ARNHEM
Snelfietspad Arnhem Dynamische buurtpleinen ELderveld Park Netwerk Rijkerswoerd verbinding in het groen
Wat beweegt jou?! vier ruimtelijke strategieën
INHOUD
34
VOORWOORD Door de directeur van de ArtEZ Academie van Bouwkunst Arnhem
BEWEGEN ALS ONDERDEEL VAN ONS DAILY URBAN SYSTEM Deze studio van de ArtEZ Academie van Bouwkunst in Arnhem
LECTORAAT FUR ARNHEM Binnen het lectoraat is voor elke academie van bouwkunst een focus gedefinieerd over Gezond Urbanisme
COLUMN Harry Popken, belevenissen uit de praktijk
GEZONDHEID & ZORG vrijwel iedereen in Nederland begrijpt dat gezondheid en bewegen hand in hand gaan
DWALEN DOOR ELDERVELD Interview met Joop Vloedbeld, stedenbouwkundige van de wijk Elderveld
INFOGRAPHIC BEDRIJVEN IN BEWEGING Welke bedrijven zijn intensief met beweging bezig
INTERVIEW DHR. BOHDAN MALISZ Stedenbouwkundige van de wijk Rijkerswoerd
ONTWERPREGELS VOOR ACTIEVE EN GEZONDE VERSTEDELIJKING & ACTIEVE PARKEN EN STEDEN
KAART VAN ARNHEM de locaties van de strategiën
4 6
RIJNWAALPAD ARNHEM Het snelfietspad, ook wel het rijkswaalpad genoemd tussen Arnhem en Nijmegen is sinds juli 2015 geopend
8
DE VITALE ARNHEMMER BESTAAT NIET
13
Wat is gezond en hoe gezond is Arnhe,. Feiten en cijfers over de gezondheid van de Arnhemmer.
16
10
18 22 26 30
BUURTPLEINEN ELDERVELD Door middel van buurtacupunctuur willen we op buurtniveau verandering brengen.
33
44
VIJFTIEN TRENDS IN BEWEGEN
COLOFON
Actioncams, smart watches, social media en meer....
14
HOOFDREDACTIE Diederik Mulder
24
BEELDREOPRTAGE BEWEGEN
Op wat voor manieren kunnen we bewegen. Een beeldcollage van diverse soorten aan beweging.
BEELDREDACTIE Wim Spijker TEKSTREDACTIE Kasper Brinkman CARTOGRAFIE Taco Bijleveld BIJDRAGEN
PARK NETWERK
52
Taco Bijleveld, Guus Blom, Antoine Bowers, Kasper Brinkman, Harm Diesvelt, Bas Driessen, Frank te Grotenhuis, Ko Jacobs, Thijs van Spaandonk,
60
RIJKERSWOERD VERBINDING IN HET GROEN
Over het algemeen zijn de bewoners positief over de wijk. Opvallend is dat relatief een groot deel van de bewoners verwacht dat de wijk in komende jaren achteruit zal gaan.
Ady Steketee, Ron Stokkink, Diederik Mulder BEGELEIDING Bas Driessen, Thijs van Spaandonk, Gerd-Jan Oud OMSLAG Wim Spijker ArtEZ Academie van Bouwkunst Onderlangs 9 6812 CE Arnhem Postbus 49 6800 AA Arnhem 0031 (0)26 3535606 academievanbouwkunst@artez.nl www.artez.nl/architectuur © ArtEZ Academie van Bouwkunst, maart 2016 Wat beweegt jou?! is een uitgave van de ArtEZ Academie van Bouwkunst Arnhem en is gemaakt door de derdejaars studenten Master Architectuur Bij het samenstellen is getracht iedere bron te vermelden. De makers aanvaarden geen verantwoordelijkheid, of aansprakelijkheid voor de inhoud.
VOORWOORD

01
BEWEGEN IN DE STAD "Bewegen in de stad" is het derde project dat
Naast dat gene wat concreet door
eeuw toe aan bijstelling of reparatie.
ArtEZ Academie van Bouwkunst voor het
de studenten is gedaan - waar
In zijn meest simpele formulering ge-
netwerklectoraat Future Urban Regions (FUR)
deze publicatie verslag van doet -
vat, vraagt de 20e eeuwse scheiding
uitvoert. Samen met de Gemeente Arnhem is
spelen bij het onderzoeksproject ook
van functies op veel plaatsen om
het onderwerp van dit onderzoeksproject voor
andere elementen een rol. Vanuit
een transformatie naar menging en
de 3e jaars studenten van de masteropleiding
het oogpunt van het onderwijs
verbinding van voorzieningen. Het is
Architectuur vastgesteld. "Bewegen in de stad"
zijn dat bijvoorbeeld opvattingen
afhankelijk van het vertrekpunt dat
is een uitwerking van het centrale thema 'ge-
over de vaardigheden waarmee
wordt genomen - in enkele van de
zonde verstedelijking' van het netwerklector-
jonge beroepsbeoefenaren moeten
hier gepresenteerde casestudies
aat FUR van de zes Nederlandse Academies
worden uitgerust. De beroepsrollen
zijn dat bijvoorbeeld de ouderen
van Bouwkunst.
van de architect zijn mede door de
- hoe die mix van voorzieningen
In deze publicatie worden de resultaten van
economische veranderingen in de
kunnen worden verbonden en hoe
het onderzoek gepresenteerd. Vier cas-
bouwwereld gewijzigd. Zo zal de
in de bereikbaarheid wordt voorzien.
estudies laten zien hoe bewegen in de stad
architect er baat bij hebben als hij
De complexiteit neemt toe naarmate
voor verschillende bewoners en gebruikers
(zij) zich actiever kan manifesteren
meer specifieke groepen (zoals
van Arnhem vorm kan krijgen.
in het proces dat voorafgaat aan de
kinderen) bij de opgave worden
formulering van de ruimtelijke ont-
betrokken.
werpopgave. "Bewegen in de stad" is
... HET LEVEN IS ONDERWERP VAN ONTWERP.
voor de studenten ook een oefening
Dit is een belangrijke omkering in
in deze vaardigheden.
het denken over het gebruik van
Bovendien is de maatschappelijke
ruimtelijke omgevingen en gebou-
vraag aan het veranderen. Niet
wen. In plaats van een generieke
alleen vragen veel gebouwen om
gebruiker dienen zich vanuit deze
aanpassingen of herbestemmingen
benadering groepen aan met speci-
om aan eigentijdse eisen te kunnen
fieke behoeften, mogelijkheden en
voldoen, ook is er een toenemende
beperkingen. Het gemiddelde wordt
behoefte aan sociaal veilige omgev-
vervangen door een bandbreedte.
ingen. En verder, zo blijkt ook uit de
Een beeld voor die bandbreedte kan
casestudies in deze publicatie, zijn
het mensenleven zijn: van conceptie
sommige resultaten van de steden-
tot overlijden.
bouwkundige opvattingen uit de 20e 4 Wat beweegt jou?!
VIER CASESTUDIES LATEN ZIEN HOE BEWEGEN IN DE STAD VOOR VERSCHILLENDE BEWONERS EN GEBRUIKERS VAN ARNHEM VORM KAN KRIJGEN.
03
04
02 Die bandbreedte ligt niet vast; de medische wetenschap blijft sleutelen aan de grenzen van het leven. Naast de natuurlijke conceptie zijn er meerdere kunstmatige mogelijkheden, net zoals er naast de natuurlijke dood ook andere opties zijn. Het leven is onderwerp van ontwerp. Niet alleen grijpt de mens in op de momenten van conceptie en dood, ook de grenzen schuiven op. De levensvatbaarheid van de ongeboren mens wordt steeds verder vervroegd en de gemiddelde leeftijd wordt steeds hoger. De oprekking van deze bandbreedte zal ongetwijfeld tot nieuwe ruimtelijke opgaven leiden. Opgaven die niet direct resulteren in iconische architectuur, maar waar de slimme verbinding van voorzieningen en de goede bereikbaarheid binnen de actieradius van de beoogde gebrui-
DYNAMISCHE BUURTPLEINEN ELDERVELD
01
kers vragen om ingenieuze architectonische oplossingen. Enkele casestudies in deze publicaties kunnen als prelude worden gezien van hetgeen zich
PARK NETWERK
02
de komende periode ook op dit gebied van gezonde verstedelijking gaat aandienen.
RIJKERSWOERD VERBINDING IN HET GROEN
03
KO JACOBS DIRECTEUR ARTEZ ACADEMIE VAN BOUWKUNST
SNELFIETSPAD RIJNWAALPAD
04 5
Wat beweegt jou?!
opgave Deze studio van de ArtEZ Academie van Bouwkunst in Arnhem gaat over twee onderzoeksvragen:
BEWEGEN ALS ONDERDEEL VAN ONS DAILY URBAN SYSTEM
- Hoe kan openbare ruimte in de stad zó ingericht worden dat bewoners meer bewegen? - Hoe kan beweging als programma een impuls geven aan de openbare ruimte, en daarmee de openbare ruimte weer een collectief belang geven?
NEDERLAND IS EEN DICHTBEVOLKT, MAAR FIJN VERSPREID STEDELIJK WEEFSEL. WE WONEN, WERKEN EN RECREËEREN MET 17 MILJOEN INWONERS EN JAARLIJKS ZO’N 14 MILJOEN BEZOEKERS OP EEN OPPERVLAKTE TER GROOTTE VAN EEN METROPOOL ALS NEW YORK. DOOR BAS DRIESSEN & THIJS VAN SPAANDONK
GPS GEOCACHING MET GPS LAAT MENSEN STAD EN LAND OP EEN NIEUWE MANIER ERVAREN
We kennen geen enorme metropolen,
De komst van technologieën als GPS
maar ook geen uitgestrekte leegte
en smartphones, de ontwikkeling van
meer. Die spreiding betekent dat we
het world wide web als online ontmo-
veel onderweg zijn. Voor werk of andere
etingsruimte, de trend van gezondheid
verplichtingen, maar ook voor onze
als levensstijl, ze vormen ontwikkelingen
vrije tijd.
die ons daily urban system steeds meer beïnvloeden. Diezelfde tech-
Bewegen is niet alleen sporten, als een
nologieën stellen ons in staat om het
afgebakende activiteit, maar is een
systeem steeds beter te bestuderen,
vanzelfsprekend onderdeel van het
bijvoorbeeld doordat fietsers hun
daily urban system. Er zijn grofweg drie
routes opnemen met GPS.
redenen te onderscheiden waarom mensen bewegen: gezondheid,
Beleid op bewegen is er niet: dat is
recreatief, of woon-werkgerelateerd
verspreid over zorgbeleid, sportbeleid
(mobiliteit).
en ruimtelijk beleid. Terwijl de decentralisatie van de zorg de gezondheid
Dus om er achter te komen waar
van haar inwoners een zaak voor de
verbetering mogelijk is, is het doorgron-
gemeente heeft gemaakt, die geacht
den van het hele stedelijke systeem
wordt ‘lokaal maatwerk’ te verrichten.
noodzakelijk.
6 Wat beweegt jou?!
Daarnaast vormt ruimte voor beweging en een gezonde bevolking een belangrijke vestigingsvoorwaarde in de internationale concurrentie tussen regio’s. Hoe kunnen we die kennis en die technologieën gebruiken om ontwerpen te maken voor een betere, gezondere stad? En hoe brengen die ontwerpen overheid, zorgpartijen, ondernemers en
SOCIAL MILE IS EEN GRATIS HARDLOOPGROEP WAARBIJ HET DRAAIT OM HET SOCIALE ASPECT
vooral burgers weer bij elkaar? Daar proberen we in vier strategieën verspreid over Arnhem een antwoord op te vinden.
Samenlopen, gezelligheid en een drankje achteraf, samen uit samen thuis. De groep rent wekelijks in Arnhem en Nijmegen, dwars door het centrum of juist hier vandaan. Social media speelt een grote rol bij de groep: van het aanmelden tot het delen van evenementen en prestaties.
7 Wat beweegt jou?!
FUR ARNHEM IN DE DRIE JAAR DAT HET LECTORAAT FUTURE URBAN REGIONS (FUR) BESTAAT HEEFT ZIJ ZICH BINNEN DE WERELD VAN DE ZES ACADEMIES VAN BOUWKUNST IN NEDERLAND (NAAST ARNHEM ZIJN DAT DE ACADEMIES VAN GRONINGEN, AMSTERDAM, ROTTERDAM, TILBURG EN MAASTRICHT) EEN DUIDELIJKE PLAATS WETEN TE VEROVEREN. DOOR RUIMTELIJK ONDERZOEK EN ONTWERP IN NAUWE SAMENSPRAAK MET OVERHEID EN BETROKKENSTAKEHOLDERS TOE TE PASSEN OP EEN MAATSCHAPPELIJK BEPALEND VRAAGSTUK ALS GEZOND URBANISME LEVEREN DE FUR STUDIO’S COMPLEXE EN INSPIRERENDE ANTWOORDEN OP. RESULTATEN VAN ONZE EN ANDERE FUR STUDIO’S ZIJN TE ZIEN OP HTTP://WWW.FUTUREURBANREGIONS.ORG/.
Binnen het lectoraat is voor elke
het betrekken van de plaatselijke
academie van bouwkunst een focus
stakeholders hebben de studenten
gedefinieerd uit het brede veld
een extra stap gezet zodat hun
van Gezond Urbanisme waarbij de
voorstellen een grotere kans maken
aandacht in Arnhem uitgaat naar
om daadwerkelijk een bijdrage te
Gezond Leven. In de eerste studio
leveren in het verbeteren van de
van 2013-14 is het stimuleren van
ruimtelijke kwaliteit en het stimuleren
biodiversiteit en een gezonde ecolo-
van een gezonde levenswijze in
gie ingezet om de wijk Presikhaaf te
Arnhem.
vernieuwen. Het afgelopen jaar is een viertal locaties rondom het cen-
Het magazine dat voor u ligt vormt
trumgebied van Arnhem onderzocht
samen met de video '"wat beweegt
op kansen om met ingrepen in de
jou" (vijfdelige film) het resultaat
openbare ruimte het bewegen van
van deze studio. We hopen dat u
de stadsbewoner te stimuleren.
het met veel plezier zult lezen en
Voortbouwend op de prikkelende
dat het een bijdrage kan vormen
uitkomsten van en reacties op de
in het proces om gezond leven te
vorige studio heeft de huidige groep
stimuleren.
studenten op vier andere (woon) locaties in Arnhem voorstellen ontwikkeld tot herinrichting van de openbare ruimte met als doel het stimuleren van beweging onder de
ADY STEKETEE KENNISKRINGLID FUTURE URBAN REGIONS
specifieke doelgroepen die op de locaties werden aangetroffen. In
8 Wat beweegt jou?!
HET AFGELOPEN JAAR IS EEN VIERTAL LOCATIES RONDOM HET CENTRUMGEBIED VAN ARNHEM ONDERZOCHT OP KANSEN OM MET INGREPEN IN DE OPENBARE RUIMTE HET BEWEGEN VAN DE STADSBEWONER TE STIMULEREN.
