Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie by gemeente-hw

UITVOERINGSPROGRAMMA Klimaatadaptatie Hoeksche Waard

2021 - 2026

Voorwoord van de wethouder Het klimaat verandert. We krijgen steeds meer last van heftige regenval, wateroverlast, droogte en hitte. Het is belangrijk voor onze gezondheid en veiligheid en die van de toekomstige generaties om nu al onze buitenruimte hierop in te richten. Daarom moeten we op een andere manier omgaan met onze buitenruimte en deze slim voor verschillende functies benutten.

We streven om in 2050 compleet klimaatadaptief te zijn. En dat is een ambitieuze opgave. Dit kunnen we niet zonder de hechte samenwerking met verschillende partijen, betrokkenen en inwoners. Want klimaatadaptief worden, doen we niet alleen van boven naar beneden, maar ook bouwend vanuit de samenleving.

HW Wonen, Hoekschewaards Landschap, LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), Coöperatie Collectief Hoeksche Waard, Ondernemersvereniging Hoeksche Waard, Dienst Gezondheid & Jeugd, BRES Accommodaties, Zorgwaard, CSG De Waard, De Hoeksche School, CSG Willem van Oranje en Wellantcollege.

We beginnen niet vanaf nul. We hebben de afgelopen jaren veel partijen en inwoners van de Hoeksche Waard met onze ambitie verbonden. Tijdens 3 klimaatateliers hebben we samen met betrokkenen de huidige situatie in beeld gebracht en ons verbreed naar het samenwerkingsverband om te werken aan een klimaatadaptieve Hoeksche Waard. Wij willen alle partners die onderdeel zijn geweest van de totstandkoming van dit programma bedanken voor hun inhoudelijke bijdrage en betrokkenheid bij het onderwerp.

De Hoeksche Waard klimaatadaptief inrichten doen we met elkaar. Daar werken we de komende jaren samen aan met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en onze samenwerkingspartners. In dit uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie presenteren wij concrete stappen en plannen voor deze leefbare en klimaatbestendige Hoeksche Waard.

Provincie Zuid-Holland, waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Staatsbosbeheer, Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, HoekscheWaardDuurzaam, GGD Zuid-Holland Zuid, Evides Waterbedrijf, Stedin, HW Zoemt,

Harry van Waveren wethouder Klimaatadaptatie

Samenvatting

Samenvatting Het klimaat verandert. Daardoor krijgen we vaker te maken met hitte, droogte en hevige neerslag. Ook wordt de kans groter op bodemdaling en overstromingen. We willen zoveel mogelijk klimaatverandering voorkomen, dat heet mitigatie. Tegelijkertijd moeten we er ook rekening mee houden dat we het niet helemaal kunnen voorkomen. We kunnen en willen daarom de buitenruimte daarop aanpassen. Dit heet klimaatadaptatie.

In dit uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie staat wat gemeente Hoeksche Waard in de periode 2021 tot en met 2026 gaat doen om klimaatbestendig te worden. Dat doen we niet alleen, maar met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden. Met waterschap Hollandse Delta en provincie Zuid-Holland is een gezamenlijke uitvoeringsagenda ‘Hoeksche Waard klimaatbestendig’ gemaakt, die de onderliggende basis is voor dit gemeentelijke uitvoeringsprogramma. We werken zowel binnen de uitvoeringsagenda als dit uitvoeringsprogramma volgens de ‘Hoeksche 4’: een aanpak die zich richt op 4 pijlers om de Hoeksche Waard klimaatbestendig te maken. De Hoeksche 4 zijn: alle nieuwbouw klimaatbestendig, bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig, het buitengebied klimaatbestendig en de essentiële infrastructuur klimaatbestendig. De belangrijkste elementen uit het uitvoeringsprogramma zijn:  We stellen een thematrekker Klimaatadaptatie aan. Deze persoon bewaakt het uitvoeringsprogramma en neemt het initiatief om de Hoeksche Waard klimaatbestendig te maken.  We leiden klimaatcoaches op, die projectleiders ondersteunen om klimaatadaptief te werken.

 We zorgen dat in het bestaande werk klimaatadaptatie gelijk meegenomen wordt. We noemen dat meekoppelen. Dit zorgt ervoor dat we bij veel projecten direct verbeteringen kunnen doorvoeren.  We investeren in een aantal grote projecten om de grote knelpunten op te lossen. Hiervoor maken we gebruik van de impulsregeling klimaatadaptatie waarbij de Rijksoverheid financiële steun levert.  We betrekken inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. We ondersteunen initiatieven en geven veel aandacht aan goede communicatie.  In 2021 en 2022 doen we het nodige uitzoekwerk voor met name de grote projecten. We willen weten welke oplossingen haalbaar en betaalbaar zijn. Dat is nodig om de impulsregeling voor de juiste projecten aan te vragen. Daarnaast geeft het inzicht in wat er nog meer uitgevoerd moet worden en financieel nodig is de komende jaren.  Niet alles hoeft te wachten op het uitzoekwerk. We gaan direct aan de slag, met bijvoorbeeld de klimaatcoaches en het meekoppelen van klimaatadaptatie bij projecten. En we zetten alles wat al gebeurt op het gebied van klimaatadaptatie natuurlijk voort.

Hoofdstuk 1 - Pagina 5

Inleiding Hoofdstuk 2 - Pagina 6

Positie uitvoeringsprogramma Hoofdstuk 3 - Pagina 7

Doelstellingen Hoofdstuk 4 - Pagina 9

We beginnen niet vanaf nul Hoofdstuk 5 - Pagina 10

Wat is de uitdaging waar we voor staan? Hoofdstuk 6 - Pagina 14

Onze visie en strategie Acties per Hoeksche 4:

Hoofdstuk 7 - Pagina 18

Alle nieuwbouw klimaatbestendig Hoofdstuk 8 - Pagina 20

Bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig Hoofdstuk 9 - Pagina 22

Het buitengebied klimaatbestendig Hoofdstuk 10 - Pagina 24

Essentiële infrastructuur klimaatbestendig Hoofdstuk 11 - Pagina 27

Communicatie en participatie Hoofdstuk 12 - Pagina 30

Monitoring en sturing Bijlagen - Pagina 33 1 - Kernboodschappen 2 - Gebiedspartners

Inleiding

Hoofdstuk 1

Inleiding Het klimaat verandert. Daardoor krijgen we vaker te maken met hitte, droogte en hevige neerslag. Ook wordt de kans groter op bodemdaling en overstromingen. We willen zoveel mogelijk klimaatverandering voorkomen, dat heet mitigatie. Tegelijkertijd moeten we er ook rekening mee houden dat we het niet helemaal kunnen voorkomen. We kunnen en willen daarom de buitenruimte daarop aanpassen. Dit heet klimaatadaptatie. In de Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie is de ambitie vastgelegd om Nederland klimaatbestendig en waterrobuust in te richten. Daarmee is een overgang ingezet, die in 2050 voltooid moet zijn.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

De klimaatverandering heeft ook impact op het leven in de Hoeksche Waard. Als eilandbewoners zijn we gewend aan de strijd tegen het water met overstromingen in het verleden. Maar hebben we er ook profijt van gehad met vruchtbare landbouwgrond dankzij jonge inpoldering bijvoorbeeld. Naast overstromingen van ‘buiten’ moeten we onze dorpen en landbouwgronden nu ook beschermen tegen water van boven door overvloedige regenval, droogte en hitte. Om in 2050 als Hoeksche Waard volledig klimaatadaptief te zijn, hebben we nu deze overgang al ingezet. Daarbij werken we samen met waterschap Hollandse Delta en provincie Zuid-Holland. We weten welke uitdagingen op ons afkomen, wat de oplossingsrichtingen zijn en wie we daarbij moeten betrekken. Dit is uitgewerkt tot een gezamenlijke uitvoeringsagenda 'Hoeksche Waard klimaatbestendig'. Deze gezamenlijke agenda hebben we als gemeente uitgewerkt in dit gemeentelijke uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie. Hiermee gaan we aan de slag, met en voor de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties van de Hoeksche Waard.

Klimaatadaptatie staat niet op zichzelf. De komende jaren zijn er meer thema’s, waarbij we ons doen en denken moeten veranderen. De duurzaamheidsopgave is groot en vraagt om een goede regie en samenwerking. Daarom is het belangrijk focus aan te brengen en tussenstappen te bepalen. Een belangrijke stap is gezet met het in december 2020 door de gemeenteraad vastgestelde programmaplan Duurzaamheid, waarin 4 duurzame thema’s gebundeld zijn. Daarmee stemde de gemeenteraad van de Hoeksche Waard in met de volgende ambities: de energietransitie uitvoeren, de circulaire economie inrichten, biodiversiteit optimaliseren en klimaatadaptatie verwezenlijken. Het programmaplan Duurzaamheid is op haar beurt weer integraal onderdeel van het bredere gemeentelijke beleid. In dit uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie staat welke activiteiten we gaan oppakken om de Hoeksche Waard klimaatbestendig te maken voor de periode 2021 tot en met 2026.

