Hoeksche Waard richting energie neutraal by gemeente-hw

UITVOERINGSPROGRAMMA

Hoeksche Waard richting energieneutraal

2021 - 2026

Voorwoord van de wethouder Voor u ligt het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’. Met dit programma willen we de komende 5 jaar, in de periode van 2021 tot en met 2026, stappen zetten richting een duurzame en toekomstbestendige Hoeksche Waard.

We werken toe naar een energieneutrale gemeente in 2040. Waarbij we alle energie die we gebruiken, ook duurzaam opwekken. Ons startpunt ligt bij de lopende en kansrijke initiatieven waar de energie én het enthousiasme onder inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties al leeft. En waar we op kunnen voortbouwen. De overstap naar duurzame energie gaat niet vanzelf en vraagt om grote veranderingen in doen, denken en handelen. Juist daarom kiezen we voor een concreet en haalbaar uitvoeringsprogramma. Het uitvoeringsprogramma is tot stand gekomen samen met professionele, belanghebbende organisaties, ondernemers en inwoners. Daar ben ik blij om en trots op. Werken aan een duurzame en toekomstbestendige Hoeksche Waard doen we namelijk niet alleen, maar samen.

In dit uitvoeringsprogramma leest u welke projecten en activiteiten wij samen met u - als betrokken inwoner, ondernemer, vertegenwoordiger van een maatschappelijke organisatie, vereniging, overheidsorganisatie of volksvertegenwoordiger - de komende jaren willen ontwikkelen, uitvoeren en realiseren in de Hoeksche Waard.

Samen maken we ruimte voor een duurzame toekomst in de Hoeksche Waard.

Huibert Steen wethouder Duurzaamheid

Samenvatting

Samenvatting Zoals bekend staan we wereldwijd voor een grote uitdaging om het gebruik van fossiele brandstoffen, zoals aardolie, aardgas en steenkolen, te vervangen voor hernieuwbare brandstoffen om klimaatverandering tegen te gaan. In Nederland zijn de doelstellingen en het tempo hiervoor vastgelegd in het nationale Klimaatakkoord. In de Hoeksche Waard wordt al langer werk gemaakt van duurzaamheid. Zo heeft de gemeenteraad in december 2020 het programmaplan Duurzaamheid vastgesteld. Hierin staat dat we inzetten op 4 thema’s met ieder een eigen doelstelling om de overkoepelende ambitie Hoeksche Waard klimaatneutraal in 2050 waar te maken. De doelstellingen op de 4 duurzaamheidsthema’s zijn:

richting energieneutraal’ is er één van en beschrijft de maatregelen voor de komende 5 jaar waaraan de gemeente samen met inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties werkt. De maatregelen richten zich zowel op de 6 doelstellingen over de energietransitie voor 2030 uit het programmaplan Duurzaamheid (zie hoofdstuk 3), als op het hoger gelegen doel Hoeksche Waard energieneutraal in 2040.

 Hoeksche Waard is energieneutraal in 2040.  Hoeksche Waard is 100% circulair in 2050.  H oeksche Waard heeft veerkrachtige ecosystemen in 2050.  H oeksche Waard is volledig klimaatadaptief in 2050.

In dit uitvoeringsprogramma staat ook omschreven wat we onder een energieneutrale Hoeksche Waard verstaan. Deze definitie is:

Per doelstelling is een uitvoeringsprogramma of -agenda gemaakt voor de periode 2021 tot en met 2026. Dit uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard

‘Energieneutraal in 2040 betekent dat we de toekomstige, lokale energievraag van de Hoeksche Waard duurzaam op ons eigen eiland opwekken. De bovenregionale energievraag, die aan de Hoeksche Waard kan worden toegerekend, rekenen we niet mee voor energieneutraliteit. Dit geldt specifiek voor het

energiegebruik van zwaar transport over de snelweg A29 en de waterwegen. Het verduurzamen van deze energievraag zien wij als een nationale verantwoordelijkheid en niet als een gemeentelijke opgave.’ We behouden wat goed is en bouwen voort op de duurzame initiatieven en projecten, die al zijn gestart. Gemeente, inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties hebben de afgelopen jaren namelijk niet stilgezeten. Er zijn al belangrijke eerste stappen gezet in de verduurzaming van de Hoeksche Waard, bijvoorbeeld het verstrekken van duurzaamheidsleningen en het plaatsen van zonnedaken en windturbines. In hoofdstuk 5 wordt uiteengezet welke opgave nog

gehaald moet worden in de Hoeksche Waard om richting energieneutraal in 2040 toe te bewegen. Hierbij houden we rekening met onder andere bestaande (plannen voor) opwek van duurzame energie, te verwachten energiebesparing als gevolg van nieuwe technologieën en voorgenomen beleid vanuit de gemeente, provincie of de Rijksoverheid. Als we alle beschikbare daken benutten voor zonne-energie en hier de duurzame opwek van de huidige en geplande winden zonneparken bij optellen, dan is dit niet genoeg opwek van lokale, duurzame energie om in 2040 energieneutraal te zijn. Er is dan nog een restopgave. Dat betekent dat we gaan onderzoeken hoe we op een verantwoorde manier meer zonne-energie kunnen gaan opwekken.

In het programmaplan Duurzaamheid is eerder besloten om geen extra ruimte te geven voor het grootschalig opwekken van windenergie. Het uitvoeringsprogramma maakt werk van energiebesparing in de volle breedte van de energiegebruikers binnen de gemeente. Er is gekozen om te werken met 4 pijlers, te weten duurzame opwek, gebouwde omgeving, duurzame mobiliteit en ondernemers en bedrijven. Per pijler zijn diverse acties, maatregelen en projecten benoemd om of voort te zetten, te starten of om door te ontwikkelen de komende 5 jaar. De belangrijkste acties per pijler zijn:

DUURZAME OPWEK

GEBOUWDE OMGEVING

DUURZAME MOBILITEIT

 A cties om maximaal in te zetten op zon-op-dak door het organiseren van acties en informatieverstrekking om geen dak onbenut te laten  O ntwikkelen uitnodigingskader voor uitbreiding zon-op-land, zon-op-water en overige ruimtelijke objecten  O pstellen participatiestrategie en toolkit voor duurzame opwek voor inwoners en bedrijven  V erkennen innovatieve vormen van energieopwekking, energieopslag en voorbeeldproject(en) behalen

 A ctief ondersteunen energiebesparing bij inwoners en maatschappelijke organisaties door het aanbieden van informatie, organiseren van acties, ontsluiten kennis en expertise en financieel aantrekkelijke financieringsmogelijkheden

 W erk maken van een goede en toegankelijke laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen door het strategisch plaatsen van laadpunten  A ansluiten bij het Regionaal plan duurzame mobiliteit: onder andere werk maken van alternatieven voor de auto, inzet van schonere brandstoffen, een bedrijfsbenadering en slimme acties richting schonere mobiliteit

ONDERNEMERS EN BEDRIJVEN  A ctief ondersteunen energiebesparing bij ondernemers en bedrijven door het aanbieden van informatie, organiseren van acties, ontsluiten van kennis en expertise en financieel aantrekkelijke financieringsmogelijkheden  Bedrijfsgericht aan de slag in samenwerking met Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Ondernemersvereniging Hoeksche Waard, Energieke Regio en Stedin

Samenvatting

WE MAKEN SAMEN RUIMTE VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST IN DE HOEKSCHE WAARD Naast maatregelen is het belangrijk om als gemeente het goede voorbeeld te geven, dit geldt voor alle pijlers. Het komend jaar 2022 willen we voortvarend aan de gang. Dit vraagt om voldoende middelen om succesvol van start te gaan en het programma te kunnen uitvoeren. In sommige gevallen is het nodig om eerst een goed kader neer te zetten. In veel gevallen willen we versnellen om met nog meer inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties energiebesparing en -opwek voor elkaar te krijgen. Zonder deze samenwerking en toezegging wordt het ingewikkeld om de gemeentelijke ambitie op verantwoorde wijze waar te maken. Dit is ook de reden dat er veel aandacht is geweest voor communicatie en participatie. Zowel tijdens de totstandkoming van het uitvoeringsprogramma, maar ook hoe dit verbonden is met het uitvoeringsprogramma. We blijven actief communiceren en samenwerken met zoveel mogelijk inwoners (jong en oud), ondernemers en maatschappelijke organisaties om te leren, inspireren en te stimuleren een bijdrage te leveren. Dit doen we onder andere door het opzetten van een duurzaamheidsbreed digitaal platform en het voortzetten van de Energietafel met professionele organisaties, die ook betrokken zijn bij de totstandkoming van dit uitvoeringsprogramma. Als laatste zien we toe dat de inzet en maatregelen ook leiden tot de gewenste energiebesparing, duurzamere keuzes en opwekking van duurzame energie in de Hoeksche Waard. Door monitoring en regelmatige vernieuwing van het uitvoeringsprogramma blijven we grip houden op de route richting een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om wendbaar te blijven voor innovaties, trends en nieuwe ontwikkelingen. Zo werken we zo optimaal mogelijk aan de opgave en maken we samen ruimte voor een duurzame toekomst in de Hoeksche Waard.

Hoofdstuk 1 - Pagina 7

Inleiding Hoofdstuk 2 - Pagina 8

Positie uitvoeringsprogramma Hoofdstuk 3 - Pagina 10

Doelstellingen Hoofdstuk 4 - Pagina 11

We beginnen niet vanaf nul Hoofdstuk 5 - Pagina 13

Wat is de opgave? Hoofdstuk 6 - Pagina 20

Pijler: Duurzame opwek Hoofdstuk 7 - Pagina 28

Pijler: Gebouwde omgeving Hoofdstuk 8 - Pagina 33

Pijler: Duurzame mobiliteit Hoofdstuk 9 - Pagina 38

Pijler: Ondernemers en bedrijven Hoofdstuk 10 - Pagina 44

Communicatie en participatie Bijlagen - Pagina 48 1 - Communicatie en participatie bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma 2 - Kernboodschappen energietransitie Hoeksche Waard 3 - Toelichting toepassing Energie Transitie Model 4 - Toelichting scenario's energieneutraal 2040

Inleiding

Hoofdstuk 1

Inleiding Als gevolg van ons gebruik van fossiele brandstoffen, zoals aardolie, aardgas en steenkolen, komen onnatuurlijk grote hoeveelheden broeikasgassen in de lucht. Hierdoor warmt de aarde in een versneld tempo op. Door deze snelle opwarming zien we dat extremer weer, zoals hevige regen- en stormbuien en lange perioden van droogte, steeds vaker voorkomen. Ook de gezondheid van mensen, de voedselzekerheid en het aanbod van schoon drinkwater zijn steeds minder vanzelfsprekend.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Het besef dat geen land of continent in z’n eentje klimaatverandering tegen kan gaan, leidde in 2015 tot het Klimaatakkoord van Parijs. Hierin is afgesproken de opwarming beperkt te houden tot 1,5 graad en dat we het gebruik van fossiele brandstoffen moeten afbouwen. In Nederland hebben we dit Parijsakkoord vertaald in een samenwerking tussen zo’n 700 partijen: het nationale Klimaatakkoord. We hebben hierin afgesproken in 2030 49% CO2-vermindering en in 2050 95% CO2-vermindering te behalen. Wij zijn trots en zuinig op onze groene en open Hoeksche Waard. En dat willen we graag zo houden. Ook in de Hoeksche Waard ervaren we steeds vaker de gevolgen van klimaatverandering: van droogte in onze tuinen en op de akkers van onze agrariërs tot ondergelopen straten en kelders. Daarom willen we onderdeel zijn van de oplossing: een duurzaam eiland dat klaar is voor de toekomst. Een belangrijk deel van die oplossing ligt in ons energieverbruik. De ambitie van onze gemeente op energie is kort en duidelijk: we willen energieneutraal zijn in 2040. We wekken dan net zoveel energie in de Hoeksche Waard duurzaam op als we gebruiken.

OP 4 DUURZAME THEMA’S AAN DE SLAG Duurzaamheid gaat niet vanzelf. De komende jaren moeten we ons doen en denken veranderen. Zo moeten we leren anders om te gaan met grondstoffen, niet zomaar spullen weggooien, maar juist hergebruiken. We gaan meer schone energie opwekken, kiezen ervoor om minder de auto te gebruiken of voor een elektrische variant. We gaan onze woningen goed isoleren en kopen steeds bewuster producten en diensten in. Het zijn veel grote en kleine veranderingen, op verschillende vlakken en momenten in de tijd. Kortom, de opgave is groot en vraagt om een goede regie en samenwerking. Daarom is het belangrijk focus aan te brengen en tussenstappen te bepalen. Een belangrijke stap is gezet met het in december 2020 door de gemeenteraad vastgestelde programmaplan Duurzaamheid. Daarmee stemde de gemeenteraad van de Hoeksche Waard in met de volgende ambities: de energietransitie uitvoeren, de circulaire economie inrichten, biodiversiteit optimaliseren en klimaatadaptatie verwezenlijken. Het programmaplan is op haar beurt weer integraal onderdeel van het bredere gemeentelijke beleid.

Hoofdstuk 2

Positie uitvoeringsprogramma

Het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ gaat over de eerste van de 4 ambities binnen onze duurzaamheidsopgave, namelijk de energietransitie. Een transitie betekent een overgang. De energietransitie gaat over de overstap van energie uit fossiele brandstoffen, zoals aardgas, olie en steenkolen, naar volledig duurzame energie uit wind, zon en water. In de Hoeksche Waard werken we hieraan vanuit 3 sporen, waarbij elk spoor op een ander niveau bijdraagt aan de energietransitie. Hieronder lichten we de 3 sporen toe. SPOOR 1: REGIONALE ENERGIESTRATEGIE (RES)

SPOOR 2: TRANSITIEVISIE WARMTE

De Hoeksche Waard onderzoekt als 1 van de 30 energieregio’s in Nederland hoe duurzame energie het beste grootschalig op land kan worden opgewekt. In de Regionale Energiestrategie (hierna RES) beschrijft elke RES-regio haar bijdrage aan de doelstelling uit het nationale Klimaatakkoord om over 10 jaar in Nederland 35 terawattuur (TWh) grootschalige zon- en windenergie op land op te wekken. Ook staat het warmteaanbod en de warmtevraag beschreven in de RES. Uiterlijk op 1 juli 2021 wordt de definitieve RES 1.0 van RES-regio Hoeksche Waard ingediend bij het Nationaal Programma RES. In de RES van de Hoeksche Waard gaan we uit van bestaande en zogenaamde ‘pijplijn’ projecten voor grootschalige opwek van elektriciteit. Daarbij nemen we uitdrukkelijk de groei van grootschalige opwek van zonneenergie op (agrarische) bedrijfsdaken mee. Deze inzet is als basis genomen voor het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’. In het nationale Klimaatakkoord is afgesproken dat de RES iedere 2 jaar opnieuw wordt bekeken. Zo kunnen stappen, maatregelen en projecten opgenomen in of voortkomend uit dit uitvoeringsprogramma een plek krijgen in een RES 2.0, 3.0 en verder.

In het nationale Klimaatakkoord is afgesproken dat iedere gemeenteraad uiterlijk eind 2021 een Transitievisie Warmte vaststelt. De Transitievisie Warmte geeft richting aan de aanpak van de warmtetransitie - de overgang naar schone warmte - in de Hoeksche Waard. In deze visie komt de volgorde te staan waarin de wijken en dorpen het beste aardgasvrij kunnen worden gemaakt. Per wijk en per dorp wordt gekeken welke duurzame alternatieve warmteopties beschikbaar zijn. De Transitievisie Warmte is een momentopname van de technische mogelijkheden voor het aardgasvrij maken van de Hoeksche Waard. Minimaal elke 5 jaar wordt deze visie vernieuwd. Waar de Transitievisie Warmte op hoofdlijnen iets vertelt over de warmtetransitie in de Hoeksche Waard, wordt de precieze uitwerking hiervan voor de wijken en dorpen uitgewerkt in een Wijk- of Dorpuitvoeringsplan.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Positie uitvoeringsprogramma

Wat bedoelen we met klimaatneutraal en energieneutraal? SPOOR 3: UITVOERINGSPROGRAMMA ‘HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL’ In het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ maken we inzichtelijk welke maatregelen en projecten we de komende 5 jaar gaan uitvoeren, voortzetten of versterken samen met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden. Hiermee zetten we duidelijke stappen richting een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040. Om energieneutraal te worden, kunnen we de stappen daarnaartoe samenvatten in een paar soorten maatregelen. Maatregelen die besparen op de energievraag van verschillende sectoren. Maatregelen waardoor we overstappen op andere technologieën en energiebronnen. En maatregelen waarmee we onze energiebronnen verduurzamen. Deze soorten maatregelen vormen de basis voor het uitvoeringprogramma. Het uitvoeringsprogramma legt nadrukkelijk de focus op de aankomende jaren, op weg naar de tussendoelen uit het programmaplan Duurzaamheid en het einddoel energieneutraal in 2040. In het uitvoeringsprogramma geven we inzicht in het te verwachten, toekomstige energieverbruik in 2040 en wat dit betekent voor de opwek- en besparingsopgave op langere termijn.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Rondom klimaatmaatregelen worden vaak verschillende begrippen gebruikt, die net wat anders betekenen. Als gemeente gebruiken we de begrippen klimaatneutraal en energieneutraal. Dit zijn 2 verschillende doelstellingen, die dus ook allebei iets anders betekenen. Klimaatneutraal betekent dat er in de gemeente geen stoffen vrijkomen, die bijdragen aan klimaatverandering (CO2, maar bijvoorbeeld ook andere broeikasgassen zoals lachgas en methaan). Energieneutraal is wat anders dan klimaatneutraal. Om klimaatneutraliteit te behalen, moet je eerst energieneutraal zijn. Energieneutraal houdt in dat we alle energie, die we in de Hoeksche Waard gebruiken, duurzaam en lokaal opwekken bijvoorbeeld met zon, wind of aardwarmte. In 2016 hebben de 5 voormalige gemeenten de ambitie vastgesteld voor de Hoeksche Waard om in 2040 energieneutraal te zijn.

Hoofdstuk 3

Doelstellingen

In het door de gemeenteraad vastgestelde programmaplan Duurzaamheid zijn verschillende doelen gesteld voor 2030. Deze doelen staan vast. Ze geven richting aan dit uitvoeringsprogramma en helpen de opgave voor de periode 2021 tot en met 2026 concreet te maken. De doelen zijn als volgt:  I n 2030 hebben we grote stappen gemaakt om alle benodigde elektriciteit in de Hoeksche Waard duurzaam op te wekken. (pijler duurzame opwek)  I n de gebouwde omgeving besparen we tot 2030 1,5% energie per jaar. (pijler gebouwde omgeving)  I n de gebouwde omgeving besparen we tot 2030 30% aardgas ten opzichte van 2020. (pijler gebouwde omgeving)  D e CO2-uitstoot van de Hoeksche Waardse mobiliteit is in 2030 met 25% verminderd ten opzichte van 2020. (pijler duurzame mobiliteit)  D e CO2-uitstoot van het Hoeksche Waardse bedrijfsleven is in 2030 met 25% verminderd ten opzichte van 2020. (pijler ondernemers en bedrijven)  H et gemeentelijk vastgoed is zoveel mogelijk energieneutraal in 2030. (pijler gebouwde omgeving)

Voor het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ is gekozen om de doelstellingen naar 4 pijlers te verdelen, te weten: duurzame opwek, gebouwde omgeving, duurzame mobiliteit en ondernemers en bedrijven. Per pijler worden acties voorgesteld, deze staan in de hoofdstukken 6, 7, 8 en 9 beschreven.

ACTIES MET DE FOCUS OP DE KOMENDE 5 JAAR Onder acties verstaan we maatregelen, initiatieven en projecten. We noemen het ‘acties’, omdat het gaat om handelingen of ingrepen, die we samen moeten doen met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden. Het uitvoeringsprogramma maakt inzichtelijk met welke nieuwe acties we aan de slag gaan en welke bestaande acties we voortzetten. Bij elke actie benoemen we een doel, resultaat en met wie wordt samengewerkt.1 De acties zijn bepaald in samenwerking met professionele samenwerkingspartners en inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties van

de Hoeksche Waard. Met de professionele samenwerkingspartners is uitgebreid gesproken en is een Energietafel ingericht. De Energietafel is een terugkerende samenwerkingstafel, die de gemeente organiseert samen met deze belanghebbende organisaties.2 Deze tafel blijft ook na vaststelling van dit uitvoeringsprogramma betrokken. Daarnaast heeft er een participatieronde plaatsgevonden waarin inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en raadsleden hun ideeën konden meegeven via gesprekken, een vragenlijst en Swipocratie (swipetool specifiek gericht op jongeren). Samenwerking en participatie blijft ook bij de uitvoering van de acties uit het uitvoeringsprogramma een belangrijke rol spelen. In bijlage 1 is te lezen hoe uitkomsten van de verschillende vormen van participatie een plek hebben gekregen in dit uitvoeringsprogramma. In hoofdstuk 10 gaan we nader in op communicatie, participatie en samenwerking tijdens de uitvoer van het uitvoeringsprogramma.