9 Wat beweegt jou?!
Dé vitale Arnhemmer bestaat niet DE WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE (WHO) OMSCHRIJFT GEZONDHEID ALS ‘EEN TOESTAND VAN LICHAMELIJK, GEESTELIJK EN SOCIAAL WELBEVINDEN, EN NIET SLECHTS HET ONTBREKEN VAN ZIEKTE OF ANDERE GEBREKEN.’ HET HANTEREN VAN DEZE DEFINITIE GEEFT METEEN AL AAN DAT GEZONDHEID EEN TAMELIJK ONBEGRENSD BEGRIP IS. DE GEZONDHEIDSTOESTAND VAN EEN INDIVIDU WORDT BEÏNVLOED DOOR AANLEG, DE LEEFSTIJL, FYSIEKE EN SOCIALE OMGEVING EN HET ZORGSYSTEEM. DE OVERHEID HEEFT DAARBIJ EEN WETTELIJKE TAAK IN DE BEVORDERING EN DE BESCHERMING ERVAN. ER ZIJN GROTE GEZONDHEIDSVERSCHILLEN IN NEDERLAND EN DUS OOK IN DE REGIO ARNHEM. DOOR HARM DIESVLET
B
innen Nederland
solide kwaliteitsverbetering aan te brengen
een derde van de sport/ beweegt niet of
scoort de regio waar
binnen verenigen en onderwijs.
nauwelijks. Een derde van de Arnhemmers
Arnhem (bijna 155.000
zegt zelf geen gebruik te maken van de
inwoners) deel van
Sociale veranderingen
sportvoorzieningen die aangeboden
uitmaakt gemiddeld
Vijf jaar geleden heeft de gemeente
wordt. Waarvan iets minder dan 20% van
qua levensverwachting.
Arnhem de Nota Visie Sport en Bewegen
de laagopgeleiden en 9% van de hoog
Zoals te verwachten is zijn er op wijkniveau
2011-2021 vastgesteld. Die visie is
opgeleiden Arnhemmers zeggen deze
verschillen. Deze worden veelal veroorzaakt
samengesteld om te richten op belangrijke
voorzieningen niet te kennen.
door verschillen in de persoonskenmerken
maatschappelijke veranderingen:
en dus bevolkingssamenstelling.
vergrijzing, ander type sporter, andere
Hectiek
Leeftijdsopbouw, burgerlijke staat,
sportbehoefte en overgewicht jeugd.
Met de wijze waarop we leven
leefstijl (voeding, genotsmiddelen),
Stimuleren van vernieuwende initiatieven
kunnen we zelf invloed uitoefenen
gewicht, etniciteit, opleiding en
en het activeren van doelgroepen zijn
op onze gezondheid. We zijn dus zelf
sociaaleconomische status zijn van invloed
vertrekpunten binnen de visie. Daarnaast
verantwoordelijk voor de eigen gezondheid.
op de gezondheidstoestand. Er bestaan
voorziet het plan dat er meer geïnvesteerd
Bij het merendeel maakt de gezondheid
belangrijke verschillen in gezondheid en
moet worden in bewegen en sporten in
dan ook deel uit van de lijst van belangrijke
gezonde leefwijze tussen mensen met een
de openbare ruimte: flexibel, passend bij
voorwaarden voor een gelukkig leven. In
hoge sociaaleconomische status (SES) en
verschillende doelgroepen.
Arnhem voldoet 64% van de volwassenen
mensen met een lage SES.
aan de Nederlandse Norm Gezond Acht op de tien volwassen Arnhemmers
Bewegen of aan de fitheidsnorm. Maar in
Bewegen en sport is binnen de gemeente
beoordeelt zijn/ haar eigen gezondheid
de hectiek van de dag schiet het sporten
Arnhem geen beleid op zich. Het heeft
als goed tot zeer goed. Dit percentage
en bewegen er bij de jonge ouders er veelal
raakvlakken met gezondheid, economie,
staat zowel gelijk aan het regionale als het
bij in. Mensen in de leeftijd het belang van
groen, ruimte en sociaal-maatschappelijk.
landelijke gemiddelde. Hoewel bepaalde
bewegen, maar zijn bezig met hun carrière
Sportbedrijf Arnhem is een onderdeel
groepen in Arnhem intensief sporten, ligt
met als gevolg dat ze veelal niet in de
van de gemeente en stimuleert de
de gemiddelde sportdeelname van de
gelegenheid zijn om te gaan sporten.
inwoners om voldoende te sporten en/
Arnhemse bevolking net iets onder het
of te bewegen. Onder andere door een
gemiddelde van andere grote steden. Ruim
10 Wat beweegt jou?!
Het deel van de Arnhemse volwassenen
Grafiektitel
ZELFREDZAAMHEIDSPROFIEL VOLWASSENEN ARNHEM Reeks1 Gezondheid en maatschappelijke participatie
Begin 2016 wonen er iets meer dan
Inwoners die sporten
100.000 18 tot 64-jarigen en 30.000
62%
Inwoners met ernstig overgewicht
65-plussers in Arnhem. De manier waarop we leven heeft invloed op
10%
Inwoners met belemmeringen door de eigen
onze gezondheid. In Arnhem heeft een kwart van de volwassenen last
25%
gezondheid
van belemmeringen t.g.v. de gezond-
Beleving lichamelijke gezondheid
77%
Beleving geestelijke gezondheid
heid, terwijl 77% zichzelf lichamelijk en 89%
besteedt kunnen worden aan sport/ Grafiektitel
dat een ‘normaal gewicht’ heeft, ligt vijf
procent boven het landelijke percentage. Een tiende van de volwassenen heeft
bewegen.
Reeks1
zelfs 89% zichzelf geestelijk gezond acht.
uur per week) dan in de regio. 65% van de 4 tot 12-jarigen in Arnhem is lid van een sportclub of –vereniging.
ernstig overgewicht, dit percentage is
Het is daarnaast belangrijk een kind
lid van een(12%). sportvereniging gelijk aanJongeren het landelijke cijfer Om de
67% gezonde eetgewoontes aan te leren.
Unieke sporten
gemiddelde vanaan deze Jongeren vitaliteit die voldoen de(Arnhemse) norm Gezond
Gezond eten betekent sowieso regelmatig
Aandacht voor kwetsbare groepen
bevolkingsgroep te Bewegen doen stijgen zou
en goed ontbijten, gevarieerd en met mate
zoals mensen met een beperking is van
een samenwerking met het bedrijfsleven
te eten, een beperkt gebruik van gezoete
belang. Arnhem werd in 2011 verkozen
uitkomst kunnen bieden, bijvoorbeeld door
drankjes, niet te veel verzadigd vet, elke
tot Sportgemeente van het jaar,
het stimuleren van sporten tussen de
dag groente en fruit en veilig met voedsel 80%
waarin zij uitblonk in het thema Lokale
middag.
omgaan. Het percentage kinderen dat
Samenwerking. In 2015 deden zij wederom
elke dag groente en fruit eet is in geheel
mee met de verkiezing en zonden zij het
Arnhem hoger dan in de rest van de regio.
initiatief Uniek Sporten in. Uniek Sporten
Jongeren met overgewicht
Jongeren die de gezondheid als goed ervaren
Andere interesses
67%
16%
Voor de jongsten onder ons (0 tot 12
is een programma met aangepast sporten
jaar) is de invloed van de ouders op
Uit de landelijke Monitor Bewegen en
de leefstijl nog erg overheersend. Een
Gezondheid van TNO blijkt dat 33% van
voor mensen met een beperking.
(gezonde) levenswijze die van kinds af
de kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar
Investeren in het aanbod, werving
aan is aangeleerd wordt makkelijker
voldoet aan de fitnorm, 32% voldoet aan de
en communicatie, vergroten van
vastgehouden in de rest van het leven. Het
beweegnorm, en 53% aan tenminste een
de bereikbaarheid en zorgen voor
is belangrijk dat kinderen ervan bewust
van beide normen (ofwel de combinorm).
laagdrempeligere aanbieding bij
worden dat actieve lichaamsbeweging
In de gemeente Arnhem is 70% van de
sportverenigingen met daarbij een
zoals buiten spelen, fietsen, wandelen en
kinderen van boven de 4 jaar volgens de
regionale samenwerking zou ervoor kunnen
sporten vanzelfsprekend is.
ouder(s) lichamelijk actief, dat wil zeggen
zorgen dat mensen met een beperking
beweegt minimaal zeven uur per week.
meer kunnen sporten.
In de puberteit ontwikkelen de kinderen
Ruim 30% van de kinderen gaat niet lopend
een eigen leefstijl en ontstaan er conflicten.
of zelf fietsend naar school. Iets meer
Vergrijzing
Bij de jongeren van 12 tot 18 jaar is de
dan een op de vijf kinderen van 2 jaar en
Volgens de bevolkingsprognose van
overgang naar de middelbare school
ouder speelt minder dan een uur per dag
het CBS zullen er in 2020 3,4 miljoen
het punt om minder actief te worden.
buiten. Daarentegen kijkt 28% meer dan
65-plussers in Nederland zijn. De
De interessegebieden verschuiven zich
twee uur per dag naar een beeldscherm.
vergrijzingpiek is te verwachten rond 2050.
naar bijvoorbeeld bijbaantjes en de
Naarmate de le eftijd toeneemt en de SES
Ruim vierenhalf miljoen Nederlanders, een
sportactiviteit neemt af. Kansen liggen op
afneemt, neemt het percentage passieve
kwart van de bevolking, zijn dan 65 jaar of
het gebied van een betere samenwerking
tijdsbesteding toe. Jongens en oudere
ouder. In Arnhem is op dit moment 13% van
tussen onderwijs, welzijnsinstanties,
kinderen bewegen vaker minimaal zeven
de bevolking 65 jaar of ouder. In Arnhem
wijkcorporaties, commerciële
uur per week dan meisjes en jongere
woont 37% van de 65-plussers alleen en
sportaanbieders en sportverenigingen.
kinderen. In Arnhem zijn minder kinderen
60% met partner. Veel ouderen zijn in
Daarnaast zou er op school meer aandacht
lichamelijk actief (bewegen meer dan zeven
Arnhem actief: de vitale senior. Zij doen aan
11 Wat beweegt jou?!
Beleving lichamelijke gezondheid
77%
Beleving geestelijke gezondheid
89%
ZELFREDZAAMHEIDSPROFIEL Grafiektitel JEUGD ARNHEM Gezondheid en maatschappelijke participatie Reeks1
Jongeren lid van een sportvereniging Jongeren die voldoen aan de norm Gezond
67%
Bewegen Jongeren met overgewicht
NORM
67%
16%
Jongeren die de gezondheid als goed
80%
ervaren
AANMOEDIGEN EN ACTIVEREN
wandelen, gymnastiek, fietsen en golf. Maar er is ook een groep die nauwelijks beweegt.
Om het belang van lichaamsbeweging ten Meer aandacht voor bewegen en andere manier van sporten is binnen
behoeve van de lichamelijke fitheid te kunnen
een vergrijzende bevolking dan ook van belang. De grootste hindernis
vaststellen wordt al lange tijd de fitnorm ge-
om ouderen in de openbare ruimte te laten bewegen is dat ze zichzelf
hanteerd. Omdat steeds duidelijker werd dat
kwetsbaar voelen en denken dat ze niet meer tot bewegen in staat te
ook minder intensieve vormen van bewegen
zijn. Veel ouderen zijn door gezondheidsklachten gedwongen om de
een rol spelen bij de bevordering van de ge-
auto te laten staan. Zij zijn hierdoor minder mobiel en zijn aangewezen
zondheid heeft een groep experts eind jaren
op wandelen en fietsen. Niet alleen de eigen onzekerheid, maar ook
90 de Nederlandse Norm Gezond Bewegen
de fysieke leefomgeving vormt een belemmering.
(ofwel beweegnorm) vastgesteld. Beweging is immers belangrijk voor de ontwikkeling van
Sociale contacten met anderen is voor ouderen een belangrijk drijf-
de motoriek, om fit te voelen, energie kwijt te
veer om te bewegen. Sociale onveiligheid speelt een grote rol in de
kunnen en beweging reduceert de kans op
keuze die ouderen maken om al dan niet in de openba
diverse chronische ziekten en aandoeningen
te bewegen.
Om ouderen te stimuleren te gaan bewegen, moet de fysieke leefom-
op latere leeftijd.
geving met groenvoorzieningen aantrekkelijk zijn. Maar daarnaast zijn er nog twee aspecten die bepalend zijn voor de attractiviteit van de straat en 'verleiden' ouderen om te lopen: schone openbare ruimte en
JONGEREN
activiteiten of andere mensen langs de route.
Dagelijks één uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit, waarbij de activiteiten
Gezonde stad
minimaal twee maal per week gericht zijn op het
Hoewel bepaalde groepen in Arnhem intensief sporten, ligt de ge-
verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid
middelde sportdeelname van de Arnhemse bevolking net iets onder
(kracht, lenigheid en coördinatie).
het gemiddelde van andere grote steden (64% ten opzichte van
aerobics of skateboarden
65%). Voornamelijk gehandicapten, jongeren van 12 tot 18 jaar, 25 tot 34-jarigen, 65-plussers en mensen met een lage sociaal economische
VOLWASSENEN
status hebben een zetje in de rug nodig. Het scheppen van laagdrem-
Een half uur ten minste matig intensieve
pelige (zorg)voorzieningen in de wijken waar deze mensen wonen, kan
lichamelijke activiteit op minimaal vijf, maar bij
een bijdrage leveren aan het voortijdig opsporen en voorkomen van
voorkeur alle dagen van de week.
gezondheidsproblemen.
wandelen (5km/u) of fietsen (15 km/u)
Begin 2016 telt Arnhem 30.000 jongeren. Overgewicht wordt be-
OUDEREN
schouwd als één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen
Een half uur ten minste matig intensieve
van dit moment. Kinderen met overgewicht hebben vaker lichamelijke
lichamelijke activiteit op minimaal vijf, maar bij
klachten. Lidmaatschap van een sportvereniging is een belangrijk
voorkeur alle dagen van de week.
aspect voor de gezondheid van kinderen en mate van interactie met
wandelen (3km/u) of fietsen (10 km/u)
leeftijdsgenoten.
