Ποταμιά θάσου (Η ιστορία του χωριού ποταμιά και ο όσιος Δανιήλ ο εν τω Θασίω.

1

ΒΑΣΙΛΟΥΔΗ Σ. ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ

ΠΟΤΑΜΙΑ – ΘΑΣΟΥ

Η ιστορία της Ποταμιάς και ο όσιος Δανιήλ ο εν τω Θασίω.

ΘΑΣΟΣ 2017

2

Στην μνήμη του πατέρα μου Ιερέως Σωτηρίου θ. Βασιλούδη.

3

Η φωτογραφία του εξωφύλλου, βρέθηκε στο φωτογραφικό αρχείο του Ιερέως Σωτηρίου θ. Βασιλούδη και απεικονίζει το χωριό της Ποταμιάς πιθανόν την δεκαετία του 1960.

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.Πρόλογος.

2. Η Ποταμιά από την αρχαιότητα.

3. Η ιστορία του χωριού Ποταμιά μετά το 1860.

4. Ο όσιος Δανιήλ ο εν τω Θασίω.

5.Τα ερείπια ναού πάνω στο νησί της Κραμπούσας.

6. Βιβλιογραφία.

5

1. Πρόλογος. Στους πρόποδες του Υψάριου, της ψηλότερης κορυφής του νησιού της Θάσου, βρίσκεται η κοινότητα Ποταμιάς. Πρόκειται για έναν οικισμό που είναι χτισμένος σε ένα από τα ομορφότερα μέρη του νησιού, με απεριόριστη θέα στον κόλπο της χρυσής ακτής και με αναφορές για κατοίκιση της από τα αρχαία χρόνια. Ο οικισμός της Ποταμιάς, αν και στην σημερινή του μορφή υπάρχει περίπου από τον 18 αιώνα,

αναφέρεται ιστορικά

σε

παλαιοτέρους χρόνους, ενώ κατά την διάρκεια των τελευταίων αιώνων αποτελεί σημαντική κοινότητα, με δικό της προεστό. Ο εν λόγο οικισμός επιβίωνε κατά τα παλαιότερα χρόνια τόσο με την γεωργική καλλιέργεια της ελιάς, όσο και με την κτηνοτροφική αλλά και αλιευτική εκμετάλλευση. Επίσης συναντάται και το επάγγελμα του ρετσινό - παραγωγού. Με την έλευση του τουρισμού, η Ποταμιά θα αποτελέσει ραγδαία τουριστικά αναπτυσσόμενη περιοχή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή της Ποταμιάς αποτέλεσε ισχυρό θρησκευτικό κέντρο, με την παρουσία ασκητών στην περιοχή, αλλά

και

την

λειτουργία

οργανωμένων

μοναστηριακών

συγκροτημάτων, με χαρακτηριστική περίπτωση του οσίου Δανιήλ, αλλά και μετοχίων του αγίου όρους που έδρασαν στην περιοχή. Στην συγκεκριμένη μελέτη, θα ασχοληθούμε με την ιστορία του χωριού Ποταμιά και θα αναλύσουμε την πορεία της μέσα στον χρόνο χρησιμοποιώντας πηγές

που υπάρχουν, για να μπορέσουμε να

δώσουμε μια συνοπτική εικόνα της ιστορικής πραγματικότητας που

6

την αφορά. Επίσης θα αναφερθούμε στον όσιο Δανιήλ αλλά και στην μοναστική αδελφότητα που υπήρχε κατά την διάρκεια των αιώνων πάνω στο νησί της Κραμπούσας.

( Μέρος του ορεινού οικισμού της Ποταμιάς, φωτογραφία Θεοδοσίου Βασιλούδη).

7

2. Η Ποταμιά από την αρχαιότητα. Η περιοχή της Ποταμιάς έχει κατοικηθεί από τα αρχαία χρόνια. Απαντώντας στο ερώτημα πως δόθηκε η ονομασία της περιοχής, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η λέξη Ποταμιά χρησιμοποιείται κατά κόρον στο Θασιακό γλωσσικό ιδίωμα και αναφέρεται σε πιθανούς μικρούς ποταμούς και ξεροπόταμους. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η περιοχή της μονής Αρχαγγέλου, που αποκαλείται και βαθιά Ποταμιά, προφανώς γιατί υπήρχε στην περιοχή κάποιος βαθύς ξεροπόταμος. Ο οικισμός κατά την πορεία του στους παλαιότερους χρόνους θα διατηρήσει το όνομα του, ενώ μερικές φορές αποκαλείται και ως Ποτάμιον. Στην ευρύτερη περιοχή της Ποταμιάς συναντάμε κατάλοιπα από αρχαίους

χρόνους,

με

πιο

χαρακτηριστική

αρχαιολογικό χώρο των Ελληνικών

περίπτωση

τον

η Ελληνικό. Ο χώρος αυτός

βρίσκεται κοντά στην νεόκτιστη εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Για τον συγκεκριμένο χώρο, υπάρχει η θεωρία ότι πρόκειται για σχολικό συγκρότημα, θεωρία που υπήρχε στους κατοίκους κατά τα παλαιότερα χρόνια. Οι περισσότεροι ιστορικοί ερευνητές θεωρούν ότι πρόκειται για οικία των κλασικών χρόνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι την δεκαετία του 1990, σε διάνοιξη δρόμων και αντιπυρικών ζωνών, βρέθηκαν τάφοι αρχαίων χρόνων στην ευρύτερη περιοχή της Ποταμιάς, που επιβεβαιώνουν την παρουσία ζωής κατά τους αρχαίους χρόνους. Σύμφωνα με την παράδοση του χωριού, στην περιοχή κοντά στα ελληνικά, υπήρξε η αρχαία πόλη Άδανα. Επίσης στο εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου στην Σκάλα Ποταμιάς, υπάρχει εντοιχισμένη ανάγλυφη μορφή θρυλικού ιππέα, που πιθανόν ανάγεται στους αρχαίους χρόνους. Τέλος σε πολύ κοντινή απόσταση

8

βρίσκονται αρχαιολογικοί χώροι, με πιο γνωστό τον Αρχαιολογικό χώρο της Αλυκής, που σίγουρα επηρέασαν κατά την αρχαιότητα την περιοχή της Ποταμιάς. Ως πρώτη επιβεβαιωμένη παρουσία του οικισμού της Ποταμιάς, είναι το 1363 με την περίπτωση του μοναχού Πέτρου. Την ιστορία του εν λόγου μοναχού, που κατάγεται από την Ποταμιά, μας αναφέρει ο επίσκοπος Πολύστηλου Πέτρος σε επιστολή του. Σε αυτήν

την

επιστολή

διηγείται

την

ιστορία

του

μοναχού,

προσπαθώντας παράλληλα να επιλύσει κτηματικές διαφορές που επήλθαν με τους κληρονόμους του με έναν ιερομόναχο του Λιμένος. Ο

μοναχός Πέτρος, αφού πάντρεψε τα παιδιά του και έχοντας

χηρέψει, αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο. Παρακάτω δίδεται αυτούσιο το κείμενο: <<᾿Επεί κατέλαβεν ῾η ᾿εμή ταπεινότης ᾿εν τ῀η νήσω Θάσω, ῀ηλθον τινές τ῀ων τοπικ῀ων προς

῾ημ῀ας

λέγοντες

῾ότι

‘εχουσιν

᾿από

γονικ῀ης

κληρονομιάς ε᾿ις τό μονύδριον τό ᾿εν τ῀ω προάστειω ε῾υρισκομένω τό ε᾿ις ᾿όνομα τ῀ων ῾αγίων θεοστεπτών βασιλέων Κωνσταντίνου και ῾Ελένης. Καθίσαντες δέ μετά τ῀ων ε῾υρισκομένων τοπικ῀ων ῾ιερέων καί μοναχ῀ων, ᾿αλλά δή καί τ῀ων γερόντων τ῀ης α᾿υτής χώρας καί ᾿εξετάσαμεν περί το῀υ μονυδρίου ᾿ακριβ῀ως (καί) περί τ῀ης κληρονομιάς, η῏ς ᾿εκε῀ινοι ᾿έλεγον ᾿εμαρτύρησαν δέ ο῾ι ε῾υρεθέντες ῾ιερε῀ις, μοναχοί τε καί γέροντες ο῾ύτως : ῾ότι ῾ο μοναχός Πέτρος ᾿εκε῀ινος, ᾿όστις ᾿ανεκτίσατο τό μονύδριον, ᾿έτι κοσμικός ᾿ών καί συνοικ῀ων μετά τ῀ης γυναικός καί τ῀ων παίδων α᾿υτο῀υ, εί῏χε τήν κατοικίαν αυ᾿το῀υ ᾿εν χωρίω τίνη

9

τ῀ης νήσου λεγόμενη Ποταμιά΄ ᾿εκε῀ισε διέτριβε, μετα δέ τό ᾿εκδο῀υναι ᾿άνδρασι κατά νόμον τάς θυγατέρας α᾿υτο῀υ, καί τελείαν ᾿ελευθερίαν λαβών, γέγονε μοναχός καί ῏ηλθε ᾿εν τ῀ω τόπο ᾿εν ῀ω καί τό μονύδριο ᾿ανεκτίσατο, ῾όπερ η῀ν καί πρότερων ᾿από το῀υ χρόνου ᾿ηφανισμένον καί κοπιάσας ε᾿ν α᾿υτ῀ω κατά δύναμην, συνέβει καί α᾿ιχμαλωτίσθη, ῾ο τοιο῀υτος μοναχός παρά των (᾿αλλοτρίων) α᾿πέθανε δέ ᾿εκε῀ισε ε᾿ν τ῀η α᾿ιχμαλωσία, α᾿πέμεινεν ο῏υν χωρίς τινός το῀υ ᾿ενεργούντος τό μονύδριον καί η᾿φανίσθει υ῾πό το῀υ χρόνου τέλεον καί γέγονεν ῾ο τόπος ᾿άβατος, ῾ότι ᾿όρος η῀ν καί ᾿άνθρωποι ᾿εκε῀ισε ο᾿υ διέτριβον χρόνου δέ ο᾿υκ ᾿ολίγου παρελθόντο, καθίσαι