1. In november 2020 bracht de rekenkamer van de Hoeksche Waard het rapport ‘Gemeente Hoeksche Waard in 2040 energieneutraal?’ uit waarin een aantal oplossingsrichtingen worden gegeven om juist op korte termijn stappen te maken richting energieneutraal. We hebben bij het samenstellen van dit uitvoeringsprogramma ook de in het rekenkamerrapport genoemde suggesties omarmd en uitgewerkt. 2. Zie bijlage 1 voor een overzicht van alle partijen, die hebben deelgenomen aan de Energietafel.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

We beginnen niet vanaf 0

Hoofdstuk 4

AANTAL GEPLAATSTE ZONNEPANELEN

We beginnen niet vanaf nul We behouden wat goed is en bouwen voort op de duurzame initiatieven en projecten, die al zijn gestart. Gemeente, inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden hebben de afgelopen jaren namelijk niet stilgezeten. Er zijn al belangrijke eerste stappen gezet in de verduurzaming van de Hoeksche Waard, bijvoorbeeld: AANTAL VERSTREKTE DUURZAAMHEIDSLENINGEN

AANTAL GEPLAATSTE LAADPALEN

Er zijn sinds 1 september 2019 ruim 450 Duurzaamheidsleningen aan inwoners verstrekt voor in totaal 2 miljoen euro. De Duurzaamheidslening van de gemeente maakt het financieel aantrekkelijk om te investeren in energiebesparende maatregelen, zoals zonnepanelen, dak-, gevel- en vloerisolatie, een warmtepomp of zonneboiler.

Eind 2020 konden elektrische auto's terecht bij in totaal 327 (semi)publieke laadpalen binnen de Hoeksche Waard. Het percentage geregistreerde elektrische personenauto’s is in de periode 2013 tot en met 2020 toegenomen van 0,3% naar 3,3%3. Er rijden al ruim 1.000 elektrische auto's in de Hoeksche Waard, waaronder meerdere voertuigen van de gemeente zelf.

Op ruim 6.100 gebouwen (woningen, bedrijfspanden en maatschappelijk vastgoed) in de Hoeksche Waard liggen inmiddels zonnepanelen. Bij elkaar opgeteld zijn dat ruim 130.000 zonnepanelen. Als gemeente hebben we zonnepanelen geplaatst op de daken van de gemeentehuizen in Oud-Beijerland en Maasdam en op verschillende locaties van de Buitendienst.

ZAKELIJK REGIONAAL ENERGIELOKET Als eerste gemeente in Nederland is er een zakelijk Regionaal Energieloket gelanceerd voor onder andere ondernemers, kerkelijke gemeenschappen en (sport) verenigingen. Het zakelijk Regionaal Energieloket is opgezet in samenwerking met het Regionaal Energieloket, provincie Zuid-Holland, Stedin, Ondernemersvereniging Hoeksche Waard, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Energieke Regio en LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard). Het Regionaal Energieloket is een onafhankelijk loket dat inwoners uit de Hoeksche Waard ondersteunt bij het nemen van duurzame maatregelen. Met de komst van het zakelijk Regionaal Energieloket is er nu ook een digitaal loket voor andere doelgroepen dan woningeigenaren.

HERNIEUWBARE ENERGIE In 2018 was de totale hoeveelheid hernieuwbare energie in de Hoeksche Waard 378 terajoule (TJ, zie uitleg in kader hoofdstuk 5). Dit staat gelijk aan 5% van het totale energieverbruik in 2018. In 2020 is de hoeveelheid hernieuwbare energie naar verwachting 3 keer zoveel en ongeveer 1.200 TJ. Dit staat gelijk aan 15,7% van het totale energieverbruik in 2018.4

BEHAALDE ENERGIEBESPARING IN GEBOUWDE OMGEVING In de periode 2010 tot en met 2018 is jaarlijks gemiddeld 1,8% energiebesparing behaald in de gebouwde omgeving.4

ENERGIENEUTRAAL (VER)BOUWEN Bij de geplande (ver)bouwprojecten van de gemeente staat duurzaamheid voorop. Bij het verbouwen van bijvoorbeeld dorpshuis De Swaensvoet in Nieuw-Beijerland, de gemeentewerf in Mijnsheerenland en de sporthal en het zwembad in Strijen worden de panden zo veel mogelijk energieneutraal gemaakt. 3. Afkomstig uit de Klimaatmonitor (klimaatmonitor.databank.nl/dashboard) 4. Rekenkamerrapport ‘Gemeente Hoeksche Waard in 2040 energieneutraal?’ november 2020

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Wat is de opgave?

Hoofdstuk 5

ingezet, denk aan aardgas voor warmte in woningen of benzine als brandstof voor voertuigen. Als we het gebruik van deze energiebronnen door de verschillende sectoren bij elkaar optellen, dan levert dat het onderstaande beeld op.

Wat is de opgave?

Energiebronnen

In 2040 willen we alle energie, die we in de Hoeksche Waard gebruiken, ook duurzaam op ons eiland opwekken. Dat is energieneutraal. Om dit te bereiken is het ook belangrijk dat we zoveel mogelijk energie gaan besparen. De energie, die we besparen, hoeven we immers niet op te wekken. Om de doelstelling voor lokale, duurzame opwek te bepalen, gaan we eerst op zoek naar het antwoord op de vraag: hoeveel energieverbruik wordt verwacht in de Hoeksche Waard in 2040? Dat getal is de hoeveelheid duurzame energie, die lokaal opgewekt moet worden in 2040, om dan energieneutraal te worden. In het uitvoeringsprogramma staan de acties voor de komende 5 jaar om daarnaartoe te werken.

HOE BEPALEN WE DE HOEVEELHEID ENERGIE, DIE DOOR DE HOEKSCHE WAARD VERBRUIKT WORDT? In Nederland wordt veel informatie verzameld en aangeboden door het Centraal Bureau voor de Statistiek (hierna CBS). Deze cijfers worden gepresenteerd op onder andere de Klimaatmonitor5. Hiermee kunnen we inzoomen op zowel de energievraag en het energieaanbod, ook ten opzichte van eerdere jaren. Als we de energievraag in de Hoeksche Waard nader bekijken, komt dit neer op 7.544 TJ (bronjaar 2019) aan (toege-

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

2019

2040**

2.681 TJ

1.912 TJ

628 TJ

571 TJ

3.643 TJ

2.266 TJ

Landbouw

488 TJ

449 TJ

Hernieuwbare warmte

132 TJ*

Totaal

7.544 TJ

5.198 TJ

Gebouwde omgeving Industrie Verkeer en vervoer

2040**

Elektriciteit

1.133 TJ

1.834 TJ

Warmte

2.749 TJ*

1.568 TJ

Brandstof

3.662 TJ

1.795 TJ

Totaal

7.544 TJ

5.198 TJ

* Deels op basis van data uit 2018 (hernieuwbare warmte) ** Voorspellingen op basis van ETM-analyse

kend) energieverbruik binnen de gemeentegrenzen verdeeld over een aantal sectoren.6 Energievraag

2019

* Bronjaar 2018, 2019 niet beschikbaar ** Voorspellingen op basis van ETM-analyse

Bovenstaande energievraag zegt iets over de energievraag van verschillende sectoren, maar nog niet precies welke bronnen daarvoor worden ingezet. Er zijn verschillende energievormen of -bronnen, die worden

Uit bovenstaande tabellen maken we op dat de energievraag in de Hoeksche Waard met name wordt bepaald door verkeer en vervoer (brandstof) en gebouwde omgeving (aardgas).

VERWACHTE ENERGIEVRAAG IN 2040 In bovenstaande tabellen staan naast cijfers van 2019 ook de verwachtingen voor de energievraag van verschillende sectoren in 2040 en uit welke vormen van energie deze vraag wordt verwacht. Deze voorspelling is gemaakt op basis van verwachtingen en aannames over het verloop van de energietransitie. Dit gaat onder andere over verwachtingen rondom bevolkingsgroei, woningbouw, de warmtetransitie (hoe snel de gebouwde omgeving op duurzame warmtebronnen overstapt),

5. D e data, die in dit hoofdstuk gebruikt zijn, waren via de Klimaatmonitor beschikbaar op 13 april 2021. 6. T oegekend betekent dat in dit getal ook het energieverbruik is meegenomen van bijvoorbeeld het doorgaande verkeer over de A29 en waterwegen gelegen in de Hoeksche Waard. Dit energieverbruik wordt dus door de modellen toegekend aan de Hoeksche Waard.

energiebesparingen, zonnepanelen op daken en de mobiliteitstransitie (hoe snel personen- en vrachttransport op duurzame energie overstappen). De uitgebreide lijst met uitgangspunten staat in bijlage 3.7 Wanneer we kijken naar het verwachte energieverbruik in 2040, dan vallen er een aantal belangrijke constateringen op, namelijk: Energievraag in 2040 meer dan 30% lager We verwachten dat de energievraag in 2040 meer dan 30% lager is dan nu. Dit komt deels door besparingsmaatregelen, maar ook door het overstappen op efficiëntere energiebronnen en technologieën. Een elektrische auto gebruikt

bijvoorbeeld minder energie dan een auto op fossiele brandstof. Een warmtepomp heeft minder energie nodig dan een HR-ketel om een woning te verwarmen, omdat deze slim gebruik maakt van omgevingswarmte uit lucht, water of bodem. Vraag elektriciteit in 2040 1,5 keer zo groot Ondanks een lagere energievraag in totaal, neemt daarbinnen de vraag naar elektriciteit wel toe, namelijk 1,5 keer zo groot in 2040. Dit komt door de verduurzaming in de mobiliteit naar elektrische auto’s en de transitie naar all-electric oplossingen (bijvoorbeeld een warmtepomp) in plaats van aardgas en brandstoffen, die gebruik maken van elektriciteit.

Wat is de Joule? Energie kent verschillende vormen (bijvoorbeeld hout, aardgas, elektriciteit en benzine) met verschillende energetische waarden (energie-inhoud) en gebruiken (bijvoorbeeld voor verwarmen, transport en laden). Om te kunnen vergelijken wordt alle energie teruggerekend naar een eenzelfde waarde; de Joule. Dit is de internationale standaard voor energie. De definitie van de joule is: de energie, die nodig is, om een lichaam te verplaatsen met een kracht van 1 newton over een afstand van 1 meter. Er wordt vaak gesproken over terajoule (TJ). Dat is 1.000.000.000.000 Joule. Deze waarde gebruiken we ook in het uitvoeringsprogramma om een algemeen beeld weer te geven. De TJ is met name belangrijk om gevoel te krijgen bij de omvang en voortgang en speelt minder een rol bij de communicatie vanwege de moeilijkheid.

Vraag naar aardgas in 2040 blijft Er blijft ook in 2040 nog vraag naar aardgas. We verwachten dat in 2040, zowel in de gebouwde omgeving, als voor de industrie, nog in bepaalde mate aardgas gebruikt wordt voor warmte- en productieprocessen. In totaal verwachten we een energievraag van ongeveer 440 TJ. Vraag naar fossiele brandstoffen in 2040 blijft In 2040 is er nog een forse vraag van ongeveer 1.550 TJ aan fossiele brandstoffen (benzine, diesel en LPG). Een belangrijk deel van deze energie (ongeveer 1.200 TJ) is naar verwachting nodig voor de binnenvaart en transport over de snelweg. Waarschijnlijk vindt hier op termijn ook meer elektrificatie plaats, maar de mate waarin hangt af van ontwikkelingen in de sector. Dit zijn ontwikkelingen waar de Hoeksche Waard zeer beperkt directe invloed op heeft.

WELK DEEL VAN DE ENERGIEBRONNEN IS AL DUURZAAM EN WAT ZIT ER IN DE PIJPLIJN? Als we ons beeld van de toekomstige energievraag in 2040 vertalen naar wat nodig is om energieneutraal te worden, dan moeten we ook kijken naar de huidige energiebronnen: welk deel is nu al duurzaam en hoeveel is er nog nodig om bij het beeld van 2040 te komen? Er is natuurlijk in de Hoeksche Waard al opwekking van duurzame energie behaald en in voorbereiding. Met die plannen kan al een deel van de toekomstige totale energievraag van 5.198 TJ worden ingevuld. Met de opwek vanuit 5 windparken (bestaand en in de pijplijn) en 1 zonnepark (in aanbouw) behalen we naar verwachting 1.200 TJ aan duurzame elektriciteit (zie ook de RES Hoeksche Waard). Daarnaast kunnen we, als we opwek met zon-op-dak maximaal benutten, 725 TJ opwekken. Dit brengt ons tot een totaal van 1.925 TJ aan duurzame elektriciteit al behaald of op de planning. Ook was er in 2019 al een deel van de brandstoffen (163 TJ) en een deel van de warmtebronnen (130 TJ) duurzaam. Dit is energie afkomstig uit biomassa, zoals het bijmengen van biobrandstoffen. Dit komt in totaal neer op een verwacht aanbod van 2.218 TJ aan duurzame energie.

7. H et is belangrijk te benadrukken dat de toekomst nooit helemaal te voorspellen is. Het is daarom belangrijk wendbaar te blijven en regelmatig bij te sturen, zodat de laatste innovaties, trends en ontwikkelingen meegenomen worden. We doen dit door iedere 2 jaar het uitvoeringsprogramma te vernieuwen. En met behulp van het uitvoeringsprogramma ’Monitoring en sturing’ meten we de voortgang richting energieneutraal.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Wat is de opgave?

Als we dat vergelijken met de voorspelling voor 2040, dan is er per energiebron nog de volgende opgave (zie onderstaande tabel). Belangrijke kanttekening daarbij is dat de projecten in de pijplijn en het benutten van de maximale potentie van zon-op-dak nog behaald moeten worden. Bij deze berekening gaan we uit van het benutten van alle geschikte daken voor zonne-energie. Totale energievraag 2040

Al duurzaam (of in pijplijn)

Verwachte bijdrage zon-op-dak

Resterende opgave 2040

Elektriciteit

1.834 TJ

1.200 TJ

725 TJ

-91 TJ

Warmte

1.568 TJ

130 TJ

1.438 TJ

Brandstof

1.795 TJ

163 TJ

1.632 TJ

Totaal

5.198 TJ

1.493 TJ

Energiebronnen

725 TJ

2.980 TJ

Uit bovenstaande tabel leiden we af dat de resterende opgave om energieneutraal in 2040 te worden nog bijna 3.000 TJ is. Ook wordt duidelijk dat het benutten van alle geschikte daken voor zonne-energie niet voldoende is om in onze eigen energiebehoefte te voorzien. Dit betekent dat er belangrijke keuzes gemaakt moeten worden over hoe de resterende opgave wordt ingevuld.

COMPENSATIEOPGAVE Een deel van onze energievraag en energieaanbod in de toekomst vullen we op basis van verwachtingen en aannames al in. Maar een belangrijke vraag is: hoe gaan we om met de verwachte resterende fossiele energievraag in 2040, die voor een deel uit aardgas bestaat en voor een groot deel uit doorgaand vrachtverkeer en de binnenvaart? De huidige verwachtingen zijn namelijk dat vrachtverkeer en binnenvaart zich niet zo snel ontwikkelen dat fossiele brandstoffen volledig overbodig zijn in 2040. Dat betekent dat er mogelijk een compensatieopgave ligt voor dit fossiele energieverbruik. Tegelijkertijd kan gesteld worden dat de energievraag van met name vrachtverkeer en binnenvaart niet direct in onze eigen gemeente veroorzaakt wordt. Mogen we vertrouwen op het Rijk dat deze opgave bovenlokaal wordt aangepakt en opgelost? Dit is op dit moment niet duidelijk. Dat betekent dat het op dit moment aan gemeente Hoeksche Waard (en aan andere Nederlandse gemeenten) is om zelf te bepalen hoe hiermee wordt omgegaan met het oog op de doelstelling energieneutraal in 2040.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

HOE GAAN WIJ MET DE RESTERENDE FOSSIELE ENERGIEVRAAG OM? Vanuit bovenstaand beeld van de verwachte energievraag en de duurzame energiebronnen, die we al hebben of in de pijplijn zitten, bepalen we vervolgens wat de opgave is om energieneutraal te worden. Als Hoeksche Waard kunnen we op verschillende manieren onze verantwoordelijkheid nemen. Er is geen landelijke definitie van een energieneutrale gemeente over wat wel of niet moet worden meegenomen. Dit betekent dat de definitie van energieneutraal deels een gemeentelijke afweging is. De kern van energieneutraal is in het programmaplan Duurzaamheid opgenomen. Als we naar de energievraag binnen onze gemeente kijken, heeft het de voorkeur om verantwoordelijkheid te nemen aan het deel waar de gemeente, maatschappelijke organisaties, ondernemers en inwoners de meeste invloed op hebben. Hierbij is zwaar transport een belangrijk aandachtspunt. Dit is uiteraard onderdeel van onze samenleving: winkelvoorraden, grondstoffen of producten komen niet uit de lucht vallen. Alleen is de directe invloed op transport dat via waterwegen en snelweg door onze gemeente gaat, beperkt. We zien 2 hoofdscenario’s om de fossiele energievraag te bepalen met het oog op energieneutraliteit:

I n 2040 wekken we alle energie die we gebruiken in de Hoeksche Waard, zelf op een duurzame manier op. De resterende fossiele energievraag inclusief vervoer over de snelweg en binnenvaart wordt gecompenseerd door evenveel energie op een duurzame manier lokaal op te wekken. In dit hoofdscenario maken we onderscheid tussen 2 scenario’s: 1. A lle energie één-op-één vervangen door duurzame energie: 1 TJ fossiele energie = 1 TJ duurzame opwek. 2. E en inschatting maken van de benodigde, toekomstige energievraag wanneer duurzame technologieën ingezet worden. Dit leidt tot een kleinere opgave, doordat duurzame technologieën efficiënter zijn. I n 2040 wekken we de energie zonder snelweg en binnenvaart die we gebruiken in de Hoeksche Waard, zelf op een duurzame manier op. In de resterende fossiele energievraag rekenen we het vervoer over de snelweg en binnenvaart dus niet mee in onze energieopgave als Hoeksche Waard. Dit zien wij als een bovenregionale energievraag en verantwoordelijkheid. Ook in dit hoofdscenario maken we onderscheid tussen 2 scenario’s:

3. A lle energie één-op-één vervangen door duurzame energie: 1 TJ fossiele energie = 1 TJ duurzame opwek. 4. E en inschatting maken van de benodigde, toekomstige energievraag wanneer duurzame technologieën ingezet worden. Dit leidt tot een kleinere opgave, doordat duurzame technologieën efficiënter zijn. De uitkomsten van deze verschillende scenario’s zijn doorgerekend voor de resterende opgave voor duurzame opwek.8 De resterende

opgave is de opgave, die nog duurzaam moet worden opgewekt, als alle bestaande en in de pijplijn projecten voor grootschalige opwek behaald zijn en alle beschikbare daken benut zijn voor zon-op-dak. In de volgende tabel wordt de totale opgave en de resterende opgave weergegeven per scenario. Om een beeld te geven hoe de resterende opgave kan worden ingevuld, is dit omgerekend naar hoeveel hectare zon-op-land of windturbines er dan nog nodig zijn. Hierbij is ook een voorbeeld gemaakt hoe dit uitpakt bij een ongeveer gelijke verdeling tussen beide technologieën.