12 Wat beweegt jou?!
COLUMN HARRY POPKEN CONSECTETUR ADIPISCING ELIT DONEC A PLACERAT ANTE ETIAM EGET NULLA MOLLIS ELIT INTERDUM VENENATIS. CUMER SOCIIS NATOQUE PENATIBUS ET MAGNIS DIS PARTURIENT MONTES NASCETUR RIDICULUS ETIS MUSE LOREM IPSUMED DOLOR SIT AMET, CONSECTETUR ADIPISCING ELT NULLAM INES MOLESTIE NUNC MAGNIS
Aliquam ultricies quam nec orci feugiat, vel
at interdum augue. Phasellus mollis nisl quis
lacus. Nam nec ipsum dictum orci cursus
placerat urna vehicula. In hac habitasse
velit interdum, id egestas nulla hendrerit.
ultrices vitae a tortor. Ut vitae justo in tellus
platea dictumst. In bibendum eget eros at
Fusce erat magna, venenatis a turpis sit
venenatis mollis ac a erat. Nulla egestas
condimentum. Mauris feugiat risus a esters
amet, bibendum accumsan enim. Curabitur
nunc dui, at egestas arcu pretium vel. Pel-
porttitor, venenatis bibendum turpis tem-
nec mi at sem elementum vulputate. Mauris
lentesque at velit sagittis, dapibus orci non,
pus. Pellentesque ornare volutpat gravida.
bibendum massa ac dui porttitor efficitur.
sollicitudin diam.
Ut commodo, augue vitae ultrices laoreet
Duis ultrices viverra eritas enteros.
arcu orci pretium libero, eget consectetur
porttitor. Phasellus euismod venenatis mi
Pellentesque lorem ligula, posuere sed con-
dolor mauris at sem. Nulla id mattis nisl. Duis
et fermentum. Suspendisse potenti. Mauris
gue a, condimentum a neque. Duis ullam-
nisl odio, finibus suscipit magna eu, viverra
tortor mauris, mattis a laoreet ut, dignissim
corper nec sapien eleifend molestie. Nam id
egestas lorem. Ut venenatis augue sed
ac lorem. Suspendisse placerat est augue,
justo posuere, tincidunt ex ac, convallis velit.
nunc congue, et ullamcorper ex tincidunt.
in laoreet leo tincidunt vitae. Nam lacinia
Sed dictum sollicitudin ex, condimentum
Maecenas non placerat nisl, nec rhoncus
tempus elit, in aliquam metus fermentum
consectetur elit eleifend eget. Sed aliquam
lorem. Maecenas sed mi justo. Aenean
vitae. Etiam dictum sem velit, sit amet
justo sit amet est sagittis, at venenatis est
bibendum diam nec luctus maximus. Donec
pharetra libero pretium quis. Pellentesque
accumsan. Nullam vitae maximus mauris.
aliquam porttitor felis, eget aliquam diam
ipsum quam, interdum at fermentum non,
Duis ultrices orci felis. Praesent a felis libero.
sagittis non. Donec pulvinar facilisis odio id
malesuada sed lectus. Vivamus vitae nisi
Phasellus semper euismod diam finibus ef-
mollis. Nulla facilisi. Mauris et lobortis risus,
vulputate, feugiat nunc quis, malesuada
ficitur. Cras orci libero, aliquam eget dictum
13 Wat beweegt jou?!
VIJFTIEN
TRENDS BINNEN SPORT EN BEWEGING

DOOR ANTOINE BOWERS
#HASHTAGS!
B ro n foto: a l l a b o utp h o n es .n l
B ro n foto: g a wke rassets .co m
ACTIONCAMS
SMART WATCHES
Smart watches vervangen langzaam maar zeker de horloge. Men is gek op prestatie meting, en hoeveel calorien ze hebben verbrand!
B ro n foto: qsd ig ita lso l uti o ns .co m
Klein, duur en ommissbaar bij vakantiegangers. De naam action cams zegt het al, het kan tegen extreme condities, en neemt bij vele modellen in hoge kwaliteit op!
POLEDANCING
Een opkomende sport wat populair is bij de sterke dames. Poledancing is naast een sensuele 'act' een zware sport dat vaker wordt beoefend
B ro n foto: vi n d i ng ri j ck .n l
Het delen van je bewegings activiteiten wordt telkens vaker gedaan op social media. Je Kan zo zien hoeveel KM iemand heeft gelopen of zweterig post workout foto's op instagram.
CROSSFIT

SOCIAL MEDIA
B ro n foto: crossfita l m e re.n l
B ro n foto: e l e ctrow.co m
Crossfit is een hele populaire sport op dit moment. Van top sporters tot luie bankhangers. Het is een zeer laag drempelig sport en draait op basis van motivatie en competitie element.
SUPERFOODS
Bij de fanatieke sporters is voeding ook een belangrijk onderwerp. Overal verkrijgbaar en geimporteerd uit landen waar je nog nooit van hebt gehoord!
B ro n foto: p i nte rest .co m
B ro n foto: askth e p i l ot .co m
SELFIE STICKS
SURFPLANK YOGA
Misschien een beetje moeilijk in Nederland, maar zeer populair bij vakantiegagers! Bij de wat warmere landen wordt deze variant op yoga vaak gedaan.
B ro n fo to: th e p a l e o fa cto r y.co m
14 Wat beweegt jou?!
Ommissbaar bij vakantiegangers de selfiestick. Naast DAT men dit gebruikt om totaal voor gek te staan, maakt men vaak gebruik hiervan bij bewegen.

TRENDS
WELKE VAN DEZE TRENDS DOET U AL AAN MEE?
BOOTCAMP
COMPETITIE ELEMENT
Niks mooie schoentjes, merk kleding, handschoentjes, gewoon lekker ruig buiten sporten! Steeds vaker Kom je bootcampers tegen in het openbaar.
Bij verschillende apps wordt geregistreert wat je aan beweging doet. Mocht je iemand Anders pad tegen komen, Kan je die persoon uitdagen of zijn tijd verbeteren.
B ro n foto: j igsa wm e d i ca l .co m
THEMA RUNS
B ro n foto: ra fsp o rt .n l
Er worden veel thema runs georganiseerd. Van avond 5K's tot color runs van 10K! Je ziet vaker DAT de drempel wordt verlaagd en men dit ervaart als een sociale activiteit
B ro n foto: b l o gsp ot .co m
DRONES
SPONOSEREN
Jezelf filmen blijkt populair. Naast selfiesticks Kan je tegenwoordig drones aanschaffen die je volgen Zeker leuk bij het terugkijken van wipeouts! (Lily)
Je ziet vaker dat men kennissen sponsoren voor een goed doel. In plaats van grote bedrijven Kan je buurman je ook sponsoren!
B ro n fo to: j o e l e e i n fo . i p o w e r.co m /
SPORT KLEDING
B ro n fo to: j o i n4 e n e rgy. n l
Niet populair onder de bootcampers, maar bijna een must bij fitness lui. De nieuwste schoenen van CR of de nieuwste shirt die je sneller laat bewegen. Men is gek op sport kleding.
TRENDS IN BEWEGING
B ro n foto: fi rew i re b l o g .co m
Met de komst van de mobiele
istreert. Je prestaties worden
telefoon en internet is Er elke
telkens inzichtelijker. Je Kan zelfs
maand wel een nieuwe trend. Bin-
digitale coaches downloaden die
nen sport en beweging worden
je net DAT extra motvatie geven
Er apps ontwikkeld en gadgets
die je nodigt hebt.
gemaakt. Hierboven staan 15 trends weerMeeste apps laten op een fraaie
geven. Dit zijn hele nieuwe trends
wijze zien hoeveel iemand be-
en ook nieuwe ontwikkelingen
weegt, alles wordt Dan gereg-
binnen sport en beweging.
B ro n foto: cd n .d ig ita lsp o rt .co
15 Wat beweegt jou?!
EN ALS IEDEREEN GEZOND ZOU BEWEGEN IS DE LEVENSVERWACHTING BIJ MANNEN 0,7 JAAR EN BIJ VROUWEN 1,2 JAAR HOGER.
GEZONDHEID & ZORG
DOOR WIM SPIJKER
VRIJWEL IEDEREEN IN NEDERLAND BEGRIJPT DAT GEZONDHEID EN BEWEGEN HAND IN HAND GAAN. OOK BEGRIJPT IEDEREEN DAT ALS ER MEER GESPORT OF BEWOGEN WORDT, JE WAARSCHIJNLIJK GEZONDER BENT. VOOR DE MEESTE BEVOLKINGSGROEPEN IS BEWEGEN DE NORMAALSTE ZAAK VAN DE DAG. ECHTER, VOOR BIJVOORBEELD OUDEREN, IS DIT NIET ZO MAKKELIJK. IN 2009 WAS HET AANTAL OUDEREN IN NEDERLAND 2,5 MILJOEN EN DIT ZAL IN 2020 WAARSCHIJNLIJK OPLOPEN NAAR 3,4 MILJOEN. DAARMEE WAS HET AANTAL PERSONEN OUDER DAN 65 IN 2009 15% VAN DE BEVOLKING. DAARVAN VOELDE MEER DAN 60% VAN DE 65 TOT 74-JARIGEN ZICH GEZOND EN MEER DAN DE HELFT VAN DE 75-PLUSSERS. MAAR WAT IS GEZONDHEID? EN HOEVEEL KOST ‘GEZONDHEID’?
16 Wat beweegt jou?!
minuten dag 220
65-69 jaar 70-74 jaar
200
75-79 jaar 80-84 jaar
180
160
DE GEZONDHEID VAN EEN PERSOON WORDT NIET ENKEL BEPAALD DOOR HET BEWEEGGEDRAG. HET IS LASTIG OM DE GEZONDHEID VAST TE LEGGEN IN EEN GETAL. GEZONDHEID WORDT BEPAALD DOOR MEERDERE FACTOREN, ZOALS: LEEFSTIJL, SOCIALE OMGEVING EN PERSOONSKENMERKEN
140
120
100 1992/93
1995/96
1992/93
1998/99
mannen
1995/96
1998/99
vrouwen
(GEWICHT, CHOLESTEROL, ETC.). De gezondheid van een persoon
Bij overgewicht is dat zowel voor
wordt niet enkel bepaald door het
mannen als vrouwen 0,8 jaar en
beweeggedrag. Het is lastig om
als iedereen gezond zou bewegen
de gezondheid vast te leggen
is de hogere levensverwachting
in een getal. Gezondheid wordt
bij mannen 0,7 jaar en bij vrouwen
bepaald door meerdere factoren,
1,2 jaar.
... EEN NOG GROTER DEEL (68%) SPORT NOOIT OF MINDER DAN 1
zoals: leefstijl, sociale omgeving en persoonskenmerken (gewicht,
Mensen met ongezonde leefge-
cholesterol, etc.). Volgens de Ned-
woontes en gedrag hebben een
erlandse norm ‘Gezond Bewegen’
hoger risico op diverse chronische
voor 55-plussers, moet iemand het
ziektes, gebruiken mensen met
liefst elke dag, tenminste vijf dagen
een ongezond leven meer zorg en
per week matig intensief voor een
maken zij hogere zorgkosten. In
half uur bewegen. Dat houdt in:
Nederland werd, volgens het CBS,
een tempo van 4 km/uur lopen
in 2010 totaal 74,9 miljard euro
of in een tempo van 10-12 km/uur
aan zorg uitgegeven. Er werd 2,8
fietsen. In de grafiek hiernaast is te
miljard euro besteed aan zorg die
zien hoe ouderen zich lichamelijk
te maken met de gevolgen van
bewegen in minuten op de dag
roken. Hiermee kostte roken het
voor 2000. Het begrip bewegen
meest aan zorg. Ook overgewicht,
kan breder genomen worden dan
lichamelijke inactiviteit en hoge
alleen sporten, zoals tuinieren
bloeddruk brengen aanzienlijke
of huishoudelijk werk. Van de
kosten mee. De kosten van zorg
65-plussers blijkt 59% niet aan de
betreffende ziektes gerelateerd
norm te voldoen. Een nog groter
aan lichamelijke inactiviteit was 1,3
deel (68%) sport nooit of minder
miljard euro.
dan 1 uur per week. Ongezond gedrag veroorzaakt Ongezond leefgedrag is vaak de
een klein gedeelte van de totale
oorzaak voor een slechte ge-
huidige zorgkosten. Als ongezond
zondheid en ziekte. De nadruk bij
levensgedrag wordt uitgebannen,
ongezond leefgedrag ligt dan bij:
bijvoorbeeld wanneer iedereen
roken, inactiviteit en overgewicht.
dagelijks goed gaat sporten,
Maar stel dit wordt uitgebannen,
neemt de levensverwachting toe
wat betekent dat in levensjaren?
en zal iedereen ouder worden. Dit
Het verhogen van de levensver-
betekent echter dat de hogere
wachting met het uitbannen van
leeftijd als risicofactor voor andere
ongezond levensgedrag is het
ziektes ook groter wordt. Ondanks
hoogst bij roken. De gemiddelde
dat zal gezond gedrag zeker
winst voor een Nederlander van 20
bijdragen in termen van kwaliteit
jaar of ouder is bij een man 2,1 jaar
van leven.
en bij een vrouw gemiddeld 1,3 jaar.
17 Wat beweegt jou?!
UUR PER WEEK
Totale uitgaven
€260,9 mld 1% overige zorg
10%
zorg voor ouderen
16% medische zorg
01
PLATTEGROND VAN ELDERVELD
02
Ontwerptekening door Joop Vloedbeld afbeelding: Elderveld. Een nieuwe Arnhemse wijk op oude grond. Klein, F.X.M. e.a..
LUCHTFOTO ELDERVELD bron: Apple kaarten
DWALEN DOOR ELDERVELD DROMEN VAN ONTWERPER JOOP VLOEDBELD 18 Wat beweegt jou?!
03
"EEN RONDE WEG KAN HEEL VERWARREND ZIJN ALS JE NIKS ONTWERPT OM DAT TEGEN TE GAAN"
RONDING IN DE WEG BIJ HET DIERENPARK bron: Apple kaarten
DOOR EEN GELUKKIG TOEVAL RAAKTE HARM DIESVELT EN DIEDERIK MULDER IN CONTACT MET JOOP BLOODVELD. ZO'N UNIEKE MOGELIJKHEID OM EEN INTERVIEW TE HOUDEN OVER DE WIJK ELDERVELD KONDEN WE NATUURLIJK NIET AAN ONS VOORBIJ LATEN GAAN. WE SPRAKEN OP EEN ZATERDAGOCHTEND BIJ JOOP THUIS AF. IN EEN SCHITTERENDE, ZELF ONTWORPEN, WONING. EEN INTERVIEW DAT BEGON OVER DE WIJK ELDERVELD LIEP DOOR GEZAMENLIJK ENTHOUSIAMSE AL SNEL UIT OP EEN GESPEK OVER HEEL ARNHEM. DOOR DIEDERIK MULDER
De aanleiding van dit interview
gegeven. Een op de Burgemeester
is onze strategie over
Matsersingel En een op de
Elderveld. Een bijzondere wijk
Batavierenweg. Ook was er de wen
waar nog veel mensen wonen
dat de mensen maar 400m moesten
die er al vanaf het allereerste
te lopen voor de bus."
begin gewoond hebben. Zij hebben er altijd prettig
Verklaard dit ook de ronding in
gewoond en wonen hier nog
de weg?
steeds fijn. Dus dat is een
"Ja hierdoor is heeft de weg een
mooi comlpiment voor u.
doorgaande ronding gekregen. Maar ik kan me nog goed herinneren
Kunt u iets vertellen over de
dat, toen ik dit had getekend, er
opzet en ligging van de wijk
iemand bij mijn tekentafel kwam
Elderveld.
staan die vond dat een ronde weg
"Je zou verwachten dat als je op
maar niks was. Zo'n weg werkt ook
deze plek een wijk mag ontwerpen
desoriënteren natuurlijk. Voor je het
je de wijk zou richten op de Rijn.
weet ga je in een andere richting.
