demokrasi için, demokrasinin asgari şartlarını gerçekleştireceğini umduğumuz bir siyasi partiyle mücadele halindeyiz… (s.161). (Dönemine göre siyasi zemin ve bununla ilgili gazetecinin mücadelesi) • …Bizde asıl mücadele, partiler arasında değil, parti kadroları içindeki inkılapçı unsurlarla, fırsatçılar ve gericiler arasında oluyor. Ben, inkılapçı entellektiellerin, geniş halk yığınlarını kucaklayan, yeni siyasi teşekküllere gitmesinden başka çare göremiyorum… (s.162) • … Halk Partisi’nin yapacağı iki şey vardı: Kısa zamanda cumhuriyete aleyhtar kuvvetleri ifna edip rejimi demokrasiye götürmek, birincisi! Devletçilik prensibini, içtimai adalet ve demokrasiyi, topyekûn gerçekleştirebilecek sosyalist bir metot olarak ortaya atmak, ikincisi! İkincisini yapamadılar. Birincisini dersen, eh şöyle böyle… (s.162).

• -Asım Taga: Kocaman bir başlık: “Devrimci neşriyatımızı, Mahmud Ersoy’la ödedik.

–Türk basınının büyük kaybı” …(s.172) (Gazetenin kimliği ve cinayete ilişkin manşeti) “Öldürülen gazetecinin katili bulunamıyor”. Daha şüphelisi: “Mahmud Ersoy, Rus ajanı mıydı?” Şu Mahmud Ersoy değil mi?

Elinde kalem, bütün erbab-ı namusa sataşan.

Kızılın biri, önde gideni hem. Kibirli, edepsiz, muhalif. Demek öldürmüşler! Ee, kuduran köpek başını yer, muhterem!... (s.185) (Mahmud’un siyasi kimliğine bakış) • -İrfan: … iki yüz tane satmayan sanat dergileriyle, hükümet devirmeyi kuruyorlar. (s.233).

• -Necdet: Lisedeyken Gökbörü diye bir dergi okudum. Korkunç bir şeydi. Daha korkuncu, inanırdım bu dergiye. Yahudi bir arkadaşımız vardı. Yasef! Kıstırır kıstırır döverdim çocuğu. Düşün bir kere, sadece Türk olmadığı, Yahudi olduğu için dövüyordum. (s.233) • maktul solcu muhitlerin husumetini üzerine toplamış bulunmaktaydı. Bu bakımdan cinayetin komünistler veya Moskova ajanları tarafından tertiplenmiş olması ihtimal… (s.234).

• … Mahmud Ersoy, birçokları tarafından, müfrit solcu telakki edilen bir gazeteciydi. (s.234).

• -İrfan: Peki diyor, Mahmud komünist mi, yoksa onu komünistler mi öldürdü? (s.234).

• … çünkü millet, inkılabın potansiyel gücü olarak kalıyor. Düzene biçim ve yön, başkalarınca verilmekte. Olmadı galiba?

Anlatamadım. Başlangıçta 36’lı yıllara kadar, millet inkılapçı kadrolar, memleketin ve halkın hayata ve refaha kavuşması için elele çalışıyorlar, gibi. Sonra inkılapçı teşkilat milletten büsbütün kopuyor. İşçiler, sosyal sınıf olarak yok gibi bir şey. Köylüler dağınık ve cahil. Fakir şehir ahalisi de güçsüz olunca, elbette böyle bir sonuç verecek… Ya 46? …

Millet diktatörlüğü devirdi ama, iktidara yine kendisinden uzak bir teşkilat getirmiş oldu…

46 ile 50 arasında, Milli Mücadele yıllarının hızı vardı Ümid, halkın elbirliği vardı. Fakat teşkilat, Kuva-yı Milliye hareketinin amaçlarına tutunmuyordu. O kadar tutunmuyordu ki, muvaffak oldukları gün, Arapça ezan okun-

55

maya başladı. Ufak bir hadise ama manalı.