Hoofdstuk 2

Positie uitvoeringsprogramma Het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie gaat over het klimaatbestendig maken van de Hoeksche Waard. Het uitvoeringsprogramma is het resultaat van een proces dat al in 2018 is gestart. In dit proces ligt de focus op de 7 ambities, die in het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie (DPRA) bepaald zijn. De ambities zijn nadrukkelijk geen afvinklijst, die eenmalig doorlopen moet worden. Om een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting te bereiken, is het nodig om deze ambities onderdeel te maken van de werkprocessen van de gemeente, het waterschap en de provincie. Daarnaast is het belangrijk om de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties nog meer bewust te maken van de uitdagingen en samen aan de slag te gaan. In lijn met het DPRA zijn we sinds 2018, samen met het waterschap en de provincie, gaan werken aan een agenda klimaatadaptatie. Vanuit deze samenwerking hebben we voor de Hoeksche Waard met een klimaatstresstest de kwetsbaarheden in beeld gebracht. In verschillende kaarten is te zien wat het veranderende klimaat voor effect heeft op de omgeving en welke problemen er kunnen ontstaan. Tijdens de risicodialogen, is er gezamenlijk met het waterschap, de provincie en belanghebbende organisaties, gekeken naar risico’s en kansen. Op basis van die informatie is een strategie gemaakt, die de basis vormt voor de gezamenlijke uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie. In de agenda staat wat de ambitie is en wat er de komende jaren moet gebeuren om samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties de Hoeksche Waard klimaatbestendig te maken. Met deze gezamenlijke agenda als vertrekpunt is nu dit uitvoeringsprogramma specifiek voor de gemeente gemaakt. Het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie is een slag concreter en beschrijft waar gemeente Hoeksche Waard het initiatief neemt en wat er nodig is om de ambities waar te maken.

Kwetsbaarheid in beeld brengen

Uitvoeringsagenda opstellen

Risicodialoog voeren en strategie opstellen

Meekoppelkansen benutten

Reguleren en borgen

Stimuleren en faciliteren

Handelen bij calamiteiten

7 Amibities voor een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting van Nederland

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Doelstellingen

Hoofdstuk 3

Doelstellingen In het door de gemeenteraad vastgestelde programmaplan Duurzaamheid zijn verschillende doelen omschreven voor 2030. Deze doelen staan vast. Ze geven richting aan het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie en helpen de opgave voor de periode 2021 tot en met 2026 concreet te maken. De doelen uit het programmaplan Duurzaamheid zijn als volgt:  Vanaf 2020 worden alle bouwprojecten in de Hoeksche Waard klimaatadaptief gedaan. De gemeente heeft het convenant Klimaatadaptief bouwen ondertekend en omarmd. Dit heeft gevolgen voor de nieuwbouwprojecten in de Hoeksche Waard. Zo staat in het convenant aan welke eisen een nieuwbouwplan moet voldoen om de gevolgen van klimaatverandering aan te kunnen.  In 2030 hebben alle hittestressgevoelige locaties in de dorpen koeling door schaduw van bomen of anderszins. Het toevoegen van de juiste planten, struiken en bomen op hittestressgevoelige locaties heeft meerdere doelen. Het zorgt voor de gewenste verkoeling en schaduw tijdens warme zomers, kan bij hevige regenval zorgen voor het vasthouden van water en een bijdrage leveren aan meer biodiversiteit in de openbare ruimte. Wel heeft het toevoegen van

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

groen grote financiële gevolgen voor het beheer. Daarom pakken we eerst de meest hittestressgevoelige locaties aan. In de jaren daarna komen ook de andere hittestressgevoelige locaties aan bod.  In 2030 zijn zoveel mogelijk ‘wateroverlastgevoelige’ locaties voorzien van oplossingen. Het systeem om water op te vangen, is vaak niet toegerust op heftige regenval in een kortere periode. Deze hoosbuien komen door klimaatverandering steeds meer voor. De verwachting is dat de wateroverlast de komende jaren snel verder toeneemt. De grootste overlast vindt vooral plaats in de versteende dorpen.  In 2030 kan de landbouw ook bij langere periodes van droogte over voldoende water beschikken. De afgelopen jaren bleek dat de landbouw onder druk staat mede door periodes van langdurige droogte. Toch doet de waterrijke Hoeksche Waard met de ‘jonge’ zeekleipolders het in vergelijking met andere gebieden goed. Samen met de landbouw

en overheidspartijen denken we na over oplossingen voor de toekomst. Het samen optrekken met natuurorganisaties - natuur heeft ook veel last van droge periodes - is hierbij van belang. Het uitvoeringsprogramma richt zich op 4 pijlers de ‘Hoeksche 4’: alle nieuwbouw klimaatbestendig, bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig, het buitengebied klimaatbestendig en de essentiële infrastructuur klimaatbestendig. Per Hoeksche 4 staan de acties, die we nemen om toe te werken naar een klimaatbestendige Hoeksche Waard, uitgewerkt (zie hoofdstuk 7 tot en met 10).

Acties met de focus op de komende 5 jaar In het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie staat opgenomen met welke nieuwe acties we aan de slag gaan en welke bestaande acties we voortzetten. Onder acties verstaan we maatregelen, initiatieven en projecten. Bij elke actie benoemen we onder andere het doel, wanneer we de actie uitvoeren en wat er nodig is om de actie uit te voeren.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

We beginnen niet vanaf 0

Hoofdstuk 4

We beginnen niet vanaf nul We behouden wat goed is en bouwen voort op de duurzame initiatieven en projecten, die al zijn gestart. Gemeente, inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties hebben de afgelopen jaren namelijk niet stilgezeten. Er zijn al belangrijke eerste stappen gezet richting een klimaatbestendige Hoeksche Waard, bijvoorbeeld:  In 2020 heeft gemeente Hoeksche Waard zich aangesloten bij het convenant Klimaatadaptief bouwen. Onze gemeente heeft, net als alle Zuid-Hollandse gemeenten, een bouwopgave. Deze opgave biedt ook kansen. Het doel van het convenant is het verminderen van wateroverlast, hittestress, droogte en bodemdaling en het vergroten van de biodiversiteit. Overheden, organisaties en marktpartijen in Zuid-Holland werken binnen het convenant samen door gezamenlijk eisen te stellen voor klimaatadaptieve nieuwbouw, instrumenten te ontwikkelen en goede voorbeelden uit te wisselen.  In 2018 is er voor de gemeente een klimaatstresstest uitgevoerd. We hebben daardoor goed in beeld welke uitdagingen op de Hoeksche Waard afkomen.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

 Vanaf 2018 zijn we in samenwerking met het waterschap en de provincie aan de slag gegaan met de risicodialogen en de gezamenlijke uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie. Met experts en belanghebbende organisaties hebben we risicodialogen gevoerd om de impact van klimaatverandering in beeld te krijgen. In 2020 hebben we ook een vragenlijst uitgezet onder inwoners. Een groep van 382 geïnteresseerden heeft hieraan deelgenomen en laten weten welke uitdagingen zij zien en hoe zij zelf willen bijdragen aan een klimaatbestendige Hoeksche Waard. Met deze informatie is de gezamenlijke uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie opgesteld. Al deze informatie is meegenomen als basis voor het bepalen van de acties in dit gemeentelijke uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie.

 In verschillende plannen en instrumenten, die de afgelopen 2 jaar zijn opgesteld of aangevuld, is een paragraaf opgenomen over klimaatbestendigheid. Zo is in het verbreed gemeentelijk Rioleringsplan aandacht voor extreme neerslag, droogte en grondwater. In het Handboek Openbare Ruimte is een paragraaf klimaatadaptatie toegevoegd. Zo werken we bij al het groot onderhoud en bij rioolvervanging toe naar een meer klimaatbestendige Hoeksche Waard.  Het waterschap, Rijkswaterstaat en de gemeente werken, ook met het oog op zeespiegelstijging, al jaren samen aan de waterveiligheid op de 2 eilanden Hoeksche Waard en Tiengemeten. Dit zetten we voort.

Hoofdstuk 5

Wat is de uitdaging waar we voor staan? Het klimaat verandert. Daardoor krijgen we vaker te maken met hitte, droogte en hevige neerslag. Ook wordt de kans groter op bodemdaling en overstromingen. Wat staat ons precies te wachten richting 2050?

 In 2050 komt extreme neerslag waarschijnlijk 2 keer zo vaak voor als nu. Neerslagpatronen veranderen door klimaatverandering. We krijgen te maken met meer korte, hevige piekbuien in de zomers en langere, natte winterperiodes. Dit kan leiden tot vaker en meer hemelwateroverlast en grondwateroverlast.  In 2050 moeten we rekening houden met hoogwaterstanden van 20 tot 40 centimeter hoger dan nu. Als de wereld opwarmt, stijgt de zeespiegel en zijn er vaker stormen. Ook gaat de rivierafvoer meer variëren. Deze factoren betekenen een extra belasting op onze dijken.

 In 2050 komen extreem hete dagen waarschijnlijk 2,5 keer zo vaak voor als nu. In de zomer krijgen we vaker met extreme hitte te maken. De maximumtemperatuur wordt hoger en de perioden van hitte duren langer.  In 2050 moeten we rekening houden met drogere zomers en minder zoet water dan nu. Het wordt warmer en de hoeveelheid regen, die valt, gaat meer verschillen. Vooral in de zomers krijgen we steeds meer te maken met langdurige periodes van droogte en de gevolgen van (zoet)watertekorten. Bodemdaling is daar ook een gevolg van.