Maar helaas was dit niet mogelijk.
Maar je moet het anders zien. Een
Er was namelijk een weg gepland
ronde weg kan heel verwarrend zijn
tussen de Rijn en Elderveld. Gelukkig
als je niks ontwerpt om dat tegen te
is deze weg er nooit gekomen.
gaan."
02
Maar hier is bij het ontwerp wel rekening mee gehouden. Vandaar
Welke ontwerpen heeft u
de sportvelden tussen Elderveld
toegevoegd om het minder
en de Rijn. Dit zou als bufferzone
desoriënterend te laten zijn?
dienen. Verder ligt de wijk ingeklemd
"Allereerst heb ik op de kaart van
tussen het spoor, de Batavierenweg
Arnhem gekeken of er ergens
en de Burgermeester Matsersingel.
anders een weg aanwezig was
Deze singel verbindt de wijken in
met een vergelijkbare ronding.
Arnhem-Zuid aan elkaar."
Ik vond zo'n soortgelijke weg tussen de dierentuin en het
Wat waren u uitgangspunten
openluchtmuseum. Daar ben ik
voor de wijk?
wezen kijken om te ervaren hoe zo'n
"De voormalige Middenweg,
ronding nu werkt. Daarnaast heb ik
nu Elderhofseweg en het
de stervormige hoogbouw bedacht
Hannesstraatje waren de enige
als oriëntatiepunten in de wijk. Op
wegen die er toen waren. De rest
het kruispunt van de ronding en de
was landbouwgrond. Ook waren
Elderveldseweg heb ik het centrum
de punten voor de ontsluiting
getekend."
19 Wat beweegt jou?!
03
EEN BEVLOGEN CARRIÈRE VAN JOOP VLOEDBELD
04
ANALYSE
GEBOREN IN ALMELO. NA DE HTS HEEFT JOOP GESTUDEERD AAN DE VOORLOPER VAN DE ACADEMIE VAN BOUWKUNST. NA DEZE OPLEIDING HEEFT HIJ GEWERKT VOOR DIVERSE ARCHITECTENBUREAUS. NA EEN AANTAL JAREN IS HIJ, SAMEN MET FRANS WIESSING, EEN EIGEN ARCHITECTENBUREAU GESTART. TIEN JAAR LATER WERD HIJ DOOR DE
ELDERVELD in BEWEGING
GEMEENTE ARNHEM, GEVRAAGD OM VOOR DE AFDELING STEDENBOUW TE KOMEN WERKEN. IN DE TWINTIG JAAR DAT HIJ DIT DEED HEEFT HIJ ZICH
VOORNAMELIJK BEZIG GEHOUDEN MET HET CENTRUM VAN ARNHEM EN ARNHEM ZUID.
04 05 06
foto: Diederik Mulder
20 Wat beweegt jou?!
PLATTEGROND MET DE WOONBUURTEN bron: Diederik Mulder en Harm Diesvelt
STERVORMIGE HOOGBOUW VOOR DE ORIËNTATIE bron: Diederik Mulder en Harm Diesvelt
HISTORISCHE LUCHTFOTO bron: onbekend
•
Geloof in vooruitgang en wederopbouw voltooid
•
1966 Eldersche "HIER WAS IK HET NIET MEE EENS. MIJN HELE PLAN IS TOEN polder bestemd voor OP DE SCHOP GEGAAN" stadsuitbreiding (als onderdeel van Groot Malburgen)
•
Jaren ‘70 realisatie van de eerste woningen. ... IN MIJN ONTWERP HAD IK CLUSTERS VAN MAXIMAAL 150 WONINGEN BEDACHT
05
ELDERVELD in BEWEGING
06
Een winkelcentrum werkt toch als
het centrum van Arnhem, centrum
hierdoor is de wijk veranderd naar een
hart van de wijk. Wat had u hiervoor
Kronenburg, en het wijkcentrum. Dit zie
bloemkoolwijk. Ook de vernieuwingsdrift bij
bedacht?
je terug bij de wijken: De Laar, Elderveld
de architecten speelde hierin mee."
"Een bepaald percentage van de
en Vredenburg. Je kan het je nu haast
wijk moest ik voor oppervlakte water
niet voorstellen, maar in het programma
Hoe zagen die clusters die je had
reserveren. Voor regenwateropvang
van eisen zaten toen nog drie kerken,
bedacht er precies uit?
om zo als eerste buffer te dienen. Dit
een katholieke, protestantse en een
"Ik had zeer diverse clusters ontworpen.
wilde ik graag concentreren bij het
hervormde. De scholen had ik gepland
Bijvoorbeeld een met muren er om
winkelcentrum. Alleen op een gegeven
tegenover de winkels, zodat de moeders
heen, waarbinnen iedereen zelf zijn
moment lag daar een enorme hoop
nog snel even boodschappen konden
eigen huis mocht ontwerpen. Een soort
zand. Het tegenovergestelde van wat ik
doen voordat ze hun kinderen van school
zelfbouwkavels. Ook had ik compacte rug
in gedachte had. Ik heb me er erg voor
haalden."
aan rug woningen met een patio bedacht.
ingezet om dit te laten weghalen. Het
Zo bleef er veel groen ruimte tussen de
was bedoeld als zandopslag voor de
"Maar de wijk was in mijn ontwerp heel
huizen over. Ik had toen een architecten
wijk, maar las zoiets te lang blijft liggen
anders dan nu is uitgevoerd moet je
loopbaan achter de rug en ik had
wordt het een natuurgebied. Uiteindelijk
weten?"
nooit stedenbouwkundig werk gedaan.
heeft het er wel tien jaar gelegen. En het
Hierdoor bleef ik toch ook gefocust op de
water is maar gedeeltelijk teruggekomen.
Wat is er dan veranderd in uw
Maar ach dit is gewoon het lot van de
plannen?
stedenbouwkundige. Jullie (Harm Diesvelt
"In mijn ontwerp had ik clusters van
Wat vind u nu van Elderveld?
en Diederik Mulder red.) gaan ook weer
maximaal 150 woningen bedacht. Maar
"Een tijd terug ben ik nog eens in Elderveld
sleutelen aan de wijk. Maar het was
dit is vreselijk fout gegaan. Tegelijkertijd
wezen kijken. Het is nu meer dan 45 jaar
een mooie gedachte om een visueel
dat ik aan Elderveld aan het ontwerpen
geleden dat dit aangelegd is. Het is nu
contact te hebben met de toren van
was werd verderop de wijk Vredenburg
allemaal zo anders. Vooral het groen is flink
Arnhem (Eusebiuskerk red.). Vanaf het
gebouwd. En hier is iets niet helemaal
doorgegroeid. En een mooi detail is dat de
winkelcentrum zou je over het water naar
goed gegaan. Er is een deal gemaakt
Elderhofseweg, die toch een belangrijke rol
het centrum van Arnhem kunnen kijken."
en de uitkomst was toen om in Elderveld
heeft gehad in mijn ontwerp, nu doorloopt
500 woningen per cluster te maken. En
naar de Schuytgraaf."
"Voor het ontwikkelen van voorzieningen
hier was ik het niet mee eens. Mijn hele
had Arnhem toen een drietraps principe
plan is toen op de schop gegaan. Mede
21 Wat beweegt jou?!
woningtypes."
INFOGRAPHIC BEDRIJVEN IN BEWEGING
ARNHEM
DOOR GUUS BLOM
22 Wat beweegt jou?!
23 Wat beweegt jou?!
BEELDREPORTAGE DOOR WIM SPIJKER
24 Wat beweegt jou?!
25 Wat beweegt jou?!
... DIT PLAN HEB IK DE ‘VINGER STRUCTUUR” GENOEMD.
INTERVIEW MET
DHR. BOHDAN MALISZ BOHDAN WAS VAN 1976 TOT 2000 IN DIENST VAN DE GEMEENTE ARNHEM ALS STEDENBOUWKUNDIG ONTWERPER. HIJ HEEFT IN DIE TIJD AAN VEEL VERSCHILLENDE PROJECTEN MOGEN WERKEN. ZIJN GROTE TROTS IS DE WIJK RIJKERSWOERD. HIERVOOR HEEFT HIJ NIET ALLEEN DE VISIE BEDACHT, MAAR IS OOK 16 JAAR VERANTWOORDELIJK GEWEEST VOOR DE UITVOERING VAN HET ONTWERP VAN DE WIJK. DIT MET FANTASTISCH RESULTAAT.
Z
aterdag 4 maart
01
werden Diederik Mulder en Frank te Grotenhuis gastvrij ontvangen thuis bij
02
Bohdan Malisz om te praten over de
wijken Rijkerswoerd in Arnhem.
03
Frank te Grotenhuis
LINEAIRE HOOFD AS DOOR DE WIJK Aan de hoofd as grenzen vier lusvormige ontsluitngen naar de woonbuurten.
GROENE LAAN De gele stippellijn duid de groene laan aan voor langzam verkeer. Rode stip is centrale winkelcentrum.
VEEL GROEN IN DE WIJK Vanaf het centrale winkelcentrum wijd het groen uit naar de recreatie gebieden.
FRANK; MET WELKE VISIE IS DE WIJK RIJKERSWOERD BEDACHT?
een hoofdrichting en dwarsrichtingen.
Bohdan; Wel, dat heeft eigenlijk met twee
de hoofdader van de wijk, bedoeld voor
motieven te maken. Enerzijds toen ik begon
een spoorlijn of een hoofdweg. Parallel
met de wijk in 1978. Ik heb mij verdiept in de
aan deze weg heeft hij minder belangrijke
FRANK; U GAF AAN DAT DE VISIE VOOR DE WIJK OP TWEE MOTIEVEN GEBASEERD ZIJN, WAT IS HET TWEEDE MOTIEF?
ontwikkeling van twee steden ten zuiden
routes ontwikkeld voor langzaam verkeer.
Bohdan; Ja dat klopt. Het andere motief is
van Engeland; South Hampton en Ports-
Op deze manier ontstaat er een helder
dat ik voor de gemeente Arnhem verant-
mouth. Twee havensteden die met elkaar
structuur in de wijk.
woordelijk was voor het ‘ruimtelijk structu-
verbonden zijn doormiddel van een bundel
De hoofdrichting kan gezien worden als
urplan’ voor de hele stad en tegelijkertijd
visieplan ontwikkeld. Het plan is gebaseerd
FRANK; IS DE VISIE VAN BUCKINGHAM OOK DAADWERKELIJK UITGEVOERD?
op een grid. We weten van de Amerikaanse
Bohdan; Nee helaas niet, het is gebleven
het centrum woongebieden in een soort
steden die ook gebraseerd zijn op een grid,
bij een theoretisch model. Voor het plan
vingers groeien [afb.1], met daar tussen
dat een grid makkelijk is qua oriëntatie. Het
zijn toentertijd wel schema’s ontwikkeld. De
groene gebieden. Hierdoor ontstaat er
is een monotoon geheel. In feiten hoef je
visie van Buckingham heb ik onthouden en
op de schaal van de stad een optimale
alleen maar de blokken te tellen. Je weet
ik heb zijn schema’s goed bestudeerd. Voor
structuur, doordat je enerzijds snel met het
waar je je bevindt. Buckingham heeft met
Rijkerswoerd kreeg ik de kans om te kijken
openbaarvervoer in het centrum bent en
dit idee van oriëntatie iets bedacht. Hij
of Buckingham’s visie ook daadwerkelijk zou
anderzijds je lopend of met de fiets snel
heeft een band ontwikkeld die hij “rationaal
kunnen gaan werken.
het groen gebied bereikt. Dit plan heb ik de
infrastructuur. Voor deze steden heeft de Engelse architect C. Buckingham een
grid” noemde, een lineaire structuur met
ook voor de ontwikkeling van één van de
...
onderdelen. Het structuurplan van Arnhem is een karakteristiek model waarbij vanuit
‘vinger structuur” genoemd.
26 Wat beweegt jou?!
FRANK: EN HOE VERHOUDEN ZICH DEZE TWEE MOTIEVEN TEN OPZICHT VAN JE PLAN VOOR RIJKERSWOERD?
FRANK; DUS DE BEWONERS WONEN LETTERLIJK IN EEN GROEN GEBIED?
Bohdan; Met deze twee motieven; de visie
“vinger structuur” gekoppeld aan de ideën
van Buckingham en het idee van de “vinger
van Buckingham.
Bohdan; Ja dit klopt helemaal. In feite is Rijkerswoerd een verkleinde versie van de
structuur”, is gekozen voor één lineaire hoofdroute in het midden van de wijk Rijkerswoerd. Deze route is zeer fundamenteel foto: Bohdan Malisz
omdat ik een wijk wilde maken waarbij maxiing el
male kansen voor het openbaarvervoer zou ter
ma tsels
bestaan. Zo is de loopafstand vanuit de wijk erm
ees
tot aan de bushalte iedere keer maximaal
burg
400 meter.
FRANK; HOE LOPEN DE WEGEN VANAF DE HOOFDROUTE? vormige dwarsroutes gemaakt. Centraal gelegen aan de hoofdroute is een compact Opleiding: Bouwkunde in
centrum gepositioneerd. Hieraan een groen
Warschau
gebied gekoppeld dat uitloopt naar de
01
eg sew
Geboren op 3 mei 1938 inPolen
eeg
Bohdan; Aan de hoofdroute zijn vier lus-
Nijm
Bohdan Malisz
Marga K
keer.
ing
in aanraking komen met stinkend autover-
Stadsontwikkeling Rotterdam
ma tsels
aan gekoppeld zijn, waardoor kinderen niet
de TH Warschau, de Dienst
ter
de Gemeentewerken Arnhem,
ees
lopen twee groene lanen waar basisscholen
erm
groen gebieden. Aan het groene gebied
Warschau, de stedebouw van
Burg
verbinding tussen de bebouwing en de
planologische Dienst Provincie
el
recreatiegebieden. Het centrum vormt een Werkzaam: De universiteit, de
en de gemeente Arnhem.
Marga Klompela
eg sew eeg
Nijm
02
Burg
erm
ees
ter
ma tsels
ing
el
Langza (voetga
Marga Klompel
27 Wat beweegt jou?!
03
eg sew
van de 'vinger structuur'
eeg
Nijm
afb. 1, schematische weergave
Langz (voetg
INTERVIEW
"DE KLEURSTELLING IS GEBASEERD IS OP HET LIJFJE VAN EEN LIBELLE"
FRANK; KUNT U WAT VERTELLEN OVER DE VERSCHILLENDE BEBOUWINGSHOOGTE IN DE WIJK? Bohdan; Ja dat kan. Vanuit de hoofdroute [afb.2] is geprobeerd om de bebouwing zo compact en hoog mogelijk te maken. Richting de recreatiegebieden wordt de bebouwing geleidelijk aan lager om een harmonieuze overgang met de groene gebieden te krijgen. In doorsnede heb je dan een piramide vorm.
