Skriveforståing - skriv rett 4 nynorsk

Hanne Solem

Skriveforståing 4

VU

R

D

ER

IN

G

SE

KS

EM PL AR

– skriv rett

GAN GAN Aschehoug Aschehoug

Til dei vaksne Skriveforståing 4 – skriv rett knyter opplæring i rettskriving til leseoppleving. Kvart oppslag tek for seg eitt tema innanfor rettskriving.

Gjennom humoristiske tekstar, illustrasjonar og oppgåver arbeider elevane med eit variert utval av relevante ord som gjer dei medvitne om rett skrivemåte. Bakarst i boka er det små diktatar knytte til kvart kapittel.

EM PL AR

Rettskriving er eit viktig ledd i utviklinga av skrivekompetansen og skriving som grunnleggjande dugleik. Skriveforståing 4 – skriv rett skal hjelpe elevane med gradvis å utvikle ein skrivestrategi der dei meistrar å kombinere lydbasert staving med ortografiske strategiar og innsikt i at grammatiske former påverkar skrivemåten.

KS

Arbeid med kapitla i boka Det er ikkje nødvendig å følgje rekkjefølgja på kapitla, men det kan vere praktisk, og det er òg ein viss progresjon i oppbygginga. Boka kan brukast både på skulen og som heimearbeid. I alle høve tilrår vi at de går gjennom rettskrivingstemaet for kapittelet i forkant, og gjerne knyter det til illustrasjonane i boka og kva den innleiande teksten handlar om.

SE

Diktatane Diktatane kan brukast på ulike måtar. Når de er ferdige med eit kapittel, kan elevane ha diktaten som rein avskrift, eventuelt som øving til ein diktat.

R

D

ER

IN

G

Diktaten kan òg delast opp i lause setningar og brukast som «hentediktat»: Læraren skriv kvar setning på lappar og hengjer dei på veggene rundt om i klasseområdet. Elevane vel individuelt kva for setning dei vil begynne med. Dei går bort til setninga, les henne og prøver å hugse innhald og rett skrivemåte, går tilbake til plassen og skriv setninga i skriveboka si. Etterpå tek dei med boka bort til setninga og ser om dei har skrive heilt rett. Har dei ikkje det, les dei setninga ein gong til, for så å gå tilbake til plassen og skrive henne rett. Slik held dei fram til alle setningane er skrivne. Læraren kan gjerne streke under orda som høyrer til temaet for kapittelet, slik at det blir lagt mest vekt på å skrive nettopp dei orda rett. For nokre elevar kan desse orda vere nok.

VU

Skriveforståing 4 – skriv rett skal medverke til å gjere opplæringa i rettskriving lystprega for elevane.

Lykke til!

Innhald 1 På leir med Laila – ord med diftongar (ai, ei, øy, au, oi)........................................... 4 2 Bord eller blad? – ord som sluttar på d....................................................................... 6

EM PL AR

3 Seig deig – ord som sluttar på g.................................................................................... 8 4 Pingler i regnet – ord med gn og ng...........................................................................10 5 Pengar i banken – ord med ng og nk.......................................................................... 12 6 Gøran vil gjerne hjelpe til – ord med j-lyd................................................................. 14 7 Det vil alltid vere noko verre – ord med æ-lyd......................................................... 16 8 Åse håpar på sommar – ord med å-lyd...................................................................... 18

KS

9 Med pram over dammen – ord med m og mm..........................................................20 10 Snusen løyser saka lett – ord med enkel og dobbel konsonant.........................22

SE

11 Skitt fiske! – ord med sj-lyd........................................................................................24 12 Juksemakar pipelort – ord med o-lyd som vi skriv med u....................................26

G

13 Sjarmøren Sam – fleire ord med sj-lyd.....................................................................28

IN

14 Tarzan i bakkeløp – samansette ord..........................................................................30 15 Med ein kjekkas på kino – ord med kj-lyd...............................................................32

ER

16 Hardt og ikkje blautt – ord som sluttar på dt og tt...............................................34 17 Kirsten skal ha fest – fleire ord med kj-lyd..............................................................36

D

18 Snusen er alltid nysgjerrig – fleire ord med dobbel konsonant..........................38

R

19 To nøklar, éin er i reserve – forenkling av dobbel konsonant..............................40

VU

Diktatar..................................................................................................................................42

1

På leir med Laila Ord med diftongar (ai, ei, øy, au, oi) Ein diftong er to vokalar som blir uttalte som éin lyd.

A Set strek under orda med diftong.

KS

SE

Det er treningsleir. Alle skal lære seg noko nytt. – Går det greitt? roper Laila.

Ho er leiar på leiren. – Rett ut beina og ikkje ver så svai i ryggen, seier ho til Aud. – Høgare opp i treet, sjølv om det bøyer seg! hoiar ho til Eivind. – Eg held auge med dykk!

EM PL AR

– Hoi, hoi, roper Heidi. Ho veivar med armane. – Gøy å hoppe tau!

– Heia, heia, roper Kai. Han løftar seg opp etter ei grein. – Au!

D

ER

IN

G

Laila er grei, men streng. – Følg med!

Om ein augeblink skal de byte aktivitet.

Tau går til grein, klatring til hovudståande.

Dette greier vi! Maur bryr vi oss ikkje om, vi er ikkje feige, vi er ikkje treige!

VU

R

B Skriv orda med diftongane ai eller ei. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med diftongane øy, au eller oi. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 4

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. _________, _________, roper __________. Ho ____________ med armane. __________ å hoppe __________! __________, ___________, roper _________. Han løftar seg opp etter ei ___________.

Au! Det er ________________________. Alle skal lære seg noko nytt. Går det ____________? roper

EM PL AR

___________. Ho er leiar på _________________. Rett ut ____________ og ikkje ver så ___________ i ryggen, seier ho til ___________. Høgare opp i treet, sjølv om det _________________ seg!

_______________ ho til _____________. Eg held _________ med dykk! ___________ er ___________, men streng.

KS

E Sett inn diftong slik at det blir ord.

fl______tt fl______ ______tur p______se

G

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

ER

F

s______er t______et h______ane r______sa r______

IN

p______

SE

b______er h______sen k______a mj______

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Foreslå nye øvingar til Lailas treningsleir. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 5

2

Bord eller blad?

Ord som sluttar på d Det er ulikt om vi uttaler d i slutten av eit ord. Det kjem blant anna an på kva dialekt vi snakkar.

Arild finn eit gammalt skrivebord på loppemarknad.

I skuffene oppdagar han mykje rart: • • • •

ein pose med jord ei bok full av ord ein pakke med tråd fem gode råd

• • • •

EM PL AR

A Set strek under orda som sluttar på d.

ei plastand eit kart over land ein ball som er rund ein leikehund

IN

G

B Skriv orda som sluttar på d.

SE

KS

Kva skal han gjere med alt? Arild frys, det blæs ein kald vind. Han tenkjer seg om ei stund. Nei, han kjøper heller eit blad. Det er enklare å ta med heim. Han liker å lese om Donald.