DE KLIMAATSTRESSTEST: DE NOODZAAK IN BEELD Aan de hand van de klimaatstresstest is voor de gezamenlijke uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie onderzocht wat de ‘nulsituatie’ is voor de Hoeksche Waard. Hoe klimaatbestendig is de Hoeksche Waard op dit moment? Wateroverlast Heftige regenbuien zijn een grote oorzaak van wateroverlast. Met een hydrologisch model is daarom gekeken wat de gevolgen zijn van een hevige bui van 100 millimeter in 2 uur tijd. Dit is een bui, die door klimaatverandering vaker kan voorkomen.

 Ongeveer 19% van de woningen en gebouwen krijgt te maken met wateroverlast. Vooral Numansdorp, ‘s-Gravendeel en Zuid-Beijerland zijn gevoelig.  Ongeveer 6% van de wegen is niet meer begaanbaar door te diepe plassen.  Ongeveer 65 tot 80% van het openbaar terrein in de grotere dorpen is verhard. Dit is een hoog percentage. Als er veel verharding is, kan regenwater moelijker in de bodem trekken.  Voorbeelden om nog uit te zoeken: verschillende infrastructuur is gevoelig voor extreme neerslag. Denk daarbij aan nutsvoorzieningen, nooddiensten, tunnels, riool(overstorten) en meer.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Wat is de uitdaging waar we voor staan?

Overstroming Het water komt door klimaatverandering hoger te staan. Dit kan mogelijk leiden tot gevaarlijke situaties. Hoe veilig is de Hoeksche Waard in geval van een dijkdoorbraak?

 De dijken zijn hoog genoeg om een stijging van het water van 40 centimeter op te vangen. Maar 65% van de gemeente ligt onder zeeniveau.  Ongeveer 1% van de woningen ligt zo laag, dat ook de bovenste verdieping kan overstromen bij een dijkdoorbraak. Dit maakt ‘verticale evacuatie’ naar een hogere, watervrije verdieping onmogelijk. Deze woningen staan voornamelijk in ‘s-Gravendeel, Puttershoek en Blaaksedijk.  Voorbeelden om nog uit te zoeken: op de lange termijn kan een hogere zeespiegel zorgen voor verzilting van rivierwater en grondwater. Bij overstromingen zijn evacuatieroutes belangrijk, maar zijn ze wel voldoende bekend bij de inwoners? Hitte In de toekomst komen hoge temperaturen en hitte vaker voor dan nu. Is er genoeg schaduw in de Hoeksche Waard en hoe heet voelt het aan tijdens een hittegolf?

 Volgens de I-Tree monitor is 5% van de Hoeksche Waard bedekt met bomen. Bij alle buurgemeenten is dat een hoger percentage, namelijk 7 tot 16%.  Slechts 8% van de Hoeksche Waard ligt tijdens een hete zomerdag in de schaduw. Mede door het lage percentage boombedekking is dit minder dan bij de buurgemeenten.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

 Tijdens een hete zomerdag (zoals 1 juli 2015) kan de gemiddelde gevoelstemperatuur in verschillende dorpen oplopen tot meer dan 45 ⁰C. Dit is iets lager dan in de meeste gemeenten in Zuid-Holland, omdat de dorpen minder dicht bebouwd zijn.  Voorbeelden om nog uit te zoeken: wegen, bruggen, leidingen en kabels kunnen gevoelig zijn voor opwarming. Zo zijn opwarmende waterleidingen een probleem voor de drinkwaterkwaliteit. Droogte In zomerperioden komt er naar verwachting steeds vaker een periode van droogte voor, die ook langer kan aanhouden. Wat voor effecten heeft deze droogte en hoe droogtebestendig is de Hoeksche Waard?

 30% van de bodem in de Hoeksche Waard is gevoelig voor inklinking en dus bodemdaling bij langdurige droogte. Het Oudeland van Strijen staat bekend als gevoelig voor bodemdaling.  Ongeveer 8% van de woningen heeft een kwetsbare fundering voor lage grondwaterstanden. De buurtschappen Zinkweg en Cillaarshoek zijn relatief het meest kwetsbaar.  Voorbeelden om nog uit te zoeken: er wordt in natte perioden nog veel water weggepompt en afgevoerd. Terwijl dat water juist hard nodig is in droge zomers. We moeten nog in kaart brengen hoeveel water we kunnen bergen in watergangen, in het grondwater en op het maaiveld. Zowel in het landelijk gebied als in de dorpen. Sponswerking noemen we dat. Ook waterkwaliteitsafname door droogte en hitte is nog onvoldoende in beeld.

DE UITDAGINGEN IN DE PRAKTIJK VOOR DE HOEKSCHE WAARD Hierboven hebben we beschreven wat de uitdagingen zijn door klimaatverandering en hoe het er nu voor staat. Maar wat betekent dit in de praktijk voor de Hoeksche Waard? Hieronder staat uitgewerkt wat de gevolgen van het veranderend klimaat zijn op de Hoeksche Waard.

2 9

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Wat is de uitdaging waar we voor staan?

1. Wateroverlast in de dorpen In alle dorpen in de Hoeksche Waard is wel een aantal wegen en panden, die onderlopen bij een stevige ‘klimaatbui’ van 100 millimeter in 2 uur en tot schade leiden. Zulke grote hoeveelheden neerslag kunnen we niet meer met buizen ondergronds afvoeren. Bovendien is afvoeren zonde, we hebben het water nodig tijdens droogte.

8. Veilige routes naar en van het eiland De Hoeksche Waard is een eiland. We moeten er voor zorgen dat de toegangswegen goed bereikbaar blijven, bijvoorbeeld om naar een ziekenhuis te gaan. De tunnels moeten bijvoorbeeld niet vollopen als het heel hard regent.

2. Verzilting van het water In droge zomers is minder aanvoer vanuit de rivieren en kan zouter water vanuit zee binnendringen. Vooral als de zeespiegel verder stijgt. Veel planten kunnen niet goed tegen zout, dus dit is slecht voor de biodiversiteit en bepaalde natuur en landbouw.

9. Bodemdaling en laag grondwater in de dorpen In droge zomers daalt de grondwaterstand. Dit kan leiden tot paalrot en bodemdaling. Bodemdaling kan ook weer leiden tot schade aan woningen, riolen en andere infrastructuur. Als we al het regenwater afvoeren, neemt droogte toe.

3. Landbouw en klimaat Het is goed boeren op het eiland. Maar droogte, hitte, verzilting en extreme neerslag vragen nog om verregaande innovatie en adaptatie om schade aan landbouw tegen te gaan. 4. Natuur, biodiversiteit en klimaat Ook natuur en biodiversiteit kunnen onder druk komen te staan door droogte, hitte en verzilting. Tegelijkertijd bieden natuurgebieden en meer groen en natuur in dorpen en het buitengebied juist de gewenste waterbuffers, verkoeling én opslag van CO2. 5. Hittestress in de dorpen Op plekken zonder schaduw, groen en water loopt de gevoelstemperatuur in de zomer ﬂink op. Dit kan leiden tot afgelaste evenementen, gezondheidsklachten, maar ook fysieke schade aan wegen, sporen of installaties. 6. Veilige routes naar en van het eiland Er is maar 1 brug van het eiland af. Stel dat de tunnels een keer niet bruikbaar zijn, voldoet deze brug dan?

10. Hulpdiensten kunnen niet uitrukken Extreem weer kan wegen en bruggen tijdelijk onbegaanbaar maken voor hulpdiensten, zoals brandweer, politie, ambulances en netwerkbeheerders. Juist als je ze nodig hebt! 11. Waterkwaliteit achteruit Tijdens een hete, droge periode stroomt water minder goed door en warmt het op. Dit is slecht voor de waterkwaliteit en verhoogt het risico op bijvoorbeeld blauwalg, stank en afname van de biodiversiteit. 12. Waterveiligheid onder druk Door zeespiegelstijging en meer variatie in de rivierafvoer, komt er meer druk op de dijken langs de rivieren. Bij doorbraak van een rivierdijk zijn bijna alle dorpen kwetsbaar voor overstroming. Een groot deel van het eiland ligt nu eenmaal onder zeeniveau. Bij zo’n dijkdoorbraak blijft volgens de modellen alleen de getekende contour op de kaart van Piershil tot de Klem droog.

7. Bodemdaling landelijk gebied In dit deel van de Hoeksche Waard zit veel veen in de bodem. Dit maakt het gevoelig voor bodemdaling bij droogte. En dit is al het laagste deel van het eiland. Extra nadeel: bij veenoxidatie komt CO2 vrij.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 6

Onze visie en strategie In 2050 willen we klaar zijn voor een ander klimaat met extremer weer. Om de komende jaren gericht te kunnen werken, is een visie nodig. Samen met het waterschap, de provincie en belanghebbende organisaties1 hebben we een visie en strategie uitgedacht voor de Hoeksche Waard aan de hand van de zogenaamde ‘Hoeksche 4’.

1. Alle nieuwbouw doen we klimaatbestendig Visie op nieuwbouw: vanaf 2021 ontwerpen en bouwen we klimaatbestendig. Beter in 1 keer goed, dan later weer aanpassen. Elke nieuwe ontwikkeling is een kans om de klimaatbestendigheid van de Hoeksche Waard te verbeteren en de leefbaarheid te vergroten. We mogen daar best eisen aan stellen, zodat toekomstige generaties ook prettig kunnen wonen, werken en recreëren in de Hoeksche Waard. In 2020 zijn we toegetreden tot het convenant Klimaatadaptief bouwen. We voeren de werkwijze van het convenant in onze organisatie in. 2. Bestaand bebouwd gebied maken we klimaatbestendig Visie op bestaand bebouwd gebied: in 2022 hebben we een actieplan voor alle droogte-, hitte- en wateroverlastknelpunten in bebouwd gebied. In 2030 zijn deze acties uitgevoerd.