1. Volledige energievraag 2040 één-op-één compenseren voor fossiel

2. Volledige energievraag 2040 Uitgaan van toekomstige energievraag

Opgave 2040

5.198 TJ

4.076 TJ

3.991 TJ

3.266 TJ

Bestaande en pijplijn projecten en maximaal benutten zon-op-dak

2.218 TJ

Resterende opgave

2.980 TJ

1.858 TJ

1.773 TJ

1.048 TJ

Ongeveer 876 hectare zon-op-land

Ongeveer 546 hectare zon-op-land

Ongeveer 521 hectare zon-op-land

Ongeveer 308 hectare zon-op-land

Ongeveer 49 windturbines

Ongeveer 30 windturbines

Ongeveer 29 windturbines

Ongeveer 17 windturbines

Ongeveer 443 hectare zon-op-land en 24 windturbines

Ongeveer 276 hectare zon-op-land en 15 windturbines

Ongeveer 269 hectare zon-op-land en 14 windturbines

Ongeveer 147 hectare zon-op-land en 9 windturbines

Scenario

Zon-op-land (of) Windturbines (of) Combinatie van zon-op-land en windturbines

3. Energievraag zonder 4. Energievraag zonder snelweg en binnenvaart 2040 snelweg en binnenvaart 2040 één-op-één compenseren Uitgaan van toekomstige voor fossiel energievraag

1 hectare zonnepark (1 MWp); levert jaarlijks met 950 vollasturen ongeveer 3,4 TJ duurzame elektriciteit 1 windturbine (5 MWp); levert jaarlijks met 3.388 vollasturen ongeveer 61 TJ duurzame elektriciteit

8. Dit is kort toegelicht in bijlage 4. In bijlage 3 wordt inzicht gegeven in hoe de toekomstige energievraag is berekend.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Wat is de opgave?

Voor het uitvoeringsprogramma gaan we uit van scenario 4: we nemen de toekomstige energievraag zonder snelweg en binnenvaart als richtpunt om energieneutraal te worden in 2040. We nemen de fossiele brandstoffen, die naar verwachting in 2040 nog nodig zijn voor vervoer over de snelweg (de A29) en binnenvaart, niet mee in onze opgave. Dat deel is gelijk aan ongeveer 1.207 TJ aan energiegebruik. Het verduurzamen van deze energievraag zien wij als een nationale verantwoordelijkheid en niet als een gemeentelijke opgave. Deze bovenregionale energievraag, die aan de Hoeksche Waard wordt toegerekend, nemen we niet mee in onze definitie van energieneutraal. Voor de overige fossiele energievraag (brandstof buiten zwaar transport en aardgas) hanteren we de toekomstige energiebehoefte. Deze is lager vanwege toekomstige, efficiëntere technologieën. Voor dit scenario maken we de vertaalslag naar een aantal hectare zon-op-land en moderne windturbines ter beeldvorming. Deze technologieën staan tot 2030 centraal in landelijk beleid en zijn daarmee een logisch uitgangspunt voor dit uitvoeringsprogramma. De restopgave waar de komende 20 jaar aan gewerkt moet worden, komt neer op ongeveer 1.048 TJ. Hierbij is rekening gehouden met de bestaande en in de pijplijn projecten voor grootschalige opwek van winden zonne-energie, het maximaal benutten van de beschikbare daken voor zon-op-dak en het behalen van de besparings- en transitiedoelstellingen zoals gebruikt in de berekening. Het nog duurzaam opwekken van 1.048 TJ aan electriciteit vraagt om een beeld te geven nog 308 hectare aan zon-op-land of 17 moderne windturbines. Of een combinatie van beide vormen met 147 hectare zon-op-land en 9 windturbines. Een goede mix tussen zonne- en windenergie is wenselijk. Het heeft voordelen voor het delen van de energie-infrastructuur

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

en er is meer spreiding van energieopwekking door het jaar heen bij verschillende weersomstandigheden. Voor dit uitvoeringsprogramma is grootschalige opwek van windenergie in de Hoeksche Waard geen mogelijkheid. In het programmaplan Duurzaamheid is eerder besloten om geen extra ruimte te geven voor het grootschalig opwekken van windenergie. We gaan uit van hoge ambities op het besparen van energie, aardgasvrij maken van de Hoeksche Waard en voor duurzame mobiliteit. Daarom blijft grootschalige opwek van zonne-energie op land, water en andere mogelijk beschikbare ruimte de meest haalbare oplossing om als Hoeksche Waard energieneutraal te worden in 2040.9 Het is belangrijk om aan te geven dat het totaal aan berekende hectaren zon-op-land niet binnen de looptijd van dit uitvoeringsprogramma behaald hoeft te worden.

WAT BETEKENT DIT VOOR HET UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL? Bovenstaande uitkomsten laten zien dat we de komende jaren te maken krijgen met een toenemende vraag naar elektriciteit. We willen met het uitvoeringsprogramma stappen zetten naar een energieneutrale gemeente. Daarom moeten we zowel vol inzetten op de opwek van duurzame energie, als werken aan energiebesparende maatregelen. We stemmen het uitvoeringsprogramma af op de ambities uit het programmaplan Duurzaamheid. Dit betekent aan de slag met energiebesparing, het voortzetten van lopende activiteiten en voorgenomen projecten, voldoende ruimte zoeken voor nieuwe opwek van duurzame energie in de Hoeksche Waard en het stimuleren van efficiëntere technologieën waar mogelijk.

Het is belangrijk om de komende jaren actie te ondernemen. Het realiseren van energieprojecten is een traject van de lange adem. Voor energieprojecten is financiële zekerheid nodig, moeten ruimtelijke procedures doorlopen worden, moet zorgvuldig met de omgeving worden afgestemd en moeten uiteindelijk ook vergunningen verstrekt worden. Voor onze partners, zoals Stedin, is het belangrijk om snel zo concreet mogelijk te worden, omdat infrastructurele aanpassingen enkele jaren in beslag kunnen nemen. Het verzwaren van de elektrische hoofdinfrastructuur kan 5 à 10 jaar kosten en zelfs langer als er sprake is van het aansluiten op het landelijk transportnetwerk van netbeheerder TenneT. Gedurende de komende 5 jaar gaan we hard aan de slag. We volgen de voortgang van projecten en sturen op tijd bij wanneer doelen niet lijken te worden gehaald. Omdat de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid razendsnel gaan, vernieuwen we dit uitvoeringsprogramma elke 2 jaar. Zo kunnen we technologische ontwikkelingen, maar ook ontwikkelingen op het gebied van weten regelgeving, snel verwerken in het uitvoeringsprogramma.

9. E r zijn ook andere knoppen waar de gemeente aan kan draaien, denk aan stevige maatregelen om mobiliteit te ontmoedigen, bijvoorbeeld het invoeren van strenge milieuzones. Of het stoppen met uitgeven van grond voor activiteiten, die leiden tot een groei van bedrijvigheid of woningbouw, en daarmee tot een toenemende energievraag. Voor dit uitvoeringsprogramma hebben wij geen signalen ontvangen om dergelijke maatregelen en/of koers in te slaan op basis van gesprekken met belanghebbenden en het gemeentelijk beleid.

MONITORING EN STURING Het is belangrijk om de komende jaren de voortgang van de acties uit het uitvoeringsprogramma te monitoren. Daarom wordt vanuit het programmaplan Duurzaamheid (onderdeel Monitoring en sturing) voor alle thema’s 1 monitoringsinstrument (dashboard) ontwikkeld. Monitoring is een belangrijk onderdeel voor het succes van de verschillende uitvoeringsprogramma’s. Het helpt bij te sturen als resultaten achterblijven, maar maakt ook de successen inzichtelijk. In 2021 wordt een eerste versie van het monitoringsinstrument opgeleverd. In 2022 wordt deze doorontwikkeld naar een definitieve versie.

Voor het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ wordt met name gebruik gemaakt van informatie uit de landelijke Klimaatmonitor, cijfers van Stedin, CROW (kennisplatform) en interne gemeentelijke informatiebronnen. In de volgende tabel staan de indicatoren voor dit uitvoeringsprogramma benoemd. Door het jaarlijks monitoren van deze indicatoren wordt de voortgang inzichtelijk en kan, indien nodig, tijdig worden bijgestuurd. Dit is een voorlopig overzicht. Er wordt nog onderzocht of de betreffende databronnen voldoende betrouwbaar, volledig en actueel zijn.

Doelstelling

Indicator monitoring en sturing

In 2030 zoveel mogelijk elektriciteit duurzaam opwekken.

• Opgewekte zonne-energie in de gemeente (kilowattuur en TJ) • Percentage van de woningen met zonnepanelen • Totaal aantal hectare aan zonnepanelen (grondgebonden + dak)

Het gemeentelijk vastgoed is zoveel mogelijk energieneutraal in 2030.

• Elektriciteitsverbruik gemeentelijk vastgoed • Gasverbruik gemeentelijk vastgoed

In de gebouwde omgeving besparen we 1,5% energie per jaar tot 2030.

• Energieverbruik totaal gemeente (TJ) • Energieverbruik per woning (gemiddeld)

In de gebouwde omgeving besparen we tot 2030 30% aardgas ten opzichte van 2020.

• Verbruik totaal per jaar door bedrijven (miljoen m³) • Verbruik totaal per jaar door woningen (miljoen m³) • Percentage aardgasvrije woningen

De CO₂-uitstoot van de Hoeksche Waardse mobiliteit is in 2030 met 25% verminderd ten opzichte van 2020.

• Uitstoot CO₂ verkeer en vervoer

De infrastructuur voor elektrische auto’s is verbeterd.

• Aantal laadpalen in de gemeente

Het gebruik van elektrische auto’s is toegenomen.

• Aantal geregistreerde elektrische auto's in de gemeente

De CO₂-uitstoot van het Hoeksche Waardse bedrijfsleven is in 2030 met 25% verminderd ten opzichte van 2020.

• Uitstoot CO₂ industrie, afval, energie en water • Uitstoot CO₂ landbouw, bosbouw en visserij

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Wat is de opgave?

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 6

Duurzame opwek

We willen in de periode 2021 tot en met 2026 grote stappen zetten om uiteindelijk in 2040 al onze gebruikte elektriciteit ook duurzaam binnen de Hoeksche Waard op te wekken. Door zoveel mogelijk duurzame elektriciteit lokaal op te wekken, dragen we echt bij aan het verkleinen van onze CO2-uitstoot. Het huidige elektriciteitsgebruik wordt voor het overgrote deel opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen, zoals aardgas en kolen. De komende jaren willen we nog meer daken gebruiken om zonnepanelen op te plaatsen. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is dat het lokale elektriciteitsnet op tijd wordt uitgebreid om de nieuwe duurzame opwek te transporteren. Naast verduurzamen van de elektriciteit spelen ook duurzame warmtebronnen en brandstoffen een belangrijke rol richting een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040.

OPWEK TOT 2040 Zoals in hoofdstuk 5 is uitgewerkt, is onze doelstelling om tot 2040 in totaal 3.266 TJ aan duurzame elektriciteit op te wekken uit de bestaande en in de pijplijn projecten voor grootschalige opwek van energie, door het benutten van alle beschikbare daken en aanvullende opwek te behalen. Om dit te bereiken kijken we naar verschillende manieren van duurzame opwek waarop we de komende jaren extra willen inzetten, namelijk: kleinschalige opwek van windenergie en verschillende

Zon-op-land in combinatie met wind-op-land lijkt een goede keuze. Zowel wat betreft de ruimtelijke inpassing, als de aansluiting op en belasting van het ondergrondse netwerk. Bij het uitwerken waar geschikte locaties zijn en de ontwikkeling van zonneparken, is een goede participatie van inwoners en omwonenden en een goede inpassing in de leefomgeving en het landschap met oog voor mens en natuur, een belangrijk uitgangspunt.

manieren voor de opwek van zonne-energie, bijvoorbeeld kleinschalige zon-op-woningdaken, grootschalig zon-op-daken van (agrarische) bedrijven en maatschappelijk vastgoed, zonneparken op land, zon-op-water en zon anderszins bijvoorbeeld op overdekte parkeerplaatsen. We zien dat steeds meer inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties in onze gemeente interesse hebben in het zelf opwekken van zonne-energie. Er is de afgelopen jaren een volwassen markt ontstaan. De ambitie is om uiteindelijk alle geschikte daken te benutten voor de opwek van zonne-energie in de Hoeksche Waard. Volgens onze berekeningen levert dit ongeveer 725 TJ aan duurzame elektriciteit op. Het doel is om de komende 5 jaar minimaal 25% van de geschikte daken te voorzien van zonnepanelen. Met het vol leggen van alle geschikte daken met zonnepanelen zijn we in 2040 helaas niet energieneutraal. Daarom willen we ook eind 2026 minimaal 100 hectare aan zonneparken op geschikte locaties aanwijzen en (laten) ontwikkelen.

WINDENERGIE Met de ontwikkeling van de huidige en geplande windparken zijn we goed op weg. Als alle windparken zijn gebouwd en draaien, staan er in 2022 in totaal 28 windturbines in de Hoeksche Waard verdeeld over 5 windparken: Spui (5), Hogezandse Polder (9), Westerse Polder (5), Oude Maas (5) en Oude Mol (4). Er is door de gemeenteraad besloten, bij vaststelling van het programmaplan Duurzaamheid, om voorlopig geen nieuwe windparken toe te staan. Grootschalige opwek van windenergie is in dit uitvoeringsprogramma dan ook niet opgenomen.

BESCHIKBAARHEID ENERGIEINFRASTRUCTUUR Het elektriciteitsnetwerk is historisch ontstaan om de Hoeksche Waard van elektriciteit te kunnen voorzien. De energietransitie, die we nu doormaken, zet het energiesysteem op zijn kop. Van een centraal energiesysteem op basis van fossiele brandstoffen ontwikkelen

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame opwek

Opwek in de afgelopen jaren Op het gebied van opwek van duurzame energie hebben we de afgelopen jaren in de Hoeksche Waard belangrijke stappen gezet. In 2017 was 3,6% van de totale, gebruikte energie hernieuwbaar. In 2018 is de hoeveelheid duurzame energie gegroeid naar 5%. In 2020 is dat percentage 3 keer zoveel namelijk 15%. In 2020 is de opwek van hernieuwbare energie naar schatting gestegen met ruim 1.200 TJ. Vooral de productie van windenergie is in de periode 2010 tot en met 2019 flink toegenomen. Als alle geplande windparken zijn gebouwd, staan er in 2022 in totaal 28 windturbines in de Hoeksche Waard. Ook wordt er op dit moment een zonnepark gebouwd op het terrein van Cosun Beet Company (voormalige Suiker Unie) in Puttershoek met een oppervlakte van ongeveer 20 hectare. De afgelopen 5 jaar is het aantal kleinschalige zonnepaneleninstallaties in onze gemeente met 300% gestegen. Er zijn ongeveer 6.400 installaties gebouwd, waarbij het vermogen met 355%10 (ongeveer 23,7 megawatt) is toegenomen. Ook hebben we de afgelopen jaren veel groei gezien bij zonnepanelen op bedrijfsdaken. In 2020 verdubbelde het aangesloten vermogen tot een totaal van 14,3 megawatt. 10

Informatie is van stedin.net/zakelijk/open-data/opgesteld-vermogen

we naar een decentraal energiesysteem op basis van duurzame energie uit wind en zon. De capaciteit van onze energie-infrastructuur is van enorm belang om tempo te houden in het behalen van onze energieneutraaldoelstelling. Op diverse locaties in de Hoeksche Waard kunnen spanningsproblemen op het elektriciteitsnetwerk ontstaan. Deze zijn op sommige plekken zelfs al aanwezig, bijvoorbeeld in het buitengebied en in buurten waar al veel zonnepanelen zijn geplaatst. Samenwerking, verdere uitwerking van de plannen en nauwe afstemming met Stedin zijn dus van groot belang voor de uitbreiding van de netcapaciteit in onze gemeente. Dit heeft prioriteit, omdat de capaciteit op het elektriciteitsnet al snel een remmende factor kan zijn voor onze ambitie om energieneutraal te zijn in 2040.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

De volgende acties worden opgepakt voor de duurzame opwek van energie in de periode van 2021 tot en met 2026. 1.1 GEEN DAK ONBENUT LATEN: STIMULEREN ZON-OP-DAK BIJ INWONERS, ONDERNEMERS EN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES  A lle inwoners krijgen individueel of gezamenlijk de mogelijkheid om duurzame energie op te wekken. Ook inwoners zonder geschikt dak moeten van zonne-energie kunnen profiteren. Hoewel zon-op-dak al hard groeit, willen we als gemeente deze ontwikkeling verder stimuleren. Hiervoor maken we voor half 2022 een groeistrategie zon-op-dak in de Hoeksche Waard.

 M et HW Wonen verhogen we de huidige doelstelling om jaarlijks 250 woningen te voorzien van zonnepanelen naar 350. Dit wordt opgenomen in de jaarlijkse prestatieafspraken met HW Wonen. Waar wenselijk en nuttig werken we ook samen bij de uitvoering van overige maatregelen uit het Duurzaamheidsprogramma van HW Wonen.

 S amen met Energieke Regio, Ondernemersvereniging Hoeksche Waard en LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard) komen we in 2022 met een stimuleringsplan zon-op-bedrijfsdaken als onderdeel van de groeistrategie. Hierbij benutten we data van Stedin en Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid om te komen tot concrete stappen.

 H WDuurzaam en HW Wonen werken samen aan postcoderoosprojecten om via een (centraal) dak van een ander iedereen de gelegenheid te geven om zonne-energie op te wekken, ook als je eigen dak niet geschikt is. Er is tot nu toe 1 postcoderoosproject in Oud-Beijerland uitgevoerd. De gemeente faciliteert waar nodig deze samenwerking. Het doel is minimaal 3 nieuwe postcoderoosprojecten met zon-op-dak uit te voeren in 2026. Onderzocht wordt of het binnen de verduurzamingsopgave van het gemeentelijk vastgoed mogelijk is om een aantal daken kosteloos ter beschikking te stellen voor het uitvoeren van een postcoderoosproject. De gemeente onderzoekt verder welke ondersteuning gegeven kan worden bij de projectontwikkeling en uitvoering, bijvoorbeeld het communicatief ondersteunen via gemeentelijke kanalen.

 S amen met het Regionaal Energieloket versterken we de aanpak voor het opzetten en begeleiden van lokale, gezamenlijke inkoopacties. We willen minimaal 25% van alle geschikte woningen voorzien van zonnepanelen in 2026. In 2019 was dit percentage 13,8%.11  W e brengen voor half 2022 de ruimtelijke belemmeringen voor het plaatsen van zonnepanelen, HR++(+) glas, dakisolatie en andere duurzaamheidsmaatregelen in beeld bij monumenten en beschermde dorpsgezichten. Vervolgens kijken we welke van deze regels kunnen worden opgeheven of versoepeld.

Doel Het behalen van de ambitie om alle geschikte daken te benutten voor de opwek van zonne-energie. We willen toewerken naar 25% van de daken benut voor zonne-energie eind 2026. Resultaat Groeistrategie zon-op-dak in de Hoeksche Waard 2021-2026. Gereed Half 2022 groeistrategie gereed, daarna tot en met 2026 uitvoering. Communicatie en participatie Het bereiken van nieuwe opwek van zonne-energie in de Hoeksche Waard vraagt om een zorgvuldige uitwerking en samenwerking. Onderdeel hiervan is participatie met inwoners, omwonenden, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Hierbij werken we volgens de SIR-methode Relevant Gesprek (zie hoofdstuk 5.4 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid). De communicatie en participatie wordt verder uitgewerkt in het project.

11. E en belangrijk aandachtspunt hierbij is dat het volledige dak benutten iets anders is, dan wat de eigenaar vaak daadwerkelijk op het dak plaatst. De geschiktheid van een dak kan 30 zonnepanelen zijn, maar de bewoner kan aan 6 zonnepanelen voldoende hebben. Om al het geschikte dakoppervlak te benutten, moeten eigenaren gestimuleerd worden om daken maximaal vol te leggen.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame opwek

1.2 ZON-OP-GEMEENTEDAKEN EN OVERIGE (SEMI)PUBLIEKE GEBOUWEN  W e spannen ons in voor zoveel mogelijk zonnepanelen op gemeentedaken in 2026. De eerste stap hiertoe is het onderzoeken welke daken en terreinen van de gemeente geschikt zijn voor het plaatsen van zonnepanelen. Het onderzoek kan pas starten na afronding van het Integraal Accommodatieplan van de gemeente. In december 2021 wordt gestart met het Integraal Accommodatieplan. We kiezen hierbij voor een dorpsgerichte benadering waarbij het plan zo veel mogelijk per dorp wordt opgesteld. Het Integraal Accommodatieplan vormt de basis voor het onderzoek naar welke daken van de gemeente geschikt zijn voor zonnepanelen, de verdere realisatie van zonop-dak en eventuele investeringsbesluiten voor het gemeentelijk vastgoed in de periode tot en met 2030. Als de mogelijkheid zich voordoet, bijvoorbeeld bij groot onderhoud, dan wordt voor een gebouw of terrein het plaatsen van zonnepanelen onderzocht vooruitlopend op het afronden van het Integraal Accommodatieplan.  W aterschap Hollandse Delta is bezig met het plaatsen van zonnepanelen op haar gebouwen in de Hoeksche Waard. Concreet zijn er nu plannen voor 5 kansrijke gebouwen van het waterschap in de Hoeksche Waard. De gemeente faciliteert waar nodig. Het waterschap stemt zelf met Stedin af over de aansluiting van zonnepanelen op het netwerk.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel Het opwekken van zonne-energie op daken van gemeentelijke en andere (semi)publieke gebouwen. Resultaat Onderzoek met inzicht in de potentie van zon-opdak van gemeentelijke en andere (semi)publieke gebouwen. Gereed Eind 2022 eerste deel resultaten.