ER

__________________________________________________________________________________________

D

__________________________________________________________________________________________

R

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

VU

__________ finn eit gammalt _________________________ på __________________________.

I skuffene oppdagar han mykje rart: ein pose med ________, ei bok full av ________, ein pakke med ________, fem gode ________, ei ________________, eit kart over ________, ein ball som er __________, og ein ________________. Kva skal han gjere med alt? Arild frys, det blæs ein __________ __________. Han tenkjer seg om ei ____________. Nei, han kjøper heller eit __________.

Det er enklare å ta med heim. Han liker å lese om _________________.

6

D Forklar kva orda tyder. blad_______________________________________________________________________________________ bla________________________________________________________________________________________ vind_______________________________________________________________________________________

EM PL AR

vinn_______________________________________________________________________________________ sand______________________________________________________________________________________ sann______________________________________________________________________________________

KS

E Set inn ord frå oppgåve D. Det er altfor mykje _________ til å vere ute, tenkjer Arild.

SE

No blir det koseleg å sitje inn og __________ i eit __________. Å lese om då

IN

G

Donald fann ein skatt nedgraven i ____________! Sjølv om historia sikkert ikkje er ______________.

F

ER

Skriv setningar med orda slik at tydinga kjem fram: bli, blid, or, ord.

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Kva kunne du tenkt deg å kjøpe på ein loppemarknad? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 7

3

Seig deig Ord som sluttar på g Det er ulikt om vi uttaler g i slutten av eit ord.

Det kjem blant anna an på kva dialekt vi snakkar.

Solveig er glad i å bake. – Bollar er godt, men deig er best, seier ho. – Deilig deig!

Somme gonger lagar Solveig ekstra seig deig.

– Nydeleg, seier Solveig. – Herleg!

EM PL AR

A Set strek under orda som sluttar på g.

IN

G

SE

KS

Men deig er ikkje så bra for magen. Solveig kjenner seg rett og slett elendig. Veldig elendig.

Ein dag kjem ho seg endeleg til legen.

– Du må verkeleg ikkje ete så mykje deig, seier han strengt. – Det er skadeleg!

– Noko så sørgjeleg, seier Solveig. – Det er jo så inderleg godt! Ein ferdig bolle smaker heilt annleis! Har du ikkje ein ordentleg medisin?

– Den einaste medisinen som hjelper noko særleg, er å slutte å ete deig, seier legen.

– Det høyrest frykteleg kjedeleg ut, sukkar Solveig.

ER

B Skriv orda som sluttar på g.

R

D

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Solveig er glad i å bake. Bollar er godt, men _____________ er best, seier ho. _____________ deig! Somme gonger lagar Solveig ekstra __________deig. ______________, seier Solveig. _____________! Men ____________ er ikkje så bra for magen. Solveig kjenner seg rett og slett _________________. _____________ elendig. Ein dag kjem ho seg __________________ til legen.

8

Du må ______________________ ikkje ete så mykje ___________, seier han strengt. Det er _________________! Noko så _________________, seier Solveig. Det er jo så _________________ godt! Ein ___________ bolle smaker heilt annleis! Har du ikkje ein ______________________ medisin? Den einaste medisinen som hjelper noko_______________, er å slutte å ete_____________,

EM PL AR

seier legen. Det høres frykteleg ________________ut, sukkar Solveig.

D Forklar kva orda tyder.

seig_____________________________________________________________________ sei______________________________________________________________________

KS

feig_____________________________________________________________________

G

E Set inn ord frå oppgåve D.

SE

fei______________________________________________________________________

IN

Eg har framleis lyst på ___________ deig, tenkjer Solveig. Men eg får gjere som legen sa, eg er ikkje

D

Skriv ei setning med kvart av orda: haug, merkeleg, koseleg.

R

F

ER

______________. Eg får steikje bollane i ein ___________. Og til middag blir det ____________.

VU

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Kva for ingrediensar er det i ein bolledeig, trur du? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 9

4

Pingler i regnet Ord med gn og ng A Set strek under orda med gn og ng.

EM PL AR

– Skal vi sitje her lenge? spør Ingolf. – Ingen fisk å sjå! Og snart begynner det å regne!

– Vi byter agn, seier pappa. – Så lenge Ragna søv i vogna, kan vi fiske.

– Ragna søv sikkert eit heilt døgn, sukkar Ingolf.

D

ER

IN

G

SE

KS

Det begynner å styrtregne.

– Vi er vel ikkje pingler? seier pappa og slengjer ut snøret. – Fisken vaker, det er eit bra teikn!

– Men lyn og tore er ikkje eit bra teikn, seier Ingolf. Han tek med seg Ragna og vogna og spring mot bilen.

VU

R

B Skriv orda med gn. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med ng. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 10

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Skal vi sitje her _______________? spør _________________. ____________ fisk å sjå! Og snart begynner det å ____________! Vi byter _____________, seier pappa. Så ____________ ____________ søv i ____________, kan vi fiske. _____________ søv sikkert eit heilt ___________,

EM PL AR

sukkar __________________. Det begynner å ________________________. Vi er vel ikkje __________________? seier pappa og ________________ ut snøret. Fisken vaker, det er eit bra ____________! Men lyn og tore er ikkje eit bra ____________, seier _________________.

Han tek med seg ____________ og _______________

KS

og __________________ mot bilen.

la_____

uga_____skråke

G

te_____e

SE

E Set inn gn eller ng slik at det blir ord.

so_____ar

pe_____ar he_____e fa_____

Skriv setningar med orda frå oppgåve E.

ER

F

fi_____er

IN

sy_____ le_____e ta_____

ro_____

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Gagn og gang har ulik tyding. Skriv ei forklaring som viser forskjellen. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 11

5

Pengar i banken Ord med ng og nk A Set strek under orda med ng og nk.

EM PL AR

– Hit med pengane! roper Frank. Han er i banken.

– Ingen snakkar sånn til meg, seier Inger og vinkar på sjefen.

Det er Lynvingen som er sjefen.

– Du treng nok å tenkje deg litt om, seier Lynvingen. Han løftar opp Frank og set han ned på benken. – Då kjem du nok på andre tankar.

D

ER

IN

G

SE

KS

Frank begynner å angre. Det er visst ikkje særleg smart å bli bankranar. Han blunkar til Inger.

– Det var berre ein enkel, liten spøk, seier han. – Fengsel er ikkje noko for meg. Eg berre lengta etter litt spenning!

VU

R

B Skriv orda med ng. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med nk. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 12

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Hit med _____________! roper ______________. Han er i _________________. ______________ snakkar sånn til meg, seier ____________ og _________________ på sjefen. Det er er___________________ som er sjefen. Du ___________________ nok å __________________ deg litt om, seier

EM PL AR

____________________. Han løftar opp ______________ og set han ned på __________________.

Då kjem du nok på andre __________________. Frank begynner å __________________. Det er visst ikkje særleg smart å bli ____________________________. Han __________________ til _______________.

Det var berre ein ______________, liten spøk, seier han. ___________________ er ikkje noko for meg.

KS

Eg berre __________________ etter litt ________________!

