Emile Claus. Schilder van het Leieland

Emile Claus. Schilder van het Leieland

Zaterdag 4 mei - zondag 9 juni 2024

Open elke zaterdag en zondag

Verlengd Hemelvaartsweekend 9-12 mei

Pinksterdagmaandag 20 mei

14-18 uur en na afspraak

Galerie Oscar De Vos

Latemstraat 20

9830 Sint-Martens-Latem

+32 9 281 11 70

info@oscardevos.be

www.oscardevos.be

Beste kunstliefhebbers,

De tentoonstelling Emile Claus. Schilder van het Leieland toont met twintig schilderijen een stemmig overzicht van de haast onuitputtelijke inspiratie die Claus haalde uit de landarbeiders, het dorpsleven en het Leielandschap, te situeren in de omgeving van Astene. Claus' buitenlandse reizen en zijn verblijf in London tijdens de Eerste Wereldoorlog, boden de kunstenaar nieuwe inspiratie. Zijn doeken bleven echter met dezelfde gevoeligheid voor licht en kleur tot stand komen.

In 2024, 100 jaar na het overlijden van Emile Claus, bevinden zijn luministische schilderijen zich in de meest gerespecteerde collecties van de Belgische kunstmusea. Verder is zijn oeuvre wereldwijd verzameld, van Europese museale collecties tot in de Verenigde Staten en Japan. Reeds tijdens zijn leven genoot Claus internationale bekendheid. In 1899 verwierf het Parijse Musée Luxembourg het schilderij Villa Zonneschijn. Daardoor stond het huis van de Leieschilder meteen op de internationale kaart.

Vele bevriende kunstenaars, uit binnen- en buitenland, onderweg of met bestemming Villa Zonneschijn, verbleven er voor korte of lange tijd. Het aangename gezelschap van Emile Claus en de voortdurende gastvrijheid van tevens zijn echtgenote Charlotte Dufaux werden zeer gewaardeerd. Voor de vrienden gold een verblijf in het huis doorgaans als een gedenkwaardig rustpunt in het jaar. Léonce Bénédite, Pol de Mont, Camille Lemonnier, Camille Mauclair, Constantin Meunier, Gabriel Mourey, George Morren, Karel van de Woestijne, Emile Verhaeren, ... : allen getuigden zij van het Eden in Astene.

Ter gelegenheid van het 100e overlijdensjaar van Emile Claus en naar aanleiding van deze catalogus bent u van harte welkom de tentoonstelling in onze galerie te komen bezoeken van 4 mei tot en met 9 juni 2024.

Oscar, Steven en Edwin

Het hanengevecht

Ca. 1882

Olieverf op doek

35 x 23 cm

Signatuur: E. Claus

Herkomst: privéverzameling

In de periode 1882-1885 hield Claus zijn ateliers in Antwerpen en Astene. In de Scheldestad genoot hij bekendheid bij de verzamelaarsmiddens dankzij zijn geslaagde tentoonstellingen en schilderslessen in vooraanstaande kringen. In 1882 vestigde hij zich samen met zijn toekomstige echtgenote Charlotte Dufaux in Astene. Hij integreerde vrij snel in de Leiestreek door zijn contacten met Albijn Van den Abeele en de gebroeders De Cock, en later ook met George Minne en

Karel van de Woestijne.

Op het Salon van Parijs in 1882 - hét artistieke evenement van die jaren - maakte Claus bijzondere indruk met het schilderij Het hanengevecht. Via notaris Eduard Dufaux, de vader van Charlotte, onderhield Claus nauwe contacten met de notabelen van Waregem. Zij spelen de hoofdrollen op dit doek. Deze kleinere uitvoering geeft de allereerste indruk weer van de compositie en het kleurgebruik dat Claus voor ogen had.

Astene aan de Leie

1883

Aquarel op papier

240 x 335 mm

Signatuur: E. Claus / 83 Astene

Opschrift in inkt: à Mlle Louise Belpaire / 15 avril 1887

Deze aquarel kwam tot stand langs de oevers van de Leie, het decor van veel van Claus' belangrijkste werken. In 1882 vestigde Claus zich samen met Charlotte Dufaux in Astene, aan de oever van de Leie, in een oud jachtpaviljoen. Hier richtte hij zijn aandacht op het schilderen van het plattelandsleven 'en plein air'.

Dit onderwerp en de aquareltechniek plaatsen dit werk vroeg in zijn carrière. Het is een van zijn eerste indrukken die hij opdeed na zijn verhuizing naar Astene. Het werk is opgedragen aan Louise Belpaire - dochter van Fred. Belpaire en Marie Teichman, die later huwde met Charles Hertoghe. Zeer vermoedelijk ontmoette Claus deze familie tijdens zijn studie en verblijf in Antwerpen.