LEVERT DIT NAAST EEN HARMONIEUS BEELD OOK NOG ANDERE VOORDELEN OP? Bohdan; Het centreren van hoge bebouwingsdichtheid aan de hoofdweg heeft als voordeel dat je daar ook de meeste
afb. 2, plattegrond, overgang naar de groen gebieden
... IN DOORSNEDE HEB JE DAN EEN PIRAMIDE VORM
afb. 3, doorsnede schema bebouwing, piramide vorm
28 Wat beweegt jou?!
parkeervoorzieningen kunt centreren. Op
Bohdan; Het was een erg lastig proces om
die manier komen er dus minder auto’s
architecten te overtuigen van onze plannen
in het groene gebied. Daarnaast heeft
voor de wijk, architecten hebben namelijk
de piramide vorm [afb. 3] als voordeel dat
zelf ook een visie op de gebouwen en
FRANK; WAAR BENT U HET MEEST TROST OP IN DE WIJK?
bewoners boven in de flat volledig zicht
sommige architecten vonden het dus niet
Bohdan; Ja kijk, in feite op alles. Dit is
hebben over de groene weilanden.
noodzakelijk om onze kleurschema's toe te
namelijk het mooiste wat je als stedenbou-
passen en zijn hun eigen gang gegaan.
wkundige kunt bereiken. Ik heb 16 jaar lang
FRANK; HOE IS DE BEELDVORMING VAN DE WIJK TOT STAND GEKOMEN? Bohdan; Na een paar jaar visie ontwikkeling heb ik Wim Korvinus benaderend met de vraag om mee te denken over de beeldvorming van de wijk. Hij heeft een heel mooi kleurenschema bedacht voor de bakstenen; dit voor optimale herkenbaarheid en oriëntatie in de wijk. Zo hebben de bakstenen aan de hoofdroute een witte steen. Vanaf
FRANK; EVEN TERUG KOMEND OP DE TWEE GROENE LANEN. VANUIT ONZE ANALYSE HEBBEN WE GECONCLUDEERD DAT DEZE TWEE LANEN MOMENTEEL NIET WERKEN ALS EEN PRETTIG VERBLIJFSGEBIED. WAT VINDT U HIER VAN?
ontworpen is, is het ook bijna uitgevoerd. Toen het project in 2000 klaar was ben ik ook meteen met kon ik mij niet wensen.
FRANK; HARTELIJKDANK VOOR HET INTERVIEW. Bohdan; graag gedaan.
Bohdan; Ja dat is vreselijk. De lanen hebben
de hoofdroute tot aan het groene gebied
niet de kwaliteit die ze zouden kunnen heb-
verandert de kleur van steen geleidelijk van
ben zoals wij het bedacht hadden toenter-
wit naar bruin [afb. 4]. Naast het kleuren-
tijd. Hopelijk bedenken jullie een goed plan
schema voor de bakstenen heeft Wim ook
waardoor de gemeente alsnog over stag
nog een tweede kleurschema bedacht.
gaat. Het zit namelijk zo. Wij vonden dat de
Deze kleur moesten de architecten op
tuinen van de woningen die aan die open-
de een of andere manier verwerken in de
bare zone grenzen een architectonische
hogere gebouwen aan de hoofdroute. De
uitspraak moesten krijgen. Helaas was hier
kleurstelling was gebaseerd is op het lijfje
vanuit de gemeente geen geld voor bes-
van een libelle. [afb.5]. Helaas is dit niet
chikbaar. Dus wat krijg je dan, dat mensen
overal duidelijk zichtbaar, tenzij je het weet.
zelf van die lelijke Gamma tuinschuttingen
FRANK; WAT IS DE REDEN DAT DIT NIET OVERAL GOED ZICHTBAAR IS?
mogen sleutelen aan de wijk en zoals het
op de scheiding van de openbare zone gaan plaatsen. Erg jammer, want onze ideeën hadden er voor kunnen zorgen dat de wijk optimaal zou functioneren.
afb. 5, kleurschema libelle lijfje
afb. 4, kleurschema bakstenen
29 Wat beweegt jou?!
ONTWERPREGELS VOOR ACTIEVE EN GEZONDE VERSTEDELIJKING
HET CENTER FOR ACTIVE DESIGN IS EEN ORGANISATIE DIE GEZONDHEID EN BEWEGING STIMULEERT DOOR MIDDEL VAN ONTWERP. HIERONDER WORDEN EEN AANTAL VAN DEZE REGELS UITGELICHT EN TOEGELICHT. DOOR KASPER BRINKMAN
1
4
OVERSTAPPEN, PARKEREN EN GOEDE CONNECTIES
AANTREKKELIJKE EN GOED VERBONDEN FIETSPADEN
Waar parkeergelegenheden voor auto's heel gewoon zijn in steden van nu, staan lang niet alle fietspaden in verbinding met een goede parkeer-
Dit punt gaat met name over het kiezen van een locatie. Een goede infrastructuur heeft een samenwerking tussen gebouwen, stations en wegen. Het plaatsen van een gebouw dicht bij een bus of treinstation zorgt er natuurlijk voor dat
plek voor fietsen. Daarnaast is het fietsnetwerk maar zelden zo goed aangesloten als dat van
foto: Steve Cadman
2
PARKEN, OPEN RUIMTE EN FACILITEITEN VOOR RECREATIE
meer werknemers of bezoekers met het openbaar
Parken en andere open ruimtes zorgen ervoor dat
vervoer komen. Dit is echter maar één kant van
mensen het prettiger vinden om te recreëren en
het probleem, want stations moeten ook goed
te bewegen. Belangrijk is echter het inplannen van
bereikbaar zijn voor mensen aan het begin van
grote parken, met kwalitatief groen, in plaats van
hun route. Daarnaast is het van belang stations
kleine stroken kwantitatief groen. Belangrijk is ook
duidelijk aan te geven, zowel bij het station zelf
om voetgangers en fietsers veilig naar, maar ook ín
als bij een nieuw te plaatsen gebouw, of op een
de parken zich te laten bewegen, door aanleg van
belangrijke weg, door middel van bewegwijzering.
goede paden, voor elke leeftijdscategorie
auto's, zowel op zichzelf - in de vorm van onafgebroken fietsroutes - als op andere manieren van transport zoals openbaar vervoer.
foto: Wikimedia commons foto: Dissing + Weitling
3
AFREMMEN VAN SNEL VERKEER
Om het autoverkeer af te remmen en een veiligere omgeving te bieden aan fietsers en voetgangers, en tegelijkertijd mensen te ontmoedigen de auto te pakken zijn er ook een aantal ontwerpmiddelen: Minimale breedte van de wegen, met zo weinig mogelijk banen als praktisch mogelijk is, drempels, verbrede stoepranden en middenbermen.
30 Wat beweegt jou?!
5
DE GROENE LOPER A2 MAASTRICHT
ONTWERPEN VAN VOETPADEN
Bij het ontwerpen van voetpaden, en andere voorzieningen voor voetgangers zijn continuïteit en veiligheid het belangrijkst. Een buffer tussen snelverkeer en voetpaden is hiervoor een goede tool. Dit kan in de vorm van groenstroken, bomen of straatmeubilair. Veel groen, met name in de vorm van bomen, zorgt tegelijkertijd ook voor een prettigere omgeving om te wandelen. Straatmeubilair zorgt ervoor dat voor oudere mensen een grotere afstand met tussenpauzes overbrugbaar wordt, en kan fungeren als ontmoetingsplek. Daarnaast is een goede continuïteit belangrijk, in de zin dat een voetpad niet ergens abrupt stopt, maar ook bereikbaarheid bij oversteken in de vorm van veilige zebrapaden of verkeerslichten.
... HET VERBREDEN VAN STOEPRANDEN ZORGT VOOR EEN VEILIGERE SITUATIE VOOR VOETGANGERS EN REMT AUTOMOBILISTEN AF beeld: Arcadis Nederland
foto: City of Hoboken
BINNEN HET THEMA GEZONDER VERSTEDELIJKING, EN ACTIEVE ONTWERPEN WINNEN DE FIETSER EN DE VOETGANGER STEEDS MEER TERREIN TERUG OP DE AUTOMOBILIST. OPLOPENDE VERVUILING EN VERMIJDEN VAN DRUKTE SPELEN EEN ROL HIERIN.
De Groene Loper in Maastricht is een goed
ook de wens om een leefbaarder en veiliger
voorbeeld van de steeds grotere rol die de
klimaat te krijgen voor de bewoners. Twee
fietser en de voetganger weer toebedeeld
op het eerste gezicht tegenstrijdige wensen
krijgen na een lange tijd waarin steeds meer
die uiteindelijk vorm hebben gevonden in het
gefocust werd op het ontwerpen van de stad
plan zoals hierboven te zien. Door het drukke
op de auto. De auto speelt nog altijd een
autoverkeer onder de grond te laten lopen is
grote rol in ons dagelijks leven, maar voorrang
er minder interferentie tussen de verschillen-
wordt toch steeds meer verleend aan het
de verkeersstromen, waardoor automobilisten
langzame verkeer. Naast een behoefte om
zich sneller door de stad kunnen begeven,
de grote en groeiende hoeveelheid autover-
en het langzame verkeer sneller, prettiger en
keer door Maasricht een plek te geven, lag er
veiliger van de stad gebruik kan maken.
31 Wat beweegt jou?!
DOOR TACO BIJLEVELD
ACTIEVE PARKEN EN STEDEN
bron: http://www.10333.com/details/2014/25659.shtml
bron: http://www.detail-online.com/article/three-colours-red-blackgreen-landscape-park-in-copenhagen-16511/
bron: http://www.dezeen.com/2009/12/17/monsters-footprint-by-mad/
bron: http://divisare.com/projects/193825-basurama-rus-limaautoparque-de-diversiones-publico
bron http-//www.fubiz.net/2010/11/30/running-installation/
bron: http-//lepamphlet.com/2015/11/25/terrain-dathletisme-audanemark/
bron: http://www.archdaily.com/126611/3d-athletics-track-subarquitectura
bron: https://nl.pinterest.com/markieeve/outdoor-gyms/
bron: http://www.archdaily.com/61529/benidorm-seafront-oab/ artwork_images_112210_347639_julie-mehretu-2
32 Wat beweegt jou?!
LOCATIES 4 STRATEGIËN VELPERWEG EO
RIJNWAALPAD
ELDERVELD
RIJKERSWOERD
33 Wat beweegt jou?!
TACO BIJLEVELD
stimuleren om in beweging te komen kan de architectuur een belangrijke bijdrage hieraan leveren.
SNELFIETSPAD
34 Wat beweegt jou?!

Het is belangrijk dat de mens beweegt. Om mensen te
WIM SPIJKER Binnen de architectuur houdt Wim zich veel bezig met bewegen. Meestal ligt deze interesse bij trappen of een bepaalde beweging door een gebouw. Het snelfietspad is een unieke kans om een project in de openbare ruimte te ontwerpen wat te maken heeft met fietsen.
HET SNELFIETSPAD, OOK WEL HET RIJKSWAALPAD GENOEMD TUSSEN ARNHEM EN NIJMEGEN IS SINDS JULI 2015 GEOPEND. EEN HOOGWAARDIG EN COMFORTABEL FIETSPAD WAARMEE HET FIETSEN TUSSEN NIJMEGEN STATION EN ARNHEM CENTRAAL STATION AANTREKKELIJKER WORDT GEMAAKT. ALLEEN IS DIT TE MERKEN BINNEN DE GEMEENTEGRENZEN VAN ARNHEM?
Binnen de gemeentegrenzen is er een
deze eisen moet wel gestreefd worden.
Arnhem wat kan gaan bijdragen aan de
doorfietsroute aangelegd. Deze route
De strategie op de volgende pagina's laat
gezondheid van de inwoner van Arnhem.
verbindt de fietspaden tot aan het station.
zien welke kansen er benut kunnen worden
Wat een goed initiatief is. Echter wor-
voor het snelfietspad te Arnhem. Met een
den een aantal kansen gemist met deze
pinpoint strategie wordt getoond hoe in
doorfietsroute binnen de gemeentegren-
eerste instantie de noodzakelijke knelpunt-
zen van Arnhem. Daarnaast blijkt uit onze
en opgelost kunnen worden. Vervolgens
analyse dat het fietspad niet voldoet aan
is de laatste stap een faseringsvoorstel,
de beleidsnota Fietsverkeer Arnhem. Naar
om zo een snelfietspad te creëren voor
35 Wat beweegt jou?!
A N A LY S E R I J N W A A L P A D
RIJNWAALPAD Het Rijnwaalpad is sinds juli 2015 geopend. Een hoogwaardig snelfietspad waarmee binnen 40 minuten vanaf de Waalkade in Nijmegen naar de Rijnkade gefietst kant worden. Buiten de gemeentegrenzen is het fietspad comfortabel, hoogwaardig en een plezier om op te fietsen. Alleen is dit te merken binnen de gemeentegrenzen van Arnhem?
1.
Op meerdere punten komt het snelfietspad in Arnhem tekort. De volgende punten zijn geconstateerd op basis van het analyseren van het snelfietspad binnen de gemeentegrenzen van Arnhem: 1. De fietser wordt gestremd door de auto 2. De route is onduidelijk 3. De fietser deelt het fietspad met de auto 4. Het fietspad is niet duidelijk of niet aanwezig 5. De fietser is ondergeschikt in het verkeer 6. Ontbrekende verbinding met de omgeving 7. Het snelfietspad is niet zichtbaar vanaf het station
Het snelfietspad in Arnhem is versnipperd, niet herkenbaar en nodigt niet uit.
2.
"HET RIJNWAALPAD BINNEN DE GEMEENTEGRENZEN VAN ARNHEM IS EEN FIETSVOORZIENING VAN DE 21STE EEUW DIE IS AANGELEGD ALS EEN FIETSPAD VAN DE VORIGE EEUW"
4.
3.
7.
5. 6.
36 Wat beweegt jou?!
VERKEERSKUNDIGE
PROGRAMMATISCHE
LANDSCHAPPELIJKE
VERBETERPUNTEN
KANSEN
KWALITEITEN
Het fietspad van de vorige eeuw is vrijwel
Identiteit
Programma
altijd ondergeschikt geweest in het verkeer.