SE

E Set inn ng eller nk slik at det blir ord.

ha_______en ta_______elaus so_______bok fli_______e

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

ER

F

IN

G

se_______er pe_______ar lu_______er tu_______er si_______e be________

D

__________________________________________________________________________________________

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

G Kva kan Frank gjere som gir spenning, men som ikkje er ulovleg?

Skriv fleire forslag. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 13

6

Gøran vil gjerne hjelpe til Ord med j-lyd Vi kan skrive j-lyden på ulike måtar, med gj, hj, berre g eller berre j. Framfor i og y skriv vi j-lyden med berre g.

A Set strek under alle orda som begynner med j-lyd.

D

ER

IN

G

SE

KS

EM PL AR

– No skal vi heim, seier Jenny. – Gjett kva vi skal gjere der?

– Leike gøymsle? spør Gøran.

Han kryp gjennom eit hòl i gjerdet.

– Det kan vi gjerne gjere, svarer Jenny. No gjeld det å få med seg veslebroren heim.

– Og du kan hjelpe til med å lage pannekaker! Med jordbærsyltetøy!

– Jippi! jublar Gøran. – Men det gjekk ikkje så bra sist. Hugsar du kva du gjorde?

Det smakte jammen rart!

– Eg trur nokon juksa med oppskrifta, seier Jenny.

– Det smakte gift, seier Gøran. – Det var bra vi ikkje hadde gjester.

VU

R

B Skriv orda med j-lyd som skal skrivast med hj eller gj. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med j-lyd som skal skrivast med berre g eller berre j. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 14

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

No skal vi __________, seier ________________. ___________ kva vi skal ____________ der? Leike ________________? spør ______________. Han kryp __________________ eit hòl i ________________.

Det kan vi ___________ gjere, svarer Jenny. No ________________ det å få med seg veslebroren

EM PL AR

heim. Og du kan _________________ til med å lage pannekaker! Med ___________________________! ___________! ______________ Gøran. Men det _________ ikkje så bra sist. Hugsar du kva du

_________________? Det smakte jammen rart! Eg trur nokon ____________ med oppskrifta, seier Jenny. Det smakte ___________, seier Gøran.

KS

Det var bra vi ikkje hadde __________________.

SE

E Set inn hj, gj, g eller j slik at det blir ord. _______elm

_______yngestol _______ørneskap _______ulekaker _______iftig

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

ER

F

IN

G

_______akke _______elpe _______ørme _______erde _______øymestad

D

__________________________________________________________________________________________

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

G Når Jenny og Gøran kjem heim, skjer det noko uventa.

Kva kan det vere? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 15

7

Det vil alltid vere noko verre Ord med æ-lyd Vi kan skrive æ-lyden med æ eller med e.

A Set strek under orda med æ-lyd.

EM PL AR

– Vêret kan bli verre! sa Sverre.

Og verre blei det, dessverre.

Det blei lyn og tore på tvers, Sverre sklei i ein hundebæsj.

SE G

D

ER

IN

– No går livet på tverke, lo Sverre, glad som ei lerke.

– Kva gjer vel litt dårleg vêr?

Eller at eg ikkje er millionær?

I dag blir det bær til dessert!

KS

Buksa hang fast i gjerdet, han høyrde buksa spjerre.

Men Sverre fortsette gjerne, sjølv om han var kald på tærne.

VU

R

B Skriv orda med æ-lyd som skal skrivast med æ. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med æ-lyd som skal skrivast med e. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 16

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. __________________ kan bli _______________! sa _________________. Og ______________ blei det, ______________________. Det blei lyn og tore på ____________, Sverre sklei i ein _______________________. Buksa hang fast i _________________, han høyrde buksa ______________.

EM PL AR

Men Sverre fortsette ________________, sjølv om han var kald på _______________. No går livet på _________________, lo Sverre, glad som ei _________________. Kva gjer vel litt dårleg ____________?

Eller at eg ikkje er ________________________?

SE

E Set inn e eller æ slik at det blir ord.

KS

I dag blir det ___________ til __________________!

t______rne m______rke f______rje solb______r stj______rne

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

ER

F

IN

G

gj______rne sv______re l______rar v______re st______rk

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Korleis vil du skildre Sverre som person? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 17

8

Åse håpar på sommar Ord med å-lyd Ord med lang å-lyd skriv vi ofte med å og med enkel konsonant.

Ord med kort å-lyd skriv vi ofte med o og med dobbel konsonant.

D

ER

IN

G

SE

Tidleg torsdag vaknar Åse av sine eigne snork. Skal ho stå opp? Ute er det tett skodde, og vêrmeldinga varslar storm.

– Det er lov å håpe, seier Åse. Ho set på vekkjarklokka og dormar vidare.

KS

– Etter vinter og vår kjem sommar, seier Åse. Ho finn fram badekåpe og hoppetau. – Eg vil reise med toget i år. Eg trur sommaren kjem på torsdag, det er ein flott reisedag. Eg tek med kortstokk, termos og to koppar i handveska, då blir eg nok kjend med nokon. Kanskje ein kokk? Det hadde vore topp.

EM PL AR

A Set strek under orda med å-lyd.

VU

R

B Skriv orda med å-lyd som skal skrivast med å. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med å-lyd som skal skrivast med o. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 18

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Etter vinter og __________ kjem ________________, seier Åse. Ho finn fram __________________ og hoppetau. Eg vil reise med ___________ i ______. Eg trur sommaren kjem på _________________, det er ein ____________ reisedag. Eg tek med _________________, termos og to ________________ i

EM PL AR

handveska, då blir eg nok kjend med nokon. Kanskje ein __________? Det hadde vore ___________.

Tidleg torsdag _________________ Åse av sine eigne ___________. Skal ho _________ _________?

Ute er det ___________, og vêrmeldinga varslar _______________. Det er lov å ___________, seier Åse. Ho set på ________________________ og _____________ vidare.

KS

Regelen om at vi skriv kort å-lyd med o og dobbel konsonant, gjeld ikkje alltid. Det kan ha med tydinga av orda å gjere.

SE

E Skriv setningar med desse orda, slik at vi ser at dei har ulik tyding: vott, vått, slott, slått, flott, flått.

IN

G

__________________________________________________________________________________________

ER

__________________________________________________________________________________________

Set inn o eller å slik at det blir ord.

R

F

D

__________________________________________________________________________________________

st___kk m____ke

fl____te

s __pp

VU

br____ke kr___ke fl__kk l__ppe

s__pe

G Neste dag er det verken skodde eller storm, og Åse reiser med toget.

Kva skjer? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 19

9

Med pram over dammen Ord med m og mm Vi kan ha dobbel m inni ord, men ikkje i slutten av ord.

A Set strek under orda med m eller mm.

EM PL AR

Når Åse vil svømme, så legg ho på svøm.

Når Johan vil rømme, så roper han røm.

Når Ina vil klemme, så får ho ein klem.

Ho ligg unna dei slemme, ho er aldri slem.

Når nokon skal kome, så roper eg kom.

Når dagen er omme, må eg tenkje meg om.

KS

Husdyr er tamme, og sauen er tam.

Når sauen skal lamme, så får han eit lam.

D

ER

IN

G

SE

Om du er ved ein dam og vil over dammen, så har eg ein pram, eg kan ro deg i prammen.