Hoekje van een witte hoeve

Ca. 1885

Olieverf op doek

56 x 46 cm

Signatuur: Emile Claus

Herkomst: privéverzameling

In vele schakeringen van grijs, wit en bruin geeft Claus zijn indruk van dit Hoekje van een witte hoeve. Met gedempte, gemengde tinten en losse toetsen legde hij gedetailleerd een sfeer vast die als het ware fotografisch geregistreerd werd. Dergelijke details van landelijke bouwwerken zijn een uitzondering

in Claus' oeuvre; hier ingezoomd op een hoekje van een typisch Vlaamse witte hoeve, die er in de Leiestreek veel gelegen waren. Claus woonde in de nabije omgeving van dergelijke hoeves, waar het landelijke leven een van zijn favoriete thema’s was.

Ploegende boer

Ca. 1885

Olieverf op doek

46 x 64 cm

Signatuur: Em. Claus

Herkomst: verzameling Xavier De Cock, in ruil voor een schilderij; erven Xavier De Cock

De ploegende boer is een van de klassieke motieven uit de Europese kunstgeschiedenis.

Voor Claus bood deze tijdloze scene de uitstekende gelegeneheid om de anekdotiek en het realisme te verzoenen met het metaforische karakter van de kunst. Bij Claus

leeft het ideaalbeeld voort dat in de 19de eeuw werd gecreëerd door de kunstenaars als Jules Breton en Jules Bastien-Lepage: het beeld van de boer die zijn plaats kent, aanvaardt en zijn arbeid volbrengt.

Ploegende boer bij zonsopkomst

Ca. 1890

Olieverf op doek

46 x 64 cm

Signatuur: Emile Claus

De landarbeid in de omgeving van Astene zijn vanaf 1882 het centrale thema in Claus' werk. Aanvankelijk brengt hij de boerenfiguren als individuen op de voorgrond. Hierbij geeft hij harmonieus de relatie weer tussen de landmens en de gecultiveerde natuur. In dit schilderij is het de boer die voortploegt, omdat het boerenwerk niet kan wachten.

. Oud land verdwijnt, nieuw land verschijnt. De donkere aarde wacht om ingezaaid te worden in de hoop op de goede oogst straks. Ploegen, zaaien en oogsten hangen met elkaar samen. Boer-zijn in Claus' tijd was niet louter een professionele bezigheid, maar een levenswijze en -taak.

Terugkeer van school

1892

Olieverf op doek

132 x 99 cm

Signatuur: Emile Claus

In 1889-1892 overwinterde Claus in Parijs. Daar mengde hij zich onder een grote groep impressionisten, een feit dat in zijn werk duidelijk naar voren begon te komen. Vanaf 1892-1893 trad de impressionistische invloed definitief naar de voorgrond. Het licht – 'j’ai mis dix ans à nettoyer ma palette' – leidde voortaan zijn artistieke bestaan. Deze voorstelling kreeg vorm door nerveuze, korte toetsen naast elkaar te plaatsen.

Herkomst:

Mevrouw G.C., Brussel

Galerie Georges Giroux, Brussel, 1929, nr. 28

Mevrouw F. Soethoudt, Brussel

Guillaume Campo, Antwerp,en 1982, nr. 25

Dit schilderij maakt deel uit van een reeks schilderijen op groot formaat die Claus in de jaren 1890 maakte van de boerengemeenschap in Vlaanderen en waarop hij oogsters, communicanten, riviervissers en hooisters voorstelde. Deze meisjes stappen overtuigend op de toeschouwer af en hun schaduw lijkt uit het schilderij tot aan de toeschouwer te vallen: 'C’est un réaliste qui marche vers la lumière.'

Onder populieren

1894

Olieverf op doek

50 x 97 cm

Signatuur: Emile Claus

Opschrift rugzijde doek: E.C. / oktober 1894

Claus schilderde het zuivere landschap met impressionistische toets waarin vooral de suggestie van een bepaalde sfeer telt. Hierin is Claus verwant met de eigentijdse picturalisten onder de fotografen. De bomenrijen scheppen perspectivisch een coulissenwerking, die zich verdubbeld in de schaduwpartijen. Claus koos voor een harmonische natuurimpressie van zachte gele en groene tinten, geschilderd met

Herkomst:

Baron Raoul Richard, Brussel

Jean Richard, Brussel

Galerie Georges Giroux, Brussel

een vrije maar delicate toets die het doek maar nauwelijks bedekt.