1.3 SAMENWERKING MET SCHOOLDAKREVOLUTIE  I n 2020 is een samenwerking ontstaan tussen Schooldakrevolutie, Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden, HWDuurzaam, Energieke Regio en de gemeente. Deze samenwerking heeft als resultaat dat we begin 2021 starten met het eerste pilotproject: het dak van basisschool Keuchenius (onderdeel van CSG De Waard) in Oud-Beijerland krijgt zonnepanelen. In totaal worden nog 10 schoollocaties in de Hoeksche Waard benut met zonnepalen via Schooldakrevolutie eind 2026. Gedurende het uitvoeringsprogramma wordt onderzocht hoe dit kan worden bereikt. Alle schoolbesturen in de Hoeksche Waard worden hiervoor benaderend.

Doel Impuls geven aan de samenwerking met scholen voor het plaatsen van zonnepanelen en het nemen van andere verduurzamingsmaatregelen. Resultaat Minimaal 10 scholen in de Hoeksche Waard voorzien van zonnepanelen. Start Pilotproject bij basisschool Keuchenius in Oud-Beijerland, één van de scholen van CSG De Waard. Gereed Eind 2026.

 W e stemmen in 2021 af met Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid om te kijken naar een branche-aanpak voor onderwijsinstellingen en hoe Schooldakrevolutie daarbij betrokken kan worden.

1.4 ONTWIKKELEN UITNODIGINGSKADER UITBREIDING ZON-OP-LAND, ZON-OP-WATER EN OVERIGE RESTRUIMTEN Er is behoefte aan een duidelijk beleid rondom het toestaan van zonnepanelen op land, water en/of andere restruimten. In de Hoeksche Waard zijn diverse initiatieven aangedragen. Om een antwoord te geven op wat, waar, wenselijk wordt gevonden en onder welke voorwaarden maken we een uitnodigingskader. De aangedragen initiatieven worden onderdeel van de uitwerking van het uitnodigingskader voor zonne-energie in de Hoeksche Waard. Dit geldt niet als om specifieke redenen de gemeente toestemming geeft om vooruitlopend daarop met een initiatief aan de slag te gaan. Hier wordt terughoudend mee omgegaan.  W e ontwikkelen een uitnodigingskader voor zon-op-land, water en/ of andere restruimten in de Hoeksche Waard met ruimtelijke voorwaarden. Deze voorwaarden hebben onder andere betrekking op de locatie, landschappelijke inpassing, grondkwaliteit, grondgebruik en netinfrastructuur. In principe wordt op hoogwaardige landbouwgrond geen zon-op-land ontwikkeld. Verder kijken we naar meekoppelkansen uit het programmaplan Duurzaamheid en/of de Omgevingsvisie Hoeksche Waard, zoals biodiversiteit, klimaatadaptatie en recreatief medegebruik. We streven hierbij naar minimaal 50% lokaal eigenaarschap, zie ook maatregel 1.5. Beleid van medeoverheden wordt betrokken bij de uitwerking, evenals gedragscodes van markt- en maatschappelijke organisaties rondom het verantwoord ontwikkelen van opwek van zonne-energie.  W e onderzoeken ook de mogelijkheden voor zonnepanelen op land, water, restruimten, (en langs) parkeerlocaties en infrastructuren zoals de Rijksweg, dijken en bermen. Hiermee willen we verschillende functies in het gebruik van de ruimte combineren en zoveel mogelijk stimuleren. Dit is in lijn met de zonneladder van de Rijksoverheid. Daarin staat op welke plekken het plaatsen van zonnepanelen de voorkeur heeft, zodat er geen zonnepanelen onnodig op landbouw- en natuurgrond gelegd worden.

Doel Grote bijdrage leveren aan de duurzame opwek richting 2030. De ambitie in 2030 voor ongeveer 50% gerealiseerd hebben als onderdeel van de doelstelling van 2040 (= 529 TJ). Resultaat • M inimaal 100 hectare zonnepark mogelijk maken voor eind 2026 en na vaststellen uitnodigingskader door gemeenteraad. • M inimaal 3 voorbeeldprojecten uitvoeren waar verschillende functies in het gebruik van de ruimte gecombineerd worden. Gereed In 2022 onderzoek afronden. De resultaten bieden de basis voor het verlenen van medewerking aan ruimtelijke procedures na besluitvorming door gemeentebestuur. Communicatie en participatie Het bereiken van nieuwe opwek van zonne-energie in de Hoeksche Waard vraagt om een zorgvuldige uitwerking en samenwerking. Onderdeel hiervan is participatie met inwoners, omwonenden, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Hierbij werken we volgens de SIR-methode Relevant Gesprek (zie hoofdstuk 5.4 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid). De communicatie en participatie wordt verder uitgewerkt in het project.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame opwek

1.5 INWONERS PROFITEREN VAN WIND- EN ZONNE-ENERGIE We sturen aan op nog meer participatie en betrokkenheid van inwoners bij winden zonprojecten. Het streven is om door financiële participatie, zoveel mogelijk betrokkenheid en draagvlak te creëren. Wij zien verschillende mogelijkheden om invulling te geven aan de doelstelling 50% lokaal eigendom uit het nationale Klimaatakkoord en kijken breder dan alleen naar direct eigendom van de omgeving. We verkennen welke vormen en ondersteuning hierbij geboden kunnen worden door de gemeente. Te denken valt aan financiële ondersteuning in projectontwikkeling, garantstellingen of juist het stellen van voorwaarden aan projectontwikkelaars over welke vormen en uitwerkingen van financiële participatie passend zijn. Aandachtspunt hierbij is dat iedere inwoner de mogelijkheid moet hebben om mee te kunnen doen of mee te delen, ook diegenen met een kleine beurs.  D e ontwikkeling van zonnepark Heinenoord wordt, als het proces wordt vervolgd, het eerste pilotproject voor het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ om te leren van en ervaring op te doen met het invulling geven aan lokaal eigendom. Eneco heeft samen met grondeigenaar a.s.r. het plan om ten westen van de Heinenoordtunnel langs de Oude Maas een zonnepark van ongeveer 30 hectare te ontwikkelen. Het zonnepark wordt in samenhang met het windpark Oude Maas ontwikkeld. Met dit plan wordt er gestreefd naar 50% lokaal eigendom van de productie van het zonnepark. Hoe het 50% lokaal eigendom wordt georganiseerd en behaald, wordt door de initiatiefnemer onderzocht.  D e ervaringen van deze pilot nemen we mee als waardevolle inbreng in het vormgeven en uitwerken van deze maatregel voor andere projecten.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel Streven naar minimaal 50% lokaal eigenaarschap bij nieuwe winden zonne-energieprojecten voor inwoners van de Hoeksche Waard. Resultaat Een duidelijke participatiestrategie en het ontwikkelen van een toolkit voor ondersteuning van inwoners en maatschappelijke organisaties in de Hoeksche Waard. Gereed In 2022. Communicatie en participatie Het bereiken van nieuwe opwek van zonne-energie in de Hoeksche Waard vraagt om een zorgvuldige uitwerking en samenwerking. Onderdeel hiervan is participatie met inwoners, omwonenden, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Hierbij werken we volgens de SIR-methode Relevant Gesprek (zie hoofdstuk 5.4 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid). De communicatie en participatie wordt verder uitgewerkt in het project.

1.6 ENERGIEOPWEKKING AGRARISCHE SECTOR De agrarische sector neemt een belangrijke rol in binnen de Hoeksche Waard, ook als het gaat om de energietransitie. De grote daken van agrarische bedrijven (zie ook maatregel 1.1) kunnen een grote bijdrage leveren aan de productie van duurzame elektriciteit. Energieproductie kan daarbij een nieuw verdienmodel zijn voor agrariërs. Daarnaast bieden de diverse organische (rest)stromen kansen als producent van duurzame gassen, zoals groen gas of in combinatie met duurzame opwek voor waterstof.  E r is groot draagvlak onder agrariërs voor het op kleine schaal plaatsen van boerderijmolens op boerenerven (maximale tiphoogte 35 meter met een vermogen van ongeveer 10 tot 25 kilowatt). Gemeentelijke en provinciale regelgeving lijkt dit te tegen te houden. De gemeente gaat (samen met de provincie) de mogelijkheden bekijken voor aanpassing van ruimtelijk beleid, zodat boerderijmolens onder voorwaarden mogelijk gemaakt worden. Hierbij wordt rekening gehouden met de ruimtelijke kwaliteit en mogelijke gevolgen voor de omgeving (flora, fauna, landschap en omwonenden). Eind 2022 wordt er gerapporteerd aan het gemeentebestuur.12

Doel Verdere verduurzaming agrarische sector mogelijk maken, bijdrage leveren aan een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040. Resultaat Plaatsingsbeleid ontwikkelen voor boerderijmolens in de Hoeksche Waard. Start Eerste of tweede kwartaal 2022. Gereed Eind 2022. Communicatie en participatie Het bereiken van nieuwe opwek van kleinschalige windenergie met boerderijmolens in de Hoeksche Waard vraagt om een zorgvuldige uitwerking en samenwerking. Onderdeel hiervan is participatie met inwoners en agrarische ondernemers. Hierbij werken we volgens de SIR-methode. Dit wordt uitgewerkt in het project.

12. K leinschalige opwek van windenergie op boerenerven biedt met name kansen voor de agrarische sector. Omdat wind en zon gedurende het jaar weinig samenvallen, wordt de netcapaciteit op deze manier beter benut en kan een agrariër gedurende het jaar meer en evenwichtiger energie opwekken. Ook innovaties, zoals het lokaal produceren van waterstof, komen op deze manier eerder in beeld. Een kleine boerderijmolen is geen vervanging voor een moderne windturbine van 3 megawatt. Ter vergelijking: voor een moderne windmolen van 3 megawatt moeten ongeveer 125 tot 200 boerderijmolens geplaatst worden. De boerderijmolen helpt de agrarische sector om de bedrijfsvoering verder te verduurzamen en is beter landschappelijk inpasbaar op het agrarische erf vanwege de beperkte omvang.

1.7 VERKENNING INNOVATIEVE VORMEN VAN ENERGIEOPWEKKING EN ENERGIEOPSLAG  O p dit moment zijn volwassen technieken als opwek van duurzame energie door wind en zon de meest voor de hand liggende vormen. We starten vanaf 2022 met een verkenning van innovatieve technologieën, die kansrijk zijn voor de Hoeksche Waard de komende 5 jaar. Op deze manier kan de route naar 2040 verrijkt worden met nieuwe toepassingsmogelijkheden. We zoeken hiervoor nadrukkelijk de samenwerking met innovatieve bedrijven of met hogere onderwijsinstellingen.  N aast alternatieve vormen van duurzame opwek nemen we in de verkenning ook nadrukkelijk technologie mee, die in positieve zin bijdragen aan de netstabiliteit. Bijvoorbeeld vormen van opslag, sturing van vraag en verbruik of omzetting van duurzaam opgewekte energie.  O p basis van het onderzoek willen we 1 tot 3 geschikte energie-innovaties realiseren voor eind 2026 als voorbeeldprojecten in samenwerking met maatschappelijke partners, zoals het bedrijfsleven, de agrarische sector, onderwijsinstellingen, medeoverheden en andere belangrijke belanghebbenden. Met deze innovatieve projecten hopen we richting 2040 andere mogelijkheden te ontwikkelen, die inzetbaar zijn naast de opwek van energie door wind en zon. We onderzoeken hiervoor de mogelijkheid van het eenmalig beschikbaar stellen van een investeringsfonds.  H ierbij zoeken we naar cofinanciering vanuit maatschappelijke partners en via stimuleringsregelingen, die beschikbaar zijn op provinciaal, landelijk of Europees niveau.

Doel Inzicht krijgen in interessante innovaties voor een energieneutraal Hoeksche Waard 2040. Op basis van onderzoek voorsorteren op eventuele kansrijke innovaties en toepassingen. Resultaat Innovatieoverzicht maken van innovatieve vormen van energieopwekking en -opslag geschikt voor de Hoeksche Waard. Voor eind 2026 zijn 1 tot 3 geschikte energie-innovaties gerealiseerd. Start In 2022. Gereed Verkenning gereed in 2023. Geschikte innovaties opnemen in uitvoeringsprogramma voor 2026 en later.

1.8 SAMENWERKING MET STEDIN De energie-infrastructuur moet op orde zijn om de doelstelling energieneutraal te behalen. Samenwerking en nauwe afstemming met Stedin is van groot belang voor verdere uitbreiding van de netcapaciteit in onze gemeente. Dit heeft prioriteit, omdat de capaciteit op het elektriciteitsnet een remmende factor dreigt te worden.  W e zoeken samen met Stedin overeenstemming over de plekken waar het elektriciteitsnetwerk de komende jaren verzwaard moet en kan worden. Dit leidt tot een uitvoeringsprogramma Opwek en netinfrastructuurontwikkeling. Hierbij is nadrukkelijk aandacht voor het stimuleren en uitbreiden van kleinschalige zon-op-dakprojecten bij inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. We kijken daarbij ook hoe we het bestaande net hierbij slim kunnen gebruiken. Dus welke kansen zijn er voor opslag en omzetting van energie. Ook het benutten van bestaande capaciteit, zoals het combineren van winden zoninfrastructuur, zijn kansrijke nieuwe ontwikkelingen (zie ook maatregel 1.7).

Doel Ambitie energieneutraal in lijn brengen met de capaciteitsontwikkeling van Stedin. Resultaat Een uitvoeringsprogramma Opwek en netinfrastructuurontwikkeling voor 2030-2040. Start In 2022. Gereed Het uitvoeringsprogramma Opwek en netinfrastructuurontwikkeling en een passende overeenkomst gereed in 2023 of 2024. De samenwerking doorlopend tot en met 2026.

 D e uitvoering van de afspraken moet geborgd worden bij zowel de gemeente als Stedin. We stellen hiervoor een passende overeenkomst op. Ook wordt een gemeentelijke coördinator aangesteld om voortvarend aan de slag te gaan en te zorgen dat werkzaamheden op goede wijze worden opgepakt en uitgevoerd met zo min mogelijk overlast voor de omgeving.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame opwek

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 7

Gebouwde omgeving

In het vorige hoofdstuk hebben we stilgestaan bij duurzame opwek van energie en energie-infrastructuur. Duurzame opwek is belangrijk richting energieneutraal, maar energiebesparing is mogelijk nog belangrijker. Met allerlei eenvoudige maatregelen, die we in en rondom onze gebouwen kunnen nemen, zoals isoleren, besparen en elektrisch koken, is flink wat winst te behalen. Hierbij geldt: hoe succesvoller we worden in het besparen, hoe minder groot de opgave wordt aan de opwekkant. Want, wat niet wordt gebruikt, hoeft ook niet te worden opgewekt.

energielabel C of lager. Er valt de komende jaren dus nog genoeg te doen om in de gebouwde omgeving energie te besparen. De trend was de afgelopen jaren gunstig: in de periode 2010 tot en met 2018 is er in de gebouwde omgeving van de Hoeksche Waard jaarlijks gemiddeld 1,8% energie bespaard. De doelstelling uit het programmaplan Duurzaamheid is 1,5% per jaar. In dit hoofdstuk zijn verschillende maatregelen uitgewerkt om ook de komende 5 jaar het gewenste resultaat te boeken.

GEMEENTELIJK VASTGOED In dit hoofdstuk gaan we in op de acties om de gebouwde omgeving te verduurzamen. We willen niet alleen inzetten op energiebesparende maatregelen, maar ook duurzame alternatieven vinden om onze woningen te verwarmen. Onze doelstellingen voor de gebouwde omgeving zijn vastgesteld in het programmaplan Duurzaamheid en zijn als volgt:  I n de gebouwde omgeving besparen we 1,5% energie per jaar tot 2030.  I n de gebouwde omgeving besparen we tot 2030 30% aardgas ten opzichte van 2020.  H et gemeentelijk vastgoed is zoveel mogelijk energieneutraal in 2030.

TRANSITIEVISIE WARMTE In de Hoeksche Waard gebruiken we op dit moment 28

nog volop aardgas in onze woningen en gebouwen. De komende jaren moeten we dit aardgasgebruik fors verminderen en waar mogelijk aardgasvrij verwarmen, koken en douchen. De route naar een aardgasvrije toekomst in de Hoeksche Waard wordt uitgewerkt in de Transitievisie Warmte. Deze wordt eind 2021 ter vaststelling aan de gemeenteraad aangeboden. We kunnen in dit uitvoeringsprogramma dus nog niet uitgebreid de maatregelen uitwerken en toelichten. Wel benoemen we hier de acties waarmee we de komende 5 jaar al aan de slag gaan.

ENERGIE BESPAREN Op dit moment neemt de gebouwde omgeving zo’n 35% van de energievraag in onze gemeente voor haar rekening. Zo’n 10.000 woningen (van de in totaal ruim 37.500 woningen in de Hoeksche Waard) hebben een

De gemeente wil het goede voorbeeld geven door haar eigen gebouwen versneld te verduurzamen. Dit is onderdeel van het hoofdlijnenakkoord van het college. De gemeente heeft per gebouw onderzocht welke energiebesparende maatregelen uitgevoerd kunnen worden om te verduurzamen. Ook is op basis van berekend energieverbruik (niet het werkelijk energieverbruik) de CO2-uitstoot berekend. De resultaten van deze onderzoeken nemen we mee bij de uitwerking van de Nota beheer gemeentelijk vastgoed. Ook wordt in deze nota ingegaan op de manier van onderhouden en beheren van maatschappelijk vastgoed. Voor wat betreft duurzaamheid, circulariteit en klimaatadaptatie wordt het vastgesteld beleidskader gevolgd. De Nota beheer gemeentelijk vastgoed is op 20 april 2021 door de gemeenteraad vastgesteld.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Gebouwde omgeving

De volgende acties worden opgepakt voor de gebouwde omgeving in de periode van 2021 tot en met 2026.

2.1 BESPAREN INWONERS  I n samenwerking met het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn) verstrekken we Duurzaamheidsleningen met een lage rente tot € 25.000,- aan inwoners voor de financiering van duurzame maatregelen aan de woning.13 De gemeentelijke Duurzaamheidslening blijft ook de komende 5 jaar beschikbaar. Ons doel is minimaal € 1,5 miljoen per jaar aan nieuwe leningen uit te geven aan inwoners voor het nemen van duurzaamheidsmaatregelen.  W e starten een standaard isolatie-aanpak voor gelijkwaardige woningtypes via het Regionaal Energieloket. We zetten in op gezamenlijke inkoopacties voor isolatiemaatregelen via het Regionaal Energieloket. Ons doel is om de komende 5 jaar, elk jaar minimaal 6.000 inwoners te informeren. We zorgen ervoor dat er altijd een groepsaankoop beschikbaar is waar inwoners gebruik van kunnen maken.  V ia het Regionaal Energieloket wijzen we inwoners actief op mogelijke besparingen in huis. Dit doen we met verschillende acties tot en met 2026. Onder andere gericht op het gebruik van ledverlichting, aandacht voor het energiezuinig instellen van de cv-ketel en het nemen van HR++(+) glas.14  D e gemeente start in 2021 met het werven en opleiden van energiecoaches. Dit wordt breed uitgezet binnen de gemeente. We starten met minimaal 1 energiecoach per dorp. Ons doel is 16 coaches actief te hebben in 2022 om inwoners bij

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

te staan met vragen over energiebesparing. Eind 2022 wordt onderzocht of en hoe het aantal energiecoaches kan groeien richting 2024 en verder.  D e gemeente heeft een RREW-subsidie beschikbaar gekregen (Regeling Reductie Energieverbruik Woningen) vanuit het Rijk. We richten ons daarmee op het informeren en stimuleren van huurders, Verenigingen van Eigenaars en minima onder andere via webinars en HW Wonen om energie te besparen en bewustwording te creëren. Energie besparen en opwekken moet voor iedereen toegankelijk zijn.  O p initiatief van de gemeente organiseert het Regionaal Energieloket al wijkaanpakken (zonnepanelen-, isolatie- en warmtepompacties) en informatieavonden. We zetten voor de periode 2021 tot en met 2026 in op het aanpakken van minimaal 5 wijken per jaar.