In de dorpen wonen en werken de meeste mensen. Maar deze dorpen zijn nog niet zo goed mogelijk ingericht om de klimaatgevolgen op te vangen. Met slimme aanpassingen in de openbare ruimte én initiatief van inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties op eigen en openbaar terrein veranderen we onze dorpen. Zo blijft het prettig en veilig wonen en werken in de Hoeksche Waard. 3. Het buitengebied maken we klimaatbestendig Visie op het buitengebied: in 2040 kunnen landbouw en natuur ook bij langere periodes van droogte over voldoende zoet water beschikken. Het cultuurhistorisch landschap, de natuur en de landbouw maken de Hoeksche Waard. Het oppervlaktewater- en grondwatersysteem in het buitengebied zijn onze belangrijkste zoetwaterreservoirs en noodzakelijke buffers in tijden van droogte en hitte.

4. De essentiële infrastructuur maken we klimaatbestendig Visie op de essentiële infrastructuur: in 2022 hebben we alle verantwoordelijkheden helder, zodat we toe kunnen werken naar een klimaatrobuuste infrastructuur in 2050. We zijn afhankelijk van onze essentiële infrastructuur. Onze drinkwatervoorzieningen, gas, elektra, communicatie, dijken, wegen en transportroutes zien we als vanzelfsprekend. Dat willen we ook onder extremere klimaatomstandigheden zo houden. En mocht er toch iets misgaan, moet ook onze infrastructuur voor (milieu)crisisbeheersing, evacuatie en escalatie op orde zijn. We brengen de visie in de praktijk door een strategie te volgen. Een strategie voor zowel het klimaatadaptief inrichten van de buitenruimte, als voor het proces om toe te werken naar een klimaatbestendigere Hoeksche Waard.

1. Zie bijlage 2 voor de lijst met gebiedspartners en betrokken organisaties.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Onze visie en strategie

STRATEGIE INRICHTING BUITENRUIMTE: WATERVRIENDELIJK, GROEN EN ROBUUST Watervriendelijk: water koesteren en vasthouden waar het kan Nu we vaker droogte én vaker piekbuien meemaken, wordt het belang van de ‘sponswerking’ van bebouwd en landelijk gebied duidelijk. Waterlopen, overloopgebieden, daken, lager liggende veldjes, speeltuinen, straten met een speciaal profiel, regentonnen: allemaal voorbeelden van hoe regenwater tijdelijk kan worden opgevangen zonder schade. Regen kan op dit soort locaties langer worden vastgehouden, langzaam in de bodem zakken of worden afgevoerd naar oppervlaktewater als voorraad voor perioden zonder regen. We zetten in op voldoende van dit soort locaties en voorzieningen. Zo houden we water vast zonder overlast in woningen, andere gebouwen, op wegen en essentiële infrastructuur. De ruimte in de (onder)grond is beperkt. Dat vraagt om een goede afweging waarvoor het gebruikt wordt. Het is ook een reden om te kijken om de ruimte voor meerdere doelen te gebruiken. Een speeltuin kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden om water te bergen als het heel hard regent. In landelijk gebied liggen kansen door overloopgebieden aan te wijzen en vaker hogere (grond)waterstanden te accepteren als buffer voor droge perioden. Zo herstellen we natuurlijke waterkringlopen en maken we deze nog veerkrachtiger. Op locaties waar funderingsschade of bodemdaling door laag grondwater op kan treden, zoeken we naar manieren om het grondwater op peil te houden. We zoeken de kansen, nemen initiatief op openbaar terrein en stimuleren maatregelen op eigen terrein van inwoners, ondernemers en organisaties. Zo vangen we dus meerdere vliegen in 1 klap. We voorkomen wateroverlast en pakken droogte aan. Als het grondwater op peil is, is het

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

minder vaak nodig om zelf de tuin te sproeien. Hierdoor neemt het waterverbruik af en verkleinen we de kans op overbelasting van het riool en de nadelige gevolgen hiervan. Groen: meer bomen, struiken, planten en biodiversiteit Meer groen, zoals planten, struiken en bomen, heeft veel verschillende voordelen en is een strategie, die verschillende oorzaken en gevolgen van klimaatverandering tegelijk aanpakt. Groen geeft verkoeling en schaduw in tijden van hitte en haalt CO₂ uit de lucht. De CO₂ wordt omgezet in zuurstof, die terug in de lucht komt en er wordt CO₂ opgeslagen in een plant, struik of boom, vooral tijdens de groei. Met meer groenvakken en minder verharding, zakt regenwater beter weg naar het grondwater. Beplanting komt ook de bodemstructuur ten goede, waardoor water langer wordt vastgehouden in de bodem. Daarnaast draagt groen bij aan het welzijn van de inwoners. Uit onderzoek blijkt zelfs dat in een groene omgeving agressie afneemt en mensen hun omgeving positiever beleven. Niet alleen mensen hebben voordeel van meer groen: het is ook een kans om de afwisseling aan planten- en diersoorten te verbeteren en dus de biodiversiteit terug te brengen. We zien het versterken van groen en biodiversiteit daarom als een krachtige strategie om de dorpen en de gemeente leefbaar te houden voor mens en dier. We zetten in op meer groen, zowel grootschalig met schaduwrijke groene aders door en tussen de dorpen, als kleinschalig met bijvoorbeeld geveltuintjes, groen op daken en op plekken waar weinig ruimte is. Groen hoeft geen extra (openbare) ruimte in beslag te nemen als we goed nadenken over het combineren van verschillende functies in het gebruik van de ruimte.

Robuust: technische oplossingen voor zwakke plekken in de essentiële infrastructuur Waar nodig liggen ook maatwerkoplossingen in de techniek en in de ruimtelijke inrichting. We kunnen bijvoorbeeld vloeren waterdicht maken. Drinkwaterleidingen kunnen we isoleren. Belangrijke routes kunnen we hoger aanleggen. Droogtegevoelige funderingen kunnen we vervangen. Ook moeten we nadenken over de locaties van onze kwetsbare infrastructuur. We moeten geen voorwerpen, die gevoelig zijn voor water, zoals elektronische apparatuur en kostbaarheden, op de laagste plek zetten. En voorwerpen die niet goed tegen hitte kunnen, moeten niet in de volle zon staan. Het is belangrijk dat we deze plannen samen met onze samenwerkingspartners maken: dit uitvoeringsprogramma biedt een vertrekpunt voor deze dialoog en samenwerking.

STRATEGIE PROCES: SAMENWERKEN EN COMBINEREN Beleidsregels klimaatadaptatie voor alle nieuwe ontwikkelingen We willen dat nieuwe investeringen klimaatrobuust zijn. Want nieuwe ontwikkelingen, zoals nieuwbouw van woningen of bedrijven of vernieuwing van de openbare ruimte, brengen ook nieuwe kansen met zich mee om de gevolgen van klimaatverandering te beperken en bestaande knelpunten te verhelpen. Slimme beleidsregels zijn al opgesteld in samenwerking met het convenant Klimaatadaptief bouwen. De werkwijze verankeren we in onze werkprocessen en de regels verankeren we in de instrumenten van de Omgevingswet, zodat ze juridisch bindend zijn. Een thematrekker (aanjager) aanstellen Een thematrekker zorgt dat we de acties, die genoemd worden per Hoeksche 4 in dit uitvoeringsprogramma,

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Onze visie en strategie

oppakken en jaagt ook aan op een versnelde uitvoering van de acties. De thematrekker zorgt dat klimaatadaptatie de nodige aandacht krijgt in de werkprocessen. Dat de juiste richtlijnen worden meegegeven voor nieuwe ontwikkelingen en koppelkansen worden benut bij bijvoorbeeld onderhoud. Ook stemt de thematrekker af met de trekkers op de andere duurzaamheidsthema’s: biodiversiteit, energietransitie en circulaire economie. Zij zorgen samen met de programmamanager voor samenhang binnen het programma Duurzaamheid. Ook geeft de thematrekker, samen met het waterschap en de provincie, invulling aan de gezamenlijke uitvoeringsagenda en benut provinciale, landelijke en wellicht zelfs Europese subsidiekansen. Voor zowel de uitvoering van dit uitvoeringsprogramma, als van de uitvoeringsagenda, behalen we alleen onze doelen als we samenwerken met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Hier ligt ook een belangrijke rol voor de thematrekker. Kennisontwikkeling, uitwisseling en handelingsperspectieven De gemeente heeft een initiërende en trekkende rol in het klimaatbestendig maken van de openbare ruimte. Maar een groot deel van het grondgebied en de netwerken in de Hoeksche Waard is niet in gemeentelijk bezit en beheer. Tijdens de risicodialogen bleek dat aanwezige kennis bij de gemeente nog beter gedeeld kan worden met partijen. De gemeente kan hiervoor het initiatief nemen en deze kennisuitwisseling met samenwerkingspartners faciliteren. Iedere partij heeft een eigen rol en kennis. Dit betekent dus data delen, dialogen aangaan en werkzaamheden combineren. Er liggen genoeg meekoppelkansen voor een gezamenlijke, handige aanpak, zoals het vervangen van het riool combineren met het isoleren van waterleidingen. In de buitengebieden trekt de gemeente samen op met