De autowegen worden hedendaags
Rondom snelwegen is er altijd veel
De auto stond alitjd bovenaan als wegge-
ontworpen met een eigen identiteit. Een
programma aanwezig. Bijvoorbeeld voor
bruiker. Wat kan er geconcludeerd worden
bekend vooreeld is rondom Den Bosch.
eten, maar ook om auto's op te laden of te
als de autoweg of snelweg wordt geanalyseerd?
winkelen. Beleving Bij afritten en op de routes is er bij snelwe-
Als de snelweg vergeleken wordt met het
Continuiteit
gen sterk gekeken naar de beleving vanuit
fietspad, zijn er nog veel kansen voor het
Op de snelweg wordt de automobilist niet
de auto.
snelfietspad in Arnhem.
gestremd of tegengehouden. Deze kan altijd doorrijden tot aan zijn bestemming.
CONTINUÏTEIT
BELEVING
IDENTITEIT
PROGRAMMA
BRON: HTTP://WWW.ARCHILOVERS.COM/PROJECTS/61993/
BRON: HTTP://WWW.IPVDELFT.COM/PORTFOLIO-ITEM/
BRON: HTTP://WHENONEARTH.NET/HOVENRING-FLOATING- BRON: HTTP://ARCHITIZER.COM/BLOG/PRODUCTS-LAND-
PIAZZA-NEMBER.HTML
BICYCLE-BRIDGE-WEERDSPRONG/
BRIDGE-CYCLISTS/
BRON: HTTP://WWW.AUTOBLOG.NL/NIEUWS/UITSCHAKELING-
BRON: HTTP://ANDERETIJDENARCHITECTUUR.
BRON: HTTP://WWW.SKYSCRAPERCITY.COM/SHOWTHREAD.
BRON: HTTP://TESLA.HOWARDSHOME.COM/THUISBATTERIJ-
SNELWEGVERLICHTING-KOST-MEER-DAN-HET-OPLEV-
COM/2012/05/08/GEEL-GELUIDSSCHERM-A2/
PHP?T=413067&PAGE=448
TESLA-WEINIG-KANS-VAN-SLAGEN-IN-EUROPA/
ERT-64706
37 Wat beweegt jou?!
SCAPE-COLLECTION/MEDIA/659726/
PL ANGEBIED
begin/ eind begin/ eind
brug ventweg
kruising
oversteek
begin/ eind
38 Wat beweegt jou?!
C O N C E PT stad stad wijk
buitengebied buitengebied
wijk
stad
wijk
buitengebied
HERKENBAARHEID
Het zeebrapad is een herkenbaar element
hij zich op het terrein van de fietser begeeft
in het verkeer. De automobilist moet er
en vaart zal moeten minderen.
Om het snelfietspad Arnhem in route helder
voor stoppen waardoor bij het zien van dit
te maken voor de gebruiker, is het plange-
sabloon de automobilist vaart zal minderen.
bied in 3 niveaus geknipt. Deze niveaus
De vormen die zijn gebruikt zullen voor de
bestaan uit stad, wijk en buitengebied. Elk
fietser een herkenningspunt zijn in welk
niveau heeft een specifiek patroon dat is
gebied hij is op het snelfietspad. Voor de
afgeleid van het standaard zeebrapad.
automobilist zal het een signaal geven dat
''HET ZOU MOOI ZIJN ALS DE TOEGELEIDING RICHT-
DAAN ROOSEGAARDE
ING HET RIJNWAALPAD IN ARNHEM DUIDERLIJKER IS''
De ideeĂŤn van Roosegaarde staan voor innovativiteit en spreken voor ieder zijn verbeelding. Net het extraatje dat het snelfietspad in Arnhem nodig heeft in beleving. De herkenbare markering op stad, wijk en buitengebied niveau kunnen met de lichtgevende kristallen van Smart Highway worden uitgevoerd. De uitstraling, herkenbaarheid en beleving van de kristallen zullen bijdragen aan de iconische waarde van het Snelfietspad Arnhem
lantaarnpaal Rijnwaalpad BRON: http://heijmans.nl/nl/nieuws/opening-vangogh-roosegaarde-fietspad/
39 Wat beweegt jou?!
begin/eind
ce n
tru
m
Op dit moment is het nog onduidelijk waar het snelfietspad Arnhem begint vanaf het station. De route wordt tot nu toe aangeduid met een bordje dat vrijwel niet zichtbaar is. Door een landmark te plaatsen zal vanuit het station duidelijk zijn waar het fietspad begint.
st
at
io
n
en
oversteek Eenmaal binnen de gemeentegrenzen in het zuiden van Arnhem, wordt de fietser na 300 meter al gestremd bij een oversteekpunt. Door het fietspad door te trekken en de bijbehorende markering toe te voegen, zal voor zowel de automobilist als voor de fietser duidelijk worden dat de voorrang gewijzigd is.
Ma
rg
aK
lom
pĂŠ
wijk
laa
n
kruising n
jm
se
w
A
2
5 Waar het snelfietspad wordt gekruisd door de Kronenburgdijk, splitst het pad zich af in twee richtingen. Rechts richting het station en Meinerswijk en links richting het centrum. Dat er op dit punt een splitsing is in de route, is tot nu toe onduidelijk. De fietser is geneigd om rechtdoor te fietsen richting het centrum. Daarnaast wordt dit knooppunt 'gedomineerd' door de automobilist.
um
ni
g ee
eg
3
tr
t io
ce n
a st
Door de herkenbare markering hier toe te passen als oplossing, wordt ten eerste meer veiligheid voor de fietser gegarandeerd. De automobilist zal geneigd zijn vaart te minderen. Ten tweede wordt de splitsing duidelijk gemaakt, zodat de weg naar het station onderdeel wordt van het snelfietspad.
buitengebied
Kro
ne
nb
urg
dijk
wijk
40 Wat beweegt jou?!
an r la Do
tte
PLAN GEBIED DECATHLON Het Olympus dat overgaat in de Dotterlaan wordt veel gebruikt door de automobilist als sluiproute. Hierdoor ontstaat een onveilige situatie met alle kinderen van het Olympus Colege nabij. Door dit stuk af te sluiten voor automobilisten wordt de Dotterlaan van de fietser. Door het toepassen van de paarse markering, wordt het extra duidelijk gemaakt dat dit gebied van de fietser is.
O
ly
m
pu
s
HERKENBAARHEIDS ZONE Door het doorzetten van de herkanebare markering zal de automobilist erop gewezen worden dat de fietser hier voorrang heeft.
LANTAARNPALEN De karakteristieke lantaarnpaal voor het Rijnwaalpad wordt doorgezet.
URBAN FURNITURE Om het snelfietspad binding te geven met de omgeving, wordt er een connectie gemaakt met het programma van de Decathlon in de Rijnhal. Door sportieve voorzieningen en stallingen te plaatsen, kan er gerust worden. Daarnaast is er de mogelijkheid om de nieuwe fiets uit te testen.. bron: http://www.landezine.com/index. php/2015/05/drapers-field-by-kla/07kla_drapers-field_riding-the-wave/
ventweg DOTTERLAAN BESTAAND
DOTTERLAAN 2.0
De Dotterlaan is een typische ventweg, die onderdeel uitmaakt van het snelfietspad. Echter is het snelfietspad hier niet zichtbaar en bepaalt de auto het straatbeeld. De herkenbaarheid van het snelfietpad moet hier teruggebracht worden.
De nieuwe Dotterlaan zal veranderd worden naar eenrichtingsverkeer. Hierdoor verandert het profiel van de straat. Wat ten goede zal komen voor de fietser. In de nieuwe Dotterlaan, wordt er geparkeerd aan een kant van de weg. De parkeerplekken hebben een vriendelijkere materialisatie. Hiermee wordt het contrast tussen rijden en parkeren groter. De herkenbaarheid van het snelfietspad wordt behaald door het toepassen van de paarse markering. De markering zal worden uitgevoerd als een breed tapijt. Hierdoor is de breedte van de weg voor de automobilist minimaal en wordt deze geacht zijn snelheid te minderen, waardoor de fietser de hoofdweggebruiker wordt in deze straat.
41 Wat beweegt jou?!
brug
voor
na
Op dit moment is er weinig connectie tussen Meinerswijk en het snelfietspad in Arnhem. Als recreatieve voorziening is Meinerswijk uitzonderlijk in het midden van de stad. Daarnaast moeten fietsers ver omrijden om hier te komen. Met twee bruggen als oplossing, wordt Meinerswijk van meerdere kanten beter bereikbaar. Op de brug wordt het zicht richting het drukke verkeer op de weg geminimaliseerd. Vanaf de brug blijft het zicht op het recreatie gebied en de stad.
begin/eind
Net als bij het station, is er bij binnenkomst in Arnhem geen duidelijke landmark aanwezig die de fietser het begin van het snelfietspad duidt. De bekende markering zal bij binnekomst van Arnhem dienen als een rode loper voor het Snelfietspad Arnhem. Daarnaast is er een overkappend element toegevoegd wat dient als 'poort' van het snelfietspad. Tevens is de blauwe markering het startpunt voor de decathlon sprint meting. Vanaf hier wordt gemeten hoelang iemand erover fietst tot aan de Decathlon Arnhem. Bij de overkapping is er extra ruimte gemaakt vanaf het pad. Hier kan een fietser zijn of haar fiets repareren of checken voordat er richting het centrum van Arnhem of Nijmegen wordt gefietst.
42 Wat beweegt jou?!
fase 1
initiĂŤring
fase 2 verbinding
PROJECT FASERING
fase 3 aansluiting
de herkenbaarheid van het snelfietspad in Fase 2. verbinding: De stukken tussen de
de stad.
Om van het Snelfietspad Arnhem een com-
aangepakte punten van fase 1 worden
Met deze ingrepen zullenv meer mensen
pleet geheel te maken, wordt de strategie
met elkaar verbonden. Hoofddoel is het
gebruik maken van het fietspad, waardoor
opgeknipt in een drie delige fasering.
aanbrengen van dezelfde materialisatie,
men meer zal bewegen, vaker de auto zal
markering en verlichting voor een totaal
laten staan en de gezondheid van de inwo-
geheel.
ners van Arhem zal verbeteren
Fase 1. initiĂŤring: De meest noodzakelijke knooppunten en geconstateerde problemen worden aangepakt en opgelost.
Fase 3. aansluiting: Rondom het Snelfiets-
Hoofddoel is het herkenbaar maken van
pad Arnhem worden borden geplaatst om
het fietspad en het duidelijk maken dat de
de weg naar het snelfietspad te duiden.
fietser hoofdweggebruiker is.
Het hoofddoel hiervan is het vergroten van
43 Wat beweegt jou?!
Rijnwaalpad 4 KM, stad
HARM DIESVELT Binnen de architectuur ziet Harm het verleden als een waardevolle partner om hedendaagse bewegingen en posities te begrijpen.

HOE KUNNEN WE OUDEREN STIMULEREN OM MEER TE BEWEGEN?
Het bevorderde de formulering van bevindingen en mogelijke oplossingen op het vraagstuk van bewegen in de wijk Elderveld.
DYNAMISCHE BUURTPLEINEN UITNODIGEN TOT BEWEGEN IN ELDERVELD
44 Wat beweegt jou?!
DIEDERIK MULDER In zijn werk is Diederik altijd op zoek naar bijzondere verhalen en verrassende concepten. Als interieurarchitect en architect in opleiding wil hij een persoonlijke bijdrage leveren aan maatschappelijke vraagstukken.
foto: Wim Spijker
DE ARNHEMSE WOONWIJK ELDERVELD IS GEBOUWD IN DE JAREN ’70. HET MEERENDEEL VAN DE OORSPRONKELIJKE BEWONERS WONEN ER NOG, WAARDOOR ER SPRAKE IS VAN TOENEMENDE VERGRIJZING. ELDERVELD IS EEN TYPISCHE BLOEMKOOLWIJK EN IS OPGEDEELD IN VERSCHILLENDE BUURTEN. DOOR DEZE OPZET IS ER WEINIG SOCIALE CONTROLE, MENSEN VOELEN ZICH ONVEILIG EN ZIJN EENZAAM. HOE KUNNEN WE DEZE GROEP OUDEREN UITNODIGEN OM MEER TE BEWEGEN? Door de veranderingen in de maatschappij gebeuren steeds meer zaken aan huis. Ook de zorg en verzorging voor ouderen vinden steeds meer bij de mensen thuis plaats. Door middel van buurtacupunctuur willen we op buurtniveau verandering brengen. We creëren op diverse locaties in Elderveld een buurtplein. Op deze buurtpleinen brengen we de bestaande functies samen. In combinatie met de buurt-app koppelen we functies aan de buurtpleinen. Je kan hier op zien wat het programma is voor jouw buurtplein. Elk buurtplein wordt uitgerust met een paviljoen waar de apotheker, kapper of fysiotherapeut dichtbijzorg kan verlenen. Je kan hier terecht voor een kopje koffie of wat te eten. Of je kan je rolator of scootmobiel laten repareren in het repaircafé. Verder is er een pakket afhaalpunt en een mobiele supermarkt. Op de buurtpleinen is ook ruimte voor andere activiteiten, zoals sportevenementen of barbecues. Door de thuiszorg naar de buurtpleinen te verplaatsen worden ouderen gemotiveerd om de straat op te gaan. Hierdoor ontstaat er meer beweging in de buurt. Een direct gevolg hiervan is dat er meer sociale controle is in de wijk en dat mensen elkaar eerder ontmoeten. Het concept om de virtuele wereld met de fysieke werkelijkheid te combineren op de buurtpleinen is niet uniek voor Elderveld. Op meer plaatsen in Nederland is deze vraag actueel.
45 Wat beweegt jou?!
VAN ANALYSE PLATTEGROND VAN ELDERVELD In de autoluwe wijk is veel groen aanwezig. De wijk is verdeeld in drie woonomgevingen. Wonen aan het water, park en plein.
foto: Ton van der Wal, Rijksmonumenten.nl
HISTORIE
VEREENZAMING VAN OUDEREN
Voor de bouw van Elderveld was dit gebied in gebruik als akkerbouwgrond. De boerderijen die er nu nog staan komen uit deze periode.
In Elderveld zijn er veel eenzame ouderen. Deze mensen voelen zich onveilig en durven de straat niet meer op.
DEMOGRAFIE IN ELDERVELD EN ARNHEM
HART VAN DE WIJK
De bevolkingspirmaide laat zien dat er in Elderveld in vergelijking met heel Arnhem veel ouderen wonen. Hierdoor is de wijk Elderveld de afgelopen jaren vergrijsd.
De wijk is uitgewerkt als bloemkoolwijk met één centraal middelpunt. Hier bevindt zich het winkelcentrum Eldershof
95 90-94 85-90 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 05-09 00-04
Elderveld
50 100 150 200 250 300 350 400 450
50
450 400 350 300 250 200 150 100
50 100 150 200 250 300 350 400 450
450 400 350 300 250 200 150 100 50
95 90-94 85-90 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 05-09 00-04
Arnhem
bron: Gemeente Arnhem, Arnhem in cijfers
WIJK IN BEELD In Elderveld wonen nog veel oorsponkelijke bewoners. Hun kinderen zijn de deur uit.