13. H et gaat bijvoorbeeld om het plaatsen van zonnepanelen, een warmtepomp of zonneboiler en het isoleren van de vloer, gevel of het dak. Er staat vanaf september 2019 zo’n € 2 miljoen aan leningen uit via het revolverend fonds. Dat betekent dat het geld van afgeloste leningen terug in het fonds komt om nieuwe leningen mee te verstrekken. 14. V eel besparing in huis komt dankzij het overstappen naar ledlampen en steeds zuinigere apparaten. De afgelopen jaren heeft deze ontwikkeling al een belangrijke bijdrage geleverd aan het terugdringen van energiegebruik in de gebouwde omgeving. De verwachting is dat dit als gevolg van landelijke en Europese richtlijnen de komende jaren verder tot besparing leidt. Daarnaast kunnen veel cv- en hr-ketels op een lagere temperatuur worden ingesteld: van 80 of 90 graden naar 70 en zelfs naar 60 graden. Een hr-ketel gaat dan (beter) condenseren en op die manier wordt het rendement hoger. Zo kan veel gas en geld bespaard worden.

Doel Inwoners stimuleren in het nemen van besparingsmaatregelen. Resultaat 6.000 inwoners per jaar informeren over besparingsmaatregelen, groepsaankopen, enzovoort. De Duurzaamheidslening breed bekend maken. Start 2021 of 2022. Gereed Eind 2026. Communicatie en participatie Rondom de energietransitie ontwikkelen we een campagne om inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties mee te nemen in welke maatregelen zij zelf kunnen nemen om zo gedragsverandering te stimuleren.

2.2 BESPAREN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES, VVE’S EN MKB  I n samenwerking met het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn) verstrekken we Stimuleringsleningen Duurzaamheid met een lage rente tot € 100.000,- aan maatschappelijke organisaties, Verenigingen van Eigenaars (VvE’s) en midden- en kleinbedrijf (MKB) voor de financiering van duurzame maatregelen aan of nabij gebouwen. Dit is een revolverend fonds. Het geld van afgeloste leningen komt terug in het fonds en wordt opnieuw uitgeleend. We maken bij ondernemers en maatschappelijke organisaties het bestaan van deze gelden bekend. Ons doel is om voor de komende 5 jaar € 1 miljoen per jaar aan nieuwe leningen te verstrekken. Dit stimuleert de gemeente samen met Energieke Regio en het zakelijk Regionaal Energieloket.  W e onderzoeken of de gemeente aanvullende voorfinanciering kan bieden voor het nemen van duurzaamheidsmaatregelen bij scholen en sportverenigingen. We willen in de komende 3 jaar minimaal 10 maatschappelijke organisaties benaderen en ondersteunen bij het opstellen van verduurzamingsplannen. Hiervoor stellen we jaarlijks € 25.000,- aan budget beschikbaar tot en met 2024. Na evaluatie van deze aanpak wordt het vervolg bepaald.

 D e gemeente start in 2021 onderzoek naar het vervangen van lichten langs sportvelden voor ledverlichting. De gemeente betaalt dit onderzoek. Hiermee willen we energiebesparing realiseren, waarmee verenigingen minder geld kwijt zijn aan elektriciteitskosten. Daarnaast onderzoeken we tegelijkertijd de mogelijkheden voor zon-op-dak of eventueel de mogelijkheid van een postcoderoosproject.  A ls gemeente willen we een energieneutrale organisatie15 zijn in 2030. Om dit te bereiken moet evenveel energie opgewekt worden door de gemeentelijke organisatie, als dat we gebruiken. Als we de trend in ons energieverbruik in een rechte lijn doortrekken is ons gemeentelijk energieverbruik in 2030 ruim 60 TJ. Deze energievraag kan vertaald worden naar het plaatsen van 64.000 zonnepanelen. Dat is een enorme opgave. Energiebesparing heeft daarom de grootste prioriteit voor de gemeentelijke organisatie. In een zelfstandige uitwerking voor het gemeentelijke vastgoed wordt verder ingegaan op de opgave, aanpak en het beschikbaar stellen van middelen.

Doel Maatschappelijke organisaties, VVE’s en MKB stimuleren in het nemen van besparingsmaatregelen. Resultaat Bekendheid van de Stimuleringslening Duurzaamheid bij ondernemers, maatschappelijke organisaties en andere partijen, zodat deze wordt gebruikt om besparingsmaatregelen te nemen. Start 2021 of 2022. Gereed Eind 2026. Communicatie en participatie Rondom de energietransitie ontwikkelen we een campagne om inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties mee te nemen in welke maatregelen zij zelf kunnen nemen om zo gedragsverandering te stimuleren.

15. R ekenkamerrapport ‘Gemeente Hoeksche Waard in 2040 energieneutraal?’

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Gebouwde omgeving

2.3 ENERGIENEUTRALE OF ENERGIEPOSITIEVE NIEUWBOUW  D e komende jaren worden honderden nieuwe woningen en bedrijfsgebouwen in de Hoeksche Waard gebouwd. Vanaf 1 januari 2021 geldt de BENG-norm. BENG staat voor Bijna EnergieNeutrale Gebouwen. De gemeente heeft vanuit de Regionale Woonvisie 2030 een hogere ambitie gesteld en houdt die aan: we gaan uit van energieneutrale of mogelijk energiepositieve nieuwbouw. Dit is op basis van de huidige weten regelgeving niet juridisch af te dwingen. Wel kan de gemeente in gesprek met projectontwikkelaars voorwaarden bepalen om dit haalbaar te maken. Hierbij is het van belang dat het niet moet leiden tot vertraging van het opleveren van nieuwe woningen gelet op de huidige behoefte aan nieuwe woningen in de Hoeksche Waard.  D e ambitie van HW Wonen is om energieneutraal te bouwen. HW Wonen bouwt tot 2030 naar verwachting bijna 1.000 nul-op-de-meter (NOM-) woningen. In de gesprekken met HW Wonen verkennen we of energiepositieve nieuwbouw ook mogelijk is en welke voorwaarden daarbij van belang zijn.  O ok innovatieve bouwtechnologieën, zoals passief bouw of houtbouw, bieden kansen om duurzaam en onderscheidend te bouwen, zeker bij nieuwbouw. In 2023 of 2024 wordt samen met de betrokken afdelingen de haalbaarheid onderzocht en verkend, ook in relatie tot de mogelijkheden voor nieuwe vormen van projectontwikkeling en maatschappelijke woonwensen.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel Nieuwe woningen en gebouwen zo duurzaam mogelijk bouwen. Resultaat Duidelijke afspraken met projectontwikkelaars en HW Wonen over energieneutrale of energiepositieve nieuwbouw. Start 2021 tot en met 2026.

2.4 OPSTELLEN AMBITIEUZE TRANSITIEVISIE WARMTE

Zie uitwerking

 V oor het bepalen van de opgave in 2040 gaan we uit van 70% woningequivalenten16 aardgasvrij (of -ready) maken. Woningen en gebouwen zijn dan voorzien van een warmtepomp of een gezamenlijke oplossing zoals een warmtenet. Onder aardgasvrij (of -ready) verstaan we dat de woning of het gebouw tot een bepaald niveau geïsoleerd is, zodat het vervolgens écht klaar is om over te stappen op een aardgasvrije warmteoplossing. Uitwerking van deze doelstelling volgt in de Transitievisie Warmte op basis van de uitgangspunten, die door de gemeenteraad zijn vastgesteld. De Transitievisie Warmte wordt eind 2021 aan de gemeenteraad ter besluitvorming aangeboden.

Gereed Eind 2021.

Transitievisie Warmte

16. E en woningequivalent is een inschatting van de hoeveelheid warmte-energie, die nodig is om een gemiddelde Nederlandse woning van ruimteverwarming en warm water te voorzien. Dit staat gelijk aan 27 gigajoule per jaar.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame mobiliteit

Hoofdstuk 8

Duurzame mobiliteit Mobiliteit zorgt in onze gemeente voor 48% van de energievraag. Er valt binnen dit thema dus nog winst te behalen om de energievraag terug te dringen. Dat kan enerzijds met maatregelen, die mobiliteit verminderen of vervangen door efficiëntere vormen van mobiliteit. En anderzijds door de resterende mobiliteit te verduurzamen. Tegelijkertijd is onze grip hierop als gemeente beperkt, aangezien meer dan de helft van ons energieverbruik in de mobiliteit afkomstig is van het vrachtvervoer, namelijk van de binnenvaart op de wateren rondom de Hoeksche Waard en transport over de snelweg A29, die door de Hoeksche Waard loopt. Dit energieverbruik rekenen we ook niet mee in de gemeentelijke opgave om in 2040 energieneutraal te zijn (zie hoofdstuk 5). Het doel vanuit het programmaplan Duurzaamheid is om de CO₂-uitstoot van de Hoeksche Waardse mobiliteit in 2030 met 25% verminderd te hebben ten opzichte van 2020.

REGIONAAL PLAN DUURZAME MOBILITEIT De exacte opgave op het gebied van mobiliteit wordt uitgewerkt in het Regionaal plan duurzame mobiliteit. Dit plan bevat maatregelen om de CO2-uitstoot te verminderen op basis van de trias mobilica. De trias mobilica is de basis voor duurzame mobiliteitsoplossingen en richt zich op 3 elementen: verminderen, veranderen en

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

verduurzamen van mobiliteit. Deze elementen bepalen samen het gebruik (of niet-gebruik), energieverbruik en de CO2-uitstoot van mobiliteit. Het Regionaal plan duurzame mobiliteit biedt daarbij nadrukkelijk de kans om de gedragsverandering waar op korte termijn aan gewerkt wordt, op lange termijn blijvend (en duurzaam) te maken. In het Regionaal plan duurzame mobiliteit worden 6 thema’s uitgewerkt, die passen bij de lokale situatie. Elk van deze 6 thema’s draagt bij aan één of meerdere elementen van de trias mobilica. 1. Alternatieven op orde Het zorgen voor een transitie naar een meer duurzaam mobiliteitssysteem vraagt om het op orde hebben van de duurzame andere mogelijkheden voor mobiliteit in Hoeksche Waard. Als mensen meer moeten gaan fietsen, moet de fietsinfrastructuur op orde zijn. Wanneer je wilt dat mensen elektrisch gaan rijden, dan moeten er ook voldoende oplaadpunten zijn. 2. Schone brandstoffen Wanneer vervoer van personen of goederen toch via de weg moet en niet met schonere vervoermiddelen, zoals de trein of fiets kan, dan kan het toepassen van schone brandstoffen (elektrisch of waterstof) ervoor zorgen dat de CO2-uitstoot toch verminderd. De benodigde infrastructuur, zoals laadinfrastructuur

en een duurzaam brandstofstation, moet een bijdrage leveren aan het stimuleren van het gebruik van schone brandstoffen. 3. Stimuleren van gedragsverandering in personen- en zakelijk verkeer In voorbereiding op de renovatie van de Heinenoordtunnel wordt mede ingezet op het stimuleren van ‘slim werken, slim reizen’. Het doel is om dit gedrag vervolgens ook op lange termijn vast te houden en inwoners te blijven stimuleren meer thuis te werken en gebruik te maken van andere, duurzamere vervoermiddelen dan de auto. 4. Bedrijvenbenadering Werkgevers hebben grote invloed op het verduurzamen van bijvoorbeeld hun eigen wagenpark, maar ook op het reisgedrag van hun werknemers. Door middel van een actieve bedrijvenbenadering wordt met de werkgevers in Hoeksche Waard gewerkt aan flexibel reisgedrag en het stimuleren van het gebruik van duurzame vervoermiddelen. Vanuit de renovatie van de Heinenoordtunnel wordt een bedrijvenbenadering opgestart. De Verkeersonderneming voert deze namens Rijkswaterstaat uit in Hoeksche Waard. Het doel van de bedrijvenbenadering is dat bedrijven, (zorg)instellingen en publiekstrekkers gaan stimuleren dat hun werknemers en bezoekers anders gaan reizen en werken en/of dat zij hun logistiek anders

gaan organiseren. De aandacht ligt hierbij niet alleen op tijdelijke maatregelen om de bereikbaarheid tijdens de renovatie te borgen, maar nadrukkelijk ook op maatregelen met een blijvend effect op bereikbaarheid en duurzaamheid. Door het vroegtijdig aansluiten van bedrijven zijn (en voelen) ze zich betrokken, gehoord en is het mogelijk om echt maatregelen te ontwikkelen, die aanslaan. 5. Duurzame logistiek Logistiek is een belangrijke ‘veroorzaker’ van CO2-uitstoot. Dat gaat niet alleen over vervoer over de weg, maar ook over vervoer over water. Door in te spelen op het verduurzamen van de logistieke bewegingen in (en rond) de Hoeksche Waard kan de CO2-uitstoot worden verminderd. 6. Duurzame infrastructuur Ook de infrastructuur zelf heeft een rol in duurzame mobiliteit. Het toepassen van duurzame materialen of hergebruik van materialen bij de renovatie of aanleg van wegen kan al een bijdrage leveren aan de CO2-vermindering. Maar bijvoorbeeld ook het plaatsen van duurzame ledverlichting is een maatregel. Het Regionaal plan duurzame mobiliteit is een uitwerking van het programmaplan Mobiliteit. Duurzaamheid, maar ook andere mobiliteitsopgaven, worden hierin uitgewerkt. In dit hoofdstuk staan de al lopende en op korte termijn startende acties, die gericht zijn op het energieverbruik van mobiliteit. Deze zijn deels ook aanvullend op het Regionaal plan duurzame mobiliteit. Een uitgebreidere blik op duurzame mobiliteit, zowel wat betreft thema’s als de details, volgt in het Regionaal plan duurzame mobiliteit later in 2021.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame mobiliteit

De volgende acties worden opgepakt voor duurzame mobiliteit in de periode van 2021 tot en met 2026.

3.1 IMPULS (SLIMME) LAADINFRASTRUCTUUR  H et percentage geregistreerde elektrische personenauto’s in onze gemeente is tussen 2013 en 2019 toegenomen van 0,3% naar 1,6%. Er waren eind 2020 in totaal ongeveer 100 publieke elektrische laadpalen voor elektrische auto’s aanwezig in de gemeente. We verwachten dat er ongeveer 100 elektrische laadpalen bij komen tot en met 2023. Het aantal elektrische laadpalen verdubbelt dus naar ongeveer 200 publieke laadpalen. We bepalen na deze periode opnieuw de behoefte aan laadinfrastructuur op basis van de ontwikkeling en groei van elektrisch vervoer in het gebied.  H et waterschap onderzoekt samen met de gemeente en provincie de opties voor het plaatsen van laadinfrastructuur bij grote gemalen en overige werklocaties van het waterschap. Medewerkers kunnen op deze manier laden tijdens onderhoudswerkzaamheden. Waar mogelijk kunnen deze laadpalen ook publiekstoegankelijk worden gemaakt. Het waterschap wil in 2021 minimaal 50 laadpalen plaatsen op de verschillende werklocaties verspreid over de Hoeksche Waard. Hierbij kijken we ook naar de mogelijkheid van het plaatsen van snelladers.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

 D e gemeente bouwt voort op de samenwerkingsovereenkomst met Rotterdam ten aanzien van laadpalen. Deze laadpalen verbruiken groene stroom, die opgewekt is in Nederland en het plaatsen is kosteloos. Alle nieuwe laadpalen zijn in staat om slim laden mogelijk te maken.  V erschillende organisaties zullen een laadpalenopgave hebben voor hun wagenpark. Op sommige plekken, bijvoorbeeld bij bedrijventerreinen, is geen sprake van organische groei, maar van veel vraag in korte tijd. De gemeente gaat inventariseren welke bedrijven en organisaties in de Hoeksche Waard gecombineerd werk kunnen maken van het slim plaatsen van laadinfrastructuur. We maken hierbij onderscheid tussen laadinfrastructuur voor wonen, werken en bezoek. Elke doelgroep heeft namelijk een andere vraag, die verschilt wat betreft locatie, laadsnelheid en/of type lader. Ook de interactie met andere transities, zoals de warmtetransitie, wordt hierbij aangegaan.

Doel Forse toename van het aantal slimme publieke elektrische laadpalen. Resultaat Ongeveer 100 nieuwe laadpalen tot en met 2023 vanuit de gemeente. Ongeveer 50 nieuwe laadpalen in 2021 in samenwerking met het waterschap. Gereed Eind 2023.

3.2 VAN VRAAGGESTUURDE LAADPALEN NAAR HANDELEN OP BASIS VAN VOORSPELLINGEN  M omenteel kunnen inwoners van de Hoeksche Waard zelf een laadpaal aanvragen bij de gemeente. De gemeente wil van het vraaggestuurd aanbieden van laadpalen overstappen naar het actief plaatsen van laadpalen op basis van voorspellingen op strategische locaties. Vanaf 1 juli 2021 sluit gemeente Hoeksche Waard daarom aan bij de concessie van Samenwerkende Gemeenten Zuid-Holland, die gemeente Rotterdam organiseert. Deze concessie legt de basis voor een strategische plaatsing van laadpalen. We kunnen dan via een verzamelverkeersbesluit locaties actief vastleggen en de procedure bij de gemeente al doorlopen. Het plaatsen van laadpalen wordt zo versneld. We werken samen met Stedin bij het bepalen van de strategische locaties.  I n de Hoeksche Waard moet minimaal 10% van het aantal parkeerplaatsen volgens het gebruikersdeel van de parkeernorm zijn ingericht met een elektrisch oplaadpunt. En 25% van het aantal parkeerplaatsen moet hierop zijn voorbereid. Bij parkeerterreinen met meer dan 10 parkeervakken moeten alle parkeervakken voorzien te zijn van loze leidingen om het elektrisch laden in de toekomst mogelijk te maken. We zorgen dat de inrichting van onze parkeerplaatsen voldoet aan de normen voor (toekomstige) elektrische oplaadpunten.

Doel Van vraaggestuurd naar actief plaatsen van laadpalen aan de hand van voorspellingen in de Hoeksche Waard. Resultaat Duidelijke voorspellingen voor elektrische laadpalen in de toekomst. Laadpalen worden actief geplaatst en minder op aanvraag. Van alle nieuwe parkeerlocaties heeft 10% van de parkeerplaatsen een elektrisch oplaadpunt en 25% is erop voorbereid. Start Half 2021 en vervolgens doorlopend tot eind 2026.

3.3 ALTERNATIEVE BRANDSTOFFEN: WATERSTOF  V oor voertuigen, die zwaardere of langere werkzaamheden uitvoeren, zoals hijskranen, langeafstandstransport, landbouwvoertuigen of vuilniswagens, wordt op dit moment onderzocht of waterstof een duurzaam alternatief kan worden. Met afvalinzamelaar RAD, waterschap Hollandse Delta en verschillende andere partijen uit de agrarische sector willen we onderzoeken of waterstof een belangrijke uitkomst biedt voor het verduurzamen van het wagenpark. Het gaat bij de RAD om 15 voertuigen die 300.000 liter diesel per jaar gebruiken. Samen met deze partijen onderzoekt de gemeente welke doelstelling haalbaar is om de transitie naar waterstofvoertuigen in te zetten. Te denken valt aan de doelstelling dat over 5 jaar minimaal een kwart van de inzamelvoertuigen op waterstof rijdt.

Doel Het verduurzamen van het wagenpark van afvalinzamelaar RAD, waterschap Hollandsche Delta en verschillende partijen uit de agrarische sector in de Hoeksche Waard en het verder verduurzamen van OV-bussen in samenwerking met provincie Zuid-Holland. Resultaat Afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek en de technologische ontwikkeling van waterstofmobiliteit. Gereed Eind 2023 de verkenning afronden.