O günden bugüne, artık hep geri gidiyoruz. (s.310). (Mahmud ile Ümid arasında geçen Milli Mücadele dönemi ve DP dönemini de içine alan siyasi tahliller) • -Necdet: … Asya’nın ve Afrika’nın uyanışı, önemli çok. Ben öyle görüyorum. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir Kuva-yı Milliye vardıysa, ikincisinden sonra yüz Kuva-yı Milliye var… (s.328). (Kuva-yı Milliye hareketinin örnek alındığına ilişkin görüşler) • -Gianna: … ne tek başına hürriyet, ne tek başına adalet! Topluma bireyi ezdirmeyecek bir hürriyet düzeniyle, bireyi bireye ezdirmeyecek bir adalet düzenini, aynı zamanda, aynı yerde gerçekleştirmek, yirminci yüzyılın asıl misyonu budur. (s.457).

• -Mahmud: Muhalefet partilerinin, siyasi esnekliği ve mücadele metotları yok. Nereye gittiğimizi ya anlamıyorlar, ya anlamamazlıktan geliyorlar. Mücadeleyi, ne olursa olsun, hukuki bir demokrasi düzleminde almak istemeleri, onları gerçek siyasi mücadelenin dışına bırakıyor… (s.458)… (Muhalefete getirilen eleştiri) • -Mahmud: İnkılapçı, Halkçı, Cumhuriyetçi, fakat hangi şart altında olursa olsun, siyasi kişiliği belirli ve manevra kabiliyeti yüksek bir parti. Mustafa Kemal’in ölümünden sonra kemikleşip katılaşarak, bıraktığı Parti’nin yapamadığını yapabilecek. Yani neyi?

Köylülerin, işçilerin, dar gelirlilerin ve namuslu aydınların birliğini ve memleketin sosyal düzenini bu birliğin tarihi ihtiyaçlarına göre düzenlemeyi… -Ümid: yani önce demokrasi, demişti, sonra sosyal demokrasi. (s.459).

(CHP’nin durumuna yönelik eleştiri ve beklentiler) • … Rejisör İhsan koltuğunun yumuşaklığını yaşıyor. Patronu dinlemiyor bile. Pencereden görünen, mavisi şüpheli bir gökyüzü parçasını gözlerine yapıştırıp, içisıra uğuldayan projeleri uygulamaya başlıyor. Şimdi bütün ağırlığı reklama vermeli. Uydurma biyografi.

Yüzlerce resim. Röportajlar. Hele şu kızı bir tanıtalım, adı duyulsun, her köşe başında bir resmi görünsün, arkası kendiliğinden gelecek: Senaryo da, para da, şirket de… (s.489) (Kemal Sunal’ın Yüz Numaralı Adam filmi buna örnektir) • …Onların karşısında, her şeyden çok,

56

halka ve fikirlere tutunmak gerekli. Halka ve devrimci fikirlere…-Ragıp: … Halk onları seçiyor görmüyor musun?... –Mahmud: …seçiyor, çünkü onların, bir önceki diktanın karşıtı olduğunu sanıyor. Öyle takdim ettiler kendilerini. Onları bırak, yıllarca halka biz öyle takdim ettik. Gerçeği gösterebilmek, uzun ve zahmetli olacak… (s.673).

8. KURGU: SONUÇ Olaylar: • -Mahmud: Türkiye’yi idare edenler çok şey düşünmüşlerdir. Fakat yalnız bir şeyi düşünmemişlerdir: Türkiye’yi! Bu düşüncesizlik yüzünden Türk vatanının, Türk milletinin düçar olduğu zararları ancak bir tarzda telafi edebiliriz. O da Türkiye’den başka bir şey düşünmemek!... (s.95). (Yapılması gerekeni ifade ediyor) • -Müdür: … bir müracaat var, diye açıkladı. Birlik Gazetesinin başmuharriri telefon etti. Gazetesinin Yazı İşleri Müdürü Mahmud Ersoy, geçen akşam İzmir’e müteveccihen hareket etmiş, muvasalat etmemiş. Başkaca bir haber alamamışlar. Eşkal sordum. Adadan verdikleri malumata uyuyor. Küçük parmağındaki yüzük… (s.137). (maktulün durumu tespit ediliyor).