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

andere partijen zoals LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), natuurorganisaties, het waterschap en de provincie om te werken aan klimaatbestendigheid. In deze buitengebieden heeft de gemeente minder de trekkende rol, maar faciliteren we wel. Combineren: meenemen in het gewone werk Door klimaatadaptatie standaard onderdeel te maken van de gemeentelijke werkprocessen, kan de overgang naar klimaatbestendigheid voor een groot deel worden meegenomen in de gewone werkzaamheden. Rioolvervanging, vervangen van bestrating of groot onderhoud: we maken de straten en openbare ruimte meteen klimaatbestendig. Op de meest noodzakelijke locaties zetten we klimaatadaptatie bovenaan. Hier kiezen we er bijvoorbeeld voor om gepland, groot onderhoud vervroegd uit te voeren om de grootste klimaatknelpunten nu al aan te pakken. Voorrang geven waar het echt nodig is dus. Ook leggen we de verbinding met de andere thema's uit het programma Duurzaamheid, zoals biodiversiteit. Waar mogelijk pakken we deze thema's tegelijkertijd en in samenhang op. Betrokkenheid inwoners door goed luisteren, inspireren en stimuleren In de dorpen en landelijke, gebouwde omgeving ligt een groot deel van de oplossing bij de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Zij kunnen een bijdrage leveren door te vergroenen, tegels en beton uit de tuin en eigen terrein te halen en water te bergen in speciale ruimten of regentonnen. Inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties verdienen dus extra aandacht. Op basis van de vragenlijst, die we hebben uitgezet onder inwoners, zien we dat er motivatie is om een bijdrage te leveren. Deelnemers geven ook aan meerwaarde te zien in het samenbrengen van informatie, het stimuleren van buurtinitiatie-

ven en een tegemoetkoming in de kosten bijvoorbeeld in de vorm van subsidie. Financiën: gebruik maken van de impulsregeling Voor de projecten maken we maximaal gebruik van de impulsregeling klimaatadaptatie van het Rijk van 1,4 miljoen euro. Dit is cofinanciering: om deze maximaal te benutten, moeten gemeente, waterschap en provincie gezamenlijk ook minimaal 2,8 miljoen euro investeren. Dit betekent dat er in totaal een bedrag van minimaal 4,2 miljoen euro is voor maatregelen om droogte en wateroverlast in de dorpen en het buitengebied tegen te gaan. De impulsregeling is bedoeld om te versnellen of uit te breiden met meer klimaatadaptieve maatregelen; dus al geplande projecten voeren we bijvoorbeeld eerder of anders uit. De uitvoeringsperiode voor de impulsregeling loopt van 2021 tot en met 2027.

Acties per Hoeksche 4 In de hoofdstukken 7, 8, 9 en 10 staan per Hoeksche 4 de acties en inspanningen uitgewerkt, die worden opgepakt in de periode 2021 tot en met 2026. Zo werken we toe naar een klimaatbestendige Hoeksche Waard in 2050. Voor verschillende acties geldt dat er eerst onderzoek nodig is, waar aanbevelingen en vervolgacties uit volgen. Bijvoorbeeld het bepalen van de meest geschikte locaties en manieren voor vergroenen en waterberging. Daarna moet in sommige gevallen ook nog budget beschikbaar komen voor het daadwerkelijk aanleggen van vergroening en waterberging.

Hoofdstuk 7

Alle nieuwbouw klimaatbestendig De volgende acties worden opgepakt om de nieuwbouw klimaatbestendig te maken in de periode van 2021 tot en met 2026.

1.1 NIEUWE ONTWIKKELINGEN VOLGENS HET CONVENANT KLIMAATADAPTIEF BOUWEN  Het tijdelijk aanstellen van klimaatcoaches om projectleiders op weg te helpen bij nieuwe ontwikkelingen. Dit kunnen medewerkers zijn die al in dienst zijn en met extra opleiding deze coachrol vervullen. De coaches denken mee met geplande en nieuwe ontwikkelprojecten. Het is waardevol als het waterschap ook coaches aanstelt, waarmee een team gevormd kan worden.

Het is wellicht nog handiger een gemeentelijke, integrale wooncoach aan te stellen, die ook klimaatadaptatie meeneemt. Deze optie moet nog worden besproken. De wooncoach kan dan met bouwprojecten meedenken voor zowel klimaatadaptatie, energietransitie, levensbestendig wonen, enzovoort. Hierdoor wordt ook een directere verbinding gelegd met het programma Wonen.

 Het toevoegen van de regels van het convenant in de gemeentelijke werkprocessen. Eisen aan klimaatbestendigheid afstemmen met de andere (nieuwe) eisen aan nieuwbouw en bouwvoorschriften. Dialoog houden om de opgave klimaatbestendigheid te combineren met opgaven met betrekking tot duurzaam materiaalgebruik en de energietransitie.  In kaart brengen van meekoppelkansen en projectrisico’s bij nieuwbouw. Deze kaart bepaalt of voor projecten de minimale eisen van het convenant voldoen of dat een stapje extra nodig is. Voorbeeld: een herontwikkeling in een dorp met veel te weinig groen kan een hoger ambitieniveau opgelegd krijgen.

Doel Vanaf 2020 worden alle bouwprojecten in de Hoeksche Waard klimaatadaptief ontwikkeld en gebouwd. Resultaat Alle nieuwe woningen en gebouwen zijn klimaatbestendig. Wat is er al? • het ondertekende convenant Klimaatadaptief bouwen met onder andere minimale eisen voor klimaatadaptieve nieuwbouw, die opgelegd kunnen worden; • kaarten met lopende en geplande projecten. Gereed In 2021 en 2022 benodigde voorbereiding en onderzoeken, daarna uitvoering tot 2026. In 2021 en 2022: • aanstellen klimaatcoach of wooncoach; • klimaatbestendige eisen voor nieuwbouw samenvoegen met andere eisen; • alle meekoppelkansen en risico’s in kaart; • overzicht geschikte uitbreidingslocaties. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte; • team Ruimtelijke projecten; • afstemmen klimaatbestendige eisen, meekoppelkansen, projectrisico’s en uitbreidingslocaties in samenwerking met het waterschap en de provincie.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Alle nieuwbouw klimaatbestendig

1.2 TOETSEN, MONITOREN EN HANDHAVEN VAN KLIMAATADAPTIEF BOUWEN  We dragen bij aan een werkwijze om ook de toetsing van het klimaatadaptief bouwen te borgen in het proces. We sturen aan om dit regionaal op te pakken; alle gemeenten in Zuid-Holland staan voor dezelfde uitdaging. Het is onze verantwoordelijkheid om uit te werken hoe het toetsen in de praktijk eruitziet, dit te communiceren en gemeentelijke ambtenaren hierin op te leiden en mee te nemen. We dragen financieel bij aan een onderzoek hiernaar met als resultaat een advies voor hoe, wat en in welke fase getoetst wordt en wie dat betaalt.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel Het opzetten van een betrouwbaar proces om klimaatbestendige ontwikkeling te garanderen. Resultaat Garantie en bevestiging dat de nieuwbouw inderdaad klimaatbestendig gebouwd wordt. Gereed Half 2022 werkwijze helder. Daarna uitvoeren van steekproeven tot en met in ieder geval 2026. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte; • team Vergunningen; • de gemeente in samenwerking met het waterschap en de provincie.

1.3 COMMUNICEREN EN INSPIREREN  We kijken hoe we de waarde van een klimaatbestendige woning onder de aandacht kunnen brengen bij toekomstige bewoners in samenwerking met ontwikkelaars, makelaars en woningwebsites. We verkennen de wenselijkheid en mogelijkheden van het toekennen van klimaatlabels. We maken een actie- en communicatieplan.  We delen onze voorbeelden van klimaatadaptieve nieuwbouw met de website bouwadaptief.nl ter informatie en inspiratie aan convenantpartners en bezoekers.

Doel Klimaatbestendig wonen onder de aandacht brengen op een toegankelijke en aantrekkelijke wijze. Resultaat Meer bekendheid over wat klimaatbestendig bouwen en wonen is met als resultaat meer klimaatbestendige woningen. Gereed Actie- en communicatieplan in 2022 gereed, inclusief verkenning klimaatlabels. Wat is er al? • de website bouwadaptief.nl vanuit het convenant Klimaatadaptief bouwen. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte; • de gemeente in samenwerking met het waterschap en de provincie.

Hoofdstuk 8

Bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig

De volgende acties worden opgepakt om bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig te maken in de periode van 2021 tot en met 2026.

2.1 MEER SPONSWERKING EN GROEN IN DE OPENBARE RUIMTE IN DE DORPEN  We updaten het Handboek Openbare Ruimte. Elke ingreep en al het onderhoud zien we als kans om klimaatadaptieve maatregelen te nemen. We maken daarvoor werkafspraken en zorgen dat daar geld voor is.  We stellen een actieplan op om de knelpunten per dorp te bepalen en de mogelijke oplossingen in kaart te brengen. Dit actieplan is in 2022 af. In 2030 zijn de acties met hoge prioriteit aangepakt. We maken de acties heel concreet, afhankelijk van de specifieke eigenschappen van de dorpen. Waar werken wadi’s? Waar werken drainage-infiltratiesystemen? Waar werkt groen? Waar werkt diepte-infiltratie? Waar kunnen we eigenlijk niets doen? Voor deze werkzaamheden maken we maximaal aanspraak op het budget van de impulsregeling klimaatadaptatie vanuit het Rijk voor aanpak van droogte en wateroverlast. Dit is een tegemoetkoming van een derde van de kosten.  We stellen de thematrekker Klimaatadaptatie aan. Deze is actief op alle pijlers van de Hoeksche 4.