 E r is een proef geweest met waterstof als brandstof voor OV-bussen in Zuid-Holland met Connexxion, gemeente GoereeOverflakkee, gemeente Hoeksche Waard en provincie Zuid-Holland. Vanaf het laatste kwartaal van 2021 gaan er 20 waterstofbussen rijden binnen de concessie Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Duurzame mobiliteit

3.4 GEMEENTE GEEFT HET GOEDE VOORBEELD  D e gemeente wil zelf het goede voorbeeld geven. Op dit moment rijden er vanuit de gemeente ongeveer 10 duurzame, elektrische voertuigen. Verder wordt voor een groot deel nog gereden op brandstof. In nieuwe aanbestedingen is het uitgangspunt om in te zetten op duurzame(re) voertuigen.  A ls zakelijk reizen naar het buitenland plaatsvindt, compenseren we de CO₂-uitstoot.

Doel Een duurzaam wagenpark van de gemeente en het goede voorbeeld geven aan inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Resultaat Bij aanbestedingen inzetten op duurzame(re) voertuigen en laadmogelijkheden bieden bij publieke locaties. Gereed Nog te bepalen.

 B ij iedere, gemeentelijke vastgoedlocatie wordt onderzocht of een strategisch en publiekstoegankelijk oplaadpunt geplaatst kan worden. Dit wordt opgepakt na het bepalen van de gemeentelijke inzet rondom het vastgoed. Hierbij betrekken we zo mogelijk de ambities van het waterschap en de provincie om zo veel mogelijk samen te zorgen voor dit soort publiekstoegankelijke oplaadpunten (zie ook maatregel 3.1).

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 9

Ondernemers en bedrijven

De opgave op het gebied van verduurzaming en besparing van energie, die voor ons ligt, kunnen we alleen aangaan, als we dat samen met onze ondernemers en bedrijven doen. De gemeente werkt al op verschillende manieren samen met ondernemers en bedrijven om te verduurzamen. Uit verschillende gesprekken met onder andere Energieke Regio, Ondernemersvereniging Hoeksche Waard, LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden, blijkt dat er tal van mogelijkheden voor het oprapen liggen voor bedrijven om nóg meer stappen te maken hierin. Het is belangrijk dat deze verhalen gehoord worden, mede om andere ondernemers te stimuleren hun vastgoed te verduurzamen. De landbouw en de industrie nemen op dit moment gezamenlijk 15% van de energievraag in de Hoeksche Waard voor haar rekening. Daarnaast zit een deel van het energieverbruik vanuit de gebouwde omgeving ook in de warmte- en elektriciteitsvraag van ondernemers en bedrijven.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Ondernemers en bedrijven

De volgende acties worden opgepakt voor ondernemers en bedrijven in de periode van 2021 tot en met 2026.

4.1 KLEINSCHALIGE INSPIRATIESESSIES VOOR ONDERNEMERS We willen met ondernemers blijvend het gesprek aangaan over vragen, twijfels en zorgen, die leven rondom verduurzaming. We zien enorme verduurzamingskansen bij bedrijventerreinen en merken dat succesverhalen vaak aanstekelijk werken.  E nergieke Regio boekt successen met het samenbrengen van ondernemers op bedrijventerreinen via kleinschalige inspiratiesessies. Dit zijn sessies met maximaal 15 tot 20 ondernemers. Hierbij wordt besproken wat de mogelijkheden zijn voor zonnepanelen op hun daken, welke gezamenlijke oplossingen en welke besparingsmogelijkheden er zijn. Ook worden ondernemers, die al bezig zijn met verduurzamen, uitgenodigd hun verhaal te doen. De gemeente, Energieke Regio en Ondernemingsvereniging Hoeksche Waard organiseren samen minimaal 4 inspiratiesessies per jaar voor ondernemers op bedrijventerreinen en in winkeliers- en/of MKB-branches.

Doel Ondernemers op bedrijventerreinen en in winkeliers- en/of MKB-branches aanspreken en inspireren met een persoonlijke aanpak om duurzaamheidsmaatregelen te nemen door minimaal 4 inspiratiesessies per jaar te organiseren. Resultaat Enthousiasme, draagvlak en daadkracht onder ondernemers om aan de slag te gaan met energiebesparing en -opwek. Start 2021 en vervolgens doorlopend tot eind 2026.

 N aast kleinschalige inspiratiessessies gaan we op zoek naar andere middelen om ondernemers op een positieve manier de gelegenheid te bieden om elkaar te inspireren en te laten zien wat er allemaal al gebeurt met welke winst. Dit als aanvulling op de jaarlijkse Duurzaamheidsdag voor ondernemers. We denken bijvoorbeeld aan het organiseren van een duurzame bedrijvenroute voor ondernemers, die mogelijk op een later moment ook interessant is voor inwoners.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

4.2 BEDRIJFSGERICHT AAN DE SLAG IN SAMENWERKING MET OMGEVINGSDIENST ZUID-HOLLAND ZUID, ONDERNEMERSVERENIGING HOEKSCHE WAARD, ENERGIEKE REGIO EN STEDIN In de Hoeksche Waard willen we samen met de bedrijven de nodige besparingsmaatregelen nemen. Het heeft onze prioriteit om maatregelen, die binnen 5 jaar terugverdiend kunnen worden, onder de aandacht te brengen. Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) heeft een E-agenda opgesteld voor de komende 5 jaar met activiteiten om meer energiebesparing bij bedrijven te realiseren. Waar nuttig voor de Hoeksche Waard sluiten wij daarbij aan.

haar beleidsdoel om in te zetten op energiebesparing in de gebouwde omgeving. De aanpak vormt de basis voor een werkwijze, die ook ingezet kan worden voor de andere bedrijventerreinen in en buiten de Hoeksche Waard. Het monitoren van het energiegebruik voorafgaand en na afloop van acties bij de deelnemende bedrijven geeft een beeld van de bereikte resultaten en effecten. De aanpak wordt uitgevoerd door Energieke Regio Hoeksche Waard.

 U it de Wet milieubeheer komt een verplichting voort om energiebesparende maatregelen te nemen als de terugverdientijd korter is dan 5 jaar. De verantwoordelijkheid voor toezicht en handhaving op deze verplichting ligt bij OZHZ. De gemeente gaat hier sterker op sturen in samenwerking met OZHZ en Energieke Regio. Onze insteek is daarbij nadrukkelijk om te handelen vanuit vertrouwen en samenwerking met ondernemers.

 H et benutten van beschikbare (openbare) data van bedrijven in de Hoeksche waard helpt om slim te werk gaan. Data beschikbaar bij OZHZ, Energieke Regio, het zakelijk Regionaal Energieloket, Stedin en de gemeente kan worden ingezet voor de bedrijfsbezoeken of bedrijventerreingerichte aanpakken. Resultaten van deze activiteiten bieden weer inzicht in de voortgang van de gemeentelijke doelstelling om minder CO₂-uitstoot door bedrijven te behalen. We onderzoeken hoe deze data gebruikt kan worden in de doorontwikkeling van het gemeentelijke monitoringsprogramma. Hierbij werken we volgens de privacywetgeving.

 V anuit de bestaande middelen, die de provincie en gemeente biedt aan OZHZ, kunnen we jaarlijks samen met zo’n 60 bedrijven in de Hoeksche Waard bekijken welke energiebesparende maatregelen genomen kunnen worden. Daarmee duurt het tot 2030 voordat alle 600 energierelevante bedrijven in de Hoeksche Waard een scan gekregen hebben. Dat moeten en willen we versnellen naar 120 bedrijven bezoeken per jaar. We kiezen hierbij een benaderingen, die uitgaat van het enthousiasme en gemak waarmee ondernemers winstgevend kunnen verduurzamen.  S amen met provincie Zuid-Holland maken we een vliegende start met een aanpak ‘Energiebesparing op bedrijventerreinen voor 2021-2022’. We sluiten aan bij de opgave vanuit de RES 1.0 voor de inzet op meer grootschalige opwek van elektriciteit via zon-op-dak-projecten op in eerste instantie 3 bedrijventerreinen in de Hoeksche Waard. De aanpak is gericht op het besparen van energie bij bedrijven als opstap naar grootschalige opwek. De provincie ondersteunt vanuit

 V anaf 2023 is het de verplichting voor kantoren (met een oppervlakte van 100 m² of meer) om minimaal een energielabel C of beter te hebben. Hierbij is zon-op-dak een toegankelijke en interessante maatregel voor ondernemers om labelstappen te zetten. We zien steeds vaker dat zon-op-dak door de energie-infrastructuur (tijdelijk) niet mogelijk is. De gemeente werkt in afstemming met OZHZ uit hoe we omgaan met transportschaarste in relatie tot het handhaven. Vooruitlopend verstevigt de gemeente onder andere in samenwerking met Ondernemersvereniging Hoeksche Waard (OHW) de informatievoorziening over deze aankomende verplichting bijvoorbeeld door het organiseren van webinars vanuit stichting Energieke Regio (samenwerking van Energieke Regio Hoeksche waard, Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden, OHW en gemeente Hoeksche Waard).

Doel Ondernemers en bedrijven faciliteren om duurzame stappen te zetten. Resultaat Groei energiebesparing en zon-op-dak bij ondernemers en bedrijven meer toekomstbestendige bedrijventerreinen. Start Eind 2021 en vervolgens doorlopend tot eind 2026. Communicatie en participatie Rondom de energietransitie ontwikkelen we een campagne om inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties mee te nemen in welke maatregelen zij zelf kunnen nemen om zo gedragsverandering te stimuleren.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Ondernemers en bedrijven

4.3 DOORONTWIKKELING ZAKELIJK REGIONAAL ENERGIELOKET In opdracht van de gemeente en provincie is er een zakelijk Regionaal Energieloket ontwikkeld, als eerste in Nederland. Het zakelijk Regionaal Energieloket is een website waar bedrijven en organisaties terecht kunnen voor informatie over verduurzaming. Het zakelijk Regionaal Energieloket is ontwikkeld in samenwerking met Energieke Regio, LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard), OHW, Stedin, OZHZ en Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden. Het loket is gebouwd en in beheer bij het Regionaal Energieloket.  E r komt een RRE-regeling (Regeling Reductie Energieverbruik) voor het MKB. Van daaruit bepalen we acties die we oppakken gericht op het MKB in afstemming met onder andere OZHZ.  W e starten een jaarlijks, terugkerende informatiecampagne om de bekendheid van het zakelijk Regionaal Energieloket te vergroten.  W aterschap Hollandse Delta (WSHD) heeft kansrijke maatregelen bepaald om in 2030 energieneutraal te zijn. Hierdoor faciliteert WSHD op dit moment de aanleg van 7 zonneweides en wordt er nagedacht over zon-op-daklocaties. De gemeente gaat in gesprek met WSHD en faciliteert waar nodig voor het uitvoeren en uitbreiden van deze plannen.  W e versterken de samenwerking met het gemeentelijke Ondernemersloket, zodat het groeit aan bekendheid en informatiestromen voor ondernemers zoveel mogelijk samenkomen op 1 centrale digitale plek.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Doel Ondernemers faciliteren om duurzame stappen te zetten. Resultaat Groei energiebesparing en zon-op-dak bij ondernemers en organisaties en meer toekomstbestendige bedrijventerreinen. Jaarlijks 300 ondernemers bereiken via het zakelijk Regionaal Energieloket. Start 2021 en vervolgens doorlopend tot eind 2026. Communicatie en participatie Rondom de energietransitie ontwikkelen we een campagne om inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties mee te nemen in welke maatregelen zij zelf kunnen nemen om zo gedragsverandering te stimuleren. Hierbinnen is ook aandacht voor het zakelijk Regionaal Energieloket. Jaarlijks wordt er een informatiecampagne gehouden om de naamsbekendheid en bekendheid met de mogelijkheden te vergroten.

4.4A UITBREIDING PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING MET DE LANDBOUW Op initiatief van Wageningen University & Research is er in 2020 een publiekprivate samenwerking (PPS) Energie en Landbouw gestart om de energietransitie in de landbouwsector te onderzoeken en te versnellen. Deze PPS is een succes en wordt in 2021 uitgebreid: er wordt aansluiting gezocht bij een tiental agrarisch ondernemers in onze gemeente voor onderzoek naar en nieuwe toepassingen van duurzame energie. In de Hoeksche Waard richt de samenwerking zich op de productie van duurzame waterstof als vervanger van diesel. Op die manier wordt duurzame energie op het boerenbedrijf opgewekt en toegepast zonder dat hierbij het regionale energienetwerk op piekmomenten wordt overbelast. LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard) is hierbij betrokken. De aanpak van de PPS bestaat uit 2 fasen:

Doel Het versterken van de energietransitie in de agrarische sector. Resultaat Innovatieve oplossingen voor duurzame energieproductie zonder netverzwaring. En nieuwe verdienmodellen voor een duurzame agrarische sector. Start 2021 en 2022 en voortzetten op basis van resultaten en draagvlak tot en met 2026.

1. L andbouw als vliegwiel voor de energietransitie: in samenwerking met Stedin, Landbouw/Agrarisch Collectief, gebiedspartijen en inwoners de mogelijkheden van de energietransitie in de landbouwsector analyseren en benutten. Er is hierbij aandacht voor duurzame energiewinning als (nieuw) verdienmodel voor de agrariërs. 2. Fossielvrije landbouwmechanisatie: in beeld brengen van de (on)mogelijkheden bij nieuwe toepassingen van fossielvrije mechanisatie in de landbouw, bijvoorbeeld rondom de capaciteit van het regionale energienetwerk. Aan de hand van een actieprogramma worden de mogelijkheden toegepast en wordt fossielvrije mechanisatie versneld.  D e gemeente is gevraagd om deel te nemen aan de PPS. LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard) neemt het voortouw. Veel onderzoek en toepassingen vinden plaats in de bedrijfsvoering van de aangesloten agrarische ondernemers. De gemeente heeft in de samenwerking een faciliterende rol in kennis, tijd, netwerk en procesgeld.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Ondernemers en bedrijven

4.4B PILOT WATERSTOFBOERDERIJ  I n 2019 is de pilot Waterstofboerderij opgestart bij 2 agrariërs onder leiding van LTO Noord en samen met gemeente Goeree-Overflakkee, gemeente Hoeksche Waard en provincie Zuid-Holland (vanuit het Waterstofconvenant). Deze 2 agrariërs uit beide gemeenten worden actief geholpen door het netwerk om een toekomst uit te werken waar waterstof een regionale functie vervult. Dit netwerk wordt nu benut om door te groeien naar kleine pilots, die vervolgens breder ingezet kunnen worden.  E r zijn verschillende bouwwerken nodig voor de pilots, die vaak in strijd zijn met het huidige bestemmingsplan. De komende tijd wordt gekeken naar de ruimtelijke effecten en de wenselijkheid en mogelijkheden van verschillende oplossingen. Daarna worden de mogelijkheden voor afwijken of het herzien van het bestemmingsplan verkend om vergunningverlening mogelijk te maken.

Doel Het stimuleren van innovatieve oplossingen en kleinschalige energiesystemen. Resultaat Een pilot, die gebruikt kan worden als showcase voor de energietransitie in het landelijk gebied. Bijdragen aan slimme en schaalbare oplossingen voor de Hoeksche Waard, Goeree-Overflakkee en daarbuiten. Start Het doel is om in 2021 of 2022 een besluitvormingstraject te doorlopen voor planologische medewerking aan de pilots.

 B eide maatregelen hebben een verband met Regio Deal Zuid-Hollandse Delta: er wordt voor ondersteuning en mogelijk financiering van de pilots onderzocht of dit kansen biedt. Daarnaast geldt dat beide maatregelen ook vanuit de energie-infrastructuur interessant zijn: er kan mogelijk op een andere manier meer energie worden opgewekt, lokaal geproduceerde waterstof kan worden benut voor mobiliteit of op lange termijn zelfs voor het verwarmen van gebouwen. Dit laatste wordt onderzocht in de Transitievisie Warmte.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoofdstuk 10

We zetten hierbij in op onderstaande 6 bouwstenen (zie hoofdstuk 5 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid): 1. Actief informeren 2. Ontwikkelen van een digitaal platform voor ‘community building’ 3. Stimuleren van gedragsverandering 4. Inwonersparticipatie om meedoen te stimuleren 5. Overheidsparticipatie om initiatieven de ruimte te geven 6. Maatwerk per project

Communicatie en participatie

De ambitie om als Hoeksche Waard in 2040 energieneutraal te zijn vraagt om verbinding tussen en daadkracht van inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheid. Het gaat om een langdurige overgang, die uiteindelijk van iedereen een bijdrage verlangt. Het vraagt ook om uithoudingsvermogen en steeds oog houden voor elkaars standpunten, behoeften en zorgen. Communicatie en participatie spelen hierbij een belangrijke rol. Communicatie gaat over wie we willen bereiken, met welke boodschap en op welke wijze we dit gaan doen. Bij participatie gaat het meer om wie we wanneer willen betrekken bij het uitwerken van beleid of projecten en welke ruimte er is voor samenwerking en het nemen van beslissingen of initiatief. In dit hoofdstuk beschrijven we de communicatieen participatieaanpak voor het uitvoeringsprogramma Hoeksche Waard richting energieneutraal. De aanpak bouwt voort op de programmabrede leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid. In de aanpak staan informeren, inspireren, stimuleren en samenwerken centraal. Zo maken we met elkaar werk van een energieneutrale Hoeksche Waard. 44

THEMANIVEAU: COMMUNICATIE EN PARTICIPATIE OVER DE ENERGIETRANSITIE

INFORMEREN, INSPIREREN EN STIMULEREN De communicatie en participatie voor dit uitvoeringsprogramma gebeurt op 2 van de 3 niveaus zoals genoemd in de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid (zie hoofdstuk 3.2), namelijk:  T hemaniveau: informeren over en bewustwording creëren van ieders rol en verantwoordelijkheid in de energietransitie en hiermee aan de slag gaan.  P rojectniveau: de samenleving informeren over, betrekken en ondersteunen bij projecten, die bijdragen aan een energieneutrale Hoeksche Waard.