VU

R

B Skriv orda med enkel m. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med dobbel m. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 20

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Når Åse vil __________________, så legg ho på ___________. Når Johan vil _________________, så roper han __________. Når Ina vil __________________, så får ho ein _________. Ho ligg unna dei __________________, ho er aldri _____________. Husdyr er ________________, og sauen er ______.

EM PL AR

Når sauen skal ____________________, så får han eit _________. Når nokon skal _________________, så roper eg kom. Når dagen er ________________, må eg tenkje meg __________. Er du ved ein __________ og vil over _________________, så har eg ein _____________, eg kan ro deg i

KS

___________________.

SE

E Set inn enkel eller dobbel m, slik at det blir ord.

G

du_______ du_______e tø_______e tø_______ rø_______ ka_______

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

ER

F

IN

rø_______e sle_______ sle_______e to_______ to_______e

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Skriv om ein dagdraum du har. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 21

10

Snusen løyser saka lett Ord med enkel og dobbel konsonant Ord med lang vokallyd skriv vi ofte med enkel konsonant.

Ord med kort vokallyd skriv vi ofte med dobbel konsonant.

A Set strek under orda med dobbel konsonant.

G

SE

KS

EM PL AR

– Denne saka løyser eg lett, seier Snusen. – Berre høyr: Leit etter spor, det er saka!

Nokon har sklidd og slått hakk i haka!

Nokon har gått, nokon har stått!

Snart har eg svaret, og det er vel flott, sjølv om eg blir våt. Der ligg ein vott!

Den fine votten, den har eg sett før! No blei eg brått i kjempehumør!

Korleis kan ein så fin vott bli vraka? No trur eg nemleg eg har løyst saka.

Vottane blir nok mitt beste bevis på at nokon har vore her i snø og is.

Og nokon er eg, og kanskje nokon andre, og vottane passar fint til kvarandre.

Eg fekk dei jo til bursdagen i vår! Eg får passe på betre til neste år.

ER

IN

B Skriv orda med dobbel konsonant.

__________________________________________________________________________________________

R

D

__________________________________________________________________________________________

VU

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

____________ saka løyser eg ________, seier Snusen Leit etter spor, det er ______________! Nokon har sklidd og slått _______________ i ____________! Nokon har ________, nokon har ____________!

Snart har eg svaret, og det er vel ______________, sjølv om eg blir __________. Der ligg ein ____________! Den fine __________________, den har eg sett før! No blei eg i kjempehumør! Korleis kan ein så fin vott bli ________________? No trur eg nemleg eg har løyst ____________.

22

D Set inn rett ord.

Buksa hadde lapp i ___________.

file / fille

Han tørka av skiene med ei ___________.

pute / putte

Ho kjøpte ei ny ___________ til sofaen.

let / lett

Han syntest spørsmålet var ___________.

sete / sette

Det var ikkje noko ___________ på sykkelen.

Kor mange ord med kort vokallyd sette du inn? ________

KS

Kor mange ord med lang vokallyd? ________

EM PL AR

baken / bakken

SE

E Set orda inn i teksten: legen, leggen, fine, finne, mine, minne, hyle, hylle.

Ein dag hadde han vondt i den eine ______________, så han gjekk til ___________. Han sleit med

IN

G

å ___________vegen. På legekontoret var det nokre _________stolar å sitje i mens ein venta.

ER

Han fann nokre blad i ei _______________, men det blei slutt på roa då ein liten baby begynte å

R

Set inn enkel eller dobbel k slik at det blir ord.

VU

F

D

___________.

se_________en

bo_________a

do_________a

ni_________ar

hi_________ar

li_________er

G Kva hadde eigentleg skjedd i bakken der Snusen var? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 23

11

Skitt fiske!

Ord med sj-lyd Vi kan skrive sj-lyden med sj, skj eller med sk. Framfor i og y bruker vi sk.

A Set strek under orda som begynner med sj-lyd.

EM PL AR

– Skitt fiske, seier Sam. Han håpar på napp. Han har vore sjømann og segla verda rundt på store skip.

No er han sjeldan på sjøen, men i dag trur han det er stor sjanse for å få fisk. Det er flott å vere skipper og sjef på eigen båt, tenkjer Sam og ventar på ein skikkeleg stor torsk. Han har invitert sjarmerande Sara på fiskemiddag. Ho skjønar seg på god mat.

SE

KS

Sola skin, men forsvinn bak ei stor sky.

– Ei sky er ikkje til bry, syng Sam. – Til dessert blir det sjokoladepudding, og etter det kan vi danse sving!

ER

IN

G

Sam klør seg i skjegget. Han skjønar etter kvart at dei må klare seg utan torsk. – Eg får ta på meg den nye skjorta og skru på sjarmen, tenkjer han.

D

B Skriv orda du sette strek under.

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

_____________ fiske, seier Sam, han håpar på napp. Han har vore ________________ og segla verda rundt på store __________. No er han __________________ på ____________, men i dag trur han det er stor __________________ for å få fisk. Det er flott å vere _________________ og _____________ på eigen båt, tenkjer Sam og ventar på ein _________________ stor torsk. Han 24

har invitert __________________ Sara på fiskemiddag. Ho ________________ seg på god mat. Sola ______________, men forsvinn bak ein stor ___________. Ei __________ er ikkje til bry, syng Sam. Til dessert blir det _______________________________, og etter det kan vi danse sving! Sam klør seg i __________________. Han ____________________etter kvart at dei må klare seg utan torsk. Eg får ta

D Set inn sj, skj eller sk slik at det blir ord.

EM PL AR

på meg den nye __________________og skru på __________________, tenkjer han.

Det begynte å blåse ute på _______øen. Sola slutta å _______ine, og himmelen var full av _______ yer. _______ipperen på _______ipet bestemte seg for å leggje til land. Han ville ikkje ta nokon _______ansar. Det gjorde han eigentleg _______eldan. Eg er ingen _______ørøvar heller, tenkte han.

KS

Eg er ingen _______ørøvar på dei _______u hav! Eg dreg heller hjem og speler _______akk.

SE

E Set inn rimord som begynner med sj-lyd.

IN

G

Eg ville unngå bilkøen, så eg segla på _________________.

ER

Båten kom for nær, og vi køyrde på eit _________________.

Buksa mi er borte, men eg har alle fall _________________.

Skriv setningar med orda du sette inn i oppgåve E.

VU

F

R

D

Bruk kammen, er du snill, og hjelp meg med å lage _________________.

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Kva tenkjer du på når du høyrer ordet sjakk? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 25

12

Juksemakar pipelort Ord med o-lyd som vi skriv med u Nokre ord med o-lyd skriv vi med u. Uttalen kjem an på kva for dialekt vi snakkar.

A Set strek under orda som vi uttaler med o-lyd, men skriv med u.

EM PL AR

– Juksemakar pipelort, her luktar det juks! roper Mina.

– Trur du eg er dum? Denne er ikkje min!

Trur du eg er ein liten unge som du kan lure?

Du har teke på deg mi bukse!

SE

Mamma kikkar inn. – Med litt rydding ville de sloppe heile problemet.