20 20

Doel In beeld hebben hoe we in de dorpen water beter kunnen afvoeren bij hevige regenval en hoe we het vasthouden om droogte te voorkomen. Resultaat Een concreet plan en handboek om de komende jaren de benodigde aanpassingen in de openbare ruimte in de dorpen uit te voeren. Gereed Plan en handboek in 2022 af. Vanuit het plan volgt een planning om maatregelen uit te voeren in de komende jaren tot en met in ieder geval 2026. Wat is er al? • Er bestaat al een handboek Openbare ruimte met een hoofdstuk klimaatadaptatie. Dit wordt verder uitgebreid. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte; • de gemeente in samenwerking met het waterschap en de provincie.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Bestaand bebouwd gebied klimaatbestendig

.2 MEER SPONSWERKING EN GROEN OP 2 EIGEN TERREIN IN DE DORPEN  Voor alle uitgangspunten geldt dat we klimaatadaptatie alleen kunnen waarmaken als we dit samen doen. Met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheid. Daarom bieden we handelingsperspectief en verzorgen tegemoetkoming, in ieder geval in de vorm van luisteren waar behoefte ligt, het bieden van centrale informatievoorziening, een subsidieregeling, open staan voor ideeën van inwoners en het stimuleren van (buurt)initiatieven.  We faciliteren in geschiktheidsanalyses op verschillende vlakken: wat past het best op uw dak? Op uw gevel? In uw tuin?  We stimuleren het aanpakken van de schoolpleinen.  We doen 3 pilots met bedrijventerreinen tot en met 2024.

Doel Inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties stimuleren om wateroverlast en droogte tegen te gaan. Resultaat Aanpassingen in de eigen buitenruimte, zodat meer water opgevangen en vastgehouden wordt. Gereed Dit start in 2021 en is een doorlopend proces tijdens de gehele looptijd van het uitvoeringsprogramma. Wat is er al? • een gemeentelijke subsidieregeling voor het afkoppelen van regenwater van het riool naar eigen terrein; • ideeënmakelaars dorpsgericht werken, die ideeën vanuit de samenleving kunnen koppelen aan initiatieven van de gemeente; • een regeling voor geveltuintjes (vanuit team Grondzaken); • bestaande regelingen vanuit de gemeente om bij te dragen aan een schoolplein. De voorwaarden om 50% aan financiële bijdrage vanuit de gemeente te ontvangen, kunnen mogelijk worden aangescherpt met eisen aan vergroening. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte.

2.3 HET GOEDE VOORBEELD GEVEN  G oed voorbeeld doet goed volgen: we borgen dat klimaatadaptatie onderdeel is van gemeentelijke projecten en programma’s.  W e pakken gemeentelijk vastgoed klimaatadaptief aan in samenhang met de andere 3 duurzaamheidsthema’s energietransitie, circulaire economie en biodiversiteit.

Doel Door het goede voorbeeld te geven anderen inspireren. Resultaat Standaard vanuit klimaatadaptatie denken en verbeteringen uitvoeren voor alle gemeentelijke projecten en vastgoed in samenhang met de andere 3 duurzaamheidsthema’s. Gereed Acties worden in 2021 tot en met 2026 doorlopend uitgevoerd. Wat is er al? • Voor vastgoed wordt al het goede voorbeeld gegeven voor het thema energietransitie. Hierbij kan aangehaakt worden om ook klimaatadaptatie mee te nemen in combinatie met biodiversiteit. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte; • team Vastgoed.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 9

Het buitengebied klimaatbestendig De volgende acties worden opgepakt om het buitengebied klimaatbestendig te maken in de periode van 2021 tot en met 2026.

3.1 MEER SPONSWERKING, VEERKRACHT EN GROEN IN HET OPENBAAR BUITENGEBIED, DE WATERGANGEN EN NATUUR. In het buitengebied heeft de gemeente als gebiedsregisseur niet de trekkende rol, maar is wel faciliterend. We trekken hier op met andere partijen zoals LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), natuurorganisaties, waterschap en provincie.  We koesteren de Hoeksche Waard als open landschap met unieke natuur. We gaan in samenwerking met het waterschap de dialoog aan met landschaps-, natuurbeheerders en agrariërs. Als voorbeeld werken we toe naar een kansenkaart voor natuur en landbouw.  Grootschalige waterbalans opstellen, in samenwerking met het waterschap, om inzicht te krijgen in hoe klimaatbestendig de interactie tussen de verschillende watersystemen van de gemeente en het waterschap is. Daarbij kijken we naar riolering, oppervlaktewater en grondwater om zo bijvoorbeeld te onderzoeken of overloopgebieden noodzakelijk zijn en of grootschalig water bergen in landelijk gebied een mogelijkheid is.

Doel In samenwerking met gebiedspartners meer sponswerking, veerkracht en groen realiseren in buitengebieden. Resultaat Meer groen en sponswerking in buitengebieden. Gereed Doorlopend, maar duidelijke doelen stellen voor 2026 en daarnaar toewerken. Wat is er al? • samenwerkingen met het waterschap; • gemeenschappelijke modelberekeningen watersysteem. Faciliterende taak • team Openbare ruimte.

 We pakken opgaven in samenhang op. Herstel van cultuurhistorisch landschap, versterking van de biodiversiteit en de energietransitie gaan hand in hand met klimaatadaptatie.  We verkennen waar meer bomen in het openbaar terrein in het buitengebied passen. We zorgen met onze partners voor schaduwrijke groene routes tussen de dorpen.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Het buitengebied klimaatbestendig

3.2 MEER SPONSWERKING, VEERKRACHT EN GROEN IN HET PARTICULIER BUITENGEBIED EN DE LANDBOUW.  We koesteren de Hoeksche Waard als uitermate geschikt landbouwgebied. We zien het als de verantwoordelijkheid van het waterschap om de trekkersrol te nemen op het gebied van klimaatadaptatie, maar dragen graag bij waar we kunnen. Zo blijven we aangehaakt en nemen we deel aan dialogen met partijen als LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), Natuurmonumenten en Hoekschewaards Landschap.

Doel Ondersteunen van de landbouwsector om koploper te blijven door te anticiperen op klimaatverandering. Resultaat Faciliteren dialoog over innovatie op het gebied van irrigatie, gewaskeuze, verzilting en aanleggen van waterbuffers. Gereed Doorlopend, maar duidelijke doelen stellen voor 2026 en daarnaar toewerken. Wat is er al? • dialoog met LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard). Faciliterende taak • team Openbare ruimte; • team Omgeving.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 10

Essentiële infrastructuur klimaatbestendig Door het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie is een overzicht gemaakt van 13 nationale, vitale en/of kwetsbare functies2. Het Rijk is eindverantwoordelijk voor het klimaatbestendig maken van deze 13 functies, maar de gemeenten, waterschappen en provincies hebben een belangrijke rol. Vanuit de gezamenlijke klimaatagenda is daarom ook samen met de provincie en het waterschap aandacht voor de essentiële infrastructuur. De gemeente heeft een belangrijke verantwoordelijkheid voor de veiligheid van haar inwoners. Daarom blijft zij betrokken, maar de zorg voor onder andere elektra, gas, telecom, wegen, drinkwater en watergangen ligt vooral bij andere overheden en organisaties.

2. klimaatadaptatienederland.nl/overheden/vitale-kwetsbare/governance/ nationale-overheid

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Essentiële infrastructuur klimaatbestendig

De volgende acties worden opgepakt om de essentiële infrastructuur klimaatbestendig te maken in de periode van 2021 tot en met 2026.

4.1 OPENBAAR TERREIN VEILIG EN GEZOND  Belangrijke infrastructuur van de gemeente en provincie zijn de wegen en de riolen. Voor het waterschap zijn dit de watergangen, keringen en ook wegen. Het veilig houden van de openbare ruimte valt al onder de bestaande zorgplichten. In de reguliere plannen worden de opgaven voor klimaatadaptatie opgenomen: - In het in 2020 vastgestelde verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vGRP) wordt al rekening gehouden met klimaatbuien, berging op maaiveld en slim grondwaterbeheer. - In het in 2021 op te stellen waterbeheerprogramma van het waterschap is klimaatadaptatie ook een belangrijke pijler. Hierin wordt ook onderzoek opgenomen naar het beperken van de gevolgen van overstromingen in samenwerking met de gemeente.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel In de werkprocessen op het gebied van veiligheid in de openbare ruimte de klimaatdoelstellingen meenemen. Resultaat Borging veilig openbaar terrein. Gereed Doorlopend, maar duidelijke doelen stellen voor 2026 en daarnaar toewerken. Coördinatie uitvoering van faciliterende taak • team Openbare ruimte.

4.2 VEILIGE NETWERKEN VAN EXTERNE PARTNERS  De verantwoordelijkheid voor een klimaatbestendige infrastructuur ligt voor een groot deel bij andere overheden en organisaties zoals de veiligheidsregio, omgevingsdienst, GGD, waterleidingbedrijven en nutsbedrijven. Hier heeft de gemeente een duidelijke faciliterende rol. De gemeente deelt de informatie van de klimaatstresstest actief. Zo kan de gemeente de gebiedspartners motiveren en ondersteunen bij het in kaart brengen van risico’s en meekoppelkansen met de gemeentelijke werkzaamheden.