καί

῏ηλθε τις ᾿ιερομόναχος θέλων κατά μονάς ῾ησυχάσε,

καί

᾿ελθόν

ε᾿ις

τον

μέγα

στρατοπεδάρχη τόν κύριον ᾿Αλέξιον, ᾿εζήτησε δο῀υναι α᾿υτ῀ω ᾿αδείαν καί καθ῀ηραι τόν τόπον, ᾿εν ῏ω η῏ν πρότερον τό ει᾿ρημένον μονύδριον, καί καθήσας η᾿ρξατό κοπιάν καί καθαρίζειν τόν τόπον μετά συνδρομής καί κυβερνήσεως το῀υ μεγάλου στρατοπεδάρχου΄

᾿ανεκτήσατο δέ ῾όσον χρόνον

διέτριβεν ῾ο ῾ιερομόναχος ᾿εν α᾿υτ῀ω, παρελθόντες δέ ᾿εκείνου, άφηκεν ῾έτερον μοναχών ᾿εν α᾿υτ῀ω, κ᾿ακε῀ινος φυτέυων καί ᾿ενεργ῀ων μετά κυβερνήσεως όπως ε᾿ίπομεν το῀υ μεγάλου στρατοπεδάρχου, δια το῀υτο καί διεκρίναμεν ᾿από γε, το῀υ ν῀ην καί ε᾿ις τό ῾εξ῀ης, μένωσιν ο῾ι ε῾υρισκόμενοι μοναχοί, ε᾿ν τ῀ω τοιούτο μονυδρίο α᾿τάραχοι καί α᾿νενόχλητοι παρά το῀υ μέρους το῀υ μοναχού ε᾿κείνου

10

Πέτρου, ε᾿πεί ο᾿ύδε ῾έν δίκαιον ᾿έχουσιν ε᾿ις τό τοιο῀υτον μονύδριον. ᾿Εγεγόνει δέ τό παρόν γράμμα τ῀ης ῾ημ῀ων μετριότης, μήνι ᾿Ιουλίω ᾿Ινδικτ῀ιωνος πρώτη. Ο Πολύστηλου Ευτελής Πέτρος. (πτυχές της διοικητικής εκκλησιαστικής ιστορίας. Πέτρος Γεωργατζής σελ 205). Αναλύοντας την παραπάνω επιστολή του επισκόπου Πολύστηλου

Πέτρου, βλέπουμε ότι επισκεπτόμενος το νησί της

Θάσου, επιχειρεί μαζί με τις αρχές του τόπου να λύσει κτηματική διαφορά, η οποία έχει προκύψει μεταξύ κληρονόμων ενός τεθνεώτα εν αιχμαλωσία μοναχού ονόματι Πέτρου, που ρητά αναφέρεται ότι κατοικούσε κατά την εγκόσμια ζωή σε ένα χωρίο ονομαζόμενο Ποταμιά. Στον παρόντα γραφόμενο χρόνο του επισκόπου, στο μονύδριο ησύχαζαν άλλοι μοναχοί μετά τον χαμό του. Ειδικότερα το μονύδριο είχε αλλάξει τουλάχιστον δύο φορές ιδιοκτήτη. Άρα, η εκτιμώμενη χρονολογία ύπαρξης της Ποταμιάς ,είναι αρκετά πίσω από το 1360 και σίγουρα τέλη του 1200. Μία άλλη ημερομηνία όπου γίνεται μία σχετική αναφορά για τον οικισμό Ποταμιά είναι το 1357, όπου σε μία επιστολή του Στρατοπεδάρχη Αλέξιου και του Μέγα Πριμυκύριου Ιωάννη στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, αναφέρεται η Ποταμιά ως περιοχή όπου δρά μετόχι, αφιερωμένο στην δέσποινα Θεοτόκο, το οποίο θα παραμείνει αλώβητο με όλες τις κτήσεις του << ωσαυτός περί την Ποταμιάν, μετόχιον την υπαναγίαν δέσποινα θεοτοκον >>Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου: ιστορική,

11

κοινωνική και κατασκευαστική προσέγγιση, Αγγελούδη- Ζαρκάδα, Σαπφώ (2011). ‘Όπως αναφέρει η κ Αγγελούδη, το εν λόγο μετόχι πρέπει να υπήρξε στην θέση της σημερινής Ποταμιάς, και μάλιστα η ίδια θεωρεί ότι βρισκόταν στην θέση της σημερινής ενορίας των Εισοδίων της Θεοτόκου. Το 1570 υπάρχει μία αναφορά σε μονής Παναγιάς που δρά στην περιοχή της Ποταμιάς και αναφέρεται σε απογραφή του Limanhicar, που υπάγεται και η περιοχή της. Ίσως, κατά το διάστημα αυτό το εν λόγο μετόχι να ανεξαρτητοποιήθηκε από την ιερά μονή Μεγίστης Λαύρας και να υπήρξε αυτόνομη μονή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την παράδοση που διέπει τον οικισμό, το παλαιότερο κομμάτι του οικισμού βρίσκεται χτισμένο περιμετρικά του ενοριακού ναού. Μετά το 1650, το χωριό της Ποταμιάς αναφέρεται και ως Ποτάμιον σε τουρκικά έγραφα, αλλά διοικητικά ανήκει στο χωρίο του Θεολόγου. Δηλαδή, ο οικισμός αυτός δεν αποτελεί αυτοδύναμη κοινότητα, απλά η περιοχή κατοικείται. Μάλιστα σύμφωνα με τον κ. Τάσο Γρυτσόπουλο, η Ποταμιά είναι συνοικισμός με αραιούς κατοίκους. Επίσης, σύμφωνα με τον κ. Βακαλόπουλο, οι κάτοικοι της Ποταμιάς διαμαρτύρονται για την άδικη μετακίνηση των φόρων από τους κατοίκους του Θεολόγου, μια που είναι ενιαία φορολογικά και διοικητικά κοινότητα. Φτάνουν να διαμαρτυρηθούν με έγγραφο στην υψηλή πύλη το 1789, ενώ η κοινότητα επιτυγχάνει την αναγνώριση της από την αιγυπτιακή διοίκηση μετά το 1813, ημερομηνία που η Θάσος παραχωρήθηκε στον Μεχμέτ Άλη. Επίσης, σύμφωνα πάντα με τον κ. Βακαλόπουλο, το όριο του χωριού συνοικίστηκε στα όρια θεολόγου – Παναγίας, δίπλα σε ένα μικρό Ποταμάκι για να εντυπωσιάζει τον λαό και ο οικισμός να καλείται Ποτάμι. ( Απόστολος

12

Βακαλόπουλος, ιστορία της Θάσου 1453-1912 Θεσσαλονίκη 1984). Ίσως καταλυτικό ρόλο για την τοποθεσία ίδρυσης του οικισμού, να αποτέλεσε ο ναός του παλαιού μετοχιού της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας ή η μονή Παναγιάς. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιήθηκε και ως σημείο αναφοράς για την ανοικοδόμηση του οικισμού. Σε κοντινή απόσταση από την σημερινή εκκλησία, προς την πλευρά του ξεροπόταμου που σήμερα έχει διαμορφωθεί, υπάρχει παλαιό γεφύρι άγνωστης χρονολογίας, που δείχνει ότι το κέντρο εισόδου στο παλαιό χωριό βρισκόταν με προσανατολισμό τον ναό. Δεν μπορεί να θεωρηθεί σίγουρο ότι η Ποταμιά η αλλιώς Ποτάμιον δημιουργήθηκε απαραίτητα από κατοίκους του θεολόγου. Απλά μπορεί να ανήκε παλαιότερα μόνο διοικητικά σε αυτόν. Κατά την απογραφή του οθωμανικού κράτους του έτους 1831, η Ποταμιά φαίνεται να κατοικείται από μόνον 68 κατοίκους (Το μετόχι της Ρουμανικής Σκήτης του τιμίου Προδρόμου στην Ποταμιά Θάσου, Σ. Αγγελούδη- Φ. Μαρινέσκου, Θασιακά σελ. 34). Στα επόμενα χρόνια, το χωρίο της ποταμιάς δείχνει να έχει άρτια οργανωμένη κοινωνική ζωή, με κατοίκους που ενδιαφέρονται τόσο για την προσωπική οικογενειακή ευημερία, όσο και για την κοινότητα που κατοικούν. Χαρακτηριστική περίπτωση από την οποία αντλούμε και πλήθος πληροφοριών για την περίοδο εκείνη, είναι η διαθήκη που συντάχθηκε το 1848 του γέρων Θεοδόση του Αργύρη ή αλλιώς

Θεοδόσιου

Βασιλούδη

και

λοιπών

εγγράφων

που

περιλαμβάνονται στο αρχείο Μαρίας –Σταματίου Λασκαρίδη, (Τάσου Αθ. Γριτσοπούλου, Αρχείον Μαρίας Σταματίου Λασκαρίδη, Θασιακά). Μέσα από αυτά τα έγραφα, αντλούμε πραγματικά σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση της κοινότητας Ποταμιάς. Καταρχήν,

13

φαίνεται ότι η κοινότητα Ποταμιάς είναι κατά το έτος 1848, μια πολύ οργανωμένη κοινότητα, στην οποία υπάρχουν γέροντες και δημογέροντες. Ακόμη ο Θεοδόσης του Αργύρη είναι γέρων, και προφανώς συμμετέχει στην διοίκηση του χωριού μαζί με άλλους γέροντες, που φέρονται ως μάρτυρες των εγγράφων. Το ότι είναι μια καλά οργανωμένη κοινότητα φαίνεται και από την σύνταξη των εγγράφων παρουσία του επισκόπου Μαρωνίας Κύριλλου. Δηλαδή, η κοινότητα

Ποταμιάς

είναι

μία

ακμάζουσα

κοινότητα,

που

επισκέπτεται ο εν λόγο επίσκοπος για την ρύθμιση διαφόρων θεμάτων. Η δεύτερη πληροφορία για το χωριό είναι η ύπαρξη σχολείου. Αυτό φαίνεται με την παρουσία του Γαλακτίων διδασκάλου, που την 10 Νοεμβρίου 1867,υπογράφει και συντάσσει την νέα διαθήκη του γέρο Θεοδόση. Στην αρχική διαθήκη αναφέρεται ότι ο γέρων αντιμετώπισε πυρκαγιά που τον κατέστρεψε, προφανώς πριν το 1848, αλλά δεν γίνεται καμία διευκρίνιση αν πρόκειται για πυρκαγιά από το δάσος, πυρκαγιά εντός του οικισμού η μεμονωμένη πυρκαγιά που κατέστρεψε την οικία του. Επίσης, σε έγραφα του αρχείου, αναφέρονται ονόματα κληρικών που διακόνησαν το χωρίο, χωρίς να αναφέρονται τα επίθετά τους. Πρόκειται για τον Παπά Φίλιππο (1848), τον

παπά Γιάννη (1855),

τον Παπά Αναγνώση (1860). Ακόμη, αναφέρεται και η παρουσία του Πρωτώ Παπά Δημητρίου ο οποίος πρέπει να ήταν εφημέριος του χωριού Παναγίας. Τέλος στην διαθήκη του 1848, ο παπά Φίλιππος Ιωάνου ( αναφέρεται το επίθετο) υπογράφει αντί του γερό Θεοδόση που ήταν αγράμματος. Αυτό δείχνει την πιθανότητα ο εν λόγο κληρικός να ήταν τότε ο εφημέριος του χωριού, μια που απολαμβάνει την αναγνωσιμότητα να έχει την μη αμφισβητούσης της υπογραφής του, για τους μετέπειτα κληρονόμους. Αυτό σημαίνει,

14

ότι ο Παπά φίλιππος αποτελούσε έναν πολύ ισχυρό εκκλησιαστικό παράγοντα

στην

κοινότητα

Ποταμιάς.