KS

– Har eg det? sukkar Nora. – Eg berre plukka opp ei bukse frå rotet her, eg!

Mina og Nora er tvillingar.

– Slutt med den sukkinga, seier Mina.

– Eg trur ikkje på deg. Skulle ønskje eg heller hadde ein bror.

ER

IN

G

Mina opnar klesskapet, ser inn, men lukkar det raskt igjen. – Ok, då, seier ho.

– Berre ha på deg den dumme buksa.

R

D

B Skriv orda du sette strek under.

VU

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. _______________________ pipelort, her luktar det _______________! roper Mina. Trur du eg er ____________? Denne er ikkje mi! Trur du eg er ein liten ___________ som du kan lure?

Du har teke på deg mi _________________! Har eg? _________________ Nora. Eg berre 26

________________ opp ei ________________ frå rotet her, eg! Mina og Nora er tvillingar. Slutt med den _______________________, seier Mina. Eg trur ikkje på deg. Skulle ønskje eg heller hadde ein bror. Mamma kikkar inn. Med litt rydding ville de ______________ heile problemet. Mina opnar klesskapet, ser inn, men _________________ det raskt igjen. Ok, då, seier ho. Berre ha på deg den

EM PL AR

__________________ _________________.

D Finn ord frå oppgåve A som har o-lyd og skal skrivast med o. ____________________________________________________ ____________________________________________________

SE

E Set inn o eller u slik at det blir ord.

KS

____________________________________________________

IN

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

D

F

sk____mmel s____mmel sp____ra

ER

h____mle

G

sl____kke sk____m s____rt b____rt

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Korleis blir resten av dagen til Mina og Nora, trur du? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 27

13

Sjarmøren Sam Fleire ord med sj-lyd Vi kan skrive sj-lyden med sj, skj eller med sk. Framfor i og y bruker vi sk.

A Set strek under orda som begynner med sj-lyd.

EM PL AR

Det er sjeldan Sara blir bedt på middag, og ho er litt sjenert. Men Sam er ein sjarmør, så det går nok bra.

– Velkommen, seier Sam. – Kva med litt sjampanjebrus? Han skjenkjer i glasa. Sam har sjokoladeflekker på skjorta, han måtte sjå til at maten blei bra, og rakk ikkje å skifte. – Set deg ned. Kva med ei historie frå livet mitt som sjømann? Den gongen skipet gjekk på eit skjer?

KS

Sara er skikkeleg svolten. Ho skimtar mat på bordet, men det ser ikkje ut som middag.

– I dag, skjønne dame, går vi rett på desserten! seier Sam. – La meg skjere opp verdas beste sjokoladepudding!

ER

IN

G

SE

Etter sju porsjonar dessert er Sara mett. – No tek du vel sjansen på ein dans? smiler Sam.

D

B Skriv orda du sette strek under.

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Det er _________________Sara blir bedt på middag, og ho er litt __________________. Men Sam er ein ____________________, så det går nok bra. Velkommen, seier Sam. Kva med litt _______________ ________________? Han ___________________ i glasa. Sam har _________________________________ på skjorta, han måtte ________________ til at maten blei bra, og rakk ikkje å _____________________.

28

Set deg ned. Kva med ei historie frå livet mitt som __________________? Den gongen ______________ gjekk på eit _________________? Sara er _____________________ svolten.

Ho _______________ mat på bordet, men det ser ikkje ut som middag. I dag, _________________ dame, går vi rett på desserten! seier Sam. La meg _______________ opp verdas beste ____________

D Set inn sj, skj eller sk slik at det blir ord.

EM PL AR

____________________! Etter __________ porsjonar dessert er Sara mett.

Det hadde gått _______ikkeleg dårleg på bandykampen. Ikkje _______å på meg.

Det var ikkje mi skuld at vi tapte, sa Sjur. Vi var eigentleg heilt _______anselause!

KS

Det er _______eldan vi har sånn uflaks. _______ønar de kva eg meiner? Eg har bestemt meg for å _______ifte idrettsgrein. Eg trur eg går over til _______i, nærmare bestemt langrenn. Der kjem eg til

SE

å vere helt _______ef! Det er berre å _______yve frå med stavane og stake over mål. Eg har høyrt at

G

ein kan få _______i med _______innfellar. Då slepp eg å smørje òg, dette er min store _______anse!

IN

E Skriv setningar med nokre av orda du sette inn i oppgåve D.

ER

__________________________________________________________________________________________

F

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

Nokre ord kan ha fleire tydingar. Skriv setningar med orda skjer og skilt, slik at du får fram at kvart ord kan bety ulike ting. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Korleis går det med Sjur når han prøver ei ny sportsgrein? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 29

14

Tarzan i bakkeløp Samansette ord Samansette ord er sette saman av minst to ord

A Set strek under samansette ord.

EM PL AR

Tarzan har kjøpt joggebukse og joggeskor. Han er supersterk, men ikkje superrask. Dersom han spring kvar dag, i alle fall kvar kvardag, kan han sikkert bli rask nok til å kapre førstepremien i bakkeløpet om to veker.

Tarzan spring nedover bakken i superfart kvar dag. Det er kjempelett.

Han er i verdsklasse no, rekordtida hans er nede i tre minutt.

Han er nok sikra førsteplassen!

G

SE

KS

Så kjem dagen for løpet, og Tarzan er på plass grytidleg med startnummer og perlehumør.

Han står på toppen av bakken, tar nokre knebøy og kjenner på løpsforma. Stakkars dei andre, det blir sisteplass på dei! Men kvar er dei? Nedst i bakken! Kva?

IN

B Skriv flest mogleg av orda du sette strek under.

ER

__________________________________________________________________________________________

D

__________________________________________________________________________________________

VU

R

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Tarzan har kjøpt _______________________ og ________________. Han er _________________, men ikkje _________________________. Dersom han spring kvar dag, alle fall kvar _____________________, kan han sikkert bli rask nok til å kapre _____________________________ i ______________________ om to veker. Tarzan spring nedover bakken i ____________________ kvar dag. Det er _____________________. Han er i _____________________________ no, _____________________________ hans er nede i tre minutt. Han er nok sikra __________________________!

30

D Lag samansette ord ved å setje saman to ord.

Kvart ord skal brukast berre éin gong: sykkel, jernbane, kake, hjul, gard, oppvask, skøyte, fat, bakke, strand, fiske, hopp, skule, bade, maskin, stasjon. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

E Om vi skriv eit samansett ord i to ord,

KS

får orda ofte ei anna tyding. Forklar forskjellen.

EM PL AR

__________________________________________________________________________________________

lammelår __________________________________________________________________________________

SE

lamme lår _________________________________________________________________________________

G

rådyrsteik__________________________________________________________________________________

ER

IN

rådyr steik ________________________________________________________________________________

F

R

D

Om vi byter om rekkjefølgja av orda i eit samansett ord, kan ordet få ei anna tyding. Forklar forskjellen.

VU

sykkeltur / tursykkel _______________________________________________________________________ butikkskilt / skiltbutikk _____________________________________________________________________ grautris / risgraut __________________________________________________________________________

G Korleis går det vidare med Tarzan i bakkeløpet? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 31

15

Med ein kjekkas på kino Ord med kj-lyd Vi kan skrive kj-lyden med kj eller med berre k. Framfor i og y bruker vi berre k.