We informeren en betrekken de samenleving bij het thema energietransitie vanuit de propositie en kernboodschap energietransitie (zie bijlage 2). De propositie vertelt in een notendop het verhaal. De kernboodschap gaat daar iets uitgebreider op in. Zo maken we de communicatie over de energietransitie eenduidig en vertellen we het belang van de energietransitie en hoe we hier samen aan kunnen werken elke keer goed. Ook zorgen we ervoor dat we projecten en activiteiten steeds blijven koppelen aan het thema en de brede duurzaamheidsopgave. Digitaal platform Programmabreed ontwikkelen we een digitaal platform duurzaamheid (zie hoofdstuk 5.2 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid). Op dit platform is de energietransitie 1 van de 4 thema's. We verdiepen op de verschillende onderdelen van de energietransitie, wat dit betekent voor de Hoeksche Waard en waar inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties zelf mee aan de slag kunnen. Maar ook waarom het belangrijk is, welke stimuleringsregelingen er zijn, aan welke projecten wordt gewerkt en

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Communicatie en participatie

willen wisselen. Duurzaamheidsbreed kijken we hoe we deze betrokken inwoners aan ons kunnen binden om samen te werken aan onze doelen op de duurzaamheidsthema's. Zeker omdat het een opgave betreft met een lange looptijd en in de onderlinge interactie en kennisdeling nieuwe ideeën, netwerken en samenwerkingen kunnen ontstaan.

hoe ver we zijn wat betreft energieneutraliteit. Het is de bedoeling dat het platform een belangrijke plek wordt om mee te denken, samen te werken en ideeën en ervaringen met elkaar te delen. Inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties krijgen op deze manier handvatten en worden geïnspireerd en gestimuleerd om zelf of samen aan de slag te gaan. Het digitale platform moet bijdragen aan de totstandkoming van een duurzame, actieve groep Hoeksche Waarders en een betrokken en veerkrachtige gemeenschap. Samen verduurzamen en ruimte geven aan initiatieven Om uitvoering te geven aan de energietransitie en toe te werken naar een energieneutrale Hoeksche Waard,

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

is het belangrijk dat we openstaan voor ideeën en initiatieven uit de samenleving. Dat we de ideeën en initiatieven, die bijdragen aan onze energiedoelstellingen, verder brengen en hierop samenwerken. Dit kan bijvoorbeeld door inwoners en organisaties met elkaar te verbinden, onze kennis te delen, een platform te bieden of te ondersteunen in materialen en/of middelen. We bieden inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties de gelegenheid om zich met ideeën bij ons te melden. Dit doen we bijvoorbeeld via het te ontwikkelen digitale platform en de nieuwsbrief. Tijdens de groepsgesprekken met wethouder Duurzaamheid, Huibert Steen, gaven de deelnemers aan het gesprek zeer waardevol te vinden en vaker ideeën, ervaringen, kennis en zorgen met ons en elkaar uit te

Communicatieplan en -kalender Voor het thema energietransitie maken we een communicatieplan en een communicatiekalender. Het plan ligt in het verlengde van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid en wordt afgestemd met de andere 3 duurzaamheidsthema’s. In dit plan staat wat we energietransitiebreed gaan doen om externe en interne publieksgroepen te informeren over de energietransitie en stimuleren er deel van uit te maken. Denk hierbij aan het ontwikkelen van een campagne waarbij we inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en jongeren betrekken bij dit thema en de bewustwording vergroten. In de communicatiekalender energietransitie komen zowel themabrede als projectgerelateerde acties te staan. Zo hebben we oog voor de samenhang met en interactie op elkaar. De Energietafel: investeren in een actief en professioneel netwerk van betrokken organisaties De energietransitie is een opgave die samenwerking vraagt. Daarom bouwen we aan een sterk professioneel netwerk met maatschappelijke organisaties en ondernemingen. Samenwerkingspartners, die sturing en richting kunnen geven aan de energietransitie in de Hoeksche Waard. Bij de totstandkoming van dit uitvoeringsprogramma zijn de partners naast een één-opééngesprek, 2 keer geraadpleegd aan de Energietafel. Zij hebben uitgesproken graag door te

gaan met samenwerken aan de Energietafel en een aantal keer per jaar op uitnodiging bijeen te komen. Iedere Energietafel gaat over een bepaald onderwerp met betrekking tot de energietransitie in de Hoeksche Waard. Wie wordt uitgenodigd en welke werkvorm wordt gekozen, is afhankelijk van het onderwerp dat op de agenda staat. Het doel van de Energietafel is om samen de energietransitie verder vorm te geven en aan te gaan. Inzetten op interne bewustwording en duurzaam energiegebruik Het energieneutraal en aardgasvrij maken van de Hoeksche Waard begint ook bij onszelf. Dit vraagt om grote betrokkenheid en kennis van de opgave bij onze medewerkers. Verschillende teams hebben direct invloed op de energietransitie in de Hoeksche Waard. Om deze medewerkers bewust te maken van hun rol en te faciliteren, worden zij betrokken bij ontwikkelingen en benaderd over wat zij nodig hebben om invulling te geven aan de ambities rondom energieneutraliteit. Ook wordt de samenhang met de andere duurzaamheidsthema’s en opgaven zoals Mobiliteit, Economie en Wonen steeds gezocht om integraal te werken. In het kader van ‘doen wat je zelf uitdraagt’ zetten we ook onze eigen successen en voorbeelden in de interne en externe etalage.

PROJECTNIVEAU: COMMUNICATIE EN PARTICIPATIE BIJ PROJECTEN UIT HET UITVOERINGSPROGRAMMA Op projectniveau informeren, betrekken en ondersteunen we externe en interne publieksgroepen. Er wordt een zelfstandig communicatieen participatieplan uitgewerkt voor de projecten uit dit uitvoeringsprogramma waar dat wenselijk is. Bijvoorbeeld rondom het stimuleren van zon-op-dak (geen dak onbenut) en het vergroten van de bekendheid van het zakelijk Regionaal Energieloket. Voor de uitwerking van de participatie binnen projecten gebruiken we de methode Relevant Gesprek (zie hoofdstuk 5.4 van de leidraad Communicatie & participatie Duurzaamheid).

Er is niet altijd sprake van een intensief participatietraject. Soms gaat het alleen om het actief en duidelijk informeren van publieksgroepen. Anderzijds zijn er projecten waar een uitgebreid en zorgvuldig participatietraject gewenst is. Bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van het uitnodigingskader voor zon-op-land en zon-op-water. We vinden het belangrijk om inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties te betrekken bij het ontwikkelen van dit beleid. Het heeft immers direct impact op de leefomgeving en lokaal eigenaarschap is een ontwikkelvoorwaarde. Andere voorbeelden van projecten waarbij participatie belangrijk is, zijn energieopwekking bij agrarische ondernemers door kleine windturbines en het uitwerken van lokaal eigenaarschap. Inzet middelenmix Actieve en duidelijke communicatie en bewuste en heldere participatie is het uitgangspunt bij de uitwerking van de communicatie en participatie bij de onderdelen van dit uitvoeringsprogramma. Communicatie en participatie passend bij de doelgroepen en met een duidelijk doel. Het is belangrijk om hierbij aandacht te hebben voor de verschillende doelgroepen met ieder een eigen manier van samenwerken en communiceren. En ook het moment en niveau dat inwoners betrokken willen worden, verschilt per inwoner, bleek uit de digitale vragenlijst Energietransitie. Het is belangrijk dat hier aandacht voor is. Daarom zetten we energietransitiebreed en binnen de projecten in op een goede mix aan online en offline middelen en bijeenkomsten om doelgroepen te informeren, inspireren, stimuleren en te betrekken. De behoefte aan deze middelenmix bleek ook uit de resultaten van de vragenlijst. De projecten worden onder andere zichtbaar gemaakt op het nog te ontwikkelen digitale platform duurzaamheid, social media en in Het Kompas. Door ook de resultaten en successen uit te dragen, wordt het werken aan een energieneutrale Hoeksche Waard concreet en grijpbaar. Het oog houden voor elkaars standpunten, behoeften en zorgen hoort hier ook bij. Alleen dan kunnen we samen op weg naar een energieneutrale Hoeksche Waard.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Communicatie en participatie

Communicatie en participatie bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma Dit uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ is in samenwerking met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en samenwerkingspartners opgesteld. Zij zijn zowel geïnformeerd over de ambitie om werk te maken van een energieneutrale Hoeksche Waard en hebben meegedacht over welke acties passend en belangrijk zijn voor de Hoeksche Waard. Met de belangrijkste belanghebbende organisatie in de energietransitie zijn één-op-ééngesprekken en werksessies aan de Energietafel gehouden. De gemeenteraad is geïnformeerd en geraadpleegd tijdens verschillende raadsbijeenkomsten. Inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties zijn geïnformeerd over de Energietransitie tijdens een brede online bijeenkomst, hebben meegedacht via een vragenlijst en er hebben groepsgesprekken met de wethouder Duurzaamheid plaatsgevonden. Jongeren zijn betrokken via een Swipocratie. Rondom de activiteiten gericht op de samenleving is er via verschillende kanalen uitgebreid aandacht geweest voor de Energietransitie en hoe inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties zelf een bijdrage kunnen leveren. In bijlage 1 staat hoe het communicatieen participatietraject eruitzag en wat het heeft opgeleverd.

Raadsinformatiebijeenkomsten Vragenlijst

Werksessies aan de Energietafel Groepsgesprekken Campagne wethouder

Swipocratie jongeren

energietransitie Informatiebijeenkomst GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Werksessies interne projectgroep

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 1

Communicatie en participatie bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma Het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’ is in samenwerking met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en partners opgesteld (zie ook hoofdstuk 10 Communicatie en participatie). Zij zijn zowel geïnformeerd over de ambitie om werk te maken van een energieneutraal Hoeksche Waard en hebben meegedacht over welke acties passend en belangrijk zijn voor de Hoeksche Waard. Hieronder een opsomming van de diverse activiteiten. Vervolgens wordt per activiteit het doel, resultaat en hoe dit verwerkt is in het uitvoeringsprogramma beschreven.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Hoe zag het communicatieen participatietraject eruit? In de aanloop naar een concept uitvoeringsprogramma  Raadsinformatiebijeenkomst met woordvoerders Duurzaamheid  Brede informatiebijeenkomst over de energietransitie in de Hoeksche Waard • Publiciteitscampagne rondom de bijeenkomst • P ublicatie van de gestelde vragen en antwoorden tijdens de bijeenkomst  Eén-op-ééngesprekken met belanghebbende organisaties  Werksessie interne brede projectgroep  Werksessie aan de Energietafel met belanghebbende organisaties  Raadsinformatiebijeenkomst met woordvoerders Duurzaamheid

Aanvullen en aanscherpen van het concept uitvoeringsprogramma  R aadsinformatiebijeenkomst (verdeeld over 2 avonden) met woordvoerders Duurzaamheid  O nline vragenlijst over de energietransitie in de Hoeksche Waard  O nline keuzetool (Swipocratie) voor jongeren over de energietransitie • Publiciteitscampagne rondom de vragenlijst en Swipocratie • G roepsgesprekken met wethouder Duurzaamheid • Publicatie van de uitkomsten van de vragenlijst, Swipocratie en de groepsgesprekken met de wethouder  W erksessie interne brede projectgroep  W erksessie aan de Energietafel met belanghebbende organisaties

RAADSINFORMATIEBIJEENKOMSTEN Er zijn 3 informatieve, digitale bijeenkomsten geweest met de woordvoerders Duurzaamheid van de gemeenteraad. Naast het informeren van de raad was er tijdens deze avonden ook ruimte om met elkaar in gesprek te gaan en zijn er door de raad aandachtspunten voor inhoud en proces meegegeven. De eerste bijeenkomst vond plaats bij de start van het proces. De andere 2 bijeenkomsten waren halverwege het proces en stonden met name in het teken van verdieping op de omvang van de opgave en de voorgenomen maatregelen en activiteiten.

BREDE INFORMATIEBIJEENKOMST OVER DE ENERGIETRANSITIE Op 2 december 2020 organiseerde gemeente Hoeksche Waard een digitale bijeenkomst over de energietransitie. Ruim 110 inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties ontvingen informatie over de verschillende trajecten binnen de energietransitie en de samenhang hiertussen. Aan bod kwamen het uitvoeringsprogramma ‘Hoeksche Waard richting energieneutraal’, de Transitievisie Warmte en de Regionale Energiestrategie Hoeksche Waard (RES-regio Hoeksche Waard). De aanwezigen konden via de chat hun vragen stellen waarvan een aantal vragen live zijn beantwoord. Deze en de overige vragen zijn ook schriftelijk beantwoord en gepubliceerd op de website.

ÉÉN-OP-ÉÉNGESPREKKEN MET BELANGHEBBENDE ORGANISATIES Bij de start van het proces om te komen tot een uitvoeringsprogramma zijn met de belangrijkste organisaties, die invloed en/of belang hebben bij de energietransitie, één-op-ééngesprekken gehouden. De gesprekken gingen onder andere over welke huidige

en toekomstige projecten kunnen bijdragen aan een energieneutrale Hoeksche Waard, welke aandachtspunten en ideeën de belanghebbende organisaties hierbij hebben en welke rol ze mogelijk voor zichzelf zien. De opbrengst van deze gesprekken is verwerkt in een eerste concept van het uitvoeringsprogramma.

WERKSESSIES AAN DE ENERGIETAFEL MET BELANGHEBBENDE ORGANISATIES Na de één-op-ééngesprekken zijn er met de belangrijkste belanghebbende organisaties 2 werksessies gehouden aan de Energietafel. De hiernaast staande organisaties zijn hiervoor uitgenodigd en waren grotendeels aanwezig. Met hen is de 50%- en 90%-conceptversie van het uitvoeringsprogramma besproken. Tijdens de sessies is het concept uitvoeringsprogramma aangevuld, aangescherpt en zijn aandachtspunten meegegeven voor de acties en maatregelen. Organisaties konden ook schriftelijk op de conceptversies reageren. Een groot aantal activiteiten en maatregelen wordt straks ook door deze betrokken partijen (mede)opgepakt. Dat maakt hun inbreng nog belangrijker. De energietransitie is een opgave, die samenwerking blijft vragen. De Energietafel houden we in stand en komt op regelmatige basis samen om de energietransitie verder vorm te geven en aan te gaan.

Organisaties één-op-ééngesprek en aan de Energietafel               

rovincie Zuid-Holland P Waterschap Hollandse Delta Stedin Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid LTO Noord (afdeling Hoeksche Waard) HoekscheWaardDuurzaam Hoekschewaards Landschap RAD (regionale afvalstoffendienst) Ondernemersvereniging Hoeksche Waard Energieke Regio Hoeksche Waard HW Wonen BRES Accommodaties Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden Kwaliteitsteam Hoeksche Waard Stichting tot Behoud van de Hoeksche Waard als Polderlandschap

WERKSESSIES MET INTERNE BREDE PROJECTGROEP Net als met de belangrijkste externe belanghebbenden zijn er ook met de belangrijkste interne belanghebbenden 2 werksessies geweest om tot het uitvoeringsprogramma te komen. Van de belangrijkste teams, die invloed hebben op de energietransitie, zijn collega's uitgenodigd om deel te nemen. Tijdens de startsessie is bij hen opgehaald welke huidige en toekomstige projecten zij belangrijk vinden om toe te werken naar een energieneutrale Hoeksche Waard en welke rol zij hierin voor

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 1

zichzelf zien. De opbrengst van deze sessie is verwerkt in een eerste concept uitvoeringsprogramma. Tijdens de tweede werksessie is de 90%-versie van het uitvoeringsprogramma besproken om aan te vullen, aan te scherpen en aandachtspunten mee te geven. Voor verschillende activiteiten en maatregelen staan deze teams mede aan de lat om deze uit te voeren. Dat maakt hun betrokkenheid en inbreng zeker ook belangrijk.

ONLINE VRAGENLIJST OVER DE ENERGIETRANSITIE Er is een online vragenlijst uitgezet onder inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties over welke onderwerpen en acties bij de energietransitie zij het meest belangrijk vinden. Welke onderwerpen en acties volgens hen nog missen. En hoe zij geïnformeerd en betrokken willen worden over dit onderwerp.

DE UITKOMSTEN VAN DE VRAGENLIJST Aan de deelnemers van de vragenlijst is gevraagd hoe belangrijk zij de 4 onderwerpen (pijlers) vinden ten opzichte van elkaar. Per onderwerp (pijler) is een soortgelijke vraag gesteld maar dan met betrekking tot hoe belangrijk zij de verschillende, onderliggende acties ten opzichte van elkaar vinden. Het geeft een beeld van hoe inwoners naar de verschillende onderwerpen en acties kijken en waar bij hen energie zit. Dit geeft aanknopingspunten voor de communicatie over de verschillende onderwerpen, acties en de vervolgacties. In de antwoorden komt bijvoorbeeld naar voren dat veel deelnemers de ontwikkeling en toepassing van waterstof belangrijk vinden om in de toekomst huizen en gebouwen te verwarmen en voor vervoer. Het is dan belangrijk om ontwikkelingen op dit vlak goed onder de aandacht te brengen en de samenleving

Groepsgesprekken met wethouder Duurzaamheid, Huibert Steen Deelnemers konden in de vragenlijst aangeven interesse te hebben voor een groepsgesprek met wethouder Duurzaamheid, Huibert Steen. Dit deden 55 inwoners en 21 inwoners hebben ook daadwerkelijk deelgenomen aan 1 van de 3 groepsgesprekken. Tijdens deze gesprekken kwam naar voren dat de deelnemers actief bezig zijn met het onderwerp verduurzaming en dit belangrijk vinden. Er werd onder andere gevraagd om nog meer duidelijke handvatten en informatie centraal aan te bieden, zodat mensen kunnen verduurzamen. Ook gaven zij aan graag vaker in gesprek met de gemeente te willen over het thema energietransitie of breder over duurzaamheid. Er werd nadrukkelijk genoemd om als gemeente ook breed naar de duurzaamheidsvraagstukken te kijken en de samenwerking hierbij op te zoeken. Het betrekken van meerdere generaties, het zorgen voor bewustwording en de zorg voor de toekomst wordt als zeer belangrijk gezien. Er zijn veel verschillende opvattingen, ideeën, en zorgen geuit ook veel over de warmtetransitie. Er is een gespreksverslag met een overzicht van het resultaat van de 3 groepsgesprekken gemaakt. Het verslag is gedeeld met de deelnemers en op de website van de gemeente geplaatst.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

hierbij te betrekken. Er is ook aan de deelnemers gevraagd welke onderwerpen en acties zij nog misten. In totaal hebben 186 deelnemers aanvullende opmerkingen en ideeën aangedragen en 20 mensen hebben zich gemeld met een idee voor een duurzaam energieof warmteproject. Er blijkt een groep betrokken inwoners bij de energietransitie en bij duurzaamheid. Het uitgangspunt is om de inwoners betrokken te houden bij de energietransitie en deze groep uit te breiden. Bijvoorbeeld via de nog te ontwikkelen nieuwsbrief en door het gesprek te blijven faciliteren. Er is een rapportage gemaakt van de uitkomsten van de vragenlijst. De rapportage is gedeeld op de website van de gemeente.

SWIPOCRATIE VOOR JONGEREN Om erachter te komen hoe jongeren in de Hoeksche Waard aankijken tegen de energietransitie en klimaatverandering introduceerden wij Swipocratie: een makkelijke swipetool met keuzeopties voor maatregelen tegen klimaatverandering. Jongeren tussen de 15 en 26 jaar konden hun stem laten horen en meeswipen over hun toekomst. Er hebben 368 personen meegedaan, waarvan 221 Hoeksche Waardse jongeren tussen de 15 en 26 jaar. 73% van hen maakt zich zorgen over klimaatverandering en 71% houdt bij hun keuzes ook rekening met het klimaat. Ze zijn bijvoorbeeld bereid om een warme trui aan te trekken in plaats van de verwarming op te stoken (82%) of minder kleding te kopen en deze langer te dragen (73%). Ook zijn zij veelal positief over het duurzaam opwekken van energie in de Hoeksche Waard via zonneparken (71%) of windparken (62%). Ze geven ook aan vaker mee te willen denken over duurzaamheid (67%). Op de website van de gemeente staat een rapportage met alle uitkomsten van de Swipocratie.

Aanscherping en inhoudelijke toets uitvoeringsprogramma De opbrengst van de vragenlijst, de Swipocratie onder jongeren, de groepsgesprekken met de wethouder, de gesprekken aan de Energietafel en met de gemeenteraad zijn zowel gebruikt om het uitvoeringsprogramma op activiteiten aan te vullen, aan te scherpen, als om te toetsen of de inhoud aansluit bij de behoeften van deze belangengroepen. Er is gezocht naar de gemene delers en kansen in relatie tot de maatschappelijke opgave. Ook worden waar mogelijk opbrengsten meegenomen bij de verdere uitwerking van de verschillende projecten binnen het uitvoeringsprogramma, zijn deze gedeeld met de deelnemers en op de gemeentelijke website.

PUBLICITEITSCAMPAGNES Op 2 momenten, bij de brede informatiebijeenkomst en bij de meedenkronde, is de energietransitie uitgebreid onder de aandacht gebracht bij inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Het doel hiervan was om hen te informeren, uit te nodigen om deel te nemen aan de bijeenkomst en mee te denken over het uitvoeringsprogramma, maar ook om bewustzijn te creëren over ieders rol bij de energietransitie. Hiervoor zijn bijvoorbeeld portretten van verschillende inwoners en ondernemers gemaakt over waarom zij werk maken van duurzame energie. Hieronder een greep uit de verschillende communicatiemiddelen en -acties, die zijn ingezet.