Γνωρίζουμε

από

την

προφορική παράδοση ότι τέλη του 19 αιώνα, εφημέριος του χωριού υπήρξε ο Ιερεύς Νικόλαος Βεζαρμάνης. Στο πρώτο κείμενο, αναφέρεται ότι ο γερο - Θεοδόσης ήρθε ξένος στο χωριό της Ποταμιάς, χωρίς να αναφέρεται όμως, από πού ήρθε.

(Φωτογραφία που λήφθηκε πιθανόν στο πανήγυρη της ζωοδόχου πηγής δεκαετία 1950-60, φωτογραφικό αρχείο ιερέως Σωτηρίου Θ. Βασιλούδη).

Μπορεί το χωρίο της Ποτάμιας να ενισχύθηκε από μετακινήσεις, κατοίκων από άλλες περιοχές. Εάν υποθέσουμε ότι η διαθήκη γράφηκε το 1848 και υπήρξε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι να φτάσει σε ηλικία που να συντάξει διαθήκη και να είναι γέρων, αναφερόμενοι στην μετακίνηση του θα λέγαμε ότι αυτή έγινε περίπου την περίοδο 1810-1830. Γνωρίζουμε ότι το 1821, κατέφυγαν πληθυσμοί από την περιοχή της Χαλκιδικής, λόγου της κατάπνιξης της Επανάστασης του 1821. ‘Ίσως το Ποτάμι να ενισχύθηκε από τέτοιου είδους πρόσφυγες ή να ενισχύθηκε απλά από κατοίκους των

15

γύρω χωριών. Στο χωριό Θεολόγος ακόμη και σήμερα υπάρχουν κοινά επώνυμα με την Ποταμιά. Σε έγγραφο που αναφέρετε στον υιό του, Βασίλειο επιβεβαιώνει την ύπαρξη έλαιο μύλων στο χωρίο, που το 1868 έναντι 1000 γροσιών αποκτάται ένας στην οικογενειακή του περιουσία.

16

3. Η ιστορία του χωριού Ποταμιά μετά το 1860. Κατά την περίοδο του 1880-1888, μέσα από το ενοριακό νομισματικό σύστημα που υπήρχε στο νησί, τις λεγόμενες μπακίρες, γνωρίζουμε ότι στο χωρίο της Ποταμιάς έχουμε ενοριακό ναό δισυπόστατο, αφιερωμένο στα Εισόδεια της Θεοτόκου και στον Άγιο Χαράλαμπο. Μέσα από

τις

σφραγίδες

των

νομισμάτων, μπορούμε

να

θεωρήσουμε ως ημερομηνία αφιέρωσης του ναού στην μνήμη του αγίου Χαραλάμπους το 1888 ή ίσως λίγο πριν από αυτό. Στα νομίσματα που σφραγίστηκαν από τον ενοριακό ναό της κοινότητας Ποταμιάς , το 1880-1883, αναφέρεται μόνον το χωρίο Ποταμιά (1880), ή τα Εισόδεια της Θεοτόκου ( (1883), ενώ το 1888 αναφέρατε στην σφραγίδα ως δισυπόστατος και Αγίου Χαραλάμπος. Ποιος ήταν ο λόγος που ο

ναός έγινε δισυπόστατος είναι άγνωστος. Να

σημειωθεί ότι εν λόγο άγιος υπήρξε προστάτης ασθενειών, με πλούσια

διηγήματα

στην

τοπική

θασιακή

παράδοση.

Δεν

αποκλείουμε και την περίπτωση να υπήρξε κάποιο διάστημα ενορία εν ονόματι του αγίου, που να συγχωνεύτηκε με την ενορία των Εισοδίων της θεοτόκου. Σε παλιότερο χρόνο έχουμε ενδείξεις για την ύπαρξη ενορίας Ιωάννου του Προδρόμου. Αυτό καταγράφεται μέσα από το κείμενο, μαρτυρία της γραίας Χάιδως, που κατοικούσε στο χωριό Ποταμιά και αναφέρει ότι για να συντηρηθεί οικονομικά εργάστηκε στους ναούς Εισοδίων της Θεοτόκου και Ιωάννου του Προδρόμου κατά εικοσιοκτώ έτη. Δεν διευκρινίζεται όμως εάν ο ναός Τιμίου Προδρόμου αποτελούσε οργανωμένη ενορία ή απλά εξωκλήσιο

που

η

ίδια

συντηρούσε.

Ούτε

μπορούμε

να

προσδιορίσουμε που μπορεί να είναι η θέση της σήμερα. Το κείμενο συντάχθηκε από τους κληρικούς της Ποταμιάς και της Παναγίας για

17

να διηγηθεί η ηλικιωμένη γραία την ιστορία της και αφορούσε το όραμα που είδε. Ως ημερομηνία του οράματος καθορίζεται το 1873, ενώ δηλώνει η ίδια, ότι κατάγεται από το Στανό της Χαλκιδικής και γεννήθηκε κατά το έτος 1806. Κατέφυγε το 1821 με την καταστολή της επαναστάσεως στην Ποταμιά μαζί με άλλους κατοίκους της Χαλκιδικής (Η οπτασία της Γραίας Χαίδους στην Ποταμιά της Θάσου, 1876 Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος, Θασιακά τόμος 14). Ίσως αυτοί ήταν οι κάτοικοι που μετακινηθήκαν στην περιοχή

και ανέδειξαν την

λαμπρή κοινότητα Ποταμιάς. Κατά το 1861, έφτασαν στην περιοχή της Ποταμιάς, οι δύο μολβαδοί μοναχοί Νήφων και Νεκτάριος με αποστολή την δημιουργία ενός μετοχιού, για τις ανάγκες της μονής. Οι κάτοικοι του χωριού, υπέδειξαν περιοχή όπου σύμφωνα με χειρόγραφο του Ειρήναρχου Σισμάν <<Η σκήτη του Τιμίου Προδρόμου>> ήταν ιδιαίτερου κάλλους και χρησιμοποιούνταν κατά τους Βυζαντινούς χρόνους για την καλλιέργεια αμπέλων για τους άρχοντες της Κωνσταντινουπόλεως. Από το παραπάνω χειρόγραφο απορρέει, ότι υπήρξε καλλιέργεια αμπελώνων στην περιοχή της Ποταμιάς κατά τα βυζαντινά χρόνια. Οι παραπάνω μοναχοί μίλησαν στους κατοίκους για ένα μετόχι περίπου 2-3 μοναχών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην περιοχή δραστηριοποιούνταν πλήθος άλλων μονών η οποίες και διέθεταν εκτός από κτήματα και ναούς, ακόμη και εγκαταστάσεις. Όπως προαναφέραμε η μονή μεγίστης Λαύρας διέθετε μετόχι στην περιοχή

που

ίσως

εκείνο

το

διάστημα

είχε

παρακμάσει.

Χαρακτηριστικό είναι ότι τόσο ο ναός του Αγίου Δημητρίου, όσο και του Αγίου Νικολάου, ακόμη και ο ταρσανάς ίσως να προϋπήρχουν από την άφιξή τους. Το 1912 υπάρχει σύνταξη ενός έγγραφου από

18

κατοίκους της κοινότητας Ποτάμιας, που αναφέρονται τόσο στο ιστορικό κομμάτι για την άφιξη των ρουμάνων μοναχών, παράλληλα διαμαρτύρονται για την συμπεριφορά τους. Διαφαίνεται ότι υπήρξε καταπάτηση κτημάτων, ίσως ακόμη και κτιρίων του μετοχιού της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας από τους ρουμάνους.

(Γενικότερη άποψη της περιοχής, στο βάθος το νησί της

Κραμπούσας,

φωτογραφία Θεοδόσιος Βασιλούδης).

Ο ναός που χρησιμοποίησαν ως καθολικό του μετοχιού, ο Άγιος Δημήτριος ήταν κατασκευασμένος τουλάχιστον 15 χρόνια πριν την άφιξή τους. Το ίδιο και το εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου στην σκάλα Ποταμιάς που φέρει ημερομηνία 1836. Κατά τις ημερομηνίες αυτές, δεν είχαν έρθει στην περιοχή οι ρουμάνοι μοναχοί. Αρραγές ήταν κτήματα του μετοχίου της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας ή απλά εξωκλήσια της ενορίας του οικισμού.