• Kocaman bir başlık: “Devrimci neşriyatımızı, Mahmud Ersoy’la ödedik. –Türk basınının büyük kaybı” …(s.172) (Gazetenin kimliği ve cinayete ilişkin manşeti) • “Öldürülen gazetecinin katili bulunamıyor”. Daha şüphelisi: “Mahmud Ersoy, Rus ajanı mıydı?” Şu Mahmud Ersoy değil mi?

Elinde kalem, bütün erbab-ı namusa sataşan.

Kızılın biri, önde gideni hem. Kibirli, edepsiz, muhalif. Demek öldürmüşler! Ee, kuduran köpek başını yer, muhterem!... (s.185) (Mahmud’un siyasi kimliğine bakış) • Cinayet Masası: … Ortada bir ölü.

Başsız. Noktası olmayan bir soru işareti. Artık kim olduğunu biliniyor. Birlik gazetesinin Yazı İşleri Müdürü, Mahmud Ersoy. Doğumu 1339. Gönen. Çekirdekten gazetesi. (s.224).

(Maktulün kimliği netleşiyor).

• Cinayet Masası: Müdür ile yapılan görüşmeden… Hükümetin açtığı bir münakaşaya, Kolaylık Yapı İnşaat Şirketi diye bir şirket girmiş ve kazanmış. İnşaatı ikmal etmiş. Muvakkat ve nihai, kabulü yapılmış. Bilahara…

bir dakika efendim, arz edeceğim. Mahmud Ersoy gerek münakaşada, gerekse inşaat ve kabul sırasında, gayri kanuni muamelelerin cereyan ettiğini tespit etmiş, bir takım vesaik ele geçirmiş. Halkın aldatıldığı, Hazine’nin dolandırıldığı yollu, neşriyata başlamış. Tabii mühim!.. (s.225) (Maktulün öldürülme sebebi üzerinde duruluyor) • … Maktul, iki gün önce, Kolaylık Yapı Şirketi’nin, bir paravana olduğunu bulup çıkarmış. Calibi dikkat bir nokta. Başka birtakım firmalar, bu vurgun için kendi hesaplarına kullanmışlar. Vurgun vurulduktan sonra, şirkete lüzum kalmamış. Esasen, Kolaylık Yapı İnşaat Şirketi’nin, başka bir ihaleye girdiğini bilen yok… (s.226) • … Mahmud, adeti üzerine, malumatı nereden edindiğini sakladı. Sadece, Kolaylık Yapı İnşaat Şirketi adına, büyük dolapları çevirip, nüfus ticaretine tasavvut eden şahsın, İzmir’e kaçmış olduğunu söyledi. Oraya gidişinin sebebi bu… (s.226) (Gazetecilik mesleği ve Mahmud’un işini takip etmesi) • … Onlar istikrar arıyor, efendim: Mali politikalarda istikrar… (s.145) (Yabancı şirketlerin yatırım yapması için önemli olan unsur istikrardır) • -Hüsnü Faik: Necdet, kanunun verdiği bütün imkanlar kullanılarak, savunulacak.

Mahmud’un başladığı iş, onun bıraktığı noktadan, onun bıraktığı hızla, daha ötelere götürülecek… (s.159) (Yolsuzluk olayının üzerine gidilmesine karar veriliyor).