Onder populieren is een treffend voorbeeld van de manier waarop Claus met toetsen, van wisselende vorm en grootte, structuur gaf aan het landschap. In het weiland creëert deze schilderwijze een horizontaal effect, dat nogmaals bedadrukt wordt door het liggende formaat van het doek.

Meisje in bloementuin

1896

Olieverf op doek

35 x 27 cm

Signatuur: Emile Claus

Opschrift rugzijde doek: Junij / IF / E.C.

Het beeldvlak van Meisje in bloementuin wordt door het figuur gedomineerd. Het accent van het schilderij ligt op een jeugdig stadium in het leven van de plattelandsmens. Bij Claus heeft dit kind een onschuldige blik. De kunstenaar roept de kracht van het leven op met de bloeiende kleurrijke, bloeiende bloementuin op de achtergrond.

Het coloriet dat Claus hier gebruikt is hoopvol en optimistisch. Het meisje kijkt dromrig voor zich uit. In de jaren 1890 stelde Claus typefiguren voor die de levensstadia van de landmens symboliseren.

De hooister

1896

Olieverf op doek

130 x 97,5 cm

Signatuur: Emile Claus

Opschrift rugzijde doek: Emile Claus / 1896

De hooister is één van de belangrijkste werken in Claus’ luministische oeuvre. Typerend voor kunstenaar is de techniek van het tegenlicht die hier op een zeer overtuigende wijze is aangewend. De schaduw valt letterlijk uit de voorstelling, een techniek die hem toelaat om een direct contact met het publiek te creëren. Het subtiele kleurengevoel waarvoor hij bekend staat, wordt hier tot een hoogtepunt gebracht.

Meer dan ooit focuste Claus hier op de plattelandsmens. Hij gebruikte haar specifieke context om een psychologisch portret en face te maken. Claus maakte een reeks schilderijen die weliswaar geen aaneensluitende reeks vormen, maar allemaal focussen op typefiguren die de verschillende levensstadia op het platteland symboliseren.

Na de oversteek

1899

Olieverf op doek

133 x 203 cm

Signatuur: Emile Claus

Opschrift rugzijde doek: E.C. / ii (1899)

Van de monumentale compositie Koeien bij het oversteken van de Leie (KMSKB, inv.no. 3584) zijn enkele voorstudies bekend. Uit hetzelfde jaar dateert dit vervolg op het museumstuk, een even indrukwekkend doek. In tegenstelling tot het museumschilderij speelt niet de beweging een hoofdrol maar juist de rust en de verstilling van het moment, na de oversteek, aan de ondiepe waadplaats.

Voor de zonneschilder was de Leie-oever vooral een visueel gegeven. Het zonlicht en het groen zijn vanzelfsprekend onderdeel van het geheel van kleur- en lichtindrukken dat hij wilde weergeven. Dit tafereel doet de toeschouwer nadenken over de betekenis van het leven in het Leieland, zonder nadrukkelijk een symbolische betekenis in het werk te leggen.

Opkomende maan

Ca. 1900

Olieverf op doek

46,5 x 55,5 cm

Signatuur: Em. Claus

Herkomst: privéverzameling

In schilderijen als Opkomende maan begon Claus zich meer te zichten op het zuivere landschap. Het is een atmosferisch werk, zeer intimistisch en ingetogen van aard. In het veld creëert de schilderwijze een horizotaal effect, terwijl het hobbelige veld naast en boven elkaar geplaatste toetsen krijgt. De ijle lucht, die tweederde van het schilderij beslaat, is

opgebouwd uit zachtere toetsen die vertrekkend van de maan. De lucht en het licht krijgen vorm in talloze toetsen en korte strepen die zacht van blauw in paarsroze overgaan, en roept een poëtische atmosfeer op, waarin de natuur tot rust lijkt te zijn gekomen.

Kapucijnen

1901

Olieverf op doek

90 x 120 cm

Signatuur: Em. Claus

Opschrift rugzijde doek: Julij J. A. / E. C.

De observering van het detail was voor Claus een beproefde manier van het schilderen vanuit de schaduw met het zonlicht in tegenlicht. Claus creëerde een breed middenplan waarin flarden van zonlicht naar het hoogste punt van de oeverberm leiden. Dit perspectief wordt doorbroken door het helle rood en oranje van de bloemen dat contrasteert met de diverse gradaties van groen in de bladeren. Het onderwerp ontstond in de tuin van zijn woonhuis Villa Zonneschijn. De Leie is in het

doorzicht te zien. Het werk brengt een uitspraak van mevrouw Karel van de Woestijne in herinnering over de tuin rondom het huis: “Hij was noch aangelegd, noch geharkt zoals de meeste, maar langs de Leieoever volgde bloemenveld op bloemenveld; genoffeles, kapucijnen, margrieten, goudbloemen, papavers; zover het oog reikte, ontrolde zich een tapijt, dat een streling was voor het oog.”