Σίγουρα υπάρχει η

πιθανότητα ο Άγιος Δημήτριος να αποτελούσε εξωκλήσι του οικισμού και να παραχωρήθηκε για τις λατρευτικές ανάγκες των ρουμάνων μοναχών. Αυτό, συμπεραίνεται μέσα από το έγγραφο της διαμαρτυρίας, όπου αναφέρεται ότι παραχωρήθηκε από την

19

κοινότητα η εν λόγο έκταση στην περιοχή Άδανα. Οπότε, η κοινότητα παραχωρώντας τον ναό, έχει αφήσει την διαχείριση του στο μετόχι . Ίσως ήταν εξωκλήσι της ενορίας Εισοδίων της Θεοτόκου η Αγίου Χαραλάμπους που δραστηριοποιούνταν στο χωριό εκείνη την περίοδο. Όμως το εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου ίσως άνηκε στο μετόχι της Μεγίστης Λαύρας. Μπορεί αυτό να αποτέλεσε την καταπάτηση που αναφέρεται στο έγγραφο εις βάρος του παλαιότερου

μετοχιού. Υπάρχει

απόφαση του πατριάρχου

Κωνσταντινουπόλεως κατά το έτος 1873, στην οποία γίνεται λόγος για επιστροφή του ιερού εξωκλησιού του Άγίου Δημητρίου, ναού του μετοχίου, στην κοινότητα Ποταμιάς ( Μ. Δ. Κουμπή,Η διαμαρτυρία της κοινότητας Ποταμιάς εναντίων των ρουμάνων μοναχών στην περιοχή, Θασιακά τόμος 12), πράγμα από το οποίο απορρέει ότι ο εν λόγο ναός υπήρξε ενοριακό εξωκλήσι. Η ιδιαιτερότητα στην κατασκευή του, παραπέμπει σε έργο που πιθανόν στηρίχθηκε από όλη την κοινότητα με εκλεκτούς μάστορες και καλούς γνώστες των μυστικών της πέτρας.

( Κάτοικοι του χωριού σε κάποια εορτή, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου θ. Βασιλούδη).

Το παραπάνω μετόχι άκμασε και έφτασε στο απόγειο του να έχει έναν μεγάλο αριθμό μοναχών με την αδελφότητα να φτάνει

20

περίπου τα 300 μέλη. Αυτό, σε συνδυασμό με την συμπεριφορά των Ρουμάνων μοναχών, έφερε πλήθος διενέξεων με τους κατοίκους της κοινότητας Ποταμιάς. Αποτέλεσμα όλων αυτών, ήταν η τύπωση γραπτής διαμαρτυρίας κατά το 1912 από τους κατοίκους του χωριού, όπως και η χρόνια ασχολία των εκκλησιαστικών αρχών με το μετόχι και την συμπεριφορά του. Η δύναμη του μετοχίου θα αυξηθεί τόσο σε συνδυασμό με την οικονομική ευημερία που απολαμβάνει ώστε να ανοικοδομήσει την Ελληνική σχολή Ποταμιάς. Η ελληνική σχολή Ποταμιάς έδρασε κατά τα οθωμανικά και Αιγυπτιακά χρόνια. Πρόκειται για το γνωστό σε όλους, παλιό σχολειό, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το μουσείο Πολύγνωτου Βαγή. Το παραπάνω κτήριο σύμφωνα με τους Σ. Αγγελούδη- Φ. Μαρινέσκου, ανοικοδομήθηκε με δαπάνη του μετοχίου κατά το έτος 1889, τηρώντας παλαιότερη υπόσχεση που είχαν δώσει οι μοναχοί στους κατοίκους. Ενδεχομένως το μετόχι όχι μόνο να έκτισε το κτήριο της σχολής, αλλά να επάνδρωσε και να στήριξε οικονομικά την λειτουργία της ελληνικής σχολή Ποταμιάς κατά τα δύσκολα εκείνα χρόνια. Η αρχιτεκτονική του κτηρίου

της

σχολής

είναι

πανομοιότυπη

με

τους

ίδιους

αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που έχει κτιστεί και το μετόχι. Το μετόχι αποτέλεσε κέντρο της ρουμανικής προπαγάνδας

κατά τους

μακεδονικούς αγώνες, πράγμα που διαφαίνεται και μέσα από την επιστολή διαμαρτυρίας των κατοίκων. Στο χωρίο της Ποταμιάς έζησε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ο θρυλικός θεραπευτής και καλόγηρος Π. Γυμνάσιος. Από τις υπάρχον πηγές ο Π. Γυμνάσιος έζησε μέρος των παιδικών του χρόνων στο χωριό της Ποταμιάς. Σύμφωνα με την βιογραφία του καταγόταν από το χωρίο Θεολόγος και το νησί της Σκοπέλου. Ήλθε

21

όμως στην Ποταμιά, μαζί με τους γονείς του, στα 15 του χρόνια (Πάτερ Γυμνάσιος ο Λαυριώτης, Νικόλαος Μιχαλόπουλος, Θασιακά). Ως χρόνο άφιξης στο χωρίο της Ποταμιάς, με βάση την ημερομηνία γεννήσεως του που ήταν το 1858, μπορεί να θεωρηθεί το 1873. Αφού ενηλικιωθεί, πραγματοποιεί ένα μεγάλο και περιπετειώδης ταξίδι, μετά επιστρέφει στο χωριό όπου και νυμφεύεται αλλά δυστυχώς χηρεύει με την πάροδο μόνο 15 ημερών. Αφού γίνει μοναχός και ασχοληθεί με την ίαση και θεραπεία εντελώς δωρεάν πλήθος ανθρώπων, θα κατοικήσει δίπλα στο εξωκλήσι της Παναγούδας (Σημερινό εξωκλήσι Ζωοδόχου Πηγής), σε περιοχή η οποία βρίσκεται στα επίνεια του ρουμανικού μετόχιου του τιμίου προδρόμου. Εκεί, θα τον επισκεφτούν πολλοί άνθρωποι για να ζητήσουν την βοήθεια του, και αυτό θα φέρει την δίωξη από την επίσημη ιατρική κοινότητα της εποχής. Τέλος, φέρεται να έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στο χωριό της Ποταμιάς, επιστρέφοντας το 1930. Διατηρούσε στενές σχέσεις με το χωριό Θεολόγος από όπου καταγόταν. Έφυγε από την ζωή το 1938 σε ηλικία 77 ετών. Από το χωριό της Ποταμιάς καταγόταν ο μεγάλος γλύπτης Πολύγνωτος Βαγής. Γεννήθηκε στην Ποταμιά στις 14 Ιανουαρίου του 1894. Αφού θα περάσει τα παιδικά του χρόνια πειραματιζόμενος με την ξυλογλυπτική και την γλυπτική, (καταγόμενος από οικογένεια με έμφαση στο αντικείμενο, ο πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Βαγής ξυλογλύπτης και μαραγκός, ) θα μεταναστεύσει στην Αμερική όπου θα φοιτήσει στο Cooper Union Institution" και στο "BEAUX - ARTS INSTITUTE" όπου εκεί θα σπουδάσει γλυπτική. Πραγματικά, υπήρξε μεγάλος γλύπτης της σύγχρονης εποχής, συμμετέχοντας σε πολύ μεγάλο αριθμό εκθέσεων και αποκτώντας παγκόσμιο κύρος. Πλήθος

22

έργων του φιλοξενούνται σε διάφορα μουσεία διεθνώς, ενώ απέκτησε πλήθος τιμητικών διακρίσεων. Θα αποβιώσει στο Νοσοκομείο Απομάχων της Νέας Υόρκης στις 15 Μαρτίου 1965. Θα αφήσει με κληροδότημα του το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, στην γενέτειρα του, όπου από το 1981 το ελληνικό δημόσιο, θα λειτουργήσει και θα στεγάσει στην παλιά ελληνική σχολή Ποταμιάς, το Δημοτικό Μουσείο Πολύγνωτου Βαγή. Αρχές του 1900, το χωρίο της Ποταμιάς όπως και η υπόλοιπη Θάσος βρίσκεται υπό Αιγυπτιακή κτίση και διοίκηση, με την τουρκική κατάκτηση να ακολουθεί το 1902. Το χωρίο είχε μία ήσυχη αγροτική ζωή. Γνωρίζουμε, από προφορικές μαρτυρίες, ότι ακολουθήθηκε ο δρόμος της μετανάστευσης με μεγάλο αριθμό Ποταμιωτών να μεταναστεύουν στην Αμερικανική Ήπειρο. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, υπήρξε μεγάλος αριθμός Ποταμιωτών που μετανάστευσε προς τον Αμερικανικό Νότο. Πολλοί από αυτούς χάθηκαν τα ίχνη τους, χωρίς να υπάρξει κάποιο είδος επικοινωνίας με τις οικογένειες τους. Το 1912 το νησί της Θάσου απελευθερώνεται. Συγκεκριμένα την 18 Οκτωβρίου του 1912, καταπλέουν στο νησί τα πολεμικά πλοία Θύελλα, Λόγχη και Πέλοψ, όπου αποβιβάζουν έναν λόχο πεζικού με επικεφαλής τον λοχαγό Κονταράτο. Επισήμως το χωρίο Απελευθερώνεται δύο ημέρες μετά, στις 20 Οκτωβρίου του 1912, όταν το στρατιωτικό

άγημα κατευθυνόταν για το χωριό

Θεολόγος. Τα μετέπειτα χρόνια ακολουθούν με τους κατοίκους να ζουν αρμονικά, επιβιώνοντας με

την καλλιέργεια ελαιών και

αμπέλων, κτηνοτροφία, αλιεία, ως ρετσινοπαραγωγοί, και ασκώντας την υλοτομία. Υφίσταται όμως και εσωτερική μετανάστευση προς την πόλη της Καβάλας, όπου υπάρχει πλήθος Ποταμιωτών που

23

εργάστηκαν στα τότε καπνεργατικά κέντρα. Μάλιστα στα μετέπειτα καπνεργατική εξέγερση του 1930, υπήρξε σύμφωνα με τις οικογενειακές παραδόσεις του χωριού, σημαντική συμμετοχή Ποταμιωτών καπνεργατών. Ακολουθεί ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος και η κατάληψη στις 26 Μαΐου του 1916, από τις Γαλλικές δυνάμεις. Γνωρίζουμε ότι η Γαλλική διοίκηση, διόρισε τους κατά τόπους γέροντες προεστούς. Ενδεχομένως να συνέβη και στο χωρίο της Ποταμιάς, δεν διαθέτουμε περισσότερα στοιχεία που μπορούν να μας πληροφορήσουν. Ακολουθεί η Μικρασιατική Καταστροφή και η εγκατάσταση προσφύγων στο νησί. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση στο χωρίο της Ποταμιάς εγκαταστάθηκε μικρός αριθμός προσφύγων.

