Starogardzkie Kurkowe Bractwo Strzeleckie (1351 - 2013)

3. Bractwo w czasach pruskich 1772 – 1919

Rozbiory Polski nie spowodowały upadku pomorskich bractw kurkowych. Na Pomorzu Nadwiślańskim (nazywanym teraz Prusami Zachodnimi) działały one nadal i to prężnie.

Przetrwały te w Gdańsku, Tczewie, Malborku, Elblągu, Chojnicach, Nowem, Świeciu, Kwidzynie, Grudziądzu, Starogardzie, Skarszewach (?) oraz w kilkunastu innych miejscowościach i początkowo działały jeszcze w duchu starej tradycji. Bractwa z tere­nów, które znalazły się pod pruskim zaborem, nazywane teraz z niemiecka Schützen - Zunft (Cech Strzelecki / Cech Strzelców), Schützen - Gilde (Gildia Strzelecka), Schützenbrüderschaft (Bractwo Strzeleckie) albo Schützen - Verein (Związek Strzelecki), początkowo przejęły i zachowa­ły część kurkowej tradycji i ceremoniału z czasów Rzeczypospolitej. Jednak z biegiem czasu przejmowały coraz więcej zwyczajów z tradycji niemieckich bractw strzeleckich.

Herb Pruskiego Najistotniejszymi zmianami by­ły: ostateczne zerwanie z tradycją strzelania do Starogardu kura i zastąpie­nie tego celu tarczą strzelecką oraz wprowadzenie ujednoliconych strojów, w tym przypadku mundurów strzeleckich (w Rzeczypospolitej Szlacheckiej bractwa nie były umundurowane; na strzelnicach królowały normalne stroje mieszczańskie, kupca lub rzemieślnika, czasami tylko pojawiał się szlachecki kontusz).

Z początkiem XIX wieku, wraz z umocnieniem się pruskiej ad­ministracji, większość pomorskich bractw strzeleckich dostała się pod silne niemieckie propaństwowe wpływy. Jednym z wyrazów tej tendencji była dewiza, co raz częściej pojawiająca się na strzeleckich sztandarach: „Übe Aug und Hand fürs Vaterland” („Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”), wyraźnie wskazująca cele przyświecające tym nowym organizacjom. Już w czasach średniowieczych i nowożytnych znaczny procent członków pomorskich bractw stanowili bracia pochodzenia niemieckiego. Proces ten prawdopodobnie pogłębił się już z końcem XVII i z początkiem XVIII wieku. W przypadku starogardzkiego bractwa tej doby znajduje to potwierdzenie na tarczach (wspomnianych wyżej) brackich pasów naramiennych – nagrodach za sukcesy w strzelaniach. Nazwiska na tarczach mają przeważnie brzmienie typowo niemieckie np.: Wilhelm Strauss, Johann Schmid, Natan Borchardt, Johann Senger, Johann Christoph Krentz, Andrea Thiel czy Maria Insulane, co zdaje się potwierdzać mocno niemiecki charakter bractwa w tamtych czasach. Wraz z I rozbiorem Rzeczypospolitej i przejściem Pomorza Gdańskiego pod pruską admi­nistrację (1772 r.) wpływy niemieckie w bractwach – siłą rzeczy – stały się dominujące. Już od końca XVIII wieku żywioł niemiecki w starogardzkim brac­twie dążył do zmiany starego statutu, wywodzącego się z przywi­leju korporacji, nadanego jeszcze przez króla Jana III Sobieskiego. Ten, stary i nie zachowany do dziś statut, nadany w 1683 roku i zmieniony w 1706 roku, przetrwał do czasów pruskich.

Wydarzenia z pierwszych lat dziewiętnastego stulecia (wojny napoleońskie!) przeszkodziły szybkiemu włączeniu pomorskich bractw strzelec­k ich do germanizacyjnego rydwanu.

Już jednak 15 maja 1818 roku sporzą­d zono pod nadzorem pruskiej administracji nowy statut dla staro­gardzkiego bractwa. Statut ten, mimo że został w dniu 3 października 1834 roku potwierdzony dekretem królewsko - pruskiego Naczelnego Prezydium Prowincji, już w półtora miesiąca później, tj. 20 listopada, został zmieniony!

Polityka germanizacyjna, prowadzona przez władze pruskie z końcem I połowy XIX wieku, dotknęła wszystkie sfery życia gospodarczego i społecznego na terenie zaboru pruskiego, w tym i bractwa strzeleckie. Do bractw coraz częściej wstępowali przedstawiciele pruskiej administracji, nawet ci najwyżsi rangą. Klasycznym przykładem było wpisanie w 1816 roku na listę członków Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Poznaniu pruskiego namiestnika w Wielkim Księstwie Poznańskim, księcia Antoniego Radziwiłła (†1833 r.)! Na marginesie można dodać, 28