• -Ümid: İçinde, kendi hayatını yaşamak fikriyle, Mahmud gibi yaşamak fikri birleşiyor. (s.366) (Ümid, Mahmud’u sahipleniyor ve işini takip etmeye başlıyor) … Mahmud’un İzmir’e Sezai adında ki… sahi adı da Sezai’ydi öyle ya… Şirket mesulünü bulmaya gittiğini, ya yalnız ben biliyorsam, korkunç bir şey? … (s.369). (Ümid, meseleleri irdelemeye başlıyor ve olayların içerisine girmeye karar veriyor) … Mahmud’un yarım bıraktığı her şeyi tamamlamaya karar veriyor. İnşaat yolsuzluğunu, meydana çıkarmak için çalışacak. (s.381). Bunun için ilk önce Ümid, Mahmud’un evini tutuyor. Komiser Orhan vs. bunu öğreniyorlar… Ümid ve Başyazar Hüsnü Faik telefonda görüşürler… (s.418) • … Gazetecinin ölümü…. Kılçık Nazım ile Keleşoğlu’nun arası açılır. Ümid meselenin boyutlarını öğrenir. Sezai Yazmacı kayıptır.

Kolaylık Yapı Şirketi’nin hayal bir şirket olduğu ortaya çıkar. Keleşoğlu’nun itibarı meselesi ortaya çıkar ancak olay derinleşir ve Keleşoğlu tutuklanır. Gazeteciyi öldürenin ise Kılçık Nazım ve Keleşoğlu’nun yönlendirmesiyle Sabri’nin olduğu ortaya çıkar.

• …-Ümid: … Mahmud’un ölmesi yetmedi mi? Şimdi de onu öldürenin, babam olduğunu öğreniyorum. (s.550). .. Mahmud’un cesedini taksinin bagajına taşıyor. Üç itin birincisi, zihni Keleşoğlu, diğer ikisi de Kılçık Nazım... (s.553). (Üçünü kişi de Sabri) • Ümid’in ne yapması lazım?

Gazeteci Mahmud Ersoy’un iç yüzü bir türlü aydınlanamayan öldürülmesindeki bütün sırları biliyor. Hatta meşhur inşaat yolsuzluğundaki, kanuna aykırı işlerin, asıl ve gerçek faillerini biliyor… Mahmud Ersoy cinayetinin azmettiricisi piyasanın en muteber iş adamlarından Zihni Keleşoğlu… (s.556).

• …Memleket bir kurtlar sofrasına döndü mü, isyan haktır. (s.683).

KAYNAKÇA • Baytal, Y. (2007). Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları (1950-1957). Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, S:40, s.545-567, Ankara.

• İlhan, A. (2012). Kurtlar Sofrası. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.

• Kirman, E. (2006). Çok Partili Döneme Geçiş Süreci ve Türk Siyasal Kültüründe Muhalefet Olgusunun Gelişimi (1946-1950). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Isparta.

57

GELECEĞİMİZDEN SESLER

KARDAN ADAMIN SERÜVENİ Soğuk bir kış günüydü. Çocukların sesi duyuluyordu. Dün gece Ankara’ya sanki birisi gökten pamuk dökmüştü. Camdan bakmıştım. Birisi yola kar olan adam yapmıştı. Kardan adam çok mutluydu çünkü lapa lapa kar yağıyordu. Çocuklar kızaklarıyla yokuş aşağı kaydılar. Hava soğuk olmasına rağmen çocukların neşeli sesleri içimizi ısıtıyordu. Öğlen olmuştu. Kardan adam, güneşin bir kısmını görmüştü. Eriyeceğinden ve eriyince arkadaşlarından ayrılacağından korkmuştu. Ve de sonra eridi. Ama yok olmadı suya dönüştü. Toprağın üzerinden süzülerek derelere ve denizlere karıştı. Birkaç gün sonra yağan yağmur ile arkadaşlarına yeniden kavuştu.

Hüma Sultan Kılıç

Resimleyen: Hüma Sultan Kılıç

58

FOTO ÖYKÜ Gültekin Kayalar

59

60

61

62

İstanbul muhakkak fetholunacaktır. Bunu gerçekleştirecek ordunun kumandanı ne mutlu kumandan ve askeri ne mutlu askerdir.

Hz. Muhammed

63