Θα

ακολουθήσει ο γερμανοιταλικός πόλεμος και μετέπειτα η βουλγαρική κατοχή του χωριού. Στην συνέχεια η εμφύλια σύρραξη και η μετανάστευση. Κατά τις δεκαετίες 1950-1960, μεγάλος αριθμός κατοίκων θα μεταναστεύσει για την Γερμανία, για ένα καλύτερο μέλλον. Κατά την περίοδο αυτή θα κατεδαφιστεί ο παλιός ναός του 1804, για να χτιστεί ο σημερινός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Μετά το 1970 θα έρθει η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη, με την χρυσή ακτή να αποτελεί κορυφαίο για την χώρα τουριστικό προορισμό . Σήμερα το χωριό της Ποταμιάς, ένας οικισμός που απλώνεται στην πλαγιά του υψηλότερου όρους του νησιού, του Υψάριον, με αριθμό

κατοίκων

1.383

(απογραφή

του

2011,

ΕΛΣΤΑΤ),

περικυκλωμένο από αιωνόβια πεύκα, σε συνδυασμό με την μοναδική παραλία της Χρυσής Ακτής, αποτελεί έναν επίγειο παράδεισο,

24

ιδανικό για να περάσει ο επισκέπτης μοναδικές μέρες διακοπών και αναψυχής.

25

4. Όσιος Δανιήλ ο Θάσιος. Απέναντι από το χωριό Ποταμιά και σε πολύ κοντινή απόσταση από την όμορφη χρυσή Ακτή, βρίσκεται το μικρό νησάκι της Κραμπούσας. Αν και επισήμως σε χάρτες αναφέρεται λανθασμένα ως Γραμβούσα, στην τοπική παράδοση του χωριού ονομάζεται Κραμπούσα. Σύμφωνα με θεωρία που υπάρχει στους γεροντότερους του χωριού, πήρε το όνομα της από το πλήθος των κραμπιών ή κραμπολάχανων, είδους αγριολάχανου που βρίθει στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το συγκεκριμένο φυτό, καλλιεργήθηκε από έναν τοπικό όσιο, που ασκήτευε εκεί. Πρόκειται για τον όσιο Δανιήλ τον Θάσιο, ο οποίος σύμφωνα με τον συναξαριστή Κωνσταντίνο Δουκάκη ασκήτευε στο μικρό νησί της Κραμπούσας, κατά το έτος 840, όπως καθοράτε από τον βίο του αγίου Ιωαννίκιου του μεγάλου.

(Εικόνα όσιου Δανιήλ του Θασίου, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου Θ Βασιλούδη).

26

Ο Κωνσταντίνος Δουκάκης εξέδωσε τον βίο του οσίου, το 1894 στην Αθήνα ως Συναξαριακό κείμενο και επ εκκλησίας ανάγνωσμα (Η Κραμπούσα της Θάσου ως τόπος άσκησης και ο όσιος Δανιήλ ο εν τω θασίω, Αθανασίου Διαλεκτόπουλου, εκδόσεις Παρουσία, Καβάλα), για εκκλησιαστική χρήση. Που όμως βρήκε τον βίο του οσίου ο Κωνσταντίνος Δουκάκης ;

(Η Κραμπούσα και ο ναός που είναι αφιερωμένος στον όσιο Δανιήλ, Η εν λόγο φωτογραφία τραβήχτηκε κατά την διάρκεια κατασκευής του ναού, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου Θ. Βασιλούδη)

Στoν Μέγα συναξαριστή, στην σελίδα 136 σε υποσημείωση του, εξιστορώντας τον βίο του οσίου, αναγράφει λεπτομερώς την πηγή του κειμένου καθώς και με την διαδρομή που έφτασε αυτό, στα χέρια του. Αναφέρει λοιπόν, ότι η χειρόγραφος φυλλάδα του Ιακώβου μοναχού, ανευρέθηκε στο χωριό Καζαβίτι Παπά Μαχαλέ (Μικρό Καζαβίτι) και με την δαπάνη του Αναγνώστη Λογοθέτη και την φροντίδα του πνευματικού Νήφωνος Κολιτσιώτου, αποστάλθηκε

27

στην σκήτη του Κουτλουμουσίου, όπου εκεί την παρέλαβε την αντέγραψε και την διόρθωσε ο Γρηγόριος του Ρυμπακίδου, ο οποίος και μόναζε στην εν λόγο σκήτη. Μετά αποστάλθηκε στον Κωνσταντίνο Δουκάκη όπως αναφέρει ο ίδιος, ο οποίος και την εξέδωσε. Πολύ σημαντικό πρέπει να θεωρηθεί και η αναφορά σε διόρθωση του αρχικού κειμένου. Ίσως στο αρχικό χειρόγραφο που βρέθηκε στην Θάσο, να συμπληρώθηκαν στοιχεία ή ακόμα και να έγιναν κάποιες περικοπές.

( Φωτογραφία που τραβήχτηκε κατά την φάση κατασκευής του ναού από βάρκα που πιθανόν μετέφερε υλικά, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου θ. Βασιλούδη).

Να πούμε ότι η εκκλησία που αναφέρεται στην υποσημείωση, πρέπει να είναι ο Άγιος Γεώργιος Καζαβητίου, που αποτελούσε την εποχή εκείνη ενοριακό ναό. Ο Αναγνώστης Λογοθέτης – γνωστός προεστός της εποχής με ποικίλη δράση στην περιοχή, ενώ σχετικά με τον πνευματικό Νήφωνα πρέπει να υπήρξε πιθανόν, μετοχιάριος στο χωριό και να αποτέλεσε τον σύνδεσμο, με το Κουτλουμούσι. Με την παραπάνω

αναφορά,

καταλαβαίνουμε

ότι

υπήρξε

κάποια

28

χειρόγραφη φυλλάδα που κυκλοφορούσε στην τοπική εκκλησία. Ενδέχεται πιθανές διορθώσεις, να έφεραν την σημερινή συνήχηση περί της εντοπιότητας του οσίου.

(Σε κάποια πανήγυρη του οσίου, κατά την περίοδο 1994-95, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου Θ Βασιλούδη).

Ποιος μπορεί να ήταν ο συντάκτης του αρχικού κειμένου, που αναφέρεται ως Ιάκωβος μοναχός. Στην χρονική περίοδο αυτή, ο Ιάκωβος μοναχός υπογράφει και άλλες χειρόγραφες φυλλάδες με γνωστότερη την περίπτωση της αγίας Χάιδως. Θα μπορούσαμε να πούμε την πιθανότητα, να συντάχθηκε από τον Ιάκωβο τον Νεασκητιώτη, ο οποίος έχει σύνταξη και άλλες φυλλάδες αγίων εκείνη την χρονική περίοδο. Θα μπορούσε όμως να ήταν και κάποιος θάσιος μοναχός που συνέταξε το χειρόγραφο. Σίγουρα ο βίος του οσίου πρέπει να συντάχτηκε πολύ πιο πριν το 1700. Ποιος ήταν όμως ο όσιος Δανιήλ και ποια η συνήχηση για την εντοπιότητα του; Σχετικά

29

για τον όσιο και τον βίο του ακολουθεί το κείμενο, από τον συναξαριστή του Κωνσταντίνου Δουκάκη.

(Σε κάποια πανήγυρη του οσίου Δανιήλ η την γιορτή των Αγίων Θεοδώρων, περίοδο 1993-96, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου Θ. Βασιλούδη).

<<β) Ου῏τως λοιπόν ῾ο ᾿αείμνηστος πατήρ η῾μών Δανιήλ, ε᾿γγενήθει κατά τους χρόνους των Ει᾿κονομάχων, ε᾿πί τη῀ς Βασιλείας Λέοντος το῀υ ᾿Αρμενίου, του ᾿εγείραντος την β Ει᾿κονομαχία, ε῀ν έτει 813, σύχρονος γενόμενος του μεγάλου ᾿Ιωαννηκίου, το῀υ ο᾿ποίου και ο᾿παδός ύστερον ᾿εγένετο και τον η᾿κολούθησεν, ο᾿πόταν ή῀λθε ει᾿ς την Θάσον ο θει῀ος Ιωαννήκιος και ε᾿δίωξεν τους ο῏φεις, οι᾿ ο᾿ποι῀οι έ᾿δακνον τους κατοίκους τη῀ς νήσου, ω᾿ς ει᾿ς τον βίον ε᾿κείνου φαίνεται.

30

(Ο ναός αποπερατωμένος, κατά την περίοδο 1997-1998, φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου Θ. Βασιλούδη).

γ) Γεννηθείς λοιπόν α᾿πό γονει῀ς ευ᾿σεβείς και περί τα θει῀α ευ᾿λεβέστατους, ε᾿διδάσκετο τον νόμο κυρίου και ε῏δειχνε ω᾿ς το φυτόν το πεφυτευμένον παρά τας διεξόδους τω῀ν υ᾿δάτων κατά τον προφήτανακτα. ΄¨όθεν και με τον καιρόν α᾿πέδωκε τον καρπόν τον καλόν είς βρω῀σιν και ω᾿ραιότατον. ῏Έβαλε ου῏ν παιδιόθεν πρω῀των θεμέλιον την ε᾿γκράτεια και την σωφροσύνην, νηστέυων και δαμάζων την σάρκα, σβέννυων τας ο᾿ρμάς και τα κινήματα με την α᾿ντίθετόν ε᾿γκράτειαν, τον δε θυμόν ε᾿νικα με την ταπεινοσύνιν, ο᾿μείως και τα ε᾿πιλοιπά πάθη ε᾿κυρίευσε με τας ε᾿ναντίας α᾿ρετάς και τα ε῏καμε τη῀ς ψυχη῀ς υ῾πήκοα. ᾿Επιθυμών δε να α᾿παρνηθη῀ τον

31

κόσμον και τα ε᾿ν κόσμο α᾿γαθά και να σηκώσει τον ε᾿λαφρόν ζυγόν του κυρίου ευ᾿αγγελικώς, περιήρχετο τας ε᾿ρήμους τη῀ς νήσου, ζητω῀ν τόπων ε᾿πιτήδεον η᾿συχίας. Και ευ᾿ρων σπήλαιων α᾿πόκρυφον, εισήλθεν εν αυτό μόνος

μόνω

Θεώ

διαλεγόμενος

και

α᾿δειαλείπτως

προσευχόμενος και τρεφόμενος με α῏γρια βότανα και λοιπά των δέντρων α᾿κρόδρυα. ᾿Αλλ ¨επειδή καί ο῾ λύχνος δεν ει῏ναι δίκαιον να κρύπτεται υ῾πό τον μόδιον, α᾿λλά να τεθη῀ ε᾿πί την λυχνίαν, να φέγγη ει᾿ς ό῏λους, ου῏τω και η῾ α᾿ρετή το῀υ θεοφόρου πατρός ημών Δανιήλ δεν η῏το δυνατόν να κρυφθ῀η είς τέλος. ᾿Αλλά μαθόντες την ι᾿σάγγελον αυτο῀ πολιτείαν και την υ῾περάνθρωπον ε᾿ν τοιαύτη

ε᾿ρήμω

διαγωγήν

πολλοί

των

Θασίων,

προσ῀ηλθον αυ᾿τώ δεόμενοι να τους δεχθ῀η και να τους ε῏χη μαθητάς και συναγωνηστάς των πόνων του. ῏Όθεν ο ῏όσιος υ῾πακούων τ῀ω θείω κελεύσματι, τ῀ω λέγοντι, <<τον ε᾿ρχόμενον προς με, ο᾿υ μη ε᾿κβάλω ε῏ξω>>υ῾πεδέχθει αυ᾿τούς

α῏σμενος.