Een aantal ingezette communicatiemiddelen  A nimatie over de energietransitie  6 videoportretten van hoe mensen in de Hoeksche Waard werk maken van duurzame energie  Duurzaamheidsspecial ‘Samen aan de slag met de energietransitie’ in Het Kompas  Video voor jongeren over meedoen met Swipocratie  Oproep via de middelbare scholen voor Swipocratie  Interview met wethouder Huibert Steen in Het Kompas  Berichten op de digitale informatieborden van de gemeente  Nieuwsbericht per e-mail naar inwoners, die op de hoogte willen blijven  Verschillende persberichten en (betaalde) berichten op gemeentelijke sociale media, in Het Kompas en op gemeentehw.nl/energietransitie

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 1

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Bijlage 2

Kernboodschappen Energietransitie Hoeksche Waard

PROPOSITIE Willen we op een prettige manier blijven wonen en leven, dan is het nodig om op een duurzamere manier met energie om te gaan, zodat we minder CO₂ uitstoten. De eerste stap is zoveel mogelijk besparen op ons energieverbruik door bijvoorbeeld onze woningen en gebouwen te isoleren. En de energie die we wel nodig hebben, wekken we duurzaam en lokaal op. Ook kiezen we voor schone warmtebronnen in plaats van aardgas.  Duurzame energie opwekken kan met zonnepanelen of windturbines. We willen zoveel mogelijk daken van woningen en bedrijven in de Hoeksche Waard benutten met zonnepanelen. Maar om in 2040 energieneutraal te worden, is er meer nodig. Daarom wekken we ook elektriciteit op met windturbines en zonnepanelen op land. Dit raakt onze woonomgeving. We onderzoeken met elkaar hoe de opwek van schone energie hand in hand kan gaan met de behoeften van omwonenden. En hoe we hierbij oog kunnen houden voor de omgeving en de natuur.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 2

KERNBOODSCHAP Ons klimaat verandert. De gemiddelde temperatuur op aarde stijgt snel, mede door de hoeveelheid CO₂, die we uitstoten bij het gebruik van aardgas, olie en kolen. Ook in de Hoeksche Waard merken we de gevolgen met hevige hoosbuien of langdurige droogte. We willen allemaal op een prettige manier kunnen blijven wonen en leven. Daarom is het nodig om op een duurzamere manier met energie om te gaan. Hierover zijn afspraken gemaakt in het nationale Klimaatakkoord. Waar mogelijk besparen we op energie. Bijvoorbeeld door onze woningen en gebouwen te isoleren, voor energiezuinige apparatuur te kiezen, korter te douchen, lokale producten te kopen en minder te reizen. De energie die we wel nodig hebben, wekken we duurzaam en lokaal op. In 2040 willen we in de Hoeksche Waard net zoveel energie duurzaam en lokaal opwekken, als we gebruiken. We noemen dit energieneutraal. Het duurzaam opwekken van energie kan via zonnepanelen op daken. We willen zoveel mogelijk daken van woningen en gebouwen hiervoor benutten. Maar om energieneutraal te worden, is er meer nodig. Daarom wekken we ook elektriciteit op met windturbines en zonnepanelen op land. Dit staat in de Regionale Energiestrategie voor regio Hoeksche Waard.

belangrijk dat we met elkaar in gesprek gaan en blijven. Hoe we lokaal kunnen profiteren van de ontwikkeling en de omgeving en de natuur kunnen versterken. Wat je niet gebruikt aan energie, hoef je ook niet op te wekken. Daarom is het belangrijk zoveel mogelijk energie te besparen. En we onderzoeken hoe we zonder aardgas onze woningen, bedrijfspanden en andere gebouwen kunnen verwarmen. In de Transitievisie Warmte, die eind 2021 af is, komt te staan hoe wij dat kunnen doen. Per dorp en wijk kijken we vervolgens samen wat de warmtemogelijkheden zijn. En hoe en wanneer we aan de slag gaan. Betaalbaarheid is hierbij één van de belangrijke uitgangspunten. Daar moeten we met elkaar in Nederland, en ook in de Hoeksche Waard, een antwoord op zien te vinden. Ook wordt ons vervoer duurzamer. We rijden steeds meer elektrisch, delen vervoer of werken thuis. En we blijven met elkaar zoeken naar nieuwe technieken, energiebronnen, zoals waterstof en economische kansen om de Hoeksche Waard te verduurzamen.

Samen maken we ruimte voor een duurzame toekomst in de Hoeksche Waard.

Een wind- of zonnepark heeft gevolgen voor ons landschap en de omgeving waar we in wonen. We kunnen er niet omheen om met elkaar te bekijken hoe de opwek van schonere energie hand in hand kan gaan met de behoeften van omwonenden en inwoners. Daarom is het

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Bijlage 3

Toelichting toepassing Energie Transitie Model

In deze bijlage staat een nadere toelichting op de cijfermatige onderbouwing uit hoofdstuk 5. De Hoeksche Waard heeft als ambitie energieneutraal te zijn in 2040. Er is een doorrekening gemaakt van de stappen, die nodig zijn om dit te halen. Hiermee kan op basis van de huidige data (2018), kennis, onderzoek en aannames over ontwikkelingen in de toekomst, een zo volledig mogelijk beeld geschetst worden van de energievraag van de Hoeksche Waard en de benodigde hoeveelheid opwek om deze duurzaam te voorzien.

ENERGIENEUTRAAL UITGELEGD

‘Energieneutraal betekent dat er evenveel energie duurzaam opgewekt wordt, als dat er gebruikt wordt.’ De definitie van energieneutraal heeft gevolgen voor de manier waarop deze doelstelling gehaald kan worden. Wanneer er in het jaar dat men energieneutraal wil zijn nog fossiele energie wordt gebruikt, dan moet op

een andere manier ‘gecompenseerd’ worden. Bijvoorbeeld door meer grootschalige wind- of zonne-energie op te wekken, dan er in deze vorm van energie gebruikt wordt door de Hoeksche Waard zelf.

ACHTERGROND ENERGIE TRANSITIE MODEL Het Energie Transitie Model (ETM) is een open source online tool waarmee het energiesysteem gemodelleerd wordt en waarmee de huidige situatie en mogelijke toekomstscenario’s inzichtelijk gemaakt kunnen worden. De huidige situatie is gebaseerd op data uit de Klimaatmonitor. Hierin is ook het ijkjaar 1990 (voor doelstellingen zoals benoemd in het Klimaatakkoord) verwerkt. Door aannames en keuzes voor de toekomst in het model in te voeren, wordt de impact in toekomstscenario’s inzichtelijk gemaakt.

Het model is ontwikkeld door Quintel Intelligence17, in samenwerking met verschillende partners, die het model verder ontwikkelen en toepassen. Adviesbureau Over Morgen werkt samen met Quintel om bij opdrachtgevers de opgave van de energietransitie inzichtelijker te maken. Op deze manier is voor een groot aantal overheden gebruik gemaakt van het ETM en wordt dit ook in verschillende RES-regio’s toegepast als een betrouwbare en transparante bron voor energiescenario’s.

HOE ZIET EEN SCENARIO ERUIT? Achter een scenario zit een geavanceerd rekenmodel waarin het hele energiesysteem met vraag, aanbod en verschillende type technologieën en energiedragers gevat wordt. Een dergelijk scenario kan je samenvatten in een weergave waarin de beginsituatie en het eindbeeld in termen van energievraag en -aanbod worden weergegeven. Dit is in hoofdstuk 5 gedaan door in tabelvorm de energievraag in 2018 (op basis van de Klimaatmonitor) en 2040 (op basis van het ETM-model) weer te geven, verdeeld over verschillende sectoren en verschillende energiebronnen. Hieronder gaan we in op de belangrijkste uitgangspunten en aannames, die zijn gemaakt in deze categorieën. 17. Voor toelichting op het ETM van Quintel zie: quintel.com/etm

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 3

UITGANGSPUNTEN HOEKSCHE WAARD ENERGIENEUTRAAL 2040 In overleg met het kernteam RES-regio Hoeksche Waard zijn door Over Morgen hoofdlijnen uitgezet voor de doorrekening van een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040. Deze hoofdlijnen zijn vervolgens omgezet in specifieke uitgangspunten op basis waarvan het ETM is ingevuld en de infographic is opgesteld. Belangrijk om te onthouden is dat uitgangspunten geen beleidskeuzes vertegenwoordigen. De uitgangspunten zijn opgesteld op basis van landelijke trends en (lokale) ambities om een zo realistisch mogelijk beeld te schetsen van de energiemix van de Hoeksche Waard in 2040.

HOOFDLIJNEN VOOR 2040 Er is in 2020 een hoofdlijn bepaald over onderdelen van de energietransitie met een grote impact op de behoefte aan duurzame energie. Denk hierbij aan de verwachte bevolkingsgroei, woningbouw, de warmtetransitie (hoe snel de gebouwde omgeving op duurzame warmtebronnen overstapt), energiebesparingen en de mobiliteitstransitie (hoe snel personen en vrachttransport op duurzame energie overstappen). Hiermee zijn inschattingen gemaakt over een mogelijke toekomstsituatie in 2040 voor de Hoeksche Waard. Hier worden de hoofdlijnen opgesomd:  W at betreft verwachte inwonersaantallen in 2040 worden voorspellingen vanuit PRIMOS gevolgd.  E r wordt 25% energiebesparing verwacht in de gebouwde omgeving in 2040 door onder andere isolatiemaatregelen.  I n 2040 zijn naar verwachting 14.000 woningen op een warmtenet aangesloten wat grotendeels door Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) duurzaam gevoed wordt.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

 A lle geschikte daken in de Hoeksche Waard liggen in 2040 vol met zonnepalen.  Het energieverbruik van binnenvaart binnen de gemeentegrenzen wordt meegenomen in de totale energievraag van de Hoeksche Waard (zoals eerder beschreven wordt de keuze gemaakt in scenario 3 en 4 om deze niet mee te nemen).  Er wordt voor de Hoeksche Waard wat betreft mobiliteitsbehoefte een jaarlijkse groei verwacht van minder dan 1%.  Wat betreft de gebruikte technologie van personenvervoer in 2040 wordt de Nederlandse trend aangehouden.  Wat betreft de gebruikte technologie van vrachtverkeer in 2040 wordt de Nederlandse trend aangehouden.  Wat betreft de gebruikte technologie in het openbaar vervoer in 2040 wordt uitgegaan van een volledig emissievrij OV.  De energie efficiëntieverbeteringen in de industrie volgen de huidige besparingstrend.  De warmtevraag in de landbouw wordt in 2040 gevoed door duurzame warmtebronnen.

UITGANGSPUNTEN Vervolgens zijn de bovenstaande hoofdlijnen omgezet in uitgangspunten, die ingevoerd kunnen worden in het ETM. Alle uitgangspunten zijn hieronder opgesomd met een korte toelichting waar toepasselijk. De categorieën van uitgangspunten zijn gebaseerd op de indeling van het ETM. De uitgangspunten beïnvloeden hoeveel energie er nog nodig zal zijn in de Hoeksche Waard in 2040 maar ook hoe die energie mogelijk opgewekt kan worden. Een uitgangspunt over de verwachte isolatieverbetering van huishoudens beïnvloedt bijvoorbeeld de energievraag en een uitgangspunt over de

hoeveelheid windturbines die nodig is, beïnvloedt het energieaanbod. Praktisch betekent dit bijvoorbeeld dat als er uitgegaan wordt van een toename van het aantal huishoudens, dat ook de vraag naar warmte en elektriciteit stijgt. Dit betekent op zichzelf weer dat er meer duurzame opwek van elektriciteit en duurzame warmtebronnen nodig zijn om aan deze vraag te voldoen. Huishoudens:  H et aantal inwoners stijgt volgens CBS-data uit 2018 naar 88.050 inwoners in 2040. (CBS, Primos 2020)  V olgens CBS-gegevens is er een lichte toename van de huizenvoorraad naar 39.570 in 2040. (Primos 2020, 2040 Woningvoorraad Data)  2 5% energiebesparing van de warmtevraag van huishoudens door isolatie en toename van nieuwbouw of sloop van oudbouw. (uitgangspunt kernteam)  W at betreft warmtebron is de verdeling gebaseerd op de verkenning warmteconcepten (2018). • 1 4.000 Woningen op het warmtenet (~35% van de woningen) (Warmtebron = een combinatie van Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) en Geothermie) (14.000 woningen op het warmtenet is een uitgangspunt kernteam) • 2 0% van de woningen op een warmtepomp (Bodemlus) (35% van de woningen op een warmtepomp is een uitgangspunt kernteam) (Verdeling Bodem & Luchtwarmtepomp in de overige woningen is een aanname van Over Morgen) • 1 5% van de woningen op een warmtepomp (Luchtwarmtepomp) (35% van de woningen op een warmtepomp is een uitgangspunt kernteam) (Verdeling Bodem & Luchtwarmtepomp in de overige woningen is een aanname van Over Morgen)

 

• D e overige 30% van de warmtevraag in huishoudens wordt grotendeels ingevuld door een HR-Combiketel en gedeeltelijk met kleinschalige elektrische of houtkachels en gasketels. 90% van het geschikte dakoppervlak wordt gebruikt voor zonnepanelen. (Uitgangspunt kernteam) De overgebleven potentie op dak wordt ingezet voor zon thermische collectoren. (Uitgangspunt kernteam) We koken volledig op inductie in 2040. (Uitgangspunt kernteam) Elektrische huishoudelijke apparaten zijn gezamenlijk 20% efficiënter. (Aanname Over Morgen)

Gebouwen (de gebouwde omgeving exclusief woningen):  Besparing van warmtevraag van gebouwen (-20% per gebouw) door isolatie in 2040 (Label A) (Uitgangspunt kernteam)  20% extra aansluitingen op warmtenet dan in woningbouw (55% totaal). 15% extra aansluiting op elektrische warmtepomp (22% totaal), overig op gasketel. (Uitgangspunt kernteam)  Koeling wordt in gebouwen met een elektrische warmtepomp gedaan door de warmtepomp en bij overige door middel van airconditioning. (Aanname Over Morgen)  Apparaten worden zuiniger met 1% efficiëntie per jaar, de gebruikte verlichting technologie is 100% led mét bewegings- en lichtdetectie. (Aanname Over Morgen)  90% van het geschikt dakoppervlak van gebouwen wordt gebruikt voor zonnepanelen en 10% voor zon thermische panelen. (Uitgangspunt kernteam)

Transport:  0.7% groei per jaar van de gemaakte passagierskilometers. (Uitgangspunt kernteam)  1.5% per jaar efficiëntieverbetering in alle typen vervoersmiddelen. (BOVAG Onderzoek 2018)  De huidige gebruiksverdeling van vervoersmiddelen blijft behouden in 2040. (Uitgangspunt kernteam)  Bussen emissievrij (90% elektrisch, 10% waterstof) (Uitgangspunt kernteam)  Technologie Auto’s (60% elektrisch, 3% waterstof, 12% diesel, 25% benzine) (Uitgangspunt kernteam)  Vrachtwagens (39% Elektrisch, 14% Waterstof, 34.8% diesel, 12.1% benzine en 0.1% CNG (Gas onder druk)) (Uitgangspunt kernteam)  Binnenvaart (90% diesel, 10% LNG) (Nationale Energieverkenning, 2017) Industrie:  Efficiëntieverbetering van 1% per jaar per sector (Nationale Energieverkenning, 2017)  33% vergroting van de ICT-sector (Aanname Over Morgen) Landbouw:  Groei van 0.7% per jaar in de elektriciteitsvraag en een afname van de warmtevraag van 0,5% per jaar (Nationale Energieverkenning 2017).  De warmtebron in de landbouwsector is voor 90% warmtenet en 10% Elektrisch WKO. (Verkenning Warmteconcepten, 2018)

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Bijlage 3

Warmtebronnen:  W armtenetten voor huishoudens en gebouwen in de gemeente worden gevoed met 20% geothermische warmte maar overwegend (80%) collectieve warmtepompen via een Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) bron. (Verkenning Warmteconcepten, 2018 en Aanname Over Morgen)  L andbouw warmtenet wordt gevoed via droge biomassa uit de eigen regio. (Uitgangspunt kernteam) Samenstelling Transportbrandstoffen:  O m de beschikbare oliehoudende biomassa uit eigen regio ook daadwerkelijk in te zetten binnen de grenzen van de Hoeksche Waard wordt maximaal 6% biobrandstof mogelijk in de brandstofmix voor transport in 2040. (Aanname Over Morgen op basis van beschikbare biomassa uit de regio zoals geschat door Quintel) Biomassa:  E r wordt in de Hoeksche Waard alleen biomassa gebruikt, die beschikbaar komt vanuit de Hoeksche Waard zelf.  R egionaal beschikbare biomassa is volledig lokaal ingezet voor: • D roge biomassa voor houtsnipper warmtekrachtkoppelingen (WKK) in landbouw. • N atte biomassa voor vergisting tot biogas en verwerkt als groengas in het gasnetwerk. • O liehoudende biomassa volledig ingezet als transportbrandstof biodiesel/LNG voor vrachtverkeer.

GEMEENTE HOEKSCHE WAARD

Elektriciteit:  De volledige potentie van daken wordt ingezet en waterstof wordt enkel lokaal geproduceerd via zonnecentrales binnen de eigen regio. (Uitgangspunt kernteam)  In 2040 is de verwachte efficiëntie van zonnepanelen 22%, waardoor een standaardpaneel van 1.6 m² 352 Wp aan vermogen heeft (Aanname Over Morgen)  Vollasturen voor windturbines en zonneparken zijn gebaseerd op de aannames uit de toelichting SDE+ ronde 2020. (Ministerie EZK, Toelichting SDE+ 2020, 2019) • W indturbine 3 MW – 2.240 vollasturen per jaar • W indturbine 5 MW – 3.388 vollasturen per jaar • Z onnepark – 950 vollasturen per jaar  92 MW aan windturbines en 18 MW aan zonnepark levert de overige benodigde elektriciteitsproductie.  53 MW aan zonnepark wordt voor de benodigde lokale waterstofproductie ingezet.

‘Disclaimer’ scenarioberekeningen Met berekeningen doen we een poging om een realistisch en haalbaar scenario op te stellen voor een energieneutrale Hoeksche Waard in 2040. Zoals bij ieder rekenmodel zijn de uitkomsten geen garantie voor de toekomst en zijn tussentijdse veranderingen veel voorkomend. Afhankelijk van technologische doorbraken, is het bijvoorbeeld mogelijk dat ons energieverbruik in Nederland drastisch afneemt. In de huidige methode wordt wel uitgegaan van efficiëntieverbeteringen in de verschillende sectoren, maar worden er bijvoorbeeld geen technologische doorbraken alvast ‘meegerekend’ in het scenario. Deze zijn namelijk moeilijk te voorspellen. Er wordt zoveel mogelijk uitgegaan van technologieën, die nu of binnenkort op grote schaal inzetbaar zijn. Uiteraard zijn de gekozen uitgangspunten alles bepalend voor de uitkomsten van een berekend toekomstscenario. Op basis van nieuwe inzichten of vastgestelde ambities kunnen uitgangspunten ook tussentijds veranderen. Gaat de transitie naar een aardgasvrije gebouwde omgeving bijvoorbeeld sneller dan verwacht, dan is het goed mogelijk dat de verwachte totale energievraag afneemt voor 2040. Wellicht zijn door tussentijdse afspraken in Nederland of Europa nieuwe uitgangspunten nodig die de opgave voor de Hoeksche Waard beïnvloeden. Om rekening te houden met deze zaken is het aan te bevelen om de vooruitgang de komende jaren en scenarioberekeningen richting 2040 opnieuw te ijken naar ontwikkelingen.

Bijlage 4

Toelichting scenario's energieneutraal 2040 Zoals beschreven in hoofdstuk 4 kan er op verschillende manieren gekeken worden naar de opgave. Dit hangt er enerzijds vanaf welke onderdelen meegenomen worden in de totale energievraag, die duurzaam voorzien moet worden om energieneutraal te worden. Zo is het mogelijk om alle energievraag binnen de Hoeksche Waard mee te nemen (scenario 1 en 2) of om de resterende fossiele energievraag van de snelweg en de binnenvaart niet mee te rekenen (scenario 3 en 4). Daarnaast speelt de manier waarop gecompenseerd wordt voor de fossiele energievraag een rol. Naar verwachting is het in 2040 nog niet mogelijk om alle processen met een fossiele energievraag te vervangen door duurzame energietechnologieën. Om toch energieneutraal te worden kan voor de resterende fossiele energievraag gecompenseerd worden. Dit kan door 1-op-1 te compenseren, het aantal TJ-energievraag moet dan ook duurzaam opgewekt worden (scenario 1 en 3). Of er kan gekeken worden naar de

verwachte uiteindelijke energievraag wanneer de processen met een fossiele energievraag op termijn toch met duurzame technologieën vervangen kunnen worden (scenario 2 en 4). Met deze laatste methode wordt de opgave kleiner. De reden hierachter is dat duurzame technologieën voor een groter deel van elektriciteit gebruik maken en vaak ook efficiëntere energietoepassingen kennen dan de fossiele tegenhangers (verbrandingsmotoren of HR-ketels). Er gaat daarmee minder energie verloren.

UITVOERINGSPROGRAMMA HOEKSCHE WAARD RICHTING ENERGIENEUTRAAL

Postbus 2003 3260 EA Oud-Beijerland Bezoekadressen Kijk op www.gemeentehw.nl 14 0186 | 088 - 647 36 47 info@gemeentehw.nl www.gemeentehw.nl gemeenteHW @gemeenteHW @gemeenteHW Gemeente Hoeksche Waard