Rodondendrons

1902

Olieverf op doek

74 x 60 cm

Signatuur: Emile Claus

Herkomst: privéverzameling

In de loop van de jaren 1890 trok Villa Zonneschijn tal van vrienden en kennissen aan, die de gastvrijheid te Astene roemden, als een onvergetelijk moment van rust. Vanaf omstreeks 1895 besteedde Claus in zijn werk meer aandacht aan de directe omgeving van Villa Zonneschijn. Vanaf 1899 kreeg deze bezielde plek internationale bekendheid door de aankoop van het schilderij Villa Zonneschijn (1899) door het Musée du Luxembourg in

Parijs (thans collectie Musée d'Orsay).

In dit schilderij is de voorgevel van het woonhuis het decor voor de bloeiende rodondendrons. Vooral in de voorgrond gebruikte de kunstenaar een vrije techniek die sterk unificerend werkt. Rond 1900 schilderde Claus vaker zijn tuin, het terrein van zijn echtgenote Charlotte Claus-Du Faux.

Leiekant 1910

Olieverf op doek

80 x 110 cm

Signatuur: Emile Claus

Opschrift rugzijde doek: September / A.J. / E.C.

Leiekant past in een reeks landschappen op groot formaat waarin Claus de monumentaliteit van de dieren benadrukte. Het schilderij past in een traditie van Belgische dierenschilderkunst, die eind 19de eeuw in binnenen buitenland succes kende, met Alfred Verwée als belangrijkste vertegenwoordiger. Claus vermeldde Verwée’s naam in een brief aan Camille Lemonnier, in een van de zeldzame passages waarin hij over de inhoudelijke kant van zijn werk uitweidde:

‘[…] j’y songe beaucoup, les bestiaux d’un ton chaud encadrés de canadas jaune-oranges, l’horizon estompé de brumes et de vapeurs roses indécises le ciel frais limpide et extraordinairement immatériel mais la petite gelée de ce matin me prévient que ce décor est fugitif et voilà pourquoi je me suis mis fiévreusement au travail avec espoir de fixer au moins une parcel[l]e de ce spectacle inimaginable […].’

Villa Zonneschijn in de lente 1910

Olieverf op doek

140 x 202 cm

Signatuur: E Claus

Opschrift rugzijde doek: Meij / A. J. / E. C.

In Claus’ dagen bestond de tuin aan de straatzijde uit een zone met wilde grassen die als dusdanig ‘gecultiveerd’ werden. Rondom het huis stonden bloemenstruiken met anemonen, azalea’s, dahlia’s, hortensia’s, papavers, slaapmutsjes en ook wilde bloemen. De voortuin werd gedomineerd door een indrukwekkende kastanjeboom, enkele beuken en een oude spar. De bloemenweelde vormde een welkome aanleiding om een bijzonder vrije

toets te combineren met een ongekende kleurenpracht en een enigszins ongewoon perpectiefzicht. Typerend voor Claus’ luminisme is verder het lichtspel. Het zonlicht komt van rechts en hier vormt een boom het repoussoir. Het loof van de bomenpartij rechts van het huis doet een brede schaduwpartij ontstaan. Het maakt van het schilderij één van de meest geslaagde zichten van zijn Tuin van Eden.

Zonsondergang met mist boven de Theems

Ca. 1917

Pastel op papier

455 x 285 mm

Signatuur: E. Claus / London

Herkomst: privéverzameling

Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog vluchtte Claus naar Groot-Brittannië. Na een kort verblijf in Wales vestigde hij zich in het voorjaar van 1915 in Londen. Aanvankelijk schilderde hij in Kew Gardens, Upton Grey en Hampstead. Naar eigen zeggen ontdekte hij pas begin 1916 een motief om te schilderen, nadat hij op de vierde verdieping van het Monbray House, op de hoek van Norfolkstreet en Embankment, een ruimte

had gevonden die als atelier dienst kon doen. Als inspiratiebron vermelde Claus het werk van William Turner, maar zijn Londense Theemszichten zijn net zo goed verwant met het werk van Claude Monet en James McNeill Whistler. De invloed van Monet is bijzonder treffend door het feit dat beide kunstenaars een schilderstek vonden vlakbij Waterloo Bridge.