Ει῏τα

συναχθέντων

και

ε῾τερων

ε῏γεινεν η῾ ε῏ρημος, ω῏ς α῏λλη πόλις ε᾿γκατοικούμενη και με την συνδρομήν τ῀ων φιλοχρήστων ευ᾿πατρίδων ε῏κτισε μοναστήριον ε᾿πάνω ει᾿᾿ς ε῏ν νησίδιον πλησίον της Θάσου, α᾿πέναντι το῀υ χωριού Ποταμι῀ας, το ο῾ποίον ο᾿νομάζεται Κραμπο῀υσα μέχρι τ῀ης ΄σήμερον, ο῏που φαίνονται και διακρόνονται ε᾿ισέτι τ῀ης ε᾿κκλησίας τα θεμέλια και πολλά α῏λλα κτίρια και μάρμαρα το῀υ

32

μοναστηριού

και

ε῏γεινεν

ιερόν

κοινόβιον,

ψυχ῀ων

φροντιστήριον και συνήχθησαν α᾿δελφοί, ο᾿υ μόνον από την Θ῀ασον, α᾿λλά και α᾿πό τόπους της α᾿πέναντι Στερε῀ας α᾿κούωντες την φήμη και την μεγάλην α᾿ρετήν το῀υ οσίου. Τους ο῾ποίους ε᾿ποίμανεν ο῾ ῏οσιος διδάσκων και νουθετ῀ων αυ᾿τούς με το υ῾πόδειγμα τη῀ς α᾿σκητικ῀ης του διαγωγ῀ης μα῀λλον, παρά με τους λόγους. ω῏στε ε῏γεινε πολλω῀ν ψυχ῀ων σωτηρίας α᾿ίτιος. Κατώκησαν δέ και ει᾿ς τα πέριξ μικρότερα νησίδια πολλοί ᾿άλλοι μοναχοί ᾿έχοντες σύμβουλον και ο῾δηγόν τον ῾όσιον, προτιμ῀ωντες την στενή και τεθλιμμένην ο῾δόν υ῾πέρ π῀ασαν ᾿άλλην σωματικήν ῾ηδυπάθειαν ο῾ίτινες δια τη῀ς προσκαίρου κακοπάθειας και πνευματικη῀ς πατρικη῀ς καθοδηγίας του α῾γίου η᾿ξιώθησαν οι῾ μακάριοι τη῀ς ε᾿πουρανίου

και

α᾿῏ίδίου

α᾿πολαύσεως

και

συνευφραίνονται μετά πάντων τω῀ν λοιπω῀ν ῾οσίων ει᾿ς τα ου᾿ράνια

᾿Επάνω δε ει᾿ς αυ᾿τά τα μικρά νησίδια

φαίνονται μέχρι τη῀ς σήμερον καί τά ᾿ίχνη ᾿άλλων εκκλησιω῀ν και διαφόρων κελλίων μαρτυρο῀υντα την ᾿ιστορικήν τάυτην ᾿αλήθείαν.

33

(Το νησί της Κραμπούσας, φωτογραφία Θεοδοσίου Βασιλούδη)

᾿Επειδή δέ κατ᾿ ᾿εκείνον τον καιρό ῾ο Μέγας ᾿Ιωαννίκιος υ῾πη῀γεν ει᾿ς τήν Βουλγαρίαν και δια της προσευχ῀ης του ᾿ηλευθέρωσε τους αι᾿χμαλώτους χριστιανούς α᾿πό τα δεσμά και φυλακήν καί ει᾿ς την ᾿επιστροφήν διά της Μακεδονίας, ᾿έχων ᾿εγκάρδιων πόθο να υ᾿πάγει είς τα μουντανιά, ᾿ένθα ῾ο μέγας ᾿αγρός καί η Συγριανή, δια να προσκυνήση καί ν᾿ ασπασθη῀ το ῾άγιον Λείψανον του ῾αγίου Θεοφάνους τη῀ς Συγριανη῀ς, ῾όπου ο῾ ά῾γιος Ευ᾿βίωτος ᾿ασκήτευσε, διέβη ε᾿πί πλοιάριου την νη῀σον Θα῀σον, πληρή ᾿ιόβολον ᾿όφεων, ο῾ίτινες ᾿έβλαπτον τα μέγιστα τους κατοίκους αυ᾿τ῀ης. Θάσιοι α᾿κούσαντες, ῾ότι η῏λθεν ο῾ μέγας ᾿Ιωαννίκιος ᾿ο παμφήμιστος, συνήχθησαν ῾όλοι α᾿πό ῾όλα τα χωριά και προσπίπτοντες ει᾿ς τους πόδας του παρακάλεσαν αυ᾿τόν μετά θερμω῀ν δακρύων να τους βοηθίση και να τους λυτρώση, διά τον κύριον ᾿από τη῀ς επηρείας τω῀ν ᾿όφεων. Ε῾᾿υσπλαχνισθείς ου῏ν α᾿υτούς ῾ο μέγας ᾿Ιωαννίκιος,

34

᾿έκαμε προσευχήν προς κύριον καί παρευθής (῏ω τ῀ων θαυμασίων σου Χριστέ βασιλευ! Τρέχοντες α᾿πό τας φωλεάς των ο῾ι ᾿όφεις, μετεπήδησαν ᾿αγεληδών είς την θάλασσαν καί πλέον ποσ῀ως δέν ᾿εφάνησαν. Τοιο῀υτον τεράστιον᾿ ιδόντες οι῾ Θάσιοι, ε᾿υχαρίστησαν τόν ῾‘Οσιον ω῾ς ᾿έπρεπε καί ω῾ς ᾿άγγελον θεο῀υ ᾿ετίμησαν και ᾿εσεβάσθησαν. Καί μάλιστα ῾ο ῾όσιος πατήρ ῾ημών Δανιήλ, ᾿ών τότε, ῾ως ε᾿ίπομεν, ῾ηγούμενος τ῀ων ᾿εκε῀ισε ῾όλων μοναχ῀ων, δεν ᾿εξεχώρησε πλέον ᾿από τον μέγα ᾿Ιωαννήκιον,

᾿αλλ᾿

᾿ηκολούθησεν

α᾿υτόν

μετ᾿

α᾿υταπαρνήσεως. Θέλων δε να λάβει και ῾έναν ᾿αδελφόν ῾υποτακτικόν

του,

῾ως

καθ᾿

῾όλα

῾υπήκοον

και

᾿αγαπητών του, το ᾿όνομα Ε᾿υθύμιoν, ε῀ιπε προς ᾿εκε῀ινον ῾ο μέγας ᾿Ιωαννίκιος .

35 (Η επιγραφή που έχει σκαλιστεί στην σπήλιά στο νησί, από άγνωστο ασκητήασκητές, που σύμφωνα με τον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο, ανάγεται στο 1651, Φωτογραφικό αρχείο Ιερέως Σωτηρίου θ. Βασιλούδη).

Μη κοπιάζεις να ᾿έλθης μεθ᾿ ῾ημ῀ων, ᾿αδελφέ Ε᾿υθύμιε, ᾿αλλά διόρθωσε την ψυχήν σου, διότι μετ᾿ ᾿ολίγας ῾ημέρας ῾υπάγεις προς κύριον, το῀υθ᾿ ῾όπερ καί ᾿εγένετο. ᾿Ανεπαύθη

γαρ

᾿εν

κυρίω

῾ο

καλός

῾υποτακτικός

Ευ᾿θύμιος καί ᾿εκληρονόμησε την ᾿α῏ίδιον του Χριστο῀υ βασιλείαν. ῾Ο δε ῾όσιος πατήρ ῾ημ῀ων Δανιήλ ᾿απ῀ηλθε με τον ᾿Ιωανίκιον προς κατοικίαν ᾿εις ῾έν σπήλαιον, ῾όπου ᾿εφώλευε πονηρός Δαίμων, μα῀υρος την ᾿όψιν και φοβερός σφόδρα. Ο῾ι ῾όσιοι ῾όμως ᾿ιδόντες α᾿υτόν ᾿έμειναν ᾿άφοβοι παντελ῀ως καί ει᾿ς ο᾿υδέν τάς α᾿πειλάς το῀υ δαίμονος ε᾿λογίσαντο. Βλέπων ο῏υν ο φθονερός, ῾ότι δέν ᾿έφευγον, μετασχηματίσθη ει᾿ς ᾿όφιν φοβερώτατον καί ᾿ετυλίχθη ει᾿ς τους πόδας το῀υ ο῾σίου Δανίηλ, τόν δεν μέγα Ιωαννίκιον ε᾿πλήγωσε ει᾿ς την πλευράν και τόσον πόνον του ᾿έδωκε, ῾όπου ᾿εκείτετο μίαν ε᾿βδομάδα ᾿άφωνος. Καί ε῏ιτα ῾ο μέν Δαίμων ᾿έγεινεν ᾿αφανής, ο῾ι δε ῾όσιοι ᾿έμειναν ᾿ανεπηρέαστοι μέ τήν χάρη και την βοήθειαν του θεο῀υ. Μετά δέ τα῀υτα, ῾ο μέν μέγας Ιωαννίκιος ᾿επέστρεψεν ει᾿ς το ᾿όρος του Τριχάλικος, τόν δέ

῾όσιον

πατέρα

῾ημ῀ων

Δανίηλ

παρεκίνησε

νά

ε᾿πίστρεψη είς τό ποίμνιο του, ό῾που η῀το α᾿νάγκη να καθοδηγ῀η καί νά ποιμαίνη τά πνευματικά του, ω῾ς

36

ηγούμενος

καί

πνευματικός

πατήρ

των.