A Set strek under orda som begynner med kj-lyd.

KS

G

SE

Vil du vere med på kino på laurdag og sjå Kjartan og Kirsten finn kjærleiken?

Og middag på kjøkkenet hos meg etterpå?

Ein lett kjøttrett, det blir nok kylling.

Eg synest det er litt keisamt å lage mat, men når eg kjenner etter, blir det ikkje keisamt å lage mat til ein kjekkas som deg.

EM PL AR

Kjære Sam Takk for sist! Det var kjekt å bli betre kjend med deg. Du er kjempeflink til å lage dessert. Og takk for at du køyrde meg heim, eg fekk jo litt kink i nakken av den dansinga. Du er ein kjernekar!

D

ER

IN

Eg har allereie kjøpt kinobillettar, så du svarer vel ja?

Kjærleg helsing Sara

VU

R

B Skriv orda med kj-lyd som skal skrivast med kj. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med kj-lyd som skal skrivast med berre k. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 32

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. ___________ Sam Takk for sist! Det var __________ å bli betre __________ med deg. Du er ____________________ til å lage dessert. Og takk for at du ________________ meg heim, eg fekk jo litt ________ i nakken

EM PL AR

av den dansinga. Du er ein __________________! Vil du vere med på ________ på laurdag og sjå ______________ og Kirsten finn ______________________? Og middag på _____________________ hos meg etterpå? Ein lett ___________________, det blir nok ___________________. Eg synest det er litt ____________________ å lage mat, men når eg ___________________ etter, blir det

KS

ikkje ___________________ å lage mat til ein _______________ som deg. Eg har allereie kjøpt

SE

____________________________, så du svarer vel ja? ________________ helsing Sara

___erring ___øyretøy ___ekkas

IN

___ysse

G

E Set inn kj eller k slik at det blir ord.

D

____eltring ____yrkje ____iste

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve E.

R

F

____inn

ER

___enning ___yst

VU

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Kva for filmar har du sett som du har likt godt? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 33

16

Hardt og ikkje blautt Ord som sluttar på dt og tt Vi kan ikkje høyre om eit ord sluttar på tt eller dt. Ord som sluttar på dt, er gjerne danna av ord som sluttar på d. Vondt er for eksempel danna av vond.

A Set strek under orda som sluttar på tt eller dt.

EM PL AR

– Frukt er sunt året rundt! roper Ola. – Har du gått rett forbi Olas eplebu før, så ikkje gjer det i dag. Her skal du få smake noko verkeleg godt!

Det er kaldt å selje eple, Ola begynner så smått å fryse. Salet går dårleg.

Ola set tennene i eit eple, det er veldig hardt.

Ikkje blautt i det heile teke. Er epla rett og slett ikkje heilt modne? Sel han eple som smaker vondt? Det har aldri hendt før!

IN

G

SE

KS

Ola ser seg rundt. Han er med eitt sveitt, grip tre eple og begynner å sjonglere. – Gå ikkje tomhendt frå Olas eplebu! roper han. – Det er ikkje greitt! Prøv kor lett det er å sjonglere med Olas eple. Du treng ikkje prøve hardt når du har Olas eplekart!

D

ER

Ola sel alle epla. Det har heller aldri hendt før.

VU

R

B Skriv orda som sluttar på tt. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda som sluttar på dt. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 34

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Frukt er sunt året _____________! roper Ola. Har du gått _________ forbi Olas eplebu før, så ikkje gjer det i dag. Her skal du få smake noko verkeleg ___________! Det er ____________å selje eple, Ola begynner så ______________ å fryse. Salet går dårleg. Ola set tennene i eit eple, det

EM PL AR

er veldig ____________. Ikkje _________ i det heile teke. Er epla _________ og ___________ ikkje heilt modne? Sel han eple som smaker ___________? Det har aldri ____________ før! Ola ser seg ___________. Han er med eitt ______________, grip tre eple og begynner å sjonglere. Gå ikkje ___________________ frå Olas eplebu! roper han. Det er ikkje _________________! Prøv kor

KS

____________ det er å sjonglere med Olas eple! Du treng ikkje prøve _____________ når du har Olas eplekart! Ola sel alle epla. Det har heller aldri ____________ før.

SE

E Set inn tt eller dt slik at det blir ord.

IN

G

me_____ run_____ se_____ flo_____ sen_____ rau_____

Skriv setningar med nokre av orda frå oppgåve D.

D

F

ER

fø_____ dø_____ fla_____ gla_____ hen_____ slu_____

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Ola lagar ein ny salsplakat for epla sine. Kva står det på den? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 35

17

Kirsten skal ha fest Fleire ord med kj-lyd Vi kan skrive kj-lyden med kj eller med berre k. Framfor i og y bruker vi berre k.

A Set strek under orda som begynner med kj-lyd.

EM PL AR

Kirsten planlegg fest. Ho skal invitere venner, nokre andre som ho kjenner, og kanskje nokre kjendisar.

Da blir det ikkje keisamt. Ho har ny kjole og ny kjede, så antrekket er klart.

KS

Kirsten kjøper inn kjeks og kyllingpostei som ho set i kjøleskapet. Så dekkjer ho bord i kjellarstova. Der er det ganske kjølig, men dersom ho serverer varm kjøttsuppe òg, og dessutan er kjapp med å fyre i peisen, blir det nok fort varmt.

IN

G

SE

Det blir verkeleg ein kjempefin fest. Det kjem ingen kjendisar, men ingen keiar seg. Kirsten har pynta med kirsebær, dei forsvinn raskt. Det gjer resten av den kjempegode maten òg.

D

ER

Kjartan held tale: – Kjære Kirsten. Takk for den kjempeherlege maten her i kjellaren.

Eg trur eg har lagt på meg fleire kilo. Treng du hjelp på kjøkkenet, til oppvasken for eksempel, kan du spørje Kjetil.

VU

R

B Skriv orda med kj-lyd som skal skrivast med kj. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda med kj-lyd som skal skrivast med berre k. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 36

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. _____________________ planlegg fest. Ho skal invitere venner, nokre andre som ho ____________________, og kanskje nokre _______________________. Då blir det ikkje _____________________. Ho har ny _________________ og ny ________________, så antrekket

EM PL AR

er klart. Kirsten ___________ inn _________ og _______________________ som ho set i ______________________. Så dekkjer ho bord i ________________________. Der er det

ganske ______________, men dersom ho serverer varm ________________________ òg, og

dessutan er _____________ med å fyre i peisen, blir det nok fort varmt. Det blir verkeleg ein

KS

______________________ fest. Det kjem ingen ___________________, men ingen ______________ seg.

E Lag samansette ord som begynner eller sluttar med: kjellar, kiste, kjøkken, kino,

SE

kylling, kjole.

G

__________________________________________________________________________________________

IN

__________________________________________________________________________________________

ER

__________________________________________________________________________________________

F

R

D

Dersom vi blandar skrivemåte for ord, kan det oppstå misforståingar.