Zonseffect op de Theems

1918

Olieverf op doek

61 x 50,5 cm

Signatuur: E. Claus / London / 1918

Opschrift rugzijde doek: Emile Claus / Londen / 1918

De invloed van Claude Monet is bijzonder treffend door het feit dat beide kunstenaars een schilderstek vonden vlakbij Waterloo Bridge. In 1899 verbleef Monet in het Savoy Hotel, in de nabije omgeving van Claus' Londense atelier. Hij, de leider van de Vlaamse luministen, werd één met de hautaine stad met zijn ondoordringbare mist, het prikkelende zonlicht en de fonkelende Theems.

De kunstenaar heeft zijn eigen werkelijkheid voor ogen en zoekt een meer realistische houvast in de uitbeelding van het drukke en luidruchtige leven op en rondom de stroom. Dit Zonseffect op de Theems behoort tot een van Claus' beste realisaties uit zijn reeks 'Réverbérations sur la Tamise'.

Mistige Theems, Londen

1918

Olieverf op doek

64 x 82 cm

Signatuur: Emile Claus / Londen / 18

Herkomst: Verzameling Jenny Montigny; erven Jenny Montigny

Aan de Theems kwam een nieuwe kunstenaar boven, die voordien steeds de aantrekkingskracht van het platteland prevaleerde op de stad. Mede door de moeilijkheden die Claus ondervond bij het schilderen op straat, fixeerde hij zich op de directe omgeving van zijn torenatelier. Intensief onderwierp hij zich aan de studie van het licht. De zon, de mist, de wolken wijzigen voortdurend het nabije landschap. Hij bekijkt er '[...] van op zijn hoog

atelier boven den Theems, den wisselenden aanblik der rivier, en ziet dat alles met dezelfdeblijde oogen als waarmee hij zijn weiden en velden en de Leie voor zijn deur te Astene aanschouwde.' Claus verlaat juist het vooroorlogse luminisme, om in halftinten en in een gedempter koloriet de stad te overschouwen. Het Londense werk toont hoe hij zich steeds inwerkt in het typische licht van de streek waar hij reist of verblijft.

Waterloo Bridge bij zonsondergang

1918

Olieverf op doek

92 x 72 cm

Signatuur: Emile Claus / Londen 18

Herkomst: privéverzameling

In het artikel The Thames from my tower windows (The Studio, mei 1917) beschrijft Claus het uitzicht als volgt: 'Links ligt Blackfriars Bridge en in de verte op de horizon Tower Bridge; rechts zie ik Waterloo Bridge en de silhouet van Westminster. Dat zijn de uitzichten die mij de voorbije maanden dag na dag gevarieerde en betoverende impressies van de rivier hebben gegeven.' Hij heeft zijn eigen werkelijkheid voor ogen en zoekt een meer realistische houvast in de uitbeelding van het

drukke en luidruchtige leven op en rondom de stroom. Alles is geconcentreerd rond het zonseffect op het water dat nabij de bogen van de brug reflecteert, dat tegelijk perspectief in het werk legt. Dit schilderij is een hoogstpersoonlijke indruk van de landman die als vluchteling is neergestreken in de wereldstad; een stad, die hem voor het laatst in zijn carrière tot bijzondere impressies leidt.

Xavier DE COCK

César DE COCK

Albijn VAN DEN ABEELE

George MINNE

Valerius DE SAEDELEER

Gustave VAN DE WOESTYNE

Emile CLAUS

Jenny MONTIGNY

Anna DE WEERT

Modest HUYS

Maurice SYS

Léon DE SMET

diepgewortelde passie voor de moderne Vlaamse kunst van 1880 tot 1940. De gelijknamige galerij werd geopend in 1968 en richt zich op de schilderkunst, tekeningen en beeldhouwwerken van de Latemse School. De kunstenaars woonden en/of werkten in Sint-Martens-Latem, een pittoresk dorp op het Vlaamse platteland aan de Leie. Allen waren protagonisten van internationale kunststromingen zoals (post-) impressionisme, symbolisme, expressionisme en surrealisme.

Albert SERVAES

Constant PERMEKE

Gustave DE SMET

Frits VAN DEN BERGHE

Hubert MALFAIT

Albert SAVERYS

Jules DE SUTTER

James ENSOR

Rik WOUTERS

Paul DELVAUX

De afgelopen vijftig jaar heeft de galerie haar naam gevestigd in dit gespecialiseerde domein, door bij te dragen aan internationale museumtentoonstellingen en -publicaties en met haar deelname aan internationale kunstbeurzen. Musea, kunstinstellingen en privéverzamelaars vertrouwen op de expertise en betrouwbaarheid van de galerie om hun collecties uit te breiden en te consolideren.