῾Όθεν

῾υπάκουσας ε᾿πέστρεψεν ει᾿ς τό μοναστήριον του, ῾όπου ᾿ιδόντες ο῾ι α᾿δελφοί ε᾿χάρησαν χαράν μεγάλη, διότι τους ᾿εδίδασκε πάντοτε να ζ῀ωσιν ᾿ενάρετα, να ᾿έχωσι τήν κατά θεόν α᾿γάπην προς ᾿αλλήλους καί ῾ομόνιαν, νά ευ᾿λαβ῀ωνται καί να σέβονται τόν ᾿αρχιερέα το῀υ τόπου, (῾ότι τότε ῾η ν῀ησος Θάσος ᾿ήκμαζε μέ ευ᾿δαιμονίαν, ᾿έχουσα καί πόλιν λαμπράν καί αρχιερέα κάτοικον, ᾿ένθα καί ῾ο περίφημος λιμήν μέ πύργους καί με τείχη στερεά. Ει῏χε

δέ

καί

χρυσωρυχε῀ια

καί

μάρμαρα

᾿εξ῀ηγεν

᾿εκλεκτά, ποικίλα καί διάλευκα, καθώς μέχρι σήμερον φαίνονται τά ω῾ρα῀ια λατομε῀ια των. Άλλ᾿ ῾ύστερον με τάς ᾿επιδρομάς τ῀ων βαρβάρων ᾿εξερήμωθε῀ισα, ᾿έμεινεν ω῾ς σ῀ωμα νεκρόν καί πτ῀ωμα ᾿ακαλλέστατον).

(Κραμπούσα, φωτογραφία Θεοδοσίου Βασιλούδη).

Ε᾿υρίσκοντο δέ καί πολλοί μοναχοί ει᾿ς διεσπαρμένα μονύδρια τ῀ης νήσου, ο῾ίτινες ει῏χον τόν ῾όσιον Δανίηλ

37

γνήσιον

ποιμένα

καί

διδάσκαλον,

καθοδηγο῀υντα

α᾿υτούς καί ᾿ενεργ῀ως διδάσκοντα τηρε῀ιν πάσας τάς ᾿εντολάς το῀υ κυρίου καί φυλάττειν σπουδαίως καί ᾿ασφαλ῀ως

πάντα

τά

῾αρμόζοντα

τ῀ω

μοναχικ῀ω

᾿επαγγέλματι. δ) ᾿Επειδή δέ ῾η ᾿Εκκλησία χάριτι Χριστο῀υ ᾿έλαβε τήν ε᾿ιρήνην καί τήν πρώτην της καλλονήν καί ε᾿υπρέπιαν, βασιλευούσης τ῀ης ῾αγίας Θεωδώρας καί το῀υ υ῾ιού αυ᾿τής το῀υ ᾿ορθοδοξότατου, τότε ῾ο μέγας ᾿Ιωαννίκιος δι᾿ ᾿αποκαλύψεως ᾿απ῀ηλθεν ει᾿ς Κωνσταντινούπολιν μέ τόν ῾όσιον

και

θαυμαστών

᾿εκε῀ινον

᾿Αρσάκιον

ε᾿ις

στερέωσιν τ῀ης ε᾿υσεβείας καί τ῀ης τ῀ων ῾Αγίων Ε᾿ικόνων ᾿αναστηλώσεως. Ο δέ ῾όσιος πατήρ ῾ημ῀ων Δανιήλ φθάσας ει᾿ς γ῀ηρας ᾿ανεπάυθη ᾿εν κυρίω, τόν ῾οποι῀ον ᾿ενεταφίασαν ο῾ι μαθηταί α᾿υτο῀υ κατ᾿ ᾿εντολήν του ᾿εν τ῀ω ᾿ιδίω νησίδιω. ῏Όθεν ᾿έλαβε καί τήν ᾿επωνυμίαν να λέγηται ῾ο ῾όσιος Δανίηλ ῾ο ᾿εν τ῀ω Θασίω, ᾿ήτοι ᾿εν τ῀ω τ῀ης νήσου Θάσου νησιδίω. (Μέγας Συναξαριστής, Κωνσταντίνου Δουκάκη, Αθηναι, 1894). Όπως βλέπουμε ο παραπάνω βίος του οσίου, χωρίζεται σε τέσσερις περίπου φάσεις. Στην πρώτη φάση ο όσιος γεννηθείς κατά την περίοδο τις εικονομαχίας, σύγχρονος του Ιωαννικίου του μεγάλου, ευλαβέστατος και καταγόμενος από ευσεβείς γονείς αποφασίζει να ακολουθήσει τον ασκητικό βίο. Αποτραβιέται σε μία ερημική σπηλιά (δεν διευκρινίζεται αν αυτή βρίσκεται σε νησίδιο).

38

Λόγου της χάρης του, πλήθος Θασίων καταφθάνει για να γίνουν μαθητές του, ενώ με την βοήθεια των ευπατριδών του νησιού έκτισε μοναστήρι στο νησί της Κραμπούσας. Πλήθος άλλων μοναχών που ζουν σε παρακείμενα μονύδρια τον αποδέχονται ως

μέγα

πνευματικό άνδρα. Στην δεύτερη φάση

ο Μέγας Ιωαννίκιος θέλοντας να

προσκυνήσει το λείψανο του αγίου Θεοφάνους της συγριανής, περνάει από το νησί της Θάσου, όπου ο Δανίηλ με τους μοναχούς τον υποδέχονται. Οι κάτοικοι του νησιού πέφτουν στα πόδια του Ιωαννικίου και τον παρακαλούν να τους βοηθήσει με το πλήθος των όφεων που ταλαιπωρούν το νησί. Ο Ιωαννίκιος προσεύχεται και εκ θαύματος όλοι οι όφεις καταλήγουν στην θάλασσα. Έπειτα ο όσιος Δανίηλ ακολουθεί στενά τον Μέγα Ιωαννίκιο. Στην τρίτη φάση ό όσιος Δανίηλ γίνεται πιστός συνοδοιπόρος του Ιωαννίκιου, όπου μεταβαίνουν σε ένα σπήλαιο στο οποίο κατοικεί φοβερός δαίμονας και αφού τον νίκησαν, ο Ιωαννίκιος παρότρυνε τον Δανίηλ να επιστρέψει στο ποίμνιο του, πράγμα που ο ίδιος έπραξε. Στην τέταρτη και τελευταία φάση γίνεται αναφορά για την αναστήλωση

των

εικόνων,

το

ταξίδι

του

Ιωαννικίου

στην

Κωνσταντινούπολη, αλλά και για την κοίμηση του οσίου σε βαθιά γεράματα, καθώς και την επιθυμία του να ενταφιαστεί στο νησί της Κραμπούσας. Υπάρχει ιστορική σύγχυση σχετικά με την γεωγραφική θέση που μόνασε ο όσιος, μια που πλήθος ιστορικών ερευνητών θεωρούν ότι ο όσιος Δανίηλ, ο θάσιος, έδρασε στην λίμνη Απολλωνιάδα σε ένα

39

μικρό νησί που φέρει το όνομα Θάσιον. Πρόκειται για ένα μικρό νησί που σύμφωνα με τον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο ακόμα και σήμερα δεν έχει ταυτοποιηθεί η θέση του στην εν λόγο λίμνη. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι την πιθανότητα να μην μόνασε στο νησί της Κραμπούσας ο όσιος, ενισχύουν τα υπάρχον ερείπια που ανάγονται περίπου στον 18 αιώνα, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει αρχαιολογική ανασκαφή για να μπορέσουμε να διαπιστωθούν προγενέστερα κτίσματα. Επίσης σύμφωνα με τον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο, ούτε στην Απολωνιάδα λίμνη έχουν βρεθεί ερείπια που να ανάγονται στην εποχή όπου έζησε ο όσιος Δανιήλ. Ποια είναι όμως τα στοιχεία τα οποία ενισχύουν την θέση ότι ο όσιος έζησε στο γνωστό νησί της Μακεδονίας την Θάσο, στο μικρό νησί που βρίσκεται κοντά της την Κραμπούσα και όχι την Απολλωνιάδα λίμνη; Καταρχήν ο ίδιος ο βίος του οσίου, μας δίνει την περιγραφή για ένα μεγάλο νησί, με πλήθος κατοίκων που προσέπεσαν στα πόδια του Ιωαννίκιου, για να τους λυτρώσει από τους όφεις. Σε αντίθεση με την περιοχή της Απολλωνίας λίμνης, η Θάσος από αρχαιοτάτους χρόνους υπήρξε πολυπληθείς νήσος, με μεγάλα οικιστικά κέντρα. Επίσης η αναφορά τόσο σε αρχιεπίσκοπο κάτοικο, όσο και σε οργανωμένη εκκλησιαστική δράση συνάγει με την κοντινή περιοχή του αρχαιολογικού χώρου της Άλικής, ο οποίος βρίθει από πλήθος πρωτοχριστιανικών εκκλησιών. Επίσης στο νησί της Κραμπούσας υπάρχει σπηλιά η οποία συνάγει με τον θρύλο ότι επάλευσε ο όσιος μαζί με τον Ιωαννίκιο με τον Δαίμονα. Ακόμη σύμφωνα με τον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο υπάρχει πιθανή γεωγραφική ταύτιση του μοναστηριού που επισκέφτηκε ο μέγας Ιωαννίκιος για να προσκύνηση το σκήνωμα του Αγίου Θεοφάνους, με μονή που υπήρχε

40

στην περιοχή της Λέσβου. Οι περισσότεροι ιστορικοί μελετητές θεωρούν την απουσία ερειπίων στο νησί, που να χρονολογούνται πριν τον δέκατο αιώνα, ως βασικό αίτιο για την απόρριψη της εντοπιότητας του οσίου. Την καλοκαιρινή περίοδο του 1995, στο νησί της Κραμπούσας κατά την διάρκεια εργασιών αποψίλωσης βρέθηκαν δύο αντικείμενα. Πρόκειται για ένα χάλκινο νόμισμα, της εποχής του αυτοκράτορος Ηρακλείτου με ημερομηνία 614/615. Το νόμισμα αυτό, αποδεικνύει ότι στο νησί υπήρχε ζωή πολύ πιο πριν την εποχή του Δανιήλ. Σύμφωνα με τον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο, υπήρχε η πιθανότητα να ήταν σε κυκλοφορία κατά την περίοδο της εποχής του οσίου Δανίηλ. Το δεύτερο αντικείμενο είναι ένα χάλκινο δακτυλίδι της μεταβυζαντινής εποχής.