ONTWERPTEKENING VAN ELDERVELD In het oorspronkelijke plan van J. Vloedbeld zijn diverse woonbuurten ontworpen. De stervormige hoogbouw is ter oriëntatie. afbeelding: Elderveld. Een nieuwe Arnhemse wijk op oude grond. Klein, F.X.M. e.a..
foto: Auteur
ELDERVELD
Harm Diesvelt Diederik Mulder
46
Wat beweegt jou?!

STRATEGIE Via de nabuurschap knop kan je praten met je buren
IN DE ELDERVELD-APP STAAT ALLE ACTUELE INFORMATIE OVER DE BUURTPLEINEN
Hier kan je defecten en onderhoud in de wijk doorgeven aan de gemeente
Met deze knop kan je thuis eten bestellen
foto: Plazilla, iPad-cursus voor senioren
Hier kan je informatie vinden over de dichtbij zorg in de wijk
diverse mogelijkheden. Zo kan je
MA 21-03
in contact komen met je buren, achterstallig onderhoud melden aan de gemeente, eten bestellen en contact onderhouden met de dichtbijzorg. Tegelijkertijd is de app een verlengstuk van de buurtpleinen. Je kan via de app zien welke activiteiten er in de paviljoens
FUNCTIES VAN DE BUURTPLEINEN ZIJN GEKOPPELD AAN DE MOBIELE APP
AGENDA
De Elderveld buurt-app heeft
plaatsvinden en afspraken plannen met de hulpverleners. Ook kan je zien wanneer je bestelde pakketten klaarliggen om opgehaald te worden.
47 Wat beweegt jou?!
9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00
DI 22-03
WO 23-03
DO VR 24-03 25-03
ZA 26-03
ZO 27-03
PLATTEGROND ELDERVELD LOCATIE PAVILJOENS EN FUNCTIES
PAVILJOEN AAN DE BOSRAND
PAVILJOEN AAN HET WATER
PAVILJOEN HART VAN DE WIJK
48 Wat beweegt jou?!
INTERVIEW
PAVILJOEN IN DE GROENSTROOK
ERVARINGEN VAN ELDERVELD IN BEWEGING DOOR RON STOKKINK
RON STOKKINK. LID VAN KORFBALVERENIGING E.K.C.A. EN VOORZITTER VAN ELDERVELD IN BEWEGING, EEN SAMENWERKINGSVERBAND VAN GEMEENTE, VERENIGINGEN EN PROFESSIONELE BEWEEGAANBIEDERS. TEVENS LID VAN EEN WERKGROEP VAN HET WIJKPLATFORM OM EENZAAMHEID BIJ OUDEREN TE VOORKOMEN.
In
Elderveld wonen relatief
N
veel ouderen in de vele bejaardenwoningen maar ook in de gezinswoningen.
RENVOOI
BESTAANDE FUNCTIES (GRIJS)
Dit komt omdat veel eerste bewoners uit de jaren 70 er zijn blijven wonen
Speeltuin
nadat de kinderen uit huis zijn gegaan.
Restaurant
Het winkelcentrum is het centrale
Kerk
punt maar niet voor iedereen even makkelijk te bereiken. Dat is niet gunstig
PAVILJOENS
VAST ROGRAMMA Koffiecorner Wijkagent
voor de sociale contacten waardoor eenzaamheid op de loer ligt. Vooral na
foto: Bas de Meijer, CNV magazine
het wegvallen van een partner, werk,
een zeer welkome aanvulling voor de
actieve hobbies e.d. Er is een groot
wijk zou zijn, vooral als het binnen de
recreatief aanbod in de wijk, maar
voorgestelde straal opgezet wordt.
Buurtactiviteiten/evenementen
mede door de grote afstanden, laten
Repair cafe
ouderen zich niet zo makkelijk meer
Naast het socializen en actief bezig
Pakket afhaalpunt
verleiden. De werkgroep probeert via
zijn is het ook geschikt om er zinvol
Mivatoilet
een Facebookpagina alle partijen die
vrijwilligerswerkt te doen. Het is bewezen
in contact komen met ouderen, met
dat zingeving, sociale contacten en
elkaar te verbinden en problemen onder
beweging eenzaamheid vermindert en
Wijkverpleging
elkaars aandacht te brengen. Daarnaast
langer zelfstandig wonen bevordert.
Apotheek
wordt geprobeerd mensen eerder tot
Als daarnaast dienstverleners,
Fysiotherapie
vrijwilligerswerk te verleiden. Daarmee
reparatiecentra, distributiecentra e.d. de
Kapper
verkrijgt men een groter netwerk want
toegevoegde waarde zien, gaat zelfs
Pedicure
de ervaring leert dat dit op oudere
de commerciele haalbaarheid oomhoog.
leeftijd lastiger is om op te pakken.
Een win-win situatie.
DICHTBIJZORG
AANLANDPLEK Bibliobus
ď Ž WIN-WIN SITUATIE
Mobiele supermarkt
Uit eerder onderzoek van HAN
Mobiele pinautomaat
studenten is gebleken dat een idee zoals de voorgestelde buurtpleinen,
49 Wat beweegt jou?!
LOSSE UNITS VORMEN SAMEN HET PAVILJOEN
PRINCIPE
LOCATIE • Buurtplein • Ontmoeting
36°
ORIËNTATIE • PV cellen op het dak • Terras op het zuiden
foto: referentiebeeld, bron onbekend
UITSTRALING • Boerenschuur • Comfort
MODULAIRE PAVILJOENS VOOR OP DE BUURTPLEINEN ELDERVELD KRIJGT OP VIER LOCATIES IN DE WIJK EEN BUURTPLEIN. ELK BUURTPLEIN IS UITGERUST MET EEN FLEXIBEL EN DYNAMISCH PAVILJOEN.
RUIMTE • Open • Besloten
PROGRAMMA • Losse units in de ruimte • Vast programma
"We hebben gekozen voor een
duurzaamheidsasspect. "Vanuit
modulair concept met het thema 'de
de wijk kregen we de vraag of we
boerenschuur'. Dit als verwijzing naar
een oplossing konden bedenken
boerderijen die hier vroeger hebben
voor de duurzaamheidsambitie van
gestaan en nog steeds staan."
de gemeente Arnhem. Het gehele
Verteld ontwerper Harm Diesvelt
paviljoen staat daarom in het teken
enthousiast. "Door het modulaire
van het opwekken van groene
karakter zijn de paviljoens aan te
energie. Zo zijn de afmetingen van
passen aan de behoeftes van de
het paviljoen afgestemd op de
buurtbewoners."
PV-cellen (zonnepanelen red. ). Op deze manier hebben we een volledig
ONTWERP MET AMBITIE
zelfvoorzienend gebouw ontworpen
Studiegenoot en medeontwerper
dat zelfstandig kan functioneren."
Diederik Mulder beschrijft het
50 Wat beweegt jou?!
MHEID
G
foto: Thinkstock, de Gelderlander
DUURZAME EN SLIMME OPLOSSINGEN VOOR DE PAVILJOENS
STAKEHOLDERS ALS PARTNERS VOOR DE BUURTPLEINEN
Het dakvlak van het paviljoen is een belangrijk uitgangspunt geweest
Door diverse partijen is er enthousiast gereageerd op het plan van de
in het ontwerp. Samen met de hellingshoek van 36o en de oriĂŤntatie
buurtpleinen. Samen met actieve leden van Elderveld in Beweging is
op het zuiden is er een optimaal rendement voor de PV-cellen. De
deze strategie verder ontwikkeld. Zij zien dit plan helemaal voor zich
achterwand van het paviljoen functioneert als ruggengraat. Hier
als stimulans om te bewegen en om eenzaamheid tegen te gaan.
zitten alle installaties in verwerkt. Ook is het gebouw gerealiseerd uit duurzame en hernieuwbare materialen.
51 Wat beweegt jou?!

KASPER BRINKMAN Een fascinatie voor utopische en niet-alledaagse inspiratiebronnen neemt voor Kasper niet weg dat architectuur uiteindelijk draait om het maken van een prettige leefomgeving.
PARK NETWERK
52 Wat beweegt jou?!

ANTOINE BOWERS Antoine is conceptueel het sterkst en is dol op experimenteren. Zijn benadering komt soms provocerend over en denkt vaak vanuit de gedachte "waarom niet?" . In Park Netwerk wordt de prioriteit van de auto naar de voetganger verschoven.
DE GROEP OUDEREN 65-PLUS IS DE DOELGROEP WAARBINNEN HET GROOTSTE PERCENTAGE MENSEN TE VINDEN IS DAT TE WEINIG BEWEEGT. HIERBINNEN IS DUS OOK DE GROOTSTE WINST TE BEHALEN. DEZE DOELGROEP VRAAGT ECHTER WEL OM EEN EIGEN MANIER VAN BEWEGEN. EEN MANIER DIE MINDER FYSIEK INSPANNEND IS, MAAR NIET MINDER BELANGRIJK Om vervolgens te achterhalen waar op
aanwezigheid van grote landgoederen in
deze doelgroep een zo groot mogelijke
de nabijheid van Velp, en door de jaren
impact was te behalen hebben we gekeken
heen eigenlijk altijd een van de grootste
naar locaties van verzorgingstehuizen, en
groene inhammen geweest die vanuit de
zagen een grote hoeveelheid in de wijk
Veluwe de gemeente Arnhem binnendringt.
Velperweg e.o. liggen. Deze wijk ligt in het
De gemeente zelf spreekt hier over 'Groene
Noordoosten van Arnhem, en grenst aan
wig Oost'. De parken Angerenstein en Sacre
Velp. De wijk heeft een grote hoeveelheid
Coeur zijn nu met name in gebruik als par-
kwalitatief groen, in de vorm van parken.
ken om de verzorgingstehuizen heen.
Park Angerenstein, park Sacre Coeur en Park Presikhaaf liggen direct aan elkaar. Dit is zo ontstaan vanuit een historische
53 Wat beweegt jou?!
PARK N VELPERWEG EN SPOOR lage begroeiing
water
hoge begroeiing
infrastructuur
HEKKEN & BARRIÈRES hekken water
Op het moment is de beleving van deze
letterlijke barrières zijn er echter ook twee
steekplaatsen dan er op het moment zijn,
parken echter meer fragmentarisch dan dat
belangrijke verkeersaders die het groen
en deze meer ter hoogte van de parken
het een continue groene omgeving vormt.
doorsnijden. Dit zijn de Velperweg en de
te plaatsen. Daarnaast zijn de busstati-
Dit komt deels door de vele hekken die
spoorlijn richting Zutphen. Twee verkeers-
ons belangrijk geweest bij het kiezen van
rondom de parken, en delen van de parken
aders die onmogelijk verplaatst kunnen
de locaties van de zebrapaden aan de
geplaatst zijn. Dit is een logische stap voor
worden, maar zoals de situatie nu is vanuit
Velperweg, aangezien veel ouderen gebruik
veel van de partijen die gevestigd zijn in
de parken ook lastig kunnen worden door-
maken van de buslijnen om de stad in te
de parken. Vaak heeft dit te maken met
kruist. Oversteekplaatsen zijn erg beperkt
komen. Om oudere mensen een veilige
een zekere vorm van bescherming. Voor de
en liggen een redelijk stuk buiten het bereik
oversteek te bieden over de Velperweg is
verzorgingstehuizen met betrekking tot hun
van de parken.
het belangrijk een tussenberm te creeëren.
bewoners, en voor een partij als Natuurcen-
Ons voorstel moet aan meerdere kanten
Dit helpt zowel in het afremmen van het
trum Arnhem is het een bescherming van
een oplossing bieden voor deze problemen.
autoverkeer, als dat het de overstekenden
hun planten en dieren. Naast deze vrij
Belangrijk is het creeëren van meer over-
een tussenpauze biedt. Daarnaast kan
54 Wat beweegt jou?!
NETWERK WIJKBEWONERS 65+ 65+ 50-75%
65+ 0-25%
65+ 25-50%
parkcontour
ACTIERADIUS BEWONERS 400 meter cirkel
zorgtehuizen
200 meter cirkel
deze tussenberm, als het als kleine groen-
middenberm. Aan de oostkant heeft deze
grotere fysieke impact op het park, wat de
strook wordt uitgevoerd, een ecologische
middenberm ook hoge begroeiing, omdat
ecologie kan schaden. Om het echter voor
oversteek bieden. Onder de Velperweg
ter plaatse hiervan aan weerszijde in de
ouderen ook nog toegankelijk te maken zal
door is enkele jaren geleden een duiker
parken ook veel bomen staan. Hiermee kan
de brug een langzame steiging hebben en
aangelegd, hierdoor is de verbinding van
een ecologische, maar ook een esthetisch/
zullen er tussenpauzes komen in de vorm
de Julianabeek al door de verschillende
visuele verbinding tussen de parken door
van plateaus waar gezeten kan worden. Op
parken heengetrokken. Deze duiker zal
ontstaan.
het hoogste punt van deze brug zal dan
worden uitgebreid en voorzien worden van
Om het spoor een extra oversteekplaats te
ook een uitzicht twee kanten op zijn, naar
een droogoever, zodat kleine landdieren
geven zal er een loopbrug over het spoor
de noord en zuidhelft van het parknetwerk.
ook van deze duiker gebruik kunnen maken
komen. Een gelijkvloerse oversteek is hier
Ook kan men vanaf deze brug kijken naar
om de weg 'over' te steken. Bovengronds
voor meerdere partijen ongewenst, en
de heemtuin, die zich net aan de zuidkant
is dit dan ook de locatie voor een breed
bovendien minder veilig. Een ondergrond-
van het spoor bevindt.
zebrapad met aan beide kanten een lange
se doorgang is kostbaarder, en heeft een
55 Wat beweegt jou?!
... EVERY MOMENT OF YOUR LIFE SERVING PURPOSE TO BRING LIGHT INTO EXISTENCE OF WORLD
56 Wat beweegt jou?!
INSULA DEI Insula Dei is een woonzorgcomplex voor ouderen waar zelfstandig gewoond wordt, maar met voorzieningen van zorg. De bewoners zijn vaak nog zelfstandig en aardig goed ter been. Een ommetje kan nu al gemaakt worden in park angerenstein, maar wanneer de bewoners verder willen maakt de huidige verkeerssituatie ze dat nu nog lastig. Op een prettige manier naar winkelcentrum Presikhaaf wandelen in een
foto: No Label
groene omgeving zou voor deze mensen een meerwaarde aan het plan zijn.