 Gezien het publieke belang van deze werkzaamheden faciliteren gemeente, waterschap en provincie bij deze transitie. We stimuleren risicodialogen met de veiligheidsregio, omgevingsdienst, GGD en nutsbedrijven. We stemmen de verantwoordelijkheden af en pakken werkzaamheden waar mogelijk samen op.

Doel Een klimaatbestendige infrastructuur. Resultaat Dialogen met gebiedspartners voor bewuste en betrokken partners, die zorgdragen voor veilige netwerken. Gereed Doorlopend. Coördinatie uitvoering van faciliterende taak • team Openbare orde en veiligheid.

4.3 CALAMITEITEN  Alle partijen weten wat er moet gebeuren in geval van calamiteiten. Evacuatieroutes en -mogelijkheden zijn bekend bij inwoners. Er zijn protocollen. Hulpdiensten weten welke routes begaanbaar en welke crisiscentra bereikbaar blijven.  Opstellen van een actueel incidentenplan Hoogwater buitendijkse gebieden van gemeente Hoeksche Waard afgestemd op het Crisisplan en het Incidentbestrijdingsplan Hoogwater en Overstromingen van Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid. Hoogwaterproblematiek bij laaggelegen buitendijkse gebieden in gemeente Hoeksche Waard speelt bij haven Puttershoek, duiker en haven Oud-Heinenoord, Oud-Beijerland, haven Nieuw-Beijerland, haven Goudswaard, Numansgors, Mariapolder, Strijensas en haven ‘s-Gravendeel.

Doel Bewustwording en handelingsperspectief bij calamiteiten. Resultaat Duidelijke afspraken en taakverdeling, bewustwording en handelingsperspectief bij calamiteiten. Gereed In 2025. Coördinatie uitvoering van faciliterende taak • team Openbare orde en veiligheid.

 Afstemming integraal incidentenplan Extreem Weer van de veiligheidsregio en Calamiteitenbestrijdingsplannen Watersysteem en Zuiveren van het waterschap. De gemeente beschikt al over Incidentenplan Riolering Oud-Beijerland, Strijen en Korendijk, maar nog niet over een integraal Incidentenplan Riolering gemeente Hoeksche Waard.  We zijn op de hoogte van gevaarlijke stoffen of (bedrijfs)processen, die risico’s vormen bij extreem weer.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Communicatie en participatie

Hoofdstuk 11

Communicatie en participatie Een klimaatadaptieve Hoeksche Waard in 2050 kunnen we alleen samen waarmaken. Daarvoor is samenwerking met en medewerking van interne en externe publieksgroepen noodzakelijk. Een communicatie- en participatieaanpak geeft hier voor een belangrijk deel invulling aan. De aanpak voor het thema klimaatadaptatie bouwt voort op de programmabrede leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid. In de aanpak staan informeren, inspireren, stimuleren en samenwerken centraal. Zo werken we samen met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en de verschillende overheidspartijen aan een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting van de Hoeksche Waard.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

INFORMEREN, INSPIREREN EN STIMULEREN

DIGITAAL PLATFORM EN MIDDELENMIX

Inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties bezitten en gebruiken een groot deel van de grond in de dorpscentra en op bedrijventerreinen binnen de Hoeksche Waard. Zij zijn onmisbaar bij het klimaatbestendig maken van hun woning, gebouw(en), buitenruimte en de omgeving. Om het belang van en de wijze waarop we onze buitenruimte aan willen passen aan extremer weer elke keer goed vertellen, wordt er gecommuniceerd vanuit een propositie en kernboodschap klimaatadaptatie (zie bijlage 1). De propositie vertelt in een notendop het verhaal. De kernboodschap gaat daar iets uitgebreider op in. Zo maken we de communicatie over klimaatadaptatie eenduidig. Ook zorgen we ervoor dat we projecten en activiteiten steeds blijven koppelen aan het thema en de brede duurzaamheidsopgave.

We ontwikkelen een digitaal platform klimaatadaptatie voor inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties als onderdeel van het toekomstige digitale platform duurzaamheid (zie hoofdstuk 5.2 leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid). We onderzoeken hierbij ook de mogelijkheid om gebruik te maken van of samen te werken met goedwerkende, bestaande platforms zoals Atelier GROENBLAUW. Op het digitale platform stimuleren we om klimaatadaptief te handelen door te informeren en inspireren over wat mensen zelf kunnen doen, hoe je te werk gaat en welke tegemoetkomingen er zijn. Goed voorbeeld doet goed volgen. We versterken de zichtbaarheid door een goede mix van aanvullende middelen in te zetten zoals social media, nieuwsitems in Het Kompas en de toekomstige digitale nieuwsbrief.

Om mensen over te laten gaan tot actie en gedragsverandering te stimuleren, is het belangrijk om een andere manier van handelen aan te reiken. Op basis van de vragenlijst, die we hebben uitgezet onder inwoners, zien we dat er motivatie is om een bijdrage te leveren aan klimaatadaptatie. Deelnemers gaven ook aan meerwaarde te zien in het samenbrengen van informatie, het stimuleren van buurtinitiatieven en een tegemoetkoming in de kosten, bijvoorbeeld in de vorm van subsidie.

WE ZETTEN VOOR DE COMMUNICATIE EN PARTICIPATIE IN OP 6 BOUWSTENEN (zie hoofdstuk 5 leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid): 1. Actief informeren 2. Ontwikkelen van een digitaal platform voor ‘community building’ 3. Stimuleren van gedragsverandering 4. Inwonersparticipatie om meedoen te stimuleren 5. Overheidsparticipatie om initiatieven de ruimte te geven 6. Maatwerk per project

SAMEN VERDUURZAMEN EN RUIMTE GEVEN AAN INITIATIEVEN Voor de één is de eigen motivatie en informatie voldoende om over te gaan tot tegelwippen, de regenpijp afkoppelen of een groen dak aanleggen. En voor de ander is er meer nodig om in beweging te komen. Om een zo groot mogelijke groep inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties te bereiken en te bewegen, zetten we breed en gevarieerd in. De gemeentelijke subsidie nodigt inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties uit om wat grotere en dus duurdere maatregelen te nemen voor wateropvang en vergroening. Daarnaast stimuleren we een brede bewustwording en gedragsverandering op het thema klimaatadaptatie door aan te haken bij landelijke acties en door Hoeksche Waardse activiteiten te organiseren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan meedoen met het NK tegelwippen, Operatie Steenbreek of Nationale Boomfeestdag en het organiseren van een Hoeksche Waardse klimaatadaptatieweek. Er wordt een communicatieplan met -kalender gemaakt voor het thema klimaatadaptatie waarin bovenstaande verder wordt uitgewerkt. In de communicatiekalender komen zowel thema- als projectgerelateerde acties te staan. Zo hebben we oog voor de samenhang met en interactie op elkaar. Het plan bouwt voort op de programmabrede leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid en wordt afgestemd met de andere 3 duurzaamheidsthema’s. Met het thema biodiversiteit wordt in het bijzonder de wisselwerking gezocht. Deze thema’s kunnen elkaar echt versterken. Voor de projecten uit het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie waar het nodig is, wordt ook een eigen communicatie- en participatieplan gemaakt.

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Communicatie en participatie

Verduurzamen is nog leuker en laagdrempeliger als je het samen doet. Daarom staan we open voor ideeën en initiatieven vanuit de samenleving. We bieden inwoners de gelegenheid om zich met ideeën bij ons te melden. Hierin speelt het digitale platform een belangrijke rol. Heeft iemand een idee om de buurt meer klimaatadaptief in te richten, zijn de buren ook enthousiast en draagt het bij aan onze doelstellingen op klimaatadaptatie? Dan stimuleert en faciliteert de gemeente bijvoorbeeld in kennis, materiaal of het uitvoeren van de werkzaamheden in het openbaar gebied. En andersom worden inwoners bijvoorbeeld gevraagd om het openbaar stukje groen te adopteren.

BEWUSTWORDING EN BETREKKEN VAN SCHOLIEREN

Waar kansen zich voordoen, werken we slim samen. Bijvoorbeeld met inwoners, ondernemers of maatschappelijke organisaties, die graag anderen enthousiasmeren of letterlijk de handen uit de mouwen willen steken en willen helpen bij het klimaatadaptief inrichten van tuinen of buitengebied. Omdat we anderen zo hard nodig hebben, is het belangrijk dat we oog hebben voor zaken waarmee mensen zelf aan de slag willen en kunnen en dat we dit van harte ondersteunen. Zo werken we aan een duurzame samenwerking en netwerk rondom klimaatadaptatie.

INVESTEREN IN EEN ACTIEF EN PROFESSIONEEL NETWERK VAN BETROKKEN ORGANISATIES

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

De jeugd heeft de toekomst. Daarom kunnen we niet vroeg genoeg beginnen om hen te betrekken bij duurzaamheid en klimaatadaptatie. Jong geleerd is oud gedaan. En enthousiaste kinderen en jongeren praten hierover thuis of met andere volwassenen in hun omgeving. Een goede manier om bewustwording en actie te stimuleren voor nu en in de toekomst. Samen met het waterschap en de provincie en in afstemming met de andere 3 duurzaamheidsthema’s werken we aan een (les)aanbod om scholieren te betrekken bij klimaatadaptatie.

