De wereld van KOEN BROUCKE

Koen Broucke, hedendaagse homo universalis: hij schildert, tekent, speelt piano, cureert tentoonstellingen, is historicus, verzamelt en wandelt veel. Dat laatste deed hij ook fervent in Bornem tijdens het voorjaar van 2023. We ontmoeten hem op het ponton van visser Marc aan de Oude Schelde in Weert en strijken daarna neer in de luwte van de abdijtoren.

Je bent niet onder een noemer te vangen, vanwaar die veelheid en hoe verhouden die subwerelden zich tot elkaar?

Die breedheid is er altijd geweest. Ik wist heel snel, al van in het derde leerjaar, dat ik geschiedenis zou gaan studeren. Als ik op historische plaatsen kwam, voelde ik het verleden, alsof ik dat kon oproepen. En tegelijkertijd was ik als kind ook al stripverhalen aan het tekenen. Ik heb een grote omweg gemaakt om beiden, historisch onderzoek en me uitdrukken in beelden, te combineren. Daar bestaat geen enkele studierichting voor. Vanaf die jonge leeftijd speelde ik ook piano, dat was toen een soort van evidentie voor mij.

Later heb ik het pianospelen jaren wat onzichtbaar gehouden. Ik voelde dat er bij bepaalde mensen, zeker binnen de wereld van de beeldende kunsten, een soort van wantrouwen was tegenover mensen die getalenteerd waren op verschillende gebieden. Dan kun je vast geen van de twee echt goed…

Vandaag teken, schilder en speel je wel piano voor een publiek. Heb je die scepsis kunnen loslaten?

Ik vergelijk het wat met een vadermoord: het doorbreken van de kritische stem van je ouders die je steeds hoort bij alles wat je doet en vervolgens de kracht vinden om je eigen pad te bewandelen. Op dezelfde manier kan ik het lossen van de ongeschreven wetten van de kunstwereld ook wel ergens lokaliseren in mijn biografie. Maar niet alleen dat, het had bij mij ook met toeval te maken. Tijdens de repetities van het project Geisterstimmen im Walden – dat we trouwens ook in Ter Dilft opvoerden – zei pianist Jan Michiels: ‘tja Koen, jij vraagt nu als scenograaf en regisseur dit en dat van ons, maar mij lijkt het best dat jij ergens in de voorstelling ook een werk speelt op de piano’. Ik dacht eerst dat het een grap was. Ik ben nog nooit zo zenuwachtig geweest om een stuk te spelen tijdens een repetitie in het bijzijn van twee professionele muzikanten, Jan zelf en hoboïst Piet Van Bockstal. Dat heeft me zoveel vertrouwen gegeven dat ik vandaag de voorstelling Het Miljoen speel waarin ik alles zelf doe: pianospelen, vertellen, schilderijen tonen.

Je schakelt niet alleen vlot tussen verschillende artistieke disciplines, je pendelt ook tussen de Belgische kust en Wallonië, twee compleet verschillende omgevingen. Beïnvloeden die plekken jouw creaties en op welke manier? Absoluut. Ze hebben allebei met water te maken: de zee in Oostende en de Maas in Waulsort. Ik ben heel intens met water bezig en ook met alle mogelijke problematieken errond. Dat tekent zich letterlijk af in mijn werk. Mijn vrouw zegt vaak: ‘Wat zou jij nu in godsnaam aan het schilderen zijn mocht jij daar nog altijd in Boechout zitten?’ En dat vraag ik mij ook af. Mijn thema is op een bepaald moment heel helder geworden. Het omringt mij dagelijks. Ik heb het niet meer nodig om exotische tochten te ondernemen.

Ter Dilft heeft je uitgenodigd om binnen het groter project De Stem van de Rivier aan de slag te gaan. Je zal een wandelgids maken en een tentoonstelling samenstellen waarin de Schelde en Bornem de protagonisten zijn. Op welke plaatsen ben je al geweest en wat zijn de dingen die jou hier fascineren?