Skriv setningar med desse orda slik at rett tyding kjem fram:

VU

kyss, skyss, kinn, skinn, kjære, skjere __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

G Skriv forslag til ein kort tale du synest Kjartan kunne ha halde etter maten.

Skriv på eige ark.

37

18

Snusen er alltid nysgjerrig Fleire ord med dobbel konsonant Ord med lang vokallyd skriv vi ofte med enkel konsonant.

Ord med kort vokallyd skriv vi ofte med dobbel konsonant.

A Set strek under orda med dobbel konsonant.

SE

KS

EM PL AR

Snusen er alltid nysgjerrig og oppdagar stadig noko nytt. No har han funne ut at Pettersen har gøymt vekk noko mystisk i annekset. Snusen har sett seg sjølv på saka. Han passar opp Pettersen, som er på veg ut av huset for å gå på jobb. – Skal eg klippe graset for deg i dag?

Pettersen stoppar: – Gjerne, takk! For ein kjekk gut du er!

Snusen finn grasklipparen og durar i veg. Så snart Pettersen er langt nok unna, kikkar han inn i annekset. Der er det stummande mørkt. Snusen har så klart lommelykt i lomma.

Han tenner lykta. No blir han overraska!

Når Pettersen er tilbake, og Snusen går heimover til middag, har han med seg noko. To små kattungar. Tippar mamma og pappa blir glade, tenkjer han. Håpar i alle fall det!

G

B Skriv orda med dobbel konsonant.

IN

__________________________________________________________________________________________

ER

__________________________________________________________________________________________

D

__________________________________________________________________________________________

R

__________________________________________________________________________________________

VU

__________________________________________________________________________________________

C Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Snusen er ____________ _____________________ og __________________ stadig noko ____________.

No har han _______________ ut at Pettersen har gøymt _________________ noko mystisk i _____________________. Snusen har ______________ seg sjølv på saka. Han _________________ __________ Pettersen, som er på veg ut av huset sitt for å gå på ____________.

38

D Set inn rett ord.

Det er ei ________________ sidan vi fekk kattungar.

pute / putte

Ho ville ________________ pengar på automaten.

ruge / rugge

Gauken liker ikkje å _____________ på egga sine.

taket / takket

Ho klatra opp på ________________.

bakar / bakkar

Til fastelavn ________________ vi ofte bollar.

EM PL AR

veke / vekke

Kor mange ord med lang vokallyd sette du inn? __________ Kor mange ord med kort vokallyd? __________

KS

E Set orda inn i teksten: hake, hakke, fine, finne, fele, felle.

SE

Det stod mange reiskapar i annekset, og Snusen snubla i ei______________. Eit lite sår på mi vesle

G

__________ gjer ikkje noko, tenkte han. Men er det nokon som har sett opp ei ________________?

IN

Den kjeltringen skal eg nok __________________. I det same høyrde han nokre ___________ tonar

Set inn enkel eller dobbel g slik at det blir ord.

D

F

ER

utanfor. Det var ingen kjeltring. Det var Pettersen som spelte ___________.

VU

R

la______e li______je ti______e tru______er ta______ar mu______er kra______ar try______e be______e ho______e

G Kva veit du om kattar? Skriv. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 39

19

To nøklar, éin er i reserve Forenkling av dobbel konsonant Eit ord med dobbel konsonant får enkel konsonant når ein ny konsonant kjem til. For eksempel er sykkel med dobbel konsonant, mens syklar er med enkel. Tenne er med dobbel, tente er med enkel.

Arild er på loppemarknad igjen. Han drøymer om ein lekker sykkel, det har han gjort lenge. Det er fleire lekre syklar på loppemarknader. Han kan jo kjøpe seg ein vaffel mens han tenkjer seg om? Snart har Arild ete fire vaflar.

EM PL AR

A Set strek under orda med forenkla konsonant.

KS

Berre hundre kroner for heilt nye tøflar i ekte silke!

Arild tek opp ein tøffel, ser på han, tek begge og finn fram ein setel frå lomma.

ER

IN

G

SE

Snart har Arild brukt opp resten av setlane sine.

Han har kjøpt ein tjuverisikker lås med to nøklar, kjekt med reservenøkkel! Han har kjøpt eit innramma fotografi av to pudlar, han har alltid ønskt seg puddel. I det heile teke har han fått tak i mykje i dag.

R

D

Han har gløymt at han skulle kjøpe sykkel. Det finst fleire loppemarknader, og syklar kan eg sikkert finne neste gong òg, tenkjer Arild og ruslar heimover.

VU

B Skriv orda du sette strek under. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________

C Skriv orda frå oppgåve B i ei form der dei skal ha dobbel konsonant. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ 40

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Arild er på loppemarknad igjen. Han _______________ om ein ______________ ______________, det har han gjort lenge. Det er fleire ______________ ______________ på loppemarknaden.

Han kan jo kjøpe seg ein _____________ mens han tenkjer seg om? Snart har Arild ete fire

EM PL AR

_____________. Berre hundre kroner for heilt nye ______________ i ekte silke! Arild tek opp ein ______________, ser på han, tek begge og finn fram ein setel frå lomma. Snart har Arild brukt opp resten av setlane sine. Han har kjøpt ein tjuverisikker lås med to _______________, kjekt med __________________________! Han har kjøpt eit innramma fotografi av to _____________, han har

KS

alltid ønskt seg ein _______________. I det heile teke har han fått tak i mykje i dag.

E Set inn orda som manglar.

Eintal

fakkel

_________________

_________________ dadlar

gaffel

_________________

_________________ tøflar

kuppel

_________________

_________________ tromlar

himmel

_________________

_________________ bøflar

D

ER

IN

G

Fleirtal

Set inn orda som manglar.

R

F

SE

Eintal Fleirtal

Presens

rømmer

_________________

_________________ klemte

stemmer _________________

_________________ skjente

dekkjer

_________________

_________________ begynte

steller

_________________

_________________ bygde

VU

Presens Preteritum

Preteritum

G Korleis går det neste gong Arild er på loppemarknad? Skriv på eige ark.

41

Diktatar 2 Bord eller blad?

– ord som sluttar på d

Laila er leiar på leiren.

Ho held auge med alle.

Heidi hoppar tau, og Kai heng høgt oppe i ei grein.

Laila roper at Aud er for svai i ryggen.

Aud tenkjer meir på at det er maur over alt, men ho vil ikkje vere feig.

Dette er gøy! seier ho.

Arild er på loppemarknad. Der finn han eit gammalt skrivebord med mykje rart: Ein pose med jord, ei bok full av ord, ein pakke med tråd, fem gode råd, ei plastand og eit kart over land.

Det blæs ein kald vind, så etter ei stund går Arild heim.

ER

3 Seig deig – ord som sluttar på g

IN

G

SE

KS

EM PL AR

1 På leir med Laila – ord med diftongar (ai, eit, øy, au, oi)

VU

R

D

Seig deig er veldig deilig, seier Solveig.

Det smaker herleg! Nydeleg!

Det er sørgjeleg at det ikkje er bra for magen.

Eg får vel steike bollane ferdig.

Eg får vere tolmodig.