Zowel in de gezamenlijke uitvoeringsagenda als dit uitvoeringsprogramma werken we aan de Hoeksche 4. Dit kunnen we alleen bereiken als we nauw samenwerken met de betrokken professionele organisaties op deze onderdelen. Samen met het waterschap en de provincie bouwen we aan een duurzaam, professioneel netwerk op het gebied van klimaatadaptatie in de Hoeksche Waard. Dit doen we door gebiedspartners

op inhoud bij elkaar te brengen en samen invulling en uitvoering te geven aan de verschillende acties en maatregelen. In bijlage 2 staat een overzicht van de gebiedspartners.

INZETTEN OP INTERNE BEWUSTWORDING EN KLIMAATADAPTIEF WERKEN Het klimaatbestendig maken van de Hoeksche Waard vraagt ook om betrokkenheid en een andere manier van werken van onze medewerkers. Verschillende teams hebben direct invloed op het klimaatbestendig en waterrobuust inrichten van de Hoeksche Waard. Om de medewerkers binnen de teams bewust te maken van hun rol en te faciliteren, worden zij geïnformeerd en betrokken bij ontwikkelingen. Ook wordt de samenhang met de andere duurzaamheidsthema’s en gemeentelijke opgaven steeds gezocht. In het kader van ‘doen wat je zelf uitdraagt’ zetten we onze eigen successen en voorbeelden in de interne en externe etalage.

Hoofdstuk 12

Monitoring en sturing

Vanuit het programmaplan Duurzaamheid (hoofdstuk 6 Monitoring en programmasturing) wordt voor alle thema’s één monitoringsinstrument (dashboard) ontwikkeld. Monitoring is een belangrijk onderdeel voor het succes van de uitvoeringsprogramma’s, omdat het helpt bij te sturen daar waar resultaten achterblijven, maar ook de successen inzichtelijk maakt. In 2021 wordt een eerste versie van het monitoringsinstrument opgeleverd. In 2022 wordt deze doorontwikkeld naar een definitieve versie. Voor het uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie is een start gemaakt voor het bepalen van de indicatoren voor de monitoring. In 2021 wordt dit verder uitgewerkt. Onderdeel van deze verdere uitwerking is het onderzoeken of een gebieds- of wijkgerichte aanpak en monitoring meer inzicht geeft in de voortgang en of dit het ‘meekoppelen’ ten goede komt. In de volgende tabel staan de tot nu toe bepaalde indicatoren voor dit uitvoeringsprogramma benoemd. Door het jaarlijks monitoren van deze indicatoren wordt de voortgang inzichtelijk en kan, indien nodig, tijdig worden bijgestuurd.

Doelstelling

Indicator monitoring en sturing

Vanaf 2020 worden alle bouwprojecten in de Hoeksche Waard klimaatadaptief ontwikkeld en gebouwd.

• % klimaatadaptieve woningen van het totaal • % klimaatadaptieve bedrijfspanden van het totaal

In 2030 hebben alle hittestressgevoelige locaties in de dorpen koeling door schaduw van bomen of anderszins.

• Per gebied jaarlijks een hittestresskaart met daarin: - Het aantal hittegevoelige locaties, die zijn aangepast - Het aantal hittegevoelige locaties in de dorpen • % m2 verharding ten opzichte van groen

In 2030 zijn zoveel mogelijk ‘wateroverlastgevoelige’ locaties voorzien van oplossingen.

• % hectare van het verhard oppervlak waarvan de afvoer is aangesloten op een gescheiden hemelwaterafvoer van het totaal (aantal hectare verhard oppervlak afvoer gemengd rioolstelsel + hemelwaterstelsel) een lijst met uitgevoerde oplossingen • Jaarlijks een nieuwe modelanalyse, waarin de voortgang ten opzichte van eerdere jaren duidelijk wordt gemaakt

In 2030 kan de landbouw ook bij langere periodes van droogte over voldoende water beschikken.

• % dat de grondwaterstand buiten de norm van het gewenste niveau ligt

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Monitoring en sturing

MONITOREN EN STUREN  Het gaat om het resultaat. En dat krijgen we alleen in beeld als we gaan monitoren. We toetsen steekproefsgewijs en in samenwerking met onze partners of onze visie, strategie en agenda het gewenste effect hebben. Voldoen de eisen die we stellen? Komt de theorie overeen met de praktijk? Met luchtfotoanalyses, slimme sensoren en modelberekeningen kijken we of de gestelde eisen het gewenste effect hebben op droogte, hitte en wateroverlast en waar nodig sturen we bij.

Doel Door tot 2050 blijvend te monitoren, weten we of we op schema liggen richting een klimaatbestendige inrichting van de Hoeksche Waard. Waar nodig sturen we bij. Resultaat Toetsing of onze strategie werkt. Bijsturing als er dingen beter moeten. Gereed In 2021 is de nulsituatie in beeld gebracht. Vanaf 2022 tot en met 2026 worden jaarlijks verschillende toetsingen gedaan of het vergroten van sponswerking en het toevoegen van meer groen in de dorpen voldoende lukt, zowel op eigen als openbaar terrein. Wat is er al? • de gemeente heeft al een nulsituatie in beeld gebracht op basis van de klimaatstresstest; • een eerste opzet van een algemeen monitoringsinstrument. Coördinatie uitvoering • team Openbare ruimte.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Bijlage 1

Kernboodschappen klimaatadaptatie PROPOSITIE

KERNBOODSCHAP

Ook in de Hoeksche Waard merken we de gevolgen van klimaatverandering. We hebben vaker te maken met extreme hitte, langdurige droogte en hevige hoosbuien. De kans op watertekort, mislukte oogsten en wateroverlast neemt toe. Hier kunnen we onze leefomgeving op aanpassen. Dat heet klimaatadaptatie.

Het klimaat verandert en de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt snel, mede door de hoeveelheid CO₂ die we uitstoten. Ook in de Hoeksche Waard merken we de gevolgen. We hebben vaker te maken met extreme hitte, langdurige droogte en hevige hoosbuien. De kans op watertekort, bodemdaling, mislukte oogsten en wateroverlast neemt toe. De Hoeksche Waard is omringd door water en de stijging van de zeespiegel maakt ons kwetsbaarder voor overstromingen. Daar kunnen we onze leefomgeving op aanpassen. Dit heet klimaatadaptatie. In 2050 willen we in de Hoeksche Waard volledig klimaatbestendig zijn.

Bijvoorbeeld door tegels of beton te vervangen door groen trekt het regenwater beter in de grond en verminderen we wateroverlast. Het aanplanten van meer bomen zorgt voor schaduw, verkoeling en minder CO₂ in de lucht. En met regenwater dat we opvangen in speciale wadivijvers, ruimten of een regenton zorgen we bij droogte ook voor voldoende water. Zo passen we ons aan klimaatverandering aan. We maken grijs groen en watervriendelijk. Daar worden mens én dier blij van.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Door bijvoorbeeld tegels of beton te vervangen door groen, waterdoorlatende verharding of door de regenpijp los te koppelen, trekt het regenwater sneller de grond in en verminderen we wateroverlast en overbelasting van het riool. Door bomen te planten en daken, gevels en terreinen te vergroenen, bieden we schaduw en verkoeling, wordt water langer in de bo-

dem vastgehouden en verkleinen we de hoeveelheid CO₂ in de lucht. En door regenwater op te vangen in speciale wadivijvers, ruimten of een regenton zorgen we bij droogte voor voldoende watervoorraad om onze tuinen en akkers te besproeien. Elke tegel, ieder stukje groen of wateropvang helpt, maar samen bereiken we nog meer. Kijk waar je met je buren - inwoner, ondernemer, maatschappelijke organisatie en/of overheid - aan de slag kunt. Dat is niet alleen nog watervriendelijker en leuker, maar goed voor mens en natuur. In een natuurlijke omgeving kom je meer tot rust en krijgen dieren en in het bijzonder insecten ook weer de ruimte. En met een aantal handige tips, zoals de juiste vaste planten op de juiste plek, is ook een groene tuin onderhoudsvriendelijk.

Bijlage 2

Gebiedspartners

De onderstaande belanghebbende organisaties, ofwel gebiedspartners, zijn betrokken om mede invulling te geven aan de gezamenlijke uitvoeringsagenda, die de basis vormt voor dit gemeentelijke uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

BRES Accommodaties GGD Zuid-Holland Zuid Hoekschewaards Landschap HW Wonen LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard) HW Zoemt Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid Ondernemersvereniging Hoeksche Waard

9. Rijkswaterstaat 10. Staatsbosbeheer 11. Stedin 12. Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid 13. Evides Waterbedrijf 14. Waterschap Hollandsche Delta 15. Provincie Zuid-Holland 16. HoekscheWaardDuurzaam

17. Coöperatie Collectief Hoeksche Waard 18. Dienst Gezondheid & Jeugd 19. Zorgwaard 20. De Hoeksche School 21. CSG De Waard 22. CSG Willem van Oranje 23. Wellantcollege

UITVOERINGSPROGRAMMA KLIMAATADAPTATIE HOEKSCHE WAARD

Bijlage 2

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Postbus 2003 3260 EA Oud-Beijerland Bezoekadressen Kijk op www.gemeentehw.nl 14 0186 | 088 - 647 36 47 info@gemeentehw.nl www.gemeentehw.nl gemeenteHW @gemeenteHW @gemeenteHW Gemeente Hoeksche Waard

Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie

Articles inside

Gebiedspartners