Ik was hier vroeger ook al geweest om te wandelen en twee jaar geleden stelde ik tentoon in het Verhaeren Museum in SintAmands. Ik heb toen ook een aantal keren de Schelde geschilderd. De Schelde zat als het ware altijd al op de achtergrond te roepen naar een beetje aandacht (lacht). Ik heb hier een broer, Stijn, wonen en trad al meermaals op in Ter Dilft. Mijn passage was dus eerder functioneel. Maar de laatste weken is hier voor mij een fantastisch boek open gegaan. Ik wist niet wat ik kon verwachten eens je het centrum van Bornem verlaat. En zie, we zitten in de stilte van de oude Bernardusabdij, en daarachter het graafschap en daarachter de Oude Schelde. Ik had dat nooit vermoed. Dit is van een ongelooflijke schoonheid. En wat me op dit moment het meest fascineert is de Oude Schelde die hier nog echt als een landmark aanwezig is. Ik kan op het terrein werkelijk de geschiedenis van water aflezen, van de Schelde die op een bepaald moment gewoon van plaats veranderde. En dan zie je ineens ook de strijd die we vandaag tegen het water voeren, met onder andere de Sigma-plannen, helemaal anders. Wij hebben zo iets van: tiens, wij moeten ons plots hoeden voor het water, terwijl je hier ziet dat onze hele geschiedenis een lange strijd tegen het water is geweest. En straffer nog, eigenlijk zit de hele problematiek van vandaag in de oplossing die we toen hebben gevonden: het indijken van de rivier…

Een boeiend verhaal, maar hoe vertaal je dat in een wandelgids en expo? Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

Ik ga in de eerste plaats wandelen en tekenen, dat is mijn methode. Ik heb daar ook een doctoraat in de kunsten over gemaakt. Ik kom van alles tegen. Ik informeer mij ook uitvoerig ondertussen – we hebben zonet met een visser uit de streek gesproken, ik ontmoette de erfgoedmensen in de abdij. Die inhoudelijke input is belangrijk. Maar dan merk ik dat het grootste deel van de kennis eigenlijk ontstaat van zodra ik mijn wandelingen ook ga tekenen. Op dat moment gebeuren er heel vreemde dingen. Dan begin ik zaken pas echt te snappen, waaronder dingen die ik al gelezen had maar ook nieuwe elementen. Je komt in een soort van andere kennislaag. Daarom zullen de tekeningen de rode draad zijn in de wandelgids, samen met de commentaren bij die tekeningen. Je kan de wandeling echt doen en je komt veel te weten over de geschiedenis van Bornem en van het water.

Ook de bijdrage van collega’s beeldende kunstenaars zoek ik actief op. De tentoonstelling zal een vertaling zijn van die dialogen. Met enerzijds werk van kunstenaars uit het verleden die ook de Schelde hebben geschilderd of die aan de Schelde hebben gewoond. En anderzijds kunstenaars van vandaag. Voor de rest, dat is eigenlijk iets wat ik niet wist, ontdekte ik via mijn tentoonstelling Stille Levens in Oostende de strandjutters en strandvondsten en de intrigerende verzamelingen die daaruit voortspruiten. Nog groter was mijn verwondering toen ik recent vaststelde dat er ook Scheldejutters zijn. Ze halen van alles uit het Scheldeslib, gaande van heel waardevolle historische objecten, tot kunstvoorwerpen en brol. Ik heb ze opgezocht en geef ze een plaats in de tentoonstelling.

Het wel en wee van het water is onlosmakelijk verbonden met de grote klimaatuitdagingen waar we met zijn allen voor staan. Hoe positioneer jij je hier tegenover als kunstenaar?

Ik geloof niet dat je als kunstenaar een pasklaar antwoord kan geven. Een aantal van mijn collega’s gaan werkelijk op de barricades staan en je hebt mensen die zich vastlijmen aan schilderijen. Ieder zijn weg, maar het is niet de mijne. Ik geloof wel dat je aan de oplossing kan bijdragen door bewustzijn. Door de dingen op een intelligente en aandachtsvolle, ja vooral aandachtsvolle, manier aan te raken.

Rivierverloren

Tentoonstelling en wandelgids van en met Koen Broucke

20.10 (opening) tot 03.12.2023

De Ruimte expo

Zie p. 22

Het Miljoen

°1965

Beeldend kunstenaar, historicus en pianist Maakt tekeningen, schilderijen, video's, boeken, installaties en performances www.koenbroucke.com

Muzikale en visuele reis van Oostende tot Alexandropol

Zo 05.11 om 11 uur Schouwburg klassiek project

Zie p. 21