NATUURCENTRUM ARNHEM
01
LUCHTSINGEL ROTTERDAM De Luchtsingel in Rotterdam is een voetgangersbrug die Rotterdam Noord met het centrum verbindt en een vergeten gebied nieuw leven inblaast. Het project betreft naast een brug ook een park, en is interessant door de financiering van het project, waarbij de planken waarvan de brug gemaakt is, betaald zijn door omwoneneden en andere particulieren die het project willen steunen,
Natuurcentrum Arnhem is een partij die een deel van park Presikhaaf beheert, in dit deel ligt de Heemtuin, waar onder andere les wordt gegeven over flora en fauna. Op dit moment is Natuurcentrum Arnhem al een verbindende schakel tussen meerdere stakeholders in het
02
park, maar betere verbindingen en de
PALEISBRUG DEN BOSCH De Paleisbrug verbindt het centrum van Den Bosch met het Paleiskwartier. Hier is de brug zelf ingericht als langwerpig park, naar ontwerp van Benthem Crouwel Architekten. De brug gaat over een spoorlijn heen en biedt uitzicht over de
brug zouden deze partij nog zichtbaarder
groene omgeving langs de Dommel
kunnen maken en ervoor zorgen dat zowel scholieren als ouderen door het park heen naar het Natuurcentrum zouden kunnen . foto: Jannes Linders
HOGESCHOOL ARNHEM NIJMEGEN De Hogeschool Arnhem Nijmegen ligt op een prominente plek in het park, maar heeft nu moeite m haar studenten snel en prettig van station Presikhaaf naar haar hoofdgebouw te krijgen. Een verbeterde verbinding is voor de HAN dus een belangrijk agendapunt, dat met dit plan wordt aangehaald.
57 Wat beweegt jou?!
strategie
Om mensen een prettigere beweegomgeving te kunnen bieden, moeten de parken als een netwerk met elkaar worden verbonden. De twee belangrijke verkeersaders moeten dus minder een barrière vormen voor parkgebruikers. Bij de Velperweg wordt dit opgelost door meer zebrapaden toe te passen, waarbij gebruik gemaakt wordt van halfopen bestrating om automobilisten af te remmen en een veiligere loopomgeving te creëren. Bij de spoorweg wordt dit bereikt door een brug te maken die direct park Sacre Coeur met park Presikhaaf verbindt, en tegelijk een uitzicht biedt over het netwerk van parken.
ALS JE VAN PARK PRESIKHAAF EEN BRUG ZOU KUNNEN MAKEN NAAR PARK SACRE COEUR, DAN PLAK JE AL DIE LANDGOEDEREN WEER AAN ELKAAR. ZOALS HET VROEGER WAS.
VOORGESTELDE WANDELROUTES 4000 meter
1000 - 1500 meter
700 - 900 meter
300 - 400 meter
In het park komen een aantal paaltjes te staan waarmee de verschillende wandelroutes door het park worden aangegeven. Deze paaltjes hebben een kleur die aangeeft wat de 'moeilijkheidsgraad' van de route is, en een percentage waaraan te zien is hoeveel van de route is afgelegd.
58 Wat beweegt jou?!
Natuurcentrum Arnhem
Park Sacre Coeur
NIEUWE ZEBRAPADEN
NIEUWE BRUG
De nieuwe zebrapaden die de Velperweg oversteken komen op een
De nieuwe brug maakt een prettigere, makkelijkere en snellere verbinding
aantal meer praktische plekken te liggen. Het enige oversteekpad dat nu
mogelijk tussen park Presikhaaf en park Sacre Coeur. De brug loopt over
aanwezig is wordt opgeschoven naar de bushalte en ter hoogte van de
het spoor, en tussen de HAN en de heemtuin van Natuurcentrum Arnhem
Esperantolaan. Een groot zebrapad wordt aangelegd ter hoogte van de
door. Daarnaast zorgt de brug overdwars voor een snellere verbinding
bestaande duiker, die verbreed wordt. Een derde zebrapad komt verderop
van de HAN naar station Presikhaaf.
te liggen bij de laatste bushalte, en ter hoogte van de entree van Regina Pacis
59 Wat beweegt jou?!
GUUS BLOM " De groene laan gaat weer functioneren zoals deze oorspronkelijk bedacht was "
RIJKERSWOERD VERBINDING IN HET GROEN
60 Wat beweegt jou?!
FRANK TE GROTENHUIS " Onze strategie zorgt voor meer sociale cohesie in de wijk "
RIJKERSWOERD IS GEBOUWD IN 1980 ALS TEGENHANGER VAN DE BLOEMKOOLWIJKEN EN WOONERFWIJKEN. DE WIJK HEEFT EEN HELDERE HOOFDSTRUCTUUR, MAXIMALE HERKENBAARHEID EN EEN VER DOORGEVOERD RATIONALISME. DAARNAAST STAAT DE WIJK OOK BEKEND OM ZIJN HOEVEELHEID GROEN. Rijkerwoerd telt ruim 13.000 inwon-
komende jaren achteruit zal gaan.
opzicht niet dramatisch lijken, maar
ers, verdeeld over meer dan 5000
De achteruitgang is al zichtbaar
op langere termijn grote gevolgen
woningen. Er wonen veelal veertigers
in o.a. de daling van het aantal
voor de wijk hebben.
met kinderen en jeugd. Het is echt
inwoners, de hoge werkloosheid
een gezinswijk.
ten opzichte van het gemiddelde in
Vanuit een grondige analyse is een
Arnhem, de afname in arbeidsplaat-
strategie bedacht die bestaat uit
Over het algemeen zijn de bewon-
sen in de wijk, de zeer gevaarlijke
3 oplossingen. Deze oplossingen
ers positief over de leefbaarheid en
verkeersovergangen, het functionele
gaan ervoor zorgen dat Rijkerswoerd
veiligheid van de wijk. Opvallend is
programma's in de wijk en het mis-
weer fitaal en gezond wordt en gaat
dat relatief een groot deel van de
sen van de sociale cohesie bij de bu-
blijven.
bewoners verwacht dat de wijk in
ren onderling. Factoren die in eerste
61 Wat beweegt jou?!
Helder routing voor langzaam verkeer OPLOSSING 1
01 Foto: Rijkerswoerd groene laan
02
1. OVERZICHTELIJKE ROUTING MAKEN VOOR VOETGANGERS EN FIETSERS IN DE GROENE LAAN. VOOR EEN VEILIGE SITUATIE.
2. DE UITEINDEN VAN DE GROENE LANEN MET ELKAAR VERBINDEN. ZO ONTSTAAT ER EEN HELDERE ROUTING DOOR DE WIJK EN WORDEN BEWONERS GESTIMULEERD OM VAKER DE FIETS TE PAKKEN.
3. BESTAANDE FUNCTIES AAN DE GROENE LAAN HANDHAVEN EN NIEUWE (BUITEN) FUNCTIES AAN DE GROENE LAAN TO-
03
EVOEGEN. ZOALS EEN TRIMBAAN IN HET WALZEEBOS OF EEN VOETBALVELD VOOR DE KINDEREN IN DE WIJK. VIA DE GROENE LAAN KAN ELKE BEWONER DE FUNCTIES GOED BEREIKEN.
04 Foto: Rijkerswoerd Google maps
62 Wat beweegt jou?!
a
SNELFIETSPAD ARNHEMNIJMEGEN
nieuwe functies bestaande functies
BESTAANDE LOCATIE, GROENE LAAN RIJKERSWOERD
01 voetbalclub
speelveld
sportveldjes
uitkijktoren
winkelcentrum
fiets- loop en harloop pad
fietspad
trimpacour
Woningen staan rug aan rug aan de groene laan. De scheiding tussen het openbare gedeelte en de tuinen worden afgebakerd d.m.v. schuttingen.
02 03 04
LANGZAAM VERKEER Door de wijk lopen twee groene lanen van oost naar west, voor langzaam verkeer. Vanuit de ontwerp visie van stedenbouwkundige Bohdan Malisz was deze bedoeld als voetgangerspad anno 2016 wordt deze gebruikt als fietspad. Dit levert voor de infrastructuur een hoop problemen op.
BESTAANDE FIETS -EN VOETPADEN Het bestande fiets -en voetpad is versnipperd in de wijk. Delen waar je zou willen lopen, zoals in de groene laan, is momenteel alleen bedoeld voor fietsers.
PLATTEGROND RIJKERSWOERD Veel groen in de wijk.
63 Wat beweegt jou?!
OPLOSSING 2
...
Interview JAN STROMS Lid van de werkgroep publiekeruimte Rijkerswoerd.
Frank/Guus Welke zaken staan er momenteel bij de werkgroep op de agenda betreft het optimaliseren van de wijk ?:
Gevaarlijke oversteek momenten in de wijk
Jan: Momenteel staan de oversteekplaatsen bij scholen en de kruispunten waar autoverkeer, fietsers en voetgangers elkaar kruisen op de agenda. Wij zijn aan het kijken of er mogelijkheden zijn om die verkeerssituatie te verbeteren.
Frank/Guus Zijn er ongevallen bekend waarbij het mis is gegeaan op een kruispunt? Jan: Niet dat ik zo weet. Het gaat gelukkig over het algemeen nog goed. Nog wel!
Frank/Guus Denkt u dat als de infrastructuur voor de fietsers en voetgangers verbeterd wordt, er meer bewoners vanuit de wijk hun kinderen met de fiets naar school gaan brengen?: Jan: Ja dat weet ik niet. In de jaren 80 bracht bijna niemand zijn kinderen met de auto naar school. Tegenwoordig zijn de mensen werkzaam buiten de wijk of zelfs buiten de stad. Ze maken dus een combinatie rit; ze brengen hun kinderen naar school en rijden dan door naar hun werk.
DE WIJK KAN GEZIEN WORDEN ALS EEN AUTOWIJK . DE STRATEN DOORKRUISEN DE GROENE LANEN VAN LANGZAAM VERKEER. OP SOMMIGE KRUISPUNTEN IS HET ONDUIDELIJK WIE ER VOORRANG HEEFT; HET LANGZAAM- OF HET SNELVERKEER, DIT LEVERT LEVENSGEVAARLIJK SITUATIES OP. EEN LOGISCHE OPLOSSING ZOU ZIJN OM HET LANGZAME VERKEER OP KRUISPUNTEN VOORRANG TE VERLENEN. DIT ZOU OP EEN SHARED SPACE MANIER KUNNEN WORDEN GEREALISEERD. VOORRANG VERLENEN AAN LANGZAAM VERKEER HEEFT ALS VOORDEEL DAT DE GROENE LAAN NU ALS DOORGAANDE ROUTE ZOU WORDEN ERVAREN. DIT VERSNELT DE AFSTAND VAN OOST NAAR WEST VOOR LANGZAAM VERKEER EN DUS WORDEN BEWONERS VAN DE WIJK RIJKERSWOERD GESTIMULEERD OM VAKER DE FIETS TE PAKKEN OF OM EEN RONDJE TE HARDLOPEN.
Foto: Jan Stroms
64 Wat beweegt jou?!
Foto: bestaande situatie kruispunt
65 Wat beweegt jou?!
foto: shared space Londen
01
BESTAANDE FUNCTIES IN DE WIJK ARNHEM
02
De meeste functies zoals werken, sporten, of andere vrijetijdsbestedingen liggen in en rondom Arnhem. Rijkerswoerd heef bijna geen functies in de wijk.
DAGSCHEMA VAN EEN GEZIN IN RIJKERSWOERD Een dagschema van een jong gezin in Rijkerswoerd is vol gepland. De piekmomenten liggen hoofdzakelijk in de ochtend en begin van de avond
OPLOSSING 3
HET TOEVOEGEN VAN PROGRAMMA IN DE GROENE LAAN IN DE WIJK RIJKERSWOERD IS DE GEMIDDELDE LEEFTIJD ROND DE VEERTIG JAAR. JE KUNT SPREKEN VAN EEN JONG VOLWASSENE DOELGROEP DIE GEMIDDELD 2 KINDEREN PER GEZIN HEBBEN. AAN SPORTEN EN LICHAAMSBEWEGING KOMT DEZE DOELGROEP BIJNA NIET MEER TOE. HUN ENERGIE GAAT VOORNAMELIJK OP AAN WERK EN DE KINDEREN. OM MEER RUST IN HET LEVEN VAN DEZE DOELGROEP TE GENEREREN, WORDEN ER DIVERSE PROGRAMMA ONDEDELEN CENTRAAL IN DE GROENE LAAN GEPOSITIONEERD. TE DENKEN AAN EDUCATIE, ARBEIDSPLEKKEN EN SOCIALE COHESIE. NAAST RUST IN HET GEZIN, LEVERT HET EXTRA PROGRAMMA IN DE GROENE LAAN OOK MEER SAMENHORIGEHEID OP IN DE WIJK.
66 Wat beweegt jou?!
01
NIEUWE FUNCTIES CENTREREN IN DE WIJK
03
Rijkerswoerd zal meer functies centraal moeten onderbrengen in de wijk. Zodat de bewoners voor hun dagelijkse bezigheden
" ER MOETEN MEER DAGELIJKSE FUNCTIES CENTRAAL IN DE WIJK WORDEN ONDERGEBRACHT"
niet meer de wijk uit hoeven te gaan. Zodoende meer tijd voor zichzelf en het gezin overhouden.
01 03
01 02 ... ER BLIJFT BIJNA GEEN TIJD MEER OVER OM TE SPORTEN
67 Wat beweegt jou?!
OPLOSSING 3 VOOR RIJKERWOERD IS EEN DEEL VAN DE GROENE LAAN UITGEWERKT ALS BASIS CONCEPT. DAT ZOU KUNNEN DIENEN VOOR MEERDERE PLEKKEN IN DE GROENE LAAN. DE FUNCTIES ZIJN WELOVERWOGEN GEKOZEN EN GAAN ALLEN EEN RELATIE AAN MET ELKAAR. EEN OUDER KAN BIJVOORBEELD FLEXWERKEN IN HET WERKCAFE, HIJ OF ZIJ KAN TUSSEN DE MIDDAG EEN EINDJE HARDLOPEN DOOR DE GROENE LAAN, HET KIND GAAT ONDERTUSSEN MET SCHOOL SPELEN
Werkcafe (flexplekken, buurt activiteiten)
IN DE SPEELTUIN OF KRIJGT LES OVER DE NATUUR IN DE COLLECTIEVE BUURT MOESTUIN. DE BUURTKINDEREN KUNNEN NA SCHOOL LEKKER VOETBALLEN OP ÉÉN VAN DE SPORTVELDJES IN DE BUURT. DE OPLOSSING DIE HIER VOOR DE W IJK RIJKERSWOERD SCHETS WORD, ZOU ALS DRAGEN KUNNEN DIENEN VOOR TAL VAN ANDERE WIJKEN IN NEDERLAND, STEEDS MEER WIJKEN KAMPEN NAMELIJK MET DIT PROBLEEM.
Verwijderen van de schuttingen, voor meer contact met de buren.
Sportveld
BSO
Collectieve buurt moestuin
68 Wat beweegt jou?!
Pad voor langzaam verkeer (fiets, wandel en hardlopen)
Natuur Speelplek
Buurtplein
Parkvijver
69 Wat beweegt jou?!
Wat beweegt jou?! vier ruimtelijke strategieën
Derdejaars studenten van de ArtEZ Academie van bouwkunst zijn meer dan een halfjaar bezig geweest met onderzoeken, ontwerpen, analyses en strategieën. Deze ideeën hebben één ding gemeen: beweging in de openbare ruimte.
WWW.ARTEZ.NL