Men det blir frykteleg kjedeleg.

42

4 Pingler i regnet – ord med gn og ng

Ingolf har fiska lenge.

Kan det vere eit døgn?

Det er ikkje teikn til fisk.

Snart begynner det vel å regne.

Heldige Ragna som søv i vogna!

Ingolf tek vogna og spring.

No er det nok!

6 Gøran vil gjerne hjelpe til – ord med j-lyd

Frank vil ha spenning i banken, men det varer ikkje lenge før han angrar.

Han hadde ikkje rekna med Lynvingen.

Snart sit Frank på benken og tenkjer seg om.

Bankranar er ikkje noko for han.

Det var berre ein enkel spøk.

Det er betre å ha lite pengar enn å vere i fengsel.

Gøran kryp gjennom eit hòl i gjerdet.

Han vil leike gøymsle med Jenny.

Når han kjem heim, vil han gjerne lage pannekaker med jordbærsyltetøy.

Sist gong hadde nokon juksa med oppskrifta, det var bra dei ikkje hadde gjestar!

Alt smakte nemleg gift.

IN

G

SE

KS

EM PL AR

5 Pengar i banken – ord med ng og nk

8 Åse håpar på sommar – ord med å-lyd

Dessverre blei vêret verre, men det var greit for Sverre.

Buksa hans hang fast i gjerdet, og han høyrde buksa spjerre.

Men Sverre var glad som ei lerke sjølv om livet gjekk på tverke.

Kva gjer vel litt dårleg vêr?

I dag blir det bær til dessert!

Etter vinter og vår kjem sommar, seier Åse.

Ho vil reise på ferie med toget i år. Åse legg kortstokk, termos og to koppar i handveska.

Kanskje ho møter ein kokk? Det hadde vore topp.

Torsdag vaknar Åse av sine eigne snork.

Det er tåke og storm ute. Åse søv vidare.

Ferien får vente.

VU

R

D

ER

7 Det vil alltid vere noko verre – ord med æ-lyd

43

10 Snusen løyser saka lett – ord med enkel og dobbel konsonant

Sauen er tam, ja, husdyr er tamme, Når sauen får lam, då må den lamme.

Eg står ved ein dam og vil over dammen.

Har du ein pram, kan vi ro prammen sammen?

Eg liker å svømme og legg på svøm.

Eg liker å klemme ein deilig klem.

Eg ligg unna dei slemme, eg er aldri slem.

Nokon har sklidd og slått hakk i haka!

Snusen tek saka.

Snart har han svaret, og det er vel flott, sjølv om han blir våt. Han finn ein vott!

Votten er fin, han har sett den før!

Snusen blir i kjempehumør!

Vottane passar, saka er grei.

Snusen løyser saker i ein fei!

ER

11 Skitt fiske!

– ord med sj-lyd

IN

G

SE

KS

EM PL AR

9 Med pram over dammen – ord med m og mm

VU

R

D

Sam har vore sjømann og segla med store skip.

Han er sjeldan på sjøen no, men i dag er det ikkje ei sky på himmelen.

Det er stor sjanse for å få ein skikkeleg stor torsk.

Sam ventar skjønne Sara på middag.

Han har planar om å ta på seg ny skjorte og skru på sjarmen.

44

12 Juksemakar pipelort – ord med o-lyd som vi skriv med u

Hva tyder det å jukse?

Er det å ta på seg Minas bukse? Å plukke opp ei bukse frå rot? Å sukke fordi det er mykje skrot?

– Du er ein juksemakar pipelort! seier Mina, men angrar seg fort.

14 Tarzan i bakkeløp – samansette ord

Sara er sjenert, mens Sam er ein sjarmør.

Han har sjokoladeflekkar på skjorta.

Han rakk ikkje å skifte.

Slik går det når ein skal skunde seg.

Som sjømann hadde Sam det også travelt.

– Då traff skipet eit skjer, fortel Sam, og serverer sju porsjonar dessert.

Tarzan står klar med joggebukse og joggeskor.

Han har tenkt å vinne bakkeløpet på rekordtid.

Han er supersterk, kan springe i superfart og er verkeleg i verdsklasse.

Tarzan tek nokre knebøy og kjenner på løpsforma.

Førsteplass er betre enn sisteplass!

IN

G

SE

KS

EM PL AR

13 Sjarmøren Sam – fleire ord med sj-lyd

16 Hardt og ikkje blautt – ord som sluttar på dt og tt

Sara fekk kink i nakken av å danse.

Då var det kjekt å bli køyrt heim av ein kjekkas som Sam. Sara håpar at Sam blir med på kino.

Ho vil òg invitere på kjempegod kylling på kjøkkenet.

Dette blir ikkje kjedeleg!

Frukt er sunt året rundt! roper Ola. Her skal du få smake noko verkeleg godt!

Det er kaldt og Ola smaker på eit eple.

Det er hardt og smaker faktisk litt vondt.

Det har aldri hendt før.

Ola blir rett og slett heilt sveitt.

VU

R

D

ER

15 Med ein kjekkas på kino – ord med kj-lyd

45

18 Snusen er alltid nysgjerrig – fleire ord med dobbel konsonant

Kirsten dekkjer til fest i kjellarstova.

Der er det kjølig. Ho er kjapp med å fyre i peisen.

Kirsten serverer varm kjøttsuppe og kirsebær. Det kjem ingen kjendisar, men ingen keiar seg.

Kjartan legg på seg fleire kilo, mens Kjetil vaskar opp.

Snusen er alltid nysgjerrig, og han oppdagar stadig noko nytt.

Pettersen gøymer visst noko mystisk i annekset?

Der er det stummande mørkt.

Snusen tenner ei lommelykt han tek opp frå lomma.

To kattungar! Han blir overraska.

Veit Pettersen om hemmelegheita?

IN

G

SE

KS

EM PL AR

17 Kirsten skal ha fest – fleire ord med kj-lyd

ER

19 To nøklar, éin er i reserve – forenkling av dobbel konsonant

VU

R

D

Arild trenger ny sykkel, og her er det fine syklar.

Arild et først éin vaffel og så tre vaflar til.

Han tell setlane i lommeboka. Ein av dei går til nye tøflar. Han har berre ein tøffel heime.

Arild har gløymt å ta med seg nøkkel.

Har kjøper eit knippe med to nøklar.

Kanskje ein av dei passar?

46

EM PL AR

KS

SE

G

IN

ER

D

R

VU

EM PL AR KS SE G IN

ER

© 2017 GAN Aschehoug, H. Aschehoug & Co (W. Nygaard) AS ISBN 978-82-492-1886-8 Nynorsk 1. utgåva / 1. opplaget 2017

D

Forlagsredaktør: Kristin Hide

R

Omsett til nynorsk av Ole Jan Borgund / NTB Arkitekst

VU

Illustrasjonar: Thor W. Kristensen Grafisk design og tilrettelegging: Nygaard Design Trykk og ferdiggjering: 07 Gruppen AS, 2017 Forfattaren har fått støtte til utgivinga frå Det faglitterære fond.

Alle kommentarar til utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo forlag@gan.aschehoug.no gan.aschehoug.no Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen.

Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk.

Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.