41

5.Τα ερείπιά του ναού πάνω στο νησί της Κραμπούσας. Όπως προαναφέραμε πάνω στο νησί της Κραμπούσας υπάρχουν ερείπια ναού που σύμφωνα με την παράδοση ανήκουν στην μονή που είχε κτίσει ο όσιος Δανιήλ. Το μέγεθος του ναού είναι πολύ μεγάλο, με διαστάσεις 12 *4 και δεν συνάγει σε μικρό ναό που να χρησιμοποιούσε κάποιος μετοχιάριος ή κάποιος ασκητής. Ο ναός αυτός ήταν για να εξυπηρετεί πλήθος πιστών ή να χρησιμοποιείται από κάποια αδελφότητα. Πιθανόν ο ναός αυτός να είχε δημιουργηθεί από τους κατοίκους της Ποταμιάς στην μνήμη του οσίου Δανιήλ. Όμως η ύπαρξη της ελλειψοειδής δεξαμενής επιχρισμένης με υδραυλικό κονίαμα, δείχνει την διάθεση κατοίκησης του νησιού και όχι απλά την υπάρξει

ενός απλού εξωκλησιού.

Υπάρχει η περίπτωση να υπήρχαν επί πλέον κτίσματα και να χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Να σημειωθεί ότι στο νησί υπάρχει πλήθος ξερολιθιών,

που

ως

γνωστό

κάποιες

φορές

οι

κάτοικοι

χρησιμοποιούσαν υλικά από πεσμένα κτίρια, με αποτέλεσμα την πιθανή εξαφάνιση βοηθητικών κτιρίων. Ποια η χρονολόγηση αυτών των ερειπίων; Οι περισσότεροι ερευνητές τα ανάγουν κατά τον 17 αιώνα. Όμως μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει καμιά αρχαιολογική ανασκαφή. Πολλοί τα συνδέουν με το ρουμανικό μετόχι του αγίου Δημητρίου, το όποιο όμως δραστηριοποιείται μετά το 1860. Η μόνη παρουσία αγιορειτών μοναχών πριν το 18 αιώνα, ήταν του μετοχιού της Μεγίστης Λαύρας.

Ο λόγος παρουσίας μοναχών στην

Κραμπούσα πέραν του ασκητισμού είναι ακατανόητος. Επίσης να σημειωθεί ότι η Ποταμιά αρχίζει την εποχή του Δουκάκη να συγκροτείται δειλά σε οργανωμένη κοινότητα. Φυσικά κατοικείται

42

από παλαιότερους χρόνους και αναφέρεται ως περιοχή με αραιές καλύβες. Η παράδοση του χωριού φέρει επίσκεψη των κατοίκων στο νησίδιο των αγίων Θεοδώρων. Μάλιστα γεροντότεροι θυμούνται και πανήγυρη που υπήρχε, ενισχύοντας την περίπτωση ο ναός να έχει κάποια σχέση με την εορτή των αγίων Θεοδώρων. Πρέπει να ερευνηθεί η περίπτωση κάποιοι ευπατρίδες να ανήγειραν, την περίοδο της εύρεσης τις χειρόγραφης φυλλάδας στο Καζαβίτι, ναό για να τιμήσουν τον όσιο, χρησιμοποιώντας ακόμη και υλικά από την παλαιότερη μονή. Δεν διαθέτουμε όμως κάποιο στοιχείο που να υποδεικνύει κάτι τέτοιο. Έχουμε όμως στοιχεία για την κατοίκηση του νησιού από κάποιον ασκητή κατά το 1651, ημερομηνία που επιβεβαιώθηκε από τον επιγραφολόγο Yves Grandjean στον Αθανάσιο Διαλεκτόπουλο. Ερμηνεύοντας ημερομηνία που υπήρξε χαραγμένη στο σπήλαιο που βρίσκεται στο νησί, κάτω από κόχη με χαραγμένο σταυρό. Ενδέχεται τα ερείπια που βρίσκονται πάνω στο νησί να ανήκουν σε αυτήν την περίοδο όπου μπορεί να διέμενε ο ασκητής ή μια μικρή αδελφότητα. Αν ήταν ένας ο ασκητής, ο ναός θα ήταν πολύ μικρότερων διαστάσεων όπως έχουμε σε άλλες περιπτώσεις, οπότε προϋποθέτει την πιθανότητα να έχουμε μικρή, ολιγομελής ομάδα ασκητών. Ποιος ο λόγος να χαρακτεί η ημερομηνία, είναι άγνωστος. Μπορεί να αποτέλεσε κάποιο μεγάλο γεγονός για το νησί της Θάσου η για την μοναστική αδελφότητα. Ποια η κατάσταση στην περιοχή της Ποταμιά κατά το 1651; Όπως προαναφέραμε η Ποταμιά αναφέρεται ως κατοικήσιμη από τις οθωμανικές αρχές την περίοδο αυτή, αλλά ονομάζεται Ποτάμιον

και διοικητικά

ανήκει

στον

Θεολόγο.

43

Εκκλησιαστικά δεν δείχνει να είναι αυτόνομοι (δεν υπάρχουν στοιχεία για ενορία) και πιθανόν τις ανάγκες της να καλύπτει το μετόχιο της μονής Μεγίστης Λαύρας αφιερωμένο στην Παναγία. Υπάρχει το ενδεχόμενο η μονή που πιθανόν να υπήρχε, να επανδρώθηκε από κατοίκους του χωριού οι οποίοι ήθελαν να ακολουθήσουν το δρόμο του κυρίου, ως ασκητές. Επίσης να σημειώσουμε ότι στην απογραφή του 1570, αναφέρεται η ύπαρξη στην περιοχή της Ποταμιάς, της μονής Παναγιάς, που φαίνεται να πληρώνει φόρο αυτόνομα (100 άσπρα), πράγμα περίεργο για μετόχι.

Όπως προαναφέραμε υπάρχει η

πιθανότητα το μετόχι της Μεγίστης Λαύρας να αυτονομήθηκε σταδιακά. Θα μπορούσε όμως να γίνεται αναφορά σε αδελφότητα που δρούσε πάνω στο νησί της Κραμπούσας ; Το χάλκινο δακτυλίδι μεταβυζαντινής εποχής που βρέθηκε στα ερείπια πάνω στο νησί, ενισχύει την πιθανότητα να έδρασε κάποια οργανωμένη μοναστική κοινότητα κατά τα έτη εκείνα. Στο νησί της Θάσου υπάρχει μεγάλη παράδοση γύρω από το όνομα Δανιήλ κατά την διάρκεια των τελευταίων αιώνων, καθώς και την επιλογή του, ως όνομα από τους ντόπιους κατοίκους. Υπάρχουν έγραφα από τον 15 αιώνα, που αφορούν κληρονομικές υποθέσεις και αναφέρονται ονόματα κατοίκων ως Δανιήλ. Επίσης έχουμε περιπτώσεις Θάσιων μοναχών και κληρικών που χρησιμοποίησαν το εν λόγο όνομα. Να σημειώσουμε ότι στην νησιωτική χώρα είναι πλέον σπάνιο η χρήση του συγκεκριμένου ονόματος από μη κληρικούς.

44

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι το νησί της Κραμπούσας αποτέλεσε τόπο άσκησης και μοναστικής ζωής. Πιθανόν η παράδοση που φέρει τον όσιο Δανιήλ στο μικρό νησάκι να ενέπνευσε και μετέπειτα ασκητές που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο. Μετά την έκδοση της φυλλάδας του Κωνσταντίνου Δουκάκη, ό όσιος Δανιήλ τιμήθηκε τόσο στο νησί της Θάσου, όσο και στο άγιο όρος. Η 12 Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε ως ημέρα που τιμάτε η μνήμη του Θασίου οσίου. Το 1991 με πρωτοβουλία του τότε εφημερίου Ποταμιάς Ιερέως Σωτηρίου Θ. Βασιλούδη, στο νησί της Κραμπούσας κτίσθηκε ναός αφιερωμένος στον όσιο Δανίηλ τον εν τω θασίω. Στην μνήμη του οσίου υπάρχει μεγάλη πανήγυρης με

καθολική

συμμετοχή των γύρων χωριών και όλων των ψαράδων της περιοχής που τιμούν με καμάρι των όσιο τους.

45 6. Βιβλιογραφία.

1. Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Θάσου: ιστορική,

κοινωνική

και

κατασκευαστική

προσέγγιση,

Αγγελούδη- Ζαρκάδα, Σαπφώ (2011).

2. Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία της Θάσου 1453-1912 Θεσσαλονίκη 1984).

3. Πτυχές της διοικητικής

εκκλησιαστικής ιστορίας. Πέτρος

Γεωργατζής σελ. 205.

4. Το μετόχι της Ρουμανικής Σκήτης του τιμίου Προδρόμου στην Ποταμιά Θάσου, Σ. Αγγελούδη- Φ. Μαρινέσκου, Θασιακά τόμος 14.

5. Τάσου Αθ. Γριτσοπούλου, Αρχείον Μαρίας Σταματίου Λασκαρίδη, Θασιακά τόμος 7..

6. Η οπτασία της Γραίας Χαίδους στην Ποταμιά της Θάσου, 1876 Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος, Θασιακά τόμος 14.

7. Μ. Δ. Κουμπή, Η διαμαρτυρία της κοινότητας Ποταμιάς εναντίων των ρουμάνων μοναχών στην περιοχή, Θασιακά τόμος 12.

8. Πάτερ Γυμνάσιος ο Λαυριώτης, Νικόλαος Μιχαλόπουλος, Θασιακά τόμος 7.

9. Απογραφή του 2011, ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή).

10. Η Κραμπούσα της Θάσου ως τόπος άσκησης και ο όσιος Δανιήλ ο εν τω θασίω, Αθανασίου Διαλεκτόπουλου, εκδόσεις Παρουσία, Καβάλα), 11. Κωνσταντίνου χρ. Δουκάκη, Μέγας Συναξαριστης, Αθήναι 1894.

12. Π. Δημητρίου Στρατή, το νησί της Θάσου και το Άγιον όρος, Εκδόσεις Παρουσία